PRAWO MIĘDZYNARODOWE - MEGA SKRÓT

I. Źródła prawa międzynarodowego

W prawie międzynarodowym to (zgodnie z art. Statutu MTS):

- akty jednostronne państw

- wiążące uchwały państw

W prawie międzynarodowym nie ma centralnej władzy itd. - dlatego stosuje się prawo zwyczajowe

II. Zwyczaj międzynarodowy

Aby zaistniała norma musi być:

- element obiektywny - praktyka - USUS

- element subiektywny - przeświadczenie ze dana praktyka jest konieczna i prawnie wymagana - OPINIO IURIS SIVE NECCESSITATIS

1.Praktyką państw są:

a) konkretne fizyczna działania i zaniechania państw

W 1973r. w Chile po obaleniu rządów Allende opozycjoniści otrzymali azyl w obcych placówkach dypl - stało się to normą prawa zwyczajowego

b) treść ustawodawcza wewnętrznego państw

Hinga Norman oskarżony był o to, że wcielał dzieci do armii., Sąd uznał zew 1996 norma zabraniająca tego obowiązywała gdyż niemal wszystkie państwa świata zabraniały takich praktyk. Stało się to szerszą praktyka - czyli normą.

c) rozstrzygnięcia sądów krajowych i decyzje organów adm. dotyczące stos m-nar.

Maciej K. którego ambasada Chile w Warszawie zwolniła, złożył pozew przeciw Chile w polskim Sądzie Najwyższym. Polski SN uznał ze immunitet jurysdykcyjny (państwo A nie może sądzić państwa B bez jego zgody) nie obowiązuje w zakresie obrotu komercyjnego. Tak wiec stało się to normą (m.in. dzięki decyzji polskiego SN).

!UWAGA!

Sądy i trybunały m-narodowe nie stanowią przejawu polityki państw. Nie tworzą a tylko stosują prawo.

d) rozkazy wojskowe

e) sposób w jaki pewne kwestie regulowane

Jeżeli w wielu umowach m-nar. jakaś kwestia jest uregulowana tak samo można ją uznać za normę zwyczajową. Ale tylko można, bo muszą być jeszcze inne warunki.

2. Praktyka powinna być jednolita co do zasady, pojedyncze odstępstwa nie niweczą zwyczajów (jednak nie bardzo wiadomo co jest odstępstwem pojedynczym a co istotnym)

MTS w sprawie Haya de Torre stwierdził ze występuje tyle płynności niezgodności ze niemożliwe jest określenie stałej praktyki

3.Prawo m-mar. nie określa liczby państw, których praktyka wystarczy do określenia normy zwyczajowej.

Przyjmuje się ze powinna być powszechna (wszystkie lub prawie wszystkie państwa świata), lub przez państwa zainteresowane (a przez resztę aprobowana - np. państwa morskie)

4.Są normy które nie mają charakteru powszechnego ale wiążą:

1. państwa danego regionu (zwyczaj regionalny)

Azyl polityczny w krajach ameryki łacińskiej nawet bez warunku humanitarnego.

2. wiążą dwa państwa (zwyczaj bilateralny)

MTS przyznał prawo Portugalii w sprawie przejścia ludności cywilnej (nie wojska) przez regiony Indii które znajdowały się między koloniami portugalskimi, ponieważ wcześniej takei praktyki miały miejsce.

5. Czas trwania danej praktyki nie jest precyzyjnie określony (niekiedy praktyka wieloletnia innym razem tylko przejaw praktyki)

Sputnik bez zgody (ale co ważne - także bez sprzeciwu) państw nad którymi przeleciał spowodował powstanie normy zwyczajowej pozwalającej na przelot obiektów nad terytorium obcych państw.

DEFINICJE

OPINIO IURIS SIVE NECCESSITATIS - towarzyszące przeświadczenie, że dana praktyka jest konieczna i prawnie wymagalna

Norma dotycząca stosowania tortur istnieje mimo iż w 104 na 179 państw ONZ je stosowano. Istnieje bowiem silne OPINIO IURIS ze taka norma obowiązuje, a państwa ją deklarują bądź nie kwestionują.

Przejawami OPINIO IURIS mogą być:

- sposób głosowania nad przyjęciem danych ustaw w org m-nar.

Głosowanie dot. zamachów w Londynie a potępiające terroryzm.

- treść oficjalnych wystąpień przedstawicieli państwowych

- treść argumentów podczas sporów przed sądami m-nar.

COMITAS GENTIUM - sama powszechna praktyka bez OPINIO IURIS - czyli grzeczność albo kurtuazja (np. oddawanie honorów okrętom wojennym na pełnym morzu)

PERSISTENT OBJECTOR - państwo które od początku sprzeciwia się powstaniu danej normy, i dzięki temu nie będzie nią związane

Norwegia łowiła sobie rybki na swoim terenie, z tym że ten teren był inaczej obliczony (12 mil od każdej małej wysepki), tymczasem Wielka Brytania chciała te tereny dla siebie. MTS stwierdził ze dzięki temu, że Norwegia cały czas konsekwentnie sprzeciwiała się innej metodzie obliczania pola morza terytorialnego wiec ma prawo obliczyć je według korzystnej dla niej zasady.

W przypadku PERSISTENT OBJECTOR istotne jest:

1. państwo nie może się sprzeciwiać już wykrystalizowanej zasadzie

2. państwo nie tylko musi stosować protest werbalny ale musi postępować niezgodnie z nowo powstającą zasadą

Związek Radziecki nie chciał przyjąć zasady ograniczonego immunitetu jurysdykcyjnego (tzn. ze państwo A może bez zgody państwa B je sądzić w sprawach komercyjnych), jednak ze wtedy ZSRR musiałby przyznawać pełny immunitet dla innych państw przed swoimi sadami wiec w końcu się zgodził na immunitet ograniczony.

3. protest może być odrzucony przez społeczność jeżeli ma fundamentalne znaczenie (np. rasizm po II WŚ)

4. norma wiąże również państwa które powstały po jej wykrystalizowaniu

OGÓLNE ZASADY PRAWA UZNANE PRZEZ NARODY CYWILIZOWANE

Zawarte w statucie MTS - nie są to normy zwyczajowe

1. Zasady pochodzące z porządków krajowych

1. PACTA SUND SERVANDA - umów należy przestrzegać

2. Naruszenie zobowiązania pociąga za sobą obowiązek odszkodowawczy

3. Nikt nie może być sędzią we własnej sprawie

4. Zasada ESTOPPEL

5. Nikt nie może przenieść na drugiego więcej praw aniżeli sam posiada

6. Zasada FAVOR REI - wątpliwości faktyczne i prawne należy rozstrzygać na korzyść oskarżonego

Burmistrz Taba został oskarżony o ludobójstwo. Jednak status różnie określa ludobójstwo (w jęz. ang. może być nieumyślne a we francuskim umyślne). Korzystne była dla niego definicja francuska i taką przyjęto.

2. Zasady pochodzące z prawa m-nar.

1. zasada suwerennej równości państw

2. Zasada UTI PSSIDETIS - nowe państwa muszą poszanować granice terytorialne

Organizacja Jedności Afrykańskiej w 1964 wykazała, że granice kolonialne są trwałe (?).

3. zasada EQUITY - zasada słuszności (spośród wielu możliwych interpretacji normy prawnej należy wybrać tą która jest najbardziej sprawiedliwa

Podział wysychającego zbiornika Soum na którym leżała granica.

III. AKTY JEDNOSTRONNE

1. PRZYRZECZENIE - akt który rodzi nowe prawa i obowiązki dla innych podmiotów

Francja wykonywała próby jądrowe niedaleko wybrzeży Australii i Nowej Zelandii. W związku z protestami tych państw władze francuskie złożyły oficjalnie deklaracje ze takich prób nie będą już wykonywać. Oświadczenie to było wiążące i Francja była prawnie zobowiązana do jego przestrzegania.

2. ZRZECZENIE SIĘ - państwo rezygnuje w wcześniej przyznanych mu praw

Polska Ludowa w 1953 zrzekła się reparacji ze strony Niemiec. Niemiec związku z tym nie mogłaby później domagać się ich na płaszczyźnie prawno-międzynarodowej.

3. UZNANIE - akt mocą którego państwo stwierdza istnienie pewnych faktów z ich prawnymi skutkami wobec siebie

W latach 40-tych Anglia uznała jako polski rząd „Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej” jednocześnie wycofując uznanie dla tzw. Rządu londyńskiego. Konsekwencją prawną było m.in. akceptowanie paszportów TRJN i nawzajem.

4. PROTEST - akt na mocy którego dane państwo wyraża swój zamiar nie uznania danej sytuacji za zgodną z prawem bądź rodzącą dla niego skutki prawne

Wyspa Bulama była punktem spornym UK i Portugalii, jednak Portugalia konsekwentnie zgłaszała swój sprzeciw przeciw działalności UK na tej wyspie dlatego stała się jej własnością.

Warunki skuteczności aktów jednostronnych:

- powinien pochodzić od odpowiedniego organu państwa (głowa państwa, szef rządu, minister spraw zagr. )

- oświadczenie powinno być złożone publicznie

- powinno być wolne od wad

- musi istnieć wyraźny zamiar ukształtowania sfery praw i obowiązków (?)

Czasami na kształt praw i obowiązków danego kraju ma wpływ sposób postępowania (nawet bez oświadczeń i bez zamiaru samego wpływania na prawa i obowiązki)

DEFINICJE

ACQUISENCE - milczące uznanie, państwo nie protestuje, (mimo iż logicznie myśląc powinno)

Kambodża i Tajlandia kłóciły się o świątynię. Francuscy topografowie uznali ze leży po stronie kambodżańskiej, później jednak Tajlandia uznała ze się mylili i zajęła świątynię. MTS stwierdził że, Tajlandia powinna złożyć protest już wtedy gdy otrzymała mapę z której wynikało że świątynia leży nie po ich stronie.

ESTOPPEL (thnx to daga&marlena ;) )- jedna strona działa w taki sposób (w dobrej wierze) w celu odniesienia korzyści dla siebie, ze druga osoba ( w sposób naturalny i niewymuszony) przyjmuje pewne [te] fakty do wiadomości, w związku z tym ta pierwsza nie może wycofać się z konsekwencji jakie wyniknęły z tej wcześniejszej decyzji, jeśli:

- ta druga osoba jest przekonana co do pewnych faktów, do których przekonała go w dobrej wierze pierwsza osoba

- jeśli druga strona poniosła szkodę, lub ta pierwsza uzyskała korzyść

Pani schott, nie mogła skutecznie dochodzić prawa do akcji, ponieważ w chwili ich kupienia działała na obywatelstwie irańskim, a teraz domaga się aby dla dobra sprawy (czyli aby odnieść korzyść) traktowana ją jako obywatelkę USA. Ponieważ wcześniej wywołała ona u władz irańskich przeświadczenie co do swojego irańskiego obywatelstwa; zgodnie z zasada estoppel musi się teraz liczyć ze skutkami wywołanego przeświadczenia (mimo iż robiła to w dobrej wierze)  

Czym się różni ACQUISENCE od ESTOPPEL ?

Obie zasady wychodzą od jednej strony, a druga strona jest przeświadczona co do zaistniałych faktów - w obydwu przypadkach jest to wiec działanie jednostronne. Jednak w A. fakty zostały (milcząco)zaakceptowane przez druga stronę, gdyż nie zgłosiła ona uwag co do zaistniałych faktów, co jest równoznaczne z tym  ze zgodziła się na ich konsekwencje prawne wobec siebie, a w zasadzie E. fakty przez druga stronę zostały zaakceptowane w wyniku konkretnego (aktywnego) działania pierwszej strony. W tym przypadku strona, która wywołała u innej dane przeświadczenie, także nie może uchylać się od skutków prawnych swojego wcześniejszego postępowania

IV. STOSUNEK MIĘDZY ŹRÓDŁAMI PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO

Reguły kolizyjne:

- reguła hierarchiczna - akt wyżej ma pierwszeństwo nad tym niżej

- reguła chronologiczna - akt wydany później ma pierwszeństwo

- reguła merytoryczna - norma bardziej szczegółowa ma pierwszeństwo

- reguła II stopnia - norma bardziej ogólna ale w akcie późniejszym ma pierwszeństwo przed bardziej szczegółową ale wcześniejszą ( prościej - ważniejsza jest reguła chronologiczna niż merytoryczna)

Konstytucja przeważa nad ustawą

Według (znowelizowanego Kodeksu postępowanie karnego RP (dostosowanego do norm UE) Polska jest zobowiązana wydać osobę innemu państwu członkowskiemu aby była tam sądzona, nawet jeżeli jest to obywatel polski. Kodeks jest jednak niezgodny z konstytucją, więc decyzją Trybunału Konstytucyjnego został unieważniony.

!UWAGA!

W prawie międzynarodowym nie ma hierarchii norm, więc nie można zastosować reguły kolizyjnej - hierarchicznej.

Późniejsze normy mogą jednak uchylić/zmienić poprzednie.

Głosowanie w ONZ zmieniło swą normę - wykształciła się zasada, według której wstrzymanie się od głosu stałego członka Rady Bezpieczeństwa nie oznacza veta.

Sytuacja w Korei

Celową nieobecność ZSRR podczas obrad ONZ (dot. interwencji sił ONZ w Korei) uznano za wstrzymanie się od głosu.

V.HIERARCHA NORM /ZOBOWIĄZAŃ W PRAWIE MIĘDZYNARODOWYM

Niektóre normy przeważają w prawie m-nar:

1. Zobowiązania wynikające z Karty Narodów Zjednoczonych dla członków ONZ

Mają pierwszeństwo (dla członków ONZ) nad innymi porozumieniami m-nar.

W związku ze prawie wszystkie państwa świata są członkami ONZ:

- również wiążące rezolucje ONZ = zobowiązania wynikające z karty

- zobowiązanie wynikające z karty mają pierwszeństwo nad zobowiązaniami innych źródeł (np. prawo zwyczajowe)

Rezolucja ONZ z 1998r zabraniająca członkom ONZ dostarczania broni i amunicji Jugosławii, niezależnie nawet od umów podpisanych przez nich z Jugosławią.

2. Normy ius cogens - normy które zawierają szczególnie ważne dla utrzymania ładu międzynarodowego wartości moralne, i żadne odstępstwo od nich nie jest dopuszczalne

Przykłady:

1. zakaz agresji zbrojnych

2. zakaz ludobójstwa

3. zakaz niewoli

Decyzja arbitra z 1848r

Władzę UK zajęły statek zaopatrzony w sprzęt do przewożenia niewolników. W rezultacie właściciele nie mogli domagać się odszkodowania od UK za zagrabione mienie ponieważ niewolnictwo było zakazane prawem narodów oraz prawem USA.

4. zakaz piractwa - w świetle prawa m-nar każdy piracki statek może być zatrzymany przez statek marynarki każdego państwa

Statek Santa Maria w 1961 został zajęty przez grupę uzbrojonych mężczyzn, pod pretekstem politycznym.

5. zakaz segregacji rasowej

!UWAGA!

Każda norma prawna, która jest sprzeczna z normą IUS COGENS nie wiąże prawnie

VI. PROBLEM ZOBOWIĄZAŃ ERGA OMNES I ACTIO POPULARIS

1. Zobowiązanie INTER PARTES - zobowiązanie między jedną stroną (wierzycielem) a dłużnikiem

Nietykalność pomieszczeń ambasady

Hiszpańską ambasadę na terenie Gwatemali zajęli terroryści. Władze Gwatemali bez uzgodnienia z Hiszpanią zdecydowały podjąć akcję odbicia zakładników, niestety nie okazała się ona pełnym sukcesem - 39 zginęło. Na zasadzie powszechnej normy pomieszczenia ambasad są nietykalne. W takim zobowiązaniu wierzycielem jest Hiszpania a dłużnikiem Gwatemala.

2. Zobowiązania ERGA OMNES - zobowiązania państwa w stosunku do całej społeczności m-nar

MTS w sprawie Barcelona Tracion 1970 podał następujące przykłady zobowiązań ERGA OMNES: niedokonywania agresji zbrojnych, ludobójstwa, niewolnictwa, segregacji rasowej

3. Zobowiązanie ACTIO POPULARIS - (!na gruncie m-nar. nie istnieje!) - prawo do wszczęcia postępowania sądowego w interesie ogólnym

Skarga Liberii i Etiopii

Po II WŚ zaskarżyły one RPA… kurwa nie wiem :P

VII. METODY SŁUŻĄCE ZAPEWNIENIU PRZESTRZEGANIA PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO

Przestrzeganie prawa jest o tyle trudne na scenie międzynarodowej, że:

- nie ma odpowiednika rządu krajowego

- zastosowanie danej metody rozstrzygania sporów wymaga zgody danych państw na nią

Pakistan a Indie 2000r

Pakistan domagał się o rozstrzygniecie sporu m. in. o wtargnięcie śmigłowców indyjskich na swój teren. Indie jednak zastrzegły że MTS nie może dokonywać wyroków w sprawach w których jedną ze stron jest członek Commonwealth of Nations (czyli Indie).

Aby MTS mógł rozstrzygać w danej sprawie:

1. same państwa zawnioskują o rozpatrzenie sporu przez MTS

2. sprawy wymienione w Karcie NZ albo w obowiązujących traktatach konwencjach

3. państwa zawarte w statucie MTS (w stosunku do państw również tam zawartych) przyjmują jurysdykcję w sprawach:

- wykładni traktatu

- każdej kwestii prawa m-nar.

- każdego faktu gwałcącego zobowiązania m-nar.

- rodzaju wysokości odszkodowania należnego za zerwanie zobowiązania (klauzula fakultatywna)

VIII. METODY SŁUŻĄCE PRZESTRZEGANIU PRAWA A UŻYCIE SIŁ ZBROJNYCH

Ogólną zasadą współczesnego prawa m-nar. jest zakaz używania siły zbrojnej przeciwko innemu państwu.

Są jednak 3 wyjątki:

1. SAMOOBRONA

Dozwolona do momentu w którym ONZ podejmie zarządzenie w celu utrzymania pokoju i bezpieczeństwa

Samoobrona może mieć charakter:

1. indywidualny

Atak USA na organizację Al.-Qaeda

Atak na Pietruszkę

Od 1668 mała wyspa Perejil była pod kontrolą Hiszpanii. W 2002 wylądowali tam Marokańczycy i wbili swoją flagę. Hiszpania odpowiedziała, poprzez wysyłanie tak okrętów wojennych i odbicie wyspy (bez jednego wystrzału).

2. zbiorowa - jeżeli jedno z państw ONZ jest zaatakowane, uznaje się to za atak na całą wspólnotę

Państwo zaatakowane (legalny rząd danego państwa)musi jednak poprosić o pomoc.

Interwencja wojsk radzieckich na Węgrzech 1956 roku

Problem w tym ze nie wiadomo kto jest przedstawicielem rządu (sytuacja zmieniała się z dnia na dzień) poza tym niewiadomo czy napięta sytuacja wewn. była spowodowana interwencją ZSRR.

Problemy dotyczące wykładni prawa do samoobrony:

1. Interwencja na życzenie - jeżeli państwo prosi o pomoc (ale musi samo poprosić) w celu opanowania konfliktu wewnętrznego (chyba że nie jest to kwestia samostanowienia narodu - naród wybiera formę rządów)

Interwencja USA na Grenadzie

W Grenadzie (od 1974 niepodległej), w 1979 doszło do zamachu stanu i do władzy doszło marksistowsko-leninowskie ugrupowanie. W 1983 do władzy doszedł z kolei dotychczasowy wicepremier, i doszło do interwencji zbrojnej ze strony USA. Przyczyną interwencji była prośba gubernatora regionu (który jednak nie miał uprawnień żeby taką prośbą złożyć - interwencja była więc niezgodna z prawem)

Działalność przeciw Nikaragui

USA wspierało organizację Contras, i dodatkowo członkowie służb specjalnych USA brali udział w akcjach dywersyjnych. Akcje USA były bezprawne.

2. atak wyprzedzający w ramach samoobrony

Interwencja koalicji w Iraku

Interweniowano ponieważ „za rok czy za pięć lat” Irak będzie mógł wyrządzić szkodę innym państwom.

Interwencja 2001

Interwencja mająca na celu likwidację baz terrorystów spotkała się z aprobatą (jawną, bądź milczącą) gdyż zamach z 11 września stanowiły część większej operacji

Przyjmuje się że samoobrona jest uzasadniona gdy:

- państwu zagraża atak na większą skalę

- istnienie tego niebezpieczeństwa jest udowodnione

- nie można mu inaczej zapobiec jak przez użycie siły zbrojnej

2. UŻYCIE SIŁY W RAMACH AKCJI ZBROJNYCH UPOWAŻNINYCH PRZEZ ONZ

Jeżeli w celu przywrócenia międzynarodowego pokoju nie okazują się skuteczne sankcje (art.41), ONZ może użyć sił zbrojnych.

Operacja „Pustynna Burza”

Wezwano wszystkie państwa ONZ do zastosowania wszystkich niezbędnych środków aby Irak opuścił Kuwejt.

Procedura głosowania w RB ONZ:

5 stałych członków i 10 niestałych, a do przyjęcia uchwały potrzebne jest 9 z 15 głosów.

Rada Bezpieczeństwa może także upoważnić organizacje regionalne do przeprowadzenia akcji zbrojnej (jednak autoryzacja musi być wyraźna - nie milcząca)

Interwencja NATO w Kosowie

NATO nie otrzymało (postrzegane jako organizacja regionalna) upoważnienia ONZ do interwencji w Kosowi (konflikt serbsko-albański)

Działania tzw. ”błękitnych hełmów”

Są to oddziały służące utrzymaniu pokoju, tworzone przez RB lub ZO:

- stosowane za zgodą państwa w którym mają zostać użyte

- tworzone z kontyngentów oddanych ONZ przez państwa członkowskie

Błękitne hełmy nie wykonują funkcji przymusowych przymusowych/represyjnych a wyłącznie stabilizacyjne, rozjemcze lub obserwacyjne.

Zastosowano je w 2004 na Haiti (za zgodą tego kraju)

Operacja UNOSOM (Somalia 1992-1995)

RB upoważniła (wobec przedłużającej się wojny domowej) do użycia nawet siły w celu zapewnienia bezpieczeństwa misji humanitarnej.

Żołnierze są sądzeni we własnych krajach

Misja pokojowa w Kongu

Po wykryciu gwałtów na kongijskich kobietach żołnierze zostali odesłani do własnych krajów i osądzeni według ich prawa.

Problem interwencji humanitarnych

Karta NZ nie dopuszcza interwencji humanitarnej (chociaż można zauważyć tendencje kształtowania się takiej normy zwyczajowej).

Interwencja indyjska w Pakistanie wschodnim w 1971 r.

Władze Indii podjęły decyzję o przeprowadzeniu akcji na tereni Pakistanu, która miała zapobiec złej sytuacji humanitarnej.

RB ONZ - nie przyjęła żadnej rezolucji (prawo veta stałych członków)

Interwencja USA UK i FR po zawieszeniu broni w Iraku w 1991r

Po zakończeniu akcji „Pustynna burza” wojska irackie przeprowadziły akcję przeciwko Kurdom. RB ONZ potępiła to i zezwoliła na akcje humanitarne ale nie na akcje zbrojne. Mimo to USA UK i FR takie podjęły.

3. UZYCIE SIŁY W RAMACH PRAWA DO SAMOSTANOWIENIA O SOBIE PRZEZ LUDY I NARODY POZOSTAJĄCE POD PANOWANIEM KOLONIALNYM

Jest to najbardziej kontrowersyjny wyjątek, gdyż nie wskazują na niego postanowienia Karty NZ.

Przysługuje ono ludom i narodom pozostającym pod panowaniem kolonialnym ( z wyłączeniem roszczeń narodu palestyńskiego (?))

Nie zezwala ono jednak na secesję, czyli utworzenie mniejszego narodu z większego (np. dla mniejszości narodowej).

Sprawa secesji Quebec'u 1998

SN Kanady nie zezwolił Quebec'owi na utworzenie odrębnego państwa jako że jest częścią Kanady i dodatkowo nie ma przesłanek to stwierdzenia jakichkolwiek dyskryminacji.

IX. SANKCJE SAMOPOMOCOWE (COUNTERMEASURES)

Są dwie:

- REPRESALIA - nielegalne (jako działania) środki odwetowe

- RETORSJE - legalne środki odwetowe

REPRESARIA - środki odwetowe pokrzywdzonego państwa przez państwo działające niezgodnie z prawem m-nar. Jako działanie są nielegalne wedle prawa międzynarodowego ale jak odwet są.

Sprawa zakładników amerykańskich w Teheranie

W 1979 przeprowadzono atak i okupację ambasady USA w Iranie. Jako że Iran był prawnie zobowiązany do zapewnieniu placówce jak i jej pracownikom odpowiednią ochronę, było to złamanie prawa m-nar. W odwecie USA zamroziło konta rządowe irańskie w bakach USA, co było nielegalne jako działanie ale jako represaria tak.

Warunki legalności represaliów (wszystkie musza być spełnione):

a) musi zaistnieć wpierw akt bezprawny

b) mają skłonić państwo do zaprzestania działań lub naprawienia szkody

c) nie można stosować jeżeli spór jest rozpatrywany

d) akt represariów powinien być adekwatny ciężarem

Sprawa aneksji chińskiej

Za to że dwaj niemieccy misjonarze zostali zamordowani na terenie Chin Niemcy zajęli prowincję Szantung co było nieproporcjonalne.

4. represaria nie mogą naruszać praw IUS COGENS praw człowieka ani nietykalności dyplomatów

5. obecnie nie wolno używać siły - jeżeli sprzeczne z kartą NZ

Incydent w Forcie Hari w 1964r

W odwecie na atak lotniczy ze strony Jemenu UK również zwróciło bomby zabijając przy tym 25 osób. ONZ uznało to za niezgodne z kartą NZ

Incydent na wybrzeżu Kości Słoniowej 2004r

Siły rządowe ostrzelały bazę wojskową FR. W odwecie FR zniszczyły bazę lotniczą sił powietrznych Wyburz. KS. RB ONZ upoważniła FR do takich czynów.

6. państwo stosujące represaria powinno w dobrzej wierze podjąć próby załatwienia sporu w drodze negocjacji

Przykłady legalnych represaliów

- zamrożenie środków finansowych na rachunkach bankowych

- zawieszenie umowy międzynarodowej przez jedną stronę w odpowiedzi na taką reakcję drugiej

Wydaję się ze w przypadku:

- naruszenie przez państwa zobowiązań narodowych o charakterze ergo omnes

- naruszenia na szeroką skalę praw człowieka

pozostałe państwa mogą stosować represaria nawet jeżeli same nie ucierpiały.

Stan wojenny w Polsce

W odpowiedzi na wprowadzenie stanu wojennego państwa zachodnie zakazały lądowania polskim samolotom na swoich lotniskach.

Sprawa agresji Iraku na Kuwejt 1990

Po agresji Iraku na Kuwejt USA i UE zamroziły Irakowi konta

RETORSJE - środki odwetowe polegające na działaniu nieprzyjaznym, ale zgodnym z prawem międzynarodowym

Są odpowiedzią na:

1. naruszenie prawa m-nar. przez inne państwo

2. na postępowanie zgodne z prawem ale nieprzyjazne

Sprawa p. Marka Bućka 2005

Rząd białoruski uznał go za persona non grata i kazał mu opuścić Białoruś przeciągu miesiąca. Było to działanie legalne ale nieprzyjazne wobec RP. Gdyby RP odpowiedziała tym samym była by to klasyczna retorsja.

Warunki legalności retorsji:

1. akt retorsji powinien być proporcjonalny

2. działanie retorsyjne powinno się skończyć zaraz po ustaniu przyczyny

Retorsje wobec Białorusi

We wrześniu 2004 UE zabroniła wjazdu na swoje terytoria osobom odpowiedzialnym za zaniedbania w sprawach zaginięcia opozycjonistów białoruskich. W 2004 prezydent USA podpisał akt stanowiący o finansowaniu niezależnych mediów na Białorusi i o nieudzielaniu pożyczek białoruskiemu rządowi

X.ŚRODKI NIEPOLEGAJĄCE NA UŻYCIU SIŁY ZBROJNEJ (DECYZJĄ RB ONZ)

Decyzją RB ONZ (art. 41 Karty NZ) można:

- zerwać stosunki gospodarcze, komunikacyjne i telekomunikacyjne

- zerwać stosunki dyplomatyczne

Embargo na stosunki handlowe z federalną Republiką Jugosławii

W latach 90tzch powszechne stało się stosowanie sankcji kierunkowych.

Nie udzielanie tranzytu osobom przyczyniającym się do stabilizacji sytuacji na Wybrzeży Kości Słoniowej

Zamrożenie kont Osama bin Ladena po 11 września 2001

XI. PAŃSTWO JAKO PODMIOT PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO

Państwo musi mieć:

1) Ludność

2) Terytorium

Sprawa Sealandii

Pewien Brytyjczyk zajął sobie opuszczone platformy i stworzył własne państwo. Jednak MTS go nie uznał ponieważ terytorium nie może być twór sztuczny a społeczność musi być spójna.

3) Efektywny rząd.

Państwo nie przestaje istnieć:

• ani w wyniku przejściowego rozpadu władzy centralnej

• w przypadku pozakonstytucyjnej zmiany władzy

• w przypadku okupacji całości jego terytorium

Państwo może skończyć się w następujących przypadkach

• połączenie państw,

• przyłączenie lub inkorporacja

• rozpadu,

4) zdolność do utrzymania stosunków z innymi państwami.

Można to określić mianem suwerenności lub niepodległości.

Wyróżniamy dwa aspekty suwerenności:

• zewnętrzny - samodzielnego i niezależnego występowanie na płaszczyźnie międzynarodowej

• wewnętrzny - zdolność prawna do samodzielnego realizowania władztwa państwowego na danym terenie polegające na stanowieniu lub egzekwowaniu prawa

Należy zauważyć, że żadnego państwa na świecie nie można uznać za bezwzględnie niezależne. Zależność może mieć wymiar faktyczny, a może mieć charakter prawny: współpraca członków UE w sprawach zagranicznych.

Porównanie statusu Grenlandii i Bhutanu

Trudno, więc określić co jest a co nie jest państwem.

Transdniestrzańska Republika Mołdowska

Kiedy na przełomie lat 80-90 XX w. rozpadał się Związek Radziecki, na terytorium wciśniętym pomiędzy Ukrainę i Rumunię powstało niepodległe państwo: Republika Mołdowy. Rada Europy traktuje problem Transdniestrza jako „zamrożony konflikt”.

Podmiot, który spełnia podane wyżej cztery kryteria państwowości z punktu widzenia prawa jest państwem, nawet, jeśli nie jest przez nikogo uznawany.

Państwo nieuznawane z praktycznego punktu widzenia ma ograniczone możliwości działania:

• Nie zawiera z nim traktatów

• Nie ma stosunków dyplomatycznych

• Nie jest członkiem organizacji międzynarodowych

• Można odmówić immunitetu

• Można odmówić honorowania paszportów wydawanych przez takie państwo

W prawie międzynarodowym istnieje zakaz uznawania sytuacji nielegalnych tzn. takich stanów faktycznych, do których doprowadziły działania niezgodne z prawem międzynarodowym.

Wynika to z zasady EX INIURIA IUS NON ORITUR - Z bezprawia nie może wynikać prawo.

▼ Sprawa Tureckiej Republiki Cypru Północnego

W 1960 roku proklamowano niepodległość Republiki Cypru, zamieszkanej przez dwie społeczności: grecką i turecką. W 1983 na terytorium północnym proklamowano niepodległość Tureckiej Republiki Cypru Północnego. RB ONZ wskazała, że utworzenie TRCP nastąpiło w wyniku aktu nielegalnej secesji oraz, że stanowi naruszenie suwerenności i integralności terytorialnej Republiki Cypru.

▼ Sprawa Anastasiou I (Europejski Trybunał Sprawiedliwości, 1994 rok)

Chodzi o import cytrusów. W skrócie o to ze atest jakości jednego państwa nie może być tolerowany przez drugie.

▼ Sprawa Namibii (MTS, opinia doradcza z 1970 roku)

Trybunał wskazał, że zakaz uznawania władztwa sprawowanego przez RPA nad terytorium Namibii nie oznacza, iż wszystkie akty władz południowo-afrykańskich winny być uznane za bezprawne i nieważne. Np. akty małżeństwa.

▼Deklaracja Wspólnoty Europejskiej z 1991 roku

Uznawanie nowych państw w Europie Wschodniej i na terytorium ZSRR. Warunkiem uznania nowych państw przez Wspólnotę Europejską będzie:

„przestrzeganie postanowień Karty Narodów Zjednoczonych oraz zobowiązań zawartych w Akcie Helsińskim i Karcie Paryskiej, szczególnie w zakresie rządów prawa, demokracji oraz przestrzegania praw człowieka itd.”

XII. ZAKRES KOMPETENCJI JURYSDYKCYJNEJ PAŃSTWA

Jurysdykcja państwa - to przysługujące mu uprawnienie do sprawowania władztwa względem osób oraz rzeczy.

Są trzy sposoby:

• Przez stanowienie prawa

• Przez egzekwowanie prawa

• Przez sądzenie

Dwa wymiary jurysdykcji państwa:

• Terytorialny

• Personalny

Terytorialna - dotyczy wszystkiego na terytorium danego państwa

Są wyjątki:

• Nietykalność osoby przedstawiciela dyplomatycznego

▼Sprawa Matwiejewa z 1708 roku

Ambasador Piotra I w Londynie zatrzymany na ulicy przez niezaspokojonych wierzycieli i zatrzymany. Królowa Anna Stuart kazała jednak natychmiast go wypuścić, winnych zaś - ukarać.

▼ Sprawa Raoula Wallenberga

Szwedzki dyplomata w Budapeszcie w 1945 roku został aresztowany przez okupacyjne władze radzieckie. Zmarł (podobno?) z przyczyn naturalnych w 1947 roku. W 1957 roku ZSRR przyjął na siebie odpowiedzialność za incydent. Stwierdził, że osoba odpowiedzialna za uwięzienie Wallenberga została osądzona i skazana.

Dyplomata nie może być również poddawany jakimkolwiek przymusowym kontrolą albo badaniom, np. na obecność alkoholu.

Wyjątki od zasady nietykalności osobistej dyplomatów:

• badanie na lotnisku

• jeżeli jest ujęta na gorącym uczynku popełnienia przestępstwa (tymczasowe zatrzymanie tylko)

• rewizja - jeśli uwzględniają to przepisy bezpieczeństwa publicznego

▼ Przypadek ambasadora Jugosławii w Szwecji z 1988 roku

Ambasador Jugosławii w Szwecji na terenie dziecięcego placu zabaw wymachiwał naładowanym pistoletem. Został rozbrojony przez policjantów, którzy broń skonfiskowali.

Państwo przyjmujące jest zobowiązane do dbania o jego bezpieczeństwo.

Spełnianie żądań terrorystów

▼ Sprawa niemieckiego ambasadora w Gwatemali, hrabiego von Spreti, 1970 rok

W Gwatemali porwano ambasadora, na co władze że mogą spełnić warunków porywaczy (uwonienie kilku więźniów politycznych). Ambasadora zamordowano a Niemcy zerwali stasunki dyplomatyczne z Gwatemalą.

W zależności od realności i rodzaju żądań jakie są stawiane, można czasami spełnić żądania porywaczy.

XIII. IMMUNITETY JURYSDYKCYJNE PRZEDSTAWICIELI DYPLOMATYCZNYCH

Są różne formy immunitetu:

• karny

• cywilny i administracyjny

W sprawach karnych:

Muszą przestrzegać prawa państwa przyjmującego, ale nie mogą być tam sądzone, ani podlegać sankcjom karnym przewidzianym w prawie państwa przyjmującego

Przysługuje niezależnie od ciężkości kary.

▼ Sprawa incydentu w Maryland, 1935 rok

W 1935 roku policjant zatrzymał do kontroli samochód, w którym jechał poseł irański z małżonką. Zatrzymano i aresztowano ich, ale bezpodstawnie i natychmiast zwolniono.

Państwo przyjmujące może jednak zażądać od państwa wysyłającego uchylenia immunitetu

▼ Sprawa Waddingtona z 1906 roku

Waddington, syn przedstawiciela chilijskiego w Brukseli, dokonał zabójstwa. Ojciec zrzekł się jego immunitetu i został on sądzony wg. prawa belgijskiego.

Państwo przyjmujące może uznać dyplomatę za osobę nie mile widzianą (persona non grata)

Jeżeli dyplomata nie opuści kraju w terminie może być normalnie sądzony

Państwo przyjmujące może żądać od państwa wysyłającego osądzenia dyplomaty we własnym zakresie

▼ Sprawa ambasady irackiej w Paryżu z 1978 roku

Ambasada iracka w Paryżu przez pewien czas zajęta była przez terrorystę. Kiedy wyprowadzano terrorystę iraccy dyplomaci zaczęli do niego strzelać i zastrzelili 2 inne osoby. Irackie sądownictwo nie osądziło dyplomatów.

W sprawach administracyjnych:

Nie podlega jurysdykcji cywilnej i administracyjnej państwa przyjmującego

Są 3 wyjątki:

1. w zakresie prawa rzeczowego odnoszącego się do prywatnego mienia nieruchomego położonego na terenie państwa przyjmującego (np. bezprawnie zajętej rzeczy bądź o powództwo o zaniechanie wznoszenia budynku na danej nieruchomości)

(chyba że dyplomata sprawuje władztwo nad ruchomością w imieniu państwa wysyłającego w imieniu misji)

Problem zrzeczenia się immunitetu dyplomatycznego:

Immunitetu zrzec się może jedynie państwo wysyłające działając przez szefa dyplomacji (nie może się zrzec sam dyplomata)

▼ Sprawa Montwid-Białłozór v. Ivaldi (polski SN, 1925 rok)

Włoski attache wojskowy w Warszawie zawarł umowę najmu lokalu z osobą prywatną. Zaznaczył, że jakby co to się zrzecze immunitetu, jednak nie mógł tego zrobić.

Jak długo przysługuje immunitet jurysdykcyjny?

Osoby uprawnionej nie można sądzić po wygaśnięciu przysługujących jej immunitetów o ile:

w grę wchodzą akty urzędowe dokonane przezeń w toku pełnienia funkcji członka misji dyplomatycznej.

Immunitet nie przysługuje, gdy dany akt należy zakwalifikować nie jako akt państwa, którego przedstawiciel jest dyplomatą, ale akt ewidentnie prywatny lub zabójstwo.

Immunitety jurysdykcyjne głów państwa oraz innych wysokich urzędników państwowych (szefowie rządów oraz ministrowie)

Międzynarodowe prawo zwyczajowe przyznaje im immunitet jurysdykcyjny karny

▼ Sprawa Yerodii (Kongo v. Belgia, MTS, 2002 rok)

Belgijski sędzia śledczy wydał międzynarodowy nakaz aresztowania niejakiego Abdulaye Yerodia Ndombasi, za ludobójstwo ten jednak był ministrem Kongo i nie mógł być pociągnięty do odpowiedzialności.

▼ Sprawa Ariela Sharona (belgijski Sąd Najwyższy, 2003 rok)

W 1982 roku w czasie wojny w Libanie doszło do masakry w obozach uchodźców Sabra i Shatila. Charon odpowiadał za pomoc logistyczną, i chcieli go pociągnąć do odpowiedzialności, ale nie można było bo pełnił funkcję państwową.

Drugi rodzaj immunitetu jurysdykcyjnego - immunitet materialny:

Nie podlegają odpowiedzialności za czyny dokonane podczas posiadania immunitetu - nawet po jego wygaśnięciu (akty, które można uznać za mieszczące się w ramach funkcji urzędowych)

▼ Sprawa Pinocheta (brytyjska Izba Lordów, 1999 rok)

Senator Pinochet, była głowa państwa chilijskiego, przybył do Wielkiej Brytanii w celach leczniczych. W tym czasie władze hiszpańskie złożyły u władz brytyjskich wniosek o ekstradycję Senatora. Wskazywały w nim, że w Hiszpanii toczy się przeciwko niemu postępowanie karne związane z postawionymi mu zarzutami. Izba Lordów uznała, że akty kryminalne zakazane przez prawo międzynarodowe (takie jak np. akty tortur, ludobójstwa, zbrodnie przeciwko ludzkości) nie mogą być uznane za „akty mieszczące się w ramach pełnionych funkcji urzędowych”. Pinochetowi immunitetu zatem nie przyznano.

TU JEST KONIEC MEGA SKRÓTU

Normalne notatki

Immunitet suwerenny państwa

Istota tej konstrukcji prawnej stanowi konsekwencję zasady suwerennej równości państw i wyrażana jest w maksymie PAR IN PAREM NON HABET IMPERIUM - równy wobec równego sobie nie może wykonywać zwierzchniego władztwa.

W świetle międzynarodowego prawa zwyczajowego państwo oraz jego organy wyłączone są spod jurysdykcji innego państwa.

Skorzystanie przez państwo obce w toku postępowania z zamiaru immunitetu jurysdykcyjnego prowadzi do braku możliwości merytorycznego rozpoznania sporu między powodem a państwem obcym.

▼ Przykład:

Jeżeli obywatel RP pozywa przed sądem polskim Koreę Płn. domagając się odszkodowania za szkodę, którą poniósł na skutek nie wydania mu wizy wjazdowej przez wydział konsularny ambasady Korei w RP - sąd polski pozew odrzuci, jako że nie ma jurysdykcji w sprawie.

I Zakres- podmiotowy zasady:

• Pojęcie państwo w tym kontekście rozumiane jest zwykle szeroko i obejmuje skarb państwa

• Organy rządowe i inne organy reprezentujące państwo: minister, urzędy konsularne między premierem, prezydenta, ministerialne

▼ Sprawa Mc Elhinney (Sąd Najwyższy Irlandii, 1995 rok)

Wobec pana Mc Elhinney użyli siły brytyjscy żołnierze stacjonujący na przejściu granicznym pomiędzy Irlandia Płn. I Irlandią. Zdarzenie miało miejsce już na terytorium Irlandii. P. Mc Elhinney pozwał przed sądami irlandzkimi m. in. brytyjskie Ministerstwo Obrony, domagając się zadośćuczynienia za doznaną krzywdę (szok wynikający z zastosowania groźby przy użyciu broni palnej). Sądy irlandzkie stwierdziły, że nie mają jurysdykcji do rozpatrywania sprawy, jako że brytyjskiemu Ministerstwu Obrony służy immunitet jurysdykcyjny.

• Podmioty utworzone w celu wykonywania pewnych prerogatyw władzy państwowej, np. niektóre banki państwowe, państwowe przedstawicielstwa handlowe lub kulturowe, niektóre państwowe przedstawicielstwa informacyjne.

▼ Sprawa Krajina v. TASS Agency z 1949 roku (sądy angielskie)

Powód zarzucał stronie pozwanej zniesławienie go treścią artykułu opublikowanego w gazecie wydawanej przez radziecką Agencję TASS. Sądy angielskie orzekły, że pozwanemu przysługuje - jako organowi informacyjnemu ZSRR - immunitet jurysdykcyjny.

• Części składowe państw federalnych oraz jednostki podziału administracyjnego w państwach jednolitych, o ile działają one w wykonaniu suwerennych kompetencji państwowych.

II Zakres- przedmiotowy zasady:

Powszechnie przyjmuje się immunitet jurysdykcyjny państwa ma charakter ograniczony, tzn. że przysługuje on gdy odnosi się do jego aktów o charakterze władczym. Kluczowe znaczenie ma tutaj podział aktów na dwa rodzaje:

• Acta de iure impeii - akty suwerenne, władcze

Wewnętrzne akty administracyjne, np. wydalenie cudzoziemca, akty legislacyjne, np. nacjonalizacja majątku, akty związane z działalnością konsularno - dyplomatyczne: odmowa wydania wizy wjazdowej, działania podejmowane przez siły zbrojne danego państwa.

▼ Sprawa Amerada Hess Shipping Corp. (SN USA, 1989 rok)

Liberyjski tankowiec Hercules został w 1982 roku ostrzelany na pełnym morzu przez argentyńskie okręty wojenne w czasie konfliktu argentyńsko-brytyjskiego o Falklandy. W wyniku ataku statek został poważnie uszkodzony. Armator wystąpił przed sądami amerykańskimi przeciwko Republice Argentyny z roszczeniem odszkodowawczym.

SN USA stwierdził, że w rozpatrywanym przypadku Argentynie przysługuje immunitet jurysdykcyjny. Jego zdaniem w tej sprawie nie zachodził żaden z wyjątków przewidzianych w prawie Stanów Zjednoczonych, w których zarzut immunitetu nie mógł być skutecznie powoływany przez państwo obce.

• Acra de iure gestationis - nie są suwerenne bądź władcze

To takie akty, których państwo dokonuje występując w obronie tak jak podmiot prywatny, np. umowy o dostawy towarów albo usług

▼ Sprawa skargi przeciwko Cesarstwu Iranu (Niemiecki Sąd Konstytucyjny, 1963 rok)

Ambasada Iranu w RFN zawarła umowę z prywatnym wykonawcą, której przedmiotem było dokonanie remontu pomieszczeń ambasady. Usługobiorca nie wywiązał się z obowiązku zapłaty za usługę.

W toku postępowania sądowego o zapłatę (wszczętego przez niemieckiego wykonawcę) sądy niemieckie odmówiły przyznania immunitetu jurysdykcyjnego Iranowi stwierdzając, że zawarcie przedmiotowej umowy było aktem de iure gestionis.

W sprawie tej sąd niemiecki odmówił przyznania immunitetu Iranowi w związku z odmową zapłaty za usługi związane z remontem ambasady Iranu w RFN. Umowy o pracę zawierane przez placówki państwa wysyłającego z obywatelami państwa przyjmującego, o ile pracownik wykonuje funkcję czysto techniczną, np. jest kierowcą, tłumaczem.

Immunitet jurysdykcyjny przysługuje państwu również, gdy jego działanie jest, co prawda aktem władczym, ale narusza prawo międzynarodowe.

▼ Sprawa Al-Adsani (brytyjski sąd apelacyjny, 1996 rok)

Pan Al-Adsani posiadał podwójne, brytyjsko - kuwejckie obywatelstwo. W czasie pobytu w Kuwejcie w 1991 roku, w państwowym więzieniu był bity i torturowany (przypalanie, podtapianie w basenie itd.). Po powrocie do GBR wszczął postępowanie sądowe, domagając się od rządu kuwejckiego odszkodowania i zadośćuczynienia. ? Czy w takim przypadku immunitet również przysługuje?

Brytyjski sąd apelacyjny stwierdził, że Kuwejtowi immunitet jurysdykcyjny przysługuje, jako że zarzucane państwu działanie nie mieściło się w zakresie żadnego z wyjątków od zasady przyznawania immunitetu, określonych w ustawie brytyjskiej o immunitecie państwa. [W świetle owej ustawy immunitet Kuwejtowi by jednak nie przysługiwał, gdyby można mu było przypisać torturowanie kogokolwiek na terytorium GBR]

▼ Sprawa: Prefektura Voiotia v. RFN (grecki Sąd Najwyższy, 2000 rok)

W czasie drugiej wojny światowej oddziały niemieckie napadły na wioskę Distomo w prefekturze Voiotia; wymordowały mieszkańców, zniszczyły mienie. Pięćdziesiąt lat później - spadkobiercy wymordowanych wystąpili przed sądami greckimi przeciwko państwu niemieckiemu z roszczeniami odszkodowawczymi. Strona pozwana podniosła zarzut immunitetu jurysdykcyjnego.

Zdaniem Sądu: w przypadku rażącego nadużycia uprawnień suwerennych (a zatem w przypadku rażącego naruszenia prawa międzynarodowego) przez państwo, nie jest ono uprawnione do powoływania się na immunitet jurysdykcyjny. Akty państwa naruszające normy ius cogens nie mogą być uznawane za acta de iure imperii.

Immunitet jurysdykcyjny państwa przyznawany jest w praktyce także wtedy, gdy działanie państwa obcego narusza prawo międzynarodowe, także normy ins cogens. Można jednak postawić tezę, że odmowa przyznania immunitetu państwu w przypadku rażącego naruszenia przezeń prawa międzynarodowego (w szczególności naruszenia ins cogens poza jego terytorium).

Jakie miejsce zajmuje omawiana konstrukcja w polskim prawie?

W polskim prawie nie ma żadnej regulacji bezpośrednio odnoszącej się do immunitetu jurysdykcyjnego państwa. Polska nie jest stroną żadnej umowy międzynarodowej, która dotyczyłaby immunitetu. W praktyce sądy odnoszą się do immunitetu jurysdykcyjnego. Obowiązek stosowania tej konstrukcji w polskim prawie przez sądy wywodzi się:

• Ze zwyczaju międzynarodowego zgodnie z akt.9 Konstytucji.

▼ Art. 9 Konstytucji RP

„Rzeczpospolita Polska przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego”.

• z rozległej interpretacji art. 1111 k.p.c.

▼ Art. 1111 Kodeksu postępowania cywilnego

„Nie mogą być pozywani przed sądy polskie następujący cudzoziemcy:

1) uwierzytelnieni w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej szefowie przedstawicielstw dyplomatycznych państw obcych;

2) osoby należące do personelu dyplomatycznego przedstawicielstw państw obcych w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej;

3) inne osoby korzystające z immunitetów dyplomatycznych na mocy ustaw, umów lub powszechnie ustalonych zwyczajów międzynarodowych;

4) członkowie rodzin osób wymienionych w pkt 1, 2 i 3, jeżeli pozostają z nimi we wspólnocie domowej”.

ACT OF STATE DOCTRINE

Doktryna państwa Act of state doctrine nie jest wyjątkiem od zasady pełnej kompetencji terytorialnej państwa. Rozpatrujemy ją tutaj ze względu na jej praktyczne znaczenie oraz na jej pozorne podobieństwo do konstrukcji immunitetu jurysdykcyjnego państwa.

Doktryna aktu państwa rozwinęła się równolegle w prawach krajowych Wielkiej Brytanii i USA. Stanowi ona, że sądy jednego państwa nie mogą kwestionować skuteczności ani też szukać w przedmiocie publicznych aktów państwa obcego dokonywanych przez to państwo obce na terytorium podległym jego władzy.

▼ Sprawa Luther v. Sagor (brytyjski sąd apelacyjny, 1921 rok)

Należący do Powoda, a znajdujący się na terytorium Rosji, zakład przetwórstwa drzewnego został w 1919 roku znacjonalizowany przez władze sowieckie. Rok później Pozwany, amerykański przedsiębiorca, nabywszy od tych władz część skonfiskowanego drewna, sprowadził ją na terytorium Wielkiej Brytanii z zamiarem zbycia. Powód wystąpił wówczas do sądu z żądaniem stwierdzenia, iż wzmiankowany asortyment stanowi jego własność. Sędziowie Sądu stwierdzili, co następuje: „przyjętym jest, że prawomocność aktów niepodległego, suwerennego rządu w odniesieniu do podległych jego jurysdykcji przedmiotów i rzeczy nie może być podważana przed sądami tego kraju [tzn. Wielkiej Brytanii].” Sąd uznał zatem, że nie może badać kwestii zgodności z prawem wywłaszczenia Powoda przez władze radzieckie; uznał tym samym, że nie może podważać skutków prawnych suwerennych aktów obcego rządu.

▼ Sprawa Banco Nacional de Cuba v. Sabbatino (SN USA, 1964 rok)

Spółka amerykańska zawarła w 1960 roku umowę, której przedmiotem było zakupienie cukru od kubańskiej spółki akcyjnej (opartej o większościowy kapitał amerykański).

Umowa przewidywała, że amerykańska spółka zapłaci za towar gotówką w USA, po przedstawieniu dokumentów okrętowych i weksla płatnego na okaziciela (w momencie zapłaty własność cukru przejść miała na nabywcę).

Władze kubańskie znacjonalizowały spółkę, która była sprzedawcą cukru, na bardzo niekorzystnych warunkach. Podstawę prawną stanowił dekret o upaństwowieniu przedsiębiorstw, w których podmioty amerykańskie dysponowały większością udziałów lub zysków.

Sukcesor znacjonalizowanej spółki - bank kubański - podpisał nowy kontrakt z firmą amerykańską na dostawę cukru. I dopiero wtedy statki z ładunkiem opuściły porty kubańskie.

Po dotarciu ładunku do USA, nowojorska filia znacjonalizowanej spółki kubańskiej zażądała, by nabywca cukru przekazał pieniądze za towar nie bankowi kubańskiemu, lecz tejże filii. Wskazywała ona, że nacjonalizacja dokonana przez władze kubańskie była sprzeczna z prawem międzynarodowym i nie powinna wywierać skutków na terytorium USA.

Problem prawny: komu przekazać pieniądze?.

SN w wyroku wskazał, że: „władza Sądownicza nie będzie badać ważności upaństwowienia dokonanego na swym terytorium przez suwerenny rząd istniejący i uznawany przez Stany Zjednoczone w czasie trwania sporu”. Był to zatem wyrok niekorzystny dla filii znacjonalizowanej spółki. Oznaczał on, że prawowitym właścicielem sprzedawanego cukru (w świetle prawa Stanów Zjednoczonych) nie jest już filia znacjonalizowanej spółki, lecz bank kubański.

Różnice między doktryną państwa a immunitetem jurysdykcyjnym:

• Immunitet jurysdykcyjny państwa jest konstrukcją międzynarodową, podczas gdy doktryna aktu państwa jest konstrukcją stosowaną w kilku tylko państwach, np. USA.

• Immunitet jurysdykcyjny państwa wchodzi w grę wówczas, gdy stroną poznaną w sprawie jest państwo obce. Doktryna państwa stosowana jest także wtedy, gdy państwo obce nie jest stroną w państwie (chodzi np. o akty)

• Struktura powołania się na jurysdykcję powoduje, że sąd w ogóle nie ma jurysdykcji w danej sprawie. W przypadku doktryny państwa sąd ma jurysdykcję, tzn. może sprawę merytorycznie badać, ale nie jest uprawniony do podważania skutków publicznego aktu innego państwa.

Na doktrynę aktu państwa nie można się przed sądami amerykańskimi powoływać wówczas, gdy akt obcego państwa stanowił rażące naruszenia prawa międzynarodowego.

▼ Sprawa Filartiga v. Peña Irala 1984 roku (sąd okręgowy dla Nowego Jorku)

W 1978 roku syn jednego z paragwajskich dysydentów został na terytorium tegoż państwa porwany, a następnie zgładzony w trakcie tortur przez wysokiego urzędnika miejscowej policji. Dzięki temu, iż jeszcze tego samego roku sprawca wyjechał do Stanów Zjednoczonych, przebywająca tam rodzina zamordowanego złożyła przeciwko niemu pozew cywilny w miejscowym sądzie. Kwestia zastosowania doktryny act of state pojawiła się w związku z przypuszczeniem, iż zarówno porwanie, jak i zabójstwo inspirowane były przez rząd paragwajski. Sąd odmówił oddalenia powództwa na tej podstawie wskazując, iż zabójstwo stanowi „jasne i oczywiste” naruszenie prawa narodów. Zdaniem Sądu, w przypadkach, gdy „prawnomiędzynarodowa zasada jest tak jasna i powszechnie uznawana [...] doktryna act of state nie znajduje zastosowania”.

Traktatowe wyłączenie sądów danego państwa

Niekiedy w umowach międzynarodowych zawierane są klauzule na podstawie, których pewne spory między jednym umawiającym się państwem a podmiotem prywatnym drugiego umawiającego się państwa, którego to spory związane z kontraktami prywatno-prawnymi wykonywanymi w jednym z tych państw nie podlegają kompetencji sądu tego państwa, ale mają być rozstrzygane w drodze arbitrażu międzynarodowego.

▼Umowa między Rzeczpospolitą Polską i Królestwem Holandii o popieraniu i wzajemnej ochronie inwestycji z 1992 roku

Artykuł 3: „1. Każda Umawiająca się Strona zapewni uczciwe i sprawiedliwe traktowanie inwestycji dokonywanych przez inwestorów drugiej Umawiającej się Strony i nie będzie stawiała przeszkód, poprzez wprowadzanie nieuzasadnionych lub dyskryminacyjnych zarządzeń, odnośnie do ich eksploatacji i zarządzania nimi oraz ich utrzymania, wykorzystywania i dysponowania nimi przez tych inwestorów.

2. W szczególności każda Umawiająca się Strona zapewni tym inwestycjom pełne bezpieczeństwo i ochronę w stopniu nie mniejszym niż przyznane bądź inwestycjom dokonywanym przez własnych inwestorów, bądź inwestycjom dokonywanym przez inwestorów jakiegokolwiek państwa trzeciego z końcową możliwością wyboru korzystniejszej opcji dla zainteresowanego inwestora.

Artykuł 8: „1. Każdy spór między jedną Umawiającą się Stroną i inwestorem drugiej Umawiającej się Strony dotyczący skutków decyzji podjętej przez pierwszą Umawiającą się Stronę w odniesieniu do zasadniczych aspektów związanych z prowadzeniem działalności [...], rozstrzygany przez zainteresowane strony w drodze polubownej.

2. Jeżeli takie spory nie mogą być rozstrzygnięte w ciągu sześciu miesięcy od daty, gdy jedna ze stron zwróciła się z wnioskiem o polubowne ich rozstrzygnięcie, dany spór zostanie przedłożony na wniosek inwestora trybunałowi arbitrażowemu”.

Podmiot prywatny w drodze umowy cywilnoprawnej zawartej z państwem nie może zrzec się uprawnienia cywilnoprawnego z umowy międzynarodowej do wszczęcia postępowania przeciwko temu państwu przed międzynarodowym trybunałem arbitrażowym.

▼ Sprawa EUREKO v. Polska (Trybunał Arbitrażowy, 2005 rok)

Holenderska spółka EUREKO nabyła w 1999 roku od polskiego Skarbu Państwa pewną pulę akcji prywatyzowanego PZU S.A. Z umowy sprzedaży akcji wynikało, że Polska zamierza sprzedać, a EUREKO zamierza kupić dalsze akcje PZU, tak, by uzyskać ich większościowy pakiet. Do dziś Polska nie sprzedała EUREKO pakietu większościowego.

W umowie sprzedaży akcji z 1999 roku zawarta była klauzula, zgodnie, z którą wszelkie spory wynikające z umowy sprzedaży akcji miały być rozstrzygane przez sądy polskie zgodnie z prawem polskim.

EUREKO wystąpiła jednak do międzynarodowego trybunału arbitrażowego ze skargą przeciwko Polsce, zarzucając jej m. in. naruszenie art. 3 (1) opisanej wyżej umowy międzynarodowej zawartej między Polską a Holandią.

Polska przed trybunałem arbitrażowym twierdziła, że nie jest on kompetentny do rozstrzygania sprawy, jako że z umowy sprzedaży akcji wynikało, że wszelkie spory dotyczące przedmiotowej inwestycji EUREKO (tj. zakupu akcji PZU) rozstrzygane będą przez sądy polskie.

Trybunał odrzucił zarzut Polski wskazując, że jeżeli umowa międzynarodowa zawarta między państwami przyznaje jednostce uprawnienie do wystąpienia ze skargą do międzynarodowego trybunału arbitrażowego, to jednostka tego uprawnienia nie może się skutecznie zrzec w cywilnoprawnym kontrakcie zawartym z jednym z tych państw.

Działalność międzynarodowych trybunałów prawnych:

W niektórych przypadkach sprawy przestępstw popełnionych przez osoby fizyczne na terytorium danego państwa mogą podlegać nie tylko kompetencji sądów tego państwa, ale także kompetencji międzynarodowych sądów karnych.

Pierwszym i jedynym jak na razie stałym sądem międzynarodowym jest Międzynarodowy Trybunał Karny z siedzibą w Genewie. Stworzony został na podstawie umowy międzynarodowej - statut MTK w 1998 roku.

Statut MTK wszedł w życie w lipcu 2002 roku. Jest on zatem instytucją działającą. Stronami statutu jest wiele państw w tym Polska.

Pod względem przedmiotowym jurysdykcji MTK podlegają sprawy:

• zbrodni ludobójstwa

▼ Art. 6 Statutu MTK

„Dla celów niniejszego statutu "ludobójstwo" oznacza którykolwiek z następujących czynów, dokonany z zamiarem zniszczenia w całości lub części grupy narodowej, etnicznej, rasowej lub religijnej, takich jak:

(a) zabójstwo członków grupy;

(b) spowodowanie poważnego uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia psychicznego członków grupy;

(c) rozmyślne stworzenie dla grupy warunków życia, obliczonych na spowodowanie jej całkowitego lub częściowego zniszczenia fizycznego;

(d) stosowanie środków, które mają na celu wstrzymanie urodzin w obrębie grupy;

(e) przymusowe przekazywanie dzieci członków grupy do innej grupy”.

Sprawy zbrodni przeciwko ludności

▼ Art. 7 Statutu MTK

„1. Dla celów niniejszego statutu "zbrodnia przeciwko ludzkości" oznacza którykolwiek z następujących czynów, popełniony w ramach rozległego lub systematycznego, świadomego ataku skierowanego przeciwko ludności cywilnej:

(a) zabójstwo;

(b) eksterminacja;

(c) niewolnictwo;

(d) deportacja lub przymusowe przemieszczanie ludności;

(e) uwięzienie lub inne dotkliwe pozbawienie wolności fizycznej z naruszeniem podstawowych reguł prawa międzynarodowego;

(f) tortury;

(g) zgwałcenie, niewolnictwo seksualne, przymusowa prostytucja, wymuszona ciąża, przymusowa sterylizacja oraz jakiekolwiek inne formy przemocy seksualnej porównywalnej wagi;

(h) prześladowanie jakiejkolwiek możliwej do zidentyfikowania grupy lub zbiorowości z powodów politycznych, rasowych, narodowych, etnicznych, kulturowych, religijnych, płci (gender) w rozumieniu ustępu 3 lub z innych powodów powszechnie uznanych za niedopuszczalne na podstawie prawa międzynarodowego, w związku z jakimkolwiek czynem, do którego odnosi się niniejszy ustęp, lub z jakąkolwiek zbrodnią objętą jurysdykcją Trybunału;

(i) wymuszone zaginięcia osób;

(j) zbrodnia apartheidu;

(k) inne nieludzkie czyny o podobnym charakterze celowo powodujące ogromne cierpienie lub poważne uszkodzenie ciała albo zdrowia psychicznego lub fizycznego.

2. W rozumieniu ustępu 1:

(a) "atak skierowany przeciwko ludności cywilnej" oznacza sposób działania, polegający na wielokrotnym dopuszczaniu się czynów opisanych w ustępie 1 skierowanych przeciwko ludności cywilnej, podjęty stosownie do lub dla wsparcia polityki państwowej lub organizacyjnej zakładającej dokonanie takiego ataku;

(b) "eksterminacja" obejmuje celowe stworzenie takich warunków życia, inter alia, pozbawienie dostępu do jedzenia i opieki medycznej, które są obliczone na wyniszczenie części ludności;

(c) "niewolnictwo" oznacza realizowanie niektórych lub wszystkich uprawnień związanych z prawem własności w stosunku do człowieka oraz obejmuje realizację tych uprawnień w zakresie handlu ludźmi, a w szczególności kobietami i dziećmi;

(d) "deportacja lub przymusowe przemieszczanie ludności" oznacza zmuszenie ludzi do zmiany ich zgodnego z prawem miejsca zamieszkania połączone z wydaleniem lub innymi przymusowymi działaniami, bez podstawy w prawie międzynarodowym;

(e) "tortury" oznaczają celowe zadawanie dotkliwego bólu lub cierpienia, fizycznego bądź psychicznego, jakiejkolwiek osobie będącej pod opieką lub pod kontrolą oskarżonego; termin ten nie obejmuje bólu i cierpienia wynikających jedynie ze zgodnych z prawem sankcji, nieodłącznie związanych z tymi sankcjami lub wywołanych przez nie przypadkowo;

(f) "wymuszona ciąża" oznacza bezprawne uwięzienie kobiety, której zajście w ciążę nastąpiło na skutek przemocy, z zamiarem wpłynięcia na skład etniczny jakiejkolwiek grupy ludności lub dokonania innych poważnych naruszeń prawa międzynarodowego; niniejsza definicja w żadnym razie nie może być rozumiana jako naruszająca prawo krajowe dotyczące ciąży;

(g) "prześladowanie" oznacza celowe i dotkliwe, sprzeczne z prawem międzynarodowym, pozbawianie podstawowych praw jakiejkolwiek grupy lub wspólnoty z powodu jej tożsamości;

(h) "zbrodnia apartheidu" oznacza niehumanitarne działania o charakterze podobnym do opisanych w ustępie 1, dokonane w ramach zinstytucjonalizowanego ustroju ukierunkowanego na systematyczny ucisk oraz przewagę jednej grupy rasowej nad jakąkolwiek inną grupą lub grupami rasowymi oraz dokonane w zamiarze utrzymania tego ustroju;

(i) "wymuszone zaginięcia osób" oznaczają zatrzymanie, aresztowanie lub porwanie osób przez Państwo lub organizację polityczną lub z ich upoważnienia, przy ich poparciu lub milczącej zgodzie, a następnie odmowę przyznania faktu tego pozbawienia wolności lub odmowę przekazania informacji dotyczących losu i miejsca pobytu tych ludzi, z zamiarem pozbawienia ich ochrony prawnej przez dłuższy okres czasu.

3. Dla celów niniejszego statutu przyjmuje się, że pojęcie "płeć" (gender) odnosi się do dwóch płci: męskiej i żeńskiej w kontekście społecznym. Pojęcie "płeć" (gender) nie ma żadnego innego znaczenia od wskazanego

• Sprawy zbrodni wojennych

▼ Art. 8 Statutu MTK

„Dla celów niniejszego statutu "zbrodnie wojenne" oznaczają [między innymi]:

(a) poważne naruszenia Konwencji Genewskich z dnia 12 sierpnia 1949 r., mianowicie jakiekolwiek z wymienionych poniżej działań skierowanych przeciwko ludziom lub dobrom chronionym na podstawie postanowień odpowiedniej Konwencji Genewskiej:

(i) zamierzone zabójstwo;

(ii) tortury lub nieludzkie traktowanie, w tym eksperymenty biologiczne;

(iii) umyślne sprawianie wielkich cierpień albo ciężkich uszkodzeń ciała i zdrowia;

(iv) poważne zniszczenia i przywłaszczania mienia, nieusprawiedliwione koniecznością wojskową i dokonywane bezprawnie i samowolnie;

(v) zmuszanie jeńców wojennych lub innych chronionych osób do służby w siłach zbrojnych mocarstwa nieprzyjacielskiego;

(vi) umyślne pozbawianie jeńców wojennych lub innych chronionych osób prawa do rzetelnego procesu prowadzonego w normalnym trybie;

(vii) bezprawna deportacja lub przesiedlenie albo bezprawne pozbawianie wolności;

(viii) branie zakładników”.

Pod względem czasowym jurysdykcja MTK obejmuje zbrodnie popełnione po lipcu 2002. Dlatego Husain nie mógł być przed nim sądzony.

Trybunał może wykonywać jurysdykcję wobec sprawców opisanych zbrodni w trzech przypadkach:

Jeżeli państwo, strona statutu, przedstawi prokuratorowi trybunału sytuację wskazującą na popełnienie zbrodni

▼Sprawa konfliktu w Ugandzie

Od 1986 roku, kiedy do władzy doszedł prezydent Yoweri Museveni, toczy się tam wojna domowa między siłami rządowymi a Lord's Resistance Army (LRA). Ocenia się, że siły LRA składają się w 85% z dzieci w wieku 11-15 lat, porywanych z wiosek. Ich „inicjacja wojskowa” polega często na dokonywaniu rytualnych mordów bądź okaleczeń. Oddziałom LRA zarzuca się: porywanie i seksualne wykorzystywanie dzieci, zabójstwa i okaleczanie zwolenników rządu (obcinanie uszów, warg, rąk), palenie wiosek, gwałty, masowe przesiedlenia.

29 lipca 2004 roku Prokurator MTK wszczął postępowanie w tej sprawie po tym, jak prezydent Ugandy przedstawił Trybunałowi omawianą sytuację.

W tym samym trybie wszczęte zostało postępowanie w sprawie sytuacji w Demokratycznej Republice Kongo (dnia 23 czerwca 2004 roku).

Jeżeli prokurator dokona wszczęcia postępowania z własnej inicjatywy (jeszcze nie miało miejsca)

Jeśli Rada Bezpieczeństwa ONZ działając na podstawie rozdziału 7 Karty ONZ przedstawi prokuratorowi Trybunału sytuację wskazującą na popełnienie przestępstwa.

▼ Sytuacja w prowincji Darfur w Sudanie

Od odzyskania niepodległości w 1956 roku w Sudanie toczy się konflikt wewnętrzny, którego stronami są: mieszkający na północy kraju muzułmanie i zamieszkujący południe chrześcijanie. Raporty organizacji humanitarnych wskazują, że w ciągu 18 miesięcy od nasilenia się konfliktu, wspierane przez rząd w Chartumie grupy prywatnych bojówek (Janjaweed) wymordowały ok. 30.000 czarnych Sudańczyków. Raporty wskazują na dokonywanie morderstw, gwałtów, niszczenie wiosek i zatruwanie ujęć wody.

Na podstawie rezolucji nr 1593 z 2005 roku RB ONZ przedstawiła MTK sytuację wskazującą na popełnienie zbrodni w Sudanie, co stanowiło podstawę do wszczęcia postępowanie w sprawie przez MTK.

Sudan nie jest stroną statutu MTK i nie godził się na przedłożenie sprawy temu Trybunałowi.

W dwóch pierwszych z wymienionych wyżej przypadków trybunał może wykorzystać jurysdykcję, jeżeli stroną jego statutu jest:

• Państwo na terytorium, którego popełniony został czyn albo państwo, którego obywatelem jest osoba oskarżona o popełnienie czynu.

• Państwo, które nie jest stroną statutu MTK może złożyć deklarację o uznaniu jego jurysdykcji w danej sprawie

Jurysdykcja MTK ma charakter komplementarny w stosunku do krajowych systemów sprawiedliwości.

Jeżeli przeciwko osobie podejrzanej toczy się postępowanie przed sądem krajowym to MTK będzie miał jurysdykcję o ile to państwo nie wyraża woli lub jest niezdolne do rzetelnego przeprowadzenia postępowania karnego.

Trybunał nie może orzec kary śmierci, może natomiast skazać na karę dożywotniego pozbawienia wolności, karę na czas określony, ale nie dłuższy niż 30 lat, karę grzywny, może orzec przypadek korzyści pochodzących z przestępstwa.

Traktatowe przekazanie pewnych uprawnień na własnym terytorium państwu obcemu.

Państwo może w umowie międzynarodowej wyrazić zgodę na stacjonowanie na jego terytorium obcych sił zbrojnych. W przypadku takim zezwala się państwu obcemu na wykonywanie kompetencji władczych wobec członków tych sił zbrojnych i terenów bazy wojskowej.

▼ Umowa między Państwami-Stronami Traktatu Północnoatlantyckiego dotycząca statusu ich sił zbrojnych (NATO-SOFA) (1951 rok)

„Art. VII [...]

2. (a) Organy wojskowe Państwa wysyłającego mają prawo sprawowania wyłącznej jurysdykcji w stosunku do osób podlegających prawu wojskowemu tego Państwa w odniesieniu do przestępstw karalnych zgodnie z prawem Państwa wysyłającego, a niekaralnych zgodnie z prawem Państwa przyjmującego, w tym przestępstw przeciwko bezpieczeństwu Państwa wysyłającego.

(b) Organy Państwa przyjmującego mają prawo sprawowania wyłącznej jurysdykcji w stosunku do członków sił zbrojnych lub ich personelu cywilnego oraz członków ich rodzin w odniesieniu do przestępstw karalnych zgodnie z jego prawem, a niekaralnych zgodnie z prawem Państwa wysyłającego, w tym przestępstw przeciwko bezpieczeństwu Państwa przyjmującego.

(c) Dla potrzeb niniejszego ustępu oraz ustępu 3 niniejszego artykułu pojęcie przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu Państwa obejmuje:

(i) zdradę Państwa,

(ii) sabotaż, szpiegostwo lub naruszenie jakichkolwiek przepisów dotyczących tajemnicy państwowej tego Państwa lub tajemnicy związanej z obronnością tego Państwa.

3. W sytuacjach, gdy prawo sprawowania jurysdykcji jest zbieżne [tzn., gdy oba państwa: wysyłające i przyjmujące są uprawnione do wykonywania swojej kompetencji jurysdykcyjnej, a zatem, gdy nie znajdują zastosowania przepisy ust. 2 lit. (a) i (b), które dotyczą sytuacji, gdy jedno z państw ma wyłączną kompetencję jurysdykcyjna], stosuje się następujące zasady:

(a) organy wojskowe Państwa wysyłającego mają pierwszeństwo w sprawowaniu jurysdykcji w stosunku do członków sił zbrojnych lub ich personelu cywilnego w odniesieniu do:

(i) przestępstw skierowanych wyłącznie przeciwko mieniu lub bezpieczeństwu tego Państwa lub przestępstw wyłącznie przeciwko osobie lub mieniu innego członka sił zbrojnych tego Państwa lub ich personelu cywilnego albo członka jego rodziny;

(ii) przestępstw wynikających z podjęcia lub zaniechania jakichkolwiek czynności podczas wykonywania obowiązków służbowych.

(b) W przypadku wszelkich innych przestępstw pierwszeństwo w sprawowaniu jurysdykcji będą mieć organy Państwa przyjmującego”.

Ograniczenie władztwa państwowego na obszarze morza terytorialnego.

W świetle prawa międzynarodowego obszary morskie nie mają jednolitego statusu prawnego. Wyróżnia się:

• Wody wewnętrzne

• Morza terytorialne

• Strefy przyległe

• Wyłączne strefy ekonomiczne

• Morza otwarte lub pełne

Do terytorium państwa nadbrzeżnego zalicza się wyłącznie wody wewnętrzne i wody terytorialne.

• wody wewnętrzne - wody znajdujące się między lądem a wewnętrzną granicą (linią podstawową) morza terytorialnego. Zalicza się do nich zatoki morskie o określonej szerokości, zatoki historyczne oraz wody portów. Podlegają całkowitej i wyłącznej władzy państwa nadbrzeżnego rozciągającej się również na powietrze i dno. Wody wewnętrzne wchodzą w skład terytorium państwa nadbrzeżnego, które wykonuje nad nim pełną jurysdykcję ustawodawczą, wykonawczą, sądowniczą. Jurysdykcja rozciąga się na obszary statków obcych państw.

• Morze terytorialne jest to obszar morski wchodzący w skład państwa nadbrzeżnego, którego maksymalna szerokość wynosi 12 mil morskich od linii podstawowej. Do morza terytorialnego zaliczamy takie wody portów, czyli miejscach, w których normalnie odbywa się załadunek, wyładunek i kotwiczenie statków nawet, jeśli znajdują się dalej niż 12 mil morskich.

▼ Sprawa Wildenhus'a (1887 rok)

Na pokładzie belgijskiego statku cumującego w porcie New Jersey, obywatel Belgii zabił innego obywatela Belgii. Sądy Stanów Zjednoczonych stwierdziły, że mają jurysdykcję w sprawie, jako że czyn popełniony został na terytorium USA.

W praktyce, w przypadku drobnych przestępstw, państwo nadbrzeżne powstrzymuje się z wykonywaniem jurysdykcji.

Status prawny morza terytorialnego

Państwo nadbrzeżne wykonuje pełną jurysdykcję morza terytorialnego, przestrzenią powietrzną i dnem, a ta pełna kompetencja ograniczona jest wyłącznie prawem nieszkodliwego przepływu, tzn. statek każdego państwa obcego może wpłynąć na morze terytorialne bez konieczności uzyskiwania pozwolenia państwa nadbrzeżnego.

Prawo nieszkodliwego przepływu nie przysługuje okrętom wojennym państw obcych.

▼ Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej z dnia z dnia 24 czerwca 1992 roku w sprawie przepływu okrętów wojennych obcych państw przez polskie morze terytorialne oraz warunków wejścia tych okrętów na polskie morskie wody wewnętrzne

„§ 2. 1. Okręty wojenne obcych państw mogą przepływać przez polskie morze terytorialne oraz wchodzić na polskie morskie wody wewnętrzne za zezwoleniem Ministra Obrony Narodowej”.

Warunki legalności nieszkodliwego przepływu:

1. Przepływ powinien być nieprzerwany oraz szybki, tzn. statek może zatrzymać się wyłącznie w usprawiedliwionych, nadzwyczajnych okolicznościach.

2. W czasie przepływu nie wolno podejmować żadnych działań, które z przepływem nie są związane. Nie wolno:

• prowadzić działalności rybołówczej

• prowadzić działalności badawczej

• prowadzić ćwiczeń wojskowych

• nadawać sygnału telewizyjnego i radiowego

• przyjmowanie na pokład osób i rzeczy, jeżeli byłoby to sprzeczne z prawem państwa nadbrzeżnego

Okręty podwodne muszą być wynurzone.

Nie istnieje prawo nieszkodliwego przelotu nad morzem terytorialnym. Przestrzeń powietrzna nad wodami terytorialnymi znajduje się pod jurysdykcją państwa nadbrzeżnego i statki powietrzne mogą wlatywać za zgodą państwa nadbrzeżnego.

▼ Ustawa z dnia 12 października 1990 roku o ochronie granicy państwowej

Art. 18b: Minister Obrony Narodowej może podjąć decyzję o zniszczeniu obcego statku powietrznego, który przekroczył granicę państwową albo wykonuje lot w przestrzeni powietrznej Rzeczypospolitej Polskiej bez [właściwego] zezwolenia, gdy wymagają tego względy bezpieczeństwa, a organ dowodzenia obroną powietrzną, uwzględniając w szczególności informacje przekazane przez państwowy organ zarządzania ruchem lotniczym, stwierdzi, że obcy statek powietrzny jest użyty do działań sprzecznych z prawem, a w szczególności jako środek ataku terrorystycznego z powietrza.

Państwo nadbrzeżne może podejmować na swoim morzu terytorialnym działania konieczne dla zapobiegania przepływowi, który nie jest nieszkodliwy.

Państwo nadbrzeżne nie powinno na morzu terytorialnym aresztować osoby lub prowadzić dochodzenia w związku z jakimkolwiek przestępstwem popełnionym na obcym statku podczas korzystania przezeń z prawa nieszkodliwego przepływu.

Istnieją 4 wyjątki:

1. nie dotyczy przypadku, gdy skutki przestępstwa rozciągają się na terytorium państwa nadbrzeżnego, np. zanieczyszczenie wód

2. ta zasada nie dotyczy przestępstw, które zakłócają porządek i spokój na morzu. Chodzi o przestępstwa, które są na tyle poważne, że wymagają natychmiastowego ścigania, np. zabójstwo, gwałt.

3. gdy kapitan statku bądź przedstawiciel dyplomatyczny albo konsularny zwraca się z prośbą o pomoc.

4. dotyczy przypadków, gdy interwencja jest niezbędna dla zwalczania handlu narkotykami

Powyższe ograniczenie jurysdykcji państwa nadbrzeżnego nie odnosi się do przestępstw popełnionych w obrębie jego wód wewnętrznych.

W żadnym przypadku jurysdykcja państwa obcego nie może być wykonywana wobec okrętów wojennych i rządowych, które chronione są immunitetem. Nie stoi to jednak na przeszkodzie użycia siły zbrojnej, jeżeli jest to uzasadnione prawem do samoobrony.

Zasadniczo nie dopuszczalne jest zatrzymywanie statku w nieszkodliwym przepływie w celu wykonywania jurysdykcji cywilnej w stosunku do osób znajdujących się na ich pokładzie.

Podsumowując rozważania dotyczące wymiaru terytorialnej kompetencji jurysdykcyjnej państwa poczynić trzeba uwagi:

1. Dla potrzeb wykonywania przez państwo kompetencji jurysdykcyjnej w sprawach karnych przyjmuje się, że pokłady statków powietrznych i morskich zarejestrowanych w danym państwie traktowane są podobnie jak terytorium tego państwa w szczególności zaś mogą na pokładach tych statków obowiązywać ustawy karne państwa rejestracji.

▼Art. 5 polskiego Kodeksu karnego

„Ustawę karną polską stosuje się do sprawcy, który popełnił czyn zabroniony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jak również na polskim statku wodnym lub powietrznym, chyba, że umowa międzynarodowa, której Rzeczpospolita Polska jest stroną, stanowi inaczej”.

Problem istnienia po stronie danego państwa uprawnienia do dokonywania władczej ingerencji politycznej związanej ze zdarzeniem na pokładach obcych statków powietrznych lub obcych znajdujących się na jego terytorium regulowany jest często w umowach międzynarodowych.

▼Art. 63 Konwencji konsularnej zawartej między Polską Rzeczpospolitą Ludową a Zjednoczonym Królestwem Wielkiej Brytanii i Północnej Irlandii (weszła w życie w 1971 roku)

„[Sądowe lub inne właściwe organy Państwa przyjmującego mogą wykonywać jurysdykcję lub interweniować w inny sposób]:

a) odnośnie do jakiegokolwiek przestępstwa popełnionego na pokładzie statku Państwa wysyłającego:

I) jeśli skutki przestępstwa rozciągają się na terytorium Państwa przyjmującego;

II) jeśli przestępstwo jest tego rodzaju, że narusza spokój lub porządek wód terytorialnych lub wewnętrznych Państwa przyjmującego, włączając wszelkie porty;

III) popełnionego przez obywatela lub na obywatelu Państwa przyjmującego albo przez osobę lub na osobie niebędącej kapitanem lub członkiem załogi;

IV) stanowiącego przestępstwo, za którego popełnienie przewidziana jest według prawa Państwa przyjmującego kara pozbawienia wolności na czas nie krótszy niż pięć lat lub kara surowsza;

b) w związku z jakimikolwiek czynnościami podjętymi przez organy Państwa przyjmującego, dotyczącymi spraw celnych, imigracji, zdrowia publicznego, bezpieczeństwa życia na morzu, zanieczyszczeń wód olejami, łączności radiowej lub innej podobnej sprawy

[Do wykonywania jurysdykcji przez państwo przyjmujące w opisanych wyżej przypadkach nie jest potrzebna zgoda kapitana statku bądź urzędnika konsularnego państwa wysyłającego”.

Jak traktować przypadki, gdy między danymi państwami nie obowiązuje rządowa umowa nienawiązująca do zagadnień?

Z braku regulowań traktatowych wiele państw stosuje, mający charakter zwyczaju, francuski system jurysdykcji państwowej tzn. jurysdykcja karna nie powinna być wykonywana w sprawach związanych z dyscypliną wewnętrzną na statkach, bądź przestępstw popełnionych przez członków statku chyba, że przestępstwo narusza porządek w prawie lub o interwencję poprosił kapitan statku.

2. Z faktu popełnienia przestępstwa na terytorium danego państwa wynika, że sprawca może być osądzony przez sądy tego państwa na podstawie przepisów karnych w nim obowiązujących. Państwo, w którym przestępstwo zostało popełnione nie jest uprawnione do ścigania tego sprawcy na terytorium państwa obcego bez zgody tego państwa.

▼ Sprawa Adolfa Eichmanna z 1960 roku

Adolf Eichmann był szefem oddziału IV-B-4 Głównego Urzędu Bezpieczeństwa III Rzeszy, odpowiedzialnym za realizację planu zagłady osób narodowości żydowskiej.

Po zakończeniu II Wojny Światowej Eichmann zbiegł do Argentyny na podstawie dokumentu wystawionego przez MKCK. Nie było umowy ekstradycyjnej pomiędzy Argentyną i Izraelem.

Z terenu tego państwa uprowadziło go (bez zgody władz argentyńskich) izraelskie zbrojne komando.

Po proteście Argentyny RB ONZ wydała dnia 15 czerwca 1960 roku rezolucję, w której stwierdzono, że „akty tego rodzaju naruszają suwerenność państwową i mogą zagrażać bezpieczeństwu międzynarodowemu”.

Personalny wymiar kompetencji jurysdykcyjnej państwa

Państwu przysługuje w pewnym zakresie także kompetencja jurysdykcyjna w stosunku do osób nieznajdujących się na jego terytorium bądź statku powietrznym bądź morskim, o ile dana osoba pozostaje związana z tym państwem węzłem obywatelstwa.

Obywatelstwo to węzeł prawny między państwem a osobą fizyczną wpływającą na pozycję prawną tej ostatniej:

• Na płaszczyźnie prawa krajowego

▼ Art. 55 ust. 1 Konstytucji RP

„Ekstradycja obywatela polskiego jest zakazana”.

• Na płaszczyźnie prawa międzynarodowego

▼ Art. 3 Protokołu nr 4 do Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka:

„Nikt nie może być pozbawiony prawa wjazdu na terytorium państwa, którego jest obywatelem”.

Każde państwo może określać, co do zasady, swobodnie na gruncie swojego prawa krajowego reguły nabywania jego obywatelstwa. Obecnie obywatelstwo nadawane jest na trzech podstawach:

• na zasadzie prawa krwi ins sanguinis, tzn. przez urodzenie z osoby bądź osób, które posiadają już obywatelstwo danego państwa. Dziecko nabywa obywatelstwo niezależnie od miejsca, w którym przyszło na świat.

▼Ustawa z dnia 15 lutego 1962 roku o obywatelstwie polskim

Art. 4: „Dziecko nabywa przez urodzenie obywatelstwo polskie, gdy:

1) oboje rodzice są obywatelami polskimi albo

2) jedno z rodziców jest obywatelem polskim, a drugie jest nieznane bądź nieokreślone jest jego obywatelstwo lub nie posiada żadnego obywatelstwa”.

Art. 6: „1. Dziecko rodziców, z których jedno jest obywatelem polskim, drugie zaś obywatelem innego państwa, nabywa przez urodzenie obywatelstwo polskie. Jednakże rodzice w oświadczeniu złożonym zgodnie przed właściwym organem [jest nim właściwy wojewoda (w stosunku do osób zamieszkałych w Polsce), bądź konsul RP (w stosunku do osób zamieszkałych za granicą)] w ciągu trzech miesięcy od dnia urodzenia się dziecka mogą wybrać dla niego obywatelstwo państwa obcego, którego obywatelem jest jedno z rodziców, jeżeli według prawa tego państwa dziecko nabywa jego obywatelstwo [na skutek owego oświadczenia, dziecko nie nabywa polskiego obywatelstwa, choć jedno z jego rodziców ma polskie obywatelstwo].

[...]

1. Dziecko, które nabyło obywatelstwo obce zgodnie z ust. 1 [...][tj. na podstawie oświadczenia rodziców o wyborze dla dziecka obywatelstwa innego, niż polskie], nabywa obywatelstwo polskie, jeżeli po ukończeniu szesnastu lat, a przed upływem sześciu miesięcy od dnia osiągnięcia pełnoletności złoży odpowiednie oświadczenie przed właściwym organem [chodzi tu o te same organy, które zostały opisane w ust. 1] i organ ten wyda decyzję o przyjęciu oświadczenia”.

• na zasadzie prawa ziemi ins soli, tzn. przez urodzenie dziecka na terytorium danego państwa niezależnie od istnienia więzi krwi z osobami posiadającymi już obywatelstwo tego państwa.

▼Ustawa z dnia 15 lutego 1962 roku o obywatelstwie polskim

Art. 5: „Dziecko urodzone lub znalezione w Polsce nabywa obywatelstwo polskie, gdy oboje rodzice są nieznani bądź nieokreślone jest ich obywatelstwo lub nie posiadają żadnego obywatelstwa”.

• W wyniku naturalizacji na wniosek osoby zainteresowanej, spełniającej warunki określone w prawie krajowym.

▼Ustawa z dnia 15 lutego 1962 roku o obywatelstwie polskim

Art. 8: „1. Cudzoziemcowi można na jego wniosek nadać obywatelstwo polskie, jeżeli zamieszkuje w Polsce na podstawie zezwolenia na osiedlenie się, co najmniej pięć lat.

2. W przypadkach szczególnie uzasadnionych można cudzoziemcowi nadać na jego wniosek obywatelstwo polskie, chociażby nie odpowiadał on warunkom określonym w ust. 1.

3. Nadanie obywatelstwa polskiego może być uzależnione od złożenia dowodu

utraty lub zwolnienia z obywatelstwa obcego [...]”

Zwyczajowe prawo międzynarodowe ogranicza swobodę państwa, co do określenia przez nie zasad dotyczących obywatelstwa w taki sposób, że zakazuje państwom nadawania obywatelstwa osobom po ich urodzeniu lub wbrew ich woli, o ile nie istnieje dostateczny związek między państwem a daną osobą, np. stałe zamieszkanie w danym państwie.

Trudno jednoznacznie ocenić czy zgodna z międzynarodowym prawem zwyczajowym jest przymusowa naturalizacja oparta jednak na realnym, istotnym związku między danym państwem a osobą, np. zamieszkiwanie w danym państwie lub zawarcie małżeństwa z obywatelem danego państwa. Często jest to zawarte w konwencjach międzynarodowych.

▼ Konwencja nowojorska o obywatelstwie kobiet zamężnych z 1957 roku (Polska jest stroną od 1959 roku)

Art. 1: „Każde Umawiające się Państwo zgadza się, że ani zawarcie, ani rozwiązanie związku małżeńskiego pomiędzy jego obywatelem a cudzoziemcem, ani też zmiana obywatelstwa przez małżonka w czasie trwania związku małżeńskiego nie wpłynie automatycznie na obywatelstwo żony”.

[JEJ STRONAMI JEST 70 PAŃSTW. ZOB]:

http://www.unhchr.ch/html/menu3/b/treaty2.htm

Z drugiej strony zaobserwować można, że w umowach międzynarodowych na państwa nałożony jest obowiązek nadawania obywatelstwa osobom urodzonym na ich terytorium, o ile te osoby lub ich rodzice wnoszą o to, a jednocześnie nie posiadają obywatelstwa innego państwa. Związane jest to z dążeniem do zapobiegania powstawania bezpaństwowości.

Bezpaństwowość to inaczej apatryda.

▼ Amerykańska konwencja praw człowieka

Art. 20: „1. Każda osoba ma prawo do obywatelstwa. 2. Każda osoba ma prawo do obywatelstwa państwa, na terytorium, którego się urodziła, o ile nie posiada innego obywatelstwa”.

▼Sprawa Yean and Bosico v. Republika Dominikany (Amerykański Trybunał Praw Człowieka, 2005 rok)

Dziewczynki urodzone były na terytorium Dominikany. Ich matka posiadała obywatelstwo dominikańskie, ojciec zaś haitańskie.

Jakkolwiek zgodnie z konstytucją Dominikany wszystkie dzieci urodzone na jej terytorium uzyskiwały obywatelstwo tego państwa, to jednak matka nie zdołała zarejestrować dzieci w centralnym urzędzie administracyjnym (jako obywateli Dominikany), w związku z tym, że nie posiadała urzędowego dokumentu poświadczającego narodzenie dzieci na terytorium Dominikany. Dokumentu tego nie mogła zaś uzyskać, jako że nie przedłożyła innych dokumentów stanowiących konieczną podstawę do wydania oficjalnego świadectwa urodzin.

W związku z tym obie dziewczynki, jako dzieci oficjalnie nie zarejestrowane, przez kilka lat miały utrudniony dostęp do publicznego systemu edukacji.

Trybunał stwierdził naruszenie art. 20 Konwencji wskazując na znaczenie, jakie przypisać należy posiadaniu obywatelstwa. Z faktu posiadania obywatelstwa dla jednostki wypływa m. in. (a) uprawnienie jednostki do otrzymywania minimum pomocy ze strony „jego” państwa, (b) uprawnienie jednostki do tego, że nie będzie obywatelstwa pozbawiona w sposób arbitralny.

Podkreślić należy, że prawo do obywatelstwa nie jest bezpośrednio gwarantowane na gruncie europejskiej konwencji praw człowieka.

Obywatelstwo Unii Europejskiej

1. Obywatelstwo UE uzyskuje się wyłącznie przez nabycie obywatelstwa państwa członkowskiego Unii.

2. Obywatelstwo UE ma, zatem charakter uzupełniający obywatelstwa państwa członkowskiego. Nie ma przy tym znaczenia, że dana osoba posiada jednoczenie, tzn. obok obywatelstwa państwa członkowskiego, także obywatelstwa nie członkowskiego.

▼ Sprawa Micheletti v. Delegacion del Gobierno en Cantabria (Europejski Trybunał Sprawiedliwości)

Władze hiszpańskie odmówiły p. Micheletti (który posiadał podwójne obywatelstwo: argentyńskie i włoskie) wydania karty stałego pobytu w Hiszpanii, gdzie chciał prowadzić działalność gospodarczą jako stomatolog na zasadach swobody przedsiębiorczości, wynikającej z prawa wspólnotowego. Wskazały przy tym, że zgodnie z prawem hiszpańskim bipatryda przybywający do Hiszpanii uważany jest za obywatela tego z państw, którego obywatelstwo posiada, w którym ostatnio przebywał przed przyjazdem do Hiszpanii. W związku z tym, że w przypadku p. Micheletti państwem tym była Argentyna - władze hiszpańskie traktowały go jak obywatela Argentyny i - tym samym - jak osobę, która nie jest obywatelem UE i nie może korzystać z pewnych praw przysługujących obywatelom UE.

ETS stwierdził jednak, że z punktu widzenia prawa wspólnotowego istotne jest to jedynie, czy dana osoba w ogóle posiada obywatelstwo jednego z państw członkowskich. Prawo krajowe nie może tej zasady ograniczać.

Skoro p. Micheletti posiadał obywatelstwo włoskie (tj. państwa członkowskiego UE) to władze hiszpańskie zobowiązane były do traktowania go tak, jak obywatela UE.

3. Utrata obywatelstwa UE związana jest wyłącznie z utratą obywatelstwa państwa członkowskiego.

4. Każdy obywatel UE ma pewne prawa wynikające z faktu jej obywatelstwa:

• Prawo swobodnego poruszania się i pobytu na terytorium państw członkowskich. Uprawnienie to może być ograniczone w określonych przypadkach, np. posiadaniem środków finansowych na utrzymanie w danym państwie

• Prawo do głosowania w wyborach do parlamentu europejskiego

• Prawo do głosowania w wyborach lokalnych na terytorium kraju UE

• Prawo skargi do rzecznika praw obywatelskich na nieprawidłowości w działaniu organizacji i instytucji wspólnotowych

• Zgodnie z art. 20 traktatu o Wspólnocie Europejskiej 1957 r. każdy obywatel UE przebywający na terytorium państwa trzeciego, w którym państwo, którego jest obywatelem nie ma własnego przedstawicielstwa może korzystać z ochrony władz dyplomatycznych innego państwa UE na takich samych warunkach jak obywatele państwa, którego władze udzielają ochrony.

Wskazać należy, że zgodnie z art. 36, ustęp 1 Konwencji Wiedeńskiej o stosunkach konsularnych 1963 r. osoba pozbawiona wolności w obcym państwie ma prawo żądać by powiadomiono o zatrzymaniu urząd konsularny, którego jest obywatelem. Zgodnie z konwencją państwa na terytorium, którego dokonane jest zatrzymanie mają obowiązek poinformowania o tym uprawnieniu danej zatrzymanej osoby.

Wydaje się, że z braku placówki konsularnej państwa, którego obywatelem jest osoba zatrzymana, państwo - terytorium, które nie jest członkiem UE nie ma na gruncie konwencji Wiedeńskiej nie ma obowiązku zawiadomienia placówki konsularnej innego państwa członkowskiego Unii.

▼Sprawa Aveny (Meksyk v. USA, MTS 2004 rok)

MTS stwierdził, że USA naruszyły przepisy konwencji wiedeńskiej o stosunkach konsularnych przez nie powiadomienie ponad 50 zatrzymanych obywateli meksykańskich o prawach, które przysługiwały im na gruncie tej umowy. Wskazane wyżej osoby zostały skazane na karę śmierci w związku z przestępstwami, których dopuściły się na terytorium USA.

MTS stwierdził, że sądy amerykańskie powinny jeszcze raz rozpatrzyć sprawy osób skazanych dla zbadania, czy naruszenie konwencji wiedeńskiej miało wpływ na treść orzeczenia.

Prezydent USA G.W. Bush w memorandum z miesiąca lutego 2005 roku oświadczył, że sądy Stanów Zjednoczonych zastosują się do orzeczenia MTS.

Przykładem wykonywania przez państwo kompetencji personalnej:

1. Zasada czynnego zwierzchnictwa personalnego.

Ustawę karną danego państwa można stosować do osoby, która jest jego obywatelem i popełniła czyn zabroniony poza terytorium tego państwa.

▼Art. 109 polskiego Kodeksu karnego

„Ustawę karną polską stosuje się do obywatela polskiego, który popełnił przestępstwo za granicą”.

Jak ocenić przypadek, gdy obywatel polski za dany czyn został już prawomocnie skazany przez sąd państwa na terytorium, którego przestępstwo zostało popełnione?

Na gruncie polskiego prawa karnego orzeczenie zapadłe za granicą nie stanowi, co do zasady przeszkody do przeprowadzenia postępowania karnego o to samo przestępstwo przed sądem polskim. Sąd polski zalicza natomiast na poczet orzeczonej przez siebie kary tę karę, która została wykonana zagranicą.

Wyjątek od zasady czynnego zwierzchnictwa personalnego:

Na gruncie polskiego prawa karnego za czyn popełniony za granicą jest uznanie takiego czynu za przestępstwo również przez ustawę o miejscu jego popełnienia art. 111 kodeksu karnego.

Treść prawa obowiązującego w miejscu popełnienia przestępstwa nie ma jednak znaczenia w przypadkach określonych w art. 111 § 2 i 112.

▼ Art. 111 § 2 oraz art. 112 polskiego Kodeksu karnego [fragmenty]

[Wymóg, zgodnie, z którym warunkiem odpowiedzialności za czyn popełniony za granicą jest uznanie takiego czynu za przestępstwo również przez ustawę obowiązującą w miejscu jego popełnienia] nie ma zastosowania:

- do polskiego funkcjonariusza publicznego, który pełniąc służbę za granicą popełnił tam przestępstwo w związku z wykonywaniem swoich funkcji [np. wystawienie przez urzędnika konsularnego dokumentu poświadczającego nieprawdę];

- do osoby, która popełniła przestępstwo w miejscu niepodlegającym żadnej władzy państwowej [np. na obszarach Arktyki];

- przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu wewnętrznemu lub zewnętrznemu Rzeczypospolitej Polskiej [np. pomocnictwo w przygotowaniu zamachu terrorystycznego, który ma nastąpić na terytorium RP],

- przestępstwa przeciwko polskim urzędom lub funkcjonariuszom publicznym [np. zamach terrorystyczny na konsulat RP];

- przestępstwa przeciwko istotnym polskim interesom gospodarczym;

- przestępstwa fałszywych zeznań złożonych wobec urzędu polskiego.

2. Zasada biernego zwierzchnictwa personalnego.

Mówi ona, że ustawy karne danego państwa można stosować do osoby, która nie jest jego obywatelem i za granicą popełniła przestępstwo przeciwko jego obywatela lub jego osobie karnej.

▼ Art. 110 § 1 polskiego Kodeksu karnego

„Ustawę karną polską stosuje się do cudzoziemca, który popełnił za granicą czyn zabroniony skierowany przeciwko interesom [...] obywatela polskiego, polskiej osoby prawnej lub polskiej jednostki organizacyjnej nie posiadającej osobowości prawnej [...]”.

▼ Sprawa U.S. v. Neil (amerykański Sąd Apelacyjny Dziewiątego Okręgu, 2002 rok)

Obywatel St. Vincent i Grenadyn, na pokładzie statku turystycznego zarejestrowanego w Panamie, w trakcie rejsu, gdy statek znajdował się na morzu terytorialnym Meksyku, molestował seksualnie dwunastoletnią obywatelkę USA. Sąd amerykański stwierdził, że na podstawie omawianej zasady ma jurysdykcję wobec sprawcy, którego może osądzić na podstawie prawa amerykańskiego.

Na gruncie polskiego prawa karnego wymóg dotyczący podwójnej karalności oraz wyjątki od niego stosuje się tak jak przy zasadzie czynnego zwierzchnictwa państwowego.

3. Opieka dyplomatyczna

Należy rozpocząć od wskazania, że każde państwo jest zobowiązane do traktowania cudzoziemców przebywających na jego terytorium w sposób, który jest zgodny ze:

• Zobowiązaniami tego państwa wynikającymi z umów międzynarodowych przez to państwo zawartych.

▼ Art. 1 Konwencji europejskiej o ochronie praw człowieka 1950 rok)

„Wysokie Układające się Strony zapewniają każdemu człowiekowi, podlegającemu ich jurysdykcji, prawa i wolności określone w rozdziale I niniejszej konwencji”.

• Z mającymi charakter zwyczajowy, tzw. minimalnym standardem traktowania cudzoziemców

O naruszeniu standardu możemy mówić:

• W razie nieusprawiedliwionej odmowy dostępu do sądów

• W razie nieusprawiedliwionej opieszałości w ukaraniu sprawcy przestępstwa, którego cudzoziemiec padł ofiarą

▼ Sprawa Janesa (Amerykańsko-Meksykańska Komisja Skargowa; 1926 rok)

Janes, obywatel USA został zastrzelony na terytorium Meksyku przez niejakiego Carbajala. Pomimo tego, że wiele osób było świadkami zbrodni, a także pomimo tego, że miejscowa policja została powiadomiona o zdarzeniu już po upływie kilku minut - w ciągu dziewięciu lat władzom meksykańskim nie udało się postawić sprawcy przed wymiarem sprawiedliwości. Komisja stwierdziła, że w tym przypadku Meksyk powinien zapłacić 12.000 USD za opieszałość w ukaraniu sprawcy.

• W razie bezpodstawnego zatrzymania lub naruszenia nietykalności cielesnej cudzoziemca

▼ Sprawa internowania obywateli japońskich w Kanadzie

Kanada przeprosiła i zapłaciła pewną kwotę tytułem zadośćuczynienia za internowanie obywateli japońskich w 1941 roku, związane z postawieniem im bezpodstawnych zarzutów, jakoby stanowili zagrożenie dla bezpieczeństwa państwa.

▼ Sprawa Quintanilla (Amerykańsko-Meksykańska Komisja Skargowa; 1926 rok)

Komisja stwierdziła, że Stany Zjednoczone ponoszą odpowiedzialność za śmierć młodego Meksykanina, który w nie wyjaśnionych do końca okolicznościach został zastrzelony po zatrzymaniu go przez zastępcę szeryfa (a zatem urzędnika państwowego) w hrabstwie Edinburgh.

Opieka dyplomatyczna polega na tym, że państwo może przejąć roszczenia swojego obywatela w stosunku do obcego państwa, aby dokonać tego typu roszczenia na płaszczyźnie prawno-międzynarodowej.

Warunki:

• Państwo obce naruszyło swoim aktem normy prawa międzynarodowego dotyczące traktowania cudzoziemców

• Cudzoziemców wyniku naruszenia jednostka została wyrządzona szkoda

• Poszkodowana jednostka wykorzystała wszelkie środki odwoławcze (albo te środki były nieefektywne)

• Pomiędzy jednostką a państwem musi istnieć węzeł efektywnego obywatelstwa

Efektywne obywatelstwo to jest więź prawna, która ma u swojego podłoża autentyczny związek kwestii bytowych interesów oraz uczuć zachodzących między jednostką a państwem.

▼ Sprawa Nottebohm'a (Lichtenstein v. Gwatemala, MTS 1955 rok)

Nottebohm urodził się w Niemczech jako obywatel niemiecki. W 1905 roku wyjechał z Niemiec i osiedlił się w Gwatemali. Przebywał tam z górą trzydzieści lat - kraj ten stanowił centrum jego interesów życiowych (w Gwatemali mieszkał, prowadził działalność gospodarczą, zgromadził majątek).

W 1939 roku Nottebohm postanowił zmienić obywatelstwo niemieckie na obywatelstwo Lichtensteinu. Z tym ostatnim państwem nie posiadał jednak żadnych związków pominąwszy fakt, że mieszkał tam jego brat. Po zrzeczeniu się obywatelstwa niemieckiego uzyskał obywatelstwo Lichtensteinu; natychmiast potem powrócił do Gwatemali.

W latach czterdziestych majątek Nottebohma w Gwatemali został znacjonalizowany przez tamtejsze władze, a jemu samemu odmówiono prawa wjazdu do tego kraju. Władze Gwatemali - pozostające w stanie wojny z Niemcami - traktowały go jako obywatela wrogiego państwa, nie zaś jak obywatela Lichtensteinu.

Po bezskutecznych usiłowaniach dochodzenia swych praw przed organami gwatemalskimi na gruncie prawa krajowego tego państwa, Nottebohm zwrócił się do państwa, którego był obywatelem o wystąpienie w jego sprawie w trybie opieki dyplomatycznej (a zatem na gruncie prawa międzynarodowego);

Gwatemala w toku postępowania przed MTS twierdziła, że nadanie przez Lichtenstein obywatelstwa Nottebohmowi było sprzeczne z prawem międzynarodowym, jako że węzeł obywatelstwa nie był oparty na jakimkolwiek efektywnym związku. Rzec można, że obywatelstwo miało charakter fikcyjny. Twierdziła, zatem, że Lichtenstein na gruncie prawa międzynarodowego nie jest uprawniony do występowania w trybie opieki dyplomatycznej przeciwko Gwatemali.

MTS przyznał rację Gwatemali stwierdzając, że państwa trzecie nie muszą uznawać obywatelstwa, które jest obywatelstwem „fikcyjnym”, nie zaś efektywnym. Lichtenstein nie był, zatem uprawniony do wystąpienia z żądaniem zadośćuczynienia wobec Gwatemali w trybie opieki dyplomatycznej.

Orzeczenie w tej części bywa jednak krytykowane. Wskazuje się, że powołana teza (dotycząca efektywnego związku) ma zastosowanie tylko w przypadkach, w których:

a) z roszczeniem na gruncie prawa międzynarodowego (w trybie opieki dyplomatycznej) występuje państwo, którego poszkodowana jednostka jest obywatelem, ale brak jest owego efektywnego, realnego związku (tak, jak to było między Lichtensteinem i Nottebohemem), a roszczenie to skierowane jest

b) przeciwko państwu, którego obywatelem nie jest poszkodowana jednostka, ale między nimi występuje realna więź (tak, jak to było między Gwatemalą i Nottebohemem).

Jeśli chodzi o tę ostatnią przesłankę to pewne wątpliwości może budzić przypadek, gdy osoba będąca dipatrydą występuje z wnioskiem do jednego z państw, którego jest obywatelem, o wykonanie opieki dyplomatycznej wobec drugiego z państw.

▼ Sprawa Iran v. USA (Amerykańsko-Irański Trybunał ds. Roszczeń Wzajemnych, 1984 rok)

Trybunał stwierdził, że wykonanie opieki dyplomatycznej w takim przypadku jest dopuszczalne, o ile obywatelstwo państwa wykonującego opiekę dyplomatyczną jest obywatelstwem dominującym (tzn. jednostka bardziej jest związana z państwem wykonującym opiekę dyplomatyczną, aniżeli z państwem, w stosunku do którego opieka dyplomatyczna jest wykonywana.

Opieka dyplomatyczna może być wykonywana także w stosunku do osób prawnych, co do zasady przyjmuje się, że w stosunku do osoby prawnej opiekę może wykonywać tylko to państwo, w którym ta osoba jest zarejestrowana albo prowadzi działalność.

▼ Sprawa Barcelona Traction, Light and Power Co. (Belgia v. Hiszpania, MTS 1970)

Spółka Barcelona Traction została założona w 1911 roku i uzyskała osobowość prawną w świetle prawa kanadyjskiego. Prowadziła działalność w sektorze energetycznym w Hiszpanii. Jej udziałowcami w 88% byli obywatele belgijscy.

W 1948 roku spółka została postawiona w stan upadłości przez sąd hiszpański. W tym samym czasie władze hiszpańskie podjąć miały pewne działania na szkodę spółki.

Spór w sprawie dotyczył tego, czy Belgia, (czyli państwo, w którym Spółka nie miała siedziby, ani w którym nie została zarejestrowana) jest uprawniona, by w trybie opieki dyplomatycznej wystąpić przeciwko Hiszpanii.

MTS uznał, że należy rozróżnić interesy osoby prawnej i interesy jej udziałowców. Nie można wykluczyć, że w wyniku określonego działania państwa, zostaną naruszone zarówno interesy osoby prawnej, jak i jej udziałowców. Tym niemniej interesy udziałowców zostają naruszone jedynie pośrednio, w rezultacie naruszenia interesów osoby prawnej. Zatem państwo, w którym dana osoba prawna została zarejestrowana, bądź, w którym ma siedzibę - może wystąpić w obronie interesu tej osoby prawnej w trybie opieki dyplomatycznej. Uprawnienie to nie przysługuje państwu, którego obywatelami są udziałowcy danej osoby prawnej.

Warto zwrócić uwagę, że mogą być jednak także takie sytuacje, gdy w wyniku działania państwa naruszony zostaje wyłącznie interes udziałowców osoby prawnej (np. ich prawo do dywidendy). W takim przypadku opieka dyplomatyczna może być jednak wykonywana w stosunku do osób fizycznych przez państwo, którego oni (tj. udziałowcy) są obywatelami.

• Przejęcie roszczenia przez państwo w trybie opieki dyplomatycznej jest fakultatywne. To znaczy, że państwo może odmówić przejęcie roszczenia swojego obywatela w trybie opieki dyplomatycznej.

▼Sprawa Kaunda i inni v. Prezydent RPA i inni (Trybunał Konstytucyjny RPA, 2004 rok)

Skarżący (69 osób) są obywatelami RPA. Zostali zatrudnieni w Demokratycznej Republice Kongo jako członkowie ochrony tamtejszych kopalń. Broń dla nich, konieczną dla wykonania zadania, zamówiła południowoafrykańska firma Military Technical Services (uprawniona w świetle prawa RPA do obrotu bronią) u mającej siedzibę w Zimbabwe firmy Zimbabwe Defence Industries (firma kontrolowana przez rząd Zimbabwe). Broń miała zostać dostarczona na pokład samolotu, na którym znajdowali się skarżący w czasie międzylądowania w Harare (na trasie lotu z RPA do Konga).

W Harare skarżący zostali jednak aresztowani przez policję Zimbabwe pod zarzutami naruszenia szeregu miejscowych przepisów dotyczących handlu bronią. Zarzuty im stawiane były na tyle poważne, że grozi im nawet kara śmierci.

Przed sądami RPA domagali się oni od państwa, którego byli obywatelami (a zatem RPA), by to państwo - w trybie opieki dyplomatycznej - podjęło wszelkie kroki prowadzące do ich zwolnienia przez władze Zimbabwe, bądź też, by RPA wystąpiła z wnioskiem do władz Zimbabwe o ekstradycję zatrzymanych do RPA.

Sąd wskazał, że kwestia wykonania opieki dyplomatycznej przez państwo pozostaje kwestią uznania państwa. Niekiedy, bowiem realizacja opieki dyplomatycznej rodzi dla państwa więcej problemów, niż brak interwencji w tym trybie. Innymi słowy: prawo międzynarodowe nie stanowi po stronie państwa obowiązku wykonania opieki dyplomatycznej w stosunku do swoich obywateli.

• Po przyjęciu roszczenia jednostki państwo występuje dalej w sprawie we własnym imieniu. Nie można mówić, że państwo reprezentuje jednostkę. Ma to skutek, że na państwie nie ciąży obowiązek prawno-międzynarodowy przekazania jednostce tego, co otrzymało od drugiego państwa w związku z wykonaniem opieki dyplomatycznej.

Jednostka nie może skutecznie zrzec się prawa do wykonywania wobec niej opieki dyplomatycznej. Niektóre państwa Ameryki Łacińskiej w kontaktach prywatno-prawnych prywatnoprawnych podmiotami zagranicznymi tzw. klauzule CALVO na podstawie, których jednostka zobowiązywała się w sprawach wynikających z tych umów.

Klauzule CALVO uważane są za niezgodne z prawem międzynarodowym i bezskuteczne na płaszczyźnie prawa międzynarodowego.

Wykonywanie przez państwo kompetencji jurysdykcyjnej w przypadkach, które jednoznacznie nie mieszczą się w wymiarach terytorialnych i personalnych

1. Alien Tort Claim Act

Sądy danego państwa rozstrzygają sprawy o charakterze cywilnym także wówczas, gdy jedynym łącznikiem pomiędzy tym państwem a rozstrzyganą sprawą jest fakt obecności pozwanego na terytorium tego państwa.

ATCA jest najbardziej znanym przykładem tego.

Jest to konstrukcja orzecznictwa prawa federalnego stanowiącego część tzw. Judical Act 1789r. Jej istotą jest to, że sądy Stanów Zjednoczonych mają kompetencję rozstrzygania sporów cywilno-prawnych wnoszonych przez cudzoziemców dotyczących czynów naruszenia międzynarodowego prawa zwyczajowego bądź traktatu, którego stroną są USA.

▼ Sprawa Ken Wiwa v. Royal Dutch Petroleum Company & Shell Transport And Trading Company (Sąd Apelacyjny Stanów Zjednoczonych dla 2 Okręgu, 2000 rok)

Skarżącym w sprawie przed sądami USA jest syn nigeryjskiego pisarza i działacza na rzecz obrony praw człowieka: Kena Saro Wiwa. W 1995 roku ten ostatni organizował w Nigerii protesty przeciwko budowie instalacji naftowych przez holenderską firmę Shell na ziemiach ludu Ogoni (wskazywano przy tym, że tereny ludu Ogoni wywłaszczono bez należytego odszkodowania; dewastowano także środowisko naturalne).

W związku z tymi protestami został przez władze nigeryjskie aresztowany, torturowany i osądzony w procesie, którego rzetelność budzi poważne wątpliwości. Skazano go na karę śmierci. Wyrok wykonano przez powieszenie.

Syn zmarłego twierdził, że nigeryjski oddział firmy Shell wymógł na rządzie nigeryjskim decyzję o zdecydowanym stłumieniu protestów plemienia Ogoni. Firma miała w tym celu dostarczać rządowi środki finansowe, broń oraz pomoc logistyczną. Shell miał także brać udział w fabrykowaniu dowodów przeciwko Kenowi Saro Wiwa, które stały się podstawą jego skazania.

Skarżący wskazywał - domagając się odszkodowania - że strona pozwana naruszyła prawo międzynarodowe zakazujące m. in. tortur, arbitralnego pozbawiania życia, oraz poniżającego i nieludzkiego traktowania.

Sąd pierwszej instancji odmówił merytorycznego zbadania sprawy wskazując, że właściwe są w tej mierze sądy holenderskie.

Sąd Apelacyjny w orzeczeniu z 2000 roku stwierdził jednak, że ATCA może być podstawą do merytorycznego rozstrzygnięcia sporu.

Sprawa do dziś jest w toku.

Należy podkreślić, że na podstawie ATCA sądy USA mogą merytorycznie rozpatrzyć spór, który:

• Dotyczy zdarzenia, które miało miejsce poza terytorium USA

• Ani powód ani pozwany nie są obywatelami USA

Wymagane jest jedynie by pozwanemu doręczono pozew na terytorium USA.

▼ Sprawa Presbyterian Church of Sudan v. Talisman Energy Inc. (US District Court for the Southern District of New York, 2005 rok)

Powód wskazuje, że kanadyjskie przedsiębiorstwo zajmujące się wydobyciem ropy naftowej wiedziało (musiało wiedzieć) o bombardowaniu świątyń, niszczeniu wiosek, gwałtach - których dopuszczać się mieli żołnierze oraz urzędnicy sudańscy przy zagospodarowywaniu terenów pod planowane inwestycje Talisman Energy.

Sąd Stanów Zjednoczonych uznał, że ma jurysdykcje do rozpoznania sprawy na podstawie ATCA. Sąd stwierdził także, że nie można wykluczyć sytuacji, że prywatne przedsiębiorstwo może ponosić odpowiedzialność za naruszenie norm prawa międzynarodowego (np. zakazu tortur).

Sprawa jest w toku.

2. Zasada jurysdykcji ochronnej

Mówi ona, że ustawę karną danego państwa można stosować do cudzoziemca, który za granicą popełnił przestępstwo przeciwko interesom tego państwa.

▼ Art. 110 § 1 polskiego Kodeksu karnego:

„Ustawę karną polską stosuje się do cudzoziemca, który popełnił za granicą przestępstwo skierowane przeciwko interesom Rzeczypospolitej Polskiej”.

Na gruncie polskiego prawa karnego wymóg dotyczący podwójnej karalności oraz wyjątki od nie stosuje się odpowiednio tak jak przy zasadach czynnego i biernego zwierzchnictwa personalnego.

3. Zasada skutku

Państwo może ustanowić prawo odnoszące się do każdego podmiotu znajdującego się poza jego terytorium, gdy chodzi o działanie tego podmiotu wywierając istotnie szkodliwy skutek na terytorium danego państwa. Ta zasada znajduje zastosowanie na gruncie:

• Prawa karnego

▼ Art. 5 w związku z art. 6 § 2 polskiego Kodeksu karnego

Art. 5. „Ustawę karną polską stosuje się do sprawcy, który popełnił czyn zabroniony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jak również na polskim statku wodnym lub powietrznym, chyba że umowa międzynarodowa, której Rzeczpospolita Polska jest stroną, stanowi inaczej”.

Art. 6 § 2 „Czyn zabroniony uważa się za popełniony w miejscu, w którym sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był obowiązany, albo gdzie skutek stanowiący znamię czynu zabronionego nastąpił lub według zamiaru sprawcy miał nastąpić”.

• Praw innych niż prawo karne

Sprawa Ahlström i inni v. Komisja Europejska (Woodpulp I, Europejski Trybunał Sprawiedliwości 1988 rok)

Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską zawiera pewne postanowienia dotyczące zasad konkurencji rynkowej. Zakazuje on m.in. zawierania porozumień, których celem bądź skutkiem jest zakłócanie konkurencji wewnątrz wspólnego rynku (np. zakazuje zawierania porozumień miedzy przedsiębiorcami, polegających na ustalaniu cen sprzedaży towarów lub usług na danym rynku).

W latach 80-tych grupa fińskich, szwedzkich, kanadyjskich i amerykańskich eksporterów miazgi drzewnej zawarła (poza terytoriami państw członkowskich Wspólnoty) porozumienia dotyczące określenia cen, po jakich ten towar sprzedawany miał być na obszarze Wspólnoty. Komisja Europejska wydała decyzję, w której stwierdziła naruszenie, m. in. przez fińskich przedsiębiorców, reguł konkurencji i nałożyła na nich kary pieniężne.

Fińscy przedsiębiorcy wszczęli przed ETS postępowanie przeciwko Komisji twierdząc, że nie miała kompetencji jurysdykcyjnej do stanowienia prawa obowiązującego fińskich przedsiębiorców w tym zakresie, w jakim działali oni poza terytorium Wspólnoty (a opisane wyżej porozumienie zawarte zostało poza terytorium Wspólnoty). Decyzja Komisji stanowiła, ich zdaniem, naruszenie prawa międzynarodowego.

Zdaniem ETS najistotniejszym elementem w tej sprawie było to, że porozumienia zawarte poza obszarem wspólnego rynku przez firmy nie mające siedzib na obszarze wspólnego rynku - wykonane zostały na obszarze Wspólnoty (wywołały szkodliwy skutek na rynku wspólnotowym). ETS potwierdził zatem stosowalność prawa wspólnotowego do porozumień zawieranych między podmiotami pozawspólnotowymi, jeżeli skutek tych porozumień wystąpił na terytorium Wspólnoty.

4. Traktatowe rozszerzenie kompetencji jurysdykcyjne poza wymiar terytorialny i personalny na podstawie umowy międzynarodowej.

Przykładowo:

1. z umowy międzynarodowej może wynikać uprawnienie państwa do wykonywania kompetencji jurysdykcyjnej w stosunku do obszaru, który nie stanowi jego terytorium

▼ Porozumienie z 1903 roku w sprawie dzierżawy terenów pod stacje węglowe lub morskie

Traktat ten stanowił, że fragment terytorium Kuby w prowincji Oriente (o powierzchni 116 kilometrów kwadratowych) będzie wydzierżawiony Stanom Zjednoczonym. W art. III znalazło się następujące sformułowanie: „Jakkolwiek Stany Zjednoczone uznają nadrzędną suwerenność (ultimate sovereignty) Republiki Kuby nad przedmiotowym obszarem, to - z drugiej strony - Republika Kuby wyraża zgodę na to, by Stany Zjednoczone [w okresie obowiązywania umowy] [...] wykonywały pełną jurysdykcję i kontrolę nad tym obszarem [...]”.

Późniejszy układ z 1934 roku przewidywał, że dzierżawa trwać będzie dopóty, dopóki obie strony nie wyrażą woli przeciwnej.

Oznacza to, że jakkolwiek Guantanamo nie stanowi terytorium Stanów Zjednoczonych (skutkiem czego jest to na przykład, że USA nie są uprawnione do scedowania Guantanamo na rzecz państwa trzeciego), to jednak USA mogą wykonywać władztwo ustawodawcze, wykonawcze i egzekucyjne na terenie Guantanamo.

▼ Traktat laterański z 1929 roku (Układ o Pojednaniu)

Art. 3 „Włochy uznają [...] suwerenną władzę i jurysdykcję Stolicy Apostolskiej nad obszarem Watykanu [...]. Przyjmuje się, że jakkolwiek Plac św. Piotra jest częścią Watykanu, to będzie on otwarty dla publiczności i podlegał będzie kontroli włoskich służb policyjnych; ich uprawnienia nie sięgają jednak dalej, niż do podnóża schodów prowadzących do Bazyliki [...] Wzmiankowane władze policyjne powstrzymają się zatem od wkraczania na schody i wchodzenia do Bazyliki, chyba, że poproszą o to właściwe władze. Jeżeli władze Stolicy Apostolskiej uznają to za konieczne w związku z dokonującymi się obrzędami, dopuszczalne jest czasowe ograniczenie wstępu na teren Placu św. Piotra - w takich przypadkach włoskie władze policyjne zostaną wycofane poza Kolumnadę Berniniego”.

2. z umowy międzynarodowej może wynikać obowiązek państwa do osądzenia przebywającego na jego terytorium sprawcy danego przestępstwa, nawet wtedy gdy między państwem a przestępstwem nie zachodzi związek terytorialny lub personalny

▼ Europejska konwencja o zwalczaniu terroryzmu (weszła w życie dnia 1 maja 1996 roku. RP jest jej stroną)

Art. 7 statuuje zasadę aut dedere aut iudicare (tzn. „albo wydaj [osobę poszukiwaną przez inne państwo w związku z podejrzeniem popełnienia przestępstwa] albo [sam ją] osądź”): „Umawiające się Państwo, na którego terytorium ujęto osobę podejrzaną o popełnienie przestępstwa [o charakterze terrorystycznym], i które otrzymało wniosek o ekstradycję [od innego państwa], jeżeli odmawia wykonania wniosku, bezwarunkowo i bezzwłocznie kieruje sprawę do właściwych organów ścigania”.

▼ Art. 110 § 1 polskiego Kodeksu karnego

„Ustawę karną polską stosuje się [...] do cudzoziemca, który popełnił za granicą przestępstwo o charakterze terrorystycznym”.

---