Palenie tytoniu.

Epidemiologia. Palenie tytoniu jest jedną z najważniejszych przyczyn nowotworów oraz chorób układu krążenia. 33% Polaków pali papierosy (NATPOL III PLUS 2002), dlatego palenie tytoniu stanowi chorobę o charakterze społecznym. Coraz wiecej osob chce rzucic palenie. Spośród niepalących 22% to osoby, które rzuciły palenie (NATPOL III PLUS 2002). Jednak, o ile częstość palenia wśród mężczyzn w ostatnich latach stopniowo spada (obecnie 38%), nie obserwuje się takiego trendu wśród kobiet (obecnie pali 23%). Problem ten dotyczy również dzieci i młodzieży. Większość ludzi zaczyna palić przed ukończeniem 18. roku życia. Do kontaktu z papierosami przyznaje się ok. 70% uczniów w wieku 12 lat. Blisko 3 miliony dzieci w Polsce to bierni palacze.

Choroby oddtytoniowe. Palenie tytoniu zwiększa ryzyko następujących chorób:

1. Choroby układu krążenia (choroba niedokrwienna serca, udar mózgu, choroby tętnic obwodowych).

2. Nowotwory: płuca (80-90% nowotworów złośliwych płuc występuje u palaczy), krtani, jamy ustnej, gardła i przełyku (2-20 razy większe ryzyko raka niż u niepalących), trzustki, pęcherza moczowego i nerki,

3. Nienowotworowe choroby układu oddechowego takie jak przewlekła obturacyjna choroba płuc, astma oskrzelowa, nawracające zapalenia płuc.

4. Inne schorzenia związane z paleniem tytoniu to choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, choroba Crohna, osteoporoza, zaburzenia płodności.

Palenie w czasie ciąży. Kobieta paląca w czasie ciąży naraża się na szereg powikłań, takich jak: poronienia, poród przedwczesny, zgon noworodka w okresie okołoporodowym, stan przedrzucawkowy, niska waga urodzeniowa noworodka (średnio niższa o 250 g w porównaniu z dziećmi matek niepalących), gorszy rozwój intelektualny i fizyczny dziecka. Niestety , 23 % kobiet ≥ 16 r.ż. pali papierosy, aż 60-70 % kobiet kontynuuje palenie w czasie ciąży. Większość z tych, które przestało palić w czasie ciąży wraca do palenia po porodzie.

Palenie bierne. Narażenie na dym papierosowy u osób nie palących naraża ich na zwiększone ryzyko rozwoju: raka płuc (ryzyko 24 %), choroby niedokrwiennej serca (25%), udaru mózgu, nowotworów wszystkich odcinków układu oddechowego, pogorszenia funkcji płuc, pogorszenia przebiegu występującej wcześniej astmy (wzrost ryzyka o 40-60%), zaburzenia wytwarzania mleka przez kobiety karmiące. Palenie bierne jest szczególnie niebezpieczne dla dzieci. Niemowlęta narażone są 3-4 x częściej w porównaniu z dziećmi, które nie wdychają dymu na ryzyko zespołu nagłej śmierci niemowlęcia (tzw. śmierć łóżeczkowa), u dzieci częściej rozwija się astma oskrzelowa, infekcje ucha środkowego i górnych dróg oddechowych, 50 % większe ryzyko zapalenia oskrzeli / płuc u dzieci do 2 r.ż.. Zaobserwowano u dzieci słabsze umiejętności czytania i rozumienia. Ponadto występuje większe ryzyko, że będą palić papierosy w późniejszym wieku.

Zalecenia dotyczące palenia papierosów:

1. pacjent, który nie pali- powinien być motywowany do utrzymania takiego statusu,

2. pacjent palący powinien być zachęcany do rzucenia palenia, a

3. ten, który nie chce przestać palić, powinien być poinformowany, że nie należy palić w obecności niepalących.

Rodzaje interwencji antynikotynowych.

Celem interwencji antynikotynowej jest całkowite zaprzestanie palenia oraz eliminacja narażenia środowiskowego tzw. palenia biernego.

1. Podstawową metodą walki z nałogiem jest rozmowa z pacjentem. Krótka porada lekarza pierwszego kontaktu (tzw. minimalna interwencja) to 2-3 minutowa wymiana zdań z palaczem na temat jego nałogu oraz motywacji do rzucenia palenia. Porada taka powinna być powtarzana przy każdej możliwej okazji. Pacjentowi należy przypominać o konieczności rzucenia palenia, zwracając uwagę na korzyści z tego wynikające.

Jeśli pacjent decyduje się na rzucenie palenia należy wspólnie ustalić termin porzucenia nałogu, pomóc pacjentowi w opracowaniu strategii oraz w wyborze odpowiedniej terapii wspomagającej, a także kontrolować przebieg zdarzeń.

Lekarz może ocenić motywację pacjenta do rzucenia palenia stosując test wg N.Shneider oraz oszacować poziom uzależnienia od nikotyny wykorzystując test Fagerstroma. (załączniki na końcu rozdziału)

2. Pacjent, który prezentuje uzależnienie psychiczne, być może wymaga wsparcia psychologicznego. Jedną z metod psychoterapii jest tzw. wsparcie behawioralne dla palaczy chcących rzucić palenie (terapia grupowa lub indywidualna).

Uzależnienie od nikotyny

Poniżej wymieniono cechy silnego uzależnienia od nikotyny:

Wypalanie pierwszego papierosa w ciągu 30 minut po obudzeniu się, palenie więcej niż 25 papierosów dziennie, palenie papierosów o wysokiej zawartości nikotyny, częste i głębokie zaciąganie się dymem, palenie nawet w czasie choroby.

Pacjent uzależniony od nikotyny, po zaprzestaniu palenia narażony jest na wystąpienie objawów abstynencji, które mogą utrzymywać się przez kilka tygodni Sa to: chęć zapalenia papierosa, głód, apetyt na słodycze, kaszel, drażliwość, uczucie niepokoju, lęk, zaburzenia koncentracji, trudności z zasypianiem, bóle i zawroty głowy, zaburzenia żołądkowo- jelitowe.

Leki stosowane w terapii antynikotynowej. W celu zmniejszenia objawów związanych z rzuceniem palenia można zastosować farmakoterapię.

3. Nikotynowa terapia zastępcza. Stosowana w różnych formach, takich jak:guma do żucia, plastry przezskórne, spray donosowi, inhalatory. Przeciwwskazania: ciąża i okres karmienia piersią, poważne choroby układu krążenia (niestabilna choroba wieńcowa, świeży zawał, ciężkie zaburzenia rytmu serca, świeży udar mózgu), przewlekłe choroby skóry (plastry), nadwrażliwość na nikotynę, dzieci, osoby niepalące. Działania niepożądane NTZ: plastry (odczyny skórne, zaburzenia snu), guma (podrażnienie jamy ustnej, czkawka, dyspepsja, ból żuchwy).

4. Bupropion (Zyban) -selektywny inhibitor neuronalnego wychwytu katecholamin. Może być stosowany równocześnie z NTR, wydawany jest na receptę, zapobiega przyrostowi masy ciała (zmniejsza łaknienie). Schemat przyjmowania: leczenie rozpocząć jeszcze w czasie palenia, 3 pierwsze dni: 150 mg (1 tabl.) 1 x dziennie, od 4. dnia: 2 x 1 tabl. (8 godzin przerwy), w drugim tygodniu leczenia -rzucić palenie. Bupropion - przeciwwskazania: napady padaczkowe w wywiadzie, bulimia, anoreksja, równoczesne leczenie inhibitorami MAO, nadwrażliwość na składniki preparatu. Działanie niepożądane: zaburzenia snu (bezsenność, nadmierna senność), uczucie niepokoju, suchość w jamie ustnej, ból w klatce piersiowej, osłabienie, tachykardia, zawroty głowy, napady padaczkowe, zaburzenia żołądkowo- jelitowe, osłabienie apetytu, gorączka.

5. Cytyzyna (Tabex)- preparat pochodzenia roślinnego, alkaloid o działaniu pobudzającym c.u.n., farmakologicznie podobna do nikotyny (częściowy agonista rec. nikotynowych). zwiększa poziom adrenaliny. Podwyższa ciśnienie tętnicze (przeciwwskazany w nadciśnieniu i zaawansowanej miażdżycy tętnic.).

6. Wareniklina (Champix)- syntetyczny preparat o właściwościach wybiórczego, częściowego agonisty receptorów nikotynowych

7. inne rodzaje interwencji antynikotynowych: broszury, poradnictwo przez telefon (poradnie, lekarz rodzinny)

ZAŁĄCZNIK.

Ocena motywacji do rzucenia palenia- test wg N.Shneider:

Czy chcesz rzucić palenie tytoniu?Tak /  Nie

Czy decydujesz się na to dla siebie samego (podkreśl "tak") czy dla kogoś innego, np. dla rodziny itp.? ( podkreśl "nie")  Tak /  Nie

Czy podejmowałaś/eś już próby rzucenia palenia?           Tak /  Nie
Czy orientujesz się w jakich sytuacjach palisz najczęściej?           Tak /  Nie
Czy wiesz dlaczego palisz tytoń? Tak /  Nie

Czy mogłabyś /mógłbyś liczyć na pomoc rodziny, przyjaciół itp., gdybyś chciała/chciał rzucić palenie?           Tak /  Nie

Czy członkowie Twojej rodziny są osobami niepalącymi?           Tak /  Nie

Czy w miejscu, w którym pracujesz nie pali się tytoniu? Tak /  Nie     

Czy jesteś zadowolony ze swojej pracy i trybu życia?           Tak /  Nie

Czy orientujesz się, gdzie i w jaki sposób szukać pomocy, gdybyś miała/miał problemy z utrzymaniem abstynencji?           Tak /  Nie

Czy wiesz, na jakie pokusy i trudności będziesz narażona/y w okresie abstynencji? Tak /  Nie

Czy wiesz, w jaki sposób samemu sobie poradzić w sytuacjach kryzysowych?
          

WIĘKSZA LICZBA ODPOWIEDZI „TAK” NIŻ „NIE” ŚWIADCZY O ISTNIENIU POZYTYWNEJ MOTYWACJI

Ocena stopnia uzależnienia od nikotyny- TEST FAGERSTROMA

1. W jakim czasie po przebudzeniu sięgasz po pierwszego papierosa?
   W ciągu 5 min /  6 do 30 min. / 31 do 60 min / Po 60 minutach

2. Czy trudno ci powstrzymać się od palenia w miejscach, gdzie jest ono niedozwolone, na przykład w kościele, w bibliotece, w kinie ?
Tak /  Nie

3. Którego papierosa najciężej byłoby Ci się wyrzec?
           pierwszego rano / pozostałych

4. Ile papierosów palisz dziennie?

10 lub mniej / 11 do 20/ 21 do 30/ 31 lub więcej

5. Czy palisz częściej w ciągu pierwszych godzin po przebudzeniu niż przez resztę dnia?
          Tak /  Nie

6. Czy palisz podczas choroby, która zmusza cię do leżenia w łóżku?
          Tak /  Nie

---