Choroba sieroca
Choroba sieroca, czyli zespół rozłąki, choroba szpitalna. To całokształt zaburzeń psychosomatycznych występujących u niemowląt i małych dzieci na skutek pozbawienia ich opieki rodzicielskiej. Choroba sieroca jest bardzo trudna do zdiagnozowania i terapii. Równie trudno jest jej zapobiegać.
Najczęściej pojawia się w przypadku wczesnej rozłąki dziecka z matką. Do choroby sierocej dochodzi też na skutek nieokazywania dziecku miłości macierzyńskiej i ojcowskiej na skutek zaburzeń więzi emocjonalnej. Dzieje się tak, gdy żadne z rodziców nie chce, bądź nie potrafi nawiązać kontaktów emocjonalnych z dzieckiem. Zatem choroba sieroca spowodowana jest też brakiem więzi z bliskimi osobami przez co jest nazywana też chorobą „braku miłości”.
Alicja Szymborska wyróżniła trzy stopnie osierocenia:
najwyższy: całkowite opuszczenie dziecka, brak kontaktów z rodzicami, opiekę nad dzieckiem przejmują obcy ludzie.
średni: kontakt jest niepełny, dziecko widuje rodziców rzadko, w nierównym czasie, nie potrafi określić kiedy kontakt nastąpi i ile będzie trwał
najniższy: kontakt w zasadzie jest częsty, chociaż niecodzienny, rodzice nie nawiązują z dzieckiem odpowiedniego kontaktu emocjonalnego
Najwięcej szkód wywołuje choroba sieroca, które pojawia się do trzeciego roku życia, jest to okres krytyczny dla rozwoju, kiedy dziecko rozwija się najintensywniej i potrzebuje szczególnie dużo opieki, musi czuć się bezpieczne i kochane.
Przebieg choroby:
Zazwyczaj wyróżnia się 3 fazy: protestu (buntu), rozpaczy (pozornej akceptacji), wyobcowania.
Faza protestu: dziecko reaguje protestem na rozłąkę z rodzicem, domaga się bliskości, pojawia się agresja, próby ucieczki, ślinienie, drżenie ciała. Podłożem tych zachowań jest lęk i zachwiane poczucie bezpieczeństwa. Przy braku działań faza ta po kilku godzinach lub dniach przechodzi w fazę drugą.
Faza rozpaczy: następuje stopniowe wyciszenie, zobojętnienie dziecka na bodźce zewnętrzne, opuszcza je energia fizyczna, jest obojętne. Jest to faza, w której dziecko przyzwyczaja się do nowej sytuacji. Występują zaburzenia ze strony układu nerwowego i zachowania stereotypowe. Trwa ona od kilku dni do kilku tygodni.
Faza wyobcowania: jest to najgłębsze stadium choroby, groźne dla rozwoju dziecka. Następuje całkowite uspokojenie się dziecka z powodu pogłębiającej się apatii. Jest bierne, posłuszne, nie ucieka przed dorosłymi. Sprawia wrażenie pogodzonego z losem. W tej fazie znacznie obniża się bariera immunologiczna dziecka.
Skutki choroby sierocej obserwowane u wychowanków placówek opiekuńczo- wychowawczych według Marii Łopatkowej:
Niedojrzałość uczuciowa, zahamowanie rozwoju emocjonalnego
Problemy z nawiązywaniem i podtrzymywaniem kontaktów uczuciowych
Poczucie niższości, samotności, lęki i depresja
Niska aktywność życiowa i ubóstwo inicjatyw
Niskie zainteresowanie światem i otoczeniem
Huśtawka nastrojów, nieprzewidywalne zachowania
Nieumiejętność radzenia sobie w nowych sytuacjach
Brak zainteresowania opiekunami
Duże zainteresowanie obcymi ludźmi
Brak koncentracji uwagi
Uboga wyobraźnia
Słabe myślenie logiczne i abstrakcyjne
Leczenie choroby sierocej:
Podstawą leczenia jest przywrócenie opieki macierzyńskiej, chodzi tutaj o stworzenie możliwości nawiązania kontaktu uczuciowego dziecka z jedną i tą samą osobą. Zaburzenia wywołane u dziecka mogą zostać odwrócone, ale nie całkowicie. Uraz pozostaje do końca życia, tak jak i zachowania stereotypowe. Terapia rodzinna często bywa skuteczna, pobyt w rodzinie przywraca dziecku harmonię rozwojową.
CHOROBA SIEROCA (ZESPÓŁ ROZŁĄKI, HOSPITALIZM) Wiodącym ogniwem patogenezy choroby sierocej jest brak pełnowartościowej i stałej opieki macierzyńskiej, która umożliwiałaby wzajemne przywiązanie uczuciowe.
FAZY CHOROBY SIEROCEJ
FAZA PROTESTU - trwa kilka godzin lub dni. Dziecko jest bardzo niespokojne, nieustannie płacze, poszukuje sygnałów, które mogą zapowiadać przyjście matki. Jest oszołomione, zagubione, sparaliżowane lękiem. Krzykiem reaguje na zbliżanie się obcych osób, odrzuca uspokajanie przez innych, nie interesuje się zabawą, jedzeniem. Wszystkimi sposobami stara się odzyskać matkę. Dzieci te potrafią godzinami stać w łóżku, płacząc i wypatrując matki, aż do krańcowego zmęczenia i zaśnięcia. Małe dzieci, chodzące, stoją na ogół przy drzwiach oddziału szpitalnego, kurczowo trzymają się futryny, nie dają się od niej oderwać, krzyczą, wzywają matkę.
FAZA ROZPACZY - trwa kilka dni, nawet tygodni. Objawy czynnego protestu u dziecka zanikają, płacz staje się monotonny, rzadszy. Dziecko przestaje wzywać matkę, słabnie jego aktywność motoryczna, traci chęć do jedzenie, źle sypia. Staje się zamknięte w sobie, apatyczne, izoluje się od zagrażającego świata, cichnie, przeżywa stan beznadziejności
i smutku. Niektóre dzieci przestają mówić, interesować się otoczeniem, uruchamiają autystyczne formy samozaspokajania (stereotypowe ruchy kiwania, kołysania, kręcenia głową, masturbacja). Mogą pojawiać się niekorzystne objawy somatyczne np. wymioty, spadek masy ciała, wypryski skórne, osłabienie odporności na zakażenia.
FAZA TŁUMIENIA (ZOBOJĘTNIENIA, WYOBCOWANIA) - trwa kilka tygodni lub miesięcy.
U dziecka następuje destrukcyjny proces tłumienia poprzednio ujawnianych uczuć, wypieranie uczuć do matki. Lęk przed rozstaniem zdaje się wygasać, zachowanie dziecka pozornie się normuje, dziecko traci zdolność przywiązywania się do ludzi i nie ma już potrzeby trwożyć się o to, że ktokolwiek je opuści. Dzieci takie wycofują się z kontaktów z otoczeniem dorosłych i dzieci, przestają posługiwać się mową, zajmują się sobą lub wybranym przedmiotem, kołyszą się, pozostają w milczącej samotności. Inną formą zachowania się dziecka jest poszukiwanie oparcia w opiekującej się nimi osobie. Zachowują się jakby zapomniały o matce, zaczynają jeść, bawić się, uśmiechać. Bywa to mylnie oceniane jako przyzwyczajenie się do szpitala i braku matki.