Botanika_æw_program_2010

Jednostka

wiczeniowa trwa 3 godziny lekcyjne (2,15 min). W semestrze jest 15 jednostek

wiczeniowych. Zaj

cia odbywaj

w blokach tematycznych. Ka

dy blok prowadzony jest przez

specjalist

z danej dziedziny. Wykaz prowadz

cych:

wiczenia 1, 2 (okrytozal

ąŜ

kowe) – dr hab. Piotr Köhler

wiczenia 3–7 (sinice i glony) – dr Marta Mierze

ska

wiczenia 8 (pierwsze ro

liny l

dowe) – dr Sławomir Florjan

wiczenia 9 (glewiki i w

trobowce) – dr Marta Mierze

ska

wiczenia 10 (mchy) – dr Joanna Zalewska-Gałosz

wiczenia 11, 12 (paprociowe) – dr Agnieszka Nobis

wiczenia 13, 14 (nagozal

ąŜ

kowe) – dr Wacław Bartoszek

wiczenia 15 – zaliczenie

Koordynatorem kursu (osoba, któr

nale

y wpisa

do indeksu w rubryce „prowadz

cy”) jest dr

Wacław Bartoszek.

Po ka

dym bloku

wiczeniowym odbywa si

pisemne kolokwium, na którym mo

na maksymalnie

otrzyma

10 punktów. Ł

cznie odb

dzie si

9 kolokwiów. Aby zaliczy

wiczenia nale

zgromadzi

minimum 50% punktów. Kolokwiów zaliczonych na pozytywn

ocen

nie mo

ponownie zalicza

, by uzyska

ocen

. Osoby nieobecne na kolokwium (nieobecno

ść

usprawiedliwiona) b

mogły napisa

kolokwium po zako

czeniu wszystkich bloków

wiczeniowych. (zostanie ustalony jeden termin dla wszystkich bloków).

Osoby, które z kolokwiów otrzymaj

cznie mniej ni

50% punktów, b

zobowi

zane do

napisania kolokwium zaliczeniowego z cało

ci niezaliczonego materiału. W przypadku

niezaliczenia kolokwium zaliczeniowego (punktacja poni

ej 50%), student nie zostanie

dopuszczony do I terminu egzaminu z Botaniki systematycznej i termin ten przepada.

Uwaga! W okresie przedsesyjnym odb

dzie si

tylko jedno kolokwium zaliczeniowe. Drugi

termin kolokwium zaliczeniowego zostanie ustalony w sesji poprawkowej. Ponowny brak zaliczenia

wicze

dzie skutkował niezaliczeniem całego kursu Botaniki systematycznej (8 ECTS).

Student zobowi

zany jest do uczestniczenia we wszystkich zaj

ciach, do merytorycznego

przygotowania si

do ka

dych

wicze

oraz do prowadzenia zeszytu. Dopuszcza si

1 (jedn

usprawiedliwion

nieobecno

ść

wiczeniach (nie usprawiedliwiaj

nieobecno

ci: kolejne

podej

cia do matury, kolokwia z innych przedmiotów, zawody sportowe itp.). Materiał z

wicze

na których si

było nieobecnym, nale

y jednak nadrobi

we własnym zakresie. W przypadku

opuszczenia wi

kszej liczby zaj

ęć

2 w ci

gu całego semestru, student nie otrzymuje zaliczenia.

dy studiuj

cy ma obowi

zek ucz

szcza

do przypisanej mu grupy

wiczeniowej.

Jedynie w wyj

tkowych przypadkach istnieje mo

liwo

ść

odbycia

wicze

z inn

grup

wiczeniow

, nale

y jednak to wcze

niej uzgodni

z Prowadz

cym.

WPROWADZENIE

Program

wicze

z Botaniki systematycznej obejmuje wykaz preparatów mikroskopowych i

makroskopowych ro

lin telomowych. W programie podano jednostki systematyczne wy

szej rangi,

a przy ka

dej z form informacje, które istotnie charakteryzuj

dany preparat.

Podstawowy podr

cznik – S

ZWEYKOWSKA

A, S

ZWEYKOWSKI

J. 1997. Botanika. Tom II. PWN,

Warszawa. Nale

y mie

wiadomo

ść

cia taksonomiczne w wyniku prowadzenia ci

głych

bada

, ulegaj

zmianie, dlatego mog

ró

od prezentowanych w podr

czniku

Szweykowskich (1997).

wiczenia l

Pdgr.: MAGNOLIOPHYTINA (=Angiospermae) – okrytozal

ąŜ

kowe

Morfologia ro

lin okrytozal

ąŜ

kowych

Budowa kwiatu: dno kwiatowe, okwiat (kielich, korona), pr

ciki, słupki

Symetria kwiatu, narys i wzór kwiatowy

Typy kwiatostanów

Rodzaje ulistnienia, typy li

Kl.: Magnoliopsida (=Dicotyledones) – dwuli

cienne

Podkl.: Ranunculidae

Rz.: Ranunculales

R.: Ranunculaceae – jaskrowate

Ranunculus acer – kwiat promienisty, 5x, korona wolnopłatkowa, pr

ciki liczne, słupkowie

apokarpijne, słupek górny, owoc – niełupka

Podkl.: Dilleniidae

Rz.: Cruciferales (=Capparales)

R.: Brassicaceae (=Cruciferae) – kapustowate

Sinapis arvensis – kwiat promienisty, 4x, korona wolnopłatkowa, 6 pr

cików czterosilnych

(4 pr

ciki dłu

sze + 2 krótsze), 1 słupek, górny; owoc – łuszczyna

Berteroa incana – kwiat promienisty, biały, 4x, korona wolnopłatkowa, 6 pr

cików

czterosilnych (4 pr

ciki dłu

sze + 2 krótsze) nitki pr

cików z uszkowatymi wyrostkami, 1

słupek, górny; owoc – łuszczynka

Podkl.: Rosidae

Rz.: Fabales

R.: Fabaceae (=Papilionaceae) – motylkowate

Cornilla varia lub Medicago falcata – kwiat grzbiecisty, 5x, korona

wolnopłatkowa (

agielek, skrzydełka, łódeczka), 9 pr

cików zro

tych

nitkami wokół słupka + 1 pr

cik wolny, słupek 1, górny, synkarpijny, owoc –

str

wiczenia lI

Kl.: Magnoliopsida (=Dicotyledones) – dwuli

cienne

Podkl.: Rosidae

Rz.: Rosidales

R.: Rosaceae – ró

owate

Potentilla sp. – kwiat promienisty, 5x, korona wolnopłatkowa, liczne pr

ciki i słupki

(apokarpijne); owoc – niełupka

Rosa sp. – owoc pozorny

Podkl.: Lamidae

Rz.: Lamiales

R.: Labiatae (=Lamiaceae) – wargowe, jasnotowate

Lamium album (L. purpureum, L. maculatum) – kwiat grzbiecisty, 5x, korona

zrosłopłatkowa, dwuwargowa (warga górna, warga dolna), 4 dwusilne pr

ciki, 1 słupek,

dolny; owoc rozłupnia, rozpadaj

ca si

na 4 rozłupki

Podkl.: Asteridae

Rz.:Asterales

R.: Asteraceae (=Compositae) –astrowate, zło

one

Erigeron annuus lub Matricaria perforata – kwiatostan (koszyczek) imituj

cy pojedynczy

kwiat osadnik, listki okrywy koszyczka; pojedyncze kwiaty drobne, korona zrosłopłatkowa,

5x, z przekształconym kielichem (puch kielichowy), w kwiecie 5 pr

cików zro

tych

pylnikami wokół szyjki słupka, 1 dolny słupek; 2 typy kwiatów w obr

bie kwiatostanu:

kwiaty rurkowate promieniste, płodne, kwiaty j

zyczkowate (cz

sto sterylne), grzbieciste,

spełniaj

ce rol

powabni; owoc – niełupka

Kl.: Liliopsida (=Monocotyledones) jednoli

cienne

Podkl.: Lilidae

Rz.: Liliales

R.: Liliaceae — liliowate

Colchicum autumnale – kwiat obupłciowy, promienisty, okwiat niezró

nicowany na

kielich i koron

, liliowy, 6 działek okwiatu, 6 pr

cików, 1 słupek z trzema nitkowatymi

szyjkami; owoc torebka

prezentacja kluczy do oznaczania ro

lin

Ogród botaniczny (system) przegl

d najwa

niejszych we florze Polskiej rodzin ro

lin

okrytozal

ąŜ

kowych

wiczenia III

Przegl

d form i zró

nicowania morfologiczne wybranych przedstawicieli glonów.

Taksonomia, ekologiczne uwarunkowania wyst

powania, cykle

yciowe, rola w

ekosystemach.

Organizmy prokariotyczne

Gromada: Cyanophyta - sinice

Klasa: Cyanophyceae:

d Chroococcales:

Chroococcus sp. - skupienia komórek otoczone galaretowatymi otoczkami

Microcystis sp. - skupienia komórek otoczone galaretowatymi otoczkami

d Oscillatoriales:

Oscillatoria/Phormidium sp. - formy trichalne o

le przylegaj

cych komórkach

otoczone pochwami galaretowatymi, ruch wahadłowy, hormogonia

d Nostocales:

Nostoc sp. - nici skupione w galaretowatej substancji, tworz

cej bryły lub kule, trychomy

zło

one z kulistych lub beczułkowatych komórek, pomi

dzy nimi akinety

Anabaena sp. - nici proste lub powyginane; komórki wegetatywne, heterocyty (

heterocysty), akinety (artrospory)

Organizmy eukariotyczne

Gromada: Rhodophyta - krasnorosty

Zró

nicowane typy plech o budowie nici centralnej lub kaskadowej. Zró

nicowane typy

przemiany pokole

. Brak stadium wiciowca!

Klasa: Bangiophyceae:

Porphyra sp. - plecha li

ciokształtna, jednowarstwowa

Klasa: Florideophyceae:

Batrachospermum sp. - plecha gametofitu zło

ona z nici centralnej i wyrastaj

cych z niej

okółkowo odgał

zie

bocznych; cało

ść

otoczona galaretowat

substancj

; na plesze

widoczne skupienia karpospor

Chantransia sp. - tetrasporofit

Hildebrandia sp. - plechy zło

one z ciasno zwartych rz

dów nici, płaskie, skorupiaste,

le przylegaj

ce do podło

a, na którym tworz

krwisto czerwone plamy

Polysiphonia sp. - plechy rozgał

zione, komórki okorowania ustawione w regularnych

dach; tetrasporangia

Coralina sp. - plechy krzaczkowate, silnie zwapniałe, zbudowane z członów poł

czonych

przegubami

Litothamnion sp. - plechy skorupiaste, przyro

te do podło

a, wysycone w

glanem

wapnia

wiczenia IV

Gromada: Heterokontophyta - ró

nowiciowe

Klasa: Chrysophyceae:

Hydrurus foetidus - krzaczkowate, galaretowate kolonie, komórki pozbawione

ciany; w

dej komórce jeden, przy

cienny chloroplast

(Synura sp.)

Klasa: Xanthophyceae:

Vaucheria sp.- plecha komórczakowa w postaci rurowatych, rozgał

zionych nici; proces

oogamii, l

gnie, plemnie, oospory

Klasa: Phaeophyceae:

d: Ectocarpales - izomorficzna przemiana pokole

Pylaiella sp. - plechy nitkowate, rozgał

zione, darniste

d: Dictyotales: - izomorficzna przemiana pokole

Padina pavonia. - plecha wachlarzowata

d: Laminariales - heteromorficzna przemiana pokole

– dominacja sporofitu

Laminaria sp. - plecha zró

nicowana na kauloid i fylloidy, przyczepiona do podło

a za

pomoc

ryzoidu

Macrocystis pyrifera

d Fucales – brak przemiany pokole

Fucus vesiculosus - plecha wst

gowata dychotomicznie rozgał

ziona z

ebrem

rodkowym; konceptakla w nich l

gnie i plemnie

Halidrys sp. - plecha rozgał

ziona, lekko spłaszczona, chrz

stkowata, wyrastaj

ca z

półkolistej stopki; p

cherze pławne przypominaj

str

ki osadzone na stylikach

Sargassum sp. - plecha rozgał

ziona, pływaj

ca, zró

nicowana na kauloid i fylloidy

umieszczone na krótkich trzonkach; kuliste lub soczewkowate p

cherze pławne nie s

zagł

bione w tkance fylloidu, lecz tkwi

na krótkich trzonkach, b

cych odgał

zieniami

kauloidu

Gromada: Dinophyta - tobołki

Klasa: Dinophyceae:

Gymnodinium sp. - komórki pojedyncze o cienkiej

cianie celulozowej; u wi

kszo

gatunków brak tarczek

Ceratium sp. - komórki pojedyncze, pancerzyki zbudowane z tarczek poł

czonych

szwami, opatrzone 2–3 wyrostkami; w

cianie pancerzyka bruzdy okr

ęŜ

na i podłu

na, w

nich znajduj

wici

wiczenia V

Gromada: Bacillariophyta - okrzemki

Klasa: Coscinodiscophyceae:

Coscinodiscus sp. - komóki pojedyncze, okrywy koliste

Melosira sp. - kolonie nitkowate, okrywy koliste

Klasa: Fragillariophyceae:

Fragillaria sp. - kolonie wst

gowate, okrywy wydłu

one, lancetowate lub eliptyczne

Diatoma sp. - kolonie wst

gowate, okrywy eliptyczne (widok z góry)

Meridion sp. - kolonie wachlarzowate, okrywy klinowate (widok z boku)

Klasa: Bacillariophyceae:

Coconeis sp. - komórki pojedyncze, okrywy owalne

Gomphonema sp. - komórki pojedyncze, okrywy wydłu

one, maczugowate lub

lancetowate

Pinnularia sp. - okrywy eliptyczne; widok z góry: tarczka szczytowa, w

zeł

rodkowy,

zły biegunowe, szczeliny, ornamentacja pierzasta; widok z boku: wieczko, denko, pas

obwodowy

Navicula sp. - komórki pojedyncze, okrywy lancetowate, eliptyczne

Gromada: Euglenophyta – eugleniny, wiciowce ro

linne

Klasa: Euglonophyceae:

Euglena sp. - forma monadalna; komóki silnie wydłu

one, cylindryczne, wrzecionowate

lub spiralnie skr

cone; cienki peryplast o charakterystycznej strukturze

Phacus sp. - forma monadalna z domkiem

Trachelomonas sp. - forma monadalna z wyrostkiem

wiczenia VI

Gromada: Chlorophyta – zielenice

Klasa: Chlorophyceae:

d Volvocales:

Chlamydomonas sp. - forma monadalna, chloroplast

kubkowaty, przy

cienny

Volvox sp. - organizm kolonijny w postaci kuli, otoczonej cienk

warstw

galaretowatej

substancji, zło

ony z wielu komórek monadalnych; kolonie potomne; oogamia

d Chlorococcales:

Scenedesmus sp. - skupienia komórek, brze

ne komórki z wyrostkami

Pediastrum sp. - płytkowate skupienia komórek o kształcie koncentrycznej gwiazdy

d Oedogoniales:

Oedogonium sp. - nici nierozgał

zione, komórki jednoj

drowe, chloroplast siateczkowaty,

przy

cienny; wegetatywne komóki kołnierzykowate; oogamia (oospora)

Klasa: Ulvophyceae:

d Codiales:

Codium sp. - plechy komóczakowe (cenocytyczne) o budowie pseudoparenchymatycznej,

poduszkowate, g

bczaste, niewysycone w

glanem wapnia

d Ulvales:

Ulva sp. - plecha płaska, blaszkowata, zbudowana z dwu warstw zro

tych ze sob

komórek

Klasa: Cladophorophyceae

d Cladophorales:

Cladophora glomerata - plechy nitkowate, drzewkowato rozgał

zione, zło

one z licznych

komóczaków, chloroplasty pojedyncze, sieciowate, uło

one przy

ciennie

Klasa: Bryobsodophyceae

d Halimedales:

Halimeda sp. - plecha członowana, w postaci wachlarzyków (wyrastaj

cych jeden z

drugiego), wysycona w

glanem wapnia

Caulerpa sp. - organizm jednokomórkowy, wieloj

drowy, zró

nicowany na kauloid

(nibyłodyg

), fylloidy (cz

ęś

ci li

ciokształtne – nibyli

cie), ryzoidy

Klasa: Dasycladophyceae

d Dasycladales:

Acetabularia sp. - glon jednoj

drowy, jednokomórkowy, zró

nicowany morfologicznie,

pokrojem przypominaj

cy owocnik grzyba kapeluszowatego

wiczenia VII

Klasa: Pleurastrophyceae

d Pleurastrales:

Apatococcus vulgaris – pojedyncze komórki skupione w niewielkie grupy

Klasa: Zygnematophyceae:

d Zygnematales: - formy nitkowate

Meugeotia sp. - chloroplast płytkowaty

Spirogyra sp. - chloroplast wst

gowaty; koniugacja

Zygnema sp. - chloroplast gwia

dzisty

d Desmidiales: pojedyncze komórki

Closterium sp. - komórki bez przew

ęŜ

enia

Cosmarium sp. - komórki pojedyncze z wci

ciem i przew

ęŜ

eniem, zło

one z dwu idealnie

symetrycznych, elipsoidalnych cz

ęś

ci;

ciana komórkowa gładka lub opatrzona

ornamentacj

w postaci brodawek, punktów lub kolców

Euastrum sp. - komórki w połowie przew

ęŜ

one z w

skim przesmykiem

Micrasterias sp. - komórki z wci

ciem i przew

ęŜ

eniem, porozcinane na płaty biegunowe

(szersze) i płaty boczne, cz

sto dodatkowo powcinane

Klasa: Charophyceae:

d Charales:

Chara sp. - o

, w

zły, mi

dzyw

ęź

la, "nibyli

cie", "nibylistki"; l

gnie i plemnie (proces

oogamii), osłoni

te elementami płonnymi

Nitella sp.

wiczenia VIII

Pierwsze ro

liny l

dowe

Co to s

skamieniało

ci, jak powstaj

i jak si

je bada (krótkie omówienie; zagadnieniu

temu b

cone osobne

wiczenia w ramach zaj

ęć

z Paleobotaniki na II roku)

Pdgr.: RHYNIOPHYTINA

Rhynia gwynne-vaughanii – przekrój poprzeczny przez p

d (materiał

skrzemionkowany)

Pdgr.: TRIMEROPHYTINA

Psilophyton dawsonii – przekrój poprzeczny przez p

Psilophyton szaferi – p

dy z zarodniami

Pdgr.: ZOSTEROPHYLLOPHYTINA

Zosterophyllum sp. – p

dy z zarodniami

Sawdonia ornata – p

dy z emergencjami, epiderma z aparatami szparkowymi i

emergencje

Konioria andrychoviensis – p

dy z emergencjami, przekrój poprzeczny przez

Sciadophyton sp. (gametofit) – gametangiofory

Przystosowania do

ycia na l

dzie – podsumowanie w oparciu o obejrzany materiał

Wizyta w Muzeum Paleobotanicznym Instytutu Botaniki UJ – zapoznanie si

skamieniało

ciami ro

lin reprezentuj

cych Rhyniophytina, Trimerophytina,

Zosterophyllophytina, Cladoxylophytina oraz najwcze

niejszych przedstawicieli ro

lin

widłakowych (Lycophytina) i skrzypowych (Sphenophytina)

wiczenia IX

Gr.: ANTHOCEROTOPHYTA – glewiki

Anthoceros sp. – pokrój gametofitu i sporofitu, pojedynczy chloroplast z

pirenoidem

Gr: MARCHANTIOPHYTA – w

trobowce

Kl.: Marchantiopsida – porostnicowate

Pdkl.: Marchantiidae

Rz.: Marchantiales

Marchantia polymorpha – pokrój gametofitu (archegoniofory z rodniami i

anteridiofory z plemniami) budowa anatomiczna plechy (aparaty oddechowe,

komora powietrzna) własnor

cznie wykonane preparaty

Lunularia cruciata ( lub Conocephalum conicum) – pokrój plechy, budowa

anatomiczna plechy (aparaty oddechowe) własnor

cznie wykonane preparaty

Rz.: Ricciales

Riccia sp. – pokrój gametofitu, budowa anatomiczna plechy pozbawionej aparatów

oddechowych

Kl.: Jungermanniopsida – meszkowe (jungermanniowe)

Podkl.: Metzgeriidae

Rz.: Fossombrioniales

Pellia sp. – pokrój plechy, zarodnie, elatery

Podkl.: Jungermanniidae – jungermanie li

ciaste

Rz.: Lepicoleales

Plagiochila sp. – pokrój gametofitu

Przegl

d wybranych rodzajów w

trobowców

wiczenia X

Gr.: BRYOPHYTA – mchy

Kl: Sphagnopisda – torfowce

Rz.: Sphagnales

Sphagnum sp. – pokrój gametofitu (łody

ka, pseudopodium) i sporofitu (zarodnia),

budowa li

cia (komórki wodono

ne i chlorofilowe); li

ść

jednowarstwowy bez

ebra,

budowa anatomiczna łody

ki; własnor

cznie wykonane preparaty

Kl.: Bryopsida – pr

tniki (mchy wła

ciwe)

Rz.: Bryales

Bryum sp. – pokrój, przekrój przez li

ść

jednowarstwowy z

ebrem

rodkowym –

własnor

cznie wykonane preparaty

Rz.: Funariales

Funaria hygrometrica – pokrój, zarodnia z perystomem – własnor

cznie

wykonane preparaty

Kl.: Polytrichopsida – płonniki

Rz.: Polytrichales

Polytrichum sp. – pokrój gametofitu (ulistniona łody

ka) i sporofitu (seta, zarodnia,

czepek), przekrój przez li

ść

wielowarstwowy z asymilatorami – własnor

cznie

wykonane preparaty

Przegl

d wybranych rodzajów mchów

wiczenia XI

Pdgr.: LYCOPHYTINA – widłakowe

Kl.: Lycopsida – widłaki jednakozarodnikowe

Rz.: Lycopodiales – widłakowce

Lycopodium sp. – przedro

le, sporofil z zarodni

Kl.: Selaginellopsida – widliczki

Rz.: Selaginellales

Selaginella selaginoides – pokrój, li

cie zarodniono

ne i płonne

Selaginella martensii – przekrój podłu

ny przez sporofilostan, makro- i

mikrosporofile, makro- i mikrosporangia, makro- i mikrospory

Pdgr.: SPHENOPHYTINA – skrzypowe

Kl.: Sphenopsida

Rz.: Equisetales

Equisetum sp. – sporangiofor z zarodniami (trzoneczek z umieszczon

na szczycie

tarczk

)

wiczenia XII

Pdgr.: PTEROPHYTINA – paprociowe

Kl.: Pteropsida

Pdkl.: Osmundidae – długoszowe

Osmunda regalis – pokrój sporofitu – górna cz

ęść

blaszki li

ciowej zarodniono

na,

poni

ej cz

ęść

asymiluj

ca, zarodnie z grup

komórek grubo

ciennych

Pdkl.: Filicidae – paprocie cienkozarodniowe

przedro

le z rodniami i plemniami

Dryopteris filix–mas – przekrój przez kupk

zarodni (sorus) okryt

zawijk

zarodnia z pier

cieniem komórek grubo

ciennych

Oznaczanie przedstawicieli podklasy Filicidae

wiczenia XIII

Pdgr.: CYCADOPHYTINA – nagozal

ąŜ

kowe wielkolistne

Kl.: Cycadopsida – sagowcowe

Cycas sp. – makrosporofil (owocolistek) z zal

ąŜ

kami; mikrosporofil (pr

cik) z

mikrosporangiami; makrostrobil (szyszka

ska), mikrostrobil (szyszka m

ska)

Pdgr.: PINOPHYTINA (=CONIFEROPHYTINA) – nagozal

ąŜ

kowe drobnolistne

Kl.: Ginkgopsida – miłorz

bowe

Ginkgo biloba – krótkop

ski: kwiaty

skie – zal

ąŜ

ki, li

cie; przekrój przez

zal

ąŜ

ek (gametofit

ski, nucellus, integument, komora pyłkowa); krótkop

ski: kotkowate kwiatostany m

skie, li

cie; krótkop

d z li

ść

mi i nasionami;

nasiona (budowa łupiny nasiennej)

Kl.: Taxopsida – cisowe

Taxus baccata – gał

zka z okazu

skiego z nasionami w osnówkach; gał

zka z

okazu m

skiego z szyszeczkowatymi kwiatostanami m

skimi

Kl.: Pinopsida (=Coniferopsida) – szpilkowe

Rz.: Pinales (=Coniferales)

Pinus sp. (sosna) – kwiatostan

ski: pokrój, przekrój podłu

ny – łuska

wspieraj

ca, łuska nasienna; kwiatostan m

ski: pokrój, przekrój podłu

ny –