Ānāpāna-sati
Uważność Wdychania i Wydychania, jest jednym z najważniejszych ćwiczeń służących osiągnięciu skupienia umysłu i czterech Wchłonięć (jhāna).
W Satipat.t.hāna Sutcie (M. 10, D. 22) i w innych tekstach podawane są cztery metody praktyki, które także mogą służyć jako podstawa medytacji wglądu. W Traktacie na temat Uważności Oddechu (Ānāpānasati Sutta, M. 118) i innych tekstach zawartych jest 16 metod, które są podzielone na cztery grupy. Pierwsze trzy odnoszą się zarówno do medytacji wyciszenia (samatha) jak i wglądu, podczas gdy czwarta odnosi się jedynie do czystej praktyki wglądu. Druga i trzecia grupa wymaga osiągnięcia Wchłonięć.
"Z uważnym umysłem wdycha on i z uważnym umysłem wydycha.
I. (1) Gdy bierze długi wdech wie on: Robię długi wdech. Gdy robi długi wydech wie on: Robię długi wydech.
(2) Gdy bierze krótki wdech wie on: Robię krótki wdech. Gdy robi krótki wydech wie on: Robię krótki wydech.
(3) Jasno postrzegając całe ciało (oddechu) będę wdychał - w ten sposób siebie ćwiczy. Jasno postrzegając całe ciało (oddechu) będę wydychał - w ten sposób siebie ćwiczy.
(4) Uspokajając te funkcje ciała będę wdychał - w ten sposób siebie ćwiczy. Uspokajając te fukcje ciała będę wydychał - w ten sposób siebie ćwiczy.
II. (5) Odczuwając zachwyt (pīti) będę wdychał - w ten sposób siebie ćwiczy. Odczuwając zachwyt będę wydychał - w ten sposób siebie ćwiczy.
(6) Odczuwając radość będę wdychał - w ten sposób siebie ćwiczy. Odczuwając radość będę wydychał - w ten sposób siebie ćwiczy.
(7) Odczuwając formację mentalną (citta-sankhāra) będę wdychał - w ten sposób siebie ćwiczy. Odczuwając formację mentalną będę wydychał - w ten sposób siebie ćwiczy.
(8) Uspokajając formację mentalną będę wdychał - w ten sposób siebie ćwiczy. Uspokajając formację mentalną będę wydychał - w ten sposób siebie ćwiczy.
III. (9) Jasno postrzegając umysł (citta) będę wdychał - w ten sposób siebie ćwiczy. Jasno postrzegając umysł będę wydychał - w ten sposób siebie ćwiczy.
(10) Czyniąc umysł radosnym będę wdychał - w ten sposób siebie ćwiczy. Czyniąc umysł radosnym będę wydychał - w ten sposób siebie ćwiczy.
(11) Skupiając umysł będę wdychał - w ten sposób siebie ćwiczy. Skupiając umysł będę wydychał - w ten sposób siebie ćwiczy.
(12) Uwalniając umysł będę wdychał - w ten sposób siebie ćwiczy. Uwalniając umysł będę wydychał - w ten sposób siebie ćwiczy.
IV. (13) Rozmyślając nad nietrwałością (anicca) będę wdychał - w ten sposób siebie ćwiczy. Rozmyślając nad nietrwałością będę wydychał - w ten sposób siebie ćwiczy.
(14) Rozmyślając nad wolnością od przywiązania (virāga) będę wdychał - w ten sposób siebie ćwiczy. Rozmyślając nad wolnością od przywiązania będę wydychał - w ten sposób siebie ćwiczy.
(15) Rozmyślając nad wygaśnięciem (nirodha) będę wdychał - w ten sposób siebie ćwiczy. Rozmyślając nad wygaśnięciem będę wydychał - w ten sposób siebie ćwiczy.
(16) Rozmyślając nad porzuceniem (pat.inissaggānupassanā) będę wdychał - w ten sposób siebie ćwiczy. Rozmyślając nad porzuceniem będę wydychał - w ten sposób siebie ćwiczy ."
W M.118 jest także pokazane w jaki sposób te 16 ćwiczeń służy osiągnięciu czterech Podstaw Uważności (Satipat.t.hāna), a dokładnie: 1-4 kontemplacji ciała, 5-8 kontemplacji uczuć, 9-12 kontemplacji umysłu (świadomości), 13-16 kontemplacji przedmiotów umysłu. Nastepnie jest pokazane, w jaki sposób te cztery Podstawy Uważności służą osiągnięciu siedmiu Czynników Oświecenia (bojjhanga). Z koleji te służą Wyzwoleniu Umysłu (ceto-vimutti) i Wyzwoleniu poprzez Mądro