Zróżnicowanie etniczne Chin.

Na podstawie: Zróżnicowanie etniczne Chin, „Sprawy Narodowościowe” 1997 nr 1

Prof. S. Szynkiewicz

Wśród licznych fascynacji Chinami, jedną z bardziej pociągających jest utrzymanie się różnorodności kulturowej wewnątrz całości prezentującej sie obserwatorowi jako integralna wartość. Oficjalnie uznanych przez władze istnieje 55 mniejszości i stanowią one „tylko” 6,5% całości ludności Chin. Jednak to tylko to aż 91 200 314 ludzi, co już nie jest tak mała liczbą. Ciekawym jest zatem skąd bierze się ta ludność i jak współcześnie radzą sobie z tym problemem władze Chin. Nasuwa się także pytanie, czy jest to problem czy atut. Często mówi się o jedności w różnorodności, równie często jednak pada pytanie, czy to słówko "w" nie powinno być zastąpione przez "mimo" albo "wbrew", skoro Chiny nie są wolne od konfliktów etnicznych, a niektóre peryferie kraju unikają szerszej wymiany kulturowej z Chińczykami.

Chiny są krajem tak dużym, że w różnych regionach panuje odmienny klimat, geografia. Wpływa to na duże różnice w warunkach bytowych, kulturze, afiliacji językowych, zaawansowania cywilizacyjnego oraz zaangażowania w obecne przemiany gospodarcze.

Trzonem kultury chińskiej są Hanowie, „pierwsi chińczycy”, to właśnie ich kultura rozeszła się na inne narody mówiące językami chińskimi (sinickimi). Dzisiaj Hanowie są podzieloną grupą etniczną używającą na co dzień wielu różnych języków, nie zawsze pozwalających się ze sobą porozumieć. Mimo to różne języki nazywa się dialektami lub sub-językami aby nie kwestionować swojej jedności etnicznej. Zwyczajowo Hanów nie dzieli się na mniejsze grupy, chociaż w wielu wypadkach było by to możliwe (np. Minbei- prowincja Fujian). Tradycyjnie Hanowie rozpatrywali świat jako my-obcy (pod względem kultury i in.).

Wszyscy „na zewnątrz” byli rozpatrywani jako obcy, bez konkretnego wyszczególniania. Kiedy w XIX w. Chiny toczyły wojny z konkretnymi państwami europejskimi, wojnę tą toczyli z ogólnie pojmowanym „zachodem”. Takie podejście pochodziło z uznania własnej kultury za dużo lepszą i bardziej rozwiniętą. Można było być Hanem lub barbarzyńca, nie było opcji pośredniej. Na uznanie kogoś za Hana miało wpływ bardzo wiele rzeczy i nie polegało na prostej deklaracji lub oświadczeniu woli. Wpływ na to miało bardzo wiele rzeczy m.in. obrzędy religijne, kolor szat pogrzebowych czy nawet sposób czesania włosów. Podobna sytuacja miała miejsce w Europie, Grecy oraz Rzymianie wszystkich innych nazywali barbarzyńcami, inaczej jednak niż w Chinach nie zależało im na wprowadzeniu „ludów dzikich” w krąg swojej kultury, podczas gdy chińczycy starali się poprzez proliferacje swojej kultury na inne ludy podporządkować je sobie politycznie. Pod koniec XIX w. Doszło do kilku ważnych zmian w postrzeganiu świata przez Chińczyków. Po pierwsze Chiny musiały się przystosować do linearnych granic międzynarodowych i odejść od dotychczasowej koncepcji „przenikania się stref”. Należy w tym szukać genezy wielu z późniejszych konfliktów z sąsiadami (Wietnam, Indie, Birma, ZSRR i przede wszystkim Mongolia).

Duże znaczenie miały konflikty Chin w XIX w. z zachodnimi mocarstwami. W wyniku klęsk ponoszonych w starciach z poszczególnymi krajami uległo radykalnemu odwróceniu postrzeganie świata przez chińczyków. Straciła na znaczeniu przynależność do kręgu kultury chińskiej natomiast zaczęła się liczyć „solidarność” rasowa, wykreowano wizerunek wspaniałej rasy żółtej. W niedługim czasie atak Japonii nieco zweryfikował te poglądy jednak niechęć wobec zachodu pozostała. Według tej koncepcji wszystkie mniejszości narodowe pochodziły od Hanów (w sensie genetycznym), stawiało je to na tej samej płaszczyźnie rasowej, nie koniecznie kulturowej (konc. Czang Kaj-Szeka). Sun Jatsen, jeden z najważniejszych polityków chińskich początku XX w., chciał stworzyć samorządy mniejszości. Jednak uznał on tylko 4 największe grupy tj. Mandżurów, Mongołów, Tybetańczyków oraz Xionjangu- których nazwał Hui. Te cztery grypy znalazły nawet miejsce na fladze Republiki Chińskiej na której widniało 4 pasy symbolizujące mniejszości oraz piąty symbolizujący Hanów. W roku 1922 Komunistyczna Partia Chin wysunęła postulat stworzenia federacji Chin, Mongolii, Tybety i Turkmenistanu (wszystkie kraje miały mieć autonomie i prawo secesji). Mao Zedong używał terminów potwierdzających etniczną wspólnotę mieszkańców Chin nie zaś kulturowe powiązania. W ChRL mniejszości były traktowane różnie w różnych okresach czasu. Na początku „przestały być one problemem w ekspansji państwa, a stały się przedmiotem zainteresowania i w pewnym sensie podmiotem polityki”(S. Szynkiewiecz). Przykładowo stolicę Xinjingu - Dihua została przemianowana na Urumczi - nazwę w miejscowym języku. Następnie nastał okres rewolucji kulturowej- nastąpiło odwrócenie polityki wobec mniejszości. Niszczono świątynie, usuwano kapłanów i urzędników oraz zastępowano ich Hanami, zamykano szkoły z nie-chińskim językiem wykładowym. Znane są wydarzenia na tle etnicznym w Tybecie, jednak podobne sytuacje miały miejsce w Qinghai oraz wśród Yi, wszystkie one zostały krwawo stłumione przez armię.

W potocznym rozumieniu Chińczyk postrzega mniejszość jako niezróżnicowaną masę, natomiast mniejszości używają słowa Han jako synonim słowa prześladowca. Dlatego też często Hanami nazywa się inne mniejszości dominujące na danym terenie. W Chinach termin minzu oznacza to co po polsku nazywamy: narodem, narodowością, grupą etniczną, grupa narodową, lub mniejszością narodową. Jak mówi sam prof. Szynkiewicz „likwiduje to właściwy nam chaos pojęciowy, którego jedyny pożytek polega na uniknięciu monotonii stylistycznej. Tylko tym uzasadnione jest stosowanie w tym artykule owych różnych terminów, których sens sprowadza się do grupy etnicznej. W roku 1957 r. formalnie uznano w ChRL 54 mniejszości (w 1979 r. uzupełniono ta listę o jeszcze jedna pozycję- Jino). Podczas rozpatrywania zgłoszeń nie rozpatrywano kryterium świadomości grupowej jako rozstrzygającego. Wymagało ono wsparcia historycznego (pochodzenie) oraz językowego (odrębność języka). W czasie uznawania odrębności mniejszości wiele zgłoszeń odrzucono, a wiele innych grup zakwalifikowano błędnie. Na przykład Burongów, Busza i Buzhuangów zaliczono do jednej grupy (Zhuangów) ponieważ mieszkają na tym samym terenie i mają bardzo dalekie wspólne korzenie, mimo to dziś posługują się różnym językiem i sami o sobie mówią jako o odrębnych całościach.

Obecnie istnieje w Chinach 5 regionów autonomicznych podzielonych na 30 prefektur, 124 powiaty i 1700 gmin. Regiony autonomiczne to: Guangxi - zamieszkiwany przez Zhuangów, Mongolia Wewnętrzna, Ningxia - zamieszkana przez Hui, nazwa w ich języku, Tybet, oraz Xinjiang - nazwa w języku Ujgurów. Obszary autonomiczne zajmują 64% powierzchni kraju, a mieszka w nich 78% ludności nie-hańskiej. Ustawa o autonomii z roku 1984 stwierdza, że podmiotem autonomii nie jest grupa etniczna ale ludność zamieszkująca autonomię. Ludność pochodzenia hańskiego w żadnym z regionów autonomicznych nie przekracza 57% (średnio między 30 a 50%). Nie ma sytuacji w której mniejszość tytularna jest w jakiś specjalny sposób uprzywilejowana w regionie autonomicznym (np. Tybetańczycy w Tybecie), istnieją nawet powiaty „oddane” mniejszym grupom, bardzo często w takich powiatach czy gminach w szkołach wykłada się w języku zamieszkującej tam mniejszości.

	1978	1994
studenci	36 000	178 000
uczniowie szkół średnich	2 500 000	3 700 000
nauczyciele akademiccy	ok. 7 000	21 000
nauczyciele szkół średnich	ok. 120 000	238 000

Każda większa grupa ma swojego deputowanego w parlamencie narodowym. Bardzo powiększyła sie grupa osób dobrze wykształconych i gotowych do podjęcia stanowisk kierowniczych. Jest ich dzisiaj ok. 2 mln osób co stanowi ogromny krok w przód w porównaniu do 10 tys. z 1949 r. Wzrosła także liczba studentów i uczniów oraz nauczycieli.

W szkołach podstawowych wykłada się w języku tytularnym, w wyższych klasach szkół ponadpodstawowych jest obowiązek nauki języka chińskiego.

Budżety powiatów są dość skromne, rzadko kiedy starcza na utrzymanie np. środków komunikacji. Istnieją za to grupy artystyczne o charakterze folklorystycznym które za zadanie mają prezentować kulturę grupy wewnątrz i na zewnątrz. Budżety regionów autonomicznych, a także 3 prowincji o największej liczbie mniejszości (z 22 integralnych prowincji Chin, tj. Yunnan, Guizhou, Qinghai) dostają dotacje z budżetu centralnego. W latach 1980-1990 było to 74 mld juanów czyli ok. 18 mld dolarów.

Na terenie autonomii do czynności administracyjnych i sądowych używa się języka obszaru lub języka „w powszechnym użyciu”. Podsądny ma prawo do tłumacza. Siedem języków uzyskało status oficjalnego podczas obrad władz ChRL: kazachski, koreański, mongolski, tybetański, ujgurski, yi oraz zhuang (tajski).

Istnieje wolność wyznawania religi i praktyk religijnych, z zastrzeżeniem zasady postępowania i dbałości o warunki bytowe. Zabronione są na przykład poligamia oraz ofiary ze zwierząt. Ochronie podlegają zwyczaje neutralne - np. zwyczaje żywieniowe muzułmanów.

Ludność Chin w 1995 r. - 1 214 221 000

55 mniejszości narodowych - 91 200 314 - 6.5%

Liczba Hanów w 1991 r. - 1 033 057 000 - 93.5%

Nazwa	1982	1990
Achang	20 441	27 708
Bai	1 131 124	1 594 827
Blang	58 476	82 280
Bonan	9 027	12 212
Bouyai	2 120 469	2 545 0 59
Dai	839 797	1 025 128
Daur	94 014	121 357
De'ang	12 295	15 462
Dong	1 425 100	2 514 014
Dong Xiang	279 397	373 872
Drung	4 682	5 816
Ewemkowie	19 343	26 315
Gaoshan	1 549	2 909
Gelo	53 802	437 997
Hani	1 058 836	1 253 952
Hezhe	1 476	4 245
Hui	7 219 352	8 602 978
Jaingpo	93 008	119 209
Jino	11 974	18 021
Jugung	10 569	12 297
Kazachowie	907 582	1 111 718
Kirgizi	113 999	141 549
Koreańczycy	1 763 870	1 920 597
Lahu	304 174	411 476
Lhoba	2 065	2 312
Li	817 562	1 110 900
Lisu	480 960	574 856
Mandżurowie	4 299 159	9 821 180
Maonan	38 135	71 968
Miao	5 030 897	7 398 035
Moinba	6 248	7 475
Mongołowie	3 411 657	4 806 849
Mulam	90 426	159 328
Naxi	245 154	245 009
Na	23 166	27 123
Oreqen	4 132	6 965
Pumi	24 237	29 657
Qiang	102 768	198 252
Rosjanie	2 935	13 504
Salarzy	69 102	87 697
She	368 832	630 378
Shui	286 487	345 993
Tadżycy	26 503	33 538
Tatarzy	4 127	4 873
Tu	159 426	191 624
Tujia	2 832 743	5 704 223
Tybetańczycy	3 870 068	4 593 330
Ujgurzy	5 957 112	7 214 437
Uzbecy	12 453	14 502
Wa	298 591	351974
Wietowie	11 995	18 915
Xibe	83 629	172 847
Yao	1 402 676	2 134 013
Yi	5 453 448	6 572 173
Zhuang	13 378 162	15 489 630
Nie zidentyfikowani	879 200	740 900

Mandżurowie- dwa razy w historii władali Chinami, najpierw w latach 1126-1234, a następnie od 1644 r. do ustanowienia Republik Chińskiej. Mandżurowie odgrywali prze długi czas bardzo dużą rolę w polityce chińskiej i można powiedzieć, że są zasymilowani z Hanami. Mimo to wiele zwyczajów i obyczajów Mandżurskich przeniknęło do kultury Chińskiej, np. męskie warkoczyki albo stroje damskie.

Mandżurskie grupy etniczne: Ewenkowie, Hezhe, Mandżurowie, Oroqen, Xibe,.

Mongołowie- Istniały dwie mongolskie dynastie, w X-XII w. oraz za czasów Chyngis- Chana XIII-XIV w.

Ojraci, Bonan, Daurzy, Mongołowie, Dougxiong, Tu

Ludy Austoazjatyckie i Austronezyjskie- Na terenie Chin znajdują się peryferia ich zasadniczego areału, większość żyje w Azji południowo-wschodniej, zwłaszcza w Birmie. W dawnych kronikach chińskich ludy te zwano Pu. Ich ogólna liczba w ChRL wynosi 450 tys. osób (1990 r.)

Do grupy tej zaliczani są: Blang, De'ang, Va (Wa), Gaoshan,

Ludy Turecki (Hunowie)- po upadku dynastii Han północnymi Chinami rządziły różne dynastie często o tureckim pochodzeniu. Były to państwa łączące dwie strefy gospodarcze, wieloetniczne, w dziedzinie militarnej oparte na elemencie koczowniczym, w administracji państwowej zas na chińskim, rozwijające język i pismo chińskie, jednakże w ogólnym zarysie obrazie początkowo wielokulturowe. Z nadejściem epoki rządów mongolskich okazało się, że ludność ta tylko częściowo uległa sinizacji. Prowincja Xinjiangu i zamieszkujące ją mniejszości stanowią obok Tybetu największy problem dla władz Chińskich starających się utrzymać integralność kraju.

Grupy etniczne: Jugurzy, Kazachowie, Kirgizi, Salarzy, Ujgurzy, Tatarzy, Uzbecy

Wszyscy wyznają islam odłamu sannickiego.

Ludy Tajskie- zamieszkują południowe połacie Chin, będąc fragmentem tajskiego areału kulturowego, włączając Tajlandie i Laos. W przeszłości bardzo silna była rywalizacja miedzy tymi właśnie ludami a wczesnymi chińczykami (V-III w. p.n.e.). Tajowie są rolnikami, którzy na ogół zajmują nizinne tereny o łagodnym klimacie i urodzajnych glebach. W ostatnim stuleciu Tajowie poddani zostali znacznej dywersyfikacji profesjonalnej, zaangażowani są we wszystkich prawie dziedzinach działalności, a intelektualną włącznie.

Ludy Tajskie: Bouyei, Dajowie, Dong, Maonan, Mulam, Szui, Zhuang,

Ludy Miao- Yao - Charakterystyczną cechą Miao- Yao jest ich niezależność i wojowniczość. Wiele z nich buntowało się przeciw panowaniu chińskiemu, uczestniczyło w zorganizowanych powstaniach, np. Tajpingów. Oba najliczniejsze ludy zespołu, Miao i Yao, należą do tych, które najpełniej zachowały kulturę tradycyjną w porównaniu z innymi mniejszościami w Chinach. Folklor ich ma silnie rozbudowany element ludyczny, uzewnętrzniający się podczas publicznych ceremonii pełnych symbolicznego magicznego kontekstu.

Grupy etniczne Miao- Yao: Gelo, Miao, Sze, Tujia, Yao

Ludy Tybetańskie- W starożytności Tybetańczycy zajmowali znaczne połacie terytorium na wschód od swego obecnego zasięgu w Tybecie i Qinghai. Na Tybetańczyków oddziaływała przyciągająca siła osiągniętego przez Chiny dobrobytu, w mniejszym jednak stopniu Chińskiego wzoru kulturowego. Najważniejszym historycznie tworem państwowym Tybetańczyków poza ich obecnym himalajskim terytorium było państwo Tangutów (inaczej Xixia, 1038-1227), zorganizowane przez północne plemiona tybetańskie na obszarze dzisiejszych prowincji Quinghai, Gansu i części Xinjiangu. Było to państwo wieloetniczne, włączało także ludy mongolskie i tureckie. Tybetańczycy płaskowyżu himalajskiego i jego północnych stoków podtrzymywali intensywne kontakty także z Nepalem i Indiami, w VII-IX w. rozwinęli pismo zaczerpnięte z indyjskiego gupta, przyjęli buddyzm przekształcony na miejscu w jego wersję tantryczną, który wraz z organizacja klasztorną stworzył religię lamaistyczną. Tybet przez dłuższy czas nie stanowił dla nikogo obiektu zainteresowania i istniał spokojnie. Dopiero polityka ChRL i wydarzenia z lat 50. Zaburzyły ten spokój. Obecność Hanów wciąż traktowana jest wrogo w społeczeństwie Tybetu, wciąż jeszcze ksenofobicznym i dramatycznie skonfrontowanym z obcą kultura w 1958 r.

Tybetańskie grupy etniczne: Achang, Bai, Drung, Hani, Jingpo, Jino, Lahu, Lhoba, Moinba, Naxi, Nu, Pumi, Qiang, Tybetańczycy, Yi.

Hui- ludy także muzułmańskie jednak o zupełnie innych korzeniach niż Hunowie. Są bardzo akulturowani w kulturze chińskiej, mówią dialektami chińskiego otoczenia, używaja pisma chińskiego i nie wyróżniają się antropologicznie od Hanów. Grupa ta wywodzi się od pierwszych handlarzy i kolonizatorów, Persów i Arabów, przybyłyh droga morska w IX w. Częste wizyty w Mekce sprawiły, że nigdy nie postrzegali oni Chin jako „państwa środka”. Chociaż mówią tym samym językiem i znają klasyczną spuściznę literacką nie odgrywa ona w ich kulturze role drugorzędną.

Pozostałe Grupy:

Koreańczycy

Rosjanie

Tadżycy

Wietowie

Żydzi

1

---