Na prawo konstytucyjne WB składają się następujące źródła prawa: [31]

 

1.      Prawo Stanowione (statute law) -  należą do niego podstawowe akty państwowe przyjęte przez parlament:

a.       Magna Charta Liberatum – 1215 r.

b.      Petycja Prawa – 1626 r.

                  c.       Habeas Corpus Act – r.1679 r.

d.      Bill of Rights – 1689

e.       Ustawa Sukcesyjna – 1701 r.

f.        Ustawy o funkcjonowaniu parlamentu –  z lat 1911 i 1949 r.

g.       Ustawy określające prawa wyborcze –  z lat 1872, 1868, 1883, 1970, 1975, 1983, 1985, 1987 r.

h.       Ustawy o ustroju organów sprawiedliwości – 1971 r.

i.         Ustawy o ustroju samorządu lokalnego – 1972 r.

                  j.        The Life Peerage Act – 1958 r. – reforma Izby Lordów

k.      Ustawa o prawie wyborczym lordów   - 1963 r.

                  l.         Ustawa o Izbie Lordów (The House of Lords Act) – 1999 r.

m.     Ustawy o ministrach Korony – 1937 i 1964 r.

 

2.      Prawo Precedensowe (case law), czyli orzecznictwo sądowe. Wyroki stanowią precedensy, które stają się częścią prawa. Najwyżej ceni się wyroki
i rozstrzygnięcia Izby Lordów.

 

3.      Konwenanse Konstytucyjne (convetions of the constitution) – są to zwyczaje i praktyki, które z czasem stały się prawem przez włączenie do ustaw. Konwenans może się przeterminować i wyjść z użycia. Taki proces to desuetudo. [32] Najważniejsze konwenanse regulujące zasady systemu parlamentarno – gabinetowego to:

a.       obowiązek rezygnacji rządu, który stracił zaufanie Izby Gmin;

b.      kolegialna odpowiedzialność gabinetu przed Izbą Gmin za ogólna politykę
i działalność poszczególnych resortów administracji;

c.       powierzenie funkcji i misji tworzenia rządu przez monarchę liderowi partii posiadającej większość mandatów w Izbie Gmin;

d.      rezygnacja premiera jako szefa rządu równoznaczna jest z dymisją wszystkich członków rządu;

e.       złożenie rezygnacji przez premiera, jeśli jego partia w wyniku wyborów parlamentarnych utraciła większość w Izbie Gmin;

f.        zasada, że premier musi być członkiem Izby Gmin;

g.       zmiany w prawie wyborczym oraz ustroju parlamentu uzgadniane są przez obie partie polityczne na konferencji pod przewodnictwem spikera;

h.       instytucje premiera, gabinetu, opozycji JKMmości

i.         zwoływanie sesji parlamentu, co roku. [33]

 

4.      Dzieła, Traktaty i Podręczniki Prawnicze to zbiór nakazów
i dyrektyw, które interpretuje się w sytuacji wykładni stosowania prawa.

 

Możemy podsumować: „tak szeroki system źródeł, ich niekonwencjonalny charakter, wyróżniający się w ich jednakowej mocy prawnej, brak sądowej kontroli konstytucyjności ustaw powoduje, że konstytucja ta ma charakter elastyczny. Niemniej obowiązujące konwenanse nakazują, aby propozycja konstytucji przedstawiona była suwerenowi politycznemu – narodowi – w trakcie wyborów powszechnych.” [34]

 

Biorąc pod uwagę duże znaczenie niepisanych praktyk i ważność procesów, które je regulują trzeba przyznać, że Brytyjczycy to bardzo zdyscyplinowany naród, jeśli można nazwać ich oczywiście narodem. Uważam, że taka budowa ustawy zasadniczej i wzorowa efektywność ustroju, WB świadczy o wysokiej kulturze politycznej i prawnej panującej w tym kraju, a także o tradycjach w poszanowaniu prawa.

Dewolucja – przejęcie sprawy do załatwienia lub do wykonania określonego zadania przez organ wyższego stopnia od organu niższego stopnia (instytucja dewolucji istnieje m.in. w kodeksie postępowania administracyjnego oraz w ordynacji podatkowej); powierzenia części władzy lokalnym zgromadzeniom przedstawicielskim, przy czym charakter i zakres tej decentralizacji byłby różny w każdej z trzech „prowincji” Zjednoczonego Królestwa .
1999 weszły w życie postanowienia prawne o dewolucji czyli nadaniu samorządu Szkocji i Walii, w których powstały krajowe parlamenty i rządy

System wyborczy

Zjednoczone Królestwo dzieli się na 646 geograficznych okręgów wyborczych. Z każdego okręgu do parlamentu wchodzi tylko jeden poseł. Co jakiś czas liczba i granice okręgów wyborczych są korygowane.

Szkocja ma własny parlament, Walia i Irlandia Północna mają własne Zgromadzenia Parlamentarne – wybory do tych organów odbywają się oddzielnie.

Wybory do Izby Gmin muszą się odbyć w ciągu 5 lat od poprzednich, choć premier może rozpisać je w dowolnym czasie przed upłynięciem terminu 5 lat.

Od XIX wieku głosowanie w Wielkiej Brytanii jest tajne – kartkę wyborczą wrzuca się do urny. Tym razem wprowadzono większe możliwości głosowania za pośrednictwem poczty i Internetu. Podjęto te kroki w nadziei, że dzięki takim ułatwieniom będzie głosować więcej osób. Tym niemniej pojawiły się już zarzuty, że te metody głosowania zwiększają ryzyko oszustw wyborczych.

W Wielkiej Brytanii nie ma list partyjnych. Wyborcy głosują na daną osobę. Znani politycy startują zazwyczaj z tak zwanych „bezpiecznych” okręgów, gdzie poparcie dla partii, do której należą jest bardzo silne.

Początkujący kandydaci próbują sił w okręgach, gdzie ich partia ma niewielką przewagę albo wręcz jej nie ma. Nie ma jednak gwarancji, że kandydat w „bezpiecznym” okręgu ma zapewnione zwycięstwo.

Z wyborów pochodzi tylko niższa izba parlamentu Izba Gmin, Izba Lordów nie jest organem kadencyjnym.
Okres pełnomocnictw (nie jest to kadencja) Izby Gmin wynosi 5 lat, oznacza to, że IG może obradować najdłużej 5 lat na dłuższe obradowanie zgodę muszą wyrazić obie izby, minimalnej granicy obradowania nie ma. Rząd rozpisuje wtedy wybory kiedy ma szanse wygrać. Formalnie decyzja o rozwiązaniu parlamentu należy do panującego, faktycznie jednak do premiera.

Ordynacja wyborcza - po II wojnie światowej zniesiono prawo do posiadania 2 głosów, pozwolono głosować poza WB, w 1967r. obniżono czynne prawo wyborcze do 18 lat, bierne prawo wyborcze nabywa się w wieku 21 lat, prawa tego nie mają:
− osoby pozbawione wolności ponad 2 lata,
− bankruci,
− urzędnicy cywilni i
− duchowni.

Urzędnicy nie mogą glosować ponieważ Służba Cywilna ma służyć koronie brytyjskiej a nie poszczególnym rządom.

Wybory są większościowe, występują jednomandatowe okręgi wyborcze.
Ordynacja ta może prowadzić do sytuacji, w której wybory wygrywa partia, która w skali kraju zdobyła mniej procent głosów.

Parlament 

Mam nadzieję, że moje historyczne wprowadzenie, choć trochę wyklarowało przebieg ewolucji i wyłonienie się elementów systemu politycznego Wielkiej Brytanii. Teraz chciałabym przedstawić zarys jego funkcjonowania z podziałem na poszczególne elementy składowe. Zajmę się tylko parlamentem Angielskim. [35]

Parlament WB składa się formalnie z monarchy, Izby Lordów i Izby Gmin. Są to dwie izby i monarcha w parlamencie, a nie 3 izby.

 

Poniższy schemat przedstawia powiązania polityczne tych grup (schemat 1):

Schemat 1: Źródło: Zięba A., Parlament Wielkiej Brytanii, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 1994 r.

W gestii parlamentu leży:

1. Władza ustawodawcza. Teoretycznie, wszystkie trzy człony parlamentu muszą zgodzić się na wprowadzenie nowego prawa; natomiast Izba Lordów posiada jedynie prawo veta zawieszającego, które w dodatku nie ma zastosowania przy uchwalaniu budżetu.

2. Nadzór nad pracą rządu. Izba Gmin oraz Izba Lordów nadzorują prace rządu poprzez system debat, interpelacji oraz powoływanie specjalnych komisji.

3. Kontrola finansów państwa. Ustalanie podatków oraz stanowienie budżetu należy do obowiązków Izby Gmin.

4. Obrona praw jednostki. Każdy obywatel, który czuje, że został potraktowany niesprawiedliwie może zwrócić się o pomoc do swojego przedstawiciela w Izbie Gmin lub sądu apelacyjnego.

5. Wdrażanie dyrektyw Unii Europejskiej. W obydwu Izbach działają specjalne komisje których zadaniem jest dokładne badanie unijnych dyrektyw przed wprowadzeniem ich jako praw.

6. Parlament wprowadza również niezbędne zmiany w przepisach prawnych dostosowując je do wymogów prawa europejskiego.

7. Dyskusja nad aktualnymi problemami. Obydwie izby Parlamentu debatują nad kwestiami o istotnym znaczeniu dla społeczeństwa brytyjskiego oraz nad ważnymi wydarzeniami międzynarodowymi. Tematyka tego rodzaju debat nie jest niczym ograniczona.

To parlament ma bardzo ważne prawo, chodzi mianowicie o zasadę suwerenności, która to sprawia, że absolutnie nikt nie może podważyć woli parlamentu i unieważniać jego ustaw i decyzji.

Jednakże rząd może ograniczyć to prawo w fazie procedury ustawodawczej przez:

1.      Zamknięcie dyskusji

2.      Gilotyny

3.      Kangura [36]

Przykłady ustaw:

·        Projekty ustaw publicznych (public bills)

·        Projekty rządowe (government bills)

                  ·        Prywatne projekty ustaw (private member’s bills)

·        Projekty ustaw prywatnych (private bills)

                  ·        Projekty ustaw finansowych (money bills)

·        Projekty ustaw mieszanych (hybryd bills).

 

Są one ustanawiane w następującym trybie ustawodawczym (schemat 2):

 

 

Izba Lordów 

Izba Lordów – Izba Wyższa – (House of Lords) [39] 

Pełna, oficjalna nazwa Izby Lordów to: "The Right Honourable The Lords Spiritual and Temporal of the United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland in Parliament Assembled". Izba Lordów, podobnie jak Izba Gmin spotyka się w Pałacu Westminsterskim. Jej obrady plenarne odbywają się w tzw. czerwonej sali, obrady Izby Gmin odbywają się w sali zielonej.

 

Izba ta nie jest organem objętym kadencją. Jej skład jest wyłaniany na podstawie zasad dziedziczenia i mianowania. Pod koniec 1999 roku prawo do zasiadania w niej miało 670 członków:

·        525 lordów dożywotnich, mianowanych przez monarchę, osoby zasłużone
w życiu publicznym państwa,

·        26 lordów duchownych – hierarchowie Kościoła anglikańskiego: arcybiskupi Canterbury i Yorku, biskupi Londynu, Dhruam i Winchesteru, oraz innych 21 z urzędu,

·        27 lordów prawa, dożywotnio mianowani przez monarchę, tworzą trzon władzy sądowniczej,

·        92 lordów dziedzicznych. [40]

 

Izba przechodziła szereg reform, [41] ale ta najbardziej aktualna z 1999 roku stanowiła, że posiadanie tytułu lorda dziedzicznego nie obliguje do automatycznego zsiadania w Izbie Lordów. 410 lordów wybrało z pośród siebie 75.

 

Na czele Izby stoi lord kanclerz, który ma mniejsze uprawnienia niż speaker, ale jest jednocześnie ministrem sprawiedliwości i najwyższym funkcjonariuszem państwowym angielskiego sądownictwa. [42]

 

Izba Lordów pełni funkcję najwyższego sądu apelacyjnego dla całej Wielkiej Brytanii z zakresu prawa cywilnego oraz w sprawach karnych dla Anglii, Irlandii Północnej i Walii (Szkoci mają osobny sąd). Sąd Izby Lordów działa jako Komisja Apelacyjna Izby, a jej orzeczenia zawiera cała Izba. [43]

Izba Gmin 

Izba Gmin -  Izba Niższa – (House of Commons) [44]

Liczy obecnie 646 [45] członków wybieranych według ordynacji większościowej, w jednomandatowych okręgach, o czym wspomnę jeszcze przy okazji omawiania partii politycznych. Do wygranej potrzebna jest zwykła większość głosów. Aby uniknąć długów i tłoków na listach wyborczych, kandydat [46] musi wpłacić 500 funtów kaucji  zwrotnej, jeśli uzyska więcej niż 5 % głosów. Musi również posiadać poparcie 10 obywateli.

 

Co ciekawe Izba Gmin nie jest objęta kadencją! W WB systemie istnieje termin „pełnomocnictwa” i tak parlament może skrócić kadencję lub ją wydłużyć, co miało miejsce, np.: podczas obu światowych wojen. Jest to charakterystyczna cecha parlamentu angielskiego.

 

Podobnie jak polski sejm, posiada marszałka, WB posiada speakera, który jest odpowiedzialny za pracę parlamentu, przebieg sesji i czuwanie nad regulaminem i dyscypliną Izby. [47]

 

Miejscem posiedzeń parlamentu jest Pałac Westminster w Londynie. Izba Gmin dekorowana jest na zielono i jej wystrój jest raczej skromny w porównaniu z Izbą Lordów. Składają się nań dwa rzędy ław przedzielonych po środku przejściem. Ze względów historycznych, przejście to ma zawsze szerokość "dwóch i pół długości miecza". Spiker zajmuje miejsce na końcu sali, członkowie rządu po jego prawej stronie, a opozycja - po lewej.

 

Od niedawna Izba Gmin spotyka się też w sali Westminster Hall, choć na razie jest to eksperyment i dyskutuje się tam jedynie na nie kontrowersyjne tematy. Spotkania odbywają się w poniedziałki, wtorki, środy, czwartki i niektóre piątki. Sesje sobotnie odbywają się tylko w wyjątkowych wypadkach; ostatni taki przypadek miał miejsce podczas wojny
o Falklandy/Malwiny. [48]

Gabinet, rząd i premier 

Wydawałby się, że podobnie jak w Polsce rząd i gabinet to jeden organ. Jednak w WB rząd to wszyscy ministrowie powołani przez premiera bądź monarchę, o którym to podziale powiem później. Gabinet natomiast to już ścisły zespół premiera i praktycznie organ rządowy, jego trzon.. Zbiera się on dwa razy w tygodniu przy Downing Street 10, w siedzibie premiera. Jak już wspominałam, po ogłoszeniu wyników wyborów do Izby Gmin, monarcha powierza zadanie utworzenia rządu liderowi zwycięskiej partii, który staje się jednocześnie premierem (prime minister - pierwszy minister), I lordem skarbu oraz minister ds. administracji. Wspominałam również o tym, że jednym z konwenansów jest to, że premier musi być członkiem jedne z Izb.

W parlamencie WB występuje prawo echa, które stanowi, że gabinet ma swój cień.
I tak: „Lider najsilniejszej w parlamencie partii opozycyjnej obejmuje stanowisko Lidera Opozycji Jej Królewskiej Mości. Otrzymuje przy tym służbową pensję w wysokości połowy pensji premiera. Partia opozycyjna powołuje własny rząd z pełną obsadą ministerialną (tak zwany gabinet cieni), dzięki czemu w jest każdej chwili gotowa by przejąć władzę. Ponadto, członkowie gabinetu cieni mają rywalizować w trakcie debat parlamentarnych ze swoimi rządowymi odpowiednikami”. [55]

 

Współcześnie system parlamentarny pozycja rządu i gabinetu cieni służy jako kanwa do gry politycznej zwanej „Debatą”. Jest to rodzaj dyskusji na zasadzie kontrargumentów ocenianej przez sędziów. Gra toczy się na takich samych zasadach i przy zachowaniu etykiety parlamentu WB. Wojna argumentów i dyskusji. Skład rządu liczy około 100 osób, ale w pełnym składzie rząd nie zbiera się nigdy.

Rząd dzieli się na:

·  senior ministers (ministrowie właściwi lub ministrowie Korony), kierujących pracą poszczególnych resortów,
·  junior ministers (ministrowie młodsi) – są podporządkowani seniorom, zadaniem, których jest przede wszystkim zapewnianie łączności pomiędzy rządem a Izbą Gmin.

Rząd w całości ponosi solidarną odpowiedzialność polityczną przed Izbami. [56] Dodatkowo członkowie rządu dzielą się na:

·        Sekretarzy Stanu – kierownicy głównych resortów,

·        Ministrów Resortowych – kierownicy reszty resortów,      

·        Minister finansów – kanclerz skarbu    

·        Minister sprawiedliwości- lord kanclerz [57]

·        Ministrowie Nieresortowi – ministrowie bez teki,      

·       Lord strażnik Tajnej Pieczęci      

·       Lord – Prezydent tajnej Rady     

·        Kanclerz księstwa Lancaster [58]

·        Radcy Prawni Korony,

·        Ministrowie Stanu

·        Ministrowie Młodsi. [59] 

 

Skład ścisłego gabinetu brytyjskiego (stan na grudzień 2000 r.):

·        Premier i I lord skarbu oraz minister ds. administracji państwowej

·        Wicepremier-i sekretarz stanu ds. ochrony środowiska; transportu i regionów

·        Lord kanclerz

·        Sekretarz stanu ds. zagranicznych i brytyjskiej Wspólnoty Narodów

·        Sekretarz stanu ds. wewnętrznych

·        Kanclerz skarbu

·        Sekretarz stanu ds. obrony

·        Przewodniczący Tajnej Rady i przywódca większości rządowej w Izbie Gmin Minister ds. gabinetu i kanclerz księstwa Lancaster

·        Lord strażnik Tajnej Pieczęci oraz przywódca większości rządowej w Izbie Lordów i minister ds. kobiet

·        Minister ds. rolnictwa, rybołówstwa i aprowizacji

·        Sekretarz stanu ds. handlu i przemysłu

·        Sekretarz stanu ds. ubezpieczeń społecznych

·        Sekretarz stanu ds. Walii

·        Sekretarz stanu ds. Szkocji

·        Sekretarz stanu ds. Irlandii Północnej

·        Sekretarz stanu ds. kultury, mediów i sportu

·        Sekretarz stanu ds. edukacji i zatrudnienia

·        Sekretarz stanu ds. zdrowia

·        Sekretarz stanu ds. rozwoju międzynarodowego

·        Główny sekretarz ds. skarbu

Źródło: Informator polityczny PAT; Warszawa 2000, s. 144-2.

Bardzo przebiegłym kruczkiem prawnym jest możliwość wykorzystania mocy , która daje premierowi możliwość rozwiązania parlamentu przed czasem. Robi to w chwili, kiedy jego partia ma duże poparcie i szanse na wygranie wyborów. Jest to częsta praktyka. Odnośnie władzy wykonawczej można dodać jeszcze, że istnieją również komitety gabinetu koordynujące pracę ministrów, np. Gabinet Częściowy ( Partial Cabinet) oraz oczywiście Sekretariat Gabinetu koordynujący pracę gabinetu. [62]

Co zaś się tyczy  uprawnień gabinetu i rządu to są one prawie takie jak w Polsce. Jednakże ostatnimi czasy następuje scedowanie roli parlamentu na rzecz premiera
i prawdopodobnie system z parlamentarno – gabinetowego będzie dążył do gabinetowo – parlamentarnego. Dzieje się tak, ponieważ wzrasta autorytet premiera, a w ostatnich kilkudziesięciu latach to stanowisko piastowały wielkie osobowości, więc jest oczywiste, że władzę dzierży silny.  

 Monarcha 

Jest oficjalnie głową państwa, ponieważ Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii
i Irlandii Północnej jest monarchią konstytucyjną. Od 6.02.1952 r. tą funkcję pełni królowa Elżbieta II, która również jest głową Kościoła anglikańskiego w Anglii.

 

W Wielkiej Brytanii tron jest dziedziczny i przechodzi z ojca na najstarszego syna lub, jeśli nie ma syna wtedy obejmuje go najstarsza córka. Małżonek/a króla nie ma żadnych pełnomocnictw królewskich.

 

 

Władca stoi na czele władzy wykonawczej i równocześnie jest jednym z członków brytyjskiej legislatywy. [49] Ma szereg uprawnień, które w rzeczywistości są funkcjami reprezentacyjnymi, a faktyczna władza scedowana jest na poszczególnych ministrów
 i organy państwowe. Są to:

1. dowództwo nad armią,

2. prawo veta wobec ustaw,

3. mianowanie sędziów,

4. mianowanie parów,

5. zawieranie i ratyfikowanie umów międzynarodowych,

6. urzeczywistnienie prawa łaski,

7. wypowiadanie wojny,

8. nadawanie tytułów szlacheckich, 

9. zwoływanie, odraczanie i rozwiązywanie parlamentu. [50]

Realne prawa monarchy ujęte w słowach:

1. „udzielanie rady,

2. zachęcanie,

3. ostrzeganie”. [51]

Monarcha musi podpisać każdą dostarczoną mu ustawę. Swoje prerogatywy wykonuje w formie:

1. rozporządzeń w radzie ( Orders In Council)

2. zarządzeń królewskich (Warrants)

3. rozporządzeń królewskich z odręcznym podpisem (Orders under Sign Manual). [52]

W prawie precedensowym jest wzmianka w myśl, której: „ król nie może czynić źle” [53] i król nie może działać sam”, [54] więc król nie ponosi żadnej odpowiedzialności za swoje decyzje. Monarcha nie uczestniczy w zebraniach gabinetu.

 

Obecnie monarcha to funkcja reprezentacyjna i historyczna, wręcz symboliczna. Rodzina królewska żyje za pieniądze podatników i gra w polo. Jednak królowa to symbol jedności królestwa i reprezentant honorowy Wielkiej Brytanii w świecie.

System partyjny [63] 

Model brytyjski to stabilny dwupartyjny system z dwoma czołowymi partiami: Partią Pracy [64] i Partią Konserwatywną [65]. Ta stabilizacja w mniejszym lub w większym stopniu trwa od  1922 r. Obok tych dwóch partii można jeszcze wspomnieć o Liberalnych Demokratach, [66] Partii Liberalnej [67] oraz ostatnie z liczących się ugrupowań - Partia Niepodległości Zjednoczonego Królestwa. [68] Jednakże zamieszczam aneks dla odnotowania faktu, że w WB istnieją np. partie faszystowskie, skrajnie prawicowe i lewicowe.

Dwupartyjność pozwala utworzyć stabilny większościowy rząd. Dwupartyjność wynika z systemu wyborczego, który ustanawia okręgi jednomandatowe, co skutkuje marginalizacją mniejszych ugrupowań. Co jakiś czas opozycja chce to zmienić, potrzebna jest do tego konferencja gabinetu i opozycji, więc nie jest to nigdy przeprowadzone. Od 1983 r. wyborcy głosują w 651 okręgach.

Nad skutecznością tego typ systemu, który występuje jeszcze chociażby w USA toczą się dyskusje. Czy np. system wielopartyjny obowiązujący w Polsce, gdzie nie można utworzyć rządu jest lepszy? Biorąc pod uwagę stabilizację gospodarczą i co już podkreślałam skuteczność to system anglosaski bije na głowę rozdrobnione i nie mogące dojść do consensusu  forum parlamentarne RP

 

Sądownictwo

System sądowniczy w Wielkiej Brytanii jest zasadniczo odmienny od modelu kontynentalnego, gdyż Zjednoczone Królestwo nie ma jednolitego systemu prawnego - zarówno Anglia i Walia, jak i Szkocja, jak i Irlandia Północna posługują się systemami odrębnymi. Jeżeli chodzi o prawo imigracyjne oraz specjalne imigracyjne uprawnienia apelacyjne jest ono takie samo w całym Zjednoczonym Królestwie, natomiast prawo pracy jest takie samo i dotyczy wszystkich części składowych oprócz Północnej Irlandii.

Administracja sądownictwa w Wielkiej Brytanii pozostaje prawie niezmieniona od wieków. W połowie XIX wieku sądy Anglii były podzielone i spotykały na drodze wiele problemów, a zarazem każde z nich miały różne potrzeby. Wiele spraw były postrzegane jako nie prawe i nie do zaakceptowania co w konsekwencji pomiędzy rokiem 1883-85 przekształciło się w jeden sąd nazywany "Supreme Court of Judicature", który w 1891 roku zmienił nazwę na "Supreme Court of England and Wales".

Sąd Najwyższy Anglii i Walii (Supreme Court of England and Wales)

Sąd Apelacyjny

• Wydział Karny, któremu przewodniczy Lord Naczelny Sędzia (Lord Chief Justice), rozpoznaje odwołania od skazań i wyroków wniesione przez osoby, w stosunku do których Sąd Koronny wydał skazanie lub wyrok. Sąd może unieważnić lub utrzymać skazanie, bądź też zarządzić ponowny proces, a w przypadku odwołań od wyroków, zmienić wyrok. Jednakże po skierowaniu do Sądu Apelacyjnego przez prokuratora generalnego, sąd jest uprawniony do zwiększenia wymiaru kary, którą uważa za zbyt łagodną. Zwykle w Wydziale Karnym Sądu Apelacyjnego zasiada razem trzech sędziów, ale wydaje się tylko jeden wyrok.

• Wydział Cywilny, któremu przewodniczy Master of the Rolls, rozpoznaje odwołania głównie od orzeczeń Wysokiego Trybunału oraz sądów okręgowych. W czasie takiego rozpoznania, sędziowie tego sądu mogą wydać dowolne orzeczenie, które, ich zdaniem, powinno było zostać wydane w sądzie niższej instancji. W niektórych przypadkach zarządza się ponowny proces. W Sądzie Apelacyjnym rzadko przesłuchuje się świadków. Orzeczenia opierają się zwykle na dokumentach, protokołach wcześniejszych rozpraw oraz argumentacji adwokatów występujących w imieniu stron. Zwykle w Sądzie Apelacyjnym zasiada razem trzech sędziów, każdy z nich może wydać wyrok, a orzeczenie sądu zapada większością głosów).

Sąd Sprawiedliwości

• Sąd Lorda Kanclerza (Chancery Division): Zajmuje się w szczególności sprawami majątkowymi, w tym zarządzaniem majątkiem osób zmarłych, interpretacją testamentów, niewypłacalnością oraz sporami dotyczącymi spółek kapitałowych i osobowych.

• Ława Królowej (Queen`s Bench): Jest największym z trzech Wydziałów i zajmuje się szerokim zakresem spraw cywilnych, w tym powództwami o odszkodowanie wynikającymi z niedotrzymania umów oraz czynów niedozwolonych, sprawami o zniesławienie, sporami o charakterze handlowym oraz sprawami z zakresu prawa morskiego (sprawami cywilnymi związanymi z okrętami, np. zderzenie, uszkodzenie ładunku oraz ratunek).

• Sąd Rodzinny (Family Division): Wydział powstał w 1970 roku z połączenia trzech różnych sądów: Spadkowego (Probate), Rozwodowego (Divorce) i Admiralicji (Admiralty).

Przed połączeniem Sądów Najwyższych zastanawiano się również nad przyłączeniem House of Lords (Izba Lordów) w skład Sądów. Jednak to się nie stało i do dnia dzisiejszego Izba Lordów pozostaje Sądem, który ma największa władzę w sprawach cywilnych i kryminalnych.

Sąd Koronny (Crown Court)

W roku 1972 powstał kolejny oddział Sądu Najwyższego zwany Sądem Koronnym. Zwołany został przez Parlament Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej by zajmował się najpoważniejszymi przestępstwami kryminalnymi.

Dwór Królewskiego Wymiaru Sprawiedliwości

Na Dworze Królewskiego Wymiaru Sprawiedliwości (Royal Court of Justice) mieści się całe sądownictwo Zjednoczonego Królestwa. Są tam między innymi oddziały sądu:

• Sąd Koronny (Crown Court) - zajmuje się sprawami większej wagi kryminalnej i jest odpowiedzialny za poprawność i przestrzeganie zasad i procedur postępowania i składania aplikacji sądowych

• Okręgowy Sąd Cywilny (County Court Civil) - ustanowiono je po raz pierwszy w połowie dziewiętnastego wieku. Zajmują się one większością spraw cywilnych w Anglii i Walii. Mówiąc najprościej, mniej skomplikowane sprawy cywilne rozpoznają sądy okręgowe, natomiast bardziej złożone sprawy rozstrzyga Wysoki Trybunał. Najwięcej spraw rozpatrywanych przez sądy okręgowe dotyczy odzyskiwania należności, jednakże sprawy o przywrócenie posiadania majątku (np. w przypadku niepłacenia rat kredytu hipotecznego), sprawy rodzinne, związane z przysposobieniem i upadłością rozpoznają również sądy okręgowe. Sprawami rozwodowymi w Centralnym Londynie zajmuje się Główny Urząd Sądu Rodzinnego, a nie sądy okręgowe.

• Okręgowy Sąd Rodzinny (County Court Family) - sąd ten zajmuje się dwoma typami spraw. Pierwsze to dotyczące rodziców i ich dzieci, a drugi to podejmuje akcje o odebraniu praw rodzicielskich gdy dzieci były źle traktowane.

• Trybunał (Tribunals) - zajmuje się sprawami na forum, które można obejrzeć na Sali. Rozprawy takie są dostępne dla publiczności. Sąd ten zajmuje się prawami emigracyjnymi czy prawem pracy.

Lord Naczelny Sędzia

W 2006 roku na mocy aktu konstytucyjnego z 2005 roku ustanowiono nowa głowę Sądu Brytyjskiego. Jest to tzw. Lord Naczelny Sędzia (Lord Chief Justice). Jest nim Nicholas Phillips, Baron Phillips of Worth Matravers urodzony 21 stycznia 1938 roku. Sprawuje on najwyższą władzę sądowniczą. Ma on około 400 ustalonych obowiązków łącznie z reprezentowaniem sądownictwa Anglii i Walii w Parlamencie i rządzie brytyjskim. Przydziela stanowiska i lokalizacje sędziom. Również jest obecny na najważniejszych sprawach cywilnych, karnych i rodzinnych. Na każdym posiedzeniu nosi płaszcz i kamizelkę, a także krótką perkę.

Zakres orzecznictwa i praktyka

Sądownictwo w Anglii obejmuje dość szeroki zasięg, od małych spraw na przykład odzyskiwanie długów czy niszczenie dóbr materialnych (rozwiązywane są szybkim i tanim sposobem) do spraw bardziej skomplikowanych związanych z problemami w korporacjach międzynarodowych. Większość spraw cywilnych nie kończy się w sądzie jak i również często nie dochodzi do pełnego procesu. Zakańczane są za pośrednictwem lub przez użycie ustalonych procedur składania skarg, a jeśli jednak sprawy idą przez sąd, celem jest rozwiązanie jej najprostszymi i najszybszymi środkami. Sąd nie ma mocy i prawa w sprawach cywilnych do karania strony przegranej wiezieniem. Zazwyczaj strona wygrana otrzymuje rekompensatę w postaci pieniężnej.

Izba Lordów

Izba Lordów (House of Lord) jest nie tylko jedną z Izb Parlamentu, ale również ostatecznym sądem apelacyjnym w Wielkiej Brytanii, zarówno w sprawach karnych jak i cywilnych. Pozwolenia na skierowanie odwołania do Izby Lordów musi udzielić Sąd Apelacyjny lub Komisja Odwoławcza Izby Lordów i zwykle udziela się takiego pozwolenia, jeżeli ze sprawami wiążą się kwestie prawne o znaczeniu społecznym. Sprawy rozpoznają członkowie Izby Lordów wyznaczeni na sędziów apelacyjnych zwani "Lords of Appeal in Ordinary" lub "Law Lords". Sędziowie ci rozpatrują zwykle sprawy w składzie pięcioosobowym.

Wysoki Trybunał

• Wysoki Trybunał (High Court) ma siedzibę w Londynie, choć sprawy mogą być rozpoznawane w innych miejscach Anglii i Walii. Wysoki Trybunał może rozpatrywać prawie wszystkie sprawy cywilne, choć w praktyce zajmuje się głównie sprawami bardziej złożonymi i o większym ciężarze gatunkowym. Jest podzielony na trzy wydziały, odpowiadające niektórym z dawnych sądów, które zastąpił w dziewiętnastym wieku.

Istnieje wiele Trybunałów rozpoznających rozmaite kwestie, np. imigrację, podatki, zdrowie psychiczne, grunty i nieruchomości, zasiłki z opieki społecznej, transport oraz zatrudnienie. Postępowanie przed trybunałami jest mniej formalne niż przed innymi sądami. W skład członków trybunałów mogą wchodzić specjaliści w innych dziedzinach niż prawo, np. lekarze, oraz osoby bez wykształcenia prawniczego, choć przewodniczącym takiego trybunału prawie zawsze jest osoba o wykształceniu prawniczym. W zależności od rodzaju trybunału, odwołania od decyzji trybunału można składać do trybunału wyższej instancji, Wysokiego Trybunału lub Sądu Apelacyjnego. Za pośrednictwem Sądu Administracyjnego Wysoki Trybunał pełni również funkcję nadzorczą nad licznymi sądami, trybunałami oraz organami i osobami prywatnymi pełniącymi funkcje publiczne.

Struktura sądownictwa w Wielkiej Brytanii jest względnie prosta. Najniższy szczebel stanowią sądy pokoju, w których orzekają (bezpłatnie) niezawodowi sędziowie pokoju. Kadra sędziów zawodowych jest bardzo nieliczna, a większość spraw sądowych załatwiana jest w sądach pokoju. Wyższą instancję stanowią sądy hrabstw (county courts). Sądem Najwyższym jest Supreme Court w Londynie, a trybunałem apelacyjnym - Sąd Izby Lordów. W sądownictwie brytyjskim nie funkcjonuje instytucja sądów administracyjnych - ich funkcję pełnią sądy hrabstw i sądy pokoju.