„Odprawa posłów greckich”- wobec wzorców klasycznej tragedii antycznej.

„Odprawa posłów greckich”- pierwsza w języku polskim tragedia humanistyczna, utwór całkowicie oryginalny ( nie ma w literaturze światowej tekstu, który by dla Kochanowskiego był bezpośrednim wzorem),utrzymany w konwencji tragedii greckiej. Treść utworu odwołuje się do mitu trojańskiego, którego motyw Kochanowski zapożyczył od Homera, tragików greckich, Seneki, oraz ze źródeł prozaicznych. Kompozycyjne ukształtowanie fabuły nazywały poetyki terminem dispositio, zaś językowa realizację materiału elocutio. Zamiarem autora było stworzenie w języku polskim tragedii „regularnej”, czyli takiej, która respektując zasady dramatopisarskie antyku, polska „elokucją” dorównałby wzorem uznanym za niedościgłe.
Biały, nie rymowany jedenastozgłoskowiec posłużył parokrotnie do modelowania partii dialogowych, poza nim, poeta posłużył się jeszcze białym trzynastozgłoskowcem i dwunastozgłoskowcem. Dwa chóry napisał wierszem rymowanym: pierwszy ośmiozgłoskowcem, drugi dwunastozgłoskowcem. Trzeci to biały różnosylabowiec metryczny.

Regularność „Odprawy...” jako tragedii, znaczy tyle , co operowanie rozwiązaniami kompozycyjnymi wytworzonymi przez tradycję antyczną. Kochanowski, który jako autor „Pieśni”, „Fraszek”, „trenów” tworzył odmiany gatunkowe własne, w swoim pierwszym i ostatnim regularnym oryginalnym dramacie humanistycznym postępował śladami greckich mistrzów. „Odprawa...” Zachowuje Cechy tragedii klasycznej:
1. Podział na epeisodia i stasimony. (STRESZCZENIE)
Utwór ujęty jest w pięć zwięzłych i krótkich epizodów ( wpływ Eurypidesa), których granice wynikają samorzutnie z układu treści i formy i podobnie jak u starożytnych uwidaczniane są przez chóry, nie zaś przez zewnętrzny, mechaniczny podział na akty. Monolog Antenora który informuje o preakcji, o lądowaniu Greków domagających się zwrotu Heleny i o knowaniach Aleksandra, spełnia rolę prologu. Pominięte zostają parados i exodos, ponieważ miały one charakter religijny a poza tym na wejście chóru w kameralnej przestrzeni nie było miejsca.
-Monolog włączony jest do pierwszej sceny i zaczyna się od wielokropka tak więc czytelnik znajduje się od razu in media res. Następująca potem rozmowa Aleksandra z Antenorem to I epeisodion. Stanowi on zarazem stychomytię (przejęta z tragedii Seneki wymiana przysłów i myśli, zarazem doskonale obrazująca bohaterów).
-I stasimon chóru to rymowany stroficzny wiersz zaczynający się od słów: „ By rozum był przy młodości”. Jest to komentarz dotychczasowych wydarzeń. Chór składa się z panien trojańskich symbolizujących młodość oraz nawiązujących do Heleny i Kassandry. Gdyby to byli starcy wówczas symbolizowaliby mądrość.
-Epesodion II to dialog Heleny z Panią Stara. Jego budowa jest paraleiczna do budowy epeisodionu I i jest zestawieniem młodości z mądrością ( emocji i starości). Przez Helenę i Aleksandra doszło do wojny. Pani stara służy do tego, by można było poznać tajemnicę Heleny. Padają słowa „dobra myśl”- czyli argument stoicki mający przygotować bohaterkę na mękę oczekiwania.
-II stasimon można znaleźć w zbiorze „Pieśni” w cykli horacjańskiego- „Wy, którzy pospolitą przeczą władacie”. Nie jest on już komentarzem, ale antycypacją. Mówi o problemie odpowiedzialności za władzę, przestrzega przykładami z przeszłości ( np. Przykładem upadku imperium rzymskiego spowodowanego rządem pomyleńców. Władza staje się odpowiedzialnością. Umiejscowienie stasimonu jest ważne, bo znajduje się bezpośrednio przed naradą.
-Episodion III. Jest klasyczną formą podawania informacji bez wprowadzania na scenę większej ilości aktorów. Przychodzi posłaniec( angelos), Który wczuwa się w cztery postaci. Helena przez cały czas zachowuje postawę stoicką. W tym miejscu znajduje się punkt kulminacyjny. Tragedia przechyla się z konfliktu dramatycznego ( konflikt nie równorzędnych racji) w stronę konfliktu tragicznego, bo za chwilę już nic się nie będzie dało zrobić.
-Nie jest to stasimon. Chór wypowiada krótki wiersz czterowersowy.
-Epesodion IV. Składa się z dwóch części:- monologów Ulissesa i Menelaosa oraz monologu Heleny. Jest to więc monolog do sprawiających władzę oraz młodych ( Iketaon i Aleksander), Kierujących się emocjami o prawdą. Kochanowski utożsamia się tu z Ulissesem, choć jego podstawowym rezonerem jest Antenor ( postać kryształowa pod względem etycznym), ze względu na styl jego wypowiedzi. Dlatego też posługuje się inwektywą „O nierządne królestwo...”
- Stasimon III jest pod względem formy wyjątkowy. Pisany jest wierszem bezrymowym sylabotonicznym. Kochanowski naśladuje tutaj tragedię antyczną. Używa iloczasu oraz sylab akcentowanych i nieakcentowanych. BY uzyskać różnorodność nastrojów używa wątków epickich, lirycznych i dramatycznych ( konstrukcja synkretyczna). Epika daje narracje, zrównoważona tonację i spokojny rytm. Liryka pełni funkcję retrospekcji ( która powinna być w prologu), wprowadza przedakcję. Jeszcze raz przypomina przyczynę sporu ( w pieśni Priam wyrusza po Helenę), w tej części panny trojańskie zwracają się do Wenus (Wenery). Ma charakter bardziej emocjonalny, jest zbiorowym monologiem-modlitwą o tematyce miłosnej. Wątek dramatyczny- wizja, Która dopełni się w epeisodionV.
-V epeisodion to: Antenor przekonujący Priama o konieczności mobilizacji wojsk, ponieważ po wyczerpaniu wszystkich możliwości zapobieżenia wojnie Antenor chce się dobrze przygotować do obrony: Tragiczna przepowiednia nie zrozumianej Kassandry: wspomnienie wróżby towarzyszącej narodzeniu Aleksandra: meldunek Rotmistrza i wezwanie Więźnia; wreszcie decyzja Priama o zwołaniu narady wojennej.

2. Następstwo epeisodionów odpowiadające układowi poszczególnych części akcji. Z punktu widzenia wydarzeń tragedia dzieli się na:

• Protasis- pierwsza część utworu ( po ewentualnym prologu odnoszącym się do przedakcji), tzw. Ekspozycja akcji, czym w odprawie jest epeisodion I.

• Epitasis- pojawienie się konfliktu lub przybieranie na sile. U Kochanowskiego episodion II i III.

• Katastasis - perypetia, punkt kulminacyjny. Rozmowa Heleny z Posłem zdaje się być ostatnią sceną mogąca jeszcze zapowiadać pomyślnie zakończenie akcji, jednak staje się ona początkiem nieszczęście ( po takim odprawieniu Grecy na pewno rozpoczną wojnę) zaczyna się wiec katastasis a zarazem epeisodion IV.

• Katastrophe- niepomyślne rozwiązanie- epeisodion V.
  3. Występuje chór. Złożony z panien trojańskich, który dzieli akcję, nie uczestniczy w niej jednak. Spełnia funkcję komentatorską, przemawia słowami autora, wyraża jego poglądy, nawiązuje do czasów współczesnych, ma charakter moralizatorski, podaje prawdy uniwersalne-„ mądrość i rozum nie idą w parze”. Nie kontaktuje się z postaciami, prawie ich nie dostrzega. Wyjątkiem jest Kassandra, która chór wyprowadza i której współczuje. Kochanowski idzie śladami Eurypidesa, pokazuje cierpienie. Te trojanki polegną w czasie wojny lub będą brankami.
  4.Zachowanie zasady trzech jedności.

• Miejsca- rzecz dzieje się cały czas na placu publicznym przed pałacem. Wieści spoza tego miejsca są przynoszone i relacjonowane przez posła.

• Czasu - czas trwania akcji nie przekracza 24h. Ogarnia przybycie posłów, dyskusję o tym jaką dać im odprawę, naradę oraz rozwiązanie akcji.

• Akcji- akcja zawęża się do wątku politycznego, brak innych jak choćby wątku miłosnego. Ośrodkiem akcji jest pytanie o odpowiedz, jaką należy dać posłom.

5.ilość osób na scenie w jednym momencie nie przekracza trzech.

6. Aktorzy mężczyźni.

7. Zachowana zasada decorum.

8. zachowana zasada czystości gatunkowej

W „Odprawie...”nie występuje:

• Fatum. Jest to analogiczne z twórczością Eurypidesa, u którego albo ono nie występuje, albo jego rola została zredukowana do minimum. Kochanowski rezygnuje z fatum, z integracji świata boskiego w świat ludzki. Przekleństwo czy wina przodków nic nie znaczą. Wszystko jest dziełem ludzi, którzy decydować o sobie muszą sami. Tak więc tragedii jaka spotkała troję, można było uniknąć.

• Brak bohatera naznaczonego piętnem tragizmu. Występuje bohater zbiorowy( cała Troja)

• W tytule brak imienia żadnego bohatera.

• W ostatniej scenie przekroczona liczba aktorów.

• Brak napięć występujących między bohaterami w dialogach. Za wyjątkiem stychomytii, w której pojawiają się akcenty osobiste. Pozostałe sceny mieszczą się w schemacie dialogu bohatera z powiernikiem. Nie ma charakterystycznych dla Sofoklesa interakcji „ każdego z każdym”. Gdy wkracza osoba, te rozmawiające wcześniej milkną i przysłuchują się tej co wkroczyła, zmieniając się w grupę odbiorców informacji.

• Styl „Odprawy...” nie przypomina specyficznego stylu tragicznego, który za Seneką stosują dramatopisarze włoscy i francuscy, a który charakteryzuje siłę brakiem kolkwializmów, nagromadzeniem wyrażeń kunsztownych, o silnym ładunku emocjonalnym. Nie powtarza ciągle kilkunastu słów mieszących się w polu znaczeniowym słowa „ tragedia”, „ból”, „cierpienie” ,„rozpacz”, „żałosny”, „straszliwy”, „klęska”, „strata”, „nieszczęście”, „okropność”. Występują jedynie w pieśniach oraz monologu Kassandry, czyli miejscach, gdzie zagęszcza się liczba takich „ sygnałów wysokości” stylu jak przymiotniki złożone, inwersja oraz inne figury składniowe. Pozostałe figury. składniowe. pozostałe fragmenty napisane są stylem, który charakteryzuje opozycją retoryczności i potoczności.

• „Odprawa jest tragedią retoryczną jak prawie wszystkie tragedie renesansowe. Dominująca retoryka jest podwójnie umotywowana. Jest oparta na wzorcu senecjańskim- konwencji gatunkowej oraz pokrewna ze współczesna literatura polityczną.

Nie można pod postaci tragedii podstawić postaci autentycznych, ani w zdarzeniach przeszłych dopatrywać się konkretnych aluzji do spraw Polski. Co prawda istnieje w niej zjawisko kolorytu lokalnego ( objawiającego się w formie rady jako polskiego sejmu), ale było to zjawisko popularne, polegające na modelowaniu przeszłych zjawisk na kształt odpowiadających im współcześnie.

Spośród trzech greckich tragediopisarzy Kochanowskiemu najbliższy jest Eurypides ponieważ fatum odgrywa w ich utworach nieznaczną rolę. W „Odprawie..” wola bogów, wina przodków nic nie znaczą. Tu wszystko jest dziełem ludzi. „Odprawa...” nie jest jednak tragedia patetyczną ( nie przeważa w niej cierpienie), ani tragedią etyczną, czyli tragedią charakterów. Nie jest to dramat o miłości, namiętności czy zdradzonego męża. To co mówi w rozmowie z Ulissesem jest raczej modlitwa wołającą o sprawiedliwość. „Odprawa jest tragedią racji, które można określić jako polityczne racje „ rządnego królestwa”. Postaci w utworze reprezentują i uogólniają cechy społeczne. W tym sensie „Odprawa...” opisuje model państwa, którego przyszłość zawisła na włosku, na skutek starcia się dwóch przeciwnych sił ( Aleksandra- prywaty i Antenora- politycznej mądrości).

22 b

---