GLOBALNY POPYT A POLITYKA FISKALNA

Podział bodźców dochodotwórczych (tworzących PKB) w gospodarce ze względu na charakter sił i podmiotów je tworzących:

• wewnętrzne – inwestycje, eksport, konsumpcja autonomiczna(tzw. odłożona, niezależna od uzyskiwanych na bieżąco dochodów), krańcowa skłonność do konsumpcji; na ich wielkość

rząd nie ma bezpośredniego wpływu, o ich poziomie decydują firmy i konsumenci.

• zewnętrzne – zakupy rządowe, transfery pieniężne, stopa podatkowa, ulgi podatkowe, progi podatkowe; są to czynniki zależne od rządu bądź parlamentu.

Zmiany wśród bodźców wewnętrznych doprowadzają do recesji.

Recesję można zaś przezwyciężyć odwołując się do bodźców zewnętrznych

Polityka fiskalna – polityka państwa polegająca na zmianie wysokości i struktury wydatków państwowych i polityki podatkowej w celu realizacji określonych zadań gospodarczych,

najczęściej stabilizacji gospodarki na założonym poziomie produkcji i zatrudnienia.

Polityka fiskalna (jako ogół decyzji rządowych dotyczących podatków i wydatków rządowych) dzieli się na:

• politykę systemową (strukturalną) – nie związaną z działaniami antyrecesyjnymi (np. wydatki na szkolnictwo, armię, służbę zdrowia itp.); rządowe wydatki systemowe przez swoją wysokość i względną stabilność poważnie osłabiają skalę wahań gospodarki;

• polityka antycykliczna – podejmowana dla zwalczania recesji; może przybrać postać polityki aktywnej (dyskrecjonalnej) i/ lub polityki niedyskrecjonalnej, czyli automatycznych stabilizatorów (samoczynnej stabilizacji).

POLITYKA ANTYCYKLICZNA:

• polityka dyskrecjonalna (aktywna) – działania podejmowane przez rząd w celu stabilizacji popytu na założonym poziomie; narzędzia tej polityki uruchamiane są na określony czas i w określonym celu – wymagają wcześniejszej decyzji parlamentu

lub rządu; są to np. ulga inwestycyjna, ulga budowlana, okresowa obniżka podatku od dochodów mająca pobudzić konsumpcję, tworzenie stref ekonomicznych, w których przedsiębiorstwa korzystają z ulg podatkowych lub gwarancji kredytowych państwa, lub też rządowy program osłon socjalnych dla zwalnianych pracowników z restrukturyzowanych przedsiębiorstw itp.

• polityka niedyskrecjonalna, in. automatyczne stabilizatory koniunktury – konstrukcje zawarte w systemach fiskalnych, których zadaniem jest zmniejszenie wpływu zmian w popycie globalnym na poziom produkcji i dochodu; funkcje te pełnią np. podatek dochodowy, VAT, zasiłki dla bezrobotnych czy inne transfery socjalne; końcowym efektem działania automatycznych stabilizatorów jest w czasie recesji mniejszy spadek konsumpcji,

niż miałoby to miejsce, gdyby tych narzędzi nie było.

WPŁYW POLITYKI FISKALNEJ NA SYTUACJĘ GOSPODARCZĄ

• POLITYKA EKSPANSYWNA:

zmierzająca do pobudzenia aktywności gospodarczej poprzez stymulowanie globalnego popytu;

- obniżka stawek podatkowych i wzrost wydatków budżetowych

- większe dochody do dyspozycji

- zagrożenie wyższą inflacją

- wzrost popytu konsumpcyjnego

- wzrost popytu inwestycyjnego

- wzrost produkcji

- większy wzrost gospodarczy

- wzrost zatrudnienia i mniejsze bezrobocie

• POLITYKA RESTRYKCYJNA:

zmierzająca do hamowania ożywionej aktywności gospodarczej w celu nie dopuszczenia do „przegrzania” gospodarki, czego skutkiem może być

- wzrost stopy inflacji;

- wzrost stawek podatkowych i spadek wydatków budżetowych

- mniejsze dochody do dyspozycji

- niższa inflacja

- spadek popytu konsumpcyjnego

- spadek popytu inwestycyjnego

- ograniczenie produkcji

- mniejszy wzrost gospodarczy

- spadek zatrudnienia i większe bezrobocie

BUDŻET PAŃSTWA - podstawowy plan finansowy państwa opracowany na jeden rok, obejmujący dochody i wydatki.

DOCHODY:

- Dochody podatkowe (podatki pośrednie i bezpośrednie)

- Dochody niepodatkowe (dywidendy, wpłaty z zysku banku centralnego, cła, pozostałe)

WYDATKI:

- Wydatki prorozwojowe (na gospodarkę, na rozwój kapitału ludzkiego, tj. oświatę, naukę,

ochronę zdrowia, sport, wypoczynek, kulturę, na tworzenie i egzekwowanie prawa, obronę narodową, bezpieczeństwo publiczne)

- Wydatki o charakterze socjalnym (emerytury, renty, zapomogi, zasiłki)

- Dotacje o charakterze niesocjalnym (np. dla przedsiębiorstw)

- Odsetki od długu państwa

BUDŻET PAŃSTWA – RODZAJE DEFICYTU:

• Deficyt rzeczywisty (bieżący) – faktyczna różnica między dochodami i wydatkami w danym roku budżetowym; inaczej suma deficytu cyklicznego i strukturalnego.

• Deficyt strukturalny – różnica między deficytem rzeczywistym a cyklicznym; nie jest zależny od poziomu aktywności gospodarczej, lecz od decyzji fiskalnych państwa; dofinansowuje on politykę systemową (strukturalną - szkolnictwo, armia, służba zdrowia itp.).

• Deficyt cykliczny (koniunkturalny) – deficyt będący skutkiem wpływu cyklu koniunkturalnego (spadku aktywności gospodarczej) nam dochody i wydatki budżetu państwa; inaczej różnica między deficytem rzeczywistym a strukturalnym; finansuje on politykę antycykliczną państwa i służy bieżącej stabilizacji gospodarki; jest on ściśle

związany ze zmianą tych wpływów i wydatków, które są regulowane przez automatyczne stabilizatory (podatki dochodowe, VAT, zasiłki dla bezrobotnych, inne transfery socjalne).

Dług publiczny (narodowy) – suma pozostałych do spłacenia pożyczek państwowych; inaczej zadłużenie państwa u podmiotów prywatnych i w systemie bankowym; jest on konsekwencją deficytu budżetowego.

• Finansowanie deficytu budżetowego długiem publicznym odbywa się poprzez emisję papierów wartościowych, np. obligacji, weksli skarbowych, lub zaciągnięcie kredytu w banku

centralnym; potrzeba zgromadzenia w budżecie państwa środków na wydatki na płatności odsetek od obligacji może zrodzić konieczność zwiększenia podatków, co może zniechęcać

do aktywności gospodarczej; natomiast finansowanie deficytu za pomocą emisji pieniądza może stać się przyczyną wysokiej inflacji; emisja obligacji może ponadto powodować odpływ środków od inwestycji – ze względu na atrakcyjne oprocentowanie bony skarbowe „wypierają” inwestycje - tzw. efekt „wypierania”.

• Efekt „wypierania” wydatków prywatnych – wywołany przez deficyt budżetowy, gdy w następstwie wzrostu tego deficytu nastąpi ograniczenie prywatnych inwestycji lub konsumpcji.

CYKL KONIUNKTURALNY W GOSPODARCE:

następujące po sobie wzrosty i spadki aktywności gospodarczej (niosące za sobą wahania

produkcji, zatrudnienia, inwestycji i poziomu cen); in. Krótkookresowe odchylenia produkcji od jej trendu;

TREND (tendencja rozwojowa) produkcji – to ścieżka wzrostu produkcji w długim okresie, na skutek ciągłego wzrostu potencjału wytwórczego.

Podejście klasyczne – 4 fazy cyklu koniunkturalnego:

1. ożywienie – poprawa koniunktury gospodarczej: wzrost popytu na dobra inwestycyjne, najszybszy wzrost produkcji, zatrudnienia, dochodów, popytu konsumpcyjnego i zysków

2. rozkwit (boom) – zyski i wzrost produkcji przekraczają poziom sprzed kryzysu, bardzo wysokie wydatki inwestycyjne i konsumpcyjne, wysokie dochody, wzrost cen

3. kryzys – produkcja wzrasta w tempie coraz wolniejszym lub nawet spada, nadprodukcja towarów, wzrost kosztów produkcji, spadek cen, zysków, ograniczenie produkcji i zatrudnienia

4. depresja (zastój) – „dno” cyklu koniunkturalnego: stabilizacja produkcji na najniższym poziomie i bezrobocia na najwyższym poziomie

Podejście współczesne – 2 fazy cyklu koniunkturalnego:

1. faza wzrostowa (ekspansji): obejmuje fazę ożywienia i rozkwitu

2. faza spadkowa (recesji): obejmuje fazę kryzysu i depresji

BEZROBOCIE

– nadwyżka realnych zasobów pracy nad efektywnym popytem na pracę; stopa bezrobocia – określa udział bezrobotnych w ogólnej liczbie aktywnych zawodowo; stopa bezrobocia rejestrowanego – określa udział zarejestrowanych bezrobotnych w ogólnej liczbie ludności cywilnej aktywnej zawodowo.

Podział bezrobocia ze względu na jego przyczyny:

- bezrobocie frykcyjne – in. przejściowe, spowodowane krótkookresowym „zawieszeniem” udziału jednostek w rynku pracy;

- bezrobocie strukturalne – wynika ze zmian strukturalnych w gospodarce (dotyczących określonych zawodów, branż, regionów, pojawiania się nowych technologii) powodujących

niedostosowania struktur popytu na pracę i podaży pracy;

- bezrobocie sezonowe – dotyczy sezonowych zmian popytu na pracę;

- bezrobocie cykliczne (koniunkturalne) – powodowane cyklicznymi wahaniami aktywności gospodarczej; wynika z niedostatku popytu globalnego: konsumpcyjnego i inwestycyjnego, co powoduje zmniejszenie produkcji i zatrudnienia.

EKONOMICZNE KOSZTY BEZROBOCIA – to negatywne następstwa ekonomiczne związane z bezrobociem:

1. bezpośrednie – wydatki z Funduszu Pracy (zasiłki dla bezrobotnych, świadczenia ubezpieczeniowe, formy aktywnego przeciwdziałania bezrobociu), wydatki z Funduszu Pomocy Społecznej (zasiłki okresowe, świadczenia w naturze, pożyczki na rozwój własnej działalności gospodarczej), wydatki na utrzymanie instytucji w zakresie obsługi bezrobotnych, wydatki na wcześniejsze emerytury i świadczenia przedemerytalne;

2. pośrednie – ulgi i zwolnienia fiskalne w regionach o wysokim bezrobociu, luka podatkowo-ubezpieczeniowa w odniesieniu do osób bezrobotnych, luka PKB (czynników

wytwórczych), koszty bezrobocia „zatrudnionego” w „szarej strefie” gospodarki.

POLITYKA PRZECIWDZIAŁANIA BEZROBOCIU:

• AKTYWNA – ukierunkowana na redukcję rozmiarów bezrobocia; zorientowana na przyczyny bezrobocia; może mieć charakter polityki makroekonomicznej lub mikroekonomicznej;

- polityka makroekonomiczna: ukierunkowana na wzrost popytu globalnego oraz wzrost produkcji, dla zlikwidowania bezrobocia przymusowego; dla realizacji tego celu wykorzystywane są instrumenty fiskalne oraz monetarne;

- polityka mikroekonomiczna: nastawiona na usprawnienie funkcjonowania rynku pracy i na ograniczenie bezrobocia frykcyjnego oraz strukturalnego; narzędzia tej polityki to: prace interwencyjne, roboty publiczne, szkolenia i przekwalifikowania zawodowe, pośrednictwo pracy i doradztwo zawodowe, pożyczki dla bezrobotnych i przedsiębiorstw, subsydiowanie zatrudnienia;

• PASYWNA – mająca na celu łagodzenie ekonomicznych skutków bezrobocia; jej celem jest udzielenie pomocy finansowej bezrobotnym i ograniczenie podaży siły roboczej; instrumenty tej polityki to: zasiłki dla bezrobotnych, zasiłki z funduszu pomocy społecznej, jednorazowe odprawy pieniężne z tytułu zwolnień z winy pracodawcy, redukcje czasu

pracy, uregulowania prawne zmniejszające zasoby pracy.

INFLACJA – proces trwałego wzrostu ogólnego (średniego) poziomu cen w pewnym

okresie, któremu nie towarzyszy zmiana jakości towarów; in. samo-podtrzymujący się wzrost

ogólnego poziomu cen w gospodarce, tj. wywołujący mechanizmy prowadzące do kolejnego

wzrostu ogólnego poziomu cen.

SPOŁECZNO-EKONOMICZNE NEGATYWNE SKUTKI INFLACJI:

• zniekształcenie informacyjnej funkcji cen (utrudniające prawidłową kalkulację kosztów i spodziewanych zysków, wypaczające strukturę konsumpcji);

• osłabienie aktywności gospodarczej (ryzyko związane z inwestowaniem);

• spadek popytu na pieniądz w ujęciu realnym („ucieczka od pieniądza” w lokaty bankowe, wartości rzeczowe, „koszty zdzieranych zelówek” wynikające z konieczności zwiększenia częstotliwości podejmowania gotówki z rachunków bankowych);

• nieprawidłowa redystrybucja dochodów (przy spadku realnej stopy procentowej tracą wierzyciele a zyskują dłużnicy; spadek realnych dochodów pracowników ze względu na brak indeksacji płac o wskaźnik inflacji; zjawisko tzw. dźwigni podatkowej, czy drenażu fiskalnego – w wyniku zwiększonych dochodów nominalnych przy progresywnych

podatkach dochodowych podatnicy „przechodzą” do wyżej opodatkowanych przedziałów dochodowych);

• wzrost kosztów obsługi działalności gospodarczej (tzw.„kosztów zmienianych

jadłospisów” );

• niekorzystne zmiany w sferze stosunków gospodarczych z zagranicą (wzrost cen krajowych produktów prowadzi do spadku krajowego eksportu netto i pogorszenia bilansu handlowego).

SPOSOBY WALKI Z INFLACJĄ:

• POLITYKA FISKALNA – restrykcyjna: zmniejszanie wydatków budżetowych i podwyższanie podatków; wpływa to na zmniejszenie globalnego popytu w gospodarce i ograniczenie inflacji o charakterze popytowym;

• POLITYKA PŁACOWA – ma na celu ograniczanie wzrostu płac do poziomu wzrostu wydajności pracy (efektywności), co nie wpływa na wzrost kosztów produkcji i zmniejsza niebezpieczeństwo inflacji podażowej;

• POLITYKA CENOWA – polega na stwarzaniu warunków do obniżania kosztów produkcji (popieranie technologii energo- i materiałooszczędnych), co ma potem odzwierciedlenie w cenach, oraz przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym i nieuzasadnionemu zawyżaniu cen – jest to polityka sprzyjająca rozwojowi konkurencji, tworzeniu małych i średnich przedsiębiorstw oraz stwarzaniu barier dla powstawania monopoli;

• POLITYKA PIENIĘŻNA – gdy inflacja jest wywołana czynnikami pieniężnymi należy podjąć działania zmniejszające podaż pieniądza (wzrost stopy rezerw obowiązkowych oraz wzrost stopy procentowej).