§ 11. Akty jednostronne państwa są przejawami woli wywołującymi skutki prawne
zarówno w stosunku do państwa dokonującego akt, jak i w stosunku do innych
podmiotów prawa międzynarodowego. Rozróżnić należy:
1/ akty jednostronne zależne, tzn. akty powiązane z innym aktem prawa
międzynarodowego (np. zawarcie umowy międzynarodowej związane jest z
dokonaniem przez każdą ze stron jednostronnego aktu wyrażenia woli na związanie się
traktatem) albo akty, których dokonanie jest wyraźnie przewidziane przez prawo
międzynarodowe (np. wypowiedzenie umowy międzynarodowej, która stanowi, że
podlega wypowiedzeniu);
2/ akty jednostronne autonomiczne, tzn takie, w przypadku których wskazane wyżej
powiązanie nie występuje.
Mówiąc o aktach jednostronnych w kontekście źródeł prawa międzynarodowego w
znaczeniu formalnym - zwykle odnosimy się do aktów jednostronnych o
charakterze autonomicznym, a zatem do tych aktów, które same przez się stanowić
mogą źródło zobowiązania prawnego.
11.2 Wyróżnia się następujące typy aktów jednostronnych (autonomicznych):
1/ przyrzeczenie - czyli akt, na podstawie którego państwo zobowiązuje się
zachowywać w określony sposób (np. nie dokonywać prób z bronią jądrową);
2/ zrzeczenie się - czyli akt, na podstawie którego państwo rezygnuje z przysługujących
mu wcześniej praw (np. wynikających z umowy międzynarodowej);
3/ uznanie - czyli akt, mocą którego państwo stwierdza istnienie pewnych faktów i
godzi się z tym, że wywołują one wiążące skutki wobec niego (np. uznanie państwa);
4/ protest - czyli akt, którym państwo wyraża swój zamiar nieuznawania danej sytuacji
za zgodną z prawem, bądź też rodząca
Atrybuty
ius tractatuum (ius contrahendi) - zdolność zawierania umów międzynarodowych. W ramach ius tractatuum upatruje się także zdolności uczestniczenia w organizacjach międzynarodowych, jako że tworzone są one właśnie na mocy umów międzynarodowych,
ius legationis - zdolność uczestniczenia w stosunkach dyplomatycznych, czyli przyjmowania (legacja bierna) i wysyłania (legacja czynna) przedstawicieli dyplomatycznych innych podmiotów,
ius standi - zdolność występowania z roszczeniami, ale też odpowiedzialność wobec prawa międzynarodowego
Przyczyny nieważności umów:
I. związane z naruszeniem prawa wewnętrznego kontrahentów dotyczącego zawierania umów - konwencja dopuszcza powołanie się na tę okoliczność wyłącznie w sytuacji, gdy pogwałcona norma prawa wewnętrznego ma zasadnicze znaczenie, zaś pogwałcenie było oczywiste, tj. obiektywnie widoczne dla każdego państwa postępującego w danej sprawie zgodnie ze zwyczajną praktyką i w dobrej wierze;
II. związane z wadami oświadczenia woli:
a) przekroczenie przez przedstawiciela państwa jego upoważnienie do wyrażenia zgody - przy czym na przesłankę tę można się powoływać tylko gdy ograniczenia upoważnienia były podane do wiadomości pozostałym państwom przed wyrażeniem zgody
b) błąd - jeżeli dotyczy faktu lub sytuacji, która istniała w czasie zawierania umowy i stanowiła istotną podstawę zgody państwa na zawarcie umowy. Nie może się na tę przesłankę powoływać państwo, które swoim postępowaniem przyczyniło się do powstania błędu lub okoliczności były takie, że powinno się liczyć z możliwością jego zaistnienia.
c) podstęp - przez co należy rozumieć umyślne wprowadzenie w błąd ze strony innego państwa negocjującego
d) przekupstwo
e) przymus wobec przedstawiciela państwa
f) przymus wobec państwa - chodzi tu wyłącznie o przymus polegający na groźbie lub użyciu siły. Nie dotyczy to jednak traktatów pokoju narzucanych państwu, które dopuściło się agresji, a następnie zostało pokonane. Pewnie kontrowersje budzi kwestia użycia przymusu ekonomicznego, ale przeważa stanowisko, iż on także nie mieści się w tym pojęciu.
III. związane ze sprzecznością z normą ius cogens - nieważna jest umowa, która w chwili zawarcia jest niezgodna z bezwzględnie obowiązującą normą powszechnego prawa międzynarodowego (czyli normą ius cogens).
Typowe klauzule występujące w umowach międzynarodowych:
a. Klauzula wzajemności - traktowanie obywateli, osób prawnych, towarów itp. Układającej się drugiej strony w taki sam sposób, w jaki jej obywatele, osoby prawne itd. Są traktowani przez to państwo.
b. Klauzula narodowa - traktowanie obywateli itd. drugiej strony tak, jak traktuje własnych obywateli itd.
c. Klauzula największego uprzywilejowania - przyznanie drugiej stronie praw i przywilejów, które zostały lub zostaną przyznane jakiemukolwiek państwu trzeciemu.
d. Klauzula arbitrażowa (koncyliacyjna) - zobowiązanie do przekazywania jakichkolwiek sporów wynikłych na tle stosowania umowy do sądu rozjemczego (komisji koncyliacyjnej).
e. Klauzule o ratyfikacji lub zatwierdzeniu.
§ 11. Akty jednostronne państwa są przejawami woli wywołującymi skutki prawne
zarówno w stosunku do państwa dokonującego akt, jak i w stosunku do innych
podmiotów prawa międzynarodowego. Rozróżnić należy:
1/ akty jednostronne zależne, tzn. akty powiązane z innym aktem prawa
międzynarodowego (np. zawarcie umowy międzynarodowej związane jest z
dokonaniem przez każdą ze stron jednostronnego aktu wyrażenia woli na związanie się
traktatem) albo akty, których dokonanie jest wyraźnie przewidziane przez prawo
międzynarodowe (np. wypowiedzenie umowy międzynarodowej, która stanowi, że
podlega wypowiedzeniu);
2/ akty jednostronne autonomiczne, tzn takie, w przypadku których wskazane wyżej
powiązanie nie występuje.
Mówiąc o aktach jednostronnych w kontekście źródeł prawa międzynarodowego w
znaczeniu formalnym - zwykle odnosimy się do aktów jednostronnych o
charakterze autonomicznym, a zatem do tych aktów, które same przez się stanowić
mogą źródło zobowiązania prawnego.
11.2 Wyróżnia się następujące typy aktów jednostronnych (autonomicznych):
1/ przyrzeczenie - czyli akt, na podstawie którego państwo zobowiązuje się
zachowywać w określony sposób (np. nie dokonywać prób z bronią jądrową);
2/ zrzeczenie się - czyli akt, na podstawie którego państwo rezygnuje z przysługujących
mu wcześniej praw (np. wynikających z umowy międzynarodowej);
3/ uznanie - czyli akt, mocą którego państwo stwierdza istnienie pewnych faktów i
godzi się z tym, że wywołują one wiążące skutki wobec niego (np. uznanie państwa);
4/ protest - czyli akt, którym państwo wyraża swój zamiar nieuznawania danej sytuacji
za zgodną z prawem, bądź też rodząca
Atrybuty
ius tractatuum (ius contrahendi) - zdolność zawierania umów międzynarodowych. W ramach ius tractatuum upatruje się także zdolności uczestniczenia w organizacjach międzynarodowych, jako że tworzone są one właśnie na mocy umów międzynarodowych,
ius legationis - zdolność uczestniczenia w stosunkach dyplomatycznych, czyli przyjmowania (legacja bierna) i wysyłania (legacja czynna) przedstawicieli dyplomatycznych innych podmiotów,
ius standi - zdolność występowania z roszczeniami, ale też odpowiedzialność wobec prawa międzynarodowego
Przyczyny nieważności umów:
I. związane z naruszeniem prawa wewnętrznego kontrahentów dotyczącego zawierania umów - konwencja dopuszcza powołanie się na tę okoliczność wyłącznie w sytuacji, gdy pogwałcona norma prawa wewnętrznego ma zasadnicze znaczenie, zaś pogwałcenie było oczywiste, tj. obiektywnie widoczne dla każdego państwa postępującego w danej sprawie zgodnie ze zwyczajną praktyką i w dobrej wierze;
II. związane z wadami oświadczenia woli:
a) przekroczenie przez przedstawiciela państwa jego upoważnienie do wyrażenia zgody - przy czym na przesłankę tę można się powoływać tylko gdy ograniczenia upoważnienia były podane do wiadomości pozostałym państwom przed wyrażeniem zgody
b) błąd - jeżeli dotyczy faktu lub sytuacji, która istniała w czasie zawierania umowy i stanowiła istotną podstawę zgody państwa na zawarcie umowy. Nie może się na tę przesłankę powoływać państwo, które swoim postępowaniem przyczyniło się do powstania błędu lub okoliczności były takie, że powinno się liczyć z możliwością jego zaistnienia.
c) podstęp - przez co należy rozumieć umyślne wprowadzenie w błąd ze strony innego państwa negocjującego
d) przekupstwo
e) przymus wobec przedstawiciela państwa
f) przymus wobec państwa - chodzi tu wyłącznie o przymus polegający na groźbie lub użyciu siły. Nie dotyczy to jednak traktatów pokoju narzucanych państwu, które dopuściło się agresji, a następnie zostało pokonane. Pewnie kontrowersje budzi kwestia użycia przymusu ekonomicznego, ale przeważa stanowisko, iż on także nie mieści się w tym pojęciu.
III. związane ze sprzecznością z normą ius cogens - nieważna jest umowa, która w chwili zawarcia jest niezgodna z bezwzględnie obowiązującą normą powszechnego prawa międzynarodowego (czyli normą ius cogens).
Typowe klauzule występujące w umowach międzynarodowych:
a. Klauzula wzajemności - traktowanie obywateli, osób prawnych, towarów itp. Układającej się drugiej strony w taki sam sposób, w jaki jej obywatele, osoby prawne itd. Są traktowani przez to państwo.
b. Klauzula narodowa - traktowanie obywateli itd. drugiej strony tak, jak traktuje własnych obywateli itd.
c. Klauzula największego uprzywilejowania - przyznanie drugiej stronie praw i przywilejów, które zostały lub zostaną przyznane jakiemukolwiek państwu trzeciemu.
d. Klauzula arbitrażowa (koncyliacyjna) - zobowiązanie do przekazywania jakichkolwiek sporów wynikłych na tle stosowania umowy do sądu rozjemczego (komisji koncyliacyjnej).
e. Klauzule o ratyfikacji lub zatwierdzeniu.