Wprowadzenie do finansów publicznych

Finanse - ogół zjawisk finansowych związanych z gromadzeniem i wydatkiem zasobów pieniężnych (mają dwustronny charakter).

Zjawiska finansowe - zjawiska w których pieniądz występuje w postaci strumieni.

Strumienie - (wpływy, wydatki) przepływanie pieniędzy między podmiotami.

Podmiot nauki o finansach dotyczy pieniądza, a w szczególności: Pieniądz:

1. tworzenie

2. cyrkulacja

- transakcje gospodarcze: pieniądz gotówkowy, pieniądz bezgotówkowy (czek, przelew, karta płatnicza)

c. „osadzenie”

Tworzenie pieniądza:

- fizyczna emisja

- kreacja w systemie bankowym

Klasyfikacje zjawisk finansowych. Kryteria klasyfikacji:

1. podmiotowe - wyodrębnienie zjawisk finansowych niezależnie jakie podmioty ich dokonują

- przychody i wydatki (strumienie) pieniężne ekwiwalentne (rynkowe) A ↔ B. Zawsze związane ze świadczeniem zwrotnym np. płaca za pracę, płatność za towary i usługi. Wydatek jednego i przychód drugiego wiąże się ze świadczeniem.

- przychody i wydatki (strumienie) redystrybucyjne - zwane transferami A→ B. Nie ma świadczenia np. podatki. Transfery ze świadczeniem warunkowym np. renta.

- przychody i wydatki (strumienie) kredytowe (np. pożyczki, kredyty) Bank ↔ Podmiot nie bankowy. Podmiot nie bankowy to każdy nie związany z bankiem np. my, firma, itp. Bank kreuje pieniądz. Tworzy lukę majątkową. Najpierw dla nas jest to przychód ale później musimy ten kredyt spłacić (to dla nas wydatek), uzupełnić lukę majątkową banku (dla banku na początku to nie jest wydatek).

b. przedmiotowe (ważne kto, nie ważne co) - zjawiska finansowe powstają w ramach stosunków ekonomicznych między różnymi podmiotami.

- finanse przedsiębiorstw - zawierają ekwiwalenty, transfery, kredyty

- finanse ludności - zawierają ekwiwalenty, transfery, kredyty

- finanse publiczne - rządowe, samorządowe. Zawierają ekwiwalenty, transfery, kredyty

- finanse banków - NBP i banki państwowe komercyjne, spółdzielcze. Zawierają ekwiwalenty, transfery, kredyty.

- finanse ubezpieczeń - inne niż ZUS. Zawierają ekwiwalenty, transfery, kredyty.

LLL → powinna być największa wartość. LLL → czasami jest największy.

Ubezpieczenia
Finanse publiczne	Finanse ubezpieczeń
Społeczne	Gospodarcze
Dzielimy na: - ubezpieczenia emerytalne - ubezpieczenia rentowe - ubezpieczenia chorobowe - ubezpieczenia wypadkowe	Dzielimy na: - majątkowe - osobowe
źródła finansowania - składki wniesione przez płatników i ubezpieczonych ubezpieczyciel ZUS podmiot ubezpieczenia - życie, zdrowie, zdolność do pracy, możliwość zarobkowania	źródła finansowania - składki wnoszone przez osoby ubezpieczone ubezpieczyciel - firmy posiadające zwolnienia MF podmiot ubezpieczenia - majątek osób fizycznych i prawnych, życie, zdrowe, zdolność do pracy, możliwość zarobkowania osób fizycznych

Działalność finansowa - proces polegający z jednej strony na gromadzeniu środków pieniężnych, a z drugiej strony na ich wydatkowanie.

Gospodarka finansowa - proces który obejmuje nie tylko samo gromadzenie i wydatkowanie środków pieniężnych ale także całokształt różnych czynności prawnych i organizacyjnych, które służą temu procesowi: przygotowanie operacji pieniężnych (na co, kto), realizacja gospodarki finansowej, ewidencja i analiza operacji przebiegów pieniężnych.

Finanse publiczne - obejmuje zjawiska i instytucje związane z gromadzeniem i wydatkowaniem pieniężnych środków publicznych oraz normy prawne, które regulują te operacje i sposoby działania instytucji. Zjawiska → transfery ale też ekwiwalenty i kredyty. Finanse publiczne: jednostek samorządu terytorialnego, państwowe, zakładów publicznych, operacje banku centralnego.

Finanse nie publiczne: grupowe m.in. kościoły, stowarzyszenia, ugrupowania; zrównane z prywatnymi; stricte prywatne - typowe finanse prywatne m.in. gospodarstw domowych, przedsiębiorstw.

Finanse prywatne: finanse przedsiębiorstw państwowych, banków państwowych.

KRYTERIUM PORÓWNIAŃ	FINANSE PUBLICZNE	FINANSE NIEPUBLICZNE
1. Cel	Finansowanie potrzeb ogólnych	Zaspokajanie potrzeb indywidualnych, prywatnych
2. Dobrowolność gromadzenia dochodów	Przymusowość związana z gromadzeniem dochodu	Dochody gromadzone na zasadach dobrowolności
3. Koncentracja	Koncentracja dużych kwot przy stosunkowo nie wielkiej liczbie podmiotów	Dekoncentracja rozczłonkowania małych zasobów za duża liczbę podmiotów
4. Charakter strumieni pieniężnych	Są wszystkie rodzaje strumieni, najwyższą wartość mają transakcje	Są wszystkie rodzaje strumieni, najwyższą wartość powinny mieć ekwiwalenty
5. Zarządzanie i kontrola	Zarządzanie scentralizowane, skoordynowane, finanse publiczne podlegają określonym regułą: sprawozdaniem, jawnością, sprawnością, ewidencją	Zarządzanie zgodne z metodami rynkowymi
6. Prawo emisji pieniądza	Prawo emisji pieniądza	Prawo emisji pieniądza

Funkcje finansów publicznych:

1. fiskalna - podlega nagromadzeniu dochodów do budżetów publicznych w celu realizacji określonych zadań podmiotów sektora finansów publicznych

2. redystrybucyjna - wtórny podział dokonuje się wtedy kiedy odbył się podział uznany, za pierwotny cel podziału wtórnego jest doprowadzenie do zmian proporcji ukształtowanych w podziale pierwotnym

3. kontrolna - pozwalają na kontrolę obiegu pieniądza gospodarki

4. symulacyjna - polega na wykorzystaniu finansów publicznych do świadomego wpływania na procesy gospodarcze i społeczne

System finansowy i system finansów publicznych:

1. system finansów publicznych jako składowa systemu finansowego.

System finansów publicznych - całokształt uporządkowanych logicznie norm prawnych, instrumentów, które są związane z gospodarka finansową podmiotów sektora finansów publicznych.

2. Funkcje systemu finansowego:

- funkcje płatnicze - system finansowy powinien zapewnić sprawne działanie mechanizmu rozliczeń w transakcjach gospodarczych

- funkcja płynności - polega na tym że system finansowy umożliwia zmianę papierów wartościowych na gotówkę i gotówki na papiery wartościowe

- funkcja oszczędności - polega na prowadzeniu warunków atrakcyjnego lokowania nadwyżek pieniądza przy umiarkowanym ryzyku

- funkcja akumulacji bogactwa - polega na przechowywaniu siły nabywczej danego podmiotu

- funkcja kredytowa - polega na zapewnieniu nieprzerywalnego dopływu kredytu do podmiotów

- funkcja minimalizowania ryzyka - polega na tym że w system finansowy powinny być wbudowane instrumenty minimalizujące ryzyko

- funkcje polityki gospodarczej - polegające na możliwości prowadzenia przez rząd i władze monetarne polityki mającej na celu wzrost gospodarczy, walkę z inflacją

Elementy polskiego systemu finansów publicznych: Kryterium podmiotowe:

- władze ustawodawcze szczebla centralnego i samorządowego np. sejm, senat

- władze wykonawcze np. rada ministrów

-pozostały aparat finansowy np. NBP, unife

- jednostki sektora finansów publicznych np. fundusze celowe, jednostki budżetowe, gospodarstwa pomocnicze, zakłady budżetowe

Prawo finansowe jako instrument publicznej polityki finansowej

Publiczna polityka finansowa - polityka służąca realizacji celów gospodarki finansowej związanej ze środkami publicznymi. Umiejętność gromadzenia i wydatkowania publicznych środków pieniężnych dla realizacji celów społecznych i gospodarczych.

Instrumenty publicznej polityki finansowej:

- prawo finansowe (normy prawne)

- akty prawa miejscowego i orzeczenia sądowe (normy indywidualne)

- umowy cywilno prawne

Prawo finansowe - zespół norm prawnych regulujących funkcjonowanie finansów publicznych w danym państwie

Rodzaje norm:

- ustrojowe - związane z kompetencjami podmiotów prawa finansowego, związane z prawem konstytucyjnym

- materialne- związane z rozwiązanie w zakresie poszczególnych dochodów i wydatków publicznych (np. prawo podatkowe)

- formalne (proceduralne) - związane z konkretną procedurą finansową, z konkretnym postępowaniem administracyjnym

Cele polityki finansowej osiąga się przez ich uwzględnienie w przepisach prawa finansowego (tworzenie prawa) oraz poprzez konsekwentne stosowanie tych przepisów (realizacja prawna). Cele które państwo chce osiągnąć na postawie regulacji prawno finansowych wywodzą się z zadań państwa (zadania państwa są zawarte w konstytucji).

Źródła prawa finansowego: konstytucja RP, ustawy, rozporządzenia, ratyfikowane umowy międzynarodowe, akty prawa miejscowego, prawo unii europejskiej.

Akty prawno finansowe i orzeczenia sądowe:

1. akty prawno finansowe - odniesienie uprawnień i obowiązków do konkretnych osób (indywidualny akt finansowy) jednostek organizacyjnych

2. orzeczenia sądowe - orzeczenia w sprawach z zakresu finansów publicznych (indywidualne rozstrzygnięcia)

Plany finansowe, np. budżet państwa budżet jednostek samorządu terytorialnego, plany finansowe jednostek sektora finansów publicznych, założenie polityki pieniężnej.

Umowy cywilno prawne. Realizacja zadań podmiotów prawa finansowego wiąże się z: gromadzeniem dochodów i przychodów publicznych, wydatkiem środków publicznych (umowy cywilno prawne)

Działy prawa finansowego:

- prawo budżetowe

- prawo dochodów publicznych (funkcjonowanie narodowego banku polskiego, regulacje dotyczące kompetencji banków, nadzorem bankowym, funkcje banków)

Zagraniczne środki płatnicze: waluty, czeki, weksle (dewizy). Dewiza to złoto dewizowe lub platyna dewizowa.

Podmiotem prawa finansowego jest każdy kto na mocy przepisów prawa posiada określone kompetencje, uprawnienia lub na kim ciążą obowiązki prawno finansowe. Podział podmiotów prawa finansowego ze względu na uprawnienia i obowiązki oraz kompetencje: bierne - uprawnienia i obowiązki; czynne - kompetencje, uprawnienia i obowiązki wynikające z kompetencji.

Bierne podmioty prawa finansowego:

1. uprawnienia i obowiązki o charakterze materialnym i proceduralnym

2. wpływ na zakres uprawnień i obowiązków ma: rodzaje podmiotu, polityka finansowa państwa

3. nie są oznaczone w sposób jednolity w prawie finansowym

Czynne podmioty prawa finansowego:

- administracja finansów publicznych

- uprawnienia i obowiązki proceduralne

- władcza pozycja wobec podmiotów biernych

- kompetencje wynikające z przepisów prawa

Stosunki prawno finansowe. Jednym z przedmiotów stosunku prawno miejscowego musi być organ finansowy.

Organ finansowy - wyodrębniona operacyjnie ze sfery prawa finansowego powołana do wykonywania zadań z zakresu finansów publicznych.

Warunki publicznej polityki finansowej:

- cele muszą być możliwe do osiągnięcia

- cele i środki muszą być jasno określone

- środki realizacji muszą być dostępne do celów

- stabilność i konsekwencja.

Podstawowe zagadnienia z ustawy o finansach publicznych z 30 czerwca 2005r.

(nowa ustawa 27 sierpnia 2009r. weszła 1 stycznia 2010r.

Zakres finansów publicznych art. 3. Finanse publiczne obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowaniem:

- gromadzenie dochodów i przychodów publicznych

- wydatkowanie środków publicznych

- finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa

- zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne

- zarządzanie środkami publicznymi

- rozliczenie z budżetu UE.

Podmiotowy podział sektora finansów publicznych art. 4:

- jednostki sektora finansów publicznych

- inne podmioty w zakresie jakim wykorzystają środki publiczne lub dysponują tymi środkami

- państwowe szkoły wyższe

- jednostki badawczo rozwojowe

- jednostki kultury

Podmiotowy podział: podsektor rządowy, podsektor samorządowy, podsektor ubezpieczenia społeczne

Formy organizacyjno prawne jednostek sektora finansów publicznych (rozdział 3):

1. jednostka budżetowa (art. 20) → taka jednostka organizacyjna sektora finansów publicznych, która pokrywa swoje wydatki bezpośrednio z budżetu, a pobrane dochody odprowadza na rachunek dochodów budżetu państwa lub budżetu jednostki samorządu terytorialnego (art. 22 ust 1-3)

↓

Nie posiada osobowości prawnej

- tworzą łączą, przekształcają lub likwidują - ministrowie, kierownicy urzędów centralnych i wojewodowie oraz inne organy działające na podstawie odrębnych przepisów lub organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego (art. 21)

- działalność nie odbywa się na zasadach samo finansowania

- podstawą gospodarki finansowej jest plan dochodów i wydatków (plan finansowy)

- rozdzielenie procesu gromadzenia dochodów i dokonywania wydatków

- wydatki mogą być ponoszone do wysokości określonej w budżecie.

2. zakład budżetowy (art. 24) - zakładem budżetowym są takie jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych które: odpłatnie wykonują wyodrębnione zadania, pokrywają koszty swojej działalności z przychodów własnych (z wyjątkiem art. 24 ust. 4,5)

↓

Nie ma osobowości prawnej

- tworzą łączą, przekształcają lub likwidują te same organy co przy jednostce budżetowej

- działa na zasadzie samofinansowania, nie dąży do osiągnięcia zysku

- rozlicza się z budżetem (budżetowanie netto): dofinansowanie, wpłata nadwyżki

- podstawą gospodarki jest plan finansowy, może być modyfikowany.

Zakłady budżetowe samofinansowanie, ale...: dotacja podmiotowa, przedmiotowa, celowa (inwestycje), na pierwsze wyposażenie na środki obrotowe. Łączna dotacja nie może przekraczać 50% jego wydatków dla zakładu budżetowego.

NOWA USTAWA: zakłada dalsze funkcjonowanie zakładów budżetowych w sferze samorządowej wyłącznie w wybranych dziedzinach takich jak Np. gospodarka mieszkaniowa, usługi komunalne, zaopatrzenie w energię, gaz, cmentarze.

3. gospodarstwo pomocnicze (art. 26) wyodrębnione z jednostki budżetowej pod względem organizacyjnym i finansowym, część jej działalności podstawowej lub działalność uboczna

- nie ma osobowości prawnej

- tworzy łączy, przekształca lub likwiduje dyrektor jednostki budżetowej po uzyskaniu zgody.

- pokrywa koszty swojej działalności z uzyskanych przychodów własnych (z wyjątkiem art. 26 ust. 4)

- działalność ma służyć realizacji zadań wykonawczych przez jednostki budżetowe

- na rzecz jednostki macierzystej wykonuje po kosztach własnych

- podstawą gospodarki jest plan finansowy, może być modyfikowany.

Gospodarstwo pomocnicze może otrzymać dotacje: przedmiotowe, na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe. Łączna dotacja dla gospodarstw pomocniczych nie jest limitowana. Gospodarstwo pomocnicze wpłaca do budżetu 50 % osiągniętego zysku.

NOWA USTAWA: likwidacja gospodarstw pomocniczych państwowych i samorządowych jednostek budżetowych.

4. fundusz celowy (art. 29) fundusz ustawowo powołany, którego przychody pochodzą ze środków publicznych, a wydatki przeznaczone są na realizację określonych zadań (z zastrzeżenie art. 29 ust. 9). Może działać jako osobo prywatna lub wyodrębniony rachunek (odrębność finansowa ale nie musi być organizowana). Klasyfikacja: fundusze państwowe, fundusze samorządowe. Cechy:

- prawnym źródłem funduszy może być wyłącznie ustawa

- ustawa powołująca fundusz określa źródła jako dochody (bieżące przychody, dotacje) i zadania finansowane z tych dochodów

- podstawą gospodarki jest plan finansowy

- w planie finansowym ujmuje się wydatki na cel wskazany w ustawie budżetowej

- metoda funduszowania

- wydatki mogą być dokonywane w ramach posiadanych środków finansowych

NOWA USTAWA: przestaną istnieć samorządowe fundusze celowe. Państwowe fundusze celowe posiadają osobowość prawną. Zostaną przekształcone w państwowe fundusze celowe stanowiące wyodrębnione rachunki bankowe. Powstaną również różne formy organizacyjno prawne wykonujące wybrane zadania państwa takie jak agencje wykonawcze i instytucje gospodarki budżetowej.

Środki publiczne. W ramach środków publicznych dadzą się wyodrębnić tzw. grupy: dochody publiczne, środki pochodzące z budżetu UE, środki pochodzące ze źródeł zagranicznych które nie podlegają zwrotowi, przychody publiczne.

Dochody publiczne: daniny publiczne (Np. podatki, inne przymusowe świadczenia), pozostałe dochody.

Środki pochodząc ze źródeł zagranicznych nie podlegające zwrotowi:

- środki pochodzące z funduszy strukturalnych, funduszu spójności i innych funduszy UE

- środki przeznaczone na realizację programów przedakcesyjnych

- inne środki (np. z pomocy udzielonej przez państwa członkowskiej Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu)

Dochody:

- za sprzedaż papierów wartościowych oraz z innych operacji finansowych

- z prywatyzacji majątku skarbu państwa oraz majątku jednostek samorządu terytorialnego

- ze spłat pożyczek udzielonych ze środków publicznych

- z otrzymanych pożyczek i kredytów

- przychodów jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych uzyskiwanych w związku z prowadzoną przez nie działalnością oraz pochodzące z innych źródeł.

Dochody

Środki publiczne (ustawa) to, to samo co dochody (literatura).

Podział dochodów (rozumianych jako wszelkie wpłaty na rzecz budżetu państwa, samorządów):

1. kryterium podmiotowości cywilnoprawnej: dochody pobierane od osób fizycznych i od osób prawnych

2. kryterium organizacyjne: dochody budżetu państwa, dochody jednostek budżetu samorządu terytorialnego

3. kryterium funkcji: dochody zasadnicze (podstawowe, najważniejsze) - cel fiskalny służ spełnieniu zadań przez sektor finansów publicznych; dochody uboczne - służą realizacji innych celów niż cel fiskalny

4. kryterium zobowiązania do zwrotu środków: dochody bezzwrotne (np. zapłata cła, podatku i inne opłaty przymusowe), dochody zwrotne (np. kredyt, pożyczka)

5. kryterium wzajemnego świadczenia: dochody odpłatne (dzielą się na ekwiwalentne i nie ekwiwalentne) wiążą się ze wzajemnym świadczeniem; dochody nieodpłatne - to te które są bez świadczenia na naszą korzyść

6. kryterium możliwości egzekwowania dochodów: dochody przymusowe - to te które musimy płacić (np. wizyta komornika, itp. są bezzwrotne); dochody dobrowolne - to te które możemy ponosić (np. darowizny, zakup papierów wartościowych, kredyt, itp. zazwyczaj są zwrotne)

7. kryterium okresowości pobierania: pobierany w sposób ciągły, pobierane sporadycznie

8. kryterium rynku: pochodzące z kraju, pochodzące z zagranicy (np. kredyty, pożyczki, pieniądze otrzymane z papierów wartościowych z zagranicy).

Środki publiczne mogą być przeznaczone (art. 6) na:

1. wydatki publiczne związane z: istnieniem administracji publicznej, utrzymaniem porządku i bezpieczeństwa kraju, ochrona socjalna określonych grup społecznych, kosztami obsługi długu publicznego (np. odsetki), świadczeniami społecznymi (czyli m.in. renty, emerytury, itp.), wpłatą dotacji i subwencji

2. rozchody publiczne (art. 6 UFP) związane są z: spłatą wcześniej zaciągniętych pożyczek i kredytów, wykupu papierów wartościowych, wypłaty pożyczek ze środków publicznych, płatności wynikające z innych ustaw, których źródłem finansowania są przychody z prywatyzacji.

Nadwyżka i deficyt (art. 7 UFP). Dodatnia różnica między dochodami publicznymi a wydatkami publicznymi ustalona dla okresu rozliczeniowego, stanowi nadwyżkę sektora finansów publicznych, zaś ujemna różnica jest deficytem finansów publicznych. Deficyt: krótki horyzont czasowy (okres roczny), przyczyny powstania (planowany i nadzwyczajny), źródła finansowania.

Państwowy dług publiczny (art. 10 UFP) - przez państwowy dług publiczny rozumie się nominalne zadłużenie jednostek sektora finansów publicznych ustalone po wyeliminowaniu wzajemnych zobowiązań pomiędzy jednostkami należącymi do tego sektora. Państwowy dług publiczny to nie to samo co dług skarbu państwa.

Zasady finansów publicznych: zasada jawności (art. 12, 13, 14, 15), zasada przejrzystości (art. 16, 17), zasada nie funduszowania (art. 31 ust. 2), zasada równości wstępnie do realizacji zadań finansowych ze środków publicznych (art. 33), zasada prognostycznego charakteru dochodu (art. 34), zasada limitowania wydatków (art. 34), zasada celowości, oszczędności i terminowości (art. 35), zasada ograniczenia długu publicznego (art. 69). Zasady finansów publicznych to nie to samo co zasady budżetowe.

Państwowy dług publiczny

Podstawowe regulacje prawne związane z długiem publicznym (regulacje polskie): konstytucja RP, ustawa o finansach publicznych.

Państwowy dług publiczny obejmuje zadania z na stepujących tytułów (art. 11):

- wyemitowanych tytułów wartościowych opierających na wierzytelności pieniądza

- zaciągniętych kredytów i pożyczek (kraj i zagranica)

- przyjęte depozyty

- wymaganych zobowiązań: wynikających z odrębnych ustaw, orzeczeń sądu, decyzji adm.; uznanych za bezsporne.

Podstawowe czynniki makroekonomiczne wpływające na zmianę wartości (zł) długu publicznego:

1. wysokość deficytu sektora finansów publicznych

1. deficyt sektora finansów publicznych - ujemna różnica pomiędzy dochodami, a wydatkami państwowymi

2. deficyt budżetu państwa - ujemna różnica między dochodami publicznymi a wydatkami państwowymi

3. deficyt budżetu jednostek samorządu terytorialnego - ujemna różnica między dochodami publicznymi a wydatkami państwowymi.

Źródła pokrycia deficytu (art. 98, 168). Deficyt budżetu państwa jednostek samorządu terytorialnego może być pokryty z: sprzedaży wyemitowanych papierów wartościowych, kredytów pożyczek, prywatyzacji skarbu państwa lub jednostek samorządu terytorialnego.

1. zmiany kursu złotego. Sposoby ustalania kursu walutowego:

1. sztywny kurs walutowy:

- rewaluacja - podniesienie kursu waluty krajowej, względem walut obcych dokonane przez władze monetarne lub państwowe

- dewaluacja - obniżenie kursu walut obcych dokonane przez odpowiednie regulacje

2. płynny kurs walutowy:

- aprecjacja - wzmocnienie się waluty krajowej w skutek działania rynku

- deprecjacja - osłabienie się kursu waluty krajowej w skutek działania rynku.

Podstawowe czynniki makroekonomiczne wpływające na zmiany realizacji długu do PKB: realne tempo wzrostu PKB, inflacja. Rodzaje inflacji:

1. w zależności od poziomu stopy inflacji: inflacja pełzająca, inflacja krocząca, inflacja galopująca, hiperinflacja

2. w zależności od przyczyn: inflacja popytowa, inflacja kosztowa.

Klasyfikacja długu publicznego:

1. ze względu na okres zapadalności: bieżący, fundowany

2. ze względu na miejsce emisji: krajowy, zagraniczny

3. ze względu na sektor: rządowy, samorządowy, ubezpieczeń społecznych

Zarządzanie państwowym długiem publicznym (minister finansów zadania w zakresie państwowego długu publicznego):

1. ustalenie wartości zobowiązań zaliczonych do państwowego długu publicznego i długu SP, wartość zobowiązań z tytułu poręczeń i gwarancji (art. 68)

2. głosowanie w grodze obwieszczenie kwoty i relacji PKB - państwowego długu publicznego, długu SP, kwotę zobowiązań z tytułu poręczeń i gwarancji (art. 15)

3. kontrola: państwowy dług publiczny < 60 % wartości rocznej PKB; dług SP < 60 % wartości rocznego PKB

4. opracowanie 3 letniej strategii zarządzania długiem SP oraz oddziaływania na państwowy dług publiczny

5. upoważnienie do realizacji zadań wynikających z finansowania potrzeb pożyczkowych BP i zarządzania długiem SP (art. 71): zaciąganie zobowiązań w imieniu SP, spłaty zobowiązań, przeprowadzenie innych operacji związanych z zarządzaniem długiem.

Potrzeby pożyczkowe budżetu państwa są to środki nie zbędne do:

- sfinansowania deficytu państwa

- spłat wcześniej zaciągniętych zobowiązań

- sfinansowania udzielonych przez SP pożyczek

- wykonywania innych operacji finansowych z długiem SP

Skarb państwa może zaciągnąć pożyczki i kredyty wyłącznie na finansowanie potrzeb pożyczkowych BP. Kwota zaciągniętych pożyczek i kredytów nie może przekroczyć limitów ustalonych w ustawie budżetowe.

Państwowy dług publiczny - procedury ostrożnościowe i sanacyjne Państwowy dług publiczny = PKB (50 %, 55 %, 60 %)

Budżet państwa

Podstawowe charakterystyki: podstawowy plan finansowy państwa, uchylony na z góry określony czas, ma charakter dyrektywnego stronie wydatków, dochody i wydatki są bezstronne konstytucja (art. 219-226) + UFP (dział III). NOWA USTAWA: wieloletni plan finansowy państwa - plan dochodów i wydatków oraz przychodów budżetu państwa sporządzany na 4 lata budżetowe. Będzie on stanowił podstawę przygotowania projektu ustawy budżetowej na kolejny rok budżetowy. Budżet to nie to samo co ustawa budżetowa. Budżet państwa jest uchylany przez sejm w formie ustawy budżetowej (art. 219 konstytucji RP, art. 95 UFP). Szczególna ustawa: ograniczona liczba odbiorców, postanowienie wykonane jeden raz.

Budżet państwa = dochody, wydatki, przychody, rozchody: organów adm. Rządówek, władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa; sądów i trybunałów.

Treść ustawy budżetowej obejmuje:

1. ustawa budżetowa określa: prognozę dochodów budżetu państwa oraz limit państwa

2. ustala: deficyt budżetu państwa oraz limit jego pokrycia, przychody i rozchody budżetu państwa, rozchody obejmujące refinansowanie zadań, dotacje celowe dla JST, dotacje przedmiotowe

3. elementy dodatkowe

NOWA USTAWA: większa przejrzystość zapisu dotyczącego elementów ustawy budżetowej. Zmiany w rozliczeniu polski z UE. Najistotniejszy jest podział budżetu państwa na budżet środków krajowych i na budżet środków europejskich. Do tego ostatniego będą trafiać pieniądze, które komisja Europejska przekazuje na programy unijne.

Treść ustawy budżetowej. Ustawa budżetowa: budżet państwa, efekty → programy i inwestycje, projekty finansowe ze środków ze źródeł zagranicznych, dotacje podmiotowe i celowe, jednostki gospodarcze poza budżetowe, fundusze celowe, przedsięwzięcia wieloletnie → programy i inwestycje.

NOWA USTAWA: inwestycje wieloletnie będą funkcjonowały w systemie finansów publicznych jedynie do końca przyszłego roku budżetowego, senat uznał za konieczne zmianę przepisu przejściowego, zgodnie z którym inwestycje wieloletnie ujęte w wykazie stanowiącym załącznik do ustawy budżetowej na tok 2010 których termin zakończenia ustalono po dniu 31.12.2010r., z dniem 1.1.2011r. stają się programy wieloletnie.

Zasady budżetowe - zespół reguł determinujących pobieranie i wykorzystywanie środków publicznych: zasady budżetowe ponad czasowe i ponad ustrojowe; zasady budżetowe specyficzne dla danego ustroju.

Zasady budżetowe ponad ustrojowe a regulacje polskie (budżet państwa + budżet samorządowy):

a. zasada zupełności - w budżecie państwa samorządu terytorialnego należy umieścić wszystkie wydatki na cele publiczne i wszystkie dochody publiczne (rene stourm). Zasada ustalona przez Leona Saya:

- aspekt formalny - uchylenia postulatu budżetu w jednym aspekcie prawnym obejmującym całość dochodów i wydatków

- aspekt materialny - postulat przeznaczenia całości dochodów na całość wydatków („zasada wspólnego kotła”, zasada nie funduszowania)

b. zasada jedności

c. zasada szczegółowości - dochody i wydatki budżetowe należy ujmować z podziałem według ustalonej klasyfikacji. Klasyfikacja budżetowa - zasady grupowania dochodów i wydatków, przychodów, rozchodów oraz środków pochodzących ze źródeł zagranicznych wchodzących w skład budżetu: kryterium podmiotowe i przedmiotowe. Budżet państwa składa się z: części (ch. podmiotowa), działów (ch. przedmiotowa), rozdziałów (ch. przedmiotowa), paragrafów (ch. przedmiotowa).

d. zasada równości budżetowej - zasad określa konieczność dostosowania wydatków budżetowych do ogólnej kwoty dochodów budżetowych. Jest to złota zasada klasycznej gospodarki budżetowej. Dochody budżetu państwa: daniny publiczne, dochody z przysługujących państwu praw majątkowych, dochody z operacji finansowych, przymusowe dochody uboczne, inne dochody. Wydatki budżetu państwa: dotacje i subwencje, świadczenia na rzecz osób fizycznych, wydatki bieżące jednostek budżetowych, wydatki na obsługę długu SP, wydatki majątkowe, wpłaty środków własnych UE (dochody budżetu UE np. cła, VAT).

e. zasada jawności - postuluje ujawnienie procedury planowania, uchwalenia i wykonywania budżetu oraz ustawy budżetowej, uchwał budżetowych.

f. zasada jednoroczności.

NOWA USTAWA: wdrożenie budżetu w układzie zadaniowym (wiąże konkretny wydatek z zadaniem). Budżet zadaniowy ma na celu poprawę celowości, efektywności oraz skuteczności gospodarowania środkami publicznymi. Ponad to ma przyczynić się do zwiększenia transparentności oraz czytelności budżetu państwa.

Narodowy Bank Polski

Polityka pieniężna - wszelkie instrumenty NBP służące utrzymaniu inflacji na określonym poziomie.

Komisja Nadzoru Finansowego (KNF) - to komisja która nadzoruje wszystkie działy NBP.

Do głównych obszarów działalności NBP należą:

• polityka pieniężna,

• działalność emisyjna,

• wykonywanie nadzoru bankowego,

• działania na rzecz systemu płatniczego,

• zarządzanie rezerwami dewizowymi,

• działalność edukacyjna i informacyjna,

• obsługa Skarbu Państwa.

Cel: utrzymanie stabilnego poziomu cen. → Strategia bezpośredniego celu inflacyjnego

Typy operacji ze względu na kierunek oddziaływania:

• Operacje refinansujące (zasilające) - wykorzystujemy w przypadku małej ilości pieniądza na rynku. NBP wprowadza na rynek pieniądz.

• Operacje absorbujące - wykorzystywane w przypadku kiedy na rynku jest za dużo pieniądza. NBP odciąga pieniądz.

Rodzaje operacji:

• Rezerwa obowiązkowa - część zwrotnych środków w banku

• Operacje otwartego rynku

• Operacje kredytowo-depozytowe

Operacje otwartego rynku polegają na dokonywaniu przez bank centralny transakcji na papierach wartościowych lub walutach z bankami komercyjnymi.

Najważniejsze charakterystyki operacji otwartego rynku:

• Są prowadzone z bankami komercyjnymi z inicjatywy banku centralnego

• Są podstawową formą interweniowania banku centralnego na rynku pieniężnym

• Pozwalają bankowi centralnemu wywierać bezpośredni wpływ zarówno na ilość posiadanych przez banki płynnych rezerw, jak i na wysokość krótkoterminowych stóp procentowych.

Operacje otwartego rynku:

a) Transakcja warunkowego zakupu/sprzedaży papierów wartościowych

Operacje warunkowego zakupu polegają na tym, że bank centralny kupuje papiery wartościowe od banków komercyjnych, zobowiązując je do ich odkupienia po określonej cenie i w określonym terminie

Operacje warunkowej sprzedaży polegają na tym, że bank centralny sprzedaje papiery wartościowe bankom komercyjnym pod warunkiem, że te od sprzedadzą je bankowi centralnemu po określonej cenie i w określonym terminie.

b) Transakcja bezwarunkowego zakupu/sprzedaży papierów wartościowych

c) Transakcja warunkowego kupna/sprzedaży danej waluty

d) Emisja dłużnych papierów wartościowych banku centralnego - bony pieniężne

Jest to operacja przeprowadzana tylko w jednym kierunku minimalna rentowność bonów pieniężnych NBP - stopa referencyjna.

Operacje kredytowo depozytowe:

Najważniejsze charakterystyki operacji kredytowo-depozytowych:

• Są one zawierane z bankiem centralnym z inicjatywy banków komercyjnych, ale na warunkach ściśle określonych przez bank centralny

• Z reguły mają termin jednodniowy

• Kredyt pozwala na uniknięcie utraty płynności przez system bankowy - bank komercyjny zawsze (pod warunkiem posiadania odpowiedniego zabezpieczenia) może zgłosić się do banku centralnego po jednodniowy kredyt

• W przypadku nadmiaru wolnych rezerw bank komercyjny może złożyć depozyt jednodniowy w banku centralnym

Operacje kredytowe - stopa kredytu lombardowego

Operacje depozytowe - stopa depozytu.

Podstawy gospodarki finansowej jednostek samorządu terytorialnego

(gmina, powiat, województwo)

Zadania: własne, zlecone, powierzone.

Dochody: własne, uzupełniające.

UFP - łączna kwota długu do spłaty w danym roku nie może przekroczyć 1,5 % dochodów. Łączna kwota długu na koniec roku budżetowego nie może przekroczyć 60 % dochodów w tym roku.

Samorząd terytorialny pozyskuje pieniądz z: budżetu państwa, JST, kredyty, pożyczki, dochody własne, obligacje komunalne, transfery z budżetu UE.

Akty prawne regulujące zasady funkcjonowania gospodarki finansowej JST:

- konstytucja (gmina, samorząd terytorialny - niezależność JST, JST mają osobowość prawną, mają udział w dochodach publicznych na poziomie adekwatnym do zadań, źródła dochodów JST wyznaczają ustawy ustrojowe)

- europejska karta samorządu terytorialnego

- pozostałe akty (ustawa o finansach pub., ustawa o dochodach JST, ustawa o samorządzie gminnym, ustawa o samorządzie powiatowym, ustawa o samorządzie wojewódzkim)

Zadania i gospodarka finansowa gminy:

1. gmina zlecone: z zakresu adm. rządowej, z zakresu organizacji przygotowań wyborów, podstawą jest ustawa, gmina otrzymuje środki z państwa.

2. zadania powierzone: z zakresu adm. rządowe (właściwości powiatu, właściwości województwa), realizacja na zasadzie dobrowolności, podstawą jest porozumienie, gmina otrzymuje środki z dochodów własnych, subwencji, dotacji celowej, środki ze źródeł zagranicznych.

Dochody własne - z tytułu podatku samorządu, udziału w podatkach państwowych, z tytułu opłat, majątkowo kapitałowe.

Subwencja ogólna: część wyrównawcza, część równoważąca (gminy biedne), część oświatowa (dla wszystkich).

-8-

---