UNIWERSYTET SZCZECIŃSKI

WYDZIAŁ ZARZĄDZANIA I EKONOMIKI USŁUG

Robert Trybek

Ocena działalności gospodarczej przedsiębiorstwa

"Polska Żegluga Morska" w Szczecinie

Praca magisterska

napisana pod kierunkiem

prof. zw. dr hab. Pawła Zalewskiego

———————————————————————————————————-

Szczecin 2001

SPIS TREŚCI

Strona

Spis treści...........................................................................................................2

Wstęp..................................................................................................................4

Rozdział 1. Charakterystyka przedsiębiorstwa PŻM w Szczecinie..............5

1. Powstanie , rozwój i zasady funkcjonowania przedsiębiorstwa.....5

2. Rodzaj prowadzonej działalności.................................................10

3. Wyposażenie w czynniki produkcji..............................................11

1.3.1. Czynniki rzeczowe....................................................................11

1.3.2. Czynnik ludzki..........................................................................13

Rozdział 2. Metodyka oceny działalności gospodarczej

przedsiębiorstwa...........................................................................20

2.1. Metodyka oceny przedsiębiorstwa na podstawie bilansu i

rachunku wyników......................................................................20

2.1.1. Bilans przedsiębiorstwa............................................................20

2.1.2. Wskaźniki struktury aktywów i pasywów................................23

2.1.3. Stopień pokrycia aktywów pasywami......................................25

2.1.4. Rachunek wyników i wynik finansowy...................................28

2.2. Analiza wskaźnikowa działalności gospodarczej

przedsiębiorstwa..........................................................................31

2.2.1. Wskaźniki płynności finansowej..............................................32

2.2.2. Wskaźniki stopnia zadłużenia..................................................35

2.2.3. Wskaźniki sprawności działania...............................................37

2.2.4. Wskaźniki rentowności............................................................39

Rozdział 3. Ocena działalności gospodarczej przedsiębiorstwa PŻM w

Szczecinie...........................................................................................42

3.1. Ocena działalności przedsiębiorstwa PŻM na podstawie bilansu

i rachunku wyników....................................................................42

3.1.1. Wskaźniki struktury aktywów i pasywów................................42

3.1.2. Stopień pokrycia aktywów pasywami......................................49

3.1.3. Wynik finansowy przedsiębiorstwa PŻM................................52

3.2. Ocena działalności gospodarczej przedsiębiorstwa PŻM na

podstawie wskaźników finansowych.........................................56

3.2.1. Wskaźniki płynności finansowej..............................................56

3.2.2. Wskaźniki stopnia zadłużenia..................................................58

3.2.3. Wskaźniki sprawności działania...............................................60

3.2.4. Wskaźniki rentowności............................................................62

3.3. Ogólne czynniki wpływające na sytuację finansową

przedsiębiorstwa PŻM w Szczecinie w latach 1995 - 1998........64

3.3.1. Charakterystyka wyniku działalności PŻM w1995 roku.........64

3.3.2. Charakterystyka wyniku działalności PŻM w 1996 roku........67

3.3.3. Charakterystyka wyniku działalności PŻM w 1997 roku........70

3.3.4. Charakterystyka wyniku działalności PŻM w 1998 roku........72

3.4. Możliwości poprawy efektywności gospodarowania

przedsiębiorstwa PŻM w Szczecinie...........................................75

Wnioski końcowe............................................................................................79

Spis tabel...........................................................................................................82

Spis rysunków..................................................................................................84

Literatura.........................................................................................................85

WSTĘP

Celem oceny działalności gospodarczej przedsiębiorstwa są jego wyniki, stan i pozycja na rynku oraz organizacja i metody działania. Przedsiębiorstwa dokonują na bieżąco różnorodnych operacji, które wpływają odpowiednio na zmiany wielkości i struktury jego majątku. Operacje te są rejestrowane przez księgowość według określonych kryteriów i zasad, i co pewien czas sporządzane są sprawozdania finansowe przedstawiające sytuację majątkową i finansową danej firmy. Najważniejszymi sprawozdaniami finansowymi są bilans i rachunek wyników.

W pracy podjęto próbę oceny działalności gospodarczej przedsiębiorstwa "Polska Żegluga Morska" w Szczecinie. Ocenę przeprowadzono na podstawie danych zawartych w "Raportach Polskiej Żeglugi Morskiej z działalności" obejmujących lata 1995 - 98.

Praca składa się z czterech rozdziałów. Rozdział pierwszy zawiera ogólną charakterystykę Przedsiębiorstwa "Polska Żegluga Morska", powstanie, rozwój i zasady funkcjonowania, rodzaj prowadzonej działalności oraz wyposażenie w czynniki rzeczowe i czynnik ludzki.

W rozdziale drugim przedstawiono metodykę oceny działalności gospodarczej przedsiębiorstwa w oparciu o analizę bilansu, rachunku wyników oraz wybranych wskaźników finansowych.

W rozdziale trzecim, na podstawie danych uzyskanych w przedsiębiorstwie Polska Żegluga Morska, dokonano oceny działalności gospodarczej przedsiębiorstwa według przedstawionej w rozdziale drugim metodyki. Scharakteryzowano również czynniki wpływające w przedsiębiorstwie PŻM na osiągnięte wyniki finansowe oraz ukazano możliwości poprawy efektywności gospodarowania i postulowane w związku z tym działania.

Rozdział 1. Charakterystyka przedsiębiorstwa PŻM w Szczecinie

1. Powstanie, rozwój i zasady funkcjonowania przedsiębiorstwa

Przedsiębiorstwo Państwowe Polska Żegluga Morska zostało utworzone zarządzeniem Ministra Żeglugi z dnia 02. 01. 1951 r. jako lokalna firma armatorska, dysponująca 11 starymi statkami - łącznie 27 000 ton nośności. Przedsiębiorstwo jest zarejestrowane w Sądzie Rejonowym w Szczecinie Wydziale III pod numerem PP-189.

Polska Żegluga Morska działa na podstawie ustawy z dnia 25.09.1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych, Statutu Przedsiębiorstwa Państwowego Polska Żegluga Morska z dnia 27.01.1988 r., Statutu Samorządu Załogi Przedsiębiorstwa Państwowego z dnia 17.08.1995 r., Regulaminu Organizacyjnego, Zarządzenia Ministra Finansów z dnia 29.03.1995 r. oraz innych przepisów prawa.

Polska Żegluga Morska jest bezpośrednim udziałowcem i akcjonariuszem ponad 20 spółek w kraju i zagranicą o różnym znaczeniu i zróżnicowanych przedmiotach działalności, stanowiących grupę , której liderem jest PŻM.

Polska Żegluga Morska, chociaż w latach 90-tych uległa istotnym przeobrażeniom organizacyjnym i funkcjonalnym, jest nadal przedsiębiorstwem państwowym. Zmiany jakim była poddana, wykształciły jednak w praktyce nowe pojęcie - Grupa PŻM. Obejmuje ono układ powiązań kapitałowych, finansowych, zarządczych i innych, wykazujący cechy zbliżone do holdingu, pomiędzy wieloma podmiotami zależnymi, z PŻM jako podmiotem dominującym.

Aktualna struktura organizacyjna Grupy PŻM jest efektem oddziaływania wielu czynników o różnorodnej naturze i pochodzeniu, wśród których do najbardziej istotnych należały:

• wydarzenia polityczne; na początku lat 80-tych powstało realne zagrożenie przejęcia własności polskich statków przez zagranicznych wierzycieli za niespłacone długi państwowe. W celu uniknięcia tego niebezpieczeństwa w dniu 28.05.1982 r. zawiązano spółkę akcyjną Żegluga Polska S.A., która zakupiła od przedsiębiorstwa Państwowego PŻM 99 statków. Status prawny spółki akcyjnej miał uniemożliwić ewentualną egzekucję tego mienia. Zmiana formy prawnej podmiotu będącego właścicielem statków z przedsiębiorstwa państwowego na spółkę prawa handlowego miała ponadto na celu zwiększenie handlowej wiarygodności armatora;

• niższy poziom rozwoju bankowości, w tym zwłaszcza inwestycyjnej, rozbieżność przepisów rachunkowości dla celów księgowych i podatkowych, brak prawa holdingowego, niemożność odzwierciedlenia w księgach rzeczywistej wartości majątku oraz nadmierny i ciągle rosnący fiskalizm. Utrzymywanie się w Polsce tej sytuacji dawało efekt "wypychania" z kraju działalności gospodarczej podmiotów żeglugowych, co przejawia się m. in. w kupowaniu statków w polskich stoczniach przez specjalnie w tym celu tworzone podmioty zagraniczne, tworzeniu poza granicami kraju spółek statkowych i rejestrowaniu tam statków nowo budowanych, oddawaniu nowych statków w kilkuletnie czartery typu bore - boat, w ramach dodatkowych systemowych zabezpieczeń kredytów udzielanych na ich budowę, kupowaniu statków za granicą;

• dążenie do zmiany funkcjonalnej i organizacyjnej struktury przedsiębiorstwa państwowego Polska Żegluga Morska; wyrazem takich tendencji jest m.in. wyłączenie ze struktury PŻM niektórych komórek organizacyjnych i spełnianych przez nie funkcji i przeniesienie ich do specjalnie w tym celu utworzonych podmiotów gospodarczych. Faktyczny zarząd nad statkami PŻM i ŻP S.A., polegający na wykonywaniu czynności związanych z eksploatacją tonażu, czynnościami agencyjnymi i maklerskimi, został powierzony od 30.06.1993 r. trzem powstałym w tym celu spółkom, tj. Polsteam Tankers, Polsteam Shortramp oraz Polsteam Oceantramp (od maja 1999 roku działalność eksploatacyjna tych spółek przyjęta została do PŻM w ramach nowo utworzonych podmiotów: Zakładu Trampingu Oceanicznego, Zakładu Trampingu Europejskiego wraz z Działem Eksploatacji Ładunków Płynnych. Wyodrębniła się ponadto spółka Shipping Agency, która zajmuje się obsługą agencyjną statków w portach polskich). Zaopatrzenie techniczne i materiałowe floty Grupy PŻM wykonuje natomiast spółka Polsteam Zaopatrzenie S.A. Wymienione spółki zostały utworzone na bazie istniejących uprzednio Zakładów PŻM, a ich właścicielami są PŻM, ŻP S.A., inne podmioty Grupy PŻM oraz pracownicy ww. spółek. Takie same przesłanki leżały u podstaw utworzenia spółek: Polsteam Brokers - działalność brokerska oraz Polsteam Consulting - świadczenie usług doradczych i wykonywanie ekspertyz niezbędnych dla prawidłowej realizacji procesu przekształceń własnościowych . Konsekwencją jest również tworzenie poza granicami kraju spółek statkowych w celu pozyskania funduszy na zakup statków używanych, jak i uzupełniające finansowanie nowego tonażu. W tym celu powstała np. spółka Daria Shipping Ltd.

• specyfika funkcjonowania przedsiębiorstw armatorskich, działających na różnych rynkach. Dążenie do obniżenia zewnętrznych kosztów obsługi statków Grupy PŻM doprowadziło do utworzenia własnej sieci przedstawicielstw. PŻM i/lub ŻP S.A. są obecnie bezpośrednio lub pośrednio większościowym (lub wyłącznym) udziałowcem/akcjonariuszem następujących spółek zagranicznych tego typu: Polsteam Luksemburg Ltd, Polsteam UK Ltd, Polsteam Benelux B.V., Polsteam Iberia, Polsteam USA Inc. i Polsteam Agencja de Navegacao;

• próby zdywersyfikowania działalności gospodarczej przedsiębiorstwa, które doprowadziły do powstania spółek: PAZIM (wynajem pomieszczeń biurowych o wysokim standardzie, hotelarstwo), Blue Sky Carrier (przewozy lotnicze w wymiarze regionalnym), Pomorski Terminal Paliwowy (przeładunek i składowanie paliw płynnych i gazu), World Trade Center (promocja handlu), Polonia Line Ltd. (budowa i eksploatacja promu typu kombi), Unity Line (zarządzanie promem, obsługa linii promowej).

Struktura quasi holdingu PŻM tworzyła się przez wiele lat, często jako wypadkowa pewnych rozpatrywanych indywidualnie działań. W celu podwyższenia efektywności zarządzania holdingiem, począwszy od 1992 r. podjęto szereg działań o charakterze porządkującym jego strukturę organizacyjną, jak i sam proces zarządzania. W sferze organizacyjnej podjęto działania, których celem jest uproszczenie struktury i jej funkcjonalnego dostosowania do zamierzonej wizji Grupy jako holdingu, w którym PŻM będzie pełnił rolę podmiotu dominującego, zarządzającego nim w zakresie finansowym, inwestycyjnym i kadrowym. W sferze zarządzania działania restrukturyzacyjne mają natomiast na celu sprecyzowanie misji Grupy PŻM oraz jej celów długoterminowych i bieżących.

Aktualna struktura organizacyjna Grupy PŻM przedstawiona jest poniżej.

I POLSKA ŻEGLUGA MORSKA

Dyrektor Naczelny

- Pion Finansowy

- Pion Pracowniczo - Administracyjny

- Pion Techniczno - Inwestycyjny

- Pion Nadzoru Właścicielskiego

- Dom Marynarza

1. Zakład Trampingu Oceanicznego

Dyrektor

- Dział Frachtowy

- Dział Operacyjny

- Dział Techniczny

2. Zakład Trampingu Europejskiego

Dyrektor

- Dział Eksploatacji Tonażu Średniego

- Dział Eksploatacji Tonażu Małego

- Dział Eksploatacji Tonażu Ładunków Płynnych

- Dział Techniczny

II Członkowie grupy PŻM:

1. ŻEGLUGA POLSKA S.A.

2. PAZIM Sp. z o.o.

3. UNITY LINE Sp. z o.o.

- Dział Pasażerski

- Dział Sprzedaży

- Biuro Podróży

- Biuro Promowe w Świnoujściu

4. POLSTEAM BROKERS Sp. z o.o.

5. POLSTEAM SHIPPING AGENCY Ltd

6. POLSTEAM ŻEGLUGA SZCZECIŃSKA Sp. z o.o.

7. POLSTEAM CONSULTING Sp. z o.o.

8. OW BOCIANIE GNIAZDO- Ośrodek Wczasowy w Pogorzelicy

9. POLSTEAM BIURO INFORMATYKI Sp. z o.o.

III Podstawowe zagraniczne spółki grupy PŻM:

- Polsteam (Luxembourg) S.A.

- Polsteam (Iberia) S.A.

- Polhansa Shipping Gmbh

- Polsteam (Benelux) B.V.

- Polsteam USA Inc.

- Polbaltica A/B

- Polsteam (UK) Ltd.

- Polsteam Agencia de Navegacao Ltda.

Rokiem obrachunkowym Przedsiębiorstwa jest okres od 1 stycznia danego roku kalendarzowego do 31 grudnia tego roku. Przedsiębiorstwo prowadzi księgi rachunkowe na podstawie zatwierdzonego przez Dyrektora Przedsiębiorstwa zakładowego planu kont, wykazu stosowanych ksiąg rachunkowych, a także dokumentacji systemu przetwarzania danych, zgodnie z ustawą o rachunkowości. Księgi rachunkowe prowadzone są w systemie elektronicznego przetwarzania danych z elementami ręcznych zestawień (np. kartoteki magazynowe). Głównym systemem finansowo - księgowym jest "Concorde XAL". Od 1 stycznia 1999 roku system ten jest kolejno wdrażany we wszystkich Spółkach Grupy PŻM. System "Concorde" współdziała z innymi systemami komputerowymi wykorzystanymi w przedsiębiorstwach, takimi jak: system "Płace", system kadrowy, system budżetowania, system automatycznych przelewów BUK, system "Kalkulacje podróży".

1. Rodzaj prowadzonej działalności

Przedsiębiorstwo prowadzi następującą działalność:

• podstawową,

• finansową,

• pomocniczą,

• hotelową,

• handlową,

• pozostałą.

Działalność podstawowa obejmuje eksploatację statków przez PŻM, zarówno własnych jak też statków Żeglugi Polskiej S.A. oraz innych, w przewozach głównie ładunków masowych suchych. Dzięki posiadaniu zbiornikowców do przewozu siarki płynnej, PŻM jest uważana za jednego z największych przewoźników tego ładunku na świecie. Większość ładunków flota transportuje w relacjach transatlantyckich i europejskich a ponadto w relacjach dalekowschodnich i pacyficznych. Armator szczeciński posiada około 1% udziału w światowych przewozach morskich ładunków masowych, co lokuje go wśród największych morskich przewoźników naszego globu. Podstawowe ładunki transportowane przez trampy PŻM to przede wszystkim: zboże i produkty zbożowe, węgiel, fosfaty, rudy metali, cukier, drewno, siarka sypka i płynna. Wyniki z eksploatacji statków generują zasadnicze przychody i koszty przedsiębiorstwa.

Na wynik działalności PŻM wpływ mają pozostałe działalności przedsiębiorstwa. W skład działalności finansowej wchodzą m.in. różnice kursowe, odsetki od środków zgromadzonych na rachunkach bankowych, odsetki od kredytów i pożyczek, odsetki od obligacji. Działalność pomocnicza obejmuje usługi holownika NESTOR. Do działalności hotelowej zalicza się wynajem miejsc hotelowych w Domu Marynarza PŻM i Ośrodku Wypoczynkowym w Międzylesiu. Działalność handlowa obejmuje sprzedaż towarów kantynowych na statkach, sprzedaż towarów prowadzonych przez Dom Marynarza PŻM oraz inną sprzedaż. Wykonanie pozostałej działalności obejmuje sprzedaż materiałów z magazynów, sprzedaż środków trwałych, eksploatację obiektów socjalnych, Zakładowych Domów Mieszkalnych, dzierżawy i in.

1.3. Wyposażenie w czynniki produkcji

1.3.1. Czynniki rzeczowe

Podstawą funkcjonowania przedsiębiorstwa jest posiadanie odpowiedniej ilości i rodzaju rzeczowych środków produkcji. Do elementów rzeczowego majątku trwałego zaliczamy: grunty własne, budynki i budowle, urządzenia techniczne i maszyny, środki transportu, pozostałe środki trwałe, inwestycje rozpoczęte, zaliczki na poczet inwestycji.

W tabelach 1, 2 i 3 ukazano kolejno stan floty, wartość statków i zestawienie grup rodzajowych majątku lądowego PŻM. Ze względu na brak danych w tabeli 2 pominięto rok 1995.

Struktura własności floty w Grupie PŻM charakteryzuje się posiadaniem dużej grupy statków pod obcą banderą (np. w 1996 r. - 28,7% tonażu, a w 1997 r. już 34,65% tonażu). Sytuacja ta jest spowodowana głównie następującymi czynnikami:

• utrzymującymi się niekorzystnymi różnicami w kosztach finansowania budowy tonażu pomiędzy polskimi i zewnętrznymi rynkami finansowymi. Armator zabiega o kredyty inwestycyjne w zagranicznych bankach i tworzy poza granicami kraju spółki statkowe do eksploatacji nowo budowanych jednostek lub statków używanych;

• unikaniem eksploatowania pod polską banderą statków powyżej dwudziestu lat, mimo iż znajdują się one w dobrym stanie technicznym i spełniają wszelkie wymagania towarzystw klasyfikacyjnych. Z tego powodu właściciele wnoszą je często aportem do specjalnie w tym celu tworzonych spółek;

• formalno - prawnymi rozwiązaniami systemu gospodarczego w Polsce, zmuszającymi do poszukiwania obniżania kosztów działalności. Specjalnie utworzone w tym celu podmioty zagraniczne kupują statki w polskich stoczniach. Umożliwia to skorzystanie z ulg eksportowych przez stocznię, co z kolei ma wpływ na cenę statku.

W badanym okresie obowiązujące przepisy nie pozwalały na odzwierciedlenie w księgach PŻM rzeczywistej wartości posiadanego majątku. W konsekwencji wartość netto statków stanowi w 1996 r. tylko 8% wartości rynkowej statków, w 1997 r. - od 9,44 do 11,08% a w 1998 r. - od 17,46 do 18,53%. Taka sytuacja powoduje drastyczne obniżenie możliwości odtwarzania tonażu z własnych środków i pogorszenie rynkowej pozycji armatora. Konsekwencje takiego stanu rzeczy to nie tylko ewidentna sprzeczność ze standardami międzynarodowymi, ale i poważne zagrożenie obniżenia efektywności zarządzania tym majątkiem.

Tabela 1

Struktura tonażu grupy PŻM w latach 1995 - 1998

Stan na dzień	Liczba statków / DWT
		Grupa PŻM	PŻM	ŻP S.A.	Pozostałe podmioty Grupy PŻM
31.12.1995	102 / 2.906.391	12 / 388.496	55 / 1.739.745	35 / 778.150
31.12.1996	101 / 2.766.231	12 / 388.496	53 / 1.584.256	36 / 793.479
31.12.1997	101 / 2.780.803	12 / 388.496	49 / 1.474.872	40 / 917.435
31.12.1998	89 / 2.375.677	9 / 195.237	38 / 1.190.739	42 / 989.701

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Raportów z działalności PŻM.

Majątek lądowy PŻM ukazany w tabeli 3 ujęty jest według obowiązującego w przedsiębiorstwie podziału na:

• działalność eksploatacyjną,

• Dom Marynarza,

• działalność socjalną.

1.3.2. Czynnik ludzki

Zasoby czynnika ludzkiego występujące w przedsiębiorstwie określa się mianem zatrudnienia lub załogą przedsiębiorstwa. Zatrudnienie (liczbę pracowników) ujmuje się w przedsiębiorstwie na koniec badanego okresu i według stany przeciętnego w badanym okresie.

Załoga przedsiębiorstwa może być sklasyfikowana (podzielona, grupowana, systematyzowana) według rozmaitych kryteriów, którymi jest określona cecha, według której przeprowadza się podział danej zbiorowości zatrudnienia. Rezultatem klasyfikacji zatrudnienia według określonego kryterium jest struktura zatrudnienia według tego kryterium.

Tabela 2

Wartość księgowa statków PŻM i ŻP S.A w latach 1996 - 1998 w PLN (stan na 31.12. danego roku)

	1996			1997			1998
	PŻM	ŻP S.A.	PŻM+ŻPSA	PŻM	ŻP S.A.	PŻM+ŻPSA	PŻM	ŻP S.A.	PŻM+ŻPSA
Ilość statków	12	53	65	12	49	61	9	38	47
Wartość początkowa	662222470	810013897	1472236367	663954988	723905294	1387860282	424634444	702406745	1127041189
Umorzenie	618436967	744264945	1362701912	626520625	666624639	1293145264	394810443	643888196	1038698639
Wartość netto	43785503	65748952	109534455	37434363	57280655	94715018	29824001	58518549	88342550
Stopień zamortyzowania	93,4%	91,9%	92,6%	94,36%	92,09%	93,18%	92,97%	91,67%	92,16%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych zawartych w Raportach z działalności PŻM z lat 1996 -1998

Tabela 3

Zestawienie grup rodzajowych i wartość majątku lądowego PŻM ( w PLN)

Grupy	Wartość księgowa na 31.12.1995	Wartość księgowa Na 31.12.1996	Wartość księgowa na 31.12.1997	Wartość księgowa Na 31.12.1998
Działalność eksploatacyjna	20.329.507	19.835.096,21	20.004.798,42	19.918.540,83
w tym Grupy: 1 - budynki 2 - budowle 3 - kotły masz. Energ. 4 - maszyny urz. Og. zast. 5 - maszyny o specj. branż. 6 - urządzenia techniczne 7 - środki transportu 8 - narzędzia, wyposażenie Pozostałe środki trwałe: umundurowanie odzież robocza i ochronna wyposażenie	10.344.728 1.943.397 12.821 1.852.150 20.071 743.843 3.374.048 708.297 54.362 0 1.275.786	9.651.027,18 1.943.397,53 12.821,64 1.985.001,78 20.071,53 725.406,23 3.335.579,97 798.078,47 78.775,95 14.252,00 1.270.683,93	9.633.020,73 2.098.934,93 5.145,64 2.890.986,28 20.071,53 754.931,22 2.227.588,87 1.017.526,99 88.580,41 41.594,70 1.226.417,12	9.619.741,62 2.139.097,54 5.145,64 3.139.970,11 20.071,53 739.697,20 1.850.441,22 1.052.881,64 88.388,41 36.688,80 1.226.417,12
Dom Marynarza	5.029.476	5.072.455,83	5.304.696,67	5.379.740,56
Działalność socjalna	15.048.530	15.307.968,99	16.032.671,54	16.371.008,56
Ogółem	40.407.513	40.215.521,03	41.342.166,63	41.669.290,24
Wartości niematerialne i prawne	30.193.445	30.351.139,47	30.804.359,69	31.242.659,31

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych zawartych w Raportach z działalności PŻM z lat 1995 - 1996.

Można wyróżnić następujące kryteria :

1. rodzaj działalności przedsiębiorstwa,

2. charakter czynności wykonywanych przez pracowników,

3. poziom kwalifikacji zawodowych,

4. poziom wykształcenia,

5. staż pracy zawodowej,

6. płeć,

7. wiek.

Tabela 4 przedstawia przeciętne zatrudnienie w przedsiębiorstwie PŻM w latach 1996 - 1998 według kryterium rodzaju działalności przedsiębiorstwa i charakteru czynności wykonywanych przez pracowników.

PŻM oprócz statków pod banderą polską obsadza także statki pod banderą obcą. W 1996 roku obsadzała 61 statków, zatrudniając na burcie 1124 osoby. Odpowiednio w 1997 r. - 64 statki, 1253 osoby i w 1998 r. - 65 statków, 1251 osób.

Zmiany stanu zatrudnienia wśród pracowników lądowych są niewielkie. Wynikają one z normalnych przyczyn, takich jak np.: odejście na emeryturę, odejście na urlop macierzyński, przyjęcie nowych pracowników. Natomiast zmniejszanie się stanu zatrudnienia wśród załóg pływających nastąpiło:

• w 1997 r. w wyniku sprzedaży i przeflagowania 5 statków,

• w 1998 r. w wyniku sprzedaży i kasacji 11 statków.

Poziom wykształcenia pracowników PŻM przedstawiono w tabeli 5 i na rysunku 1. Ze względu na brak danych w tabeli ujęto tylko lata 1997 i 1998.

Z przedstawionego w tabeli 5 i na rysunku 1 zestawienia wynika, że w 1997 roku ok. 31% pracowników PŻM posiadało wyższe

wykształcenie, natomiast pomaturalne i średnie 45% zatrudnionych na lądzie i 38% w załogach pływających. Podobne dane uzyskano w 1998 roku: ok. 30% pracowników PŻM z wyższym wykształceniem, natomiast z pomaturalnym i średnim 45% zatrudnionych na lądzie i 39% w załogach pływających. Na podstawie powyższych danych można wysnuć wniosek, że podobne proporcje były zachowane w latach poprzednich.

Tabela 4

Przeciętne zatrudnienie w przedsiębiorstwie PŻM w latach 1996 - 1998

	Przeciętne zatrudnienie
	1996	1997	1998
1. Personel lądowy	566	582	568
a) pracownicy umysłowi	397	409	408
b) pracownicy fizyczni	169	173	160
2. Załogi pływające	3.336	3.127	2.833
a) burta	1.740	1.636	1.348
b) rezerwa	1.596	1.491	1.485

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Raportów z działalności PŻM z lat 1996 - 1998.

Tabela 5

Struktura zatrudnienia według wykształcenia i rodzaju działalności w przedsiębiorstwie PŻM w latach 1997 - 1998

	1997		1998
WYKSZTAŁCENIE	LĄD	MORZE	LĄD	MORZE
Podyplomowe	4	-	3	-
Wyższe	184	1.407	186	1.319
Pomaturalne	55	-	52	236
Średnie	209	1.766	205	1.468
Zasadnicze	63	1.150	58	1.111
Podstawowe	72	267	64	240
Brak wykształcenia	-	-	-	4

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Raportów z działalności PŻM z lat 1997 - 1998.

Rys. 1. Zatrudnienie w przedsiębiorstwie PŻM według wykształcenia i rodzaju działalności

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z tabeli 5.

Zatrudnienie w przedsiębiorstwie PŻM według kryterium wieku pracowników przedstawia tabela 6 i rysunek 2.

Tabela 6

Zatrudnienie w przedsiębiorstwie PŻM według wieku pracowników w latach 1997 - 1998

	1997		1998
Przedziały wiekowe	Ląd	Morze	Ląd	Morze
wiek 0 - 19 lat	0	0	1	0
wiek 20 - 25 lat	27	141	34	128
wiek 26 - 30 lat	50	406	45	351
wiek 31 - 35 lat	51	621	50	599
wiek 36 - 40 lat	71	903	70	886
wiek 41 - 45 lat	115	867	113	851
wiek 46 - 50 lat	102	791	100	774
wiek 51 - 55 lat	76	487	76	482
wiek 56 - 60 lat	61	359	53	300
Powyżej 61 lat	34	9	6	1

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Raportów z działalności gospodarczej PŻM w latach 1997 - 1998.

Rys. 2. Zatrudnienie w przedsiębiorstwie PŻM według wieku pracowników w latach 1997 - 1998

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z tabeli 6.

Jak wynika z tabeli 6 i rysunku 2 najliczniejszą grupę pracowników przedsiębiorstwa PŻM stanowili w latach 1997 - 1998 pracownicy w wieku 36 - 40 lat wśród personelu lądowego i 41 - 45 lat wśród pracowników pływających. Dominującą wiekowo grupą pracowników PŻM, zarówno lądowych, jak i pływających, są pracownicy pomiędzy 36 a 50 rokiem życia.

Rozdział 2. Metodyka oceny działalności gospodarczej przedsiębiorstwa

2.1. Metodyka oceny działalności przedsiębiorstwa na podstawie bilansu i rachunku wyników

Podstawowym źródłem informacji wykorzystywanych w analizach ekonomicznych działalności gospodarczej przedsiębiorstw są bilanse i rachunki wyników. Bilans i rachunek wyników stanowią podstawę do statycznej i dynamicznej oceny stanu i wyników finansowych przedsiębiorstwa.

2.1.1. Bilans przedsiębiorstwa

Bilans jest dokumentem zawierającym sprawozdanie o sytuacji majątkowej i finansowej przedsiębiorstwa. Jest on sporządzony w formie dwustronnej tabeli. W jednej części tabeli umieszcza się posiadany przez przedsiębiorstwo majątek (aktywa) natomiast druga część tabeli to finansowanie tego majątku (pasywa). Ogólne ramy ideowe bilansu prezentuje rysunek 3.

AKTYWA	PASYWA
Majątek trwały	Kapitały własne
		Kapitały obce	Długoterminowe
Majątek obrotowy		Krótkoterminowe
Suma bilansowa aktywów	Suma bilansowa pasywów

↓ ↓

Sposób zaangażowania Źródła pochodzenia

kapitałów kapitałów

Rys. 3. Uproszczony schemat bilansu

Źródło: M.Sierpińska, T. Jachna, Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych, PWN, Warszawa 1998 r., s.43.

Zarówno aktywa, jak i pasywa bilansu przedsiębiorstwa, ujęte są w określonej, logicznej kolejności i łączone w grupy o zbliżonej treści ekonomicznej. W tabeli 7 zaprezentowano podstawowe grupy aktywów i pasywów przedsiębiorstwa.

Po stronie aktywów składniki majątkowe uregulowane są według zwiększającego się stopnia płynności. W pierwszej kolejności ujmuje się majątek trwały, którego cykl obrotowy w przedsiębiorstwie jest dłuższy niż jeden rok, a w dalszej kolejności pozycje majątku odtwarzane w zasadzie w jednym cyklu - czyli majątek obrotowy, poczynając od zapasów poprzez należności, a na gotówce kończąc.

Po stronie pasywów wykazuje się poszczególne pozycje według stopnia pilności ich zwrotu. W związku z tym w pierwszej kolejności podaje się kapitały własne, następnie zobowiązania (kredyty i pożyczki) z terminem ich płatności przekraczającym jeden rok, a następnie zobowiązania krótkoterminowe. Kapitały własne wraz ze zobowiązaniami długotrwałymi stanowią kapitały stałe, zaangażowane w działalności przedsiębiorstwa na dłuższy czas.

Za charakterystyczną cechę bilansu uznać należy fakt, że wykazany stan końcowy staje się równocześnie stanem początkowym w bilansie otwarcia w następnym okresie obrachunkowym. Bilans jako rachunek statyczny sporządzony na dany moment czasu nie wykazuje strumieni wartości, jakie towarzyszą prowadzonej działalności gospodarczej ( koszty, przychody ze sprzedaży itp.), oraz operacjom finansowym na rynku kapitałowym. Ujmuje on natomiast skutki tych procesów i towarzyszących im strumieni wartości, widoczne w zmienionych wartościach aktywów i pasywów.

Tabela 7

Podstawowe grupy majątku i źródeł ich finansowania w przedsiębiorstwie

AKTYWA	PASYWA
Aktywa zmniejszające kapitały własne I Należne wpłaty na poczet kapitału Majątek trwały I Rzeczowe i zrównane z nimi składniki II Wartości niematerialne i prawne III Finansowe składniki majątku Majątek obrotowy I Zapasy II Należności i roszczenia III Środki pieniężne IV Krótkoterminowe papiery Wartościowe V Rozliczenia międzyokresowe Inne aktywa I ........ II ........	Kapitały (fundusze) własne I Kapitały II Kapitał ze sprzedaży akcji własnych powyżej nominału III Fundusze IV Zmiany kapitałów (funduszy) wskutek przeszacowania aktywów lub pasywów (+,-) V Nie rozliczony wynik z lat Ubiegłych VI Wieloletnie rezerwy celowe Kredyty bankowe i pożyczki I Długoterminowe kredyty bankowe i pożyczki II Pozostałe kredyty i pożyczki III Kredyty bankowe i pożyczki Przeterminowane Zobowiązania, fundusze specjalne i rozliczenia międzyokresowe I Zobowiązania II Fundusze specjalne III Rozliczenia międzyokresowe Rezerwy i inne pasywa I Rezerwy II Inne pasywa Wynik finansowy netto zysk (+) strata (-)
Aktywa ogółem	Pasywa ogółem

Źródło: Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 15 stycznia 1991 r. w sprawie prowadzenia rachunkowości (Dz.U. z 1991 r., nr 10, poz.35).

2.1.2. Wskaźniki struktury aktywów i pasywów

Bilans przedsiębiorstwa odzwierciedla w syntetycznej formie skutki decyzji i zdarzeń gospodarczych zaistniałych do dnia jego sporządzenia. Daje on zatem obraz sytuacji finansowej przedsiębiorstwa. Dokonanie oceny tej sytuacji narzuca konieczność ustalenia relacji pomiędzy poszczególnymi elementami majątku i źródeł jego finansowania. Znajomość tych relacji może być przydatna zarówno dla celów zarządzania przedsiębiorstwem, jak i dla podmiotów gospodarczych stanowiących jego otoczenie.

Struktura aktywów informuje o sposobie zaangażowania kapitału przedsiębiorstwa. W badaniu tej struktury podstawowe znaczenie mają wskaźniki wyposażenia przedsiębiorstwa w określone środki gospodarcze ( tabela 8 ).

W badaniu struktury aktywów największe znaczenie mają wskaźniki informujące o wyposażeniu przedsiębiorstwa w trwałe i obrotowe składniki majątku. Udział trwałych składników w majątku przedsiębiorstwa w sposób istotny zależy od rodzaju branży, technologii wytwarzania i asortymentu wyrobów. Im większy jest udział trwałych składników majątku w jego strukturze, tym większa jest zdolność przedsiębiorstwa do wypracowania przychodu.

W badaniu struktury pasywów (kapitałów) największe znaczenie mają wskaźniki zamieszczone w tabeli 9.

Najważniejszymi spośród wskaźników badania struktury pasywów w przedsiębiorstwie są te, które pokazują wyposażenie przedsiębiorstwa w kapitał własny oraz obciążenie zobowiązaniami długo- i krótkoterminowymi.

Tabela 8

Wskaźniki badania struktury aktywów w przedsiębiorstwie

Nazwa wskaźnika i sposób jego ustalania

Udział trwałych składników majątku majątek trwały = —————————————— · 100% w aktywach ogółem aktywa ogółem Udział rzeczowych składników rzeczowe składniki majątku = —————————————— ·100% majątku w aktywach ogółem aktywa ogółem Udział niematerialnych składników niematerialne składniki majątku = —————————————— ·100% majątku w aktywach ogółem aktywa ogółem Udział majątku obrotowego majątek obrotowy = —————————————— · 100% w aktywach ogółem aktywa ogółem Udział zapasów zapasy ogółem = —————————————— · 100% w aktywach ogółem aktywa ogółem Udział należności należności = —————————————— · 100% w aktywach ogółem aktywa ogółem Udział środków pieniężnych środki pieniężne = —————————————— · 100% w aktywach ogółem aktywa ogółem Udział krótkoterminowych krótkoterminowe papiery wartościowe Papierów wartościowych = —————————————— · 100% w aktywach ogółem aktywa ogółem

Źródło: M. Sierpińska, T. Jachna, Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych, PWN, Warszawa 1998 r., s. 52.

Tabela 9

Wskaźniki badania struktury pasywów w przedsiębiorstwie

Nazwa wskaźnika i sposób jego ustalania

Wyposażenie przedsiębiorstwa kapitał własny = ———————————— · 100% w kapitał własny pasywa ogółem Obciążenie przedsiębiorstwa zobowiązania długoterminowe = ———————————— · 100% zobowiązaniami długoterminowymi pasywa ogółem Wyposażenie przedsiębiorstwa kapitał stały = ———————————— · 100% w kapitał stały pasywa ogółem Obciążenie przedsiębiorstwa kredyt krótkoterminowy = ———————————— · 100% kredytem krótkoterminowym pasywa ogółem Obciążenie przedsiębiorstwa zobowiązania bieżące = ———————————— · 100% zobowiązaniami bieżącymi pasywa ogółem

Źródło: M. Sierpińska, T. Jachna, Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych, PWN, Warszawa 1998 r., s. 53

2.1.3. Stopień pokrycia aktywów pasywami

W ramach wstępnej analizy bilansu przedmiotem badań są także poziome powiązania pomiędzy poszczególnymi pozycjami aktywów i pasywów, pozwalające na ocenę struktury kapitałowo-majątkowej (ocenę pokrycia aktywów pasywami).

Do wskaźników tych zaliczamy:

# wskaźnik pokrycia majątku trwałego kapitałem własnym,

# wskaźnik pokrycia majątku trwałego kapitałem stałym,

# wskaźnik pokrycia kapitałami krótkoterminowymi majątku obrotowego,

# udział kapitału obrotowego w finansowaniu majątku ogółem,

# udział kapitału obrotowego w finansowaniu majątku obrotowego przedsiębiorstwa.

Udział kapitału własnego w finansowaniu majątku trwałego przedsiębiorstwa ustala się według poniższej relacji:

wskaźnik pokrycia majątku trwałego kapitał własny

= ————————————— · 100%

kapitałem własnym majątek trwały

Gdy majątek trwały jest w pełni pokryty kapitałem własnym, wówczas zachowana jest tzw. złota reguła bilansowania, zgodnie z którą trwałe składniki majątku przedsiębiorstwa powinny być finansowane z kapitału własnego, ponieważ właśnie ta część majątku, jak też kapitału własnego, jest oddawana do dyspozycji przedsiębiorstwa na długi okres czasu.

Stopień pokrycia majątku trwałego kapitałem stałym oblicza się według poniższego wzoru:

wskaźnik pokrycia majątku trwałego kapitał stały

= —————————————— · 100%

kapitałem stałym majątek trwały

Przy prawidłowo prowadzonej polityce finansowej w przedsiębiorstwie, kwota kapitałów stałych powinna przekraczać wartość majątku trwałego o bardzo niskim stopniu płynności finansowej, zapewniając także pewne pokrycie tymi kapitałami środków obrotowych. W przeciwnym przypadku przedsiębiorstwo może bardzo łatwo stanąć w obliczu niemożności bieżącego regulowania zobowiązań płatniczych.

Pozostałe środki obrotowe finansowane są kapitałami krótkoterminowymi (zobowiązaniami i kredytami). Stopień tego finansowania określa formuła:

wskaźnik pokrycia kapitał krótkoterminowy

kapitałami krótkoterminowymi = ————————————— · 100%

majątku obrotowego majątek obrotowy

Jeśli kapitał krótkoterminowy w pełni pokrywa majątek obrotowy, wówczas zachowana jest złota reguła bilansowania w stosunku do obrotowych składników majątku.

Przestrzeganie wymienionych reguł finansowania sprzyja utrzymaniu równowagi finansowej przedsiębiorstwa.

W praktyce część środków obrotowych finansowana jest kapitałem stałym. Ta część kapitału stałego, która finansuje środki obrotowe określana jest kapitałem obrotowym lub kapitałem pracującym.

Kapitał obrotowy = kapitał stały - majątek trwały.

Zadaniem kapitału obrotowego w przedsiębiorstwie jest zmniejszenie ryzyka wynikającego z unieruchomienia części środków obrotowych (zapasów, należności) lub też wynikającego ze strat związanych z tymi środkami, np. z trudnością sprzedaży wytworzonych wyrobów. Stanowi on pewnego rodzaju element bezpieczeństwa ułatwiający zachowanie płynności finansowej firmy. Dodatnia różnica między kapitałem stałym a trwałymi składnikami majątku oznacza, że część środków obrotowych w przedsiębiorstwie jest finansowana kapitałami długoterminowymi i z tego powodu pozostaje w jego ciągłej dyspozycji. Kapitał długoterminowy, stanowiący kapitał obrotowy, może być:

# w pełni kapitałem własnym,

# sumą części kapitału własnego i zobowiązań długoterminowych,

# tylko kapitałem obcym pochodzącym z kredytów i pożyczek.

Za korzystanie z kapitału obcego przedsiębiorstwo płaci jednak odpowiednie odsetki. W sytuacji drogiego kredytu przedsiębiorstwa starają się ograniczać kredyty długoterminowe na rzecz uzupełniania kapitałów stałych z wygospodarowanego zysku.

Wielkość kapitału obrotowego w przedsiębiorstwie wykorzystywana jest w badaniu jego struktury pokrycia aktywów pasywami. Sprowadza się to do określenia relacji między kapitałem obrotowym a majątkiem przedsiębiorstwa ogółem, bądź tylko majątkiem obrotowym:

udział kapitału obrotowego kapitał obrotowy

= ———————————— · 100%

w finansowaniu majątku ogółem aktywa ogółem

udział kapitału obrotowego kapitał obrotowy

w finansowaniu = ———————————— · 100%

majątku obrotowego przedsiębiorstwa majątek obrotowy

2.1.4. Rachunek wyników i wynik finansowy

Rachunek wyników (rachunek zysków i strat) jest, obok bilansu, jednym z najważniejszych sprawozdań finansowych. W rachunku zysków i strat wykazuje się pozycje odzwierciedlające skutki operacji wynikowych, czyli powodujących powstanie kosztów i strat oraz przychodów i zysków. Zgodnie z obowiązującą w Polsce ustawą, rachunek zysków i strat sporządzany jest metodą brutto, co oznacza oddzielne ujmowanie przychodów i kosztów, zysków i strat nadzwyczajnych, a także obowiązkowych obciążeń wyniku finansowego za dany i poprzedni rok obrotowy.

Określenie wynik finansowy używane w ustawie oznacza wynik finansowy netto, a więc wynik pozostający po jego opodatkowaniu podatkiem dochodowym i potrąceniu innych obowiązkowych zmniejszeń zysku. Jego wartość występuje zarówno w bilansie jako pozycja kapitałów (funduszy) własnych, jak i w rachunku zysków i strat. Jednak sposób, w jaki jest on prezentowany w bilansie, ma niewielką wartość poznawczą. Stąd też sporządza się rachunek zysków i strat jako integralny element sprawozdania finansowego niezbędnego do oceny działalności jednostek oraz zarządzania.

Ogólna konstrukcja rachunku wyników w krajach zachodnich jest następująca:

przychody ze koszty wytworzenia nadwyżka finansowa

- = brutto

sprzedaży netto sprzedanych wyrobów (zysk brutto)

nadwyżka finansowa ogólne

brutto - koszty - amortyzacja - koszty sprzedaży = zysk operacyjny

(zysk brutto) zarządu

pozostałe pozostałe zysk przed spłatą

zysk operacyjny + dochody - wydatki =

i zyski i straty odsetek i opodatkowania

zysk przed spłatą

- odsetki od kredytów i pożyczek = zysk do opodatkowania

odsetek i opodatkowania

zysk do opodatkowania - podatek dochodowy = zysk netto

Wzór rachunku wyników sporządzanego w Polsce zawiera tabela 10. Wprowadzony w Polsce wzór rachunku wyników jest dostosowany do potrzeb sprawozdawczości wszystkich podmiotów gospodarczych. Jednak, w zależności od formy organizacyjno-prawnej, będzie on różnił się niektórymi elementami podziału wyniku finansowego. W przedsiębiorstwach, w których wynikiem finansowym jest strata, w rachunku wyników nie wystąpią elementy podziału wyników, lecz przedsiębiorstwo będzie musiało w sprawozdawczości finansowej zaprezentować źródła pokrycia straty.

Różnica między przychodami ze sprzedaży a kosztami ich uzyskania informuje o wyniku działalności gospodarczej. Wynik finansowy brutto jest skorygowanym o straty i zyski nadzwyczajne wynikiem działalności gospodarczej. Wynik finansowy jako zysk lub strata brutto z całej działalności przedsiębiorstwa jest sumą wyników

zwyczajnych i nadzwyczajnych. Wynik finansowy netto stanowi natomiast wynik brutto po odjęciu podatku dochodowego oraz innych obowiązkowych obciążeń wyniku finansowego.

Tabela 10

Wzór rachunku wyników przedsiębiorstwa

KOSZTY I STRATY	PRZYCHODY I ZYSKI
A. KOSZTY UZYSKANIA PRZYCHODÓW Koszt wytworzenia (techniczny) Sprzedanych produktów 1.......... 2.......... II. Koszty ogólnego zarządu (ogólnozakładowe) oraz koszty sprzedaży III. Koszty handlowe IV. Wartość sprzedanych towarów w cenie zakupu (nabycia) V. Koszty operacji finansowych 1. odsetki od kredytów i pożyczek 2.inne VI. Podatek obrotowy i inne obciążenia Przychodów ze sprzedaży 1. podatek obrotowy 2. inne obciążenie przychodów	PRZYCHODY ZE SPRZEDAŻY Produktów 1........... 2........... II. Przychody ze sprzedaży towarów III. Przychody z operacji finansowych 1. z tytułu udziału w innych jednostkach 2. odsetki od kredytów i pożyczek 3. pozostałe IV. Wynik na pozostałej sprzedaży zysk (wielkość dodatnia) strata (wielkość ujemna) V. Dotacje przedmiotowe i inne Zwiększenia przychodów ze sprzedaży
B. STRATA NA DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ	B. ZYSK NA DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ
C. STRATY NADZWYCZAJNE I. Straty losowe II. Pozostałe straty 1....... 2.......	C. ZYSKI NADZWYCZAJNE Zyski losowe II. Pozostałe zyski 1........... 2...........
D. STRATA BRUTTO	D. ZYSK BRUTTO
E. OBOWIĄZKOWE ZWIĘKSZENIA STRATY ......... II. .........	E. OBOWIĄZKOWE ZMNIEJSZENIA ZYSKU I. Podatek dochodowy II. Inne obowiązkowe odpisy z zysku Roku bieżącego
F. STRATA NETTO	F. ZYSK NETTO

Źródło: Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 15 stycznia 1991 r. w sprawie prowadzenia rachunkowości (Dz. U. Z 1991 r. nr 10, poz.35).

Wynik finansowy osiągany przez jednostkę za dany okres obrachunkowy, ustalany jest w księgach rachunkowych i wykazywany w bilansie oraz w rachunku zysków i strat w wysokości netto (zysku lub straty), na który składa się suma arytmetyczna wyników:

# sprzedaży,

# pozostałej działalności operacyjnej,

# działalności finansowej,

# operacji nadzwyczajnych.

Ogólny schemat obliczania wyniku finansowego przedstawia rysunek 4.

PRZYCHODY (P) ZYSKI NADZWYCZAJNE (ZN)

↓ ↓

WYNIK FINANSOWY = P - K + ZN - SN - O

↑ ↑

KOSZTY (K) STRATY NADZWYCZAJNE (SN)

↑

OBOWIĄZKOWE OBCIĄŻENIA WYNIKU

FINANSOWEGO(O)

Rys. 4. Wynik finansowy - uproszczony schemat

Źródło: Rachunkowość. Zasady prowadzenia w jednostkach gospodarczych, praca zbiorowa pod redakcją T. Kiziukiewicz, Wrocław 1997, s.274.

2.2. Analiza wskaźnikowa działalności gospodarczej przedsiębiorstwa

Rozwinięciem wstępnej analizy sprawozdań finansowych jest analiza wskaźnikowa. Można za jej pomocą syntetycznie charakteryzować różne aspekty ekonomiczne działalności przedsiębiorstwa. W krajach o gospodarce rynkowej stosuje się pewne zestawy, bardzo zbliżonych pod względem treści , wskaźników ekonomicznych. Dzięki ujednoliceniu treści tych wskaźników mogą one być jednoznacznie interpretowane nie tylko przez menedżerów, ale też kredytodawców i udziałowców firmy. Najbardziej typowe rozwiązanie pozwala wyróżnić cztery obszary analizy wskaźnikowej, służące ocenie:

# płynności finansowej,

# zadłużenia,

# sprawności działania przedsiębiorstwa,

# rentowności.

Analiza wskaźnikowa jest szybką i efektywną metodą uzyskiwania wglądu w operacje gospodarcze i funkcjonowanie firmy. Niemniej sposób podejścia do tego narzędzia musi być odpowiednio wyważony i uzupełniony innymi narzędziami analitycznymi. Wynika z tego, iż analiza wskaźnikowa nie jest wolna od pewnych ograniczeń. Najpoważniejszym z nich jest fakt, że bazuje wyłącznie na przeszłości firmy. Jednak wraz z analizą otoczenia może ona służyć do przewidywania warunków działania przedsiębiorstwa w przyszłości.

1. Wskaźniki płynności finansowej

W celu ciągłości gospodarowania przedsiębiorstwo powinno, obok przestrzegania zasady racjonalnego gospodarowania, tak prowadzić swoją działalność, aby zachować płynność finansową. Płynność pokazuje zdolność firmy do wywiązywania się z krótkoterminowych zobowiązań, tzn. tych, które są płatne w ciągu jednego roku. W tym celu firmy wykorzystują zasoby płynne, a więc te aktywa bieżące, które mogą być szybko zamienione na gotówkę.

Do oceny zdolności przedsiębiorstwa do wywiązywania się z bieżących zobowiązań służą najczęściej:

# wskaźnik bieżącej płynności finansowej,

# wskaźnik szybki, tzw. mocny test.

Wskaźnik płynności bieżącej informuje ile razy bieżące aktywa pokrywają bieżące zobowiązania. Stanowią je zobowiązania wobec dostawców, pracowników, budżetów, instytucji publicznoprawnych ujęte w bilansie w pozycji zobowiązania, kredyty krótkoterminowe oraz rata kredytu długoterminowego przypadająca do zapłacenia w danym roku.

wskaźnik bieżącej aktywa bieżące

= ———————

płynności finansowej pasywa bieżące

lub

wskaźnik bieżącej zapasy + należności + środki pieniężne + inne aktywa bieżące

= —————————————————————————

płynności finansowej bieżące zobowiązania

Zadowalający poziom wskaźnika płynności bieżącej mieści się w granicach 1,2 - 2,0, co oznacza, że zachowanie równowagi finansowej firmy wymaga, aby wielkość aktywów bieżących była około dwa razy większa niż kwota bieżących pasywów, przy czym minimum bezpieczeństwa finansowego określa poziom wskaźnika równy 1,2. Nadmiernie wysoka lub nadmiernie niska wartość wskaźnika bieżącego powinna skłaniać kierownictwo przedsiębiorstwa do zbadania przyczyn takiego kształtowania się omawianej relacji. Niski wskaźnik oznacza bowiem, że firma działa z dnia na dzień i nie posiada wystarczających zasobów gotówkowych do spłacenia bieżących zobowiązań. Natomiast im większy będzie wskaźnik płynności bieżącej, tym mniejszy będzie udział zobowiązań bieżących w finansowaniu cyklu eksploatacyjnego.

Przyjęcie do oceny płynności finansowej przedsiębiorstwa łącznych jego aktywów bieżących zaciemnia obraz zdolności przedsiębiorstwa do wywiązania się z zobowiązań krótkoterminowych. Powstaje więc potrzeba wyłączenia z tych aktywów zapasów, których

płynność jest opóźniona w stosunku do innych aktywów. Zapasy nie mogą być odpowiednio szybko zamienione na gotówkę (upłynnione), a ponadto część z nich może być przestarzała i trudna do sprzedaży. Stąd do oceny płynności finansowej służy również tzw. wskaźnik szybki (mocny test). Oblicza się go następująco:

aktywa bieżące - zapasy - rozliczenia międzyokresowe czynne

wskaźnik szybki = ——————————————————————————

bieżące pasywa

Wskaźnik ten pokazuje stopień pokrycia zobowiązań krótkoterminowych aktywami o dużym stopniu płynności. Wskaźnik szybki wynoszący 1,0 uważany jest za satysfakcjonujący i pokazuje, że przedsiębiorstwo może szybko sprostać bieżącym zobowiązaniom. Jednak w sytuacji wysokiej inflacji czasami może być uzasadniony niższy niż 1.0 poziom tego wskaźnika.

Na pozytywną ocenę sytuacji finansowej zasługuje przedsiębiorstwo, w którym różnica między wskaźnikiem bieżącym i wskaźnikiem szybkim nie jest zbyt duża. Jeśli szybki wskaźnik jest niski, a wskaźnik bieżący wysoki, to oznacza, że firma utrzymuje zbyt wysoki poziom zapasów, w których zamrożony jest fundusz obrotowy. Jednak utrzymywanie wysokiego stanu zapasów przedsiębiorstwo może niekiedy traktować jako barierę przeciwko inflacji. Wysoki wskaźnik szybki oznacza natomiast nieproduktywne gromadzenie środków pieniężnych na rachunkach bankowych oraz występowanie wysokiego stanu należności. Oceniając sytuację finansową firmy należy sprawdzić, jakie są tendencje zmian powyższych wskaźników w czasie. Niskie wskaźniki płynności są sygnałem o zagrożeniu zdolności płatniczej przedsiębiorstwa, zaś płynność większa niż potrzeby firmy może mieć niekorzystny wpływ na jej rentowność.

2. Wskaźniki stopnia zadłużenia.

Analiza zadłużenia pozwala ocenić politykę finansową przedsiębiorstwa, stąd określa się ją również analizą struktury finansowej. Wskaźniki służące do oceny zadłużenia przedsiębiorstwa można ująć w dwie zasadnicze grupy:

# wskaźniki obrazujące poziom zadłużenia przedsiębiorstwa,

# wskaźniki informujące o zdolności przedsiębiorstwa do obsługi długu.

Ocena poziomu zadłużenia ma na celu ustalenie, kto dostarczył firmie środków: właściciele czy zewnętrzni kredytodawcy. Do oceny stopnia zadłużenia służy szereg wskaźników. Najistotniejsze z nich to:

# wskaźnik ogólnego zadłużenia,

# wskaźnik zadłużenia kapitału własnego.

Wskaźnik ogólnego zadłużenia przedsiębiorstwa obrazuje strukturę finansowania jego majątku.

zobowiązania ogółem

Wskaźnik ogólnego zadłużenia = ——————————

aktywa ogółem

Wskaźnik ten określa udział zobowiązań, czyli kapitałów obcych, w finansowaniu majątku przedsiębiorstwa. Zbyt wysoki wskaźnik świadczy o dużym ryzyku finansowym, informując jednocześnie, że przedsiębiorstwo może utracić zdolność do zwrotu długów. Według standardów zachodnich w firmie, w której nie została zachwiana równowaga między kapitałem obcym a kapitałem własnym, wskaźnik ten powinien oscylować w przedziale 0,57 - 0,67.

Uzupełniającym do poprzedniego wskaźnikiem oceny poziomu zadłużenia przedsiębiorstwa jest relacja zobowiązań ogółem do kapitału własnego.

wskaźnik zadłużenia zobowiązania ogółem

= ——————————

kapitału własnego kapitał własny

Wskaźnik ten określa stopień zaangażowania kapitału obcego w stosunku do kapitału własnego, a więc także możliwości pokrycia zobowiązań kapitałami własnymi. Często instytucje finansowe nie udzielają kredytów firmom o wskaźniku przekraczającym racjonalny jego poziom. Na ogół kapitał własny w stosunku do obcego powinien się kształtować na poziomie 1:1. Wyższy od jedności poziom tego wskaźnika należy oceniać negatywnie. Im niższy jest ten wskaźnik, tym wyższe jest zaangażowanie kapitałów własnych w działalności przedsiębiorstwa.

Diagnoza wynikająca z analizy struktury finansowej ma decydujące znaczenie w przyznawaniu kredytów. Jednak bank musi zwrócić uwagę również na możliwości ich zwrotu. Do oceny tych możliwości wykorzystuje się szereg wskaźników. Jednym z nich jest wskaźnik pokrycia zobowiązań odsetkowych. Zdolność do terminowej spłaty odsetek jest ważną cechą wypłacalności przedsiębiorstwa, gdyż umowa może przewidywać późniejszą spłatę kredytów, natomiast odsetki płaci się zwyczajowo po upływie pierwszego okresu oprocentowania.

wskaźnik pokrycia zysk przed opodatkowaniem + odsetki

= —————————————————

zobowiązań odsetkowych odsetki

Do ustalenia powyższego wskaźnika przyjmuje się zysk brutto, gdyż odsetki płacone są kredytodawcy przed odprowadzeniem podatku dochodowego do budżetu. Wskaźnik pokrycia zobowiązań odsetkowych pomija spłatę kredytu, a jedynie wskazuje, czy firma jest w stanie spłacać odsetki. W efekcie przyjmuje się, że kredyt nie będzie spłacany z zysku, lecz że jego spłata zostanie rozłożona w czasie poprzez przedłużenie płatności istniejącego długu lub zaciągnięcie nowej pożyczki, w celu spłacenia pożyczki poprzedniej. Jeśli zarówno odsetki, jak i kwota kredytu muszą być spłacone z zysku jednocześnie, nie ma wówczas potrzeby liczenia tego wskaźnika.

2.2.3. Wskaźniki sprawności działania

Wskaźniki sprawności działania służą do pomiaru aktywności przedsiębiorstwa w zakresie wykorzystania zasobów majątkowych.

Najbardziej ogólnym wskaźnikiem charakteryzującym aktywność firmy w wykorzystaniu zasobów jest wskaźnik operacyjności, określany dotychczas w literaturze polskiej wskaźnikiem poziomu kosztów.

koszt własny sprzedaży

Wskaźnik operacyjności = ——————————— · 100%

sprzedaż netto

Wskaźnik ten obrazuje efektywność gospodarowania w firmie oraz zdolność jej kierownictwa do kontroli i obniżki kosztów. Zależy on od rodzaju działalności przedsiębiorstwa. Najwięcej informacji uzyskuje się porównując poziom tego wskaźnika w kolejnych latach funkcjonowania firmy. Można porównać go też z poziomem osiągniętym przez inne przedsiębiorstwa tej samej branży. Wskaźnik operacyjności powinien mieścić się w granicach 50 - 90%. Jeżeli jego poziom jest wyższy niż 90% to przedsiębiorstwo może mieć trudności w uzyskaniu zwrotu poniesionych nakładów gospodarczych, jeśli zaś jest niższy niż 50% to świadczy to o wysokiej zyskowności danego rodzaju działalności przedsiębiorstwa. Zazwyczaj tak wysoki wskaźnik rentowności uzyskują niektóre przedsiębiorstwa krótkookresowo.

Efektywność wykorzystania środków trwałych uczestniczących w tworzeniu wartości sprzedaży ukazuje wskaźnik rotacji środków trwałych.

wskaźnik rotacji sprzedaż netto

= —————————————

środków trwałych średni stan środków trwałych

Wskaźnik ten informuje, jakie rozmiary sprzedaży są uzyskiwane z jednostki kapitału zaangażowanego w postaci środków trwałych, co jest szczególnie istotne w podmiotach, w których środki trwałe stanowią istotny element majątku. Firma dysponująca majątkiem w znacznym stopniu zamortyzowanym będzie wykazywała wyższy poziom rotacji (nie jest to zawsze zadowalające, gdyż świadczy o mało nowoczesnym, a tym samym mniej konkurencyjnym na rynku majątku).

Wskaźnik rotacji majątku obrotowego ukazuje, ile razy w ciągu roku następuje „odtworzenie” tego majątku poprzez sprzedaż wyrobów i usług.

wskaźnik rotacji sprzedaż netto

= ———————————————

majątku obrotowego średni stan majątku obrotowego

Wskaźnik ten określa więc szybkość obrotu aktywów czynnych przedsiębiorstwa. Zatem im on jest wyższy, tym lepsza jest sytuacja finansowa przedsiębiorstwa. Wskaźnik rotacji majątku obrotowego można porównywać w czasie z danymi innych firm oraz średniobranżowymi. Porównanie jego poziomu w czasie pozwala ustalić tendencję zmian w zakresie gospodarowania majątkiem obrotowym. Jego poziom w przedsiębiorstwie powinien być optymalny, tzn. nie może być zbyt wysoki, aby nie powodował zamrożenia kapitału obrotowego i nie może być zbyt niski, aby nie prowadził do zachwiania rytmiczności produkcji i sprzedaży oraz pogorszenia stopnia wykorzystania środków trwałych. Jeśli wskaźnik rotacji majątku obrotowego jest znacznie niższy niż średni w branży, to należy szukać przyczyn tych różnic. Być może w przedsiębiorstwie powstały nadmierne zapasy materiałów lub wadliwa organizacja produkcji powiększa zapasy produkcji nieskończonej. Przyczyną niskiego wskaźnika może być również wysoki stan należności wynikający bądź to z prowadzonej w przedsiębiorstwie polityki pieniężnej, bądź nieprawidłowości w windykowaniu należności. Badanie wskaźników rotacji majątku obrotowego ma szczególne znaczenie w tych przedsiębiorstwach, w których majątek ten stanowi podstawowy zasób majątkowy firmy. Mniejsze znaczenie ma natomiast w firmach, gdzie przeważającą część aktywów stanowi majątek trwały.

1. Wskaźniki rentowności

Wskaźniki rentowności, zwane też wskaźnikami zyskowności lub stopami zyskowności, są podstawowymi miernikami informującymi o szybkości zwrotu zaangażowanego w przedsiębiorstwie kapitału.

Wskaźniki rentowności sprzedaży mogą być liczone jako rentowność brutto i netto, w zależności od kategorii zysku przyjmowanej do obliczeń. W polskim rachunku wyników zysk brutto stanowi zysk przed jego opodatkowaniem i obliczany jest jako różnica między przychodami ze sprzedaży a kosztami uzyskania przychodów, skorygowana o straty i zyski nadzwyczajne. Rentowność sprzedaży brutto stanowi poniższą relację:

wskaźnik rentowności zysk przed opodatkowaniem

= ————————————— · 100%

sprzedaży brutto sprzedaż netto

Wielkość tego wskaźnika jest niezależna od stopy opodatkowania zysku. Odzwierciedla natomiast politykę cen przedsiębiorstwa oraz zysk, jaki generuje ono poprzez określoną wielkość sprzedaży. Jednak poziom wskaźnika rentowności sprzedaży brutto jest zdeterminowany strukturą zysku generowanego na poszczególnych rodzajach działalności przedsiębiorstwa. Zależy on więc od zysku osiąganego na działalności podstawowej, działalności finansowej, wyniku na pozostałej sprzedaży oraz od salda strat i zysków nadzwyczajnych. Stąd , w praktyce pożądane jest ustalenie rentowności na działalności podstawowej jako relacji zysku

przed opodatkowaniem osiągniętego na tej działalności do przychodów netto ze sprzedaży wyrobów i usług. Zyski z pozostałej działalności mogą bowiem mieć charakter jednorazowy, okazjonalny, a więc będą wówczas zakłócać porównywalność w czasie wskaźników rentowności sprzedaży brutto na łącznej działalności gospodarczej przedsiębiorstwa. Poziom wskaźnika rentowności sprzedaży brutto na działalności podstawowej jest zdeterminowany strukturą asortymentową wyrobów o różnej rentowności jednostkowej oraz specyfiką branży.

Rentowność sprzedaży netto ustala się według poniższego wzoru:

wskaźnik rentowności zysk netto

= ——————— · 100%

sprzedaży netto sprzedaż netto

Wskaźnik ten określany jest również zwrotem ze sprzedaży. Informuje o udziale zysku po opodatkowaniu (zysku netto) w wartości sprzedaży, czyli jaką marżę zysku przynosi dana wartość sprzedaży. Im niższy jest ten wskaźnik, tym większa wartość sprzedaży musi być zrealizowana dla osiągnięcia określonej kwoty zysku. Większa wartość wskaźnika oznacza zatem korzystniejszą kondycję finansową firmy. Podniesienie rentowności netto oznacza bowiem wzrost efektywności sprzedaży, gdyż każda złotówka sprzedaży generuje dodatkowy zysk. Wielkość wskaźnika rentowności sprzedaży netto jest uzależniona od rodzaju działalności przedsiębiorstwa. W praktyce na ogół powtarza się zależność, iż zyskowność jest niższa przy wytwarzaniu wyrobów charakteryzujących się krótkim cyklem produkcyjnym i możliwością szybkiej ich sprzedaży. Natomiast wyższa marża zyskowności jest niezbędna w sytuacji dłuższego cyklu eksploatacyjnego. Krótszy cykl obrotowy łączy się bowiem z mniejszymi kosztami zamrożenia środków i z niższą skalą ryzyka, które rośnie w przypadku wydłużonego cyklu eksploatacyjnego. Przy takim cyklu wyższa rentowność sprzedaży netto powinna skompensować większą skalę kosztów zamrożenia środków i ryzyka. Toteż, poza obserwacją poziomu wskaźnika rentowności w czasie, należy porównać go również ze wskaźnikami osiąganymi przez inne firmy tej samej branży oraz ze wskaźnikami średniobranżowymi.

Rozdział 3. Ocena działalności gospodarczej przedsiębiorstwa PŻM w Szczecinie

3.1. Ocena działalności przedsiębiorstwa PŻM na podstawie bilansu i rachunku wyników

3.1.1.Wskaźniki struktury aktywów i pasywów

Aktywa przedsiębiorstwa PŻM w Szczecinie zostały przedstawione w tabeli 11.

Na podstawie danych zawartych w tabeli 11 obliczone zostały wskaźniki struktury aktywów w przedsiębiorstwie. Wskaźniki te, obliczone przy pomocy wzorów z tabeli 8 ( punkt 2.1.) przedstawione zostały w tabeli 12 oraz graficznie na rysunku 5 i 6.

Jak wynika z tabel 11 i 12 oraz rysunków 5 i 6 udział majątku trwałego w aktywach ogółem w przedsiębiorstwie PŻM zwiększał się stale w latach 1995 - 1998 od 53,41 % aż do 65,19 %, poza rokiem 1997 kiedy nieznacznie spadł do 57,67 %. Relacja majątku trwałego do obrotowego świadczy o dużym stopniu unieruchomienia środków w przedsiębiorstwie.

Korzystnym zjawiskiem jest tendencja zmniejszania się zapasów w przedsiębiorstwie, które chociaż w pierwszych dwóch badanych latach wzrosły z 9,88 % do 17,07 %, to w dwóch następnych latach spadły z 15,86 % do 8,25 % w roku 1998.

Prawidłowe jest też obniżanie się należności z 31,08 % w roku 1995 do 16,59 % w roku 1998.

W strukturze aktywów niewielki udział mają środki pieniężne, który wynosił 5,62 % w 1995 roku i systematycznie obniżał się aż do 2,56 % w roku 1998.

Tabela 11

Struktura aktywów bilansu przedsiębiorstwa PŻM w Szczecinie w latach 1995 - 1998

L.p.	AKTYWA	LATA
		1995		1996		1997		1998
		w tys. zł	%	w tys. zł	%	w tys. zł	%	w tys. zł	%
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
A	MAJĄTEK TRWAŁY	221590,1	53,41	276250,44	58,90	310845,66	57,67	383899,84	65,19
I II III IV	Wartości niematerialne i prawne Rzeczowy majątek trwały Finansowy majątek trwały Należności długoterminowe	21067,1 70787,8 129093,5 641,7	5,08 17,06 31,11 0,16	18174,09 73717,48 184270,00 88,87	3,87 15,72 39,29 0,02	15469,12 69031,48 194371,26 31973,80	2,87 12,81 36,06 5,93	12533,96 60434,57 247227,19 63704,12	2,13 10,26 41,98 10,82
B	MAJĄTEK OBROTOWY	193277,1	46,58	188222,82	40,13	211000,48	39,14	161383,38	27,40
I II III IV	Zapasy Należności i roszczenia Papiery wartościowe przeznaczone do obrotu Środki pieniężne	40977,1 128962,5 - 23337,5	9,88 31,08 - 5,62	80081,36 82174,29 - 25967,17	17,07 17,52 - 5,54	85526,12 99132,40 - 26341,96	15,86 18,39 - 4,89	48582,24 97724,90 - 15076,24	8,25 16,59 - 2,56
C	ROZLICZENiA MIĘDZY-OKRESOWE	45,9	0,01	4581,17	0,97	17195,38	3,19	43637,23	7,41
D	SUMA AKTYWÓW	414913,1	100	469054,43	100	539041,52	100	588920,45	100

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych przedsiębiorstwa PŻM w Szczecinie.

Tabela 12

Wskaźniki struktury aktywów w przedsiębiorstwie PŻM w Szczecinie w latach 1995 - 1998

L.p.	RODZAJ AKTYWÓW	LATA
		1995		1996		1997		1998
		Udział w %	Wskaźnik zmian (1995=100)	Udział w %	Wskaźnik zmian (1995=100)	Udział w %	Wskaźnik zmian (1995=100)	Udział w %	Wskaźnik zmian (1995=100)
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
I II 1 2 3 III	Majątek trwały Majątek obrotowy, Z tego: Zapasy Należności Środki pieniężne Rozliczenia między- Okresowe	53,41 46,58 9,88 31,08 5,62 0,01	100 100 100 100 100 100	58,90 40,13 17,07 17,52 5,54 0,97	110,28 86,15 172,77 56,37 98,58 9700,00	57,67 39,14 15,86 18,39 4,89 3,19	107,98 84,03 160,53 59,17 87,01 31900,00	65,19 27,40 8,25 16,59 2,56 7,41	122,06 58,82 83,50 53,38 45,60 74100,00
		100	-	100	-	100	-	100	-

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych przedsiębiorstwa PŻM w Szczecinie.

Struktura pasywów bilansu przedsiębiorstwa PŻM w Szczecinie za lata 1995 -1998 została przedstawiona w tabeli 13. Na podstawie danych zawartych w tej tabeli i wzorów z rozdziału 2 ( punkt 2.1.2. ) obliczone zostały wskaźniki wyposażenia przedsiębiorstwa w kapitały własne i obciążenia kapitałami obcymi. Prezentuje je tabela 14 oraz rysunki 7 i 8.

Rys. 5. Struktura aktywów przedsiębiorstwa PŻM w Szczecinie w latach 1995 - 1998

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z tabeli 11 i 12.

Rys. 6. Zmiany wskaźników wyposażenia przedsiębiorstwa PŻM w środki gospodarcze

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z tabeli 12.

Tabela 13

Struktura pasywów bilansu przedsiębiorstwa PŻM w Szczecinie w latach 1995 - 1998

L.p.	PASYWA	LATA
		1995		1996		1997		1998
		w tys. zł	%	w tys. zł	%	w tys. zł	%	w tys. zł	%
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
A	KAPITAŁ WŁASNY	47762,5	11,51	35107,44	7,48	6682,14	1,24	-13142,93	-2,23
I II III IV	Kapitał podstawowy Kapitał zapasowy Niepodzielony wynik finansowy z lat ubiegłych(+,-) Wynik finansowy netto roku obrotowego (+,-)	- 210,0 - 17125,4 - 32969,5 98067,4	- 0,05 - 4,13 - 7,95 23,64	7442,76 26592,48 0,00 1072,21	1,59 5,67 - 0,23	7442,76 27656,51 0,00 -28417,12	1,38 5,13 - - 5,27	7442,76 27656,51 -30025,55 -18216,65	1,26 4,70 -5,10 -3,09
B	REZERWY	1336,8	0,32	112,32	0,02	106,13	0,02	21,75	0,00
C	ZOBOWIĄZANIA DŁUGO- TERMINOWE	117532,9	28,33	92994,00	19,83	97439,19	18,08	119476,83	20,29
D	ZOBOWIĄZANIA KRÓTKO- TERMINOWE I FUNDUSZE SPECJALNE	161736,5	38,98	228314,17	48,68	308057,25	57,15	370942,71	62,99
I II	Zobowiązania krótkoterminowe Fundusze specjalne	155708,6 6027,9	37,53 1,45	220865,05 7449,12	47,09 1,59	299679,47 8377,78	55,60 1,55	361503,22 9439,49	61,38 1,61
E	ROZLICZENIA MIĘDZY- OKRESOWE I PRZYCHODY PRZYSZŁYCH OKRESÓW	86544,4	20,86	112526,50	23,99	126756,80	23,51	111622,09	18,95
F	SUMA PASYWÓW	414913,1	100	469054,43	100	539041,52	100	588920,45	100

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych przedsiębiorstwa PŻM w Szczecinie.

Tabela 14

Wskaźniki wyposażenia przedsiębiorstwa PŻM w Szczecinie w kapitały własne i obciążenia kapitałami obcymi

L.p.	NAZWA WSKAŹNIKA	LATA
		1995		1996		1997		1998
		Udział w %	Wskaźnik zmian (1995=100)	Udział w %	Wskaźnik zmian (1995=100)	Udział w %	Wskaźnik zmian (1995=100)	Udział w %	Wskaźnik zmian (1995=100)
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
1 2 3 4	Wyposażenie przedsiębiorstwa w kapitał własny Obciążenie przedsiębiorstwa zobowiązaniami długo- Terminowymi Wyposażenie przedsiębiorstwa w kapitał stały Obciążenie przedsiębiorstwa zobowiązaniami bieżącymi	11,83 28,33 40,16 38,98	100 100 100 100	7,50 19,83 27,33 48,68	63,40 70,00 68,05 124,90	1,26 18,08 19,34 57,15	10,66 63,82 48,16 146,61	- 2,23 20,29 18,06 62,99	- 19,37 71,62 45,33 161,60

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych przedsiębiorstwa PŻM w Szczecinie.

Rys.7. Struktura wyposażenia przedsiębiorstwa PŻM w Szczecinie w kapitały własne i obce

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z tabeli 13 i 14.

Rys. 8. Zmiany wskaźników wyposażenia przedsiębiorstwa PŻM w kapitały własne i obciążenia kapitałami obcymi

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z tabeli 14.

Z analizy zmian źródeł finansowania wynika, że udział kapitałów własnych w badanym okresie, mimo i tak bardzo niskiego poziomu - niecałych 12 % - gwałtownie spadł, osiągając w roku 1998 wartość ujemną (- 2,2 %).

Obciążenie przedsiębiorstwa zobowiązaniami długoterminowymi wynosiło 28 % w roku 1995, w następnych latach utrzymywało się na względnie stałym poziomie ok. 20%.

Podobnie rozliczenia międzyokresowe i przychody przyszłych okresów oscylowały w badanym okresie wokół wartości 20%.

Natomiast bardzo niekorzystnym zjawiskiem jest to, że zwiększony majątek pokryto zobowiązaniami krótkoterminowymi. Ich udział wzrósł w badanym okresie z około 39 % do prawie 63 % i stanowiło to największe źródło finansowania majątku firmy.

3.1.2. Stopień pokrycia aktywów pasywami.

Dokonując oceny sytuacji majątkowej przedsiębiorstwa, duże znaczenie poznawcze przypisuje się wskaźnikom badania struktury majątkowo - kapitałowej, które pozwalają nam określić w jakim stopniu majątek trwały można pokryć kapitałami własnymi oraz określić udział kapitału w finansowaniu majątku. Wskaźniki te przedstawione zostały w tabeli 15 oraz na rysunku 9.

Przeprowadzona analiza świadczy, o bardzo małym stopniu pokrycia majątku trwałego kapitałem własnym. W 1995 roku tylko 21,6 % majątku trwałego było finansowane kapitałem własnym, natomiast w roku 1998 wskaźnik pokrycia przyjął wartość ujemną (- 3,42 %). Wskaźnik pokrycia majątku trwałego kapitałem stałym również systematycznie obniżał się w badanym okresie, od wartości 75,19 % w 1995 roku, aż do poziomu 27,7 % w roku 1998. Oba te wskaźniki bardzo źle świadczą o sytuacji finansowej przedsiębiorstwa w badanym okresie.

Tabela 15

Wskaźniki pokrycia majątku przedsiębiorstwa PŻM w Szczecinie jego kapitałami

L.p.	Wyszczególnienie	LATA
		1995		1996		1997		1998
		Udział w %	Wskaźnik zmian (1995=100)	Udział w %	Wskaźnik zmian (1995=100)	Udział w %	Wskaźnik zmian (1995=100)	Udział w %	Wskaźnik zmian (1995=100)
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
1 2 3 4 5	Wskaźnik pokrycia majątku trwałego kapitałem własnym Wskaźnik pokrycia majątku trwałego kapitałem stałym Wskaźnik pokrycia kapitałami krótko- terminowymi majątku obrotowego Udział kapitału obrotowego w finansowaniu majątku ogółem Udział kapitału obrotowego w finansowaniu majątku obrotowego przedsiębiorstwa	21,60 75,19 83,68 -13,57 -29,13	100 100 100 100 100	12,70 46,40 121,31 -31,58 -78,71	58,80 61,71 144,97 232,72 270,20	2,15 33,54 146,01 -38,35 -97,97	9,95 44,61 174,49 282,61 336,32	-3,42 27,70 229,90 -47,13 -171,99	- 15,83 36,84 274,74 347,31 590,42

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych przedsiębiorstwa PŻM w Szczecinie.

Rys. 9. Wskaźniki pokrycia majątku przedsiębiorstwa PŻM jego kapitałami

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z tabeli 15.

Majątek obrotowy tylko w 1995 roku nie był całkiem pokryty przez kapitały krótkookresowe (83,68 %). Jednak już od następnego roku spełniona była złota reguła bilansowania w stosunku do obrotowych składników majątku i wskaźnik pokrycia majątku obrotowego kapitałami krótkoterminowymi wynosił od 121,31 % w roku 1996 do 229,9 % w roku 1998.

Udział kapitału obrotowego w finansowaniu majątku ogółem był w badanych latach ujemny i wynosił w 1995 roku -13,57 %, w roku 1998 wynosił już -47,13 %. Podobnie było z udziałem kapitału obrotowego w finansowaniu majątku obrotowego przedsiębiorstwa. Wyniósł on -29,13 % w 1995 roku i -171,99 % w roku 1998.

3.1.3. Wynik finansowy przedsiębiorstwa PŻM

Odzwierciedleniem elementów kształtujących wynik finansowy jest rachunek wyników. Przedstawia on wypadkową wyników cząstkowych zrealizowanych przez podmiot na kilku płaszczyznach. Rachunek wyników przedsiębiorstwa PŻM za lata 1995 - 1998 przedstawiony został w tabelach 16 i 17.

Przychody, koszty oraz zysk obrazuje tabela 18 i rysunek 10.

Jak wynika z przedstawionych danych, przychody ze sprzedaży i zrównane z nimi, stanowiące zasadnicze źródło powstania dochodów, w roku 1996 spadły o niecałe 2 % w stosunku do roku 1995, natomiast w roku 1997 wzrosły w stosunku do roku bazowego o 18,6 %, by w roku 1998 osiągnąć poziom o 7,21 % wyższy niż w początkowym roku badanego okresu. W tym samym okresie koszty działalności operacyjnej stale wzrastały z roku na rok, osiągając w roku 1998 poziom o 31,38 % wyższy niż w roku 1995. Było to spowodowane wzrostem kosztów wytworzenia sprzedanych produktów a także wzrostem kosztów ogólnego zarządu.

Stałe tempo wzrostu kosztów działalności operacyjnej, a także niewielki wzrost w badanym okresie przychodów ze sprzedaży spowodowało spadek zysku netto w roku 1996 aż o 98,90 % w stosunku do roku 1995. W następnych latach, kiedy koszty całkowite przekroczyły całkowite przychody, w przedsiębiorstwie wystąpiła strata netto wynosząca w 1997 roku 28 417,1 tys. zł i 18 216,6 tys. zł w 1998 roku, co stanowiło odpowiednio 129 % i 118,58 % spadek zysku w stosunku do roku 1995.

Tabela16

Przychody i zyski przedsiębiorstwa PŻM w latach 1995 - 1998

Lp	PRZYCHODY I ZYSKI	LATA
		1995		1996		1997		1998
		w tys. zł	wskaźnik zmian (1995=100)	w tys. zł	wskaźnik zmian (1995=100)	w tys. zł	wskaźnik zmian (1995=100)	w tys. zł	wskaźnik zmian (1995=100)
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
A	PRZYCHODY ZE SPRZEDAŻY I ZRÓWNANE Z NIMI	828399,4	100	814131,3	98,28	982465,3	118,60	888103,2	107,21
1 2	Przychody ze sprzedaży produktów Przychody ze sprzedaży materiałów i towarów	816501,7 11897,7	100 100	809584,0 4547,3	99,15 38,22	978802,5 3662,8	119,88 30,79	885554,8 2548,3	108,46 21,42
B	STRATA ZE SPRZEDAŻY	0,00	-	0,0	-	0,0	-	66099,8	-
C	POZOSTAŁE PRZYCHODY OPERACYJNE	8382,1	100	17086,8	203,85	13801,1	164,65	78448,8	935,91
1 2 3	Przychody ze sprzedaży składników majątku trwałego Dotacje Pozostałe przychody operacyjne	1032,3 0,0 7349,8	100 - 100	404,9 0,0 16681,9	39,22 - 226,97	961,7 0,0 12839,4	93,16 - 174,70	68442,6 4,6 10001,6	6630,11 - 136,08
D	STRATA NA DZIAŁALNOŚCI OPERACYJNEJ	0,0	-	0,0	-	0,0	-	0,0	-
E	PRZYCHODY FINANSOWE	75309,3	100	52201,9	69,32	27732,9	36,82	41951,4	55,70
1 a 2 3	Dywidendy z tytułu udziałów, w tym: - od jednostek zależnych i stowarzyszonych Odsetki uzyskane Pozostałe	2600,4 2600,4 15412,4 57296,5	100 100 100 100	3012,7 3006,7 1573,6 47615,6	115,85 115,62 10,21 83,10	841,2 77,6 1544,1 25347,6	32,35 2,98 10,02 44,24	7034,6 6297,1 1101,9 33814,7	270,52 242,16 7,15 59,02
F	STRATA BRUTTO NA DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ	0,00	-	0,0	-	28419,9	-	19942,5	-
G	ZYSKI NADZWYCZAJNE	0,00	-	6,6	-	0,0	-	3728,5	-
H	STRATA BRUTTO	0,00	-	0,0	-	28423,3	-	18301,1	-
I	STRATA NETTO	0,00	-	0,0	-	28417,1	-	18216,6	-

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych przedsiębiorstwa PŻM w Szczecinie.

Tabela 17

Koszty i straty przedsiębiorstwa PŻM w latach 1995 - 1998

L.p.	KOSZTY I STRATY	LATA
		1995		1996		1997		1998
		w tys. zł	wskaźnik zmian (1995=100)	w tys. zł	wskaźnik zmian (1995=100)	w tys. zł	wskaźnik zmian (1995=100)	w tys. zł	wskaźnik zmian (1995=100)
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
A	KOSZTY DZIAŁALNOŚCI OPERACYJNEJ	726312,1	100	783398,3	107,86	941732,7	129,66	954203,0	131,38
1 2 3 4	Wartość sprzedanych towarów i materiałów Koszt wytworzenia sprzedanych produktów Koszty sprzedaży Koszty ogólnego zarządu	23204,7 671586,6 0,0 31520,8	100 100 - 100	4209,2 745233,7 0,0 33955,4	18,14 110,97 - 107,72	3487,7 899890,4 0,0 38354,6	15,03 134,0 - 121,68	2427,1 908398,9 0,0 43377,0	10,46 135,26 - 137,61
B	ZYSK ZE SPRZEDAŻY	102087,3	100	30732,9	30,10	40732,6	40,0	0,0	0,0
C	POZOSTAŁE KOSZTY OPERACYJNE	12855,8	100	16279,2	126,63	13685,4	106,4	4883,3	37,98
1 2	Wartość sprzedanych składników majątku trwałego Pozostałe koszty operacyjne	766,8 12089,0	100 100	758,1 15521,2	98,86 128,39	278,1 13407,3	36,27 110,90	2867,5 2015,8	373,96 16,67
D	ZYSK NA DZIAŁALNOŚCI OPERACYJNEJ	97613,6	100	31540,5	32,31	40848,3	41,85	7465,6	7,65
E	KOSZTY FINANSOWE	68247,0	100	83733,5	122,69	97001,2	142,13	69359,6	101,63
1 2 a 3	Odpisy aktualizujące wartość finansowego majątku trwałego oraz krótkoterminowych papierów wartościowych Odsetki do zapłacenia, w tym: - dla jednostek zależnych i stowarzyszonych Pozostałe	14,6 755,3 0,0 67477,1	100 100 - 100	14894,2 4453,3 0,0 64386,0	102015,1 589,61 - 95,42	1000,0 2227,5 221,8 94772,8	6846,31 294,91 - 140,45	0,0 40284,9 2077,4 29074,7	0,0 5333,63 - 43,10
F	ZYSK BRUTTO NA DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ	104675,9	100	8,9	0,01	0,0	0,0	0,0	0,0
G	STRATY NADZWYCZAJNE	244,2	100	8,0	3,28	3,3	1,35	2087,1	854,67
H	ZYSK BRUTTO	104431,7	100	7,6	0,01	0,0	0,0	0,0	0,0
I	OBOWIĄZKOWE OBCIĄŻENIA WYNIKU FINANSOWEGO	6364,3	100	-1064,6	-16,73	-6,2	-0,10	-84,4	-1,33
1 2	Podatek dochodowy od osób prawnych Pozostałe obowiązkowe obciążenia	6690,2 -325,9	100 100	0,0 -1064,6	0,0 326,66	0,0 -6,2	0,0 1,90	0,0 -84,4	0,0 25,90
J	ZYSK NETTO	98067,4	100	1072,2	1,10	0,0	0,0	0,0	0,0

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych przedsiębiorstwa PŻM w Szczecinie.

Tabela 18

Wynik finansowy przedsiębiorstwa PŻM w Szczecinie w latach 1995 - 1996

Lp.	Lata	Przychody całkowite w tys. zł	Koszty całkowite w tys. zł	Zysk/strata brutto w tys. zł	Zysk/strata netto w tys. zł	Wskaźnik zmian (1995=100)
1 2 3 4	1995 1996 1997 1998	912090,8 883426,6 1023999,3 1012231,9	807659,1 883419,0 1052422,6 1030533,0	104431,7 7,6 - 28423,3 - 18301,1	98067,4 1072,2 - 28417,1 - 18216,6	100,00 1,10 - 29,00 - 18,58

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z tabeli 16 i 17.

Rys. 10. Wartość przychodów, kosztów i zysku w przedsiębiorstwie PŻM w Szczecinie w latach 1995 - 1998

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z tabeli 18.

Rozdział 3.2. Ocena działalności gospodarczej przedsiębiorstwa PŻM na podstawie wskaźników finansowych

Rozwinięciem ogólnej analizy danych bilansu oraz rachunku zysków i strat jest analiza wskaźnikowa. Jest ona szybką i efektywną metodą uzyskiwania wglądu w operacje gospodarcze i funkcjonowanie firmy. Obliczone wskaźniki stanowić mogą relacje odpowiednich składników aktywów i pasywów bilansu w układzie pionowym i poziomym, wyniku finansowego, jak też relacje między składnikami rachunku zysków i strat oraz bilansu.

3.2.1. Wskaźniki płynności finansowej

Wskaźniki płynności finansowej zaprezentowane zostały w tabeli 19 i na rysunku 11.

Tabela 19

Wskaźniki płynności finansowej w przedsiębiorstwie PŻM w Szczecinie w latach 1995 - 1998

L.p.	Rodzaj wskaźnika	LATA
		1995		1996		1997		1998
		wartość	Wskaźnik zmian (1995=100)	wartość	Wskaźnik zmian (1995=100)	wartość	Wskaźnik zmian (1995=100)	Wartość	Wskaźnik zmian (1995=100)
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
1 2	Wskaźnik bieżącej płynności Wskaźnik szybki	1,24 0,98	100 100	0,85 0,47	68,55 47,96	0,70 0,42	56,45 42,86	0,45 0,31	36,29 31,63

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych przedsiębiorstwa PŻM w Szczecinie.

Rys. 11. Wskaźniki płynności finansowej w przedsiębiorstwie PŻM w Szczecinie

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z tabeli 19.

Wskaźnik bieżącej płynności kształtował się w badanym okresie na bardzo niskim poziomie. Jedynie w 1995 roku jego wartość przewyższała tzw. minimum bezpieczeństwa finansowego ( 1,2 ) i wynosiła 1,24. Oznacza to, że tylko w tym roku bieżące aktywa przedsiębiorstwa pokrywały bieżące zobowiązania. W kolejnych latach wskaźnik ten był bardzo niski i wynosił 0,85 w roku 1996, 0,70 w roku 1997 i wreszcie 0,45 w roku 1988. Oznacza to, że firma nie posiadała w tym czasie wystarczających zasobów gotówkowych do spłacenia bieżących zobowiązań.

Wskaźnik szybkiej płynności pokazuje stopień pokrycia zobowiązań krótkoterminowych aktywami o dużym stopniu płynności. Podobnie jak w przypadku wskaźnika bieżącej płynności finansowej, również wskaźnik szybki jest zadowalający tylko w 1995 roku. Wynosił on w tym roku 0,98, podczas gdy za satysfakcjonujący uważa się go na poziomie 1,0. Niestety w następnych latach spadł on do bardzo niskiego poziomu, wynoszącego 0,47 w 1996 roku, 0,42 w 1997 roku i 0,31 w 1998 roku. Wskazuje to, że przedsiębiorstwo nie jest w stanie szybko sprostać bieżącym zobowiązaniom.

Na negatywną ocenę sytuacji finansowej przedsiębiorstwa wskazuje również duża różnica między wskaźnikiem bieżącym i wskaźnikiem szybkim. Wskaźnik bieżący jest dużo wyższy od wskaźnika szybkiego, co oznacza, że przedsiębiorstwo utrzymuje zbyt wysoki poziom zapasów, w których jest zamrożony fundusz obrotowy.

3.2.2. Wskaźniki stopnia zadłużenia

Wskaźniki stopnia zadłużenia zostały przedstawione w tabeli 20 i na rysunku 12.

Wskaźnik ogólnego zadłużenia określa udział kapitałów obcych w finansowaniu majątku przedsiębiorstwa. Udział ten w latach 1995 i 1996 wynosił odpowiednio 0,66 i 0,67, czyli był zadowalający, gdyż mieścił się w przyjętych granicach 0,57 - 0,67. W kolejnych dwóch latach wskaźnik ten wzrósł i wyniósł 0,74 w 1997 roku i 0,82 w 1998 roku. Poziom wskaźnika w latach 1997 - 1998 świadczy o ryzyku finansowym i jednocześnie informuje, że przedsiębiorstwo może utracić zdolność do zwrotu długów.

Wartości wskaźnika zadłużenia kapitału własnego, określającego stopień zaangażowania kapitału obcego w stosunku do kapitału własnego, więc także możliwości pokrycia zobowiązań kapitałami własnymi, w każdym z kolejnych badanych lat przekraczają racjonalny jego poziom. Poziom wskaźnika wyższy od jedności należy oceniać

Tabela 20

Wskaźniki zadłużenia przedsiębiorstwa PŻM w Szczecinie w latach 1995 - 1998

L.p.	Rodzaj wskaźnika	LATA
		1995		1996		1997		1998
		Wartość	Wskaźnik zmian (1995=100)	wartość	Wskaźnik zmian (1995=100)	wartość	Wskaźnik zmian (1995=100)	wartość	Wskaźnik zmian (1995=100)
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
1 2 3	Wskaźnik ogólnego zadłużenia Wskaźnik zadłużenia kapitału własnego Wskaźnik pokrycia zobowiązań odsetkowych	0,66 5,7 139,3	100 100 100	0,67 8,9 1,0	101,51 156,14 0,72	0,74 59,43 - 11,76	112,12 1042,63 - 8,44	0,82 - 36,6 0,55	124,24 642,10 0,39

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych przedsiębiorstwa PŻM w Szczecinie.

Rys. 12. Wskaźniki stopnia zadłużenia w przedsiębiorstwie PŻM w Szczecinie

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z tabeli 20.

negatywnie. W badanym przedsiębiorstwie wartość tego wskaźnika wynosi 5,7 w 1995 roku, 8,9 w 1996 roku, 53,43 w 1997 roku i -36,6 1 roku 1998.

Wskaźnik pokrycia zobowiązań odsetkowych wynosił 139,3 w 1995 roku, 1,0 w roku następnym, -11,76 w roku 1997 i 0.55 w roku 1998. Świadczy to, że przedsiębiorstwo praktycznie tylko w roku 1995 było w stanie spłacać odsetki.

3.2.3. Wskaźniki sprawności działania

Wskaźniki sprawności służą do pomiaru aktywności przedsiębiorstwa w zakresie wykorzystania zasobów majątkowych firmy.

Wskaźniki sprawności w badanym przedsiębiorstwie zostały przedstawione w tabeli 21 i na rysunku 13.

Tabela 21

Wskaźniki sprawności działania przedsiębiorstwa PŻM w Szczecinie w latach 1995 -1998

L.p.	Rodzaj wskaźnika	LATA
		1995		1996		1997		1998
		wartość	Wskaźnik zmian (1995=100)	wartość	Wskaźnik zmian (1995=100)	wartość	Wskaźnik zmian (1995=100)	wartość	Wskaźnik zmian (1995=100)
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
1 2 3	Wskaźnik operacyjności Wskaźnik rotacji środków trwałych Wskaźnik rotacji majątku obrotowego	82,2% 3,7 4,2	100 100 100	92,1% 2,9 4,3	112,04 78,38 102,38	92% 13,71 4,9	111,92 370,54 116,67	103% 13,68 4,77	125,30 369,73 113,57

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych przedsiębiorstwa PŻM w Szczecinie.

Wskaźnik operacyjności powinien mieścić się w granicach 50 - 90 %. W badanym przedsiębiorstwie wskaźnik ten tylko w 1995 roku spełnia ten warunek i wynosi 82,2 %. W roku 1996 i 1997 osiąga wartości zbliżone do 90 %- odpowiednio 92,2 %i 92,0 %. W roku 1998 wskaźnik operacyjności wynosi już 103 %. Począwszy od roku 1996 przedsiębiorstwo może mieć trudności w uzyskaniu zwrotu poniesionych nakładów gospodarczych.

Rys. 13. Wskaźniki sprawności działania przedsiębiorstwa PŻM w Szczecinie

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z tabeli 21.

Wskaźnik rotacji środków trwałych jest początkowo dosyć niski. W 1995 i 1996 roku wynosi on odpowiednio 3,7 i 2,9, czyli sprzedaż netto jest o 3,7 i 2,9 razy większa od środków trwałych zaangażowanych w działalności przedsiębiorstwa. W 1997 i 1998 roku poziom wskaźnika rotacji znacznie wzrósł - o około 270 % w stosunku do roku 1995. W 1997 roku wartość wskaźnika wynosiła 13,71, a w 1998 roku- 13,68. Jednak majątek przedsiębiorstwa PŻM jest w znacznym stopniu zamortyzowany, więc wyższy poziom rotacji świadczy o mało nowoczesnym, a tym samym mało konkurencyjnym na rynku majątku.

Wskaźnik rotacji majątku obrotowego kształtował się w badanym okresie na w miarę stałym poziomie. W ciągu pierwszych trzech lat nieznacznie wzrastał, od wartości 4,2 w 1995 roku, poprzez 4,3 w 1996 roku, aż do 1,9 w 1997 roku. Następnie nieznacznie zmalał, osiągając w 1998 roku wartość 4,77. Wskaźnik ten określa szybkość obrotu aktywów czynnych przedsiębiorstwa, im jest wyższy tym lepsza sytuacja finansowa przedsiębiorstwa. Przyczyną niskiego wskaźnika w przedsiębiorstwie PŻM są nadmierne zapasy a także bardzo wysoki stan należności.

3.2.4. Wskaźniki rentowności.

Podstawowymi wskaźnikami informującymi o szybkości zwrotu zaangażowanego w przedsiębiorstwie kapitału są wskaźniki rentowności, które przedstawione zostały w tabeli 22 i na rysunku 14.

Tabela 22

Wskaźniki rentowności w przedsiębiorstwie PŻM w latach 1995 - 1998

L.p.	Rodzaj wskaźnika	LATA
		1995		1996		1997		1998
		wartość	Wskaźnik zmian (1995=100)	wartość	Wskaźnik zmian (1995=100)	wartość	Wskaźnik zmian (1995=100)	wartość	Wskaźnik zmian (1995=100)
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
1 2	Wskaźnik rentowności sprzedaży brutto Wskaźnik rentowności sprzedaży netto	12,8% 12,0%	100 100	0,0009% 0,13%	0,007 1,08	-2,9% -2,9%	-22,66 -24,17%	-2,07% -2,06%	-16,17 -17,17

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych przedsiębiorstwa PŻM w Szczecinie.

Rys. 14. Wskaźniki rentowności w przedsiębiorstwie PŻM w Szczecinie

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z tabeli 22.

Jak wynika z danych przedstawionych w tabeli 22 wskaźnik rentowności sprzedaży brutto w latach 1995 - 1996 był dodatni, co było związane z osiąganiem przez przedsiębiorstwo w tych latach dodatniego wyniku finansowego. Jednak w tym okresie wskaźnik zmalał prawie o 100%, z 12,8 % w 1995 roku do wartości 0,0009% w roku następnym. W latach 1997 - 1998 wskaźnik osiągał wartości ujemne. Oznacza to, że sprzedaż była deficytowa.

Wartość wskaźnika rentowności sprzedaży netto była niemal identyczna jak wartość wskaźnika rentowności sprzedaży netto. Informuje ono udziale zysku po opodatkowaniu w wartości sprzedaży, czyli jaką marżę zysku przynosi dana wartość sprzedaży. Wartości obu wskaźników wskazują na nierentowność sprzedaży w latach 1997 - 1998.

3.3. Ogólne czynniki wpływające na sytuację finansową przedsiębiorstwa PŻM w Szczecinie w latach 1995 - 1998

3.3.1. Charakterystyka wyniku działalności PŻM w roku 1995

Wyniki z eksploatacji statków generują zasadnicze przychody i koszty przedsiębiorstwa. Wszystkie spółki zarządzające statkami PŻM zanotowały w 1995 roku dodatni wynik z eksploatacji tych statków.

Na uzyskany w efekcie wynik netto mają wpływ pozostałe działalności przedsiębiorstwa, a mianowicie: działalność finansowa, pomocnicza, hotelowa, handlowa oraz pozostała. Wynik ten obciążony jest także kosztami zarządu, stratami/zyskami nadzwyczajnymi oraz obowiązkowymi obciążeniami wyniku finansowego - podatek dochodowy, rezerwa na podatek dochodowy, dywidenda. Udział poszczególnych rodzajów działalności w kształtowaniu wyniku ogółem w 1995 roku przedstawia rysunek 15. Zysk netto wyniósł w 1995 roku 98067,4 tys. PLN.

Rys. 15. Struktura wyniku PŻM w roku 1995 (w tys. zł)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych przedsiębiorstwa PŻM.

Działalność podstawowa, która obejmuje wyniki z eksploatacji statków, charakteryzuje się bardzo dobrym wynikiem 146430,6 tys. PLN. Znaczący wpływ na wynik tej działalności w 1995 roku miały następujące czynniki: - wzrost stawek frachtowych, - niski poziom odpisów amortyzacyjnych, - działania monitorujące koszty statków, - zmniejszenie przewozów balastowych, - lepsze i bardziej wydajne zatrudnianie tonażu. W 1995 roku statki Grupy PŻM przewiozły łącznie 26 479 tys. ton ładunków, o 247 tys. ton więcej niż rok wcześniej. Wynik ten osiągnięto dysponując w 1995 roku tylko nieco większym potencjałem przewozowym niż w roku ubiegłym.

Jak wynika z rysunku 15, oprócz wyników z działalności podstawowej na wynik finansowy przedsiębiorstwa PŻM istotny wpływ wywierają wyniki działalności finansowej i koszty zarządu. W 1995 roku istotny wpływ na wynik finansowy wywarła również działalność pozostała.

Działalność finansowa obejmuje poza różnicami kursowymi, odsetkami od środków zgromadzonych na rachunkach bankowych, prowizjami bankowymi, udziałami w zyskach osób prawnych, również odsetki od pożyczek i kredytów. W przypadku tych ostatnich zanotowano stratę prawie 37 000 tys. PLN. Na zmniejszenie ujemnego wyniku działalności finansowej wpłynęły odsetki od pożyczek, odsetki od obligacji zagranicznych, przychody z tytułu udziałów w zyskach osób prawnych i odsetki od środków zgromadzonych na rachunkach zagranicznych.

Koszty zarządu (31500,8 tys.PLN) kształtują się na poziomie zbliżonym do lat ubiegłych. Na koszty te największy wpływ ma kurs DM do PLN - dotyczy to kosztów najmu powierzchni biurowej od PAZIM.

Pozostała działalność obejmuje m.in. sprzedaż z magazynów, sprzedaż opakowań, środków trwałych, wyposażenia itp. Na ujemny wynik z tej działalności miała wpływ transakcja sprzedaży zapasów PŻM dla spółki Polsteam Zaopatrzenie S.A. - podmiotu zależnego w Grupie PŻM.

Na sytuację finansową PŻM w roku 1995 miały wpływ m.in. następujące grupy czynników:

1/ kształtowanie się stóp procentowych. Wyraźna wzrostowa tendencja większości stóp procentowych ( w tym stopy USD, które mają największe znaczenie dla PŻM), zapoczątkowana od 1993 roku, została zahamowana na początku 1995 roku. Wysoki poziom stóp procentowych na początku roku, będący konsekwencją ciągłego ich wzrostu od końca 1993 roku, niekorzystnie wpływał na sytuację kredytową PŻM. W 1995 roku Grupa PŻM miała zaciągniętych przeciętnie 13 kredytów zagranicznych.

2/ kształtowanie się koszyka podstawowych walut PŻM. Rok 1995 charakteryzował się dużymi wahaniami USD w stosunku do innych walut, w szczególności do PLN oraz DM. Sztucznie wysoka wartość PLN w stosunku do USD niekorzystnie wpłynęła na realizację płatności złotowych z wpływów dolarowych. Pierwsze miesiące 1995 roku to spadek wartości dolara w stosunku do marki. Zjawisko to miało niekorzystny wpływ na Grupę PŻM w dwojaki sposób: po pierwsze wpływało pośrednio na wymianę dolarowych płatności na złotówki oraz wpływało na relatywne podwyższenie kwoty płatności markowych.

3/ istniejące ograniczenia prawa dewizowego. Niemal przez cały rok 1995 istniał obowiązek dokonywania sprzedaży, a następnie zakupu dewiz przez przedsiębiorstwo w bankach krajowych dla dokonania płatności dewizowych. Powodowało to straty na transakcjach kompensacyjnych z tytułu wymiany USD na PLN celem realizacji płatności dewizowych. Straty były ponoszone również na płatnościach rat i odsetek od kredytów dewizowych, które musiały być spłacane z rachunku złotowego. Dopiero od początku grudnia 1995 roku poprawki do ustawy prawo dewizowe przewidziały możliwość utrzymywania rachunków dewizowych w polskich bankach.

Rok 1995 charakteryzował się trudną sytuacją finansową, powodem której były zaciągnięte przez PŻM kredyty i pożyczki, a w związku z tym konieczność ich spłat. Źródłem spłat kapitału z tytułu kredytów jest wynik finansowy przedsiębiorstwa po opodatkowaniu, nie ma ten fakt więc wpływu na wynik finansowy przedsiębiorstwa lecz na jego płynność finansową. Źródłem spłaty kredytów w 1995 roku były środki pochodzące zarówno z wypracowanego wyniku finansowego netto, jak też nowe kredyty.

3.3.2. Charakterystyka wyniku działalności PŻM w roku 1996

Rysunek 16 obrazuje wyniki z prowadzenia poszczególnych rodzajów działalności w 1996 roku. Zysk netto wyniósł 1072,2 tys. PLN.

Rys. 16. Struktura wyniku PŻM w roku 1996 ( w tys. zł)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych przedsiębiorstwa PŻM.

Działalność podstawowa charakteryzuje się dobrym wynikiem 65709 tys. PLN. Znaczący wpływ na wyniki tej działalności w 1996 roku (niższe od osiągniętych w 1995 roku) miały następujące czynniki: - osłabienie rynku frachtowego, a w efekcie spadek stawek frachtowych we wszystkich rodzajach zafrachtowań, - spadek przewozów kontraktowych i zatrudniania tonażu na wolnym, trudnym rynku frachtowym, - zmniejszenie potencjału przewozowego tonażu, - zwiększenie średniego cyklu podróży oraz średniej odległości podróży. Niekorzystne tendencje zostały osłabione przez: - działania monitorujące koszty materiałów i remontów statków, - zmniejszenie przelotów balastowych poprzez mobilizację w szukaniu podróży antybalastowych, które pomimo stosunkowo niskich stawek pracują na pokrycie kosztów utrzymania w podróżach przez Atlantyk. W 1996 roku statki Grupy PŻM przewiozły łącznie 25024 tys. ton ładunków, o 1455 tys. ton mniej niż w 1995 roku. Na wynik ten znaczny wpływ miał mniejszy potencjał przewozowy niż w roku ubiegłym.

Działalność finansowa zamknęła się wynikiem -31532 tys. PLN. Na zmniejszenie ujemnego wyniku działalności finansowej wpłynęły odsetki od środków zgromadzonych na rachunkach bankowych, odsetki od zobowiązań podatkowych, przychody z tytułu udziałów w zyskach osób prawnych, waloryzacja pożyczki Żeglugi Polskiej S.A.

Koszty zarządu wynosiły w 1996 roku 33955 tys. PLN. Uzależnione są one od wskaźnika inflacji oraz kursu DM do PLN - dotyczy to kosztów najmu powierzchni biurowej od PAZIM.

Na sytuację finansową PŻM w 1996 roku miały wpływ m.in. następujące grupy czynników:

1/ ogólna sytuacja na rynku frachtowym. Przez cały rok 1996 utrzymywała się niekorzystna koniunktura na międzynarodowym rynku frachtowym. Wpłynęło to w sposób bezpośredni na wielkość wpływów frachtowych Grupy PŻM. Niski rynek frachtowy oraz szereg innych czynników ( np. niska podaż ładunków ) spowodowały m.in. zwiększenie średniego cyklu podróży, spadek wydajności przewozowej oraz wykorzystania nośności potencjału. Spadkowi stawek frachtowych towarzyszył wzrost kosztów szczególnie w pozycjach opłat portowych oraz kosztów paliwa. W 1996 roku zmniejszyła się ilość ładunków przewiezionych w ramach kontraktów przewozowych. Poprawił się natomiast wskaźnik przelotów balastowych. W porównaniu z rokiem 1995 ogólne wpływy frachtowe spadły o około 12%.

2/ kształtowanie się stóp procentowych. Rok 1996 był rokiem względnie niskich stóp procentowych w USA i w Europie. Rok ten na rynku stóp procentowych rozpoczął się kontynuacją spadkowej tendencji zapoczątkowanej w II półroczu 1995 roku. Na polskim rynku stóp procentowych początek roku 1996 zaznaczał się gwałtownym, jednorazowym spadkiem stóp rynkowych. Koniec roku charakteryzował się znacznym wzrostem stóp rynkowych spowodowanym bardzo wysokim tempem akcji kredytowej banków, która doprowadziła do braku gotówki w bankach pod koniec roku. Inne stopy procentowe koszyka walut Grupy PŻM miały jedynie pośredni wpływ na sytuację PŻM.

3/ kształtowanie się kursów walut. Początki roku 1996 na polskim rynku walutowym charakteryzowały się znaczną aprecjacją złotego. Jednak od początku roku dolar zaczął wzmacniać się w stosunku do złotego. Na skutek licznych interwencji NBP w roku 1996 kurs złotówki był sztucznie utrzymywany na wysokim poziomie. W ciągu całego roku dolar wzrósł do złotówki o 16,28%, natomiast poziom inflacji wyniósł ok. 18,5%. Oznacza to przewartościowanie złotówki. W rezultacie zwiększa się rozbieżność pomiędzy inflacją po stronie kosztów wyrażonych w PLN (m.in. remonty, zaopatrzenie i płace) a relatywnie niższą deprecjacją złotówki po stronie wpływów, co stawia armatora w bardzo niekorzystnej sytuacji ( realne wpływy spadają o 2,22%).

4/ zaległości płatnicze PŻM. Przez cały 1996 rok utrzymywał się stan ograniczonej płynności finansowej. Było to skutkiem wcześniej wymienionych i omówionych czynników m.in. niskiego rynku frachtowego, względnej aprecjacji złotego oraz wysokiego poziomu zadłużenia Grupy PŻM. Sytuację w zakresie płynności dodatkowo pogarszał fakt rozpoczęcia roku ujemnym bilansem gotówki. Utrzymująca się przez cały rok niska płynność doprowadziła do powiększenia zaległości płatniczych z 11 mln USD na początku roku do prawie 22 mln USD na koniec roku. Na sytuację w zakresie płynności w 1996 roku wpływał również fakt nieregularnego w czasie wpływu do PŻM niektórych frachtów oraz konieczność dokonywania płatności w ściśle określonym terminie. Oprócz trudności w planowaniu, nieregularne wpływy i określone, co do czasu i wysokości, płatności powodowały konieczność ich opóźniania lub negocjowania z wierzycielami restrukturyzacji zobowiązań z bardzo niekorzystnej pozycji. W konsekwencji obniżyła się wiarygodność PŻM jako dłużnika.

3.3.3. Charakterystyka wyniku działalności PŻM w 1997 roku

Udział poszczególnych rodzajów działalności w kształtowaniu wyniku ogółem przedstawia rysunek 17. Strata netto w 1997 wyniosła 28417,1 tys. zł.

Rys. 17. Struktura wyniku PŻM za rok 1997 (w tys. zł)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych przedsiębiorstwa PŻM.

W 1997 wynik z działalności podstawowej stanowił kwotę 81114 tys. PLN. Statki Grupy PŻM przewiozły łącznie 25777 tys. ton ładunków, o 753 tys. ton więcej niż w 1996 roku. Wynik ten został osiągnięty przy nieco tylko wyższym potencjale przewozowym w porównaniu z rokiem poprzednim. W 1997 roku odnotowano poprawę efektywności pracy przewozowej tonażu, poprzez: - zmniejszenie przelotów balastowych, - poprawienie wydajności przewozowej zatrudnionego tonażu. Analiza wyniku brutto w polskich złotych z działalności podstawowej w porównaniu z ostatnim okresem wykazuje tendencje wzrostowe, kwota wyniku jest jednak znacznie niższa od wyniku za 1995 rok, w którym to roku notowano hossę na rynkach żeglugowych. Zmiany wyniku badane w złotych obejmują zmiany kursu złotówki do dolara amerykańskiego. Ma to odzwierciedlenie w różnicy w stosunku do roku 1996 o ponad 14 mln PLN, bowiem badany wynik w USD w oparciu o średni kurs w roku w stosunku do kosztów i przychodów jest tylko o ok. 100 tys. USD wyższy od wyniku roku 1996.

Działalność finansowa zamknęła się ujemnym wynikiem

-69268 tys. zł. Na wynik ten szczególnie miały wpływ odsetki od kredytów i pożyczek oraz różnice kursowe (ujemne), zarówno zrealizowane jak i niezrealizowane, na wysokość których oddziaływał m.in. wzrost kursu przeliczeniowego USD.

Koszty zarządu dotyczące zarządzania całym przedsiębiorstwem ukształtowały się na w kwocie 38355 tys. zł. Wśród tych kosztów dominującą pozycję miały koszty administracyjno - gospodarcze (35,32 %). Koszty osobowe wyniosły 31,97 %, koszty odtworzeniowe majątku 10,18 %, koszty reklamowo - reprezentacyjne 4,49%, koszty biurowe 2,25 %. Pozostałe koszty wyniosły 15,79 % kosztów zarządu.

Na sytuację finansową PŻM w 1997 roku miały wpływ m.in. następujące grupy czynników:

1/ kurs przeliczeniowy USD. Znaczący wpływ na wyniki działalności w 1997 roku miał wzrastający kurs przeliczeniowy USD do PLN.

2/ ogólna sytuacja na rynku frachtowym. Przez cały rok 1997 utrzymywała się niekorzystna koniunktura na międzynarodowym rynku frachtowym.

3/ reżim budżetowy. W związku z prowadzoną polityką minimalizującą koszty odnotowano znaczące ograniczenie kosztów dotyczących remontów statków. Spowodowane to zostało m.in. przeklasyfikowaniem części kosztów z remontów na modernizacje statków, niewykonaniem remontów w związku z przeznaczeniem statków do kasacji oraz przeniesieniem wykonania remontów niektórych statków z 1997 roku na 1998 rok.

3.3.4. Charakterystyka wyniku działalności PŻM w 1998 roku

W 1998 roku osiągnięta została strata netto w wysokości 18216,6 tys. zł. Udział poszczególnych rodzajów działalności w kształtowaniu wyniku ogółem przedstawia rysunek18.

Rys. 18. Struktura wyniku PŻM w 1998 roku ( w tys. zł)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych przedsiębiorstwa PŻM.

W 1998 roku wynik z działalności podstawowej stanowi kwotę minus 24180 tys. PLN. Statki Grupy PŻM przewiozły łącznie 24783 tys. ton ładunków, o 994 tys. ton mniej niż w 1997 roku. W 1998 roku zanotowano także: - wzrost przewozów balastowych, - spadek wydajności przewozowej zatrudnionego tonażu. Analiza wyniku brutto w złotych polskich w porównaniu z ostatnim okresem wykazuje tendencje spadkowe. Takiego wyniku z działalności podstawowej nie notowano od wielu lat. W latach 1994- 1997 wynik na omawianej działalności zawsze miał wartość dodatnią.

Działalność finansowa zamknęła się ujemnym wynikiem minus 27408 tys. PLN. Na wynik ten szczególnie miały wpływ odsetki od kredytów i pożyczek oraz różnice kursowe, zarówno zrealizowane jak i niezrealizowane, na wysokość których oddziaływał m.in. spadek kursu przeliczeniowego USD.

Koszty zarządu dotyczące zarządzania całym przedsiębiorstwem ukształtowały się w kwocie 41875 tys. PLN. Wśród tych kosztów dominującą pozycję zajmowały w 1998 roku koszty osobowe ( 35,6 %), następnie koszty administracyjno - gospodarcze (34,2 %), koszty odtworzeniowe majątku (10,2%), koszty reklamowo - reprezentacyjne (2,7%) i koszty biurowe (2,2,%). Pozostałe koszty wyniosły 15,1 % kosztów zarządu.

Wykonanie pozostałej działalności obejmującej sprzedaż materiałów z magazynów, sprzedaż środków trwałych, koszty i przychody obiektów socjalnych, Zakładowych Domów Mieszkalnych, dzierżawy i inne pozostałe przychody i koszty operacyjne charakteryzuje się dodatnim wynikiem. Poniesione koszty i uzyskane przychody znacznie przekroczyły planowane. W planie założono wynik na poziomie 470 tys. PLN podczas, gdy w wykonaniu całego roku wyniósł on 75074 tys. PLN. Główny wpływ na takie ukształtowanie się wyniku miały kwoty uzyskane ze sprzedaży statków: Ossolineum (24224 tys. PLN), Manifest PKWN (23671 tys. PLN), Bełchatów (19217 tys. PLN).

Na sytuację finansową PŻM w 1998 roku miały wpływ m.in. następujące grupy czynników:

1/ kurs przeliczeniowy USD. Wpływ na wyniki działalności w 1998 roku miał niższy kurs przeliczeniowy USD do PLN i DEM do PLN.

2/ Bałtycki Indeks Frachtowy. W ciągu 1998 roku podstawowy indeks frachtowy spadł o 35,5 %. Kryzys na rynku żeglugowym najmocniej dotknął duże jednostki. Także indeksy dla mniejszych masowców straciły na wartości, chociaż skala spadku była mniejsza niż dla dużych jednostek.

Żegluga przeżywała w 1998 roku dramatyczny okres, kryzys azjatycki przyniósł o wiele gorsze straty gospodarcze niż spodziewali się eksperci, na co nałożyły się jeszcze mające miejsce pod koniec roku kryzysy finansowe w Brazylii i Rosji. Spowodowany tym spadek przewozów w połączeniu z wielką ilością nowych masowców wchodzących na rynek (efekt ogromnych zamówień dokonanych w latach prosperity 1995 i 1996) miażdżąco podziałały na stawki frachtowe, które osiągnęły najmniejsze wartości od roku 1987, co pociągnęło za sobą spadek cen masowców zarówno na rynku second - hand jak i nowych jednostek. Jednocześnie znacznie wzrosło złomowanie - w 1998 roku 283 masowce o nośności 11,8 mln DWT (ponad 50 % wzrost złomowania w stosunku do roku poprzedniego), dzięki czemu flota masowców mimo dużej ilości statków dostarczonych na rynek - 218 statków o nośności 11,5 mln DWT, zanotowała pierwszy od kilkunastu lat spadek stanu posiadania. Podstawowy indeks frachtowy BFI spadł w ciągu roku o blisko jedną trzecią. Odzwierciedlały to stawki frachtowe, spadek których najmocniej dotknął jednostki większe. Podsumowując rok 1998 można stwierdzić, że tak złej sytuacji na rynku żeglugowym nie było od czasów kryzysu w połowie lat 80 - tych.

Rozdział 3.4. Możliwości poprawy efektywności gospodarowania przedsiębiorstwa PŻM w Szczecinie

Strategicznym celem Polskiej Żeglugi Morskiej jest wzmacnianie pozycji konkurencyjnej na rynku poprzez rozwój dochodowych obszarów działalności w sferze operowania tonażem. W tym celu należy wspierać i rozwijać obszary stanowiące działalność podstawową, posiadające zdolność kreowania jak najwyższych dochodów z operowania tonażem. Trzeba wspierać i rozwijać obszary obsługujące działalność podstawową (działalność agencyjna, brokerska itp.) dla podniesienia efektywności działalności podstawowej - przewozowej. Podejmować również należy działania dezinwestycyjne w odniesieniu do obszarów działalności słabo związanych z działalnością podstawową, np. sprzedaż obiektów działalności socjalnej.

W celu poprawy efektywności gospodarowania w przedsiębiorstwie PŻM, konieczne są następujące działania:

1/ ekonomiczne. 1)Prowadzenie systematycznego, przy zachowaniu zasady ciągłości, i obejmującego wszystkie ważne dziedziny działalności firmy planowania po stronie sprzedaży i przychodów, jak i po stronie kosztów: działalności podstawowej, finansowej, inwestycyjnej etc.; 2)Identyfikację miejsc powstawania kosztów i przychodów - dla stymulowania wzrostu przychodów i dla kontroli kosztów; 3) Ochronę planowanego wyniku ekonomicznego poprzez bieżący monitoring aktywności gospodarczej poszczególnych jednostek i komórek organizacyjnych i ostrzeganie przed powstającymi zagrożeniami w realizacji określonych w planie celów.

2/ w sferze zarządzania. 1) Delegowanie uprawnień i odpowiedzialności do miejsc powstawania kosztów i wydatków oraz przychodów, w stosunku do pracowników działających w ramach otrzymanych pełnomocnictw i zgodnie z Regulaminem Organizacyjnym PŻM; 2) Podnoszenie poziomu wiedzy ekonomicznej i samokontroli wśród kadry kierowniczej.

W przedsiębiorstwie PŻM w celu poprawy wyniku finansowego planuje się:

1/ w ramach działalności podstawowej.

1. w zakresie zdolności przychodowej. 1) Utrzymanie potencjału przewozowego (DWT * dni w dyspozycji) na poziomie 729 037 992; 2) Utrzymanie dni w eksploatacji statków w ilości 22522; 3) Przewiezienie ponad 17 mln ton ładunków przez statki; 4) Utrzymanie przychodu za 1 tonę przewiezionego ładunku na poziomie ok. 12 USD; 5) Zmniejszenie średniego wieku floty do 14 lat.

2. w zakresie kosztów działalności. 1) Ustalenie limitu na koszty dostaw materiałów w kwocie nie przekraczającej 7 % ich wartości; 2) Dokonanie tylko niezbędnych remontów klasowych dla uzyskania certyfikatów klasy i dla utrzymania optymalnej jakości technicznej floty; 3) Dokonanie redukcji norm obsad etatowych, w tym zatrudnienia w rezerwie; 4) Likwidację Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych.

2/ w zakresie kosztów zarządu. 1) Ograniczenie średniego zatrudnienia; 2) Ograniczenie kosztów przede wszystkim w zakresie kosztów objętych budżetowaniem wynikające z zaostrzenia prowadzonej przez przedsiębiorstwo polityki oszczędnościowej, poprzez obniżenie zużycia materiałów biurowych, reklamowych, wydatków na książki i czasopisma i opłaty telekomunikacyjne.

3/ w zakresie działalności inwestycyjnej na statki. 1) Poprawa wydajności urządzeń statkowych w celu zmniejszenia zużycia paliwa; 2) Respektowanie międzynarodowych konwencji.

Działania oszczędnościowe i optymalizujące koszty i efektywność zafrachtowań, wymagające stosownych procedur, będą sukcesywnie wdrażane, co powinno spowodować korzystne wyniki. Już w 1999 roku zdecydowana i konsekwentna realizacja programu naprawczego w PŻM zaczęła przynosić ewidentne, pomyślne rezultaty, tak dla przedsiębiorstwa, jak również dla pracowników.

W "Najważniejszych tezach strategii naprawczej - PŻM 2001" opracowanych w 1999 roku zawarto najpilniejsze działania, mające korzystnie wpłynąć na sytuację finansową PŻM. Planuje się sprzedać znaczną część majątku lądowego firmy: obiekty socjalne, działki, grunty, lokale handlowe, kamienice ( w tym Dom Marynarza). W ten sposób PŻM ma uzyskać dodatkowy kapitał w wysokości ok. 10 mln USD. Kolejnym elementem będzie tzw. leasing zwrotny Pazimu. Kompleks, którego spłata pochłania sporą część dochodów armatora, zostanie sprzedany, a następnie wzięty w leasing. W ten sposób - według założenia - powróci za kilkanaście lat do PŻM. W podobny sposób zostaną sprzedane dwa siarkowce. Firma nie pozbawi się zysków z ich eksploatacji. O 20 % ma być obniżony budżet na bieżące remonty, zaś ciężar konserwacji spadnie na załogi. Z zawieszenia Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych planuje się zaoszczędzić rocznie 0,95 mln USD. Likwidacji ulegnie spółka Polsteam Asia. Przewidziano również naciski na rząd i Sejm, w celu uzyskania na rynku żeglugowym warunków zbliżonych do unijnych. Chodzi tu o zwolnienie marynarzy od podatku od osób fizycznych. Przyniosłoby to rocznie PŻM kolejne 5 mln USD. Zapowiada się restrukturyzację firmy, która zagwarantuje sprawne zarządzanie.

19 kwietnia 2000 roku PŻM oraz BIG Bank Gdański podpisały umowę, na mocy której ustalono nowy, satysfakcjonujący obie strony harmonogram spłat zobowiązań kredytowych PŻM wobec banku. Umowa oznacza wstrzymanie wszelkich działań windykacyjnych BIG Banku Gdańskiego wobec armatora. Jest również wyrazem zaufania banku wobec poprawiającej się sytuacji finansowej PŻM oraz realizowanego przez nią od 1999 roku programu wyjścia z kryzysu.

21 lipca 2000 roku odbyło się w Warszawie u wicepremiera spotkanie tzw. okrągłego stołu na temat problemów armatorów polskich. W rozmowach wzięli udział przedstawiciele Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, Ministerstwa Skarbu Państwa, Ministerstwa Transportu i Gospodarki Morskiej, przedstawiciele armatorów oraz związków zawodowych. Ustalono powołanie dwóch zespołów: jeden zajmie się żeglugą morską a drugi rybołówstwem. Komitet Ekonomiczny Rady Ministrów rozpatrzy wkrótce dokument pod nazwą " Program pomocy dla krajowej żeglugi morskiej ". Jest to spis projektów wspierających żeglugę morską a jednocześnie dostosowujących branżę do wymogów Unii Europejskiej. W dokumencie zapisane są m.in. następujące propozycje: - zerowa stawka VAT na statki zakupywane przez armatorów, - zniesienie podatku dochodowego ( zastąpienie go podatkiem tonażowym, liczonym od tonażu a nie od przewożonego towaru) w okresie 4 lat; środki, które pozostaną w rękach firm mają być przeznaczone na inwestycje, - zniesienie akcyzy na paliwa okrętowe, - zniesienie ceł przywozowych na statki kupowane ( budowane ) za granicą, - wprowadzenie nowej hipoteki morskiej statków ( roszczenia finansowe banków wobec armatorów, które mają znaleźć się tuż za płacami pracowniczymi - obecnie banki są na szóstej pozycji ). Kraje członkowskie UE wprowadzają złagodzone przepisy dla swoich armatorów. Dlatego i u nas istnieje taka konieczność. Działania te mają stworzyć bezpieczne otoczenie dla firm branży żeglugowej, która rządzi się odmiennymi prawami niż inne gałęzie gospodarki. Działa bowiem na rynku globalnym, na którym jest duża, niczym nie skrępowana konkurencja. Dotychczas ratunkiem dla armatorów było przeflagowanie pod tzw. wygodne bandery. Jeśli " Program pomocy dla krajowej żeglugi morskiej" wejdzie w życie, to powstrzyma zjawisko przeflagowania. PŻM jest ostatnim krajowym armatorem, który ma jeszcze 40 statków pod narodową banderą.

WNIOSKI KOŃCOWE

W oparciu o przeprowadzoną ocenę działalności przedsiębiorstwa Polska Żegluga Morska w Szczecinie można postawić następujące wnioski:

• liczba posiadanych przez PŻM statków spadła ze 102 w 1995 roku do 89 w 1998 roku, czyli o 12,75%, skutkiem czego wartość posiadanej floty obniżyła się o 19,35%;

• wartość majątku lądowego wzrosła w badanym okresie o 3,12%;

• zatrudnienie w latach 1996 -1998 wśród załóg pływających spadło o 15,1%, zatrudnienie wśród personelu lądowego wzrosło o 0,35%;

• wzrósł udział majątku trwałego w aktywach z 53,4% w 1995 roku do 65,2% w 1998 roku;

• relacja majątku trwałego do obrotowego świadczy o dużym stopniu unieruchomienia środków w przedsiębiorstwie;

• korzystny był spadek zapasów z 9,88% do8,25% i spadek należności z 31,08% do 16,59%;

• w strukturze aktywów niewielki udział miały środki pieniężne, ich udział spadł z 5,62% do 2,56%;

• udział kapitału własnego w pasywach, mimo niskiego poziomu, spadł z 11,83% do minus 2,2%;

• zobowiązania długoterminowe spadły z 28,33% do 20,29%;

• niekorzystny był wzrost zobowiązań krótkoterminowych z 38,98% do 62,99%;

• wskaźnik pokrycia majątku trwałego kapitałem własnym wynoszący 21,6% w 1995 roku, w 1998 roku osiągnął wartość ujemną - 3,42%;

• pokrycie majątku trwałego kapitałem stałym spadło z 75,19% do 27,7%;

• tylko w 1995 roku majątek obrotowy nie był w pełni pokryty kapitałami krótkoterminowymi (83,68%), w latach następnych kapitały krótkoterminowe w pełni pokrywały majątek obrotowy;

• zarówno udział kapitału obrotowego w finansowaniu majątku ogółem, jak i udział kapitału obrotowego w finansowaniu majątku obrotowego miały w badanym okresie wartości ujemne;

• przychody ze sprzedaży, stanowiące zasadnicze źródło powstania dochodów wzrosły o 7,21 %;

• koszty działalności operacyjnej wzrosły o 31,38%;zysk netto wystąpił tylko w pierwszych dwóch badanych latach, w następnych dwóch latach wystąpiła strata netto;

• wskaźniki płynności były zadowalające tylko w 1995 roku, w następnych latach były bardzo niskie, czyli firma nie posiadała w tym czasie wystarczających zasobów gotówkowych do spłacenia bieżących zobowiązań;

• duża różnica pomiędzy wskaźnikami płynności wskazuje, że przedsiębiorstwo utrzymywało zbyt wysoki poziom zapasów;

• wskaźnik ogólnego zadłużenia mieścił się w przyjętych granicach tylko w dwóch pierwszych badanych latach, w następnych latach jego wartość wskazywała na ryzyko finansowe i informowała o możliwości utraty zdolności do zwrotu długów;

• wartości wskaźnika zadłużenia kapitału własnego w każdym z kolejnych lat przekraczał racjonalny jego poziom;

• wskaźnik pokrycia zobowiązań odsetkowych świadczył, że przedsiębiorstwo tylko w 1995 roku było w stanie spłacać odsetki;

• wskaźniki sprawności działania świadczą o trudności w uzyskaniu przez przedsiębiorstwo zwrotu poniesionych nakładów w latach 1997 - 1998, a w całym badanym okresie o mało nowoczesnym majątku, nadmiernych zapasach i zbyt wysokich należnościach;

• wskaźniki rentowności świadczą, że w latach 1997 - 1998 sprzedaż była deficytowa, nierentowna;

• zasadnicze przychody i koszty przedsiębiorstwa generują wyniki z eksploatacji statków ( działalność podstawowa ), w latach 1995 - 1997 wynik tej działalności był dodatni, tylko w 1998 wynik osiągnął wartośc ujemną;

• na wynik finansowy najistotniejszy wpływ, oprócz wyniku na działalności podstawowej, miały działalność finansowa i koszty zarządu;

• sytuacja finansowa przedsiębiorstwa PŻM zależy od bardzo wielu czynników, m.in. od sytuacji na rynku frachtowym, kształtowaniu się stóp procentowych, kursów walut.

SPIS TABEL

str.

1. Struktura tonażu grupy PŻM w latach 1995 - 1998..............................13

2. Wartość księgowa statków PŻM i ŻP S.A. w latach 1996 - 1998 w PLN (stan na 31.12. danego roku)......................................................14

3. Zestawienie grup rodzajowych i wartość majątku lądowego PŻM w PLN....................................................................................................15

4. Przeciętne zatrudnienie w przedsiębiorstwie PŻM w latach 1996 - 1998.............................................................................................17

5. Struktura zatrudnienia według wykształcenia i rodzaju działalności w przedsiębiorstwie PŻM w latach 1997 - 1998....................................17

6. Zatrudnienie w przedsiębiorstwie PŻM według wieku pracowników w latach 1997 - 1998..............................................................................18

7. Podstawowe grupy majątku i źródeł ich finansowania w przedsiębiorstwie....................................................................................22

8. Wskaźniki badania struktury aktywów w przedsiębiorstwie................24

9. Wskaźniki badania struktury pasywów w przedsiębiorstwie................25

10. Wzór rachunku wyników przedsiębiorstwa..........................................30

11. Struktura aktywów bilansu przedsiębiorstwa PŻM w Szczecinie w latach 1995 - 1998..............................................................................43

12. Wskaźniki struktury aktywów w przedsiębiorstwie PŻM w Szczecinie w latach 1995 - 1998........................................................44

13. Struktura pasywów bilansu przedsiębiorstwa PŻM w Szczecinie w latach 1995 - 1998..............................................................................46

14. Wskaźniki wyposażenia przedsiębiorstwa PŻM w Szczecinie w kapitały własne i obciążenia kapitałami obcymi................................47

15. Wskaźniki pokrycia majątku przedsiębiorstwa PŻM w Szczecinie jego kapitałami.......................................................................................50

16. Przychody i zyski przedsiębiorstwa PŻM w latach 1995 - 1998..........53

17. Koszty i straty przedsiębiorstwa PŻM w latach 1995 - 1998...............54

18. Wynik finansowy przedsiębiorstwa PŻM w Szczecinie w latach 1995 - 1998..............................................................................55

19. Wskaźniki płynności finansowej w przedsiębiorstwie PŻM w Szczecinie w latach 1995 - 1998........................................................56

20. Wskaźniki zadłużenia przedsiębiorstwa PŻM w Szczecinie w latach 1995 - 1998..............................................................................59

21. Wskaźniki sprawności działania przedsiębiorstwa PŻM w Szczecinie w latach 1995 - 1998........................................................60

22. Wskaźniki rentowności w przedsiębiorstwie PŻM w Szczecinie w latach 1995 -1998...............................................................................62

SPIS RYSUNKÓW

str.

1. Zatrudnienie w przedsiębiorstwie PŻM według wykształcenia i rodzaju działalności.............................................................................18

2. Zatrudnienie w przedsiębiorstwie PŻM według wieku pracowników w latach 1997 - 1998..............................................................................19

3. Uproszczony schemat bilansu................................................................20

4. Wynik finansowy - uproszczony schemat..............................................31

5. Struktura aktywów przedsiębiorstwa PŻM w Szczecinie w latach 1995 - 1998.............................................................................................45

6. Zmiany wskaźników wyposażenia przedsiębiorstwa PŻM w środki gospodarcze.............................................................................45

7. Struktura wyposażenia przedsiębiorstwa PŻM w Szczecinie w kapitały własne i obce........................................................................48

8. Zmiany wskaźników wyposażenia przedsiębiorstwa PŻM w kapitały własne i obciążenia kapitałami obcymi................................48

9. Wskaźniki pokrycia majątku przedsiębiorstwa PŻM jego kapitałami...51

10. Wartość przychodów, kosztów i zysku w przedsiębiorstwie PŻM w Szczecinie w latach 1995 - 1998........................................................55

11. Wskaźniki płynności finansowej w przedsiębiorstwie PŻM w Szczecinie ..........................................................................................57

12. Wskaźniki stopnia zadłużenia w przedsiębiorstwie PŻM w Szczecinie ..........................................................................................59

13. Wskaźniki sprawności działania przedsiębiorstwa PŻM w Szczecinie...........................................................................................61

14. Wskaźniki rentowności w przedsiębiorstwie PŻM w Szczecinie.........63

15. Struktura wyniku PŻM w roku 1995 (w tys. zł)...................................64

16. Struktura wyniku PŻM w roku 1996 (w tys. zł)...................................67

17. Struktura wyniku PŻM w roku 1997 (w tys. zł)...................................70

18. Struktura wyniku PŻM w roku 1998 (w tys. zł)...................................73

LITERATURA

1. Bednarski L., Borowiecki R., Duraj I., Analiza ekonomiczna przedsiębiorstwa, WAE, Wrocław 1993.

2. Błoch H., Controlling, rachunkowość zarządcza, CIM, Warszawa 1992.

3. Elementy nauki o przedsiębiorstwie, Praca zbiorowa pod redakcją S. Marka, Instytut Ekonomiki i Organizacji Przedsiębiorstw, US, Szczecin 1999.

4. Internet, www.polsteam.com.pl/historia_pzm_pl.htm.

5. Internet, www.polsteam.com.pl/sopl.htm.

6. Misińska D., Podstawy rachunkowości, PWN, Warszawa 1997.

7. Ostaszewski I., Analiza finansowa i wycena firmy według standardów EWG, CIM, Warszawa 1992.

8. Rachunkowość. Zasady prowadzenia w jednostkach gospodarczych, Praca zbiorowa pod redakcją T. Kiziukiewicz, Wrocław 1997.

9. Sierpińska M., Jachna T., Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych, PWN, Warszawa 1998.

Internet, www.polsteam.com.pl/sopl.htm

Internet, www.polsteam.com.pl/historia_pzm_pl.htm

D.Misińska: Podstawy rachunkowości, PWN, Warszawa 1997, s.70

L. Bednarski, R . Borowiecki, J. Duraj: Analiza ekonomiczna przedsiębiorstwa, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Wrocław 1993, s. 228.

M. Sierpińska, T. Jachna, Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych, PWN, Warszawa 1998 r., s. 43

H. Błoch, Controlling, rachunkowość zarządcza, CIM, Warszawa 1992, s. 37.

M. Sierpińska, T. Jachna, op. cit., s.55.

Elementy nauki o przedsiębiorstwie, praca zbiorowa pod redakcją S. Marka, Instytut Ekonomiki i Organizacji Przedsiębiorstw, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 1999 r., s.449.

M. Sierpińska, T. Jachna, Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych, PWN, Warszawa 1998 r., s. 62,63.

Rachunkowość. Zasady prowadzenia w jednostkach gospodarczych, praca zbiorowa pod redakcją

T. Kiziukiewicz, Wrocław 1997, s. 274.

M. Sierpińska, T. Jachna, Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych, PWN, Warszawa 1998 r., s. 79.

M. Sierpińska, T. Jachna, Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych, PWN, Warszawa 1998 r., s. 80.

M. Sierpińska, T. Jachna, op. cit., s. 81.

J. Ostaszewski, Analiza finansowa i wycena firmy według standardów EWG, CIM, Warszawa 1992 r., s.53.

M. Sierpińska, T. Jachna, Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych, PWN, Warszawa 1998 r., s. 98.

M. Sierpińska, T. Jachna, op. cit., s.104.

1

13

1

13

1

12

1

85

---