SUKCESJA PAOSTW

SUKCESJA PAOSTW- zastąpienie jednego paostwa przez inne; przejęcie praw i obowiązków w
odniesieniu do określonego terytorium. Jest efektem zmian zwierzchnictwa terytorialnego nad całym
lub częścią terytorium paostwa. Następuje zmiana podmiotu sprawującego władzę zwierzchnią na
określonym terytorium. W związku z sukcesją wygasają prawa i obowiązki jednego paostwa, a w to
miejsce powstają prawa i obowiązki drugiego.

SUKCESOR- paostwo wstępujące w miejsce innego paostwa- w jego określone prawa lub obowiązki;

POPRZEDNIK- paostwo zastępowane w swoich prawach i obowiązkach przez sukcesora.

SUKCEJA:

1. CAŁKOWITA: paostwo poprzednik upada jako podmiot pr. międzynarodowego, a zwierzchnictwo

nad jego terytorium obejmuje sukcesor.

Inkorporacja (NRD- poprzednik; RFN- sukcesor);

Zjednoczenie (Jemen Płn. i Płd.- poprzednik; Jemen- sukcesor)

Rozpad (Czechosłowacja- poprzednik; Czechy, Słowacja- sukcesorzy)

2. CZĘŚCIOWA: paostwo poprzednik nie upada, nie traci podmiotowości prawnomiędzynarodowej.

Częśd terytorium nad którym sprawowało zwierzchnictwo przechodzi pod władzę paostwa
sukcesora.

Secesja (ZSRR- poprzednik; Litwa, Łotwa….- sukcesorzy). Rosja nie jest sukcesorem, ale
kontynuatorem.

Cesja- odstąpienie części terytorium w drodze um. międzynarodowej (cesja Alaski w
1867r. Rosja- poprzednik; USA- sukcesor)

Utworzenie paostwa na terytorium zależnym (dekolonizacja).

ZASADY SUKCEJI- zgodnie z Konwencją Narodów Zjednoczonych o sukcesji paostw w odniesieniu do
traktatów (23.08.1978 Wiedeo; weszła w życie w 1996r.)

1. Zjednoczenie lub inkorporacja. Każda um. międzynarodowa obowiązująca poprzednika (np. NRD,

Jemen Płn. czy Płd.) obowiązuje również sukcesora (np. RFN, Jemen)- zasada ipso iure.
Wyjątek:

sukcesor i pozostałe paostwa- strony umowy uzgodnią inaczej;

stosowanie umowy w stosunku do sukcesora byłoby sprzeczne z jej przedmiotem i celem
lub powodowałoby radykalną zmianę jej działania.

Co do zasady umowa będąca przedmiotem sukcesji powinna byd stosowana w odniesieniu do tej
części terytorium, na którym obowiązywała w momencie sukcesji.
Wyjątek:

jej stosowanie może byd rozszerzone na całe terytorium sukcesora, gdy tak notyfikuje
(um. wielostronne) lub tak uzgodni z drugą stroną umowy (um. dwustronne).

2. Rozpad lub secesja. Umowa międzynarodowa odnosząca się do całego terytorium paostwa

poprzednika (np. Czechosłowacja, ZSRR) obowiązuje paostwo sukcesora (np. Czechy, Litwa)-
zasada ipso iure.
Umowa odnosząca się jedynie do części terytorium poprzednika obowiązuje sukcesora pod
władzą którego ta częśd się znalazła.
Wyjątki: podobne do dotyczących zjednoczenia/ inkorporacji.

3. Cesja. Umowa międzynarodowa zawarta przez poprzednika przestają obowiązywad od momentu

cesji w stosunku do tej części terytorium, która podlega cesji; um. zawarte przez sukcesora
obowiązują w stosunku do tej części teryt. od momentu cesji.
Wyjątek:

Chyba że zastosowanie umowy do cedowanego terytorium byłoby sprzeczne z celami lub
przedmiotem tej um. lub powodowałoby radykalną zmianę warunków jej działania.

4. Paostwo niepodległe powstałe na terytorium zależnym nie jest zobowiązane utrzymywad w mocy

lub stad się stroną jakiegokolwiek traktatu tylko z tego powodu , że w chwili sukcesji paostw
traktat obowiązywał w odniesieniu do terytorium, którego sukcesja dotyczy. Zasada tabula rasa.
Wyjątki:

Nowo powstałe paostwo niepodległe (sukcesor) może w drodze notyfikowania sukcesji
określid swój status w stosunku do um. wielostronnych – zasada jednostronnego wyboru.
Chyba że zastosowanie traktatu w stosunku do sukcesora było by sprzeczne z celami lub
przedmiotem um. lub powodowałoby radykalną zmianę warunków jej działania.
W niektórych przypadkach sukcesja um. wielostronnej wymaga zgody pozostałych jej
stron.

Um. dwustronne które w momencie sukcesji pozostawały w mocy w odniesieniu do
przekazywanego terytorium uważane są za obowiązujące między sukcesorem a innym
paostwem, gdy oba paostwa tak uzgodnią lub ich zgoda wynika z ich postępowania.

Inne podmioty Prawa Międzynarodowego Publicznego

Organizacje międzynarodowe

pozarządowe (NGO)- ich członkami nie są paostwa, ale os. fiz, os.

pr, instytucje. Działają na podstawie um. nie uregulowanych pr. międzynarodowym. Nie mają
podmiotowości prawno międzynarodowej; np. Amnesty International.

Organizacje międzynarodowe międzyrządowe (IGO). Cechy charakterystyczne:

1. Posiadają formalną strukturę- posiadają organy powołane na podstawie um. miedzynar. przez

paostwa członkowskie konieczne do realizowania celów tej organizacji. Organy powinny byd
niezależne od paostw członkowskich.

2. Utworzone na podstawie um. międzynar. (może nosid różne nazwy: statut, konstytucja, traktat )

zawartej między paostwami.

3. Posiada określone cele reprezentujące interes wszystkich jej stron
4. Niesuwerenne, pochodne, niepełne (podmiotowośd nadana przez paostwa, nie mają pełnej

zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnych)

Posiadają podmiotowośd prawno międzynarodową. Opinia doradcza MTS z 11.04.1949 r. w sprawie
odszkodowao z szkody poniesione w służbie ONZ. Sprawa Folke Bernadotte- mianowanego przez
ONZ mediatora , który podczas wykonywania funkcji został zastrzelony. W związku z tym ONZ
zwróciło się do MTS z pyt: czy w przypadku gdy funkcjonariusz ONZ podczas wykonywania swoich
obowiązków ponosi szkodę w okolicznościach uzasadniających odpowiedzialnośd paostwa, ONZ ma
jako Organizacja zdolnośd do złożenia międzynarodowej skargi przeciwko odpowiedzialnemu rządowi
celu uzyskania odszkodowania.
MTS stwierdził, że KNZ nadaje ONZ prawa i obowiązki oraz cele i zadania inne od tych które
przysługują paostwom będącym jej członkami. W celu ich efektywnego wykonywania ONZ musi byd
wyposażona w zdolnośd prawną i zdolnośd do czynności prawnych w sferze pr. międzynarodowego.
Zdaniem Trybunału ONZ nie mogłaby wykonywad zamiarów jej założycieli, gdyby nie posiadała
osobowości. Przy czym dla podmiotowości nie ma znaczenia czy statut tej organizacji stanowi o jej
podmiotowości. ONZ miała zatem uprawnienie do wystąpienia z roszczeniem którego dotyczyło
pytanie.

Rodzaje organizacji międzynarodowych:

1. kryt. członkowstwa:

a) powszechne- dostępne dla wszystkich (np. ONZ);
b) regionalne- dostępne dla paostw danego regionu (np. Rada Europy, OPA);
c) subregionalne- dostępne dla paostw danego subregionu (np. Rada Paostw Morza

Bałtyckiego);

2. kryt. kompetencji:

a) ogólne- wszystkie dziedziny współpracy (np. ONZ, OPA)
b) szczególne- zajmują się wybranymi dziedzinami współpracy (np. NATO, WHO)

3. kryt. przystąpienia paostw trzecich:

a) otwarte- warunkiem przyjęcia jest wola paostwami możliwośd przyjęcia zobowiązao

wynikających ze statutu (np. ONZ).

b) Półzamknięte- wstępnie zdeterminowany krąg potencjalnych członków;
c) Zamknięte;

4. Kryt. wykonywania praw suwerennych:

a) Koordynujące- koordynują prace między paostwami, które nie przekazują na rzecz organizacji

swoich suwerennych praw (np. ONZ, Rada Europy)

b) Ponadnarodowe- wykonują częśd suwerennych praw paostw należących do nich (np. WE);

5. Kryt. głównej działalności:

a) Polityczne

-

Organizacje bezpieczeostwa zbiorowego (np. ONZ)

-

Organizacje pokojowego rozwiązywania sporów (np. OBWE)

-

Sojusze (np. NATO)

b) Niepolityczne

-

Organizacje techniczne (np. Powszechny Związek Pocztowy);

-

Finansowe (Grupa Banku Światowego);

-

Gospodarcze (WE, WTO);

-

Sądowe (międzynarodowy Trybunał Pr. Morza);

Stolica Apostolska

Historia Stolicy Apostolskiej

Od VIII do 1870r. Papież władał paostwem kościelnym o dużym terytorium. W 1870r. rząd włoski
zajął Rzym ustanawiając tam stolicę zjednoczonych Włoch. Papieże utracili oparcie terytorialne.
Jednak w latach 1870-1929 (okres tzw. Kwestii rzymskiej),mimo braku oparcia terytorialnego, Stolicy
Apostolskiej nadal przysługiwały atrybuty podmiotu prawa międzynarodowego. Jej podmiotowośd
zarówno przed 1870 jak i po 1870 opierała się nie na atrybutach paostwowości, ale na powszechnym
i tradycyjnym uznaniu jej za podmiot prawny przez inne paostwa. Poza tym Papież jako głowa
kościoła katolickiego zachował wiele uprawnieo monarchy świeckiego. 1929 – podpisanie przez
Włochy i St. Apostolską Traktatu Lateraoskiego uznającego suwerennośd St. Apostolskiej nad nowo
ustanowionym Paostwem- Miastem Watykan.

Sama podmiotowośd ST. Apostolskiej nie budzi w PMP kontrowersji. Problem jest z określeniem
statusu prawno- międzynarodowego Watykanu oraz wokół stosunku Stolicy Apostoł. do Watykanu.
Dośd powszechnie przyjmuje się w doktrynie, że nie istnieją dwa różne podmioty. Argumenty: St.
Apostolska i Watykan nie są jednocześnie stronami lub obserwatorami tej samej organizacji
międzynarodowej; nie są jednocześnie stronami tych samych traktatów (str. KWPT jest Watykan, ale
nie jest nią St. Apostolska, sygnatariuszem aktu koocowego KBWE jest St. Apostolska, a nie
Watykan); przyjmując odrębnośd podmiotów dopuszczalne by było zawieranie um. międzynar.
między tymi podmiotami co byłoby niedorzeczne- głową St. Apost. i Watykanu jest ta sama osoba-
Papież).
Zatem słuszne wydaje się, że Stolica Apostolska jest specyficznym podmiotem prawa
międzynarodowego (sui generis- szczególnego rodzaju) rozciągającym swoje zwierzchnictwo nad
jednostką geopolityczną jaką jest Watykan. W stosunkach międzynarodowych, dotyczących głównie
spraw natury technicznej (np. umowy pocztowo-telegraficzne) może występowad jako Watykan. Jej
podmiotowośd nadal (tak jak w latach 1830 – 1929) nie jest zależna od istnienia podstawy
terytorialnej. Watykan jako pewna całośd terytorialno- ludnościowa w obrębie Rzymu (jednostronna
geopolityczna) utworzona została dla ułatwienia St. Apostolskiej realizacji jej celów religijnych; nie
jest warunkiem istnienie St. Apostolskiej. Samo zniknięcie Watykanu nie pozbawiło by St. Apostolskiej
podmiotowości.

Suwerenny Zakon

Kawalerów Maltaoskich (ZKM) – Zakon Maltaoski, Joannici; Suwerenny

Rycerski Zakon Szpitalników św. Jana z Jerozolimy z Rodos i Malty

Powst. (XI w.) na terenie Królestwa Jerozolimskiego jako charyzmatyczne bractwo szpitalne
sprawujące opiekę nad pielgrzymami. Po upadku Królestwa Jerozolimskiego przeniósł się na Cypr, a
następnie na Rodos. Potem na Kretę, Maltę, Sycylię. Ostatecznie osiedlili się w Rzymie (1834r.). Od
początku mieli charakter międzynarodowy.

Obecnie liczy 11000 członków, w tym 148 polaków.

Charakterystyka:

- ma własną strukturę władzy (na czele stoi Wielki Mistrz) ustanowioną w Karcie Konstytucyjnej;

- wydaje własne paszporty;

- wybija własną monetę;

- posiada podmiotowośd, która nie jest oparta na władztwie terytorialnym – nie jest zatem
paostwem; Jest suwerennym podmiotem pr. międzynarodowego, któremu przysługuje tzw.
suwerennośd funkcjonalna, ograniczona kompetencyjnie głównie do działalności charytatywnej.
Posiada bierne i czynne prawo legacji : utrzymuje placówki dyplomatyczne – przedstawiciele paostw
przy St. Apostolskiej są jednocześnie ambasadorami przy Zakonie; Posiada prawo zawierania umów
międzynarodowych – w zakresie prowadzenia działalności humanitarnej i stos. dyplomatycz.,
uczestniczy w organizacjach międzynarodowych w charakterze obserwatora np. ONZ, UNESCO,
UNICEF;

Naród walczący o niepodległość

- jego podmiotowośd wynika z zasady samostanowienia narodów. Naród, który w wyniku walki
narodowo- wyzwoleoczej tworzy zręby paostwowości, wykształca organy cywilne lub wojskowe
zdolne do reprezentacji go na płaszczyźnie międzynarodowej, staje się podmiotem pr.
międzynarodowego i jest traktowany jako paostwo in statu nascendi (czyli w fazie rozwoju).

Np. naród palestyoski w 1964r utworzył reprezentację w postaci Organizacji Wyzwolenia Palestyny,
którą w 1974r. ONZ uznało za oficjalną reprezentację narodu palestyoskiego. OWP uzyskała status
obserwatora ONZ (obecnie status obserwatora przysługuje nie OWP, ale Palestynie i jest
reprezentowany przez władze autonomii palestyoskiej). W 1993 OWP została uznana przez rząd
izraelski za przedstawiciela palestyoskiego.

Naród palestyoski jako podmiot prawa międzynarodowego posiada:

- prawo legacji (Palestyna utrzymuje stałą misję obserwacyjną przy ONZ);

- ius contrahendi (np. porozumienie izraelsko- palestyoskie z 1993r., tymczasowa umowa w sprawie
handlu i współpracy międzynarodowej między WE i OWP);

- prawo udziału w organizacjach międzynarodowych (np. status obserwatora w ONZ, członkostwo w
Lidze Paostw Arabskich).

Strony wojujące i powstaocy

Stroną wojującą jest zorganizowana grupa posiadająca władzę oraz jednolite dowództwo sprawująca
efektywną kontrolę nad częścią terytorium, przestrzegająca międzynarodowego pr. konfliktów
zbrojnych; Powstaocy – grupa w mniejszym stopniu zorganizowana niż str. wojujące, także
przestrzegająca pr. i zwyczajów wojennych

Uznanie z stronę wojującą lub powstaoców powoduje, że walcząca grupa staje się podmiotem praw i
obowiązków wynikających w pr. konfliktów zbrojnych, oraz uzyskuje prawo do zawierania traktatów.
W tym przypadku uznanie ma charakter konstytutywny- od niego uzależnione jest uznanie ich za

podmioty pr. międzynar. Ich podmiotowośd ma charakter czasowy- może dojśd albo do
ukonstytuowania się nowego paostwa albo stłumienia powstania.