Prawo publiczne a prawo prywatne-rzymianie dzielili prawoDo zakresu pr.publ. należały normy dotyczące organizacji ludu rzymskiego w postaci państwa.Pozostałe normy ustanowione w interesie pojedynczych obywateli tworzyły prawo prywatne.Pr,publ.regulujące organizację państwa,przynosiło korzyść klasie panującej w całości.Z kolei wydzielenie pr.pryw.jako osobnej sfery interesów jednostkowych przynosiło korzyści poszczególnym członkom klasy panującej.Prawo te pozwalało na eksploatację dóbr materialnych i swobodę organizowania obrotu gospodarczego.
|
Nowacja-(novatio)był to sposób umorzenia zobowiązania.Polegała na umorzeniu dotychczasowego zobowiązania ale na jego miejsce powstawało natychmiast inne z jakimś tylko nowym elementem.Przeprowadzano za pomocą jednego aktu,przede wszystkim stypulacji.Miała szerokie zastosowanie-stosowano ją w celu zmiany dłużnika,na niej też opierała się każda stypulacji akwiliańska.Dzięki niej można było podnieść do rangi kontraktu zobowiązanie naturalne. |
Zniewaga-(iniuria)W dosłownym znaczeniu oznacza działanie niezgodne z prawem.Regulowała 3 stany faktyczne:a)membrum ruptum;czyli ciężkie okaleczenie połączone z utratą części ciała.Jeśli strony nie uzgodniły odszkodowania,sprawca podlegał karze talionu.b)os fractum;czyli złamanie kości;odszkodowanie wynosiło 300asów gdy poszkodowany był osobą wolną,oraz 150 asów-gdy był niewolnikiem.c)czynne zagrożenie nietykalności cielesnej,zagrożone karą w wysokości 25 asów.Pojęcie zniewagi precyzuje Paulus wg.niego polega na zamierzonymi sprzecznym z prawem niuszanowaniu cudzej osobowości za pomocą czynów lub słów.Była to więc szkoda natury fizycznej albo moralnej(ujma na dobrym imieniu,honorze)
|
Własność-(dominium,proprietas) rzymskie prawo własności dawało właścicielowi nad rzeczą władzę wyłączną,absolutną i nieograniczoną.Wśród najważniejszych uprawnień właściciela,składających się na treść prawa własności,traktowanej jako prawo podmiotowe wymienia się:ius utendi et fruendi(własciciel może u żywać i pobierać z niej pożytki.Może również rzecz zniszczyć lub zużyć.Ius possidendi to prawo do posiadania rzeczy,nie zaś fakt władania nią.Właściciel pozbawiony władztwa faktycznego nie traci swego pr.własności a tym samym prawa do jej posiadania.Ius dispodendi to możliwość prawnego dysponowania rzeczą jak np.prawo sprzedaży jej,darowania,oddaniem w najem.Ograniczenia własności mogły mieć różnorakie źródła.Powstać mogły z mocy ustawy,umowy albo orzeczenia sądu.Wśród ograniczeń własności na gruntach wymienić należy postanowienia wprowadzone w interesie stosunków dobrosąsiedzkich,bądź w interesie publicznym.Niektóre z nich znane były już w ustawie XII tablic.a)właściciel gruntu nie mógł zakazać sąsiadowi wejścia co drugi dzień na jego grunt w celu pozbierania tam owoców jakie upadły z drzew sąsiada.b)Właścicielowi gruntu położonego wyżej nie wolno było zmieniać naturalnego biegu wody przepływającej przez jego grunt.c)Właściciel musiał znosić szkodliwe wpływy ciał lotnych i stałych z gruntu sąsiedniego ,jeśli nie były one kierowane w celu szykany.d)Właściciel gruntu,na którym znajdował się grób,musiał umożliwić dostęp do niego osobom zainteresowanym.Grzebania zmarłych na terenie miasta Rzymu zakazywała już ustawa XII tablic.e)Liczne były też ograniczenia uprawnień właścicieli w zakresie prawa budowlanego,dotyczące wysokości budynków,ich odległości od gruntów sąsiada.f)Do ograniczeń w sferze ius disponendi należał np.wprowadzony zakaz zbycia gruntów italskich przez męża,który je otrzymał tytułem posagu. |
Procesowa ochrona do spadku-w przypadku gdy posiadacz nie był skłonny wydać spadku dobrowolnie,dziedzic miał do dyspozycji procesowe środki ochrony swego prawa,a mianowicie heres wg.prawa cywilnego-hereditatis petitio,natomiast bonorum possessor-interdictum quorum bonorum.Za pomocą hereditatis petitio dziedzic zmerzał nie do uzyskania pojedynczych rzeczy spadkowych,ale całości spadku.Uprawnionemu do dziedziczenia wg.prawa pretorskiego dopomagał pretor do wejścia w posiadanie spadku za pomocą specjalnego interdictum quorum bonorum-służył nie do ochrony istniejącego posiadania,ale do nabycia całkowicie nowego |
Ograniczenia zdolności prawnej-zdolnośc do czynności prawnych to inaczej zdolność do samodzielnego składania i przyjmowania oświadczeń woli wywołujących skutek prawny.W prawie rzymskim zdolność do czynności prawnych ograniczały 4 czynniki:WIEK:dzieci(infantes),nie miały znaczenia prawnego.Niedojrzali(impuberes),dziewczęta od 7 do 12 roku a chłopcy od 7 do14.Mieli ograniczoną zdolnoość prawną czyli możliwość samodzielnego przedsiębrania tylko takich czynności,które prowadziły do nabycia prawa,a nie do zobowiązania.Niedojrzały nie mógł zawrzeć małżeństwa ani sporządzić ważnego testamentu.Osoby te mogły zawierać w pełni skuteczne czynności tylko przy udziale swego przedstawiciela np.opiekuna.Dojrzali od 14 do25 roku(puberes minores XXVannis)mieli pełną zdolność do czynności prawnych lecz ze względu na brak doświadczenia życiowego prawo chroniło tę młodą osobę przed wyzyskiem.Dojrzali powyżej 25 roku życia(puberes maioresXXV annis)jeżeli nie podlegali innym ograniczeniom,nabywali pełną zdolność do czynności pr.PŁEĆ:Kobiety mogły być osobami sui iuris, a więc mieć zdolność prawną,jeżeli nie pozostawały pod władzą agnacyjną ojca lub męża.Stan ten zaczął się zmieniać od czasów Augusta,wraz ze stopniowym obumiraniem instytucji opieki nad kobietami.CHOROBA UMYSŁOWA(furiosus)Chory był całkowicie pozbawiony zdolności do czynności prawnych.Odzyskiwał ją w okresie przerwy w chorobie.Majątkiem chorego zawiadywał curator furiosi.MARNOTRAWSTWOMarnotrawca(prodigus) to osobnik uznany przez pretora za lekkomyślnego.Był on ograniczony w swej zdolności w podobny sposób jak niedojrzały. |
Rodzaje exceptio-jest częścią składową formułki umieszczaną w interesie pozwanego.Pozwany nie negował wprost samego istnienia roszczenia powoda ale starał się je sparaliżować przez „wydobycie” jakiejś nowej okoliczności.Osoba dokonujaca czynnosci prawnej może popełnić nie tylko błąd własny(error),ale może zostać także rozmyślnie wprowadzona w błąd przez podstęp innej osoby(dolus)i w ten sposób narazić się na szkodę.Jeśli ktoś wyłudził podstępnie zobowiązanie jeszcze nie spełnione i próbował dochodzić go w procesie,wprowadzony w błąd otrzymywał środek ochrony w postaci exceptio doli.Było to powództwo o charakterze karnym,ponieważ dolus po stronie sprawcy był przestępstwem prawa pretorskiego.Osoba dokonująca czynności prawnej mogła działać pod wpływem bojaźni(metus),spowodowanej groźbą innej osoby.Rozwinęła się ochrona ofiar wymuszeń.Gdy wymuszono przyrzeczenie świadczenia,dłużnik mógł się uchylić od jego spełnienia za pomocą exceptio metus.Pactum de non petendo była nieformalna umowa w której wierzyciel rezygnował wobec dłużnika z dochodzenia swojej należności.W przypadkach gdy wierzyciel nie dotrzymywał swego przyrzeczenia i pozwał dłużnika o świadczenie pretor osłaniał go przez tzw.exceptio pacti de non petendo.Konstytucje cesarskie z końca II i III w n.e.stworzyły skuteczne środki obrony dłużnika w postaci exceptio i querela non numerate pecuniae.Zarzut z powodu nie wypłaconych pieniędzy podniesiony przez dłużnika przeciw powództwu wierzyciela,zmieniał radykalnie sytuację dowodową.Dzięki negatywnej treści ekscepcji pozwany spychał na powoda obowiązek wykazania,że wypłata dochodzonej należności rzeczywiście została dokonana.Sama treść formalnego zobowiązania stypulacyjnego nie była już wystarczającą podstawą do żądania świadczeniaPonowny proces w tej samej sprawie w prawie rzymskim napotykał od dawna na przeszkode w postaci konsumującego skutku litis contestatio.Była to jednak przeszkoda |
PRAWO WZGLĘDNE I BEZWZGLĘDNE-prawo podmiotowe może być wzgl.lub bezwzgl.Prawem względnym jest wierzytelność wobec określonego dłużnika a pr.bezwg.nazywamy taką sytuację w której ogół podmiotów praw.ma obowiązek określonego zachowania wobec podmiotu uprawnionego.Przy zobowiązaniach podmiot uprawniony może domagać się wykonania zobowiązania tylko od osoby określonej,a obowiązek podmiotu zobowiązanego polegać może zarówno na działaniu pozytywnym jak i negatywnym.
|
WYMOGI ŚWIADCZENIA-Świadczenie mogło być przedmiotem zobowiązania tylko wtedy gdy spełniało następujące wymogi:a)Było dozwolone z punktu widzenia zasad prawa i moralności.b)Było fizycznie i prawnie możliwe do spełnienia.Nie można było np.zobowiązać się do przeniesienia własności rzeczy wyjętej z obrotu gospodarczego.c)Musiało mieć dla wierzyciela wartość ekonomiczną.d)Było dostatecznie określone w tym sensie,że dłużnik powinien,do czego jest zobowiązany a wierzyciel z kolei-do czego jest uprawniony a w przypadku ewentualnego sporu,sędzia musiał mieć możliwość stwierdzenia o co spór się toczy.
|
Przechowanie-(depositum)polegało na oddaniu przez jedną osobę,zwaną deponentem,osobie drugiej,zwanej depozytariuszem(przechowawcą)jakiejś rzeczy ruchomej w bezpłlatne przechowywanie z obowiązkiem jej zwrotu na każde wezwanie.Deponent nie musiał być właścicielem,można było oddać na przechowanietakże rzecz cudzą.Złożenie do depozytu oznaczało oddanie jej tylko w dzierżenie a posiadaczem pozostawał nadal deponent.Miał on korzyść z kontraktu więc odpowiadał za omnis culpa;np.za złożenie do depozytu rzwczy niebezpiecznej dla otoczenia.Depozytariusz nie miał korzyści z kontraktu,odpowiadał więc tylko za dolus i za culpa lata i w tych granicach był zobowiązany do troszczenia się o rzecz.Nie mógł korzystać z rzeczy ani też pobierać z niej pożytków.Oprócz normalnego depozytu zwanego też regularnym Rzymianie wyróżniali 3 jego odmiany:depozyt konieczny(depositum miserabile)dochodził do skutku w wyjątkowych okolicznościach np.pożar,awaria statku.Deponent miał tu z reguły wybór ograniczony,a wykorzystanie jego przymusowego położenia przez depozyt.uważano za rażącą nieuczciwość.Pr.pretorskie przewidywało surową karę-zasądzenie na podwójną wysokość straty(in duplum)depozyt nieprawidłowy(depositum irregulare)różnił się od zwykłego przedmiotem Były nimi rzeczy zamienne,głównie pieniądze,złożone wprawdzie na przechowanie ale z możliwością używania ich przez depozytariusza i z obowiązkiem zwrotu takiej samej ilości rzeczy.Depozyt sekwestrowy(depositum sequestre)dotyczył rzeczy spornej,którą na czas trwania sporu składano w ręce osobnego przechowawcy.Właściwością była ochrona interdyktalna.Sekwester podlegał tej ochronie,mimo że był dzierżycielem rzeczy przechowywanej.
|
RZECZY,pojęcie i podział-rzeczą res wg.pr.rzymskiego było jakiekolwiek dobro,nawet niedostępne dla zmysłów.Można wyodrębnić pewne podziały rzeczy,dokonywane według różnych kryteriów:Res corporales-res incorporales.W prawie rz.rzeczami były zarówno przedmioty materialne(res corporales)jak i niematerialne(res incorporales)Res in commercio-res extra commercium.Gdy jakaś rzecz dopuszczona była do obrotu gospodarczego,nosiła miano res in commercio jeśli natomiast była z niego wyłączona określano ją res extra commerciumW.Następowało to albo na podstawie prawa boskiego lub ludzkiego.Pierwsze z nich to res sacrae,sakralne np.świątynie.Res sanctae-rzeczy święte np.znaki graniczne.Res religiosae-poświęcone kultowi zmarłych,np.groby.Na podstawie prawa ludzkiego z obrotu gospodarcz.były wyłączone rzeczy publiczne(drogi,łażnie itd.),rzeczy wspólne(woda,powietrze)Res mancipi-res nec mancipi.Do Res mancipi zaliczano grunty italskie,niewolników,zwierzęta juczne,pociągowe,najstarsze służebności gruntów wiejskich.Wszystkie inne rzeczy to res nec mancipi.Rzeczy ruchome-nieruchomości.Nieruchomości to których nie można których nie można przenośić z jednego miejsca na drugie,rzeczy ,które są związane z gruntem na stałe.Do nieruchomości należą pozostałe rzeczy.Rzeczy zamienne i niezamienne-W obrocie gospodarcz.rzecz można określić ze względu na jej przynależność do pewnego gatunku.Najczęściej są to przedmioty,które się liczy,waży,mierzy np.pieniądz.Można określić je też ze względu na cechy specyficzne.Te pierwsze to rzeczy zamienne.Rzeczy zużywalne i niezużywalne.Rzeczy zużywalne to takie przedmioty,których byt fizyczny ulega unicestwieniu w wyniku jednorazowego ich użycia.Do nich zaliczamy także pieniądze-przestają istnieć dla tego kto je zużywa.Rzeczy podzielne i niepodzielne-Rzeczy które można podzielić na więcej części bez uszczerbku dla ich wartości i |
Zdolność prawna-zwana też podmiotowoścą prawną,to możliwość zajęcia w stosunkach prawnych stanowiska podmiotu prawa lub obowiązku.Zdolnoośc tą posiada ten,kto może być właścicielem lub wierzycielem
|
Interpretacja prawa-to faza wstępna poprzedzająca zastosowanie normy prawnej,a polega na ustaleniu znaczenia określonej normy albo przepisu prawa w toku ich stosowania.Interpretacja jest procesem technicznym,który ma poprzez słowa zawarte w przepisach prawa,przy uwzględnieniu rozmaitych elementów(tzw.dyrektyw interpretacyjnych)doprowadzić do rekonstrukcji myśli prawodawcy.Ustalając co jest prawem można jakieś zachowanie określić jako z nim zgodne albo też wykraczające poza prawo bądź jako wykraczające poza prawo.Interpretację prawa można podzielić w zależności od tego kto jej dokonuje na:autentyczną,legalną,sądową,doktrynalną.Autentycznej dokonuje sam prawodawca.Legalną nazywamy interpretację,gdy pochodzi od desygnowanego do tej funkcji innego niż ustawodawca organu państwowego.Interpretacji doktrynalnej w państwie rzymskim dokonywali przede wszystkim juryści.Niektórzy z nich,poczynając od czasów Augusta,otrzymywali od cesarzy specjalny przywilej zwany ius publice respondendi.Wykładnia ta miała moc wiążącą wobec organów państwowych.W toku wykładni można stosować różne reguły,które pozwalają ustalić znaczenie interpretowanego przepisu czyli tzw.dyrektywy wykładni.Interpretacja jest językowa lub gramatyczna jeśli treść przepisu ustalamy wychodząc od analizy języka w którym przepis jest sformułowany.Logiczną nazywamy interpretację,gdy analizujemy myśl prawodawcy z punktu widzenia logiki.Systemową jest wykładnia w której treść normy ustala się ze względu na system prawa w skład którego ona wchodzi.Celowościowa to wykładnia która uwzględnia cel jaki przepis interpretowany ma do osiągniecia.Historyczna uwzględnia kontekst historyczny w jakim interpretowane prawo się ukształtowało.Gdy w rezultacie porównania wyników różnych rodzajów wykładni zakres ten będzie taki sam jaki ma przepis w znaczeniu |
Podstawienie,substytucja-miała miejsce gdy obok powołanego w pierwszej kolejności dziedzica(heres institutus)testator powoływał jeszcze do spadku w dalszej kolejności(heres substitutus),kto stawał się dziedzicem tylko wtedy jeśli powołany w pierwszej kolejności nie chciał lub nie mógł spadku nabyć-tzw.podstawienie pospolite.Innym rodzajem jest podstawienie pupilarne -ojciec powoływał do spadku niedojrzałego syna i dla niego ustanawiał substytunta,gdyby syn zmarł przed dojściem do pełnoletności.Substytucja ta gasła z chwilą dojścia syna do pełnoletności.Znany jest też trzeci rodzaj podstawienia-podstawienie quasi-pupilarne.Testator mógł dla swego descendenta chorego umysłowo powołać substytuta,na wypadek gdyby ten zmarł przed wyzdrowieniem,a więc przed nabyciem zdolności testowania.
|
Rozkład ciężaru dowodowego w procesie-największą wartość dowodową miały dokumenty zredagowane przez urzędników państwowych.Co do faktu stwierdzonego takim dokumentem przez tego,kto go redagował,nie dopuszczno nawet dowodu na przeciwieństwo.W okresie dominatu wzrosła rola notariatu.Dokumenty sporządzane przez osoby prywatne miały wartość dokumentu publicznego,jeśli podpisane zostały co najmniej przez trzech świadków.Strona zarzucająca sfałszowanie dokumentu mogła albo zaskarżyc sprawcę fałszerstwa do sądu karnego,albo też w odrębnym procesie cywilnym domagać się ustalenia autentyczności pisemnego aktu.O sile dowodowej świadków decydowało przede wszystkim pochodzenie społeczne.Wywodzącym się z klas wyższych winien sędzia dać wiarę przed zeznaniami osób niższego pochodzenia.Ci ostatni musieli też potwierdzić swe zeznanie przysięgą.Przysięgą potwierdzały również swe oświadczenia strony procesowe.Czasami przysięga stron miała znaczenie decydujące dla rozstrzygnięcia sprawy.Strona wezwana do złożenia przysięgi potwierdzającej własne oświadczenie winna ją złożyć pod rygorem przegrania procesu.Pozwany jednak mógł obowiązek złożenia przysięgi przeżucić na dowoda.Sama przysięga wyroku nie zastępowała,leczstanowić mogła jedynie jego podstawę.To samo dotyczy uznania roszczeń przez pozwanego,które dokonane winno być przezeń osobiście i w obecności powoda lub jego pełnomocnika.W postepowaniu dowodowym pojawiają się coraż szerzej domniemania.Sędzia ma obowiązek wysnucia wniosków co do faktów trudnych albo niemożliwych do ustalenia.Postepowanie przed sądem było protokołowane.Czynność ta była nieodzowna na wypadek ewentualnego założenia przez którąkolwiek ze stron apelacji od wydanego w sprawie wyroku. |
Procesowa ochrona do spadku |
Własność |
Zniewaga |
Nowacja |
Prawo publiczne a prawo prywatne |
Przechowanie |
WYMOGI ŚWIADCZENIA |
PRAWO WZGLĘDNE I BEZWZGLĘDNE |
niewystarczająca.Przy actiones in rem było możliwe prowadzenie sporu o tę samą rzecz pomimo litis litis contestatio.Obok dawnego zarzutu rzeczy doprowadzonej do litis contestio rozwijał siw w pr.klasycz.-jako uzupełnienie poprzedniego-zarzut rzeczy osądzonej(exceptio rei iudicatae)Z wydaniem wyroku zasądzającego powstawało nowe zobowiązanie pozwanego do zapłacenia orzeczonej sumy pieniężnej(obligatio iudicati)To zobowiązanie otwierałozwycięzkiemu powodowi drogę do przeprowadzenia egzekucji.Zarzut rzeczy sprzedanej i wydanej(exceptio rei venditae et traditae)Przeciw nieuczciwemu kontrahentowi,który sprzedał i wydał rzecz bez przeniesienia własności a póżniej jako właściciel domagał się jej zwrotu,służył kupującemu osobny środek ochronny w postaci „zarzutu rzeczy sprzedanej i wydanej”.
Rodzaje exceptio |
Ograniczenia zdolności prawnej |
Rozkład ciężaru dowodowego w procesie |
Podstawienie,substytucja |
bezpośrednim przy zastosowaniu wykładni językowej,wykładnia jest w takim przypadku dosłowna.Jeśli zakres jego zastosowania przepis będzie szerszy,wykładnia będzie miała charakter rozszerzający a jeśli węższy-wykł.będzie zwężająca.
Interpretacja prawa |
Zdolność prawna |
przeznaczenia społ.-ekonomiczn. są rzeczami podzielnymi.Inne rzeczy są niepodzielne np.krowa.Universitas rerum distantium-universitas rerum coherentium.Pierwsza to rzecz zbiorowa składająca się z wielu rzeczy pojedynczych,które służa temu samemu celowi społ.-gosp.W pr.rzymskim traktowana była jako jedna całość.Druga natomiast to rzecz złożona na którą składa się kilka pojedynczych elementów połączonych w sposób trwały,tak że tworzą nową rzecz(wóz)Pożytki-przychód uzyskiwany okresowo z rzeczy w wyniku gospodarczego oddziaływania na nią lub na podstawie jakiegoś stosunku prawnego.
RZECZY,pojęcie i podział |