RODZAJE STRUMIENI PIENIĘŻNYCH (FINANSÓW)
Ogół zjawisk finansowych (faktów empirycznych o charakterze pieniężnym, etanów rzeczy o charakterze pieniężnym poddających się poznaniu naukowemu) można pogrupować ze względu na różnorodne kryteria. W literaturze przedmiotu spotyka się dwie klasyfikacje finansów: przedmiotową i podmiotową
Klasyfikacja podmiotowa dzieli zjawiska finansowe ze względu na specyficzne zachowania różnych grup podmiotów gospodarujących w stosunku do strumieni i zasobów pieniężnych. Zachowania te wynikają z ról, jakie te podmioty mają pełnić w gospodarce i społeczeństwie oraz ze zmieniających się sposobów ich postępowania. Według tego kryterium można wydzielić przedstawione niżej grupy zjawisk finansowych.
1) Finanse gospodarstw domowych (ludności, konsumentów).
2) Finanse przedsiębiorstw (biznesowe)
3) Finanse banków i innych pośredników finansowych (bez ubezpieczycieli)
4) Finanse ubezpieczeń zarobkowych (tj. bez ubezpieczeń społecznych)
5) Finanse publiczne dotyczą finansów państwa oraz finansów jednostek samorządu terytorialnego
Klasyfikacja przedmiotowa to podział poszczególnych elementów strumieni pieniężnych według kryterium ich charakteru. Wyodrębnia się określone kategorie zdarzeń pieniężnych bez względu na podmioty biorące w nich udział. W literaturze wymienia się różnorodne ujęcia tej klasyfikacji. Najprostsze ujęcie wyróżnia trzy poniższe rodzaje strumieni pieniężnych.
1) Przychody i wydatki ekwiwalentne (rynkowe)
2) Przychody i wydatki pieniężne redystrybucyjne (transfery)
3) Przychody i wydatki pieniężne kredytowe
Finanse publiczne, a finanse prywatne - różnice
1.Państwo dysponuje przymusem w procesie gromadzenia dochodów (państwo może nałożyć sankcje na te osoby, które nie wywiązują się z obowiązku np. płacenie podatków, a prywatne nie może nałożyć sankcji).
2.Państwo może kształtować pieniądz (np. naciski rządu na NBP, obywatel nie ma takiej możliwości).
3.Skala zasobów (?) publicznych jest większa niż prywatnych - wpływ na równowagę w gosp. (np. duży deficyt wpływa na całą gospodarkę, budżet domowy nie ma na to takiego wpływu).
4.Finanse publiczne są instrumentem realizacji celów ogólno - społecznych, prywatne - maksymalizacją zysków prywatnych (dochodowo osobistych).
Istota oraz rodzaje wydatków publicznych
Wydatki publ.- to rozdysponowanie, wydatkowanie śr. pieniężnych przez państwo i związki publ.-prawne w celu zaspokojenia potrzeb publicznych oraz realizacji zadań publicznych.
1.Środki publiczne- mogą być podzielone na
a)rozchody publiczne- obejmują
-spłatę zaciągniętych pożyczek i kredytów
-wykup skarbowych pap. wart. (obligacje, bony)
-udzielone pożyczki przez budżet państwa np. ZUS-owi
b)wydatki publiczne
-wydatki budżetu państwa
-wydatki budżetów JST, z którymi są powiązane wydatki budżetu państwa
-wydatki funduszy celowych
Rozchody publiczne-są to wydatki, mające na celu spłatę wcześniejszych zobowiązań. Są dokonywane w ramach budżetu państwa i budżetów JST. Kryterium ekonomiczne-zwrotny charakter płatności.
Deficyt sektora finansów publicznych - ujemna różnica między dochodami publicznymi a wydatkami publicznymi, ustalona dla okresu rozliczeniowego, który wynosi zazwyczaj 1 rok.
Dochody publiczne i wydatki publiczne oraz nadwyżkę lub deficy sektora finansów publicznych ustala się po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy jednostkami tego sektora.
Deficyt sektora finansów publicznych w Polsce został uregulowany w art. 7 Ustawy z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych.
Nadwyżka sektora finansów publicznych - dodatnia różnica między dochodami publicznymi a wydatkami publicznymi, ustalona dla okresu rozliczeniowego, który wynosi zazwyczaj 1 rok.
Dochody publiczne i wydatki publiczne oraz nadwyżkę lub deficy sektora finansów publicznych ustala się po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy jednostkami tego sektora.
Nadwyżka sektora finansów publicznych w Polsce została uregulowana w art. 7 Ustawy z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych.
Dług publiczny (albo zgodnie z definicją ustawową „państwowy dług publiczny”) obejmuje nominalne zadłużenie podmiotów sektora finansów publicznych (administracja rządowa i samorządowa, sądy, trybunały, państwowe szkoły wyższe, ZUS, KRUS, NFZ) ustalone po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy podmiotami należącymi do tego sektora (skonsolidowane zadłużenie brutto), zaciągnięte z następujących tytułów:
1.papiery wartościowe opiewające wyłącznie na świadczenia pieniężne (poza papierami udziałowymi),
2.pożyczki (w tym papiery wartościowe, których zbywalność jest ograniczona),
3.kredyty,
4.przyjęte depozyty,
5.zobowiązania wymagalne (tzn. zobowiązania, których termin płatności minął, a które nie zostały przedawnione lub umorzone).
Instrumenty zasiągania długu - a) kredyt bankowy udzielony przez instytucję emitującą pieniądz. Uniwersalny instrument finansujący popyt władz publicznych na pieniądz, kredyt banku centralnego, kredyt banków komercyjnych, kredyt międzynarodowych instytucji finansowych. b) bony skarbowe- krótkoterminowe papiery wartościowe emitowane przez państwo w celu pokrycia bieżących potrzeb płatniczych przy czym praktyka wykształciła kilka podstawowych: 1) duże nominały, rynek blokowy, hurtowy 2) termin krótszy niż rok, 3 lub 6 miesięcy, weksle sprzedaje się z dyskontem od wartości nominalnej c) obligacje skarbowe-to drugi podstawowy instrument finansowania deficytu. Jest to papier wartościowy, zawierający zobowiązanie emitenta do zapłaty posiadaczowi obligacji jej nominalnej wartości wraz z oprocentowaniem za przedstawieniem kuponów odsetkowych
Budżet państwa jest najwyższej rangi planem finansowym polityki państwa oraz narzędziem polityki społecznej, uwzględniającym planowane dochody i wydatki państwa na następny rok budżetowy. Jako dochody uwzględnia się m.in.: wpływy z podatków pośrednich i bezpośrednich, dochody niepodatkowe (np. cła), dochody z prywatyzacji oraz dochody zagraniczne. Mianem wydatków określa się m.in. koszty dotacji, obsługi długu publicznego, obsługi strefy budżetowej, rozliczeń z bankami, subwencji dla gmin oraz rezerw ogólnych. Termin „budżet” pochodzi z łacińskiego bulga, oznaczającego skórzany mieszek przeznaczony do zbierania dochodów. Słowo to przyjęło się następnie w wielu językach (ang. budget, starofr. bougette, fr. la budget]. Dla historycznego rozwoju instytucji budżetu znaczenie miało kilka zdarzeń, które rozstrzygnęły o jej współczesnym kształcie, wśród których - poza oddzieleniem majątku publicznego od majątku królewskiego - wymienić należy rozwijanie stosunków towarowo-pieniężnych, parlamentaryzmu, funkcji socjalnych i gospodarczych państwa, rozwój międzynarodowych stosunków gospodarczych i finansowych oraz procesy integracyjne zachodzące we współczesnym świecie.
FUNKCJE BUDŻETU PAŃSTWA
Funkcje ekonomiczne
1.redystrybucyjna - budżet jest narzędziem redystrybucji dochodu narodowego; działalność redystrybucyjna budżetu polega zatem na regulowaniu dochodów podstawowych kategorii podmiotów występujących w gospodarce narodowej. W ramach redystrybucyjnej działalności państwo dokonuje też korekty bardzo wysokich dochodów pewnej części społeczeństwa. Budżet państwa jest podstawowym narzędziem redystrybucji wewnątrz systemu finansów publicznych. Wyrazem tego są transfery budżetu państwa na rzecz budżetów samorządowych, funduszów ubezpieczeń społecznych itp.
2.stabilizacyjna ( wyrównawcza) - polega na stworzeniu warunków skłaniających poszczególne podmioty gospodarcze do podejmowania lub zaniechania określonych działań, czyli na bieżącym sterowaniu za pomocą instrumentów budżetowych procesami gospodarczymi.
3.alokacyjna - z punktu widzenia treści ekonomicznej, funkcja ta, w pełni pokrywa się z funkcją redystrybucyjną, związana jest z wytwarzaniem przez sektor publiczny dóbr publicznych i dóbr społecznych.
4.fiskalna - jej istota polega na przejmowaniu na rzecz państwa dochodów, jest zewnętrznym wyrazem działalności państwa, polegającej na gromadzeniu i dzieleniu środków pieniężnych.
5.bodźcowa - polega na wykorzystaniu stosunków ekonomicznych budżetu z różnymi podmiotami gospodarczymi zwłaszcza - przedsiębiorstw do wywołania u nich określonych zachowań. Znaczenie tej funkcji rośnie w przypadku stosowania parametrycznego systemu zarządzania.
6.kontrolna - w przybliżeniu polega na wykorzystywaniu gromadzenia i wydatkowania środków budżetowych do kontroli celowości, efektywności i legalności gospodarki budżetowej.
7.kredytowa - jej istota sprowadza się do ustalenia czy państwo ma zdolność kredytową.
Funkcje polityczne
1.ustrojowa - budżet państwa jest przede wszystkim narzędziem zachowania danego ustroju społeczno - gospodarczego, jest atrybutem władzy.
2.demokratyczna - istota tej funkcji polega na zainteresowaniu społeczeństwa opracowywaniem i wykonywaniem budżetu i wpływie na to.
Funkcje ekonomiczno-polityczne
1.Kontrolno-koordynacyjna - polega na porównywaniu zaplanowanych dochodów i wydatków ze stanem faktycznym i podejmowaniu ewentualnych środków zaradczych
2.Kredytowa - budżet informuje, czy państwo posiada zdolność kredytową
3.Planowania - zestawienia dochodów i wydatków budżetowych, bez cechy planowości nie ma budżetu.
4.Administracyjna - zmiana zakresu działania organów państwowych, związaną z tym redukcję sił pracujących przez przegrupowanie i reorganizację urzędów przez zmianę zasad ich postępowania itd.
Zakład budżetowy - jednostka organizacyjna sektora finansów publicznych będąca częścią państwowej sfery budżetowej, która odpłatnie wykonuje wyodrębnione zadania i pokrywa koszty swojej działalności z przychodów własnych.
Nie posiada osobowości prawnej. Prowadzi gospodarkę finansową na zasadach określonych w przepisach prawa budżetowego (art.6.1).
Podstawą gospodarki finansowej zakładu budżetowego jest roczny plan finansowy obejmujący:
1.przychody własne
2.dotacje z budżetu państwa
3.wydatki będące kosztami
4.rozliczenie z budżetem (stan należności i zobowiązań na początek i na koniec okresu rozliczeniowego)
Plan finansowy zakładu określany jest przez kierownika zakładu.
Zakład budżetowy może otrzymywać:
1.dotacje przedmiotowe,
2.dotacje podmiotowe,
3.dotację celową na dofinansowanie kosztów inwestycji
4.nowo tworzony zakład może otrzymać jednorazowe dotacje z budżetu na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe.
Dotacje dla zakładu budżetowego nie mogą przekroczyć 50% kosztów jego działalności, z wyłączeniem dotacji inwestycyjnych. Zakład budżetowy wpłaca do budżetu nadwyżki środków obrotowych ustalone na koniec okresu rozliczeniowego.
Powoływanie, likwidacja, przekształcanie komunalnych zakładów budżetowych następuje decyzją organu stanowiącego j.s.t, przy uwzględnieniu zapisów ustawy o gospodarce komunalnej i ustawy o finansach publicznych.
Jednostka budżetowa - jest to jednostka organizacyjna sektora finansów publicznych, która wszystkie swoje wydatki pokrywa bezpośrednio z budżetu, natomiast wszystkie dochody takiej jednostki odprowadzane są odpowiednio, albo na rachunek budżetu państwa, albo na rachunek jednostki samorządu terytorialnego (rozliczenie brutto - pełnymi kwotami). Decyzje o utworzeniu rachunku podejmują kierownicy jednostek budżetowych i kierownicy państwowych jednostek budżetowych po uzyskaniu zgody odpowiedniego ministra.
Każda jednostka budżetowa działa na podstawie statutu i jest prowadzona na podstawie planu finansowego. Jest to zawsze roczny plan finansowy co oznacza, iż środki publiczne dla j.b. z końcem roku wygasają.
Wyjątki: Art. 157 obowiązującej ustawy o finansach publicznych z dnia 30 czerwca 2005 r. stanowi o istotnym wyjątku od zasady roczności: [...] 2. Nie wygasają z upływem roku budżetowego wydatki budżetu państwa: 1) których planowanym źródłem finansowania są przychody z kredytów zagranicznych; 2) przeznaczone na finansowanie zadań, programów i projektów realizowanych ze środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 2 i 3; (środki pochodzące z budżetu UE oraz środki zagraniczne, niepodlegające zwrotowi); 3) których źródłem finansowania są dochody własne państwowych jednostek budżetowych; 4) zgromadzone na rachunkach funduszy motywacyjnych.
Typowym przykładem jednostki budżetowej jest np. Urząd Skarbowy.
Gospodarstwo pomocnicze - wyodrębniona z jednostki budżetowej, pod względem organizacyjnym albo też finansowym, część jej działalności podstawowej lub działalność uboczna. Tworzone są przez kierowników jednostek budżetowych po otrzymaniu zgody od organu, który utworzył daną jednostkę budżetową.
Prowadzi działalność na podstawie rocznego planu finansowego:
1.przychody własne
2.dotacje z budżetu jednostki budżetowej
3.wydatki będące kosztami
4.rozliczenie z budżetem (stan należności i zobowiązań na początek i na koniec okresu rozliczeniowego)
Koszty działalności pokrywają z uzyskanych przychodów własnych (założenie). W praktyce mogą one otrzymywać dotacje przedmiotowe oraz jednorazową dotację na wyposażenie w środki obrotowe.
Forma rozliczenia z budżetem: netto - wpłaca do budżetu połowę osiągniętego zysku netto. Jednostki budżetowe mogą tworzyć więcej niż jedno gospodarstwo pomocnicze.
Podatek - obowiązkowe świadczenie pieniężne pobierane przez związek publicznoprawny (państwo, jednostka samorządu terytorialnego) bez konkretnego, bezpośredniego świadczenia wzajemnego. Zebrane podatki są wykorzystywane na potrzeby ustalone przez organ pobierający. Współcześnie uznaje się, iż podatki są świadczeniami pieniężnymi, jednakże w historii znane są również podatki świadczone w innych niż pieniądz dobrach. Zgodnie z polskim prawem daniny, aby zostały uznane za podatki muszą posiadać 4 cechy:
nieodpłatność, przymusowość, publicznoprawność, bezzwrotność
Podatki dzielą się na bezpośrednie i pośrednie. Podatki bezpośrednie: nałożone na dochód lub majątek podatnika, np. podatek dochodowy, gruntowy, spadkowy. Podatki pośrednie: nakładane na przedmiot spożycia, np. VAT, akcyza - ostatecznie płaci konsument.
Współcześnie, pieniądze z podatków trafiają do skarbu państwa, województwa, powiatu albo gminy które dzięki temu mogą inwestować w rozwój infrastruktury, wojska, policji, oświaty, służby zdrowia, itp. Podatki są powszechnie uważane przez podatników za uciążliwe i niesprawiedliwe ,stąd stwierdzenia: Podatki płaci każdy, wszędzie i zawsze lub Są w życiu tylko dwie pewne rzeczy: śmierć i podatki. Jak mawiali włościanie w cesarstwie austro-węgierskim: od myszy do cesarza, wszystko żyje z gospodarza.
Najtrafniej istotę podatku oddaje następująca definicja: „Podatkiem nazywamy świadczenie pieniężne o charakterze przymusowym, bezzwrotnym, nieodpłatnym i ogólnym, pobierane przez państwo lub inny związek publicznoprawny (np. samorząd terytorialny) na podstawie przepisów prawa określających warunki, wysokość i terminy płatności tych świadczeń”
W projekcie budżetu państwa na rok 2008 przychody krajowe zaplanowano na kwotę 247 mld zł[1], w tym dochody podatkowe na ok. 229 mld (blisko 93 % dochodów budżetu).
Na 229 mld planowanych dochodów podatkowych budżetu państwa składają się:
1.podatek VAT - 111,7 mld (ponad 48 % dochodów podatkowych i ponad 45 % dochodów budżetu)
2.akcyza - 52,2 mld (blisko 23 % dochodów podatkowych i ponad 21 % dochodów budżetu)
3.podatek PIT - 38 mld (ponad 16 % dochodów podatkowych i ponad 15 % dochodów budżetu)
4.podatek CIT - 27,1 mld (blisko 12 % dochodów podatkowych i blisko 11 % dochodów budżetu).
Podatki pośrednie wg projektu budżetu stanowią w 2008 blisko 3/4 dochodów podatkowych państwa
klasyfikacja podatków wg OECD
2.Obowiązkowe składki ubezpieczeniowe, zdrowotne itp.
3.Opodatkowanie własności
-podatek rolny (gruntowy)
4.Podatki od towarów i usług
a)Podatek od wartości dodanej (VAT)
b)Akcyza: podatek pobierany od spożycia niektórych artykułów, pobiera się od przedsiębiorcy, który wlicza ją do ceny towaru.
c)Cło: podatek graniczny od towarów, w ostatecznym rozrachunku płaci konsument (część doktryny prawa podatkowego nie uważa ceł za podatki ze względu iż jego celem nie jest co do zasady ochrona interesu finansowego fiskusa, ale ochrona rynku wewnętrznego. Zgodnie z klasyfikacją dochodów budżetu państwa wpływy z tytułu ceł są włączane do pozycji dochody niepodatkowe. Zgodnie z tą klasyfikacją cło należy do kategorii , czyli świadczeń, którym towarzyszy równoległe świadczenie ekwiwalentne w postaci pozwolenia na wwóz lub wywóz towarów).
d)inne
5.podatek od posiadania psa (Obecnie podatek od psów został zmieniony na opłatę)
Podatek cedularny, typ opodatkowania polegający na odrębnym opodatkowywaniu każdego rodzaju dochodów podatników. Pozwala na preferowanie jednych, a dyskryminowanie innych rodzajów dochodów przez ustalanie zróżnicowanych stawek i skal opodatkowania. Utrudnia jednak stosowanie progresji w stosunku do podatników osiągających dochody z kilku źródeł.
W procesie rynkowym występuje przemieszczenie obciążenia podatkowego, w wyniku czego podatkami jest obciążona całkowicie lub częściowo inna osoba niż płatnik podatku.
Inkasent - jest to osoba prawna, fizyczna lub jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej, obowiązana do pobrania od podatnika podatku i wpłacenia go we właściwym terminie organowi podatkowemu. Organ podatkowy nie może ściągnąć z inkasenta podatku, jeśli podatnik nie uiścił wcześniej tej daniny. Za pośrednictwem inkasentów może być zarządzony pobór podatków:
Podatnik - zgodnie z polskim prawem jest nim osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, podlegająca na mocy ustaw podatkowych obowiązkowi podatkowemu.
Na podatnika nałożone są rozliczne obowiązki m.in.
posiadanie numeru identyfikacji podatkowej (NIP),
obliczenie wysokości podatku - dotyczy niektórych podatków,
składanie deklaracji podatkowych - dotyczy niektórych podatków,
zapłata podatku w terminie, miejscu i wysokości oznaczonym przez ustawę,
przechowywanie dokumentów na podstawie których ustalono wysokość podatku lub odliczeń lub ulg przez pięć lat licząc od końca roku podatkowego, w którym upłynął termin płatności tego podatku,
udostępnianie w/w tych dokumentów na żądanie organu podatkowego w związku z przeprowadzanym postępowaniem podatkowym, kontrolą lub czynnościami sprawdzającymi ,
udzielanie informacji i wyjaśnień organom podatkowym z zakresu dotyczącego go obowiązku podatkowego, ale również dotyczących określonych przez ustawę podatkową zdarzeń i osób,
udostępnianie w trakcie kontroli podatkowej określonych pomieszczeń wykorzystywanych do uzyskania dochodu (przychodu),
sporządzanie i okazywanie organom podatkowym dokumentacji dotyczącej transakcji z podmiotami powiązanymi,
zgłaszanie w określonym terminie organom podatkowym zmian w stanie faktycznym, w zakresie w jakim podatnik jest obowiązany informować ten organ,
sporządzanie, na żadanie organu podatkowego, na własny koszt, tłumaczeń dokumentów obcojęzycznych, z których wywodzi się określone skutki dla wysokości podatku (umowy, faktury, protokoły odbioru itp),
Płatnik - osoba (fizyczna lub prawna) dokonująca zapłaty lub zobowiązana do jej dokonania, np. osoba:
wystawiająca bankowe polecenie przelewu
wpłacająca gotówkę na konto bankowe kontrahenta
zobowiązująca się do zapłaty za świadczenie na rzecz osoby trzeciej (np. sponsor)
Płatnik podatku - podmiot zobowiązany do obliczenia, pobrania i uiszczenia w wyznaczonym terminie należnego podatku na rachunek bankowy właściwego organu podatkowego.
W zakresie podatku dochodowego od osób fizycznych płatnikiem podatku jest zakład pracy podatnika, bądź Zakład Ubezpieczeń Społecznych (w przypadku emerytów i rencistów) albo Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego. Płatnik podatku pobiera należną zaliczkę na podatek dochodowy z dochodu podatnika i odprowadza ją na konto Urzędu Skarbowego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania podatnika.
Podobna zasada obowiązuje przy naliczaniu i odprowadzaniu składek z tytułu ubezpieczeń społecznych.
W zakresie pozostałych podatków płatnikiem jest podatnik.
Skala podatkowa to wzór wynikający z ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (art. 27.1), na podstawie którego określa się wysokość podatku, jaki zapłaci podatnik od dochodu uzyskanego w jednym roku podatkowym.
Przedziały w skali podatkowej, nazywane także progami podatkowymi określają jaką stawką podatku opodatkowane są dochody podatnika. Po przekroczeniu progu podatkowego zmienia się stawka podatku jednak zmiana nie dotyczy całego dochodu podatnika, ale jedynie jego nadwyżki powyżej przekroczonego progu.
Zatem podatek oblicza się następująco: dochód podatnika do wysokości pierwszego progu podatkowego opodatkowany jest pierwszą stawką podatku ze skali podatkowej, po uwzględnieniu tak zwanej kwoty wolnej od podatku, nadwyżka dochodu ponad pierwszym progiem podatkowym opodatkowana jest według drugiej stawki wynikającej ze skali podatkowej itd.
W polskim systemie podatkowym określone są również inne podatki, których wysokość nie jest obliczana wg skali podatkowej. Obejmują one dochody (przychody), których nie łączy się z dochodami opodatkowanymi wg skali podatkowej, np. karta podatkowa, przychód ewidencjonowany. Reguluje je ustawa z dnia 20.11.1998 roku o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne (Dz.U. Nr 144, poz 930 z późn.zm.).
Stawka podatkowa - określony procentowo lub kwotowo wskaźnik służący obliczeniu należnej kwoty podatku od podstawy opodatkowania. Stawka podatkowa nie jest jedynym parametrem wpływającym na wysokość podatku.
Podatek progresywny - jest metodą obliczania wymiaru podatku, w myśl której wysokość należnego podatku rośnie szybciej niż proporcjonalnie w stosunku do wielkości podstawy opodatkowania.
Określenie to stosuje się najczęściej w odniesieniu do podatku dochodowego od osób fizycznych oraz podatku dochodowego od osób prawnych. Przy progresywnym systemie opodatkowania stawka opodatkowania (procent płaconego podatku) rośnie wraz ze wzrostem dochodu podatnika. Oznacza to, że podatnik o wyższych dochodach będzie odprowadzał większą część swojego dochodu w formie podatku, niż podatnik o niższym dochodzie. Stanowi to wyraźną różnicę w stosunku do podatku liniowego, gdzie każdy podatnik płaci taką samą część swoich dochodów w formie podatku (np. 19%).
Niemal we wszystkich progresywnych skalach podatkowych efektywna stopa opodatkowania (stosunek kwoty ostatecznie należnego podatku do wartości podstawy opodatkowania) jest określana nominalnie dla pewnych przedziałów wartości podstawy. Graniczne kwoty tych przedziałów nazywa się progami podatkowymi. Jeżeli dochód podatnika w danym roku podatkowym przekroczy wartość któregoś progu dochodowego, to nadwyżka dochodu nad wartością progu podlega opodatkowaniu w oparciu o wyższą stawkę opodatkowania.
Podatek w kolejnych przedziałach dochodowych jest obliczany jako suma podatku płaconego za górną kwotę graniczną niższego przedziału dochodowego (według skali podatkowej) oraz podatku od kwoty nadwyżki nad kwotę graniczną według stawki właściwego przedziału.
Ulga podatkowa - przewidziane w przepisach prawa podatkowego zwolnienia, odliczenia, obniżki albo zmniejszenia, których zastosowanie powoduje obniżenie podstawy opodatkowania lub wysokości podatku (taką definicję formułuje ustawa - Ordynacja podatkowa).
W polskim prawie podatkowym przewidziane są ulgi podatkowe przy podatku dochodowym od osób fizycznych. Ulga podatkowa może polegać w takim przypadku na:
odliczeniu od uzyskanego dochodu (np. składki na ubezpieczenie społeczne);
odliczeniu od podatku;
zastosowaniu niższych stawek podatkowych.
Generalnie ulgi podatkowe można podzielić na:
uwzględniające poniesione przez podatnika koszty związane z uzyskaniem przychodu (np. ulgi z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne);
stanowiące zwrot kosztów związanych z egzystencją podatnika (np. ulgi z tytułu rehabilitacji podatnika będącego osobą niepełnosprawną i ulgi związane z zaspokajaniem potrzeb mieszkaniowych);
ulgi o charakterze rodzinnym, takie np. jak związane z rehabilitacją niepełnosprawnych członków rodziny;
ulgi o charakterze stymulacyjnym (np. darowizny na cele społecznie użyteczne);
ulgi mające charakter zabiegu technicznego (np. zwrot nienależnie pobranych rent, przez co zapobiega się opodatkowaniu nieistniejącego dochodu
).