UKRYTY PROGRAM W EDUKACJI- od końca lat 60-tych XX wieku. „to wszystko, co zostaje przyswojone podczas nauki w szkole obok oficjalnego programu” (R. Meighan). To „pozadydaktyczne, lecz ważne wychowawczo konsekwencje uczęszczania do szkoły, które pojawiają się systematycznie, ale nie są zawarte w żadnym zestawie celów i uzasadnień działań oświatowych”.1.Przestrzeń szkoły: 2.Przymus(obowiązek szkolny). 3.Władza nauczycieli. 4.Ocenianie-Ocenie poddawane jest zatem to, jak: uczeń siedzi („nie garb się”, ”nie kiwaj się na krześle”), mówi („nie krzycz”, „mów głośniej/wyraźniej”, „nie gadaj”), stoi („stań prosto”), chodzi („nie biegaj”), jak wygląda (krytyka stroju, fryzury, makijażu) lub to, jaki jest („leniwy/ złośliwy/ niestaranny/ niegrzeczny/ grzeczny/ pilny” etc.). 5. Tłok- 6. Ukryty program nauczycieli- Hanna Rylke definiuje jako nieuświadamiane lub nie w pełni uświadamiane uczucia, postawy, potrzeby i przekonania nauczyciela, które ujawniają się w interakcjach z uczniami i mają podstawowy wpływ na ich szkolne doświadczenia oraz klimat klasy. Mogą być sprzeczne ze świadomie uznawanymi i głoszonymi przez nauczyciela poglądami i celami pedagogicznymi. Ukryty program będzie występował wtedy, gdy nauczyciel, deklarując pozytywne nastawienie do dzieci czy młodzieży, w codziennych kontaktach zachowuje się w sposób, który świadczy o zupełnie odmiennej postawie, na przykład gdy bywa obojętny na problemy uczniów, wywołuje ich do odpowiedzi, posługując się numerami z dziennika, nie słucha, negatywnie reaguje na sensowne propozycje uczniów, jest surowy, autorytarny czy agresywny. Również wtedy, gdy nie dba o efektywność nauczania, bo w ten sposób nie tylko naraża uczniów na zmniejszenie ich szans życiowych, które daje edukacja, ale też potwierdza komunikat: „nie obchodzisz mnie, nie jesteś warty mojego wysiłku”. O.J. Harvey wyróżnia cztery podstawowe postawy nauczycieli wobec wiedzy: 1) Dogmatyzm, który polega na przekonaniu, że jest tylko jedna prawda - absolutna i obiektywna, więc nie ma potrzeby poszukiwania innych rozwiązań. Nauczyciel o takiej postawie zamyka się na inne możliwości interpretacyjne czy różne punkty widzenia, nie stawia pytań, a każdą próbę poddawania w wątpliwość uznanej prawdy uważa za szkodliwą. 2) Dążenie do jednoznaczności-zauważa złożoność zjawisk, ale nie znosząc niedopowiedzeń czy nierozwiązanych wątpliwości zawsze stara się je sprowadzić do jednoznacznej odpowiedzi. 3) Tolerancja dla złożoności i niepewności polega na tym, że osoba, zdając sobie sprawę z wielości interpretacji i możliwych rozwiązań, jednak wierzy, że istnieje obiektywna prawda, choć niełatwa do poznania. Dlatego ciągle bada, docieka, analizuje, weryfikuje przyjęte wcześniej założenia wobec pojawienia się nowych faktów. 4) Relatywizm przeciwieństwo dogmatyzmu: przekonanie, że nie ma żadnej prawdy, nic stałego ani jednoznacznego - wszystko jest względne i każda teoria lub hipoteza jest do przyjęcia w zależności od punktu widzenia.Zachowania n.kształtują postawy u. Dogmatycy i nauczyciele dążący do jednoznaczności najprawdopodobniej będą u uczniów: wywoływać bierność, bezrefleksyjne przyswajanie podawanej wiedzy, nadmierne zaufanie do autorytetów i brak krytycyzmu. Nauczyciele prezentujący postawę tolerancji na złożoność i akcentujący chęć poszukiwania prawdy mają szansę wychować: uczniów aktywnych, samodzielnie myślących, weryfikujących informacje pochodzące z różnych źródeł, zadających pytania i formułujących hipotezy, dzielących się wątpliwościami. Relatywista może, podobnie jak dwaj pierwsi nauczyciele: obniżyć motywację do uczenia się, ze względu na podważenie sensu jakiegokolwiek poznania, jednocześnie wytworzyć brak zaufania do jakichkolwiek autorytetów, ale efekt może być też inny: uczeń uzna, że skoro jego zdanie jest ważne, warto samodzielnie i krytycznie myśleć. E. Vallance 4 postawy wobec ukrytego programu: "1. Nic nie robić, niech ukryty program pozostaje ukrytym, zdawać sobie tylko sprawę, że on jest i funkcjonuje. /.../ 2. Zmienić praktykę szkolną, środowisko, reguły postępowania nauczycieli tak, by wykorzenić te właściwości procesu nauczania, które uważa się za niewłaściwe. /.../ 3. Po prostu zlikwidować szkoły /.../ 4. Przystosować się do sytuacji. Jeżeli szkoła tworzy ludzi schludnych, posłusznych, grzecznych /…/, to pewnie właśnie tego społeczeństwu potrzeba. Można więc starać się przenieść część elementów oddziaływania ukrytego programu do programu jawnego, bądź też nic nie robić, uznając, że dobrze jest, jak jest." ogranicza ukrytego pr.:Przymus- praca nad rozwijaniem u uczniów wew. motywacji do uczenia się i aspiracji edukacyjnej. starać się, aby wiedza szkolna stawała się dla uczniów wiedzą funkcjonalną, rozmawiać o programie nauczania danego przedmiotu, ukazywać przydatność zdobywanej wiedzy, odwoływać się do doświadczeń i zainteresowań, korelować programy różnych przedmiotów, aby uczeń widział związki między nimi i potrafił wieloaspektowo analizować rzeczywistość. Przestrzeń- można zmienić aranżację wnętrza, aby była dla uczniów bardziej przyjazna.Tłok- organizować wspólne imprezy różnych klas, spotkania z nauczycielami, którzy nie mają zajęć z daną klasą, stosować pracę w grupach o zmiennym składzie, zajęcia adaptacyjno-integracyjne dla nowych uczniów.Rutyna-od czasu do czasu zorganizować dzień poświęcony jakiejś kulturze Jak każdy nauczyciel może ograniczyć działanie ukrytego programu szkoły? czynić wiedzę bardziej funkcjonalną, przełamywać rutynę i sprawiać, aby uczenie się było bardziej interesujące i aktywizujące uczniów, rezygnować z części swojej władzy na rzecz współodpowiedzialności uczniów za proces kształcenia, ograniczyć wszechobecność oceniania. zachowania modelowane w stosunku do pracy i innych ludzi, wzór, jak należy podchodzić do swoich obowiązków.Tropienie własnego ukrytego programu obejmuje kilka kroków: Krok 1. Sformułowanie własnej filozofii edukacyjnej, czyli odpowiedź na pytania: co rozumiem przez dobre nauczanie i wychowanie, jakie wartości są dla mnie ważne, jakie cele chcę osiągać, jakie są moje priorytety wychowawcze oraz jakie sposoby (metody, formy) pracy uważam za najwłaściwsze i najskuteczniejsze. Krok 2. Refleksja nad własnym działaniem oznacza sprawdzenie, czy i w jaki sposób w swoim zachowaniu realizuję te cele i wartości, które zakładam oraz czy i w jaki sposób przekazuję uczniom postawy niezgodne z nimi. Podstawowym źródłem informacji na ten temat będą uczniowie. Pośrednio informacje można uzyskać analizując zachowania uczniów na lekcjach, ich stosunek do nauczyciela, stosunek do przedmiotu oraz wyniki kontroli ich osiągnięć. Drugim źródłem będzie samoobserwacja. Trzecim źródłem informacji mogą być osoby zaproszone na lekcje, które podzielą się swoimi wrażeniami. Krok 3. Refleksja ogólna. Po zebraniu informacji należy je przeanalizować, zinterpretować i porównać z zapisanymi wcześniej celami i wartościami. Jeśli okaże się, że rzeczywiście nasze zachowanie odbiega od założonych celów, warto - zanim opracuje się możliwości zmian - zastanowić się nad zasadnością przyjętych założeń. Krok 4. Plan zmian. Po zweryfikowaniu i modyfikacji lub utwierdzeniu się w słuszności własnej filozofii edukacyjnej, należy jeszcze raz wrócić do tych naszych działań i zachowań, które są z nią niezgodne, aby zaplanować zmiany. Krok 5. Weryfikacja. Po pewnym okresie stosowania zmian, należy powtórzyć procedurę zbierania informacji zwrotnych, aby przekonać się, zarówno o tym, czy jesteśmy wystarczająco konsekwentni, jak i o tym, czy odnoszą one zamierzony skutek.