Terminologia specjalistyczna

Punkt typograficzny - najmniejsza i podstawowa jednostka miary; podajemy w niej wielkość pisma i materiału justunkowego

Materiał justunkowy ślepy - w typografii był to materiał niedający odbitki; obecnie - firet, półfiret, spacja, interlinia

Firet (em) - kwadrat o boku równym danemu stopniowi pisma; określa wcięcie akapitowe; pauza

Półfiret (en) - kwadrat o boku równym połowie danego stopnia pisma; półpauza

Dywiz (łącznik) - 1/3 firetu

Spacja - odstęp między wyrazami lub znakami pisma; spacja średnia ma długość ¼ firetu, gruba - 1/3, cienka - 1/5 lub 1/6, włosowa - od 1/10 do 1/16

Interlinia w składzie komputerowym

- odległość między dolną i górną krawędzią pisma dwóch kolejnych wierszy pisma

- odstęp pomiędzy dwiema liniami bazowymi (skład na interlinii) w dwóch kolejnych wierszach

Skład na 12/14 - 2-punktowa interlinia

Skład na 12/12 - bez interlinii

W typografii używamy miar jednostek względnych (zależą od stopnia pisma, np. interlinia, firety, spacje) i bezwzględnych (stałe wartości, których nie można zmienić, np. punkt typograficzny, pica, milimetr)

Kolumna - skład uformowany wg ustalonego formatu, jedno- lub wielołamowy, odpowiadający stronicy publikacji, czyli jest to powierzchna zadruku strony. Proporcje boków kolumny decydują o szerokości marginesów. Kolumna powinna powtarzać proporcje strony, a marginesy powinny zwiększać się w kolejności - margines wewnętrzny, górny, zewnętrzny, dolny.

Rodzaje kolumn:

- normalna (pełna) - strona całkowicie wypełniona tekstem

- początkowa (spuszczona) - pierwsza kolumna książki, zwykle krótsza od pozostałych o ¼ - 1/3 wysokości (pozostałość historyczna - wolne miejsce od góry było przeznaczone do ręcznego wpisywania tytułu i dedykacji). Kolumna początkowa może tez rozpoczynać poszczególne rozdziały, części, działy książki

- końcowa (szpicowa) - niepełna, zamykająca rozdział, dział czy tez całą książkę

- na rozwarciu - dwie kolejne kolumny - parzysta i nieparzysta

- rozkładowe (rozkładówka) - dwie środkowe stronice złamanego arkusza

- wakat - pusta niezadrukowana kolumna uwzględniona w paginacji

Kolofon - informacja umieszczona w starych drukach na końcu tekstu; odpowiednik obecnych danych wydawniczych podawanych w metryczkach

Layout - plan układu graficznego książki lub wydawnictwa, stanowiący wytyczne, na podstawie których jest realizowany projekt

Makieta - całościowy projekt układu graficznego książki lub wydawnictwa, uzupełniony adiustacją i dyspozycjami technicznymi

Siatka modułowa - narysowany w postaci kompozycji linii projekt graficzny struktury kolumny, oparty na określonych proporcjach, pozwalający na elektroniczne łamanie

Łam - wiersze tekstu złożone na jednakową szerokość dostosowaną do długości kolumny, stanowiące kolumnę lub jej część. W wypadku układu jednołamowego łam jest tożsamy z kolumną a wielołamowego - stanowi jej część

Szpalta - niezłamany skład dowolnej długości; w wyniku złamania szpalty powstaje łam

Register - ustawienie na jednej wysokości wierszy strony parzystej i nieparzystej drukowanych dwustronnie = padalność wierszy

Żywa pagina

- otwarta

- zamknięta

- podkreślona

Paginy nie umieszczamy

- na wakatach

- na stronach w całości pokrytych ilustracjami

- na str. tytułowej i początkowej

- na str. szpicowej

Szczotka - pierwszy wydruk wykonany zazwyczaj w celu sprawdzenia poprawności składu i tekstu

Bękart - żargonowe określenie na wiersz końcowy, który w trakcie łamania przechodzi na początek łamu lub kolumny

Szewc, sierota - pierwszy wiersz akapitu pozostawiony na końcu łamu lub kolumny

Wdowa - ostatni wiersz akapitu (zwykle bardzo krótki, często jednowyrazowy), którego nie wolno przenosić do następnego łamu lub kolumny

2

---