Edyp - postać archetypowa - rozprawka.
"Król Edyp" jest to tragedia antyczna autorstwa Sofoklesa. Po raz pierwszy została wystawiona w teatrze ok.430-425 r.p.n.e. Autor ukazuje w niej tragiczne losy głównego, a zarazem tytuowego bohatera-Edypa. Jest on królem Teb-miasta, którego mieszkańców nęka zaraza. Jej przyczyną jest, jak się później okazuje gniew bogów na zabójcę Lajosa (byłego króla),który nadal stąpa po ziemi.Jedyną możliwością na wyzwolenie Teb jest wygnanie zabójcy. Edyp przyrzeka odnaleźć zbrodniarza i rzuca na niego klątwę. Do pałacu przybywa jasnowidz Tejrezjasz, Edyp jednak nie wierzy w jego przepowiednie, oskarżając go o bluźnierstwo. Prawdy dowiaduje się od swej żony, a zarazem matki-Jokasty. Wyjawia mu,że Lajosa zabił ktoś w wąwozie niedalęko Teb i że zeznać to może pewien sługa, który uszedł z życiem. W tej chwili Edyp uświadamia sobie,że to on sam nieświadomie zabił Lajosa. Sługa wyjawił królowi również całą prawdę na temat jego pochodzenia i jego rodzonych rodziców. Jokasta jak się o tym dowiedziała popełniła samobójstwo, a Edyp oślepił się i poprosił bogów o wygnanie.
Tak wygląda krótki opis akcji, ale czy można stwierdzić, iż Edyp to postać archetypowa?
Zacznę od wyjśnienia terminu "postać archetypowa". Otuż jest to postać literacka, której dzieje i postępowania ukazują pewne wzory uniwersalne. Zazwyczaj jest to dramat człowieka pragnącego wywikłać się z przerastającej go sytuacj, która nie jest od niego zależna.
Jedną z wielu przykładów postaci archetypowych podobną, w pewnym sensie, do Edypa jest Ikar, który tak jak Edyp dążył do danego celu. W jego przypadku celem było wzniesienie się jak najwyżej i poczucie pełnej satysfakcji z lotu. Mizernie się to dla niego skończyło, podobnie jak szukanie oprawcy Lajosa przez Edypa. Przytoczeni tu bohaterowie są odzwierciedleniem ludzkich starań i dążeń do doskonałości, co nie zawsze się udaje. Oznaczają człowieka próbującego przekroczyć własne ograniczenia.
Również Demeter jest przykładem postaci archetypowej. Mimo wielu przeciwieństw losu uparcie dążyła do szczęśliwego życia u boku swej córki. Jest symbolem czułości i miłości matki do swych dzieci. Odzwierciedla dzisiejsze poczucie macierzyństwa każdej kobiety.
W dramacie Szekspira pt."Romeo i Julia" również doszukujemy się postaci archetypowych. Sż nimi tytułowi bohaterowie, którzy ze względu na swoje pochodzenie nie mogą być razem, mimo iż tak bardzo się kochają. Popełniają samobójstwo, aby połączyć się ponownie w zaświatach. Romeo i Julia są symbolem niespełnionej miłości o upartego dążenia do bycia razem. Ukazują parę kochanków, która jest gotowa zrobić wszystko dla miłości, nawet umrzeć, byle tylko być razem.
Za wzór postaci archetypowej uważa się również Antygonę. Była wierna prawom ustalonym przez boga, a nie przez człowieka i dlatego uważała, że jej bratu Polinejkesowi należy się pochówek. Nie zważała na to, że wg. praw ludzkich jest on zdrajcą i za jego pochowanie grozi kara śmierci. Przypłciła to życiem, ale czuła, że musi tak zrobić. Każdy będzie osądzony po śmierci ze swych czynów, dlatego nie powinniśmy osądzać zmarłych na ziemi. Antygona ilustruje ludzi, którzy całkowicie zaufali i oddali się bogu.
Uważam, że Edyp jest postacią archetypową. Swoim zachowaniem ukazuje wspólne dla całej zbiorowości ludzkiej pewne przekonania, wzory zachowań, wyobrażenia o świecie i przeżycia tkwiące w zbiorowej podświadomości. Obrazy te uzyskują swoją konkretyzację w różnych formach działalności ludzkiej, którą ilustrują wyżej wymienione przykłady.