Prawo składa się z norm postępowania. NORMA - wzorzec według którego należy postępować; może nakazywać, zakazywać bądź sugerować jakoś sposób postępowania. NORMY dzielimy na: autonomiczne - w których adresat normy i normodawca to te same podmioty w jednorazowej sytuacji; heteronomiczne - w których normodawca i adresat to dwa różne podmioty. Też normy indywidualne - regulują zachowanie imienne konkretnie oznaczonego podmiotu w jednorazowej sytuacji; generalne - dotyczą się wszystkich zainteresowanych. NORMY PRAWNE - pochodzą od państwa, - na staży przestrzegania tych norm stoi państwo. PRAWO - całokształt ogólnych norm postępowania ustanowionych lub uznanych przez państwo, które stoi na straży ich przestrzegania. FUNKCJE prawa: - pozwala obywatelom przewidywać reakcje instytucji państwowych, - stabilizuje postępowanie w danej grupie społecznej, - daje minimum poczucia bezpieczeństwa. Prawo międzynarodowe - reguluje sprawy między władzami danych państw, a nie ludźmi, nie zastępuje prawa wewnętrznego. PRZESTRZEGANIU prawa sprzyja: - autorytet władz, - podzielanie przez społeczeństwo norm ustalonych przez prawo. Jeśli ktoś nie przestrzega prawa wymierzane są SANKCJE: 1. karne - pozbawienie wolności, grzywna, zabronienie wykonywania zawodu, deprecjacja osoby w oczach opinii publicznej. 2. egzekucji - państwo zmusza przestępcę do zrealizowania pewnej normy. 3. nieważności - można coś uznać za ważne lub nieważne z punktu widzenia prawa. 4. rozsiana - krytyczny stosunek społeczeństwa do sprawcy przestępstwa. Przepis prawny - jednostka redakcyjna aktu prawnego pisana językiem trybu oznajmującego. NORMY PRAWNE tworzy się z przepisów prawnych. Powinny udzielać odpowiedzi na 3 pyt.: - kto i w jakich okolicznościach ma się zachować w określony sposób, - jak ma się zachować adresat normy znajdujący się w określonych okolicznościach, - jak zareaguje państwo i jego organy jeśli adresat nie zachowa się w sposób wskazany w normie. 3 CZĘŚCI normy prawnej: 1. teza - wskazuje adresatów normy i okoliczności, w których mają zachować się w określony sposób. 2. dyspozycja - w jaki sposób adresat normy ma się zachować aby postępować zgodnie z normą. 3. sankcja - jak państwo zareaguje jeśli adr. normy nie zastosuje się do wskazań zawartych w dyspozycji normy o ile wystąpiły tezy zawarte w hipotezie normy. Rodzaje ADRESATÓW: pierwotny - podmiot wskazany w hipotezie normy prawnej i w dyspozycji, - wtórny - to ten wskazany w sankcji normy prawnej. NORMY PRAWNE dzielimy na: konstytuacyjne, ustawowe, podustawowe. Podział NORM z punktu widzenia: zasięgu terytorialnego: - wydane przez centralne organy państwowe (obow. na terenie całego państwa), ...terenowe... (obow.na terenie podległym wojewodzie); rodzaju postępowania, które te normy wymagają od adresata: - wyznaczające obowiązki (zakazujące lub nakazujące, przewidziany tylko jeden sposób zachowania), - nadające uprawnienia (dają adresatowi możliwość wyboru zachowania, podjęcia lub nie określonej decyzji), - wolnościowe (adresat ma pełną swobodę w obszarze stos. społecznych określonych daną normą.); inny podział: - n. względnie obowiązujące - możliwość uregulowania jakiejś normy przez adresata w inny sposób niż uczyniło to państwo, - n. bezwzględnie obowiązujące - zawierają pewne reguły obowiązujące bezpośrednio adresata tej normy i nie można tej sprawy inaczej uregulować; inny podział: - n. konkretne - zawierają pełny opis zachowania się, - n. odsyłające - wskazują n. według których należy postępować, - n. blankietowe - odwołują się do aktu prawnego, który jeszcze nie został uchwalony. Prawa nauki - pewne prawidłowości występujące w przyrodzie, w życiu społecznym i w sposobie ludzkiego myślenia; występują niezależnie od wszystkiego. Prawa nauk przyrodniczych - bardziej ścisłe, rygorystycznie, ich nieprzestrzeganie może być przykre w skutkach. Prawa nauk humanistycznych (społecznych): - przedmiot w tych badaniach może ulec zmianie, - możliwe jest eksperymentowanie wbrew prawidłowościom istniejącym w dziedzinie nauk społ.. N. techniczne - n. regulujące relacje między ludźmi ale tylko w procesie produkcji i wykorzystania dóbr materialnych, nawiązują one do praw nauki. N. obyczajowe - reguły postępowania ukształtowane w świadomości ludzi pod wpływem nawyku w efekcie wielokrotnego powtarzania w określonych okolicznościach tych samych zachowań oraz w wyniku ukształtowania się przekonania, że tak właśnie należy postępować w danych okol.. N. moralne - zespół n. postępowania ludzi, według których to norm ocenia się postępowanie danego człowieka jako dobre bądź złe. Doktryna moralna - usystematyzowany wykład zasad postępowania. Etyka - nauka o moralności, bada normy moralne. Moralność a prawo. .Moralność istnieje w każdej społeczności, na straży norm moralnych stoją wyrzuty sumienia. Prawo istnieje tylko w państwach, na straży prawa stoi państwo. Wspólną cechą moralności i prawa jest regulowanie tych samych zachowań ludzi. Prawo międzynarodowe publiczne - ogół norm generalnych ustanowionych lub uznanych przez państwa, regulujących stosunki między nimi. Reguły pr. międz. publ.: 3 rodzaje relacji: - między państwami, - między państwami, a organizacjami międzynarodowymi, - między państwem a jednostką. Cechy wspólne: - n. te składają się z n. postępowania, - powstają za sprawą państw. Różnice: - w pr. wewn. sankcja jest wyraźna, - w pr. międz. publ. sankcja jest niewyraźna, - pr. międz. publ. jest jedno, - praw wewn. jest wiele, - n. prawne pr. wewn. są wytworem państwa, - n. prawne pr. międz. publ. powstają przy zgodzie przynajmniej dwóch państw, - n. pr. wewn. Jest to wyraz woli tylko ustawodawcy danego państwa, - n. pr. międz. publ. jest to wynik kompromisu między wolą poszczególnych państw. Trybunał Sprawiedliwości w Hadze powstał aby rozsądzać spory między państwami. Decyzje jakie może podejmować TRYBUNAŁ HASKI: - zgodne z pr. międz., - zgodne z decyzjami sądowymi, - zgodne z teoriami najwyżej kwalifikowanych znawców prawa. ŹRÓDŁA prawa MIĘDZYNARODOWEGO: - umowy międz. (dwustronne, wielostronne), - zwyczaj międz., - niektóre uchwały niektórych org. międz. Wzajemne stosunki między pr. wewn., a pr. międz.: - n. pr. wewn. Są obojętne dla prawa międzynarodowego, - n. pr. wewn. Są n. takimi samymi jak n. pr. międz. i regulują jakąś kwestię w sposób identyczny, - n. pr. wewn. Regulują dane stosunki inaczej niż n. pr. międz. KONCEPCJE: 1. monistyczna - pr. wewn. i pr. międz. tworzy jeden system norm, są trzy warianty tej koncepcji: a) w ramach tego systemu pierwszeństwo powinno należeć do pr. wewn., b) (to samo co ) pr. międz. c) wariant relatywistyczny - na gruncie prawa nie może dokonać wyboru między wariantem (a) i (b); 2. dualistyczna - pr. wewn. i pr. międz. to dwa całkowicie odrębne systemy prawne nie mające ze sobą nic wspólnego; 3. pluralistyczna - pr. międz. i pr. wewn. są częściowo samodzielne, a częściowo pozostają od siebie zależne; 4. uznająca istnienie prawa pośredniego - pr. jest tworzone także przez organizację narodową i tworzy się coś na kształt prawa pośredniego. Źródła prawa - decyzje stanowiące, bądź ustanawiające ogólne n. postępowania. Stanowienie prawa - akt woli, przeżycie aktywne, jedno z możliwych rozwiązań się przyjmuje, a inne odrzuca. Współstanowienie prawa - gdy więcej niż jeden organ bierze udział w stanowieniu prawa. Umowa - zgodne co do treści stanowienie norm postępowania dokonane przez dwa lub więcej podmioty, przy czym zachowanie się jej partnerów może być wyznaczone w umowie w różny sposób. AKT UZNANIA składa się z dwóch elementów: - akt aprobaty normy, - akt przyjęcia normy. Pozycja rodzajów źródeł prawa w syst. zal. od: - rodzaju organu państwowego od którego dane źródło pochodzi, - jego miejsca w systemie organów państwa, - treści danego źródła prawa, - trybu w
jakim dane źródło prawa powstaje. Moc prawna - nie jest jednakowa (są n. o niższej i wyższej mocy prawnej). Moc obowiązująca - jest jednakowa (adresat każdej n. prawnej ma jednakowy obowiązek jej przestrzegania). SYSTEMATYZACJA prawa: - inkorporacja - zebranie w jedna całość obowiązujących w jakiejś dziedzinie n. prawnych oraz na ich uporządkowaniu wg. treści.,
- działalność kodyfikacyjna - powstaje kodeks, działalność prowadzi państwo. HIERARCHIA źródeł prawa: 1. konstytucja - najważniejsze prawo obowiązujące w RP, 2. ustawa - akt prawotwórczy uchwalany przez Sejm i Senat, ogłaszany przez Prezydenta RP, 3. ratyfikowana umowa międz., 4. rozporządzenia, 5. akty pr. miejscowego - wydawane są przez organy sam. terytorialnego i przez terenowe organy adm. rządowej. Realizacja prawa - gdy postępuje się zgodnie z przepisami nie zdając sobie z tego sprawy. Przestrzeganie prawa - świadome postępowanie według przepisów. STOSOWANIE prawa - mogą je stosować tylko państwo i jego organy: - gdy na podstawie obowiązującej normy prawnej ogólnej ktoś ustanawia normę indywidualną, odnoszącą się do przypadku określonego w tej normie ogólnej, - gdy adr. pierwotny normy prawnej nie przestrzega prawa, wtedy adresat wtórny wymierza sankcje adr. pierwotnemu, - decyzja organu państwowego w sposób autorytatywny określa stan prawny w stosunkach między zainteresowanymi podmiotami prawa. Stanowienie prawa - kiedy jakiś organ państwowy jest upoważniony przez określony akt prawny do wydania innych aktów prawnych niższych rangą w stosunku do poprzedzających. Norma obowiązuje jeśli została ustanowiona przez odpowiedni organ państwowy i nie została uchylona. Akt prawny zaczyna obowiązywać nie od chwili jego uchwalenia lecz od momentu jego publikacji. In flagranti - złapany na gorącym uczynku. Ekstradycja - usunięcie człowieka z państwa w którym popełnił przestępstwo do państwa, którego jest obywat.. Biegli co do faktów - mają lepszą niż sędzia wiedzę o przestępstwie. Biegli co do prawdy - pomagają sędziemu w rozwikłaniu problemu prawnego. Domniemanie prawne - zamiast ustalania stanu rzeczy A ustala się stan rzeczy B, który jest równoznaczny ustaleniu st. rzeczy A: - domniemanie dopuszczające dowód przeciwny (d. prawne), - d. nie dopuszczające dowodu przeciwnego (d. z prawa).Fikcja prawna - ustawodawca każe uznać coś za istniejące, każe przyjmować, że jakiś stan faktyczny miał rzeczywiście miejsce, choć wiadomo, że jest to niemożliwe do zaistnienia. Wykładnia prawa (interpretacja prawa) - proces myślowy zmierzający do właściwego zrozumienia przepisów prawnych, jakie normy w tych przepisach są zawarte, że dany przepis ma takie a takie znaczenie i taki a taki zakres. TEORIA WYKŁADNI prawa - opis, rozważanie samej wykładni i jej rezultatów: - postać opisowa t.w.p. - opisuje jak dokonuje się wykł pr., - postać normatywna t.w.p. - zespół dyrektyw wskazujących jak w sposób prawidłowy dokonywać wykł.: - teoria dynamiczna wykł pr. - dążyć należy do zgodności pr. z życiem, interpretacja przepisów może się zmieniać, - t. statyczna wykł pr. - jak raz dokona się wykładni to nie należy jej zmieniać. METODY STOSOWANIA wykł.: 1. w. językowa; j. potoczny - zbliżony do j. literackiego, j. prawny - j. tekstów prawotwórczych, j. prawniczy - j. nauki prawa opisujący zawarte w j. prawnym normy prawne; interp. dosłowna - zwrot czy nazwa ma taki sam zakres w j. prawnym jak i w potocznym , i. literalna - znaczenie odbiega w jakimś sensie, i. zwężająca - w j. prawnym zakres danego sformułowania jest węższy niż w j. potocznym, i. rozszerzająca - w j. prawnym zakres danego sform. jest szerszy niż w j. pot.. 2. W. systemowa - jest efektem tego, że każda n. prawna stanowi część jakiejś gałęzi prawa bądź syst. pr..3. w. celowościowa - każe się odwoływać do kontekstu społeczno politycznego danego kontekstu prawa. MATERIAŁY jakimi posługujemy się w proc. wykładni: - wykł. wewnętrzna - gdy posługujemy się tylko przepisami danego syst. prawa, - wykł zewnętrzna - gdy korzystamy z różnych danych i materialów spoza syst. pr., wychodzimy poza przepisy prawa w.z. porównawcza - do int. przepisu wykożystywane są przepisy prawne innych państw, w.z. historyczna - do int. przep. Używamy wcześniejszych aktów prawnych już nie aktualnych. Dyrektywy interpretacyjne drugiego stopnia - d. pozwalające wybrać właściwe znaczenie int. przepisu spośród kilku, jakie dotychczas ustaliliśmy (d.↑1,2,3). MOC WIĄŻĄCA: - wynik wykł. nie jest wiążący dla kogokolwiek, - wynik wiąże pewne odoby czy organy. Wykładnia doktrynalna - interpretator nie ma żadnej kompetencji prawnej do narzucenia komukowiek swojego sposobu rozumienia danego przepisu. PODZIAŁ wykładni prawnie wiążących: - w. legalna - wiążąca wszystkich adresatów lub pewną grupę osób i organów państwa: - w. autentyczna - w. leg. Może być dokonana przez ten sam organ, który ustanowił interpretowane przepisy, - w. delegowana - dokonywana przez inny organ (Sąd Najwyższy); - w. praktyczna - w. wiążąca organy państwowe w poszczególnej sprawie. W. doktrynalna - nie obowiązuje nikogo, gdyż interpretator nie ma kompetencji aby narzucić swój spos. myślenia. LUKI w prawie: - l. aksjologiczne (pozorne) - z braku dostatecznej znajomości prawa i techniki posługiwania się nim komuś wydaje się, że jakieś materie nie są prawnie uregulowane, - l. rzeczywiste (konstrukcyjne) - przepisy konstruujące pewną instytucję prawną nie normują niezbędnych elementów tej instytucji. ANALOGIE: - a. z ustawy (a. legis) - istnieją przepisy określające sytuacje podobną do tej w ramach ktorej występuje luka, - a. z prawa (a. iuris) - w ogole nie mamy żadnych przepisów. Stosunek prawny - s. społeczny uregulowany przez normy lub normę prawną. Stosunek tetyczny - s.społ. ur. Przez jakąś normę postępowania. Stosunek faktyczny - s. do którego nie odnosi się żadna n. postępowania. PODZIAL zdarzeń prawnych: 1. zd. niezależne od woli człowieka (śmierć, choroba), 2. Zd. zależne od woli człowieka: - zgodne z obow. n. prawa (czynności prawa akty stosowania i stanowienia prawa), - niezgodne z obow. n. prawa (przestępstwa). PODMIOTY stos. prawnego: - os. fizyczne - wszyscy ludzie od urodzenia do śmierci lub uznania za zmarłego, - os. prawne - zespół osób dysponujących określonym majątkiem. Te osoby muszą mieć: - zdolność prawną - os. może być podmiotem praw i obowiązków, - zdolność do czynności prawnych - os. fiz. Może poprzez swoje własne dzialanie nabywać, zmieniać, zbywać prawa i obowiązki. RODZAJE SYTUACJI (zdolność prawna): - nie mieć zdolności do czynności prawnych (do 13), - mieć ograniczoną (13-18), - mieć pełną (po 18), ograniczenia w przypadku zaburzeń psychocznych. Roszczenie - żądanie z jakim może wystąpićuprawniony wobec zobowiązanego, aby zachowal się zgodnie z treścią obowiązku. Kompetencja - gdy adr. n. może w spos. ważny prawnie wykonać daną czynność umowną; - k. normodawcza - przedmiotem jest ustalenie odpowiednich n. prawnych, - k. kompetencji - przed. Komp. Jest zakreślanie kompetencji innych osób. System prawa - wszystkie n. obowiązujące w danym kraju, s.p. wyraża cechy państw. PODZIAŁ PRAWA: - publiczne - należą n. mające na uwadze interesy państwa, - prywatne - n. mające na uwadze interes jednostki, - materialne - n. regulujące pierwotne uprawnienia i obowiązki ludzi i osob prawnych, - formalne - n. slużące urzeczywistnianiu tych pierwszych norm. Na gałąź prawa składa się całokształt norm prawnych regulujących pewną kategorię stos. społ.. Instytucja prawna - ogół n. pr. regulujących typowy dla danej galęzi prawa stos. społ..