Paccaya
Warunek (lub przyczyna), jest czymś, od czego zależne jest coś innego, czyli przedmiot warunkowany - bez czego ten drugi przedmiot nie może zaistnieć. Jedna rzecz lub zjawisko może na wiele różnych sposobów być warunkiem dla istnienia innej. W ostatniej księdze Abhidhamma Pit.aki - "Pat.t.hāna", która w tajskiej wersji obejmującej sześć rozległych tomów - wymienione i wyjaśnione są te 24 rodzaje zależności. Następnie są one wyjaśnione w odniesieniu do wszelkich wyobrażalnych mentalnych oraz fizycznych zjawisk i zdarzeń. W ten sposób ukazana jest ich zależna natura.1
Dwadzieścia cztery rodzaje zależności to:
Warunek Przewagi : adhipati paccaya
Warunek Natychmiastowości : anantara paccaya
Warunek Przylegania : samanantara paccaya
Warunek Współpowstawania : sahajāta paccaya
Warunek Wzajemności : aññamañña paccaya
Warunek Wspierania : nissaya paccaya
Warunek Decydującego Wspierania : upanissaya paccaya
Warunek Uprzedniego Powstawania : purejāta paccaya
Warunek Późniejszego Powstawania : pacchājāta paccaya
Warunek Powtarzania : āsevana paccaya
Warunek Związania : sampayutta paccaya
Warunek Rozpadu : vippayutta paccaya
Warunek Obecności : atthi paccaya
Warunek Nieobecności : natthi paccaya
Warunek Zanikania : vigata paccaya
Warunek Niezanikania : avigata paccaya
(1) Warunek Przyczyny (hetu-paccaya) [ang. root - korzeń, przyczyna] jest tą zależnością, która przypomina korzeń drzewa. Podobnie jak drzewo wpiera się na korzeniach i pozostaje żywe tak długo, jak nie są zniszczone jego korzenie, tak też wszystkie karmicznie korzystne i szkodliwe stany umysłu są całkowicie zależne od równoczesności i obecności odpowiadających im przyczyn, czy korzeni:
"Te przyczyny są na sposób warunku przyczyny warunkiem dla towarzyszących im [mentalnych] zjawisk oraz dla fizycznych zjawisk, które przy tym powstają (np. gestów ciała).” (Patth.)
(2) Warunkiem Przedmiotu (āramman.a-paccaya) jest nazywany przedmiot, który tworzy przyczynę dla [powstania] świadomości i mentalnych zjawisk. W ten sposób fizyczny widzialny przedmiot, który składa się z koloru i światła (fali świetlnej) jest koniecznym warunkiem i sine qua non dla powstawania Świadomości Oka lub wzroku (cakkhu-viññān.a), dźwięk (fala dźwiękowa) dla Świadomości Ucha lub słuchu (sotā-viññān.a) itd. Każdy przedmiot, który powstaje w umyśle jest warunkiem dla Świadomości Umysłu (mano-viññān.a). Przedmiotem umysłu może być cokolwiek: przedmiot fizyczny lub mentalny, przeszły, teraźniejszy lub przyszły, rzeczywisty lub wyobrażony.
(3) Warunek Przewagi (adhipati-paccaya) oznacza cztery rzeczy, od których przewagi lub dominacji zależne są związane z nimi mentalne zjawiska. Te cztery rzeczy to:
W jednej chwili i w jednym stanie świadomości tyko jedna z tych czterech rzeczy może być dominująca. "Kiedykolwiek zjawisko takie, jak świadomość czy formacje mentalne powstaje poprzez udzielenie przewagi jednej z tych czterech rzeczy - zjawisko to jest dla innych zjawisk warunkiem na sposób przewagi." (Patth.) Porównaj iddhi-pāda.
(4-5) Warunek Natychmiastowości i Przylegania (anantara i samanantara-paccaya) są oba identyczne i odnoszą się do wszelkiego stanu świadomości i związanych z nim mentalnych zjawisk, które są przyczyną dla kolejnego następującego po nich etapu w procesie świadomości.
Na przykład: W procesie widzenia świadomość oka [czyli wzroku] jest warunkiem na sposób przylegania dla bezpośrednio po nim następującego elementu umysłu, czyli funkcji postrzegania widzianego przedmiotu. W podobny sposób ten element umysłu jest warunkiem dla kolejnej następującego po nim elementu świadomości umysłu, który pełni funkcję badania, poznawania przedmiotu itp. - porównaj viññān.a-kicca.
(6) Warunek Współpowstawania (sahajāta-paccaya), czyli warunek jednoczesnego powstawania. Jest to zjawisko, które dla innych przedmiotów stanowi warunek w taki sposób, że jednocześnie z powstawaniem jednej rzeczy musi także powstać inna rzecz. Na przykład w jednym i tym samym momencie każdy z 4 mentalnych skupisk (uczuć, percepcji, formacji mentalnych i świadomości) jest dla 3 innych skupisk warunkiem na sposób jednoczesnego powstawania. Też każdy z czterech fizycznych elementów (twardość, płynność, temperatura i ruch) jest warunkiem dla trzech pozostałych. Jedynie w chwili zapłodnienia w łonie matki ciało (fizyczna podstawa umysłu) służy czterem mentalnym skupiskom jako warunek na sposób współpowstawania.
(7) Warunek na sposób Wzajemności (aññāmañña-paccaya). Wszystkie powyżej wspomniane towarzyszące i jednocześnie powstające zjawiska, jak i cztery fizyczne elementy są oczywiście w tym samym czasie także warunkowane na sposób wzajemności "podobnie jak trzy wzajemnie podpierające się patyki". Cztery mentalne skupiska są jeden dla drugiego warunkami na sposób wzajemności. Podobnie też cztery elementy oraz w momencie poczęcia umysł i ciało.
(8) Warunek Wspierania (nissaya-paccaya). Ten warunek odnosi się albo do zjawiska Poprzedzania (patrz 10) lub Współpowstawania (patrz 6), które pomaga innym zjawiskom jako podłoże lub podstawa w podobny sposób, jak drzewa mają za podstawę ziemię a obraz olejny - płótno. W ten sposób pięć organów zmysłów i fizyczna podstawa umysłu odnoszą się na sposób wspierania do odpowiadających im świadomości jako poprzedzające, czyli powstały wcześniej warunek. Także wszystkie Współpowstające (patrz 6) zjawiska są Wzajemnie (patrz 7) jedne przez drugie warunkowane na sposób Wspierania.
(9) Warunek Decydującego Wspierania [lub Bodźca] (upanissaya-paccaya) jest trojakiego rodzaju: (a) na sposób Przedmiotu (āramman.ūpanissaya-paccaya), (b) na sposób Natychmiastowości (anantarūpanissaya), (c) Naturalnego Decydującego Wspierania (pakatupanissaya). Te warunki działają jako decydujący bodziec lub przekonujący powód.
(a) Każdy przedmiot - jako obiekt naszych myśli - może być decydującym wsparciem lub silnym bodźcem dla moralnych, niemoralnych lub karmicznie obojętnych stanów umysłu: przeszły, teraźniejszy lub przyszły, cielesny lub mentalny, rzeczywisty czy wyobrażony. Złe rzeczy poprzez złe o nich myślenie stają się bodźcem do niemoralnego życia. Jednak dobre rzeczy mogą być bodźcem nie tylko dla dobrych rzeczy, lecz także mogą być impulsem dla złych rzeczy, takich jak wywyższanie się, próżność, zazdrość itp.
(b) jest tym samym co Warunek Natychmiastowości (4).
(c) Wytworzona we własnym umyśle wiara, cnota itd. a także wpływ klimatu, pożywienia itp. na własne ciało i umysł mogą działać jako warunek Naturalnego i Decydującego Wspierania. Wiara może być bezpośrednim i naturalnym bodźcem dla dobroczynności, cnoty, treningu umysłu itp. Chciwość jest bodźcem dla kradzieży, nienawiść dla morderstwa, niestosowne pożywienie i klimat dla choroby, przyjaciele dla duchowego postępu lub cofania się.
(10) Warunek Uprzedniego Powstawania (purejāta-paccaya) odnosi się do czegoś, co powstało wcześniej i co później stanowi podstawę dla powstawania czegoś innego. Na przykład pięć fizycznych zmysłów i fizyczna podstawa umysłu po tym, jak powstały w czasie narodzin stanowią podstawę dla świadomości i dla związanych z nimi powstających później mentalnych zjawisk.
(11) Warunek Późniejszego Powstawania (pacchājāta-paccaya) odnosi się do świadomości i towarzyszących jej zjawisk ponieważ - podobnie jak uczucie głodu - są one konieczym warunkiem dla przetrwania powstałego już ciała.
(12) Warunek Powtarzania (āsevana-paccaya) odnosi się do kammicznej świadomości, w której za każdym razem poprzedzające momenty Impulsów (javana-citta) są dla wszystkich po nich następujących momentów warunkiem na sposób powtarzania i częstotliwości w podobny sposób, jak recytacja stopniowo staje się coraz łatwiejsza dzięki uczeniu się na pamięć poprzez ciągłe powtarzanie.
(13) Warunek Kammy (kamma-paccaya). Prenatalna karma (to znaczy Karmiczna Wola kamma-cetanā w poprzednim życiu) wytwarza warunek (przyczynę) dla istnienia 5 organów zmysłów, pięciorakiej świadomości i innych wytworzonych przez karmę mentalnych i fizycznych zjawisk należących do późniejszych narodzin.
Kammiczna wola jest także warunkiem na sposób Kammy dla jednocześnie powstających i przy tym towarzyszących mentalnych zjawisk. Jednak te w żaden sposób nie są skutkiem kammy.
(14) Warunek Skutku (vipāka-paccaya). Pięć rodzajów świadomości zmysłów, które są warunkiem na sposób Skutku karmy dla jednocześnie powstających mentalnych i cielesnych zjawisk.
(16) Warunek Zdolności (indriya-paccaya). Ten warunek odnosi się do 20 Zdolności (indriya) nielicząc punktów 7 i 8 z 22 zdolności. Z tych 20 zdolności, pięć pierwszych to organy zmysłów (1 - 5), które poprzez własne właściwości tworzą warunki jedynie dla nie-materialnych zjawisk (świadomości wzroku itd.). Fizyczna żywotność (6) i wszystkie pozostałe zdolności tworzą warunki dla jednocześnie powstających fizycznych i mentalnych zjawisk.
(17) Warunek Jhāny (jhāna-paccaya) jest określeniem dla siedmiu tak zwanych czynników jhāny ponieważ te tworzą warunek dla jednocześnie powstających mentanych i fizycznych zjawisk. Są to: (1) Myśl-koncepcja (vitakka), (2) dyskursywne Myślenie (vicāra), (3) Zainteresowanie (pīti), (4) Radość (sukha), (5) Smutek (domanassa), (6) Obojętność (upekkhā), (7) Skupienie (samādhi).
1, 2, 3, 4, 7 można spotkać w czterech rodzajach chciwej świadomości (patrz Tab. I. 22-25). 1, 2, 5, 7 w gniewnej świadomości (ib. 30, 31). 1, 2, 6, 7 w rodzajach pełnej złudzeń świadomości (ib. 32, 33). Ten warunek nie odnosi się jedynie do jhāny, lecz ogólnie do nasilającego (absorbującego) wpływu tych siedmiu czynników.
(18) Warunek Ścieżki (magga-paccaya) odnosi się do dwunastu czynników ścieżki, ponieważ są one dla związanych z nimi karmicznie korzystnych lub szkodliwych mentalnych zjawisk sposobem uwolnienia się od odpowiednio pierwszych lub drugich stanów umysłu.
Dwanaście czynników ścieżki to:
Właściwa Mowa (sammā-vācā),
Niewłaściwe Działanie ciała (micchākammanta),
(19) Warunek Związania (sampayutta-paccaya) odnosi się do jednocześnie (patrz 6) i wzajemnie (patrz 7) warunkowanych czterech mentalnych Skupisk (khandha), "jako, że wspierają się one wzajemnie poprzez pozostawanie związanymi, posiadanie wspólnej fizycznej podstawy, wspólnego przedmiotu i poprzez jednoczesne powstawanie i rozpad." (Patth. Kom.)
(20) Warunek Rozpadu (vippayutta-paccaya) odnosi się do takich zjawisk, jak wspieranie innych zjawisk poprzez brak wspólnej z nimi fizycznej podstawy (oka itd.) i przedmiotów. W taki sposób zjawiska ciała są dla zjawisk mentalnych - i też odwrotnie - warunkiem na sposób rozpadu, czy to jednocześnie czy nie.
(21) Warunek Obecności (atthi-paccaya) odnosi sie do zjawiska - poprzedzającego lub powstającego równocześnie - które jest warunkiem dla innego zjawiska poprzez swoją obecność. Ten warunek stosuje się do warunków numer 6, 7, 8, 10, 11.
(22) Warunek Nieobecności (natthi-paccaya) odnosi się do świadomości itp., która właśnie przeminęła i przez to umożliwiiając powstanie bezpośrednio po niej następującego kolejnego etapu świadomości stanowi dla niego konieczny warunek. Porównaj punkt 4.
(23) Warunek Zanikania (vigata-paccaya) jest identyczny z punktem 22.
(24) Warunek Niezanikania (avigata-paccaya) jest identyczny z punktem 21.
Te 24 warunki powinny być dokładnie poznane dla dokładnego zrozumienia sławnej formuły Zależnego Powstawania (Pat.iccasamuppāda). Porównaj Fund. III, Guide str. 117 ff. (Załącznik). Patrz “The Significance of Dependent Origination” autorstwa Nyanatiloka (WHEEL 140).
Przypisy
1. Dwa pierwsze tomy Pat.t.āna zostały przetłumaczone na Angielski przez Czcigodnego U Nārada (Mūla Pat.t.hāna Sayadaw) z Birmy pod tytułem Conditional Relations (Opublikowane przez Pāl.i Text Society, London 1969, 1981). Streszczenie tego dzieła - patrz Guide VII.