Znamiona barwnikowe
Znamiona barwnikowe, melanocytowe (nazwa pochodzi od melanocytu - komórki produkującej barwnik skóry - melaninę) są wrodzonymi nieprawidłowościami skóry, ujawniającymi się niejednokrotnie w późniejszym okresie życia.
1. Znamiona barwnikowe naskórkowe
- znamiona płaskie - w poziomie skóry, odgraniczone od otoczenia, nie powodują żadnych dolegliwości. Powiększają się wraz ze wzrostem dziecka. W przypadku przewlekłego drażnienia mogą być punktem wyjścia złośliwego nowotworu skóry - czerniaka. Zdarza się to jednak rzadko.
- plamy soczewicowate - drobne, dobrze odgraniczone od otoczenia plamy barwy jasno - lub ciemnobrunatnej. Są zwykle mnogie. Najczęściej zajmuje tułów, pojawiają się w dzieciństwie. Przypominają piegi, ale są nieco większe. Plamy soczewicowate słoneczne oraz starcze pojawiają się pod wpływem przewlekłego działania promieni słonecznych lub w przebiegu PUVA - terapii , albo też u osób w starszym wieku, przeważnie o jasnej karnacji, trudno opalających się. W istocie są defektem kosmetycznym. Mogą one być pojedyncze lub liczne, zwykle zlokalizowane są na skórze odkrytych części ciała (twarz, ręce, przedramiona). Zmiany pojawiają się liczniej latem i o tej porze roku także ciemnieją. Plamy soczewicowate słoneczne mogą stopniowo samoistnie zanikać. Natomiast starcze mają charakter zmian trwałych. Tzw. złośliwe plamy soczewicowate są często punktem wyjścia czerniaka. Są one ciemne i na ogół nieregularnie zabarwione, niekiedy nieco uwypuklone. Występują na twarzy, częściej u kobiet i u osób w starszym wieku. W tych przypadkach rozwój czerniaka jest wolny, a przebieg choroby stosunkowo łagodny.
2. Znamiona barwnikowe komórkowe
Są to bardzo częste znamiona, mogą mieć kolor zbliżony do barwy skóry, a także jasnobrunatny, aż do bardzo ciemnego. Ich powierzchnia bywa gładka, brodawkowata, zrazikowa, mogą być płaskie, wypukłe, guzowate, nawet uszypułkowane i owłosione. Praktycznie u każdego człowieka można stwierdzić kilkanaście zmian tego typu. Ryzyko ich zezłośliwienia jest niewielkie. Najbezpieczniejsze są znamiona wyniosłe uszypułkowane i owłosione, najgroźniejsze - wrodzone i dysplastyczne. Liczba znamion barwnikowych zwykłych (nabytych) u ludzi rasy białej zazwyczaj jest duża, u każdego człowieka można wykryć kilkanaście zmian tego typu. Często pojawiają się w wieku wczesnodziecięcym, ale najwięcej znamion barwnikowych przybywa w wieku 20-30 lat. Ryzyko rozwoju czerniaka jest niewielkie, zwłaszcza w znamionach wyniosłych, uszypułowanych i owłosionych, istnieje natomiast w przypadku znamion wrodzonych i dysplastycznych . Za rozwojem czerniaka ze znamienia barwnikowego przemawiają:
powiększenie się rozmiarów znamienia oraz jego pogrubienie
nierównomierne przebarwienie powierzchni znamienia z rozmaitymi odcieniami brązu i ogniskowymi odbarwieniami
odczyn zapalny w obrębie znamienia
nadżerki, krwawienie, świąd
Dość charakterystycznie wyglądają znamiona barwnikowe w obrębie paznokci (często jako pasmo barwy brązowej lub czarnej wzdłuż płytki paznokciowej), ze względu na trudności diagnostyczne i różnicowanie z czerniakiem należy je zawsze usuwać chirurgicznie.
- odmiana wrodzona znamienia barwnikowego- ma zwykle bardzo duże wymiary, niekiedy nierównomierną, brodawkującą powierzchnię, bywa owłosiona. Mimo iż te cechy uchodzą za "bezpieczne", znamiona wrodzone często złośliwieją. Czasami znamiona te obejmują cały tułów.
- znamię Suttona (halo nevus) - znamię otoczone obszarem odbarwienia, najczęściej ulegające regresji; występuje gł. u dzieci i jest wynikiem nagromadzenia wokół znamienia limfocytów produkujących przeciwciała przeciwmelanocytowe; może towarzyszyć bielactwu; nie budzi niepokoju onkologicznego;
leczenie: nie wymaga, ew. wycięcie chirurgiczne;
- znamię błękitne - komórki barwnikowe są tu umiejscowione dość głęboko w skórze, zwykle na twarzy i kończynach. Znamiona przybierają barwę od jasnoniebieskiej do czarnej. Należą do tzw. bezpiecznych znamion, tzn. rzadko są punktem wyjścia czerniaków.
- znamię Spitz- do niedawna nosiło niefortunną nazwę czerniaka młodzieńczego. Znamiona te bowiem nie ulegają zezłośliwieniu, a swą dawną nazwę zawdzięczają podobieństwu w obrazie histologicznym do czerniaka. Pojawiają się najczęściej u młodzieży na twarzy, rzadziej na kończynach. Są zwykle pojedyncze, barwy czerwonej lub sinawej, czasem w otoczeniu zmiany głównej występują drobne guzki - satelity.
- znamię Reed - szybkorosnąca zmiana (może nasuwać podejrzenie czerniaka), o jednolitym ciemnobrązowym zabarwieniu, płaska lub płaskowyniosła, o średnicy do 1cm, gł. na kończynach; leczenie: wycięcie chirurgiczne;
- znamię dysplastyczne pojedyncze- stwierdza się u 5 - 8% ludzi rasy białej, a tzw. zespół znamion dysplastycznych występuje często rodzinnie. Umiejscawiają się na skórze całego ciała, także na skórze owłosionej głowy, gdzie są wyjątkowo niebezpieczne ze względu na stałe drażnienie i utrudnioną obserwację.
- zespół znamion dysplastycznych- występuje często rodzinnie. Zespół ten wiąże się z dużym ryzykiem rozwoju czerniaków złośliwych ma więc bardzo duże znaczenie praktyczne ze względu na profilaktykę czerniaka . Znamiona dysplastyczne mają następujące cechy:
występują u kilku lub wielu członków rodziny
są na ogół liczne
są większe niż zwykłe znamiona (5-15 mm)
mają nieregularne obrysy i niejednolite zabarwienie
są płaskie lub nierównomiernie wyniosłe - w części środkowej (kształt sadzonego jaja) lub też o powierzchni wybrukowanej
Znamiona dysplastyczne pojawiają się najliczniej od 6. miesiąca do 30. roku życia, ale także i później, choć w mniejszej liczbie. U części osób ustępują samoistnie. Tego typu znamiona częściej niż inne rozwijają się w kierunku czerniaka, dlatego też wymagają stałej obserwacji lekarskiej (kontrola co 3 - 12 miesięcy) i skutecznej ochrony przed nasłonecznianiem.
Usuwanie znamion barwnikowych
Wczesne chirurgiczne usunięcie złośliwiejącego znamienia w bardzo wielu przypadkach ratuje życie ludzkie. Przy usuwaniu znamion barwnikowych należy zachować dużą ostrożność. Ocena znamion jest niezwykle trudna, nawet przy użyciu specjalnego przyrządu - dermatoskopu. Wielką rolę odgrywa tu doświadczenie i wiedza lekarza. Większość znamion usuwana jest jedynie w celach kosmetycznych. Natomiast w przypadku jakichkolwiek podejrzeń co do odmiany znamienia najbezpieczniejszą metodą jego usunięcia jest leczenie chirurgiczne i badanie histopatologiczne usuniętej zmiany.
Ze znamion nie wolno pobierać wycinków do badania ze względu na niebezpieczeństwo ich zezłośliwienia pod wpływem drażnienia.
Znamiona dysplastyczne budzące jakiekolwiek obawy powinny być usuwane chirurgicznie z niewielkim marginesem zdrowej skóry.