NEOMARKSIZM ( E. O WRIGHT)
Wyzysk a ucisk:
Opis relacji społecznych jako opartych na wyzysku oznacza ich potępienie dlatego, że są krzywdzące i niesprawiedliwe dla wyzyskiwanych. Choć moralny wymiar wyzysku jest ważny, rdzeń tego pojęcia odnosi się raczej do szczególnego typu antagonistycznej wzajemnej zależności interesów materialnych aktorów w sferze stosunków ekonomicznych niż do samej niesprawiedliwości tych relacji. Wyzysk klasowy określają trzy zasady:
1)Zasada odwrotnej wzajemnej zależności dobrobytu: materialny dobrobyt wyzyskiwaczy przyczynowo zależy od materialnej deprywacji wyzyskiwanych. Dobrobyt wyzyskiwacza uzyskiwany jest kosztem wyzyskiwanego.
2)Zasada wykluczenia: dotyczy wykluczenia wyzyskiwanych z dostępu do kontroli nad pewnymi ważnymi zasobami produkcji
3)Zasada przywłaszczenia: dotyczy przywłaszczenia sobie owoców pracy wyzyskiwanych przez tych, którzy kontrolują odnośne zasoby produkcji
Jeśli spełnione zostaną tylko dwa pierwsze warunki, otrzymujemy coś co nazwać można nieopartym na wyzysku uciskiem ekonomicznym, ale nie wyzyskiem. W przypadku nieopartego na wyzysku ucisku ekonomicznego nie występuje transfer owoców pracy od uciskanych do uciskających. Zasadnicza różnica między wyzyskiem a nieopartym na wyzysku uciskiem polega na tym, że w stosunku wyzysku wyzyskiwacz potrzebuje wyzyskiwanego, ponieważ wyzyskiwacz zależy od wysiłku wyzyskiwanych. W przypadku nieopartego na wyzysku ucisku, uciskający byli by szczęśliwi, gdyby uciskani po prostu zniknęli. W społeczeństwie kapitalistycznym zasadnicza forma wyzysku opiera się na prawie własności środków produkcji. To prawo własności wytwarza trzy podstawowe klasy: kapitalistów(wyzyskiwaczy), którzy posiadają środki produkcji i zatrudniają robotników; robotników(wyzyskiwanych), którzy nie posiadają środków produkcji i sprzedają kapitalistą swoją siłę roboczą; drobnomieszczaństwo(ani wyzyskiwaczy, ani wyzyskiwanych)
Renta lojalnościowa
Mianem renty lojalnościowej nazywamy przywłaszczenie sobie nadwyżki przez kierowników. Strategiczne miejsce kierowników w organizacji procesu produkcji umożliwia im zgłaszanie znaczących roszczeń do społecznej nadwyżki, co znajduje wyraz w relatywnie wysokich zarobkach. Nie należy jednak nazywać ich wyzyskiwaczami, gdyż kierownicy przez swoją pracę także mają udział w wytwarzaniu nadwyżki. Kierownicy nie są więc być może wyzyskiwaczami, ale po prostu są mniej wyzyskiwani niż inni pracownicy. Lepiej jest ujmować kierowników po prostu jako zajmujących uprzywilejowaną pozycję wobec procesu wyzysku. Dla zyskowności kapitalistycznych przedsiębiorstw ważne jest, aby kierownicy używali swej władzy w efektywny i odpowiedzialny sposób. Problem polega tu na tym, że wysoki stopień nadzoru i gróźb nie jest zasadniczo efektywną strategią wywoływania tego typu zachowań zarówno dlatego, że aktywność kierowników jest na ogół raczej trudna do monitorowania, jak i dlatego, że represywna kontrola raczej ogranicza inicjatywę, niż pobudza do twórczych zachowań. Potrzebne jest więc wytwarzanie pewnego poziomu rzeczywistego przywiązania części menadżerów do celów organizacji. Jest to osiągane dzięki relatywnie wysokim zarobkom powiązanym z karierą i drabiną awansów w hierarchii władzy. Te wyższe zarobki wymagają redystrybucji części nadwyżki społecznej do kierowników, aby zbudować ich lojalność wobec organizacji
Kwalifikacje i umiejętności eksperckie
Pracownicy, którzy posiedli wysoki poziom kwalifikacji/zdolności wydawania ekspertyzy, są potencjalnie na pozycji uprzywilejowanej w kwestii przywłaszczania w stosunkach wyzysku. Dzieje się tak, po pierwsze dlatego, że kwalifikacje i ekspertyza są często rzadkie na rynku pracy nie tylko ze względy na ograniczoną podaż, lecz także dlatego, że istnieją systemowe przeszkody dla sposobów takiego zwiększania podaży, aby umiejętności sprostały zapotrzebowaniu organizacji dokonujących zatrudnienia. Jedną z istotnych form tych przeszkód są dyplomy, ale rzadkie talenty też mogą stanowić utrzymujące się ograniczenie podaży szczególnych form siły roboczej. Rezultatem tych ograniczeń jest to, że posiadacze rzadkich kwalifikacji mogą otrzymać płacę powyżej kosztów wytworzenia i reprodukcji ich siły roboczej. Ta „renta umiejętności jest dla pracowników sposobem przywłaszczenia sobie części nadwyżki społecznej. Po drugie, kontrola nad wiedzą i kwalifikacjami sprawia często, ze wysiłek roboczy wykwalifikowanych pracowników jest trudny do monitorowania i kontroli.
Podstawowe założenia i typologia klas
Typologia klas
1)Właściciele(kryterium posiadania dóbr)
a)kapitaliści-posiadają środki produkcji i zatrudniają pracowników
b) mali właściciele-posiadają środki produkcji, ale nie zatrudniają pracowników
c)drobni właściciele- zatrudniają nie dużą liczbę pracowników a jednocześnie sami pracują
Kapitaliści i mali właściciele to lokacja czysta, natomiast drobni właściciele to lokacja kontradyktoryczna (sprzeczna). Jest to lokacja sprzeczna, gdyż drobni właściciele to pomieszanie kapitalisty i małego właściciela, sprzeczność polega na tym, ze musi kontrolować innych a także siebie.
2) Pracownicy (wymiar władzy)
a) eksperci kierownicy, b)eksperci nadzorcy, c)eksperci
d)kierownicy wykwalifikowani, e)nadzorcy wykwalifikowani, f)pracownicy niewykwalifikowani
g)kierownicy niewykwalifikowani, h)nadzorcy niewykwalifikowani i)pracownicy niewykwalifikowani
Kierownicy właściwi- ludzie zaangażowani w podejmowaniu decyzji w organizacji
Nadzorcy- mają władzę nad podwładnymi, ale nie uczestniczą w procesie podejmowania decyzji dotyczących polityki organizacji
Model sprzecznych położeń klasowych
Model ten opiera się na założeniu, że jednostkowe położenie klasowe wykazuje sprzeczność, ponieważ umieszcza ludzi jednocześnie w różnych klasach o sprzecznych z założenia interesach materialnych i odmiennych doświadczeniach i zdolnościach zbiorowych. Współcześnie nie da się jednostki zakwalifikować tylko do jednej klasy, np. menedżer sprzedaje pracę własną - nie posiada środków produkcji, ale może je mieć, jeśli wykupi akcje - ale też kontroluje i zarządza pracą innych, ponieważ pracuje na stanowisku kierowniczym).
Underclass
Underclass w powiązaniu z pojęciami wyzysku i ucisku można zdefiniować jako kategorię aktorów społecznych uciskanych ekonomicznie, ale nie podlegających stałemu wyzyskowi w określonym systemie klasowym. We współczesnym rozwiniętym kapitalizmie kluczowym zasobem określającym przynależność do underclass jest sama siła robocza. Nie wszyscy ludzie dysponują dającą się sprzedać siłą roboczą. Jest to porównywalne do sytuacji, gdy kapitalista posiada przestarzałe urządzenia. Choć zachowuje kontrolę nad takimi maszynami, to nie są one kapitałem jeśli nie można ich użyć z zyskiem w kapitalistycznym procesie produkcji. W przypadku siły roboczej osoba może fizycznie kontrolować swą zdolność roboczą, jednak zdolność ta może nie mieć ekonomicznej wartości w kapitalizmie, jeśli nie da się jej sprzedać na rynku pracy i produktywnie wykorzystać. Taka jest substancjalna kondycja członków „underclass”. Są uciskani, ponieważ odmawia się im dostępu do różnych rodzajów zasobów produkcji- przede wszystkim koniecznych środków umożliwiających zdobycie kwalifikacji niezbędnych do uczynienia ich pracy sprzedawalną. W rezultacie nie podlegają stałemu wyzyskowi. Rozumiana w ten sposób underclass składa się z ludzi, którzy z punktu widzenia logiki kapitalizmu są już zbędni. Podstawowym sposobem społecznej kontroli stosowanym wobec nich jest represja.