PRAWO FINANSOWE I FINANSE PUBLICZNE – OPRACOWANE ZAGADNIENIA NA
EGZAMIN
13.02.2015 r. PROF. M. LEMONNIER
Odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych: przyczyny i sankcje
Odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych ponosi osoba, która
popełniła czyn naruszający dyscyplinę finansów publicznych określony przez ustawę
obowiązującą w czasie jego popełnienia. Podstawową przesłanką odpowiedzialności jest wina
sprawcy. Odpowiedzialność ponosi zarówno osoba, która popełniła czyn stanowiący
naruszenie, jak też osoba, która wydała polecenie dokonania takiego czynu.
PRZYCZYNY:
- nieprzestrzeganie zasad dotyczących dokonywania wydatków lub zaciągania zobowiązań
przez osoby, będące pracownikami jednostek sektora finansów publicznych może spowodować
dla niego ujemne skutki
- zwrócić trzeba uwagę, że z punktu widzenia prawa cywilnego limity wydatków
przewidziane przykładowo w budżecie państwa nie ograniczają uprawnień np. kierownika
jednostki finansowej do zaciągania zobowiązań, może on więc dokonać czynności prawnych,
które spowodują dokonanie wydatków z budżetu państwa znacznie przekraczających
zaplanowane
- nie wykonanie bądź nienależyte wykonanie obowiązku nałożonego na osobę(związaną z
fp), które powoduje naruszenie dyscypliny fp
SANKCJE:
Karami za naruszenie dyscypliny finansów publicznych są: upomnienie, nagana, kara pieniężna,
zakaz pełnienia funkcji związanych z dysponowaniem środkami publicznymi.
Karę pieniężną wymierza się w wysokości od jednokrotności do trzykrotności miesięcznego
wynagrodzenia osoby odpowiedzialnej za naruszenie dyscypliny finansów publicznych -
obliczonego jak wynagrodzenie za czas urlopu wypoczynkowego - należnego w roku, w którym
doszło do tego naruszenia. Jeżeli nie jest możliwe ustalenie wysokości wynagrodzenia, karę
pieniężną wymierza się w wysokości od jednokrotności do pięciokrotności przeciętnego
wynagrodzenia.
- możliwe jest ukaranie tej samej osoby za naruszenie dyscypliny finansów publicznych a
jednocześnie na drodze postępowania karnego jeśli czyn ten stanowi przestępstwo oraz
dochodzenie na drodze procesu cywilnego odszkodowania na rzecz np. SP, jeżeli czynem tym
wyrządzono szkodę
Karę zakazu pełnienia funkcji związanych z dysponowaniem środkami publicznymi wymierza się
na okres od roku do 5 lat.
Katalog czynów stanowiących naruszenie dyscypliny finansów publicznych jest zamknięty -
został określony w ustawie (art. 5 - 18)
- nieustalenie należności skarbu panstwa, jst, i innych jsfp lub ustalenie należności w
wysokości niższej niż wynika to z prawidłowego obliczenia
- nierozliczenie w terminie otrzymanej dotacji
- niezwrócenie w terminie dotacji w należnej wysokości
Ogólna charakterystyka odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny fin.pub.: podstawa, wina i jej
rodzaje
Dyscyplina finansów publicznych to określony, pożądany stan, którego zapewnienie wiąże
się z przestrzeganiem zespołu, ustalonych przez ustawodawcę norm prawnych, dotyczących
szeroko rozumianej gospodarki finansowej, których naruszenie skutkować może pociągnięciem
do odpowiedzialności. Odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych jest
odpowiedzialnością o szczególnym charakterze. Zgodnie z orzecznictwem sądowo –
administracyjnym, postępowanie w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych ma
charakter szczególnego postępowania administracyjnego a rozstrzygnięcia zapadające w tym
postępowaniu – szczególnych decyzji administracyjnych.
PODSTAWA:
- Ustawa z dnia 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów
publicznych
Postępowanie w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych wszczyna
przewodniczący komisji orzekającej pierwszej instancji na podstawie wniosku o ukaranie,
złożonego przez rzecznika dyscypliny finansów publicznych, Ministra Finansów, Najwyższą Izbę
Kontroli lub prezesa regionalnej izby obrachunkowej (art. 165, 166 u.f.p). w terminie 30 dni od
dnia otrzymania wniosku o ukaranie przewodniczący komisji orzekającej pierwszej instancji
wszczyna postępowanie, wyznacza skład orzekający i termin rozprawy lub wydaje
postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania.
WINA I JEJ RODZAJE
Odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny fp ponosi osoba, której można przypisać winę w
czasie popełnienia naruszenia. Nie można przypisać winy osobie, która nie mogła uniknąć
naruszenia mimo dołożenia staranności wymaganej od osoby odp za wykonanie obowiązku
którego niewykonanie lub nienależyte wykonanie stanowi naruszenie dyscypliny fp. Wymagane
jest udowodnienie zawinienia przy stronie sprawcy a także podanie przepisu prawnego.
Rodzaje winy:
1. wina umyślna – kiedy sprawca naruszenia miał zamiar jego popełnienia czyli chciał go
popełnić albo przewidując jego popełnienia na to się godził
2. wina nieumyślna – sprawca naruszenia nie miał zamiaru jego popełnienia jednak na skutek
niedochowania należytej ostrożności w danej okoliczności popełnił naruszenie mimo że
możliwość naruszenia przewidywał lub mógł przewidzieć
3. okoliczności wyłączające winę to usprawiedliwiony błąd co do prawa, niezawiniona
niepoczytalność
4. sprawstwo polecające – odp ponosi także osoba która wydała polecenie takiego naruszenia
Naruszenie uważa się za popełnione w czasie gdy sprawca działał lub zaniechał działania do
którego był obowiązany.
Podmioty podlegające dyscyplinie i skuteczność regulacji prawnych
Odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych ponosi osoba, która
popełniła czyn naruszający dyscyplinę finansów publicznych określony przez ustawę
obowiązującą w czasie jego popełnienia. Podstawową przesłanką odpowiedzialności jest wina
sprawcy. Odpowiedzialność ponosi zarówno osoba, która popełniła czyn stanowiący
naruszenie, jak też osoba, która wydała polecenie dokonania takiego czynu.
Zakresem podmiotowym odpowiedzialności objęte są następujące osoby:
- osoba należąca do składu organu wykonującego budżet bądź plan finansowy jednostki
- osoby zarządzające mieniem publicznym należącym do sektora fp
- kierownicy w sektorze finansów publicznych
- pracownicy jednostki, którym zlecono obowiązki określone w przepisach o zamówieniach
publicznych
- osoba wykonująca w imieniu podmiotu spoza sektora finansów publicznych, która otrzymała
do dyspozycji środki publiczne albo wydatkowała te środki
- pracownik, który pełnił rolę pełnomocnika osoby składającej zamówienia publiczne
- osoby zarządzające bądź upoważnione do reprezentowania podmiotu zobligowanego do
realizacji projektu finansowego z wkładem środków unijnych lub zagranicznych.
Budżet w prawie i budżet w teorii ekonomii
BUDŻET W TEORII EKONOMII: jest przede wszystkim postrzegany jako scentralizowany zasób
środków pieniężnych, które państwo gromadzi i wykorzystuje w sposób planowany na realizację
swoich powinności i wynikających z niej zadań.
BUDŻET W PRAWIE: kojarzy się głównie z aktem normatywnym, w formie którego jest on
uchwalany przez parlament i obowiązuje na okres, na który go uchwalono. Legalne definicje
budżetu państwa opierają się zwykle na analizie konstytucyjnych i ustawowych cech, jakie
nadaje się temu urządzeniu. W obowiązującej ustawie o finansach publicznych budżet państwa
definiuje się poprzez podkreślenie następujących jego cech:
- jest on planem dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów
- dotyczy organów władzy publicznej w tym organów administracji rządowej, a także organów
kontroli i ochrony prawa oraz sądów i trybunałów
- jest planem rocznym, który w tzw. roku budżetowym stanowi podstawę gospodarki
finansowej państwa
- jest uchwalany w formie ustawy budżetowej
Budżetowanie netto i brutto
Budżetowanie netto – sposób finansowania się (rozliczania się) jednostek
organizacyjnych sektora finansów publicznych z budżetem państwa. Budżetowanie netto
polega na tym, że jednostka rozlicza się z budżetem państwa wynikiem swojej działalności.
Jednostka finansująca się w trybie budżetowania netto ma prawo do uzyskiwania dochodów,
którymi finansuje swoje wydatki niezależnie od środków otrzymywanych z budżetu państwa.
Procedura takiego rozliczenia jest następująca. W trakcie roku budżetowego rozliczenia danej
jednostki z budżetem państwa odbywają się w trybie zaliczkowym. Natomiast rozliczenie
rzeczywistego wyniku finansowego następuje na koniec roku, po złożeniu sprawozdania
finansowego. Jeżeli rok budżetowy zamknie się wynikiem ujemnym to jednostka taka może
otrzymać dofinansowanie w formie dotacji na pokrycie straty bilansowej. W przypadku
dodatniego wyniku finansowego nadwyżkę pozostałą po sfinansowaniu wydatków (kosztów
działalności) wpłaca do budżetu państwa. W sektorze publicznym rozliczeń w trybie
budżetowania netto dokonują zakłady budżetowe.
Budżetowanie brutto – sposób finansowania się (rozliczania się) jednostek
organizacyjnych sektora finansów publicznych z budżetem państwa. Budżetowanie brutto
polega na tym, że finansowanie ze środków publicznych nie zależy od uzyskiwanych dochodów
własnych. Oznacza innymi słowy, że jednostka organizacyjna sektora finansów publicznych
pokrywa swoje wydatki bezpośrednio z budżetu a ewentualne dochody odprowadza w całości
bezpośrednio na rachunek budżetu państwa lub rachunek budżetu jednostki samorządu
terytorialnego. W sektorze publicznym rozliczeń w trybie budżetowania brutto
dokonują jednostki budżetowe.
Materialna i formalna jedność budżetu
Zasada jedności budżetu występuje w dwóch znaczeniach: jako jedność formalna i materialna.
FORMALNA JEDNOŚĆ BUDŻETU: budżet powinien być opracowywany w formie jednego
dokumentu obejmującego całość gospodarki budżetowej, zawartego w jednym akcie prawnym.
Jeden dokument obejmuje wszystkie dochody i wydatki państwa - prawdziwy obraz salda.
Zasada jedności formalnej nakłada na rząd obowiązek przedstawienia zbiorczego planu
finansowego sektora finansów publicznych, a w szczególności budżetu państwa, w jednym
akcie prawnym. Nie jest to w świecie bynajmniej praktyką powszechną, a do najczęściej
spotykanych wyjątków należy tworzenie odrębnych budżetów dotyczących wydatków
inwestycyjnych oraz specjalnych budżetów związanych z obroną narodową. Niekiedy za
odstępstwo od zasady jedności formalnej budżetu państwa uważa się plany finansowe funduszy
celowych. Jednak są one włączone do planu finansowego sektora finansów publicznych i
podlegają normalnej procedurze parlamentarnego uchwalania i kontroli, zatem warunku
formalnej jedności budżetu nie naruszają. Procedurom tym nie są natomiast w pełni poddane
plany finansowe różnych agencji i podobnych instytucji należących do segmentu „pozostałych
jednostek sektora finansów publicznych”, wobec czego w tej części zasada formalnej jedności.
Zasada jedności formalnej nakłada na rząd obowiązek przedstawienia zbiorczego planu
finansowego sektora finansów publicznych, a w szczególności budżetu państwa, w jednym
akcie prawnym.
MATERIALNA JEDNOŚĆ BUDŻETU: traktowanie budżetu jako jednego zasobu środków,
z którego pokrywane będą poszczególne wydatki. Całość dochodów budżetu powinna być za
pośrednictwem budżetu przeznaczona na pokrycie całości wydatków. Suma dochodów
powinna być wydatkowana na pokrycie całości wydatków, bez przypisywania konkretnego
dochodu do konkretnego wydatku.
Zasada jedności materialnej oznacza zakaz wiązania określonych dochodów publicznych
z konkretnymi wydatkami. Wiązania takiego zakazuje wprost ust. 2 art. 31 Ustawy o finansach
publicznych, który stanowi że „środki publiczne pochodzące z poszczególnych tytułów nie mogą
być przeznaczone na finansowanie imiennie wymienionych wydatków, chyba że odrębna
ustawa stanowi inaczej”. Takie łączenie konkretnych dochodów z konkretnymi wydatkami
nazywane jest „funduszowaniem”, dlatego zasadę tę nazywa się także zasadą
„niefunduszowania”. U jej podstaw leży powiązanie określonych składek stanowiących dochody
funduszy celowych z realizacją konkretnych wydatków realizowanych przez te fundusze. Zasada
jedności materialnej ma zarazem uniemożliwić eksponowanie pozornych przecież nadwyżek
lub niedoborów powstających w jednych segmentach sektora finansów publicznych, ale
ukrywanych w innych segmentach.
Zasada jedności materialnej oznacza zakaz wiązania określonych dochodów publicznych
z konkretnymi zadaniami.
Rodzaje budżetów i budżetowania, realność budżetu
Budżetowanie – proces obejmujący planowanie, tworzenie i zatwierdzanie budżetu, a także
późniejszą jego kontrolę.
Budżet to plan działania, który prezentuje sposób alokacji zasobów wyrażony w jednostkach
pieniężnych lub w jednostkach naturalnych, sporządzany na okres roku, zaakceptowany i
realizowany przez pracowników poszczególnych szczebli zarządzania.
Wyróżnia się budżet stały (opracowany dla jednego poziomu działalności) i elastyczny
(tworzony w oparciu o analizę czynników zmienności kosztów dla różnych poziomów
działalności).
RODZAJE BUDŻETOWANIA:
budżetowanie kroczące – stworzenie dokładnego budżetu dla pierwszego kwartału oraz
ogólnego dla pozostałych kwartałów;
przyrostowe – stworzenie budżetu na podstawie danych z poprzedniego okresu najczęściej
pomnożonych o odpowiedni wskaźnik, „od zera” – opracowanie budżetu na podstawie
dokładnej analizy, tak jakby był on wdrażany dla danej jednostki po raz pierwszy;
odgórne – opracowanie budżetu na poziomie menadżerów wyższego szczebla zarządzania;
budżetowanie partycypacyjne – kierownictwo opracowuje strategie firmy, a pracownicy
opracowują budżety cząstkowe.
RODZAJE BUDŻETÓW:
Klasyfikacja budżetów
KRYTERIUM PODZIAŁU
RODZAJE KOSZTÓW
Ze względu na klasyfikację
kosztów na koszty bezpośrednie i
pośrednie w stosunku do
BUDŻET
PRZEDMIOTOWY
-
obejmuje
koszty
bezpośrednie przedmiotu, czyli koszty dające się
bezpośrednio odnieść do produktu na podstawie
dokumentów źródłowych
produktu (przedmiotu)
działalności:
BUDŻET PODMIOTOWY - obejmuje koszty pośrednio
związane z produktem, które są
przyporządkowane jednak do konkretnego podmiotu
odpowiedzialności za koszty; jest więc to budżet kosztów
utrzymania jednostek budżetowych
Ze względu na to, dla jakich
ośrodków odpowiedzialności jest
kierowany:
BUDŻET JEDNOSTKOWY - jest sporządzany dla
podstawowych jednostek odpowiedzialności
BUDŻET ZBIORCZY - powstaje przez agregację informacji
zapisanych w budżetach jednostkowych
Ze względu a charakter kosztów
podlegających budżetowaniu:
BUDŻET KOSZTÓW STAŁYCH - opracowuje się go przy
założeniu
pełnego
wykorzystania
zdolności
produkcyjnych mierzonego w roboczogodzinach lub
innych jednostkach. Wynika to z istoty kosztów stałych –
są to koszty tworzone przez posiadany potencjał
produkcyjny podmiotu
BUDŻET KOSZTÓW ZMIENNYCH - buduje się go dla
planowanego
stopnia
wykorzystania
zdolności
produkcyjnych,
tj.
np.
planowanego
zużycia
roboczogodzin. Poziom kosztów zmiennych zależy więc
od planowanych rozmiarów produkcji.
Budżety kosztów zmiennych mogą być następnie
dzielone na :
-budżety wstępne (wyjściowe) -obejmują plan kosztów
dla planowanego zakresu działań jednostki budżetowej
-budżety elastyczne (przeliczone) -są dostosowane do
rzeczywistych rozmiarów działalności
Ze względu na okres, dla którego
są sporządzane:
BUDŻET STATYCZNY - jest opracowywany jednorazowo
dla pewnego okresu np. jednego roku
BUDŻET CIĄGŁY - w budżecie tym zestawia się informacje
odnoszące się do większej liczby przedziałów czasowych,
na przykład : za następne sześć miesięcy
BUDŻET KROCZĄCY - sporządza się go na przykład: za
okres sześciu lub dwunastu miesięcy, dodając co miesiąc
przewidywane wielkości następnego miesiąca i
odejmując wielkości miesiąca ubiegłego
Ze względu na odpowiedzialność
za koszty:
BUDŻET BRUTTO - zawiera koszty kontrolowane i
niekontrolowane
BUDŻET NETTO - obejmuje koszty, za które
odpowiedzialne jest kierownictwo podmiotu
Ze względu na sposób tworzenia
budżetów:
BUDŻET NARASTAJĄCY (przyrostowy) - polega na
aktualizowaniu wartości, które pojawiły się w budżecie z
poprzedniego roku o wskaźniki takie jak: przewidywana
inflacja, wzrost wybranych pozycji kosztów. Uwzględnia
się także inne planowane zmiany, jak zatrudnienie
nowych pracowników czy zakup nowych środków
trwałych
BUDŻET TWORZONY „OD ZERA” (od podstaw) - jest
konstruowany od podstaw na podstawie analizy działań
Ze względu na miejsce tworzenia
budżetu:
BUDŻET NAKAZOWY (odgórny) - jest on tworzony na
szczeblu zarządu jednostki, a następnie dezagregowany
na niższe szczeble zarządzania
BUDŻET PARTYCYPACYJNY (oddolny) - pierwotnie
powstaje w ośrodkach odpowiedzialności, a później na
jego podstawie jest tworzony budżet zbiorczy dla całej
jednostki
Ze względu na uwzględnienie
zmian wielkości produkcji:
BUDŻET STAŁY - sporządzany dla jednego poziomu
produkcji
BUDŻET ZMIENNY(elastyczny) - dla różnych poziomów
produkcji
Ze względu na zakres
budżetowania:
BUDŻET OPERACYJNY - zawiera dane o pojedynczych
procesach zachodzących w firmie, na przykład : budżet
zużycia materiałów
BUDŻET FINANSOWY - jest syntezą budżetów
operacyjnych, na przykład budżet zysków i strat
REALNOŚĆ BUDŻETU: Zasada realności – postuluje maksymalną precyzję w planowaniu
dochodów i wydatków
Zasada jawności finansów publicznych
Zasada jawności i przejrzystości sprowadza się do zagwarantowania publicznej
odpowiedzialności za politykę finansową państwa, a tym samym do ujawnienia obywatelom
wszystkich informacji nie objętych tajemnicą państwową oraz do podawania tych informacji w
zrozumiałej formie. Zasada ta służy nie tylko umocnieniu demokratycznego ładu państwa i
publicznej kontroli nad działaniem jego organów, w tym samorządu terytorialnego.
Świadomość jawności i przejrzystości sprzyja poprawie realizacji dochodów, jak i wydatków
publicznych. Związek tej zasady z zasadą szczegółowości i stosowanymi systemami klasyfikacji
budżetowej jest oczywisty.
- dostęp do podstawowych informacji związanych z wydatkowaniem pieniędzy
publicznych, np. jawność debaty budżetowej, wielkość gromadzonych środków i ich
rozdysponowanie.
Cechy charakterystyczne budżetu zadaniowego
ZAKRES PODMIOTOWY: skonsolidowany plan wydatków państwowych jednostek budżetowych,
państwowych funduszy celowych, agencji wykonawczych, instytucji gospodarki budżetowej
oraz niektórych państwowych osób prawnych.
OKRES: 3 lata
CHARAKTER PLANU WYDATKÓW: dla części wydatków dyrektywny (np. programy wieloletnie)
dla części mający charakter prawnie niewiążącego planu
KLASYFIKACJA WYDATKÓW: funkcja, zadanie, podzadanie
ZAKRES PRZEDMIOTOWY: planowane wydatki, cele i mierniki realizacji zysków
Budżet zadaniowy odznacza się czterema podstawowymi cechami:
Kładzie nacisk na rezultaty podjętych działań,
Jest elastyczny, oznacza to, że zasoby są przypisywane w ogólnych sumach dając zarządzającym
możliwość wyboru własnej ścieżki osiągnięcia założonych celów,
Jest globalny, co oznacza, że w dyskusji na temat tworzenia planu strategicznego, określeniu
priorytetów i metod oceny wykonania zadań uczestniczą politycy, zarządzający oraz
społeczeństwo,
Obejmuje dłuższy horyzont czasowy, dzięki określeniu relacji między planem strategicznym a
dostępnymi środkami.
W porównaniu do standardowego podejścia budżetowanie zadaniowe:
Łączy plany, miary wykonania oraz budżet,
Zmusza władze publiczne do myślenia w kategoriach szerszych niż jeden rok,
Zapewnia lepsze informację na temat wpływu decyzji budżetowych na społeczeństwo,
Daje dysponentom środków budżetowych elastyczność w zakresie ich wydatkowania oraz
stwarza możliwość generowania oszczędności,
Umożliwia monitorowanie działań podjętych przez dysponentów w celu oceny czy podjęte
przez nich kroki dają określone efekty,
Transferuje finansową odpowiedzialność do społeczeństwa, zarządzających i agencji
monitorujących,
Wspiera lepsze metody zarządzania i oceny.
Budżet zadaniowy to w uproszczeniu plan wydatków budżetu, który jest podzielony na
funkcje (kategorie), które realizuje państwo. Trzeba jednak podkreślić, że budżet zawiera tylko
około połowy wydatków sektora finansów publicznych. Niestety taka jest specyfika bardzo
niejasnej struktury wydatków całego państwa.
W budżecie zadaniowym wyznaczone zostały dwadzieścia dwie funkcje (np. środowisko,
polityka zagraniczna), każda z nich jest podzielona na zadania (np. kształtowanie
międzynarodowego wizerunku Polski, gospodarowanie zasobami wodnymi), każde zadanie na
podzadanie, zaś każde podzadanie ma przypisany cel. Można zatem zobaczyć, jakie cele chce
zrealizować państwo, wydając pieniądze, które ściąga od obywateli w formie podatków.
Co więcej, teoretycznie można również zobaczyć, czy te cele są realizowane, gdyż istnieją
odpowiednie mierniki, które mają to umożliwić każdemu obywatelowi.
Ważną cechą budżetu zadaniowego jest fakt, że może on zostać zaprezentowany w
formie instytucjonalnej. To znaczy, że do każdego celu przypisany jest dysponent tych środków,
czyli instytucja, która jest odpowiedzialna za ich wydanie. Za realizowanie budowy boisk
sportowych są na przykład odpowiedzialni ministerstwo sportu i wojewodowie.
Budżet zadaniowy ma zwiększyć przejrzystość wydatków państwa. Na razie nie ma on mocy
prawnej, ale zmieni się to od 2013 r., kiedy ma się stać podstawowym narzędziem planowania
finansów państwa.
Istnieje jednak kilka problemów związanych z budżetem zadaniowym, o których każdy
obywatel chcący dokładniej przyjrzeć się działaniu państwa, powinien wiedzieć.
Po pierwsze, budżet zadaniowy nie obejmuje wszystkich wydatków sektora publicznego w
Polsce. Jest to problem opisany na samym początku. Niestety coś, co nazywamy w Polsce
budżetem, obejmuje tylko około połowy wydatków publicznych. Poza budżetem znajdują się
m.in. wydatki agencji wykonawczych, funduszy celowych i publicznych osób prawnych. Są one
również dostępne, co więcej, także te wydatki mają przydzielone odpowiednie cele, jednak nie
są one wkomponowane w funkcje państwa, jakie realizuje budżet.
Fundusze i agencje działają jako odrębne jednostki, które posiadają częściowo własne
dochody, a częściowo polegają na dotacjach z budżetu, co bardzo mocno utrudnia śledzenie
przepływów pieniędzy w sektorze finansów publicznych. Do budżetu nie należą również plany
finansowe Narodowego Funduszu Zdrowia i samorządów.
Po drugie, budżet zadaniowy powinien być nie tylko formą prezentacji wydatków
państwa, ale również filozofią i sposobem jego działania, zasadą podejmowania decyzji. A tak
na razie nie jest. Wbrew pozorom, decyzje dotyczące wydatków rządu nie są podejmowane
przy wspólnym stole, gdzie premier z ministrem finansów i szefami innych resortów decydują
na jakie cele przeznaczyć pieniądze. W Polsce każda jednostka sektora finansów publicznych
ma swój mały budżet i wydatki, których wysokość determinowana jest na podstawie
nieprzejrzystych zasad. Minister finansów i premier mają dość ograniczoną możliwość
ingerowania w wysokość tych wydatków, ograniczania ich lub zwiększania, czy przesuwania
pieniędzy między celami. Mogą wykonywać jedynie ograniczone ruchy.
Po trzecie, wielu ekspertów ostrzega, że mierniki służące do oceny realizacji celów są
nieskuteczne i sztuczne, stworzone przez księgowych, ale nie mające odzwierciedlenia w
rzeczywistości. Do czasu wprowadzenia budżetu zadaniowego jako formy prawnej
ministerstwo finansów ma pracować nad ich usprawnieniem.
Dług publiczny a deficyt budżetowy
DŁUG PUBLICZNY to finansowe zobowiązanie władz publicznych z tytułu zaciągniętych
bezpośrednio pożyczek oraz kredytów, emisji papierów wartościowych i nieregulowania przez
jednostki sektora publicznego wymagalnych zobowiązań.
Najważniejszą przyczyną powstawania długu publicznego jest zaciąganie pożyczek na pokrycie
deficytu budżetowego. Pożyczki nie są zaliczane do dochodów budżetowych, lecz stanowią
część wpływów pieniężnych o charakterze przychodów.
Wpływy z tytułu finansowania długu publicznego wywołują koszty, które muszą być pokryte w
przyszłości. Uchwalając deficytowy budżet władze publiczne ponoszą odpowiedzialność za jego
sfinansowanie, czyli znalezienie źródeł pożyczek oraz za ich spłatę wraz z odsetkami.
1. Państwowy dług publiczny obejmuje zobowiązania sektora finansów publicznych z
następujących tytułów:
1) wyemitowanych papierów wartościowych opiewających na wierzytelności pieniężne;
2) zaciągniętych kredytów i pożyczek;
3) przyjętych depozytów;
4) wymagalnych zobowiązań:
a) wynikających z odrębnych ustaw oraz prawomocnych orzeczeń sądów lub ostatecznych
decyzji administracyjnych,
b) uznanych za bezsporne przez właściwą jednostkę sektora finansów publicznych będącą
dłużnikiem.
DEFICYT BUDŻETOWY to różnica pomiędzy dochodami budżetu państwa, a wydatkami
odnotowanymi w danym roku. Bardziej generalnie, należałoby mówić o wyniku budżetu: jeśli
wydatki przekraczają dochody, mamy do czynienia z deficytem budżetowym, jeśli dochody
przekraczają wydatki – z nadwyżką. Szerszą miarą tego zjawiska jest wynik sektora finansów
publicznych obejmujący poza wynikiem budżetu państwa również wynik budżetów władz
samorządowych.
Państwowy dług publiczny –to wartość nominalna zadłużenia jedn. sektora finan.pub. ustalona
po wyeliminowaniu wzajemnych zobowiązań pomiędzy jednostkami tego sektora. Dług
publiczny dotyczy wyłącznie zadłużenia wobec podmiotów nienależących do sektora finansów
publicznych. Dług publiczny obejmuje zobowiązania zaciągnięte przez Skarb Państwa, finanse
celowe czy samorządy terytorialne. Wyeliminowanie przepływów finansowych pomiędzy
jednostkami sektora finansów publicznych ma na celu zapobieganie zjawisku podwójnego
liczenia niektórych pozycji składających się na dług publiczny.
Deficyt podajemy w skali roku, dług publiczny ogólne zadłużenie państwa (suma wszystkich
deficytów)
Elementy składowe długu publicznego i metody spłacania
ELEMENTY SKŁADOWE:
1. papiery wartościowe opiewające wyłącznie na świadczenia pieniężne (poza papierami
udziałowymi),
2. pożyczki (w tym papiery wartościowe, których zbywalność jest ograniczona),
3. kredyty,
4. przyjęte depozyty,
5. zobowiązania wymagalne (tzn. zobowiązania, których termin płatności minął, a które
nie zostały przedawnione lub umorzone).
METODY SPŁACANIA:
1. poprzez redukcję transferów, czyli środków jakie rząd płaci na rzecz gospodarstw
domowych. Można zatem oczekiwać np. spadku dotacji dla szkół i przedszkoli,
ograniczenia środków jakimi dysponuje policja, straż pożarna czy wojsko, zamrożenia
płac urzędników i pracowników sektora publicznego, ograniczenia zakupów przez
przedsiębiorstwa państwowe i inne agendy rządowe. Będzie się budować mniej dróg,
torów czy oczyszczalni ścieków.
2. Kolejna możliwość to zwiększenie podatków. Najłatwiej i najszybciej jest zwiększyć
podatki akcyzowe i VAT. Możliwe jest także skasowanie ulg podatkowych, takich jak np.
ulga za wychowanie dzieci, zwrot części VAT od niektórych produktów czy dotacje do
odsetek od kredytów mieszkaniowych.. Z możliwością takich niedogodności winni się
liczyć mieszkańcy zadłużonych krajów.
3. Wreszcie sprzymierzeńcem rządu w obniżaniu długu publicznego jest inflacja. Dług jest
wyrażony nominalnie, tzn. w jednostkach pieniężnych. Jeśli pieniądz traci wartość, a tak
się dzieje w warunkach wysokiej inflacji, wówczas rzeczywista wartość długu maleje.
Innymi słowy, podatki płacone są od coraz wyższych cen, natomiast wartość długu nie
jest powiększana o inflację. Oczywiście, próby zmniejszenia długu poprzez
„wyinflacjonowanie go” są krótkowzroczne, gdyż wysoka inflacja bardzo źle działa na
wzrost gospodarczy, powodując, że w dłuższej perspektywie kwota, od której naliczane
są podatki ulega skurczeniu. Jednak w krótkiej perspektywie inflacja może się rządowi
opłacać.
METODY FINANSOWANIA DŁUGU PUBLICZNEGO:
1. Sprzedaż skarbowych papierów wartościowych na rynku krajowym i zagranicznym
2. Kredyty zaciągane w bankach krajowych i zagranicznych
3. Pożyczki
4. Spłaty udzielonych kredytów i pożyczek
5. Nadwyżka budżetu państwa z lat ubiegłych
6. Nadwyżka budżetu środków europejskich
Przyczyny wyróżnienia rodzajów długu.
Dług publiczny możemy podzielić na kilka kategorii:
Ze względu na dobrowolność udzielania pożyczek wyróżnia się:
Dług publiczny dobrowolny – występuje, gdy istnieje dobrowolność decyzji podmiotów, które
pożyczają władzom publicznym pieniądze,
Dług publiczny przymusowy – zaciągane przez władze publiczne pożyczki maja charakter
przymusowy, dlatego w istocie mają charakter zbliżony do podatków.
Kogo dotyczy:
Globalny dług – dotyczy całego sektora finansów publicznych
Skarbu Państwa
Jednostek samorządu terytorialnego
Innych jednostek sektora finansów publicznych
Ze względu na źródło finansowania długu:
Krajowy (wewnętrzny) dług publiczny ,
Zagraniczny (zewnętrzny) dług publiczny .
Z uwagi na kryterium czasu rozróżnia się:
Dług krótkoterminowy (płynny) – zaciąga się dla zrównoważenie budżetu,
Dług długoterminowy (fundowany) – finansuje wydatki majątkowe
Ze względu na metody obliczania:
Dług publiczny brutto – całkowita wartość zadłużenia wobec podmiotów krajowych i
zagranicznych
Dług publiczny netto – to dług publiczny brutto pomniejszony o należności od innych
podmiotów
Nominalny – wartość nominalna zobowiązań
Realny – wartość nominalna zobowiązań skorygowana przez uwzględnienie inflacji
Rzeczywisty – nominalne, wymagalne zobowiązanie bilansowe władz publicznych,
Potencjalny – wiąże się z udzielanymi przez władze publiczne poręczeniami i gwarancjami
Ze względu na strukturę władz publicznych wyróżnia się:
Dług centralny (państwowy) – zaciągany przez władze państwowe,
Dług lokalny (samorządowy) – zaciągany przez władze samorządowe.
Budżet UE i jego różnice wobec budżetu państwa
Budżet Unii Europejskiej – główny krótkoterminowy plan Unii Europejskiej, sporządzany
na czas jednego roku, obejmujący dochody i wydatki związane z prowadzeniem i koordynacją
polityk wspólnotowych
Podstawowa różnica pomiędzy budżetem UE a budżetami krajowymi jest taka, że w UE
dochody i wydatki muszą się równoważyć. Unia nie może zaciągać pożyczek, aby pokryć swoje
wydatki. Na szczeblu UE nie istnieje więc ani publiczny deficyt budżetowy, ani nadwyżka.
Głownym celem jest finansowanie funduszy strukturalnych.
Cechy odróżniające budżet unijny od budżetów narodowych występują zarówno po
stronie dochodów, jak i wydatków. Źródłem dochodów Unii nie są zobowiązania podatkowe
obywateli i przedsiębiorstw, lecz tak zwane dochody własne, określone w prawie
wspólnotowym: wpłaty dokonywane przez państwa członkowskiew wysokości odpowiadającej
wielkości dochodu narodowego, wpływy z podatku VAT pobieranego przez państwa
członkowskie oraz tak zwane tradycyjne dochody własne – opłaty celne i opłaty cukrowe. Udział
tych
ostatnich
systematycznie
maleje
z
powodu
globalnych
uwarunkowań
makroekonomicznych. Wydatki z budżetu Unii Europejskiej nie finansują natomiast zakupu
dóbr i usług publicznych, lecz przeznaczone są na realizację celów polityk UE oraz innych
wspólnych działań uzgodnionych przez państwa członkowskie. Strukturę wydatków z budżetu
UE w 2009 r. przedstawiono na rysunku 1. Największe z nich przeznaczone były na
zrównoważony wzrost i konkurencyjność, w tym na politykę spójności społeczno-gospodarczej
(45%), oraz na zasoby naturalne, w tym na wspólną politykę rolną (31%).
Kolejną cechą odróżniającą budżet Unii od budżetów narodowych jest różnorodność
metod jego realizacji. W rozporządzeniu finansowym określono cztery metody wykonania
budżetu:
– zarządzanie scentralizowane, tj. bezpośrednio przez Komisję Europejską lub pośrednie
– przez agencje wykonawcze;
– zarządzanie dzielone z państwami członkowskimi;
– zarządzanie zdecentralizowane przez państwa trzecie;
– wspólne zarządzanie z instytucjami międzynarodowymi.
Różnorodność metod wykonywania budżetu ogólnego Unii Europejskiej
oraz złożoność systemów i podsystemów implementacyjnych decydują w głównej mierze o
sposobie jego kontroli przez Europejski Trybunał Obrachunkowy.
Konsekwencje metody memoriałowej i kasowej w finansach publicznych i prywatnych
METODA KASOWA I MEMORIAŁOWA:
Narzędziem rachunkowości są tzw. metody pomiarowe (kasowa i memoriałowa), Jeżeli chodzi
o planowanie, ewidencję i sprawozdawczość dochodów i wydatków budżetowych odbywa się
w ujęciu kasowym. Ujmowanie wszystkich wpłat dokonywanych na rachunek bankowy w
danym roku oznacza, że zaległości z lat poprzednich uznajemy za należności z danego roku.
Wydatki nie uwzględniają zobowiązań budżetu, co do wydatków, które nie zostały zapłacone.
W związku z tym jest to konsekwencja tego, że należności i zobowiązania są księgowane w
momencie zapłaty (pod datą wyciągu z rachunku bankowego). W rachunkowości budżetowej
nie tworzy się rezerw na należności i zobowiązania, a różnica pomiędzy środkami otrzymanymi
a wydatkami ustalana na koniec roku sprawozdawczego, jest traktowana jako wynik
równoznaczny ze stanem środków pieniężnych. Rachunkowość kasowa prowadzić może do
manipulacji saldem poprzez przyśpieszone lub opóźnione regulowanie płatności, a w
konsekwencji zaniżać może rzeczywisty deficyt jednostki. Zalety metody kasowej: możliwość
szybkiej oceny gospodarowania środkami pieniężnymi i możliwość dokonywania porównań z
wcześniejszymi wielkościami. W stosunku do budżetu nie ma prostej metody. Aktualnie
przewijają się tendencje do wprowadzania metody memoriałowej w organach publicznych.
Metoda memoriałowa- operacje księgowane są w momencie rozliczania obciążenia, wszystkie
przychody i koszty ujmowane są w momencie zaistnienia niezależnie od terminu zapłaty.
Dochody i wydatki dotyczące roku poprzedniego i następnego nie mają wpływu na nadwyżki w
roku bieżącym. Metoda memoriałowa jest nadrzędną zasadą rachunkowości, stosują ją
podmioty w sektorach prywatnych.
Prawo publiczne a prawo finansów publicznych
Prawo publiczne (łac. iuspublicum) – jedna z dwóch podstawowych gałęzi
prawa (obok prawa prywatnego), skupiająca normy prawne, których zadaniem jest ochrona
interesu publicznego.
Prawo publiczne reguluje stosunki prawne, w których co najmniej po jednej stronie
występuje organ państwa lub organ samorządu terytorialnego albo innej organizacji powołanej
z mocy prawa do realizacji interesów społeczności państwowej lub węższych grup ludności
(interesów publicznych):
- organy te wyposażone w kompetencje władczego kształtowania sytuacji prawnej
innych podmiotów
- bezpośredni przymus realizowany przez organy państwowe w razie nieposłuszeństwa
tym normom
Finanse publiczne – obejmują procesy związane z gromadzeniem, podziałem i
wydatkowaniem finansowych środków publicznych, w oparciu o regulacje prawne oraz
finansowaniem deficytu budżetowego i obsługą długu publicznego. Podmiotowo finanse
publiczne oznaczają instytucjonalne ramy w których dokonują się powyższe procesy.
Definicja ustawowa:
Zgodnie z art. 3 ustawy o finansach publicznych:
finanse publiczne obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich
rozdysponowaniem, a w szczególności:
1) gromadzenie dochodów i przychodów publicznych;
2) wydatkowanie środków publicznych;
3) finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa;
4) zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne;
5) zarządzanie środkami publicznymi;
6) zarządzanie długiem publicznym;
7) rozliczenia z budżetem Unii Europejskiej.
Prawo finansowe normuje gospodarkę finansową państwa i reguluje następujące kwestie:
przygotowanie i uchwalanie budżetu państwa (prawo budżetowe)
finansowanie działalności państwa w jej różnych formach (gospodarka finansowa)
zagadnienia podatkowe dotyczące osób fizycznych i prawnych (prawo podatkowe)
Prawo publiczne – jest to prawo, które reguluje stosunki prawne, w których co najmniej po
jednej stronie występuje organ państwa lub organ samorządu terytorialnego albo innej
organizacji powołanej z mocy prawa do realizacji interesów społeczności państwowej lub
interesów publicznych. Charakteryzuje się władztwem państwowym oraz przymusem
państwowym.
Finanse publiczne stanowią gałąź prawa publicznego, której przedmiotem jest badanie norm
dotyczących publicznych zasobów pieniężnych oraz operacji tymi zasobami.
Finanse publiczne to stosunki społeczne powstające w związku z gromadzeniem i
wydatkowaniem środków pieniężnych. Finanse publiczne objęte są władztwem panstowym, ich
celem jest zaspokajanie podstawowych potrzeb społecznych i realizowanie interesów
publicznych.
Geneza długu publicznego, upoważnienie do zaciągania długu publicznego
GENEZA DŁUGU PUBLICZNEGO
Dług publiczny powstaje gdy strumień dochodów jest innych rozmiarów niż strumień
wydatków. W wyniku porównania powyższych czynników zauważymy, iż powstaje bądź
nadwyżka bądź deficyt budżetowy. Mówiąc krótko kiedy deficyt budżetowy jest większy niż
finansowe zasoby publiczne powstaje dług publiczny, który jest sumą deficytów z poprzednich
okresów.
Główną przyczyną powstania długu jest stale utrzymujący się deficyt budżetowy, który w
konsekwencji przekształca się w dług. Inna przyczyna to okres zwiększonych wydatków, których
trzeba dokonać zaciągając pożyczki, które to następnie należy sfinansować – no i znów powstaje
lub zwiększa się nasz dług. Oczywiście czas kiedy wydatki są większe i ważniejsze niż w innym
okresie to przede wszystkim czas wojen lub kryzysów gospodarczych. Odmiennym przypadkiem
jest stan kiedy władza rządząca nie chce podnieść podatków tylko woli zaciągnąć pożyczki,
ponieważ uważa, iż jest to korzystniejsze rozwiązanie dla rządu. Oznacza to, że władza decyduje
się dobrowolnie na proces powstawania długu, ponieważ jego powstanie przyniesie
oczekiwane korzyści.
Po co rząd ma pożyczać od nas (między innymi), skoro może wyciągnąć od obywateli jeszcze
więcej wskutek podniesienia podatków. Jednak studiując politykę gospodarczą i analizując
wszystkie za i przeciw oraz różne poglądy na politykę i ekonomię można dojść do wniosku, że
tak naprawdę to rząd widzi w tej operacji swój cel. Wyjściowym punktem w tych wyjaśnieniach
jest pojęcie inflacji, która w tym przypadku "jest ukrytym wspólnikiem władz publicznych a
wrogiem pożyczkodawców". Władze publiczne decydują się na zaciąganie pożyczek, bo zdają
sobie sprawę z tego, iż w długim okresie czasu przy wystąpieniu inflacji pożyczki same się spłacą.
Widać tu przewagę państwa nad pożyczkodawcami. Państwo może narzucić pożyczkodawcom
swoje warunki spłaty zaciąganych pożyczek lub zaniechaniu ich spłaty.
- wejście władz w pułapkę zadłużenia
- świadomie realizowana polityka utrzymywania deficytu publicznego
- zaciąganie pożyczek i kredytów
- okres zwiększonych wydatków
UPOWAŻNIENIE
Do zaciągania zobowiązań w imieniu Skarbu Państwa dla sfinansowania potrzeb finansowych
państwa, spłaty tych zobowiązań oraz przeprowadzenia innych operacji finansowych
związanych z zarządzaniem długiem upoważniony jest Minister Finansów (w szczególności w
drodze emisji papierów wartościowych oraz zaciągania pożyczek i kredytów na rynku krajowym
i zagranicznym).
Zakres i kategorie naruszeń dyscypliny finansów publicznych
1) naruszenia w zakresie finansów publicznych
- nieustalenie należności skarbu panstwa, jst lub innej jednostki sektora finansów publicznych
albo ustalenie takiej należności w wysokości niższej niż wynikająca z prawidłowego obliczenia
2) naruszenia w zakresie zamówień publicznych
- opisanie przedmiotu zamówienia pub w sposób, który mógłby utrudnić uczciwą konkurencję
- określenie kryteriów oceny oferty
3) naruszenie w zakresie środków unijnych
- niedokonanie w terminie rozliczenia środków związanych z realizacją programów lub
projektów finansowych z udziałem środków unijnych
4) naruszenie w zakresie koncesji na roboty budowlane lubb usługi
- zawarcie umowy koncesji bez zachowania formy pisemnej
- zawarcie umowy koncesji na czas dłuższy niż określony w ustawie
5) naruszenie w zakresie wstępnej kontroli finansowej
- nienależyte dokonanie wstępnej kontroli
6) naruszenie w zakresie kontroli zarządczej
- zaniechanie prowadzenia audytu wewnętrznego
Naruszenie dyscypliny finansów publicznych
Ustawodawca nie zawarł ustawowej definicji naruszenia dyscypliny finansów publicznych, ale
wyliczenie czynów, które uznawane są za naruszenie dyscypliny finansów publicznych oraz
wyliczenie katalogu osób, które mogą ponosić odpowiedzialność za naruszenie tej dyscypliny.
Jako czyny będące naruszeniem dyscypliny finansów publicznych można wymienić:
- przekroczenie zakresu upoważnienia do dokonywania wydatków ze środków publicznych
- niezgodne z przeznaczeniem wykorzystanie środków funduszu celowego
- przekroczenie zakresu upoważnienia do zaciągania zobowiązań obciążających budżet
- naruszenie zasad udzielania dotacji z budżetu
- zaniechanie ustalania należności Skarbu Państwa, JST, lub innych jednostek sektora finansów
publicznych a także pobranie, ustalenie lub dochodzenie jej wysokości niższej niż wynikająca z
prawidłowego wyliczenia oraz niezgodne z przepisami jej umorzenie lub dopuszczenie do
przedawnienia
Dochody i rozchody publiczne
Rozchodami publicznymi są:
1) spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów;
2) wykup papierów wartościowych;
3) udzielone pożyczki i kredyty;
4) płatności wynikające z odrębnych ustaw, których źródłem finansowania są przychody
z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa;
5) inne operacje finansowe związane z zarządzaniem długiem publicznym i płynnością;
6) płatności związane z udziałami Skarbu Państwa w międzynarodowych instytucjach
finansowych.
Dochodami publicznymi są:
1) daniny publiczne, do których zalicza się: podatki, składki, opłaty, wpłaty z zysku
przedsiębiorstw państwowych i jednoosobowych spółek Skarbu Państwa, a także inne
świadczenia pieniężne, których obowiązek ponoszenia na rzecz państwa, jednostek
samorządu terytorialnego, państwowych funduszy celowych oraz innych jednostek sektora
finansów publicznych wynika z odrębnych ustaw;
2) inne dochody budżetu państwa, jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek
sektora finansów publicznych należne na podstawie odrębnych ustaw lub umów
międzynarodowych;
3) wpływy ze sprzedaży wyrobów i usług świadczonych przez jednostki sektora finansów
publicznych;
4) dochody z mienia jednostek sektora finansów publicznych, do których zalicza się
w szczególności:
a) wpływy z umów najmu, dzierżawy i innych umów o podobnym charakterze,
b) odsetki od środków na rachunkach bankowych,
c) odsetki od udzielonych pożyczek i od posiadanych papierów wartościowych,
d) dywidendy z tytułu posiadanych praw majątkowych;
5) spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz jednostek sektora finansów
publicznych;
6) odszkodowania należne jednostkom sektora finansów publicznych;
7) kwoty uzyskane przez jednostki sektora finansów publicznych z tytułu udzielonych
poręczeń i gwarancji;
8) dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy i praw, niestanowiące przychodów w rozumieniu
ust. 1 pkt 4 lit. a i b.
Funkcja redystrybucyjna finansów publicznych a wzrost długu publicznego.
Funkcja redystrybucyjna tzw. wtórny podział PKB; polega przede wszystkim na działaniach
zmierzających do niwelowania zbyt dużych nie akceptowanych społecznie różnic
dochodowych i majątkowych oraz pomocy ludziom starym, upośledzonym i chorym, którzy
nie są w stanie radzić sobie sami. Państwo przejmuje część dochodów i poprzez transfery
pieniężne przekazuje je tym osobom, które mają niskie dochody. Głównymi instrumentami
realizacji tej funkcji są: system podatkowy, wydatki budżetowe, składki na ubezpieczenia
społeczne oraz systemy różnego typu opłat i cen
Głównymi formami pomocy ze strony państwa są więc różnego typu świadczenia pieniężne
(transfery), w tym:
dofinansowywane przez państwo (emerytury i renty, zasiłki inwalidzkie i chorobowe, zasiłki
dla bezrobotnych),
w całości finansowane przed państwo (zasiłki dla osób o niskich dochodach, dodatki rodzinne,
dodatki mieszkaniowe)
świadczenia w naturze (powszechna służba zdrowia i oświata)
Negatywne zjawiska:
-wszystkie zjawiska trzeba finansować (poziom tych świadczeń będzie wysoki).
-sposób realizacji funkcji redystrybucyjnej prowadzi często do sprzeczności między tzw.
sprawiedliwością społeczną a efektywnością ekonomiczną,
- skonstruowany oraz zbyt rozbudowany system ubezpieczeń i świadczeń socjalnych podcina
system motywacji do pracy i wywołuje problemy z jego dalszym finansowaniem, same
świadczenia niejednokrotnie nie trafiają do tych, którzy ich najbardziej potrzebują.
Następstwem wewnętrznego zadłużenia jest redystrybucja dochodu narodowego w obrębie
danego społeczeństwa. Wzrastające koszty obsługi długu publicznego obciążają płatników
podatków.
Skutkiem długu publicznego jest
• redystrybucja dochodów w ramach społeczeństwa- redystrybucja dochodów od ludzi
biednych do bogatych (obligacje zwykle posiadają osoby mające wolny kapitał, a za odsetki od
obligacji płaci każdy)
Tzw. Wtórny podział PKB, w każdym współczesnym społeczeństwie istnieją potrzeby
zbiorowe, które państwo powinno zaspokajać co rodzi potrzebom stosowania mechanizmu
podzielenia środków uzyskanych w sferze produkcyjnej. Funkcja ta jest podstawą finansów
publicznych. Głównymi formami pomocy państwa są transfery pieniężne.
Funkcja stabilizacyjna finansów publicznych w obecnych warunkach gospodarki.
Funkcja stabilizacyjna finansów publicznych polega na wykorzystywaniu dochodów i wydatków
obejmowanych tymi finansami do oddziaływania na sytuację społeczno-gospodarczą kraju. Za
pomocą przepływów pieniężnych dąży się przede wszystkim do przywrócenia naruszonej
równowagi, przeciwdziała się załamaniom koniunktury gospodarczej, zapobiega inflacji;
Funkcja ta ma umożliwić realizację celów tzw. Magicznego czworoboku, czyli wysoki poziom
zatrudnienia, ograniczenie inflacji, równowaga bilansu płatniczego, stały wzrost gospodarczy.
Trudności i negatywne skutki, jakie powstają w związku z wykorzystywaniem funkcji lokacyjnej
i funkcji redystrybucyjnej finansów publicznych mogą być częściowo złagodzone przez
wykorzystywanie finansów publicznych do stabilizowania gospodarki rynkowej. Innymi słowy,
celem władz publicznych powinno być umiejętne posługiwanie się instrumentami alokacji
zasobów i redystrybucji dochodów do łagodzenia wahań cyklu koniunkturalnego.
Charakteryzując sens i znaczenie funkcji stabilizacyjnej finansów publicznych musimy
pamiętać, że:
1) instrumenty polityki fiskalnej nie są jedynymi, które państwo może stosować do
stabilizowania gospodarki, można stosować także instrumenty polityki monetarnej,
2) w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych zaobserwowano nieskuteczność
instrumentów polityki fiskalnej w stabilizowaniu gospodarki,
3) między fiskalistami i monetarystami toczy się ostry spór naukowy i ideologiczny o zakres
oraz kształt polityki fiskalnej państwa.
Stabilizacyjne oddziaływania finansów publicznych mogą być różne. Najczęściej jednak
wykorzystuje się dwie grupy instrumentów:
a) podatki,
b) wydatki.
Podatki, które umożliwiają sfinansowanie procesów alokacji dóbr publicznych i dóbr
społecznych, są narzędziem redystrybucji dochodów. Ta funkcja podatków może być
wykorzystywana także do stabilizowania cyklu koniunkturalnego. Cel ten może być osiągany
przez odpowiednie skonstruowanie podatków. Stabilizacyjne działanie podatków, zwłaszcza
dochodowych, polega na tym, że w okresie nadmiernego wzrostu gospodarczego (ekspansji),
którego skutkiem jest wzrost dochodów, progresja podatkowa hamuje nadmierną aktywność
gospodarczą, co ogranicza amplitudę wahań cyklu koniunkturalnego.
Stabilizacyjna funkcja finansów publicznych przejawia się także w oddziaływaniu dochodów,
wydatków i salda budżetu na:
- skłonność do oszczędzania,
- skłonność do inwestowania,
- poziom stopy procentowej,
- poziom bezrobocia.
Państwo może stabilizująco wpływać na rynek pracy. Polega to na tym, że zatrudnienie w
sektorze publicznym podlega znacznie mniejszym wahaniom niż w sektorze prywatnym. W
zakresie możliwości państwa leży też organizowanie na szerszą skalę programów robót
publicznych. Pociąga to za sobą najczęściej zwiększenie wydatków publicznych i pojawienie się
deficytu budżetowego ze wszystkimi jego konsekwencjami.
Instytucje gospodarki budżetowej - nowy czy nie podmiot finansów publicznych
Stosunkowo nowa forma organizacyjna jednostek sektora publicznego, wprowadzona nowelą
z 2009 r.
Cechy:
odpłatnie wykonuje wyodrębnione zadania
pokrywa koszty swojej działalności oraz zobowiązania z uzyskiwanych przychodów
przypomina stare zakłady budżetowe zniesione przez obecną ustawę
odpłatny charakter
mogą być tworzone wyłącznie przez organy administracji rządowej
wyposażona w osobowość prawną (stare zakłady budżetowe jej nie miały)
samodzielność i odpowiedzialność
ustawa o finansach publicznych nie gwarantuje instytucji gospodarki budżetowej
pokrywania kosztów w wysokości 50% pomimo, że instytucje te mogą korzystać z
dotacji budżetu państwa
Instytucje gospodarki budżetowej mogą utworzyć:
ministrowie
szef kancelarii PRM
inne podmioty uprzywilejowane
Tworzone zarządzeniem, rejestrujemy w KRS chociaż przedsiębiorcami nie są
Plan finansowy
typowy dla instytucji
planu nie można zmienić w sposób dowolny - trzeba uzyskać zgodę organu
założycielskiego
koszty instytucji mogą być ponoszone tylko w ramach ponoszonych kosztów
obejmujących wyłącznie przychody i środki z poprzedniego okresu. Nie przewiduje się
stanu nierównowagi finansowej.
ustawa nie wskazuje możliwości zaciągania przez instytucje pożyczek i kredytów
- może otrzymywać dotacje z budżetu państwa na realizację zadań publicznych
- podstawą jest plan finansowy który obejmuje m.in. dotacje z budżetu państwa, środki na
wydatki majątkowe
- uzyskuje osobowość prawną z chwilą wpisu do KRS
Rodzaje funduszy celowych
Definicja: Państwowy fundusz celowy jest formą organizacyjną sektora finansów publicznych
tworzoną na podstawie odrębnej ustawy, którego przychody pochodzą ze środków
publicznych, a koszty są ponoszone na realizację wyodrębnionych zadań państwowych.
Państwowe fundusze celowe nie posiadają osobowości prawnej. Są to rachunki bankowe,
którymi dysponują odpowiedni ministrowie wskazani w ustawie tworzącej fundusz.. Do
państwowych funduszy celowych nie zalicza się funduszy, których jedynym źródłem
przychodów, z wyłączeniem odsetek od rachunku bankowego i darowizn, jest dotacja z
budżetu państwa.
Podstawą gospodarki finansowej państwowego funduszu celowego jest roczny plan
finansowy. Ze środków funduszu mogą być udzielane pożyczki jednostkom samorządu
terytorialnego, jeżeli ustawa tworząca fundusz tak stanowi. Koszty państwowego funduszu
celowego mogą być pokrywane tylko w ramach posiadanych środków finansowych
obejmujących bieżące przychody, w tym dotacje z budżetu państwa i pozostałości środków z
okresów poprzednich. W planie finansowym funduszu mogą być dokonywane zmiany
polegające na zwiększeniu prognozowanych przychodów i odpowiednio kosztów jednak nie
mogą one powodować zwiększenia dotacji z budżetu państwa. W sytuacji gdy państwowy
fundusz celowy posiada zobowiązania wymagalne, w tym kredyty i pożyczki, zwiększenie
przychodów w pierwszej kolejności przeznacza się na ich spłatę. Zmiany kwot przychodów i
kosztów państwowego funduszu celowego dokonuje minister lub organ dysponujący tym
funduszem po uzyskaniu zgody Ministra Finansów i opinii sejmowej komisji do spraw budżetu.
Przykłady funduszy:
dysponentów środków;
celu gromadzenia środków;
pochodzenia dochodów.
Z punktu widzenia dysponenta, fundusze można podzielić na:
państwowe, tworzone na szczeblu centralnym jak i na szczeblach
niższych, zwłaszcza regionalnym,
samorządowe, tworzone po to, by uelastycznić gospodarkę środkami
pieniężnymi na szczeblu gminy, powiatu itp.,
ponadnarodowe, powstają ze składek różnych krajów. Przykładem są
fundusze Organizacji Narodów Zjednoczonych i innych organizacji
międzynarodowych.
Według kryterium celu wyodrębnić można fundusze przeznaczone na:
potrzeby społeczne,
wspomaganie określonej dziedziny społecznie uznanej za ważną,
infrastrukturę społeczną
ochronę środowiska.
Według źródła dochodów fundusze dzielą się na te:
oparte na przymusowych dochodach typu budżetowego(podatki,
opłaty,składki)
bazujące na dobrowolnych wpłatach różnych podmiotów,
zasilane wyłącznie lub częściowo dotacjami budżetowymi( transfery
wewnątrz systemu finansów publicznych).
Przykłady funduszy:
-Fundusz Ochrony Środowiska
-Fundusz Pracy
-Fundusz Leśny
-Fundusz Promocji Kultury
Potrzeba kontroli finansowej i zarządczej.
Istota kontroli zarządczej
Ustawa z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych zastąpiła wcześniej istniejący w sektorze
finansów publicznych system kontroli finansowej systemem kontroli zarządczej. Kontrola
finansowa dotyczyła procesów związanych z gromadzeniem i rozdysponowaniem środków
publicznych oraz gospodarowaniem mieniem.
Artykuł 68 ustawy stanowi, że kontrola zarządcza to ogół działań podejmowanych dla
zapewnienia realizacji celów i zadań w sposób zgodny z prawem, efektywny, oszczędny i
terminowy. Cele kontroli zarządczej to w szczególności zapewnienie:
1. zgodności działalności z przepisami prawa oraz procedurami wewnętrznymi;
2. skuteczności i efektywności działania;
3. wiarygodności sprawozdań;
4. ochrony zasobów;
5. przestrzegania i promowania zasad etycznego postępowania;
6. efektywności i skuteczności przepływu informacji;
7. zarządzania ryzykiem.
Funkcjonowanie adekwatnej, skutecznej i efektywnej kontroli zarządczej należy do
obowiązków:
ministra w kierowanych przez niego działach administracji;
wójta, burmistrza, prezydenta miasta, przewodniczącego zarządu jednostki samorządu
terytorialnego;
kierownika jednostki.
System kontroli zarządczej obejmuje pięć obszarów:
1. środowisko wewnętrzne, które dotyczy systemu zarządzania jednostką i jej
zorganizowania jako całości, a obejmuje takie elementy, jak: uczciwość i inne wartości
etyczne, kompetencje zawodowe (poziom wiedzy, umiejętności i doświadczenie)
kierownictwa i pracowników, zakres zadań, uprawnień i odpowiedzialności
poszczególnych komórek organizacyjnych, identyfikację tzw. zadań wrażliwych (czyli
takich, przy których wydawana decyzja jest związana z dużym stopniem uznaniowości
urzędnika)
2. zarządzanie ryzykiem, służące zwiększeniu prawdopodobieństwa osiągnięcia celów
jednostki poprzez: określanie celów i monitorowanie realizacji zadań, identyfikację
ryzyka, analizę ryzyka, reakcję na ryzyko i działania zaradcze; oznacza zatem
koncentrację na identyfikacji i pomiarze szans i zagrożeń dotyczących definiowanych
na potrzeby dokumentów strategicznych, budżetu zadaniowego, jednostkowych
planów działalności mierzalnych celów,
3. mechanizmy kontroli stanowiące odpowiedź na konkretne ryzyko, które jednostka
zamierza ograniczyć poprzez: dokumentowanie systemu tej kontroli,
dokumentowanie, rejestrowanie i zatwierdzanie (autoryzację) operacji gospodarczych,
podział kluczowych obowiązków, weryfikowanie operacji gospodarczych przed i po
realizacji oraz przez inwentaryzację, nadzór w ramach hierarchii służbowej,
rejestrowanie odstępstw od procedur, instrukcji lub wytycznych, utrzymanie ciągłości
działalności, selektywny i kontrolowany dostęp osób do zasobów (ochrona zasobów)
finansowych, materialnych i informacyjnych, a także poprzez mechanizmy kontroli
systemów informatycznych, takie jak kontrola dostępu do zasobów informatycznych i
oprogramowania systemowego, kontrola tworzenia i zmian aplikacji oraz kontrola
dostępu do poszczególnych aplikacji, podział obowiązków umożliwiający wykrywanie i
korygowanie błędów, zapewnienie ciągłości działania systemu informatycznego;
4. informację i komunikację, dotyczącą zapewnienia pracownikom jednostki dostępu do
informacji niezbędnych do wykonywania przez nich obowiązków, a także zapewnienia
efektywnego – zapewniającego przepływ informacji i właściwe ich zrozumienie przez
odbiorców – systemu komunikacji wewnętrznej i zewnętrznej;
5. monitorowanie i ocenę systemu kontroli z punktu widzenia bieżącej oceny
skuteczności systemu kontroli i jego poszczególnych elementów, rozwiązywania
pojawiających się problemów przez wszystkich pracowników zgodnie z ich
kompetencjami, w tym również poprzez samoocenę i audyt wewnętrzny.
Zgodnie z art. 35a ust.1 Kontrola finansowa w jednostkach sektora finansów publicznych
dotyczy procesów związanych z gromadzeniem i rozdysponowaniem środków publicznych
oraz gospodarowaniem mieniem.
Kontrola finansowa obejmuje:
1) zapewnienie przestrzegania procedur kontroli oraz przeprowadzanie wstępnej oceny
celowości zaciągania zobowiązań finansowych i dokonywania wydatków.
2) Badanie i porównywanie stanu faktycznego ze stanem wymagającym, pobierania i
gromadzenia środków publicznych, zaciągania zobowiązań finansowych i dokonywania
wydatków ze środków publicznych, udzielania zamówień publicznych oraz zwrotu
środków publicznych.
3) Prowadzenie gospodarki finansowej oraz stosowanie procedur o których mowa w pkt
1.
Zasady zarządzania długiem publicznym
Kompetencja Ministra Finansów. Jest on zobowiązany do opracowania:
a) strategii zarządzania długiem publicznym oraz
b) trzyletniej strategii oddziaływania na dług sektora finansów publicznych.
Są to dwa odrębne dokumenty, chociaż w praktyce niesłusznie traktuje się je łącznie.
Strategia zarządzania długiem publicznym
a) odnosi się do okresu rocznego,
b) obejmuje w szczególności:
1) stabilność makroekonomiczną gospodarki i jej zdolność do rozwoju,
2) bezpieczeństwo finansowania potrzeb pożyczkowych budżetu państwa,
3) koszty obsługi długu Skarbu Państwa,
4) kształtowanie struktury zadłużenia,
5) wpływ prowadzonych operacji dłużnych na krajowy rynek finansowy.
Dokument ten podlega zatwierdzeniu przez Radę Ministrów, a następnie jest przez nią
przedstawiany Sejmowi wraz z uzasadnieniem projektu ustawy budżetowej.
Trzyletnia strategia oddziaływania na dług sektora finansów publicznych jest dokumentem,
który:
a) podlega zatwierdzeniu przez Radę Ministrów, ale
b) nie musi być prezentowany Sejmowi.
Jawność długu publicznego.
Na Ministrze Finansów spoczywa obowiązek ogłaszania w “Monitorze Polskim" danych o
państwowym długu publicznym i długu Skarbu Państwa oraz o relacjach do PKB kwoty
państwowego długu publicznego i długu Skarbu Państwa.
Szczegółowe Kompetencje Ministra Finansów w związku z zarządzaniem długiem Skarbu
Państwa:
1) zaciąganie zobowiązań finansowych w imieniu Skarbu Państwa, w szczególności w drodze
emisji papierów wartościowych oraz zaciągania pożyczek i kredytów na rynku krajowym i
zagranicznym,
2) spłata w/w zaciągniętych zobowiązań,
3) przeprowadzanie innych operacji finansowych związanych z zarządzaniem długiem, w
tym operacji związanych z finansowymi instrumentami pochodnymi.
Instrumenty realizacji zadań przysługujące Ministrowi Finansów w związku z zarządzaniem
długiem publicznym to:
1) dokonywanie wszelkich czynności prawnych i faktycznych związanych z:
a) pozyskiwaniem zwrotnych środków finansujących potrzeby pożyczkowe budżetu
państwa,
b) obsługą zobowiązań Skarbu Państwa z tytułu wyemitowanych papierów
wartościowych oraz zaciągniętych kredytów i pożyczek,
2) zarządzanie wolnymi środkami budżetu państwa, a także zarządzanie aktywami
finansowymi skarbu Państwa, w tym środkami publicznymi wyodrębnionymi w związku z
zarządzaniem długiem Skarbu Państwa.
Zarządzanie wolnymi środkami obejmuje w szczególności ich lokowanie na rynku finansowym,
natomiast zarządzanie aktywami finansowymi obejmuje w szczególności wykonywanie
operacji i działań na rynkach finansowych, które wpływają na zmianę struktury zadłużenia
Skarbu Państwa, w celu:
a)zwiększenia bezpieczeństwa finansowego potrzeb pożyczkowych budżetu państwa,
b)obniżenia ryzyka i kosztów obsługi długu Skarbu Państwa,
c)realizacji innych celów zarządzania długiem Skarbu Państwa, określonych w strategii.
Zarządzanie długiem publicznym odbywa się na dwóch poziomach:
• w szerszym znaczeniu stanowi element polityki fiskalnej i obejmuje decyzje, jaka część
wydatków państwa ma być finansowana poprzez zaciąganie długu, a zatem jaka będzie
wielkość długu publicznego (aspekt ten jest omawiany w aktualizowanych co roku
dokumentach poświęconych programowi gospodarczemu rządu, w szczególności w
uzasadnieniu projektu ustawy budżetowej oraz w Aktualizacji Programu Konwergencji);
• w węższym znaczeniu oznacza sposób finansowania potrzeb pożyczkowych państwa oraz
kształtowanie struktury długu, a więc wybór rynków, instrumentów i terminów emisji.
1. opracowanie czteroletniej strategii zarządzania długiem, uwzględniając:
- uwarunkowania zarządzania długiem związanych ze stabilnością makroekonomiczną
gospodarki
- analizę poziomu długu publicznego
- prognozy poziomu długu
- koszty obsługo długu
2. przedstawienie do zatwierdzenia dokumentu przez RM
Ryzyka obsługi zarządzania długiem publicznym
W polityce zarządzania długiem publicznym wyróżnia się następujące rodzaje ryzyka:
-
ryzyko refinansowania (rolowania emisji) – spłata długu starego przez zaciągniecie
długu nowego
-
ryzyko rynkowe - związane ze zmianami cen rynkowych, czyli stóp procentowych,
kursów walutowych, cen towarów i usług; zarówno dla długu krajowego, jak i zagranicznego
powyższe zmiany będą wpływały na kształtowanie się kosztów obsługi długu; dług zaciągany i
refinansowany instrumentami krótkoterminowymi i zmienno procentowymi uważa się za
bardziej ryzykowny niż instrumentami stałoprocentowymi i długoterminowymi;
-
ryzyko budżetowe - występuje w sytuacji nie-pewności co do realizacji zaplanowanych
dochodów i wydatków budżetowych8;
-
ryzyko płynności - występuje wówczas, gdy inwestor nie może natychmiast zbyć, ale
także zakupić na rynku papierów skarbowych;
-
ryzyko kredytowe (wiarygodności) - wiąże się z możliwością niespłacenia przez rząd
zaciągniętych pożyczek w terminie ich zapadalności; ocena ratingowa kraju nabiera obecnie
dużego znaczenia szczególnie w krajach strefy euro, gdzie w wyniku wyeliminowania ryzyka
kursowego (wspólna waluta euro) premia kredytowa będzie ważnym czynnikiem
wpływającym na popyt na papiery rządowe na rynku międzynarodowym, a przez to będzie
oddziaływać na koszty obsługi długu poszczególnych państw;
-
ryzyko rozliczeń - wynikające z potencjalnych strat, będących rezultatem błędów w
systemie rozliczeń;
- ryzyko operacyjne - w tym przypadku rozpatruje się możliwość błędów w zapisach transakcji,
w systemach operacyjnych, a także ryzyko wynikłe z niezależnych czynników, jak choćby klęski
żywiołowe.
** (filozoficznie o hierarchii) Brak jest oczywiście skrajnych rozwiązań, czyli realizowania tylko
jednego z powyższych celów. W zależności natomiast od skoncentrowania się na koszcie czy
ryzyku dobierany jest odpowiedni rodzaj instrumentów (według terminów zapadalności,
rodzaju oprocentowania itp.). W przypadku wyboru minimalizacji kosztów obsługi długu okres
zapadalności bazowego portfela instrumentów dłużnych (benchmark portfolio) powinien być
krótki, nakierowany na papiery krótkoterminowe lub zmiennoprocentowe. Jeżeli zaś celem
jest stabilizacja kosztów obsługi długu, czyli obniżanie ich zmienności poprzez
minimalizowanie ryzyk, wówczas terminy wykupu papierów rządowych powinny być dłuższe.
Przyjęcie odpowiedniej hierarchii celów polityki zarządzania długiem publicznym jest również
uwarunkowane stopniem zależności od celów realizowanych przede wszystkim przez politykę
fiskalną i monetarną. Najlepszym tego przykładem jest Wielka Brytania, gdzie przed reformą w
1995 r. zarządzanie długiem było podporządkowane strategii banku centralnego, a cel
sformułowany był jako „popieranie i uzupełnianie celów polityki pieniężnej”, natomiast w
dalszej kolejności uwzględniano rynek, koszt i ryzyko. Obecnie cel ten, jak również pozycja
omawianej polityki pozwalają minimalizować koszty, przy uwzględnieniu ryzyka i jedynie
upewnianiu się, iż cel ten jest zgodny z polityka monetarną. Wyraźnie podkreśla się zatem, iż
„zarządzanie długiem nie jest głównym narzędziem polityki pieniężnej ani polityka monetarna
nie jest głównym celem zarządzania długiem”
Dług publiczny a polityka pieniężna
Dług publiczny (albo zgodnie z definicją ustawową „państwowy dług publiczny”) – obejmuje
nominalne zadłużenie podmiotów sektora finansów publicznych, ustalone po wyeliminowaniu
przepływów finansowych pomiędzy podmiotami należącymi do tego sektora (skonsolidowane
zadłużenie brutto), zaciągnięte z następujących tytułów:
1. papiery wartościowe opiewające wyłącznie na świadczenia pieniężne (poza papierami
udziałowymi),
2. pożyczki (w tym papiery wartościowe, których zbywalność jest ograniczona),
3. kredyty,
4. przyjęte depozyty,
5. zobowiązania wymagalne (tzn. zobowiązania, których termin płatności minął, a które
nie zostały przedawnione lub umorzone).
Polityka pieniężna (inaczej polityka monetarna) – część polityki gospodarczej, polegająca na
systematycznych działaniach mających na celu zapewnienie stabilności cen, czyli niskiej
inflacji
. Politykę pieniężną państwa prowadzi bank centralny lub inna instytucja rządowa
upoważniona do realizacji tej funkcji. Oddziałuje ona na poziom podaży pieniądza oraz na
kursy walutowe.
Rosnący dług publiczny zmniejsza znaczenie polityki pieniężnej, szczególnie, gdy jego wielkość
jest znaczna i zawiera duży procent zobowiązań publicznych o bliskich terminach wykupu.
Zasady rachunkowości budżetowej w tym szczególne zasady rachunkowości budżetowej.
Zasady rachunkowości budżetowej:
1.Ciągłości: (porównywalności) wynikającą z artykułu 5 ustęp 1 oraz artykułu 8 ustęp 2 ustawy
o rachunkowości, która mówi, że:
Przyjęte zasady (politykę) rachunkowości należy stosować w sposób ciągły, dokonując w
kolejnych latach obrotowych jednakowego grupowania operacji gospodarczych, wyceny
aktywów i pasywów, w tym także dokonywania odpisów amortyzacyjnych lub
umorzeniowych, ustalania wyniku finansowego i sporządzania sprawozdań finansowych tak,
aby za kolejne lata informacje z nich wynikające były porównywalne. Wykazane w księgach
rachunkowych na dzień ich zamknięcia stany aktywów i pasywów należy ująć w tej samej
wysokości, w otwartych na następny rok obrotowy księgach rachunkowych.
W celu rzetelnego i jasnego przedstawienia sytuacji jednostka może, ze skutkiem od
pierwszego dnia roku obrotowego, bez względu na datę podjęcia decyzji, zmienić dotychczas
stosowane rozwiązania na inne, przewidziane ustawą. Zmiana dotychczas stosowanych
rozwiązań wymaga również określenia w informacji dodatkowej wpływu tych zmian na
sprawozdania finansowe wymagane innymi przepisami prawa, jeżeli zostały one sporządzone
za okres, w którym powyższe rozwiązania uległy zmianie. W takim przypadku należy w
sprawozdaniu finansowym jednostki za rok obrotowy, w którym zmiany te nastąpiły, podać
przyczyny tych zmian, określić liczbowo ich wpływ na wynik finansowy oraz zapewnić
porównywalność danych sprawozdania finansowego dotyczących roku poprzedzającego rok
obrotowy, w którym dokonano zmian.
Przyjęte zasady rachunkowości należy stosować w sposób ciągły, dla zapewnienia
porównywalności kolejnych okresów sprawozdawczych.
2.Kontynuacji działalności: wynikającą z artykułu 5 ustęp 2 ustawy o rachunkowości, która
stanowi, że:
Przy stosowaniu przyjętych zasad (polityki) rachunkowości przyjmuje się założenie, że
jednostka będzie kontynuowała w dającej się przewidzieć przyszłości działalność w nie
zmniejszonym istotnie zakresie, bez postawienia jej w stan likwidacji lub upadłości, chyba że
jest to niezgodne ze stanem faktycznym lub prawnym. Ustalając zdolność jednostki do
kontynuowania działalności, kierownik jednostki uwzględnia wszystkie informacje dostępne
na dzień sporządzenia sprawozdania finansowego, dotyczące dającej się przewidzieć
przyszłości, obejmującej okres nie krótszy niż jeden rok od dnia bilansowego.
Przyjmuje się założenie, że jednostka będzie w najbliższej przyszłości prowadziła działalność
gospodarczą.
3.Memoriału: wynikającą z artykułu 6 ustęp 1 ustawy o rachunkowości, która mówi, że:
W księgach rachunkowych jednostki należy ująć wszystkie osiągnięte, przypadające na jej
rzecz przychody i obciążające ją koszty związane z tymi przychodami dotyczące danego roku
obrotowego, niezależnie od terminu ich zapłaty.
Ujmowanie w księgach rachunkowych oraz sprawozdaniu finansowym wszystkich operacji
finansowych jakie dotyczą danego roku.
4.Współmierności: wynikającą z artykułu 6 ustęp 2 ustawy o rachunkowości, która stanowi,
że:
Dla zapewnienia współmierności przychodów i związanych z nimi kosztów do aktywów lub
pasywów danego okresu sprawozdawczego zaliczane będą koszty lub przychody dotyczące
przyszłych okresów oraz przypadające na ten okres sprawozdawczy koszty, które jeszcze nie
zostały poniesione.
Ujęcie tych kosztów, które bezpośrednio lub pośrednio przyczyniły się do przychodów.
5.Ostrożności: ostrożnej wyceny wynikającą z artykułu 7 ustęp 1 i 2 znowelizowanej ustawy o
rachunkowości, która mówi, że:
Poszczególne składniki aktywów i pasywów wycenia się stosując rzeczywiście poniesione na
ich nabycie (wytworzenie) ceny (koszty), z zachowaniem zasady ostrożności. W szczególności
należy w tym celu w wyniku finansowym, bez względu na jego wysokość, uwzględnić:
1. zmniejszenia wartości użytkowej lub handlowej składników aktywów, w tym również
dokonywane w postaci odpisów amortyzacyjnych lub umorzeniowych,
2. wyłącznie niewątpliwe pozostałe przychody operacyjne i zyski nadzwyczajne,
3. wszystkie poniesione pozostałe koszty operacyjne i straty nadzwyczajne,
4. rezerwy na znane jednostce ryzyko, grożące straty oraz skutki innych zdarzeń.
Zdarzenia te należy uwzględnić także wtedy, gdy zostaną one ujawnione między dniem
bilansowym a dniem, w którym rzeczywiście następuje zamknięcie ksiąg rachunkowych.
Aktywa nie mogą być zaniżone, a pasywa zawyżone
6.Przejrzystości wynikającą z artykułu 4 ustęp 1 ustawy o rachunkowości, która mówi, że:
Jednostki obowiązane są stosować przyjęte zasady (politykę) rachunkowości, rzetelnie i jasno
przedstawiając sytuację majątkową i finansową oraz wynik finansowy.
7.Istotności: wynikającą z artykułu 4 ustęp 4 oraz artykułu 8 ustęp 1 znowelizowanej ustawy o
rachunkowości, która stanowi, że:
Jednostka może w ramach przyjętych zasad (polityki) rachunkowości stosować uproszczenia,
jeżeli nie wywiera to istotnie ujemnego wpływu na realizację obowiązku określonego w ust. 1
(przypomnienie: jednostki obowiązane są stosować określone ustawą zasady rachunkowości,
rzetelnie i jasno przedstawiając sytuację majątkową i finansową oraz wynik finansowy).
Określając zasady (politykę) rachunkowości należy zapewnić wyodrębnienie w rachunkowości
wszystkich zdarzeń istotnych do oceny sytuacji majątkowej i finansowej oraz wyniku
finansowego jednostki, przy zachowaniu zasady ostrożności, o której mowa w art. 7.
Stosowanie tylko tych rozwiązań, które są ważne dla oceny sytuacji majątkowej.
Zasady szczególne: art. 40 ustawy o finansach publicznych:
1) ewidencja wykonania budżetu;
2) ewidencja wykonania budżetu w układzie zadaniowym;
3) ewidencja aktywów trwałych stanowiących własność Skarbu Państwa lub jednostek
samorządu terytorialnego;
4) wyceny poszczególnych składników aktywów i pasywów;
5) sporządzania sprawozdań finansowych oraz odbiorców tych sprawozdań.
6) metoda kasowa i memoriałowa
Specyficzne metody, cele, reguły postępowania rachunkowości
W rachunkowości stosuję się następujące metody poznawcze:
Podmiotowa – zdarzenia gospodarcze zawsze są interpretowane i rejestrowane przez tą
jednostkę, której dotyczą (np. kupno-sprzedaż dotyczy dwóch jednostek, które będą
interpretowały to zdarzenie na swój sposób).
Bilansowa – według niej zdarzenia gospodarcze zawsze są zapisywane dwustronnie. Łączy
się to z założeniem że majątek jednostki jest równoważny ze źródłami finansowania tego
majątku.
Grupowania – polega na ewidencji w odpowiednich urządzeniach księgowych operacji o
jednorodnej lub zbliżonej treści
Wyceny – według niej wszystkie zjawiska ujmowane są w sposób wartościowy, to znaczy w
mierniku pieniężnym. Jednostki naturalne są jedynie jednostkami pomocniczymi.
Podstawowym celem rachunkowości jest tworzenie i dostarczanie ilościowych, finansowych
informacji dotyczących jednostki ekonomicznej i jej przedsięwzięć. Informacje te powinni
wykorzystywać kierownicy przedsiębiorstwa oraz jego władze (rada nadzorcza, zarząd itp.) w
celu uzyskania podstaw wyjściowych do podejmowania bieżących i strategicznych decyzji
gospodarczych oraz kontroli zgodności rzeczywistego przebiegu procesów gospodarczych z
założeniami. Analiza sytuacji finansowej firmy, w oparciu o księgi rachunkowe ma także
istotne znaczenie przy udzielanym corocznie absolutorium kierownictwu firmy w spółkach
prawa handlowego.
Zasady rachunkowości stanowią podstawowe wzorce postępowania w rachunkowości. Dzięki
nim rachunkowość zapewnia wiarygodność, kompletność i terminowość dostarczanych
informacji. Zasady te są tak kluczowe dla prawidłowego działania systemu rachunkowości, iż
nazywa się je często nadrzędnymi zasadami rachunkowości. Celem tych zasad jest
spowodowanie, aby rachunkowość prezentowała wierny i rzetelny obraz przedsiębiorstwa
(ang. true and fair view).
1. Zasada memoriału
Zasada memoriału polega na ujmowaniu w księgach rachunkowych oraz sprawozdaniu
finansowym wszystkich operacji finansowych jakie dotyczą danego okresu. Zasada ta
powoduje, że nie wolno ujmować w danym okresie operacji dotyczących innych okresów
sprawozdawczych. Podkreśla się, że w szczególności należy wykazać wszystkie przypadające
na dany okres przychody oraz odpowiadające im koszty, bez względu na termin ich zapłaty.
Brzmi to dosyć skomplikowanie, ale w rzeczywistości takie nie jest. Najlepiej przedstawimy to
na przykładzie:
Wyobraźmy sobie sprzedaż produktu. Tuż przed Sylwestrem nasza firma wydała z magazynu
10 lodówek jednemu z hurtowników. Fakturę wystawiliśmy mu jednak dopiero 2 stycznia, a
zapłatę otrzymaliśmy po 30 dniach, czyli w lutym. Powstałoby pytanie – w którym roku i w
którym miesiącu powinniśmy zaksięgować sprzedaż. Otóż wg. zasady memoriału sprzedaż
ujmujemy już w momencie wydania towaru, ważne jest bowiem rzeczywiste zdarzenie, a nie
jego rozliczenie pieniężne. W ten sposób na koniec roku nie będziemy prezentować w
księgach towaru, którego tam w rzeczywistości nie ma. Nie otrzymaliśmy wprawdzie jeszcze
zapłaty, dlatego w księgach powstanie nam należność od odbiorcy, którą on ureguluje w
lutym. Moment wystawienia faktury natomiast jest momentem sprzedaży jedynie z
podatkowego punktu widzenia, nie księgowego.
Dodatkowo, koszty związane z wyprodukowaniem lodówki ujęte będą w księgach również
dopiero w grudniu, nawet jeśli lodówka zmontowana została wiele miesięcy wcześniej. Do
tego czasu wszystkie poniesione koszty prezentowane będą jako zapas. Aby lepiej to
zrozumieć, można spojrzeć również na przykład poniżej. Dokładne rozpisanie tej i podobnych
transakcji przedstawimy w kolejnych kursach.
2. Zasada współmierności
Zgodnie z tą zasadą w księgach rachunkowych i wyniku finansowym należy ująć wszystkie
osiągnięte przez jednostkę przychody oraz wszystkie koszty związane z ich uzyskaniem, a więc
koszty współmierne z osiągniętymi przychodami.
Aby przedstawić to na przykładzie, wyobraźmy sobie, że firma wyprodukowała 15 lodówek po
koszcie 100 złotych każda, sprzedała natomiast tylko 10 – po 120 złotych. Przychody wyniosą
więc 1200 złotych. Zgodnie z zasadą współmierności, koszty dotyczące sprzedanych lodówek
to koszty wyprodukowania 10 lodówek a więc 1000 złotych. Firma wykaże więc w danym
okresie 200 złotych zysku. Pozostałe 5 lodówek wykazanych będzie jako zapas i wycenionych
po koszcie wytworzenia, czyli po 100 złotych każda – zapas wyniesie 500 złotych. To 500
złotych zostanie zaksięgowane jako koszt dopiero w momencie sprzedaży lodówek, jako koszt
wytworzenia wyrobów sprzedanych, lub w przypadku ich złomowania.
3. Zasada ostrożnej wyceny
Zasada ostrożnej wyceny dotyczy sposobu wyceny składników majątkowych oraz zaliczania
przychodów, kosztów, strat i zysków do wyników danego okresu. Zasadę tą można by w
zasadzie nazwać zasadą 'pesymistycznego podejścia', ponieważ wymaga ona, aby nie
ujmować majątku i przychodów w wielkościach zawyżonych oraz kosztów i zobowiązań w
wielkościach zaniżonych.
Aby zilustrować to przykładem, weźmy zapasy z poprzedniego przykładu. Ich łączna wartość
jest wyceniona na 500 złotych, gdyż jest to koszt jaki ponieśliśmy na ich wyprodukowanie. Nie
możemy księgować ich po cenie sprzedaży równej 120 zł, gdyż jest to cena wyższa od ich
kosztu jednostkowego, a dopóki nie sprzedamy danej sztuki zapasu nie jesteśmy wcale pewni,
czy na pewno taką cenę otrzymamy. Gdyby jednak cena rynkowa naszych lodówek spadła
poniżej 100 zł, do np. 80 zł za sztukę, do wyceny zapasów musielibyśmy przyjąć pesymistyczny
wariant zakładający, że ceny nie wzrosną i że nasze lodówki warte są już tylko po 80 zł za
sztukę, czyli w sumie 400 złotych. Różnicę równą 100 złotych należałoby odpisać w koszty.
Podobnym postępujemy z należnościami. Pomimo iż w rzeczywistości za 10 lodówek
sprzedanych w przykładzie powyżej należy nam się 1200 złotych, to jeżeli wiemy, że jeden z
kontrahentów nie zapłaci za zakup i w sumie otrzymamy jedynie 1000 złotych, w
sprawozdaniu wykazujemy należności w kwocie 1000 zł. Pozostałe 200 złotych odpiszemy,
obniżając wynik finansowy okresu, w którym dowiedzieliśmy się, iż najprawdopodobniej ich
nie otrzymamy. Ważne jest aby pamiętać, że odpisu takiego dokonujemy również w
przypadku, gdy rozwiązanie sytuacji z kontrahentem nie jest pewne – jeżeli tylko wystąpi
podwyższone ryzyko nieotrzymania należności, musimy przyjąć pesymistyczny wariant.
4. Zasada istotności
Według tej zasady, dokonując wyboru rozwiązań stosowanych w rachunkowości, należy
wykorzystać te i tylko te uproszczenia dozwolone przez przepisy, które ułatwią i zapewnią
przedstawienie jasno wszystkich zdarzeń istotnych do oceny sytuacji majątkowej, finansowej
oraz wyniku finansowego jednostki. Wykorzystywane uproszczenia nie mogą w żadnym razie
wywierać ujemnego wpływu na rzetelność obrazu jednostki.
Przygotowując sprawozdanie finansowe, firmy mogą stosować różne rodzaje uproszczeń,
ułatwiające sporządzenie sprawozdania oraz powodujące, że samo sprawozdanie zawiera
mniej szczegółów, dzięki czemu jest czytelniejsze. Firmy mogą stosować tego typu
uproszczenia tak długo, dopóki nie powodują one, że czytający sprawozdanie może zostać
wprowadzony w błąd na temat sytuacji finansowej danej firmy. Na przykład, jeżeli spółka
posiada bardzo niewielkie ilości materiałów jakiegoś typu, można je ująć łącznie z inną
pozycją. Przeglądając sprawozdania spółek, zauważyć można, że małe wartości występują
bardzo rzadko. Z reguły podłączone są do innych, większych pozycji. Prezentowane oddzielnie
nie wnosiłyby one dodatkowej informacji, ich ilość mogłaby natomiast zaciemniać ogólny
obraz przedsiębiorstwa.
5. Zasada ciągłości
Zasada ciągłości polega na stosowaniu w kolejnych latach przyjętego sposobu postępowania,
w celu zapewnienia porównywalności kolejnych okresów sprawozdawczych. W szczególności
dotyczy to metod wyceny składników majątku (środki trwałe, zapasy, należności itp). Dzięki
stosowaniu tych zasad osoby porównujące sprawozdania finansowe z kolejnych lat mogą
wyciągać właściwe wnioski na temat tendencji zachodzących w przedsiębiorstwie. Ewentualne
zmiany przyjętych zasad muszą mieć uzasadniony charakter.
Gdyby, na przykład, spółka co roku zmieniała metodę wyceny zapasów, pomimo że ich ilość
byłaby taka sama, każdego roku w sprawozdaniu finansowym występowałyby w innej
wartości. Osoba oglądająca sprawozdanie mogłaby na przykład dojść do wniosku, że spółka
polepszyła efektywność zarządzania zapasami, gdy w rzeczywistości zmieniła metodę ich
wyceny na taką, która spowodowała księgowy spadek ich wartości.
6. Zasada wyższości treści nad formą
Zasada wyższości treści nad formą oznacza, że operacje muszą być ujęte w księgach i
wykazane w sprawozdaniu zgodnie z ich treścią i rzeczywistością ekonomiczną, nawet jeśli z
formalnego punktu widzenia nie powinny się tam znaleźć. Dotyczy to również sposobu
prezentacji zdarzeń. Jeżeli wykazanie w sprawozdaniu zdarzenia zgodnie z zasadami
rachunkowości spowodowałoby zaciemnienie rzeczywistego obrazu, należy pominąć zasady i
wykazać transakcję tak, aby była ona czytelna dla odbiorców.
7. Zasada zakazu kompensat
Zgodnie z tą zasadą ważne kategorie w rachunkowości należy w sprawozdaniu finansowym
wykazywać oddzielnie. Nie wolno ich dobrowolnie kompensować. Oznacza to, że jeżeli
przedsiębiorstwo wykazuje np. należności i zobowiązania z danym kontrahentem, należy ująć
je oddzielnie, a nie łącznie jako różnicę pomiędzy nimi. To samo dotyczy wszystkich
pozostałych elementów bilansu, w tym podatków odroczonych.
Zasada ta nie jest ścisła i ma odniesienie głównie do bilansu. W sprawozdaniu finansowym
bowiem występują pozycje, które przedstawia się netto, pokazując zysk lub stratę na danej
pozycji. Przykładem tego są np. zyski i straty z tytułu różnic kursowych albo zysk/strata ze
zbycia niefinansowych aktywów trwałych. Wyjątków tych jest jednak stosunkowo niewiele.
8. Zasada kontynuacji działalności
Według tej zasady przyjmuje się założenie, że jednostka będzie w najbliższej przyszłości
prowadziła działalność gospodarczą, nie zamierza jej zaprzestać ani nie jest zmuszona do
likwidacji ani istotnego ograniczenia działalności. Oceny tej dokonują kierownicy spółki w
momencie przystępowania do sporządzania sprawozdania finansowego.
Zasada ta jest ważna z tego powodu, iż w sytuacji, gdyby spółka planowała zakończenie
działalności, cały jej majątek należy wycenić według cen rynkowych możliwych do uzyskania, a
nie tak jak odbywa się to w przypadku kontynuacji działalności.
ZASADY RACHUNKOWOŚCI:
· Określenie roku obrotowego
· Określenie okresu sprawozdawczego
· Określenie metody wyceny aktywów i pasywów
· Określenie planu kont
· Określenie metody ustalania wyniku finansowego
Zasada podwójnego księgowania – przedstawienie zdarzenia gospodarczego w
dwojaki sposób:
1. Cel działalności (aktywa). Aktywa to pozycje, które powinny przynosić
zysk w podmiotach nastawionych na osiąganie zysku.
2. Źródło finansowania (pasywa). Pasywna to pozycje, które generują
koszty.
Kryteria konwergencji
Kryteria konwergencji, kryteria zbieżności, określenie grupy wymogów dotyczących
gospodarki, jakie miały spełnić kraje chcące przystąpić do trzeciego etapu tworzenia unii
gospodarczej i walutowej (UGW), a zarazem do przyszłej strefy euro.
Wśród wymogów znalazły się:
1) wysoki stopień ustabilizowania cen – stopa inflacji w danym kraju nie powinna być wyższa o
więcej niż 1,5 punktu procentowego od inflacji w 3 krajach o najniższym jej wskaźniku;
2) utrzymywanie rygoru budżetowego – jego ewentualne zadłużenie nie powinno być wyższe
niż 3 proc. produktu krajowego brutto (PKB) danego kraju;
3) zadłużenie państwa – nie powinno przekroczyć 60 proc. jego PKB;
4) stabilność walut – w ciągu 2 lat przed przystąpieniem do UGW waluta danego państwa
musi być stabilna, tzn. jej wahania nie mogą wykraczać poza przyjęte ramy, waluta ta nie
może być w tym okresie dewaluowana względem innych walut europejskich;
5) wysokość oprocentowania – stawka oprocentowania długoterminowego nie powinna być
wyższa o więcej niż 2 punkty procentowe od przeciętnej wysokości stóp procentowych w
krajach o największej stabilności cenowej.
Ustalone kryteria stały się podstawą utworzenia UGW, nie były jednakże rygorystycznie
przestrzegane, gdyż wszystkie wymogi spełnić mógł jedynie Luksemburg, który nie mógł
utworzyć unii gospodarczej i walutowej z samym sobą.
Kryterium stopy procentowej stanowi, że przez rok poprzedzający moment dokonywania
oceny, średnia długoterminowa stopa procentowa nie może być wyższa o więcej niż 2 punkty
procentowe od średniej stóp procentowych w trzech krajach Unii Europejskiej o najbardziej
stabilnych cenach;
Kryterium kursu walutowego wymaga, aby waluta państwa kandydującego do strefy euro,
przez okres co najmniej 2 lat uczestniczyła w Europejskim Mechanizmie Kursowym (ERM II).
W tym czasie nie może podlegać dewaluacji wobec euro, a jej kurs wymiany wobec wspólnej
waluty nie może odbiegać od centralnego parytetu o więcej niż 15%.
Ocena spełnienia przez kraj członkowski powyższych kryteriów odbywa się z uwzględnieniem
oceny trwałości osiągniętego poziomu konwergencji. Wszystkie kryteria muszą zostać
spełnione łącznie i żadne z nich nie jest traktowane jako nadrzędne.
Kryteria konwergencji prawnej
Warunkiem przyjęcia wspólnej waluty jest też konwergencja prawna polegająca na zgodności
ustawodawstwa krajowego z unijnym, w ujęciu formalnym, ale także w rzeczywistej zgodności
zastosowań z postanowieniami unijnymi. Dotyczy to zgodności przepisów krajowych z
Traktatem o funkcjonowaniu UE oraz ze Statutem ESBC i EBC i obejmuje przede wszystkim:
niezależność instytucjonalną, finansową i personalną krajowego banku centralnego (art.
130 TFUE),
zapewnienie przez kraj członkowski zgodności legislacji krajowej z TFUE i Statutem
Europejskiego Systemu Banków Centralnych i Europejskiego Banku Centralnego (art. 131
TFUE),
spójność celów banku centralnego z celami sformułowanymi w art. 127(1) TFUE i art. 2
Statutu ESBC i EBC.
Spełnienie wszystkich kryteriów zbieżności nominalnej i prawnej jest warunkiem koniecznym
do wejścia do strefy euro. Nie należy jednak zapominać o procesie konwergencji realnej, który
tak naprawdę zadecyduje o zakresie osiąganych korzyści, jak również skali potencjalnych
kosztów wynikających z zamiany waluty narodowej na euro. Obejmuje ona wszystkie
mechanizmy eliminujące ryzyko ewentualnego wystąpienia szoków asymetrycznych w
gospodarce, bądź istnienie takich struktur, które pozwolą te wstrząsy szybko absorbować.
Konwergencja realna jest zatem związana z odpowiednią synchronizacją cykli
koniunkturalnych tych krajów i strefy euro, podobnym poziomem wydajności pracy czy
podobnym poziomem PKB per capita.
Postanowienia Traktatu o funkcjonowaniu UE dotyczące prowadzenia polityki fiskalnej w
trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej doprecyzowują zapisy Paktu Stabilności i
Wzrostu, zatwierdzonego na posiedzeniu Rady w Amsterdamie w czerwcu 1997 r. Pakt
wprowadził tzw. system wczesnego ostrzegania, który przewiduje stały nadzór KE nad sytuacją
budżetową państw członkowskich UE. Państwa należące do strefy euro zobowiązane są do
przedkładania corocznych sprawozdań z narodowych programów
stabilizacyjnych, z kolei kraje, które starają się o wejście do strefy euro zobowiązane są do
sporządzania programów konwergencji (zbieżności) i przedkładania ich Komisji Europejskiej w
celu oceny i nadzorowania przebiegu ich realizacji.
W programach tych powinny się znaleźć informacje o równoważeniu budżetu oraz
spodziewanym poziomie długu publicznego, o podstawowych założeniach
makroekonomicznych mających wpływ na realizację przyjętego programu stabilizacyjnego,
opis środków polityki gospodarczej, które mają być wykorzystane do osiągnięcia lub
utrzymania celów programu stabilizacji/ konwergencji, a wreszcie - analizę wpływu przyjętych
założeń na sytuację w zakresie równowagi budżetu publicznego oraz długu publicznego.
Komisja Europejska i Europejski Bank Centralny przynajmniej co dwa lata lub na żądanie
Państwa Członkowskiego objętego derogacją, składają sprawozdanie Radzie UE ze stanu
przygotowań tych państw do przyjęcia wspólnej waluty. Rada na podstawie tego
sprawozdania (zwanego Raportem o Konwergencji) decyduje następnie, czy kraje te są
gotowe i czy spełniają wszystkie kryteria, by wprowadzić euro.
Normy prawa finansowego
Normy prawa finansowego przewidują dla określonego adresata określone zachowanie.
Bezpośrednim celem, który chce osiągnąć normodawca jest zachowanie adresata zgodne z
normą prawną. Normy prawa finansowego wskazują konsekwencje określonych stanów
faktycznych w postaci przemieszczeń środków pieniężnych.
Podstawowymi źródłami prawa finansowego są w większości krajów przede wszystkim
konstytucja, a następnie ustawy. W konstytucji znajdują swoje odzwierciedlenie te
instytucje i zasady finansowe, które określają kompetencje oraz odpowiedzialność
organów władzy państwowej i samorządowej w publicznej działalności finansowej. Z kolei
w ustawach określa się głównie:
1. zasady publicznej działalności finansowej ( legalność, planowość i jawność)
2. system pieniężno-kredytowy
3. system budżetowy
W dyspozycji normy prawa finansowego są określone uprawnienia oraz obowiązki
finansowe. Powstanie, zmiana lub wygaśnięcie uprawnień i obowiązków jest uzależniane
od powstania faktów, z którymi prawo finansowe łączy powstanie skutków finansowo-
prawnych. Fakty te określa się pojęciem faktów prawnych i dzieli się na dwa rodzaje:
1. zdarzenia ( niezależne od woli ludzi)
2. zachowania (zależne od woli ludzi)
które mogą być zgodne lub nie zgodne z prawem.
Uprawnienia i obowiązki finansowo-prawne odnoszą się do wszystkich sfer prawa
finansowego. Z tego punktu widzenia wyróżnia się uprawnienia oraz obowiązki:
1. budżetowe
2. podatkowe
3. walutowe
4. dewizowe
5. bankowe
Źródła prawa finansowego
Konstytucja – źródłem podstawowym prawa finansów publicznych jest Konstytucja RP. W
rozdziale dotyczacym wolności, praw i obowiazków człowieka i obywatela Konstytucja
stanowi, że każdy zobowiazany jestdo ponoszenia cuężarów i świadczeń publicznych w tym
podatków – okreslonych w ustawie. Konstytucja poświęca temu zagadnieniu rozdział „Finanse
publiczne”. Uregulowania w nim zawarte stanowią konkretyzacje zapisu o obowiązkach oraz
dotyczące kwestii gromadzenia i wydatkowania środków finansowych na cele publiczne,
ustawa budżetowa oraz NBP.
Ustawy – między innymi ustawa o finansach publicznych, o dochodach w latach 1999 – 2000,
ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawa o prawie bankowym, ustawa o
NBP, Kodeks celny...
Ratyfikowane umowy miedzynarodowe – przede wszystkim dotyczące podatków –
zapobieganie podwójnemu opodatkowaniu, ceł.
Rozporządzenia dotyczące postępowań szczególnych – rozporządzenia Ministra finansów
Wpływ na prawo finansów wywierają również doktryny naukowe oraz orzeczenia sądowe
(judykatura)
Akty prawa miejscowego.
Pojęcie środków finansowych na cele publiczne
Środki finansowe na cele publiczne są gromadzone i wydatkowane w sposób okreslony w
ustawie.
Nabywanie, zbywanie i obciążanie nieruchomości, udziałów lub akcji oraz emisja papierów
wartościowych przez Skarb Państwa, Narodowy Bank Polski lub inne paaństwowe osoby
prawne, nastepuje na zasadach i w trybach okreslonych w ustawie.
Ustanowienie monopolu nastepuje w drodze ustawy.
Zaciąganie pozyczek oraz udzielanie gwarancji i poręczeń finansowych przez państwo
następuje na zasadach iw trybach które zostały okreslon w w ustawie.
Nie wolno zaciągać pożyczek lub udzielać gwarancji i poręczeń finansowych, w nastepstwie
ktorych państwowy dług publiczny przekroczy3/5 wartości rocznego produktu krajowego
brutto. Sposób obliczania wartości rocznego produktu krajowego brutto oraz państwowego
długu publicznego okresla ustawa.
Przez środki publiczne rozumie się wszystkie wpływy finansowe gromadzone na rachunkach
władz publicznych. Jest więc to pojęcie szersze niż dochody publiczne, gdyż obejmuje także
wszelkiego rodzaju przychody. Środkami publicznymi są: 1. dochody publiczne; 2. środki
pochodzące z budżetu Unii Europejskiej, np. środki przeznaczone na realizację programów
przedakcesyjnych, środki pochodzące z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności; środki
Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnych „Sekcja Gwarancji”; 3. przychody
budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek
zaliczanych do sektora finansów publicznych pochodzące: a. ze sprzedaży papierów
wartościowych oraz z innych operacji finansowych, b. z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa
oraz majątku jednostek samorządu terytorialnego, c. ze spłat pożyczek udzielonych ze
środków publicznych, d. z otrzymanych pożyczek i kredytów; 4. przychody jednostek
zaliczanych do sektora finansów publicznych uzyskiwane w związku z prowadzoną przez nie
działalnością oraz pochodzące z innych źródeł.
Zakres przedmiotowy i podmiotowy Fin. Publ.
Zakres przedmiotowy odpowiedzialności wyznacza szeroki katalog czynów,które stanowią
naruszenie dyscypliny finansów publicznych. Według art.138 u.f.p. naruszeniem dyscypliny
finansów publicznych jest popełnienie czynu polegającego na : (przykładowo) 1) Zaniechaniu
ustalenia należności Skarbu państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub innej jednostki
sektora finansów publicznych 2) Przekroczeniu zakresu upoważnienia do dokonywania
wydatków ze środków publicznych 3) Przekroczeniu uprawnień do dokonywania zmian w
budżecie lub w planie jednostki budżetowej, zakładu budżetowego, gospodarstwa
pomocniczego lub funduszu celowego 4) Przeznaczeniu dochodów uzyskanych przez
jednostkę budżetową na wydatki ponoszone w tej jednostce 5) Naruszeniu zasady, formy lub
trybu postępowania przy udzieleniu zamówienia publicznego Zakres podmiotowy
odpowiedzialności sprowadza sie do osób fizycznych, które albo są pracownikami sektora
finansów publicznych,albo nie bedąc pracownikami tego sektora dysponuja środkami
publicznymi. Obejmuje on również osoby,które sprawuja pieczę nad gospodarowaniem
środkami publicznymi przekazanymi różnorodnym podmiotom spoza sektora finansów
publicznych np, dotacjami na przedmiotowymi dla podmiotów wykonujących zadania na rzecz
rolnictwa.
Cele i pojęcia rachunkowości
Ze względu na cel rachunkowość możemy podzielić na:
Rachunkowość finansową – informującą o stanie finansowo-majątkowym jednostki
gospodarczej i osiągniętym wyniku finansowym. Dostarcza informacji głównie na zewnątrz
jednostki.
Rachunkowość zarządcza – dostarcza informacji kierownictwu jednostki dla potrzeb
podejmowania decyzji o efektywności i skuteczności w różnych obszarach działania
przedsiębiorstwa. Celem jest orientacja na sprawy dotyczące zjawisk w firmie. Dotyczy ona
systemu gromadzenia, klasyfikacji, agregacji analiz wspomagających kierowników w
podejmowaniu decyzji oraz w procesie sterowania (planowanie i kontrola).
Cele rachunkowości zarządczej:
- sterowanie kosztami
- kalkulacje
- polityka produkcji
- utrzymanie płynności finansowej
- osiąganie wzrostu wydajności
- skuteczność planowania i kontroli
Rachunkowość podatkowa – obliczanie, ewidencjonowanie i deklarowanie obciążeń
podatkowych. Opiera się na pojedynczym wpisie przychodów osiągniętych na podstawie karty
podatkowej, ryczałtu ewidencyjnego i ksiąg przychodów i rozchodów.
Podstawowe cele rachunkowości:
- dostarczanie prawdziwego i rzetelnego obrazu sytuacji majątkowej i finansowej jednostki
- przekazywanie informacji ekonomicznej pozwalającej na formułowanie opinii i sądów oraz
podejmowanie decyzji przez użytkowników tych informacji
Międzynarodowe standardy Sprawozdawczości Finansowej jako zbiór norm
- Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej, MSSF (ang. International
Financial Reporting Standards, IFRSs) stanowią zbiór standardów rachunkowości, związanych z
nimi interpretacji oraz ram konceptualnych, wydawanych przez Radę Międzynarodowych
Standardów Rachunkowości, RMSR (ang. International Accounting Standards Board, IASB). Cel
wprowadzenia MSSF
W zamierzeniu wprowadzanie MSSF (IFRSs) ma zapewnić bezpośrednią porównywalność
sprawozdań finansowych spółek funkcjonujących w różnych krajach, ponieważ obowiązujące
w poszczególnych krajach zasady rachunkowości, a w efekcie sporządzone na ich podstawie
sprawozdania finansowe firm, znacznie różnią się od siebie. Jest to ważne szczególnie w dobie
otwartego, globalnego rynku kapitałowego, na którym inwestorzy inwestując i oceniając
wartość spółek, opierają się w znacznej mierze na publikowanych przez nie danych
finansowych. Globalna akceptacja jednolitych MSSF zapewniłaby harmonizację i upodobnienie
sprawozdawczości finansowej na całym świecie. Nomenklatura
MSSF ma dwa znaczenia – wąskie i szerokie.
Sensu stricte oznacza Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej (IFRSs)
zaproponowane i przyjęte przez RMSR, w odróżnieniu od serii Międzynarodowych
Standardów Rachunkowości (MSR), wydawanych przed organ, który był poprzednikiem RMSR
– Komitet Międzynarodowych Standardów Rachunkowości, KMSR (ang. International
Accounting Standards Committee, IASC). Natomiast sensu largo MSSF oznaczają: Wszystkie
wydane do tej pory MSSF (IFRSs), Jak również obowiązujące obecnie 31 MSR, z których
niektóre zostały uaktualnione przez nowy organ – RMSR, Aktualnie obowiązujące
interpretacje do MSSF i MSR, oraz Ramy konceptualne sporządzania i prezentacji sprawozdań
finansowych, które stosuje się w obszarach nieregulowanych przez MSSF (IFRSs) i MSR (IASs).
Zakres obowiązywania MSSF
MSSF (IFRSs) są używane w wielu krajach świata, w tym Australii, Indiach, Japonii, Kanadzie,
Malezji, Meksyku, Norwegii, RPA, Rosji, ale na chwilę obecną jedynie Unia Europejska
wprowadziła obowiązek zgodności z MSSF dla skonsolidowanych sprawozdań finansowych
wszystkich spółek publicznych (od 2005 roku) i banków. W większości krajów firmy mają
możliwość, ale nie obowiązek, stosowania MSSF (IFRSs) w przypadku jednostkowych
sprawozdań finansowych.
Interpretacja prawa finansow publicznych
Kryteria interpretacji (rodzaj wykładni): - podmiot - moc obowiązywania - cel (wykładnia
teleologiczna) - sposób rozumienia (zwężająca, rozszerzająca, dosłowna) - narzędzie
interpretacji (literalna, pozajęzykowa) - zmienność/niezmienność znaczenia normy (statyczna,
dynamiczna) - faza procesu powstawania norm (porządkująca, rekonstrukcyjna, percepcyjna)
Wykładnia ekonomiczna – specyficzny rodzaj wykładni. Doktryna służąca zwalczaniu unikania
opodatkowania. Nie jest to tylko doktryna. Jest to także metoda i zasada orzecznictwa.
Założenia wykładni ekonomicznej: - podatnik działa jak przedsiębiorca (racjonalnie i neutralnie
wobec systemu podatkowego) - wszyscy podatnicy powinni podlegać adekwatnemu
obciążeniu podatkiem Rodzaje wykładni ekonomicznej: - przekwalifikowanie faktu (np.
darowiznę uznajemy za sprzedaż) - do faktów nie mieszczących się w prawno-podatkowym
stanie faktycznym stosuje się przepisy w drodze analogii (np. darowizna pozostaje darowizną,
ale stosujemy do niej opodatkowanie takie jak w stosunku do sprzedaży)
Wykładnia legalna: Strona | 10 - SN – wyjątkowo, rzadko - Minister Finansów - Trybunał
Konstytucyjny – rzadko - Organy odwoławcze - NSA – wydaje uchwały wyjaśniające i
dotyczące rozbieżności w orzecznictwie INTERPRETACJA PRAWA PODATKOWEGO W
SPRAWACH INDYWIDUALNYCH: 1 I 2003 – 31 XII 2004: - zmiana ordynacji podatkowej -
zastosowanie się podatnika do interpretacji prawa podatkowego wydanej przez ministra
finansów lub informacji albo do wykładni o zakresie stosowania prawa podatkowego w
sprawach indywidualnych nie mogło szkodzić podatnikowi, jednakże nie zwalniało z
obowiązku zapłaty podatku. Jeśli interpretacja okazała się nietrafna, nie wszczynano
postępowania w sprawach o przestępstwo lub wykroczenie skarbowe (postępowanie
wszczynane były umarzane), ale tez nie naliczano odsetek za zwłokę.
Prawo finansowe a Konstytucja
Konstytucja a PFP - Konstytucja Finanse publiczne ujęte zostały w stosunkowo szerokim
zakresie w Konstytucji RP. Normy konstytucyjne regulujące sferę finansów publicznych
znajdują się zarówno w Rozdziale X – Finanse Publiczne (art. 216-227) ale również w Rozdziale
VII – Samorząd Terytorialny a zwłaszcza w art. 167 ust – mowa o dochodach publicznych, ust.
2 – mowa o dochodach własnych itd. czy art. 168. Problematyka finansów publicznych ujęta w
Rozdziale X Konstytucji obejmuje szereg istotnych zagadnień regulujących finanse publiczne.
Na uwagę należy zwrócić uwagę na art. 216 Konstytucji. Zawiera on zasadę ustawowej
regulacji publicznej gospodarki finansowej wyłącznie w sposób określony w ustawie. Świadczy
o tym treść ust. 1,2,3,4,5. Zgodnie z art. 216 ust. 1-5 zagadnienia tam określone regulowane
są przesypami ustawy o FP (2009), ustawa o gospodarce nieruchomościami (1997), ustawa
gospodarstwami rolnymi Skarbu Państwa (1951). Gdyby nie było tych ustaw to należałoby
stosować art. 216 w sposób bezpośredni i ewentualnie następne artykuły zgodnie z zasadą
bezpośredniego stosowania Konstytucji. (Sprzeczność z Konstytucją to nie to samo co brak
uregulowań ustawowych). Podkreślenia wymaga też art. 221, który stanowi o inicjatywie
ustawodawczej. Inicjatywa ustawodawcza przysługuje tylko i wyłącznie Radzie Ministrów. Na
uwagę zasługują też art. 220-226, które zawierają normy regulujące procedurę budżetową a
więc dotyczącą przygotowania, uchwalania i kontroli wykonywania budżetu państwa.
Uszczegóławiają te reguły przepisy ustawy o finansach publicznych. Art. 220 ust. 2 – stawia on
w opozycji rząd i NBP. NBP nie może być kasjerem rządu. Art. 167 ust. 1 i 2 – dotyczy
dochodów jednostek samorządu terytorialnego.
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
fin.publ, studia prawnicze, 3 rok, Prawo Finansowe
Podatek od spadków i darowizn - informacje z Min. Fin, Prawo finansowe(19)
fin pytnia, prawo finansowe
finanse-opracowanie, finanse publiczne(prawo finansowe)(1)
Opracowanie z prawa finansowego, Prawo finansowe - prof
prawo finansowe, Opracowania i ściągi
finanse, zasada uczciwej konkurencji ust. o fin publ., Zasada uczciwej konkurencji
prawo fin grD, instytucje i prawo finansowe
PODATEK OD CZYNNOŽCI CYWILNOPRAWNYCHnot.Zmin.FIN, prawo, Materiały, Prawo finansowe
KONSTYT.ROZDZ X O FIN. PUBL, Finanse publiczne- dr Maśniak
Zagadnienia opracowanie ściągi, Administracja - studia, IV semestr, Prawo finansowe
prawo fin 16.05, administracja, II ROK, III Semestr, rok II, sem IV, prawo finansowe
pr fin od Marzenki, prawo finansów publicznych
OPRACOWANIE. PRAWO BANKOWE. (28 STRON), PRAWO, STUDIA, PRAWO FINANSOWE
Opracowanie zagadnień z prawa finansowego, Prawo, Finanse i Prawo Finansowe
Prawo - Prawo finansów publicznych - opracowanie, SZKOŁA, TECHNIK ADMINISTRACJI, PRAWO, Prawo finans
więcej podobnych podstron