Finanse publiczne i prawo finansowe wykład 9 kwietnia 2010r.

Podatki stanowią najistotniejszy element zasilający finanse publiczne czyli zasilające budżety rządu i jednostek samorządów terytorialnych.

Podatki są daninami (świadczeniami) płaconymi przez podmiot (podatnika) na rzecz ogółu. Czyli tak naprawdę my płacąc podatki dokonujemy świadczenia na rzecz innych osób.

To świadczenie ma kilka cech:

• ma charakter publicznoprawny -oznacza to, że ono jest wymuszone przez przepisy prawa publicznego czyli to oznacza, że w przypadku prawa podatkowego nie mówimy o autonomii woli stron. W normalnym świadczeniu pieniężnym mamy dwie strony jakiegoś zobowiązania -mamy wierzyciela i dłużnika. Dłużnik musi wykonać na rzecz wierzyciela jakieś świadczenie, a wierzyciel w stosunku do dłużnika ma roszczenie (chodzi o świadczenie o charakterze pieniężnym). Ja aby znaleźć się w takiej sferze prawa prywatnego o charakterze zobowiązaniowym ja muszę togo chcieć. To znaczy musi być coś co nazywamy autonomią woli stron. Każdy z nas zawierając jakąś umowę dokonuje tego świadomie, jest to autonomia woli stron. Natomiast w przypadku prawa podatkowego ja staje się dłużnikiem czyli tak naprawdę podatnikiem bez własnej woli. W świadczeniu podatkowym nie ma woli, ja mogę przeklinać na podatki, ja mogę się z nimi nie zgadzać, ale to że znalazłem się w jakimś stosunku zobowiązaniowym znalazłem się z punktu widzenia przymusowego. Dlatego mówimy, że jest sto świadczenie publicznoprawne wynikające z prawa publicznego o charakterze przymusowym. wierzycielem jest Skarb Państwa albo jednostka samorządu terytorialnego -w zależności od tego do kogo te podatki trafią.

• jest to świadczenie przymusowe -ja bez własnej woli siew nim znalazłem co więcej ja muszę to wykonać

• jest to świadczenie bezzwrotne -dlatego, że ja uiszczam to świadczenie pieniężne, ale ja nie oczekuję zwrotu.

• jest to świadczenie co do zasady jest pieniężne. -ja nie świadczę naturze naczelnikowi urzędu skarbowego ja po prostu przynoszę mu pieniądze.

Istota ekonomiczna podatku polega na przejmowaniu przez państwo albo rezultatów działalności gospodarczej albo przysporzeń majątkowych podmiotów indywidualnych. Na podstawie tych świadczeń pieniężnych następuje zaspokojenie interesu ogółu.

Granica opodatkowania -jest to sprawność (wydajność) gospodarcza źródeł podatkowych. Innymi słowy jeżeli mamy tego dłużnika to jest pytanie do jakiego stopnia jako wierzyciel jestem w stanie tego dłużnika dociążyć. No bo skoro dłużnik znalazł siew tym stosunku bez własnej woli, skoro ten stosunek został narzucony przepisami prawa pytanie do jakich granic mogę się posunąć. Ostatecznie przecież mogę wprowadzić opodatkowanie do 100% jego dochodów tylko pytanie czy wtedy ktokolwiek będzie to płacił. W związku z czym tutaj taka granicą opodatkowania jest zdolność świadczenia. Zdolność świadczenia -to jest takie dopasowanie obciążeń aby dłużnik był zdolny do ich świadczenia.

John Lock XVIIw. „owce się strzyże, a nie zabija” -strzyżemy owce delikatnie, na tyle delikatnie na ile jest to możliwe, strzyżemy co roku ale nie staramy się ich zabić bo dzięki strzyżeniu osiągamy więcej. W związku z tym tą granicą opodatkowania jest zdolność świadczenia przez podatnika.

Warto również dodać, że podatki to nie jest tylko pojęcie prawne ponieważ podatki wywołują również skutki ekonomiczne, społeczne, polityczne w związku z tym nie mówi się o systemie prawa podatkowego tylko mówi się o takim pojęciu jak system podatkowy. System podatkowy to jest zbiór elementów jako pojęcie, które ujmuje w sobie zarówno prawo, jak i politykę, ekonomię i sprawy społeczne.

!!!!!! pytanie egzaminacyjne: wymień i omów cele opodatkowania.

Cele opodatkowania:

1. cel fiskalny -umożliwienie pozyskania, zgromadzenia środków dla celu finansowania wydatków.

2. cel gospodarczy -rozumiemy w ten sposób, że podatek jest pewnym instrumentem jakiejś gospodarczej wizji państwa. Każdy z nas może zadać sobie pytanie czy chciałby żeby podatki były mniejsze, czy mniejsze podatki spowodowałyby wzrost przedsiębiorczości, czy spowodowałyby zwiększenie miejsc pracy czy raczej, to już jest inna wizja, podatki byłby większe, a państwo poprzez gromadzenie podatków powinno pomagać bezrobotnym albo powinno wspierać socjalnie społeczeństwo. To jest pytanie jaka jest wizja gospodarcza państwa. I w takiej wizji podatek jest istotnym instrumentem bo dzięki takiemu instrumentowi jesteśmy w stanie tą nasza wizję jakoś urzeczywistnić.

3. cel społeczny -dopasowanie interesów indywidualnych, które mamy z jednej strony (podatników) do interesów ogółu. Jest pytanie czy np. sprawiedliwy jest system podatkowy tego słynnego Janosika -bogate gminy takie jak np. powiat Warszawa płaci swoje nadwyżki na rzecz gmin biedniejszych, czy sprawiedliwe jest opodatkowanie bogatych a podnoszenie zasiłku dla bezrobotnych itd. to jest tysiące pytań, które związane są z tym celem społecznym. Ten cel społeczny oparty jest na takich dwóch przesłankach:

• powszechność -podatkami obejmujemy szeroki krąg adresatów. W tym znaczeniu podatek jest powszechny.

• równość -równość adresatów takich samych norm.

Jeżeli chcemy skonstruować dobry system podatkowy minister finansów wziąć pod uwagę sześć następujących elementów:

1. cel fiskalny -tak musi zaprojektować cały system, składający się z różnego typu podatków adresowany do różnych grup po pierwsze musi zapewnić gromadzenie dóbr na potrzeby wydatków

2. określić zdolność świadczenia

3. mieć wizje ekonomicznych skutków danego systemu -jeżeli opodatkuje za bardzo przedsiębiorców to ogłoszą upadłość i nic z tego nie będzie.

4. zapewnić elastyczność opodatkowania -elastyczność rozumianą jako dopasowanie do zmieniającej się koniunktury. Jeśli mam kryzys to nie zwiększam opodatkowania żeby ludziom jeszcze bardziej przeszkadzać. Czyli musi się elastycznie dostosowywać do zmieniającej koniunktury.

5. uwzględnić międzynarodowe implikacje systemu podatkowego -jeśli wprowadzi system podatkowy zbyt uciążliwy dla przedsiębiorców to z tej Polski uciekną przedsiębiorcy, bo gdzie indziej będą korzystniejsze podatki.

6. polityka wspólnotowa -szeroko rozumiane hasło Unia Europejska. Skoro jesteśmy w Unii no to musimy brać pod uwagę wspólną politykę europejska w zakresie podatków.

Te sześć elementów musi sobie minister finansów ułożyć w głowie tak aby ten system podatkowy był sensowny.

Prawne cechy podatku:

1. szczególna legitymacja państwa do ich pobierania -państwo jest w szczególny sposób uprawnione do tego, ze od nas to świadczenie pobiera.

• Art. 83 konstytucji -każdy przestrzega prawa oraz art. 84 konstytucji -każdy płaci podatki. Państwo ma to szczególne uprawnienie, że nagle staje się wierzycielem. Po drugie

• art. 217 konstytucji -jeżeli podatki są narzucane drogą ustawy to jako podatnik muszę je zapłacić (czy mi się to podoba czy nie ja to muszę zrobić). W związku z tym stajemy się dłużnikiem na skutek tego, że takie prawo zostaje na nas nałożone. Trzeci element tej szczególnej legitymacji to

• państwo ma niezłe mechanizmy wyegzekwowania zapłaty tych podatków. Jeżeli to byłby wierzyciel prywatny i dłużnik prywatny to wierzyciel celem wyegzekwowania tego świadczenia musi przejść całą drogę sądową (złożyć pozew do sądu, uzyskać wyrok, następnie na podstawie wyroku uzyskać klauzulę wykonalności i z tym tytułem wykonawczym pójść do komornika). Jeżeli mówimy o tej szczególnej legitymacji państwa, tej szczególnej możliwości wyegzekwowania podatku -państwo ma takie trzy instrumenty:

• naliczane są odsetki -podobnie jaj w systemie prywatnym

• egzekucja w administracji, którą przeprowadza Naczelnik Urzędu Skarbowego albo organ samorządu terytorialnego -przychodzi i wymusza, dokonuje egzekucji tego podatku, który jest świadczenie pieniężnym należnym wierzycielowi. Jest to taka egzekucja bez wyroku.

• wymuszenie tej zapłaty poprzez sankcje karne (KKS)

2. podatek nie jest ekwiwalentem (odpowiednikiem) ceny. My nie płacimy podatku w tym rozumieniu, że odbieramy jakieś świadczenie. Nie ma bezpośredniego świadczenia między podatkiem PIT, a tym, że mogę jechać drogą publiczną. Ja wrzucam wszystkie środki do jakiegoś jednego worka z którego to worka państwo wydaje na te wydatki, które są dla wszystkich, które służą ogółowi. To nie jest tak, że ja nazywam się Jan Kowalski i to dla mnie Straż Graniczna strzeże granic, bo straż graniczna strzeże granic dla wszystkich obywateli. ,my za nic nie płacimy chociaż czasami może nam tak się wydawać.

3. duża rola ustaw podatkowych -to znaczy, ze podatki nakładane są w drodze ustawy. Art. 217 konstytucji z jednej strony mówi nam, że to ustawa podatkowa może narzucić na ciebie podatniku ciężar, ale z drugiej strony ta sama ustawa jest dla ciebie gwarancją, że innych obciążeń nie będzie.

Elementy konstrukcji podatków:

1. podmiot (kto?) -w naszym stosunku prawno podatkowym mamy dwie strony

• czynny -organ podatkowy -czyli te, który jest uprawniony do odbioru świadczenia podatkowego

• bierny -podatnik -czyli ten, który jest zobowiązany do zapłaty świadczenia podatkowego

Analizując na podstawie art. 217 konstytucji ustawy podatkowe w pierwszej kolejności staramy się ustalić kto jest podmiotem. O ile organ podatkowy jest w miarę łatwy do ustalenia, chociaż tutaj rozróżnienie idzie przede wszystkim z punktu widzenia naczelnika urzędu skarbowego i organu jednostek samorządu terytorialnego -tak naprawdę patrzymy czy są to podatki centralne czy lokalne. Z naszego punktu widzenia najistotniejsze jest szukanie kto jest podmiotem zobowiązanym do zapłaty. Czyli czytam ustawę i sprawdzam czy jestem adresatem tej normy. Jak już ustaliłem, że jestem to szukam przedmiotu

2. przedmiot (co?) -jest to pewien stan faktyczny lub prawny z wystąpieniem którego ustawa podatkowa łączy obowiązek podatkowy. Czyli z naszego punktu widzenia jest to informacja jakiego typu transakcja, jakiego typu zdarzenie, jakiego typu czynność jest opodatkowana.

3. podstawa opodatkowania (ile?) -jest ilościowo lub wartościowo ujęty przedmiot opodatkowania. Jest to konkretyzacja przedmiotu podatku czyli precyzyjne określenie jaki będzie wymiar podatku.

4. stawka podatkowa -współczynnik określający wysokość podatku. Czyli ja dzięki temu, że na mój osiągnięty dochód nakładam jakąś stawkę uzyskuję coś co nazywamy podatkiem do zapłaty. Podatek do zapłaty to jest świadczenie pieniężne, które wynika ze stosunku prawno podatkowego. Zbiór wszystkich stawek dla danego podatku nazywa sie skalą podatkową. Czyli jeżeli np. w podatku dochodowym od osób fizycznych albo w podatku od spadków i darowizn mamy kilka różnych stawek, adresowanych do różnych podstaw opodatkowania no to zbiór wszystkich stawek dla danego podatku to jest skala. Możemy wyróżnić wiele rodzajów stawek ale najważniejsze, które możemy wyróżnić to:

• progresywny charakter -zasada jest taka, że im większy jest przedmiot opodatkowania tym w nagrodę jako bonus państwo nakłada coraz większą stawkę. Im więcej masz dochodu tym większą stawkę na ciebie nałożę. W tym roku podatkowym w PIT mamy stawki 18% i 32 % (próg powyżej 85 000 zł w skali roku). Czyli jeżeli w skali całego roku osiągnąłeś dochody poniżej 85 000 zł to ma 18%, jeżeli osiągnąłeś wyżej to 32%.

• proporcjonalny charakter tzw. liniowy -polega na tym, że niezależnie od wzrostu podstawy opodatkowania stawka pozostaje taka sama. Proporcjonalna stawka występuje w CIT -19 %

Z punktu widzenia technicznego stawki możemy podzielić na:

• procentowe -wtedy łatwo jest wymierzyć podstawę opodatkowania i nałożyć na to pewien procent. Przykładem jest podatek VAT obecnie 22 % od wartości sprzedaży

• kwotowe -kiedy to ustawodawca ustalił w ustawie wpisał taką i taką kwotę podstawy opodatkowania. Przykładem stawek kwotowych jest akcyza. Tam najczęściej podstawą opodatkowania jest ilość sztuk.

• mieszane to są stawki procentowo kwotowe. Przykładem takich stawek mieszanych trochę kwotowych trochę procentowych jest PIT, po drugie podatek od spadków i darowizn. Ta konstrukcja mieszana polega na tym, np. w PIT w przypadku przekroczenia 85 000 zł -do 85 000 płacę 18%, a to co jest powyżej (to o ile przekroczyłem) obciążone jest stawką 32%. Czyli to jest tak jeżeli w ciągu roku uzyskałem 50 000 dochodu to mam tylko stawkę procentową, jeżeli uzyskałem 100 000 dochodu no to wiadomo, że przekroczyłem próg. Czyli za samo przekroczenie mam bonus i 14 000 płacę oraz te 15 000 (nadwyżki) obciąża się wyższym podatkiem.

5. ulgi i zwolnienia -czasem w potocznym znaczeniu ulga i zwolnienie się myli i wydaje się, że to jest to samo. Z punktu widzenia konstrukcji ustaw podatkowych to nie jest to samo. Zwolnienie oznacza definitywną rezygnację ustawodawcy z obciążania danego podatnika danym podatkiem. Przykładem jest NBP -głośna sprawa spór o zysk -jeśli NBP wypracuje zysk no to zysk jest zwolniony z podatku CIT w ogóle i definitywnie. Ma to takie uzasadnienie, że jak i tak zysk ma być przekazany do budżetu państwa no to po co obciążać podatkiem CIT. Ustawodawca mówi ja definitywnie zwalniam pewien typ podmiotów z pewnego rodzaju podatków i mam do tego jakieś uzasadnienie. Takim zwolnienie z CITu objęty jest ZUS, wszystkie Agencje Rynku Rolnego. Natomiast ulga nie oznacza definitywnego zwolnienia tylko redukcja. Czyli w uldze decyduję się na zredukowanie pewnego obciążenia komuś kto dalej jest podatnikiem. Były różne ulgi np. inwestycyjne, remontowe, na dziecko, na internet.

Podsumowując te elementy:

Jeśli z ustawy zorientowałem się, że jestem adresatem pewnego pasma norm, wiem co interesuje ustawodawcę co powinno być przedmiotem, obliczyłem sobie lub w zależności od podatku zgromadziłem ilość sztuk, która podlega opodatkowaniu, wiem jakie są stawki, po pierwsze patrzę czy jestem zwolniony w ogóle i definitywnie, a jeśli nie, to czy przynajmniej jest jakaś ulga, która spowoduje, że mam zredukowane zadłużenie.

!!!!!! przykładowe pytanie: wymień i omów elementy konstrukcji podatków

Ustawy podatkowe dzielimy je na dwie grupy:

1. ustawy generalne -mają charakter ogólny to są przepisy wspólne dla wszystkich typów podatków. Czyli w ramach ustaw generalnych ustawodawca zgromadził pewne instytucje prawne, pewne pojęcia, pewne definicje wspólne.

1. Ustawa Ordynacja podatkowa z 29 sierpnia 1997r. -na tej ordynacji się skupimy

2. Kodeks Karny Skarbowy z 10 września 1999r. -on zapewnia przymusowość tego świadczenia w tym znaczeniu, że określa przestępstwa skarbowe, które są wspólne dla wszystkich typów podatków.

3. Ustawa o postępowaniu egzekucyjnym w administracji z 17 czerwca 1966r. -ustawa, która dla wszystkich typów podatków przewiduje przymusowe wymuszenie wykonania tego świadczenia pieniężnego

2. ustawy specjalne -jest to zbiór około 12 -13 ustaw, które dotyczą poszczególnych rodzajów podatków. Dzielimy je na cztery grupy:

1. podatki dochodowe -wspólnym mianownikiem dla tych ustaw jest przedmiot jakim jest dochód

• Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych -PIT

• Ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych -CIT

• Ustawa o ryczałtach

2. podatki obrotowe -wspólnym mianownikiem dla tych ustaw jest przedmiot jakim jest obrót

• Ustawa o VAT

• Ustawa o podatku akcyzowym

• Ustawa o podatku od czynności cywilnoprawnych -PCC

• Ustawa hazardowa (wcześniej była Ustawa o podatku od gier i zakładów wzajemnych -ale już nie ma od 1.01.2010r. jest Ustawa hazardowa

3. podatki majątkowe -wspólnym mianownikiem dla tych ustaw jest przedmiot jakim jest majątek

• Ustawa o podatku rolnym

• Ustawa o podatku leśnym

• Ustawa o podatku od nieruchomości

• Ustawa o podatku od spadków i darowizn

4. podatki i opłaty lokalne -które zasilają przede wszytki jednostki samorządu terytorialnego

• Ustawa o podatku i opłatach lokalnych -zawiera w sobie:

• podatek od środków transportowych,

• opłata miejscowa,

• opłata uzdrowiskowa,

• opłata targowa i

• opłata od posiadania psów (w starszy podręcznikach jest podatek od posiadania psów, ale to się zmieniło i mamy opłatę)

Ustawa ordynacja podatkowa z dnia 29 sierpnia 1997r. -w starszych podręcznikach czasami nazywana jest Konstytucją prawa podatkowego ponieważ zawiera fundamentalne z punktu widzenia wszystkich podatków pojęcia. Ordynacja podatkowa jest takim aktem nadrzędnym w stosunku do tych innych ustaw z punktu widzenia pojęciowego.

Art. 4. Obowiązkiem podatkowym jest wynikająca z ustaw podatkowych nieskonkretyzowana powinność przymusowego świadczenia pieniężnego w związku z zaistnieniem zdarzenia określonego w tych ustawach. Obowiązek podatkowy mówi nam kto jest adresatem danego podatku.

W ordynacji podatkowej tym pierwszym elementarnym pojęciem jest obowiązek, który wynika z ustaw podatkowych. Łączymy to z art. 217 konstytucji, który z jednej strony nakłada na nas obowiązek jako podatnika, a z drugiej daje gwarancje, że tylko na podstawie ustawy. Z ustaw wynika nieskonkretyzowana powinność -to jest właśnie abstrakcyjny charakter i dzięki temu jest adresowana do szerokiego kręgu adresatów. Jeżeli ustawodawca dojdzie do wniosku, że trzeba opodatkować np. chodzenie do lasu czyli uchwala ustawę o opodatkowaniu wejścia do lasu i wtedy ja jako podatnik zgodnie z art. 83 i 84 konstytucji ja nie mam możliwości uchylania się od zapłaty tego podatku jeżeli parlament tak sobie wymyślił. I teraz jest pytanie jak tą nieskonkretyzowana powinność opisze ustawodawca. Bo jeżeli on opisze: wraz z chwilą przekroczenia granicy lasu zapłacisz np. 5 złotych albo np. jak wejdziesz do lasu i zerwiesz jagodę to zapłacisz wtedy 15 złotych. W zależności jak zostanie określona ta nieskonkretyzowana powinność tak my jesteśmy zobowiązani i wszyscy jesteśmy adresatami.

Z art. 4 wynika art. 5 Zobowiązaniem podatkowym jest wynikające z obowiązku podatkowego zobowiązanie podatnika do zapłacenia na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu albo gminy podatku w wysokości, w terminie oraz w miejscu określonych w przepisach prawa podatkowego. Po pierwsze w tym artykule ujawnia się nam wierzyciel Skarb Państw, województwo, powiat albo gmina. Zobowiązanie wynika z obowiązku podatkowego. Jest to zobowiązanie do zapłacenia podatku. Dzięki tej definicji mamy sprecyzowane świadczenie. Tym świadczeniem pieniężnym jest zapłacenie podatku przez kogoś kto stał sie tym podatnikiem. Ktoś stał sie podatnikiem ponieważ (patrząc na art. 4) miało miejsce pewne zdarzenie.

Z art. 4 -z tego abstrakcyjnego obowiązku podatkowego wynika art. 5 czyli już konkretne zobowiązanie podatkowe, które dotyczy konkretnej osoby czyli konkretnego podatnika przy konkretnym zdarzeniu i zobowiązuje do zapłaty konkretnego podatku.

Warto dodać, ze takie zobowiązanie do zapłaty podatku z art. 5 ma charakter osobisty, w polskim systemie prawnym podatnik musi osobiście wykonać świadczenie. Nie ma w polskim prawie możliwości przeniesienia świadczenia na inną osobę. Ja nie mogą dokonać cesji na podstawie umowy, ja nie mogę przenieść na kogoś swojego długu. Umowa zgodnie z którą dług podatkowy jest przenoszony na inna osobę jest obarczona sankcją z art. 58 kc, który mówi o bezwzględnej nieważności czynności prawnej. Taka czynność prawna, która narusza przepisy prawa podatkowego w tym znaczeniu jest nieważna.

Może czasem zdarzyć się tak, że ten abstrakcyjny obowiązek podatkowy nie musi przekształcić się w zobowiązanie mimo, że miało miejsce zdarzenie. Mimo, że miało miejsce zdarzenie i teoretycznie powinienem zapłacić podatek coś wstrzymuje wykonanie tego zobowiązania. Przykładem takiej sytuacji jest np. strata firmy. Teoretycznie firma powinna zapłacić CIT -podatek dochodowy od osób prawnych. Czyli ona jest objęta tym abstrakcyjnym obowiązkiem, bo każda firma prowadząca działalność musi płacić podatek ale ponieważ nastąpiła strata to to zobowiązanie nie skutkuje wykonaniem świadczenia.

Art. 7 definiuje nam podatnika czyli tą stronę dłużną. Art. 7. § 1. Podatnikiem jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, podlegająca na mocy ustaw podatkowych obowiązkowi podatkowemu. -osoba, która na podstawie ustaw podatkowych podlega temu abstrakcyjnemu (art. 4) obowiązkowi. Jeżeli zgodnie z art. 4 będzie miało miejsce zdarzenie to osoba ta stanie się podatnikiem w rozumieniu art. 5. Zgodnie z art. 7 § 1 na pewno jest to osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej (spółka jawna, spółka partnerska, spółka komandytowa, spółka komandytowo -akcyjna).

§ 2. Ustawy podatkowe mogą ustanawiać podatnikami inne podmioty niż wymienione w § 1. -warunkiem tego aby ci inni zostali uznani za podatnika jest to aby byli wskazani przez ustawy podatkowe.

Przykłady takich innych podmiotów nazywamy kumulacja podmiotowa -ustawodawca grupuje osobę fizyczną, osobę prawną, grupuje po to aby potraktować jako jednego podatnika np. małżonkowie wspólnie rozliczający się, podatkowa grupa kapitałowa (kumuluje kilka spółek). Najczęściej jest tak, że kumulacja podatkowa ma służyć w tych sytuacjach gdy ustawodawca wymyślił coś na korzyść podatnika.

Tak czy inaczej jeżeli jestem podatnikiem z § 1 lub 2 to jestem tzw. rezydentem podatkowym. Rezydent podatkowy to jest ktoś kto podlega polskiej jurysdykcji podatkowej czyli o takiego kogoś upomina się polski ustawodawca ze względu na jego ustawę. Warto też dodać, że polski rezydent podatkowy (polski podatnik) czyli podlegający polskiej jurysdykcji podatkowej to nie jest pojęcie tożsame z polskim obywatelem. Ponieważ polski rezydent podatkowy może być także cudzoziemcem, który przebywa przez dłuższy czas w naszym kraju.

Art. 7 -§ 1 wymienia osoby, § 2 pamiętajmy pojecie kumulacja podmiotowa, rezydent podatkowy.

Świadczenie pieniężne to jest oczywiście podatek. Na podstawie art. 5 wiem, że ktoś kto jest w art. 7 musi zapłacić podatek, podatek zaś ma swoją definicję legalną w art. 6.

Art. 6. Podatkiem jest publicznoprawne, nieodpłatne, przymusowe oraz bezzwrotne świadczenie pieniężne na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu lub gminy, wynikające z ustawy podatkowej.

!!!! pytanie egzaminacyjne: wymień definicję legalną podatku -podać definicję i zdefiniować te poszczególne cechy: publicznoprawne, nieodpłatne, przymusowe oraz bezzwrotne i co znaczy świadczenie pieniężne

Zgodnie z definicją podatkiem jest:

• publicznoprawne

• nieodpłatne

• przymusowe oraz

• bezzwrotne

świadczenie pieniężne na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu lub gminy wynikające z ustawy.

Warto dodać, że po stronie dłużnej oprócz samego podatnika mogą istnieć jeszcze takie podmioty jak płatnik (art. 8), inkasent (art. 9). Skoro powiedzieliśmy, że podatnik musi osobiście i nie może przenieść długu na inną osobę, on ma dokonać to świadczenie pojawia się pytanie jaka jest rola płatnika i inkasenta. Możemy uznać, że płatnik, inkasent pełni rolę „pośrednika” pomiędzy podatnikiem, a wierzycielem. Warto zastrzec, że wykonanie świadczenia przez takiego płatnika zwalnia podatnika z odpowiedzialności, czyli podatnik zwolniony jest z odpowiedzialności wobec wierzyciela w przypadku kiedy wykonał świadczenie do płatnika, inkasenta, a z drugiej strony płatnik, inkasent wykonał to świadczenie pośrednicząc w całym tym procesie. Co więcej to też warto zastrzec, że nie dość, że to zwalnia z odpowiedzialności to z drugiej strony nakłada na płatnika, inkasenta odpowiedzialność za poprawne wykonanie tego zlecenia. Czyli wierzyciel jeżeli zobaczył, że płatnik lub inkasent wykonuje to zlecenie jako pośrednik, nasz wierzyciel nie kieruje już roszczeń do podatnika tylko skieruje roszczenie do płatnika lub inkasenta.

Art. 8. Płatnikiem jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, obowiązana na podstawie przepisów prawa podatkowego do obliczenia i pobrania od podatnika podatku i wpłacenia go we właściwym terminie organowi podatkowemu. -to jest ważne zastrzeżenie (obowiązana na podstawie przepisów prawa) bo to oznacza dla nas, że płatnikiem nie może być każdy, że na płatnika jest narzucona ta rola. Płatnik wykonuje trzy czynności -

• oblicza podatek,

• pobiera ten podatek,

• wpłaca go do organu podatkowego.

Aby nie ponosić odpowiedzialność to płatnik musi dobrze obliczyć, pobrać i na pewno wpłacić, bo w przeciwnym razie on ponosi odpowiedzialność. Przykładem takiego płatnika jest choćby notariusz, który przy pewnych rodzajach podatków np. wtedy gdy idziemy do kancelarii kupując mieszkanie, to notariusz nalicza i pobiera od nas podatek od nieruchomości. Inny przykład to zakład pracy -zaliczki na podatek dochodowy oblicza i odprowadza do organu podatkowego. Płatnikiem jest bank i dom maklerski -podatek belki.

Art. 9. Inkasentem jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, obowiązana do pobrania od podatnika podatku i wpłacenia go we właściwym terminie organowi podatkowemu. -inkasent jest zobowiązany do dwóch czynności:

• pobiera i

• wpłaca.

Przykładem takiego inkasenta jest sołtys, który pobiera opłatę targową od osób, które tam handlują.

Po drugiej stronie mamy organ podatkowy to jest art. 13, który określa właśnie wierzyciela. Wierzyciel działa poprzez organ podatkowy. Czyli wierzyciel, który jest uprawniony do tego aby od na żądać tego obowiązkowego świadczenia działa przez organ podatkowy. W organach podatkowy wyróżniamy dwie instancje. Od decyzji administracyjnej wydanej przez organ podatkowy w I instancji możemy się odwołać do organu II instancji.

Art. 13. § 1. Organem podatkowym, stosownie do swojej właściwości, jest:

1) naczelnik urzędu skarbowego, naczelnik urzędu celnego, -jeśli chodzi o podatki centralne wójt, burmistrz (prezydent miasta), starosta albo marszałek województwa -jeśli chodzi o podatki i opłaty lokalne - jako organ pierwszej instancji; -jest to organ I instancji dla większości podatków. Organem jest naczelnik, a nie urząd bo urząd jest tylko takim zapleczem organizacyjnym. Naczelnik urzędu celnego -kojarzony jest zazwyczaj z akcyzą.

2) dyrektor izby skarbowej, dyrektor izby celnej - jako:

a) organ odwoławczy odpowiednio od decyzji naczelnika urzędu skarbowego lub naczelnika urzędu celnego,

b) organ pierwszej instancji, na podstawie odrębnych przepisów,

c) organ odwoławczy od decyzji wydanej przez ten organ w pierwszej instancji;

3) samorządowe kolegium odwoławcze - jako organ odwoławczy od decyzji wójta, burmistrza (prezydenta miasta), starosty albo marszałka województwa.

§ 2. Minister właściwy do spraw finansów publicznych jest organem podatkowym - jako:

1) organ pierwszej instancji w sprawach stwierdzenia nieważności decyzji, wznowienia postępowania, zmiany lub uchylenia decyzji lub stwierdzenia jej wygaśnięcia - z urzędu;

2) organ odwoławczy od decyzji wydanych w sprawach, o których mowa w pkt 1;

3) organ właściwy w sprawach porozumień dotyczących ustalenia cen transakcyjnych;

4) organ właściwy w sprawach interpretacji przepisów prawa podatkowego,

5) organ właściwy w sprawach informacji przekazywanych przez banki i spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe o założonych i zlikwidowanych rachunkach bankowych związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej.

§ 3. Organami podatkowymi wyższego stopnia są organy odwoławcze.

Warto dodać, że w polskim systemie prawnym oprócz tych organów podatkowych istnieją podmioty, które nie są organami podatkowymi to są te słynne UKS -Urzędy Kontroli Skarbowej. Specjalna odrębna ustawa o UKS, które to UKSy niejako równolegle do Urzędów Skarbowych, do Izb Skarbowych działają. Rola UKS w stosunku do organu podatkowego czy też różnica pomiędzy tym dualizmem jest następująca -organ podatkowy nie ma tak represyjnego charakteru. Organ podatkowy patrzy, sprawdza czy zeznania są wypełnione poprawnie, ma jakieś czynności sprawdzające, weryfikuje. Kontrola skarbowa to już jest taki, jak sama nazwa wskazuje, bardzo represyjny charakter podjętej działalności. UKS przede wszystkim kontrolują poprawność wykonywania zobowiązań, po drugie nie ograniczają się tylko do podatków. Organ podatkowy weryfikuje wykonanie zobowiązań podatkowych, UKS teoretycznie weryfikuje wykonywanie wszystkich danin publicznych również ceł, należności z tytułu prawa dewizowego. I wreszcie jest tak, że UKS w Polsce koncentrują swoją uwagę kontrolną na dużych podmiotach (przedsiębiorcach, firmach).

Formy działania organów podatkowych.

Organ podatkowy ma takie trzy podstawowe zadania:

1. dokonuje wymiaru podatku -mogą zdarzyć sie takie typy podatków, które dla powstania zobowiązania podatkowego z art. 5 wymagają wydania decyzji. Taka decyzja nazywana jest decyzja konstytutywną. W tym sensie organ podatkowy dokonuje wymiaru podatków, że on wydaje decyzję. Przykładem są decyzje dotyczące karty podatkowej, dotyczące podatków lokalnych, czyli na jakiejś grupie podatników zgodnie z art. 4 spoczywa obowiązek podatkowy, a przekształcenie tego obowiązku w zobowiązanie następuje przez wydanie decyzji (to jest to zdarzenie z art. 5). Zobowiązanie tej konkretnej osoby powstaje w związku ze ziszczeniem się zdarzenia z art. 5, że otrzymała ona decyzję administracyjną o charakterze konstytutywnym.

2. dokonuje nadzoru nad samowymiarem -w większości przypadków to nasze zobowiązanie z art. 5 powstaje w związku z jakimś zdarzeniem wówczas ustawodawca (być może dla własnej wygody) wprowadza pojecie samo wymiaru, rozumiane w ten sposób, że jest to narzucenie na podatnika obowiązku poprawnego obliczenia i zapłaty podatku. Czyli z samo wymiarem łączy się nam pojecie deklaracja -podatnik sam musi wypełnić deklarację i sam w określonym terminie musi tą deklaracje złożyć. Przykładem takiego samo wymiaru jest oczywiście PIT, CIT, VAT. Nadzór nad samo wymiarem oznacza tak naprawdę weryfikację poprawności złożonych przez podatnika deklaracji. Dokonywany jest w formie czynności sprawdzających. Jeżeli w wyniku tych czynności sprawdzających wyjdzie, że my się niepoprawnie rozliczyliśmy to wówczas wszczynane jest postępowanie podatkowe, w którym to organ podatkowy (naczelnik US) ustala na ile się pomyliliśmy czyli ustala jaki powinien być podatek do zapłaty. W ten sposób, że na końcu postępowania podatkowego wydawana jest decyzja deklaratoryjna (weryfikująca). Od tej decyzji można sie odwołać do II instancji, a jak sie nadal nie zgadzamy to przysługuje nam skarga do Wojewódzkiego Sadu Administracyjnego od decyzji wydanych przez organy administracji. I następnie skarga do NSA.

3. dokonuje poboru podatków - ta funkcja jest najbardziej zrozumiała i oczywista. Skoro organ podatkowy reprezentuje wierzyciela to jego podstawową funkcją jest pobór podatków. Gdzieś ten podatnik podatek musi wpłacić.

Warto zapamiętać, że dziś organem podatkowym może być również minister finansów. Może występować w dwóch formach (typach zdarzeń):

• wydaje tzw. wiążące interpretacje prawa podatkowego -(art. 14 i następne ordynacji podatkowej) i w tym znaczeniu minister finansów jest organem podatkowym

• wydaje wiążące porozumienia w sprawie cen transakcyjnych (art. 20a ordynacji podatkowej) -to będzie omówione przy podatku CIT

Wiążące interpretacje prawa podatkowego

W tym przypadku minister finansów działa jako organ podatkowy. Zgodnie z art. 14 ordynacji podatkowej minister finansów sprawuje tzw. ogólny nadzór w sprawach finansowych.

Art. 14.  Minister właściwy do spraw finansów publicznych sprawuje ogólny nadzór w sprawach podatkowych.

Minister finansów poprzez ogólny nadzór w sprawach podatkowych ma taką kompetencję do ujednolicenia wykładni w obszarze prawa podatkowego. Podobne ujednolicenia są w zakresie ETS, który ujednolica prawo w obszarze wspólnotowym. W polskim systemie prawnym ujednoliceniem prawa zajmuje sie Sąd Najwyższy. Zaś minister finansów ujednolica wspólne rozumienie prawa podatkowego.

Wydaje on dwa rodzaje interpretacji: interpretacje ogólne oraz interpretacje indywidualne. Interpretacje ogólne -ich adresatem są organy podatkowe i urzędy kontroli skarbowej. Czyli w interpretacji ogólnej minister finansów z urzędu dokonuje wykładni prawa podatkowego. Te interpretacje mają charakter dość abstrakcyjny, one dotyczą pewnych nierozwiązywalnych, nie znanych, budzących wątpliwości pojęć z zakresu prawa podatkowego. Interpretacja indywidualna -tutaj inicjatywa nie leży już po stronie ministra, który z urzędu wyjaśnia jak powinno się pewne problemy rozwiązać, ale interpretacja indywidualna jest wydana na wniosek. Ona jest wydana na pisemny wniosek jakiegoś podatnika (w aro umieniu art. 7) w jego indywidualnej sprawie. Wniosek wysłany przez podatnika do ministra finansów może dotyczyć zdarzeń, które już mają miejsce albo zdarzeń przyszłych, bo np. chcę sie zabezpieczyć bo za rok otwieram biznes i nie rozumiem jak się rozliczać z tego czy z tego. W takim wniosku podatnik przedstawia własna interpretację prawa -mówi tak ministrze finansów ja rozumiem to tak i tak i czy moje rozumienie jest poprawne. I wiążąca interpretacja indywidualna w indywidualnej sprawie podatnika sprowadza się do tego, że minister finansów odpowiada wydając swoja ocenę. I albo dobrze było to interpretowane, podziela ocenę podatnika albo podatniku zrobiłeś to źle. Jeżeli zrobiłeś to źle, niepoprawnie to wówczas w takiej indywidualnej interpretacji wskazane jest poprawne rozumienie prawa podatkowego czyli jak powinno być ono interpretowane. Minister finansów jest takim centralnym organem wydania interpretacji indywidualnej, ale w praktyce wygląda to tak, że na podstawie rozporządzenia może upoważnić dyrektorów izb skarbowych, którzy w jego imieniu wydają wiążące interpretacje. To i tak jest postęp ponieważ przed ta centralizacją interpretacji indywidualnych interpretacje mógł wydawać w zasadzie każdy naczelnik urzędu skarbowego. I w Polsce tworzyły się raje podatkowe ponieważ firmy przekazywały sobie informację gdzie jest taki miękki naczelnik urzędu skarbowego. Aby temu zapobiec minister finansów zcentralizował tą procedurę z czym delegował tą kompetencję na czterech dyrektorów izb skarbowych. Po złożeniu wniosku przez podatnika w indywidualnej sprawie jeżeli przez trzy miesiące nie ma wydanej interpretacji indywidualnej należy rozumieć -tak to wynika z przepisów -że minister finansów podziela, akceptuje interpretacje wydaną przez podatnika. Ten przepis ma na celu zdyscyplinowanie urzędów. Gdyby tego przepisu nie było to te cztery wydelegowane dyrektoriaty izb skarbowych by się zastanawiały bardzo długo nad interpretacjami. przepis mówi o milczącym przyjęciu stanowiska i tak naprawdę zaakceptowanie linii zaproponowanej przez podatnika. Interpretacje ogólne wydane przez ministra z własnej inicjatywy publikowane są w dzienniku urzędowym ministra finansów oraz w Biuletynie Informacji Publicznej (BIP). Oznacza to, że każdy z nas ma możliwość -i na tym polega cel edukacyjny tych interpretacji -ma możliwość zapoznania się z taką interpretacją. Natomiast co ciekawe -interpretacje indywidualne również mogą być publikowane w BIP przez ministra finansów, oczywiście po usunięciu danych pozwalających na identyfikację wnioskodawcy. Minister finansów może dojść do wniosku, że sprawa jest na tyle ważna dla innych obywateli, bo jest jakaś precedensowa, że warto ja upublicznić, pokazać, że tego typu pytanie padło i że padła na nie odpowiedź oczywiście chroniąc dane osobowe czyli po usunięciu danych identyfikujących tożsamość.

W przypadku gdy podatnik otrzymał taką indywidualną interpretację lub zapoznał się z nią w BIP -ustawodawca przyjął taką tajemniczą klauzulę i przyjmuje, że zastosowanie się podatnika do takiej czy innej interpretacji nie powinno mu szkodzić. Oczywiście pytanie jest otwarte co znaczy, że nie powinno mu szkodzić. Niestety ordynacja podatkowa tego nie wyjaśnia do końca, natomiast szukając pewnych analogii można popatrzeć na ustawę o swobodzie działalności gospodarczej. W ustawie tej w art. 10a jest przepis, który dotyczy tylko przedsiębiorców, ale nie mając na gruncie ordynacji podatkowej żadnych regulacji w stosunku do nas jak interpretować zastosowanie się do wykładni musimy szukać jakiś analogii, analogii systemowych. Ustawa o swobodzie mówi tak -przedsiębiorca, który sie zastosował do interpretacji -po pierwsze nie może być obciążony daninami publicznymi czyli jeżeli zastosowałeś się to nie możesz dostać jakiejś decyzji deklaratoryjnej, która ci wymierza podatki, po drugie nie powinien być taki przedsiębiorca obciążony jakimiś sankcjami karnymi, po trzecie żadnymi sankcjami finansowymi ani karami. Czyli teoretycznie rzecz biorąc jeżeli sie zastosowałem no to dostaje taki glejt w tym znaczeniu, że nie powinno mi to szkodzić. Problem polega na tym, że taka niepewność w zakresie rozumienia tego przepisu pozbawia czasami chrei wszystkich podatników do otwierania się przed organem podatkowym. Bo jeżeli podatnik napisze w swojej interpretacji, przedstawi stan faktyczny, że mam tytle i tyle towaru na zapleczu i tego nie księgowałem, nie wystawiałem faktur i co ja mam z tym zrobić i czy ja mam zapłacić podatek -minister odpowie tak, powinieneś zapłacić podatek, ale zadzwonił do UKSu i powie -na zapleczu jest towar, który nie był fakturowany jedź i sprawdź. Czyli tutaj jest pewne ryzyko, że otwierając się, pokazując pełny stan faktyczny o który pytam to tak naprawdę podkładam się organowi, który może za chwilę przyjść i mnie sprawdzić.

Drugi problem to to, że w art. 87 konstytucji nie ma miejsca na decyzje czy interpretacje (wśród źródeł prawa powszechnie obowiązującego. Czyli pojawia się problem czy ja zastosowując się do interpretacji i biorąc pod uwagę, że zastosowanie się do niej nie może mi szkodzić to w pewnym sensie to ma jakich charakter normatywny.

Art. 21 ordynacji podatkowej (jako uzupełnienie art. 5), który mówi o dwóch sposobach powstania zobowiązania podatkowego. czyli jeżeli w art. 5 pojawiło się nam jakieś zdarzenie, które ma wywoływać zobowiązanie, że powstaje stosunek prawno podatkowy to art. 21 przesądza jakiego typu jest to zdarzenie. Art. 21 interesuje nas z punktu widzenia § 1, 2 i 3.

Art. 21. § 1. Zobowiązanie podatkowe powstaje z dniem:

1) zaistnienia zdarzenia, z którym ustawa podatkowa wiąże powstanie takiego zobowiązania;

2) doręczenia decyzji organu podatkowego, ustalającej wysokość tego zobowiązania.

§ 2. Jeżeli przepisy prawa podatkowego nakładają na podatnika obowiązek złożenia deklaracji, a zobowiązanie podatkowe powstaje w sposób określony w § 1 pkt 1, podatek wykazany w deklaracji jest podatkiem do zapłaty, z zastrzeżeniem § 3.

§ 3. Jeżeli w postępowaniu podatkowym organ podatkowy stwierdzi, że podatnik, mimo ciążącego na nim obowiązku, nie zapłacił w całości lub w części podatku, nie złożył deklaracji albo że wysokość zobowiązania podatkowego jest inna niż wykazana w deklaracji, organ podatkowy wydaje decyzję, w której określa wysokość zobowiązania podatkowego.

W § 1 wskazane są dwa sposoby powstania zobowiązania podatkowego. Jednym sposobem może być doręczenie decyzji -czyli zobowiązanie podatkowe powstaje z dniem doręczenia decyzji. Tutaj kluczowe jest doręczenie -decyzja musi być doręczona, nie wydana -czy to decyzji deklaratoryjnej czy konstytutywnej, po prostu doręczenie decyzji, które tworzy jakieś zobowiązanie podatkowe. Ma to miejsce przy karcie podatkowej lub podatki lokalne. A druga możliwość to -zobowiązanie powstaje z mocy prawa czyli ex lege.

§ 2 -odnosi się do pojęcia deklaracji i mówi tak -jeśli ustawodawca nałożył na nas obowiązek złożenia deklaracji to deklaracja od razu nam sie kojarzy z samo wymiarem i my sami mamy sporządzić deklarację. Ustawodawca w § 2 zastrzega, że jeżeli jesteśmy zobowiązani do sporządzenia deklaracji to podatek w deklaracji jest podatkiem do zapłaty. Tutaj jest takie domniemanie uczciwości podatnika. Natomiast § 3 mówi, że jeśli w wyniku postępowania podatkowego okaże się, że ta deklaracja jest niezgodna z prawe, że albo nie uwzględniliśmy w niej jakiegoś podatku albo źle obliczyliśmy podatek to wówczas wydawana jest decyzja deklaratoryjna, która ma charakter weryfikujący.

A zatem art. 21 w zw. z art. 5 mówi nam o dwóch sposobach powstania zobowiązania podatkowego -albo na mocy decyzji albo z mocy prawa. W § 2 mówi nam o deklaracjach, a w § 3 mówi nam o decyzjach deklaratoryjnych, które weryfikują poprawność złożonych przez nas deklaracji.

Wygaśnięcie zobowiązania podatkowego

Jeżeli mamy jakieś zobowiązanie podatkowe, jeżeli możemy określić w zobowiązaniu podatkowym przedmiot świadczenia podatkowego (czyli podatek), jeżeli w naszym zobowiązaniu podatkowym wiemy kto jest strona dłużną (podatnik, płatnik, inkasent) jeżeli wiemy, że wierzycielska strona jest reprezentowana przez organ podatkowy, wiemy, że obowiązek podatkowy przekształca się w zobowiązanie i art. 21, że są dwa sposoby powstania zobowiązania podatkowego to musi przyjść taki moment, kiedy to zobowiązanie wygasa. Ordynacja podatkowa bardzo szeroko analizuje tematykę wygaśnięcia zobowiązania podatkowego (art. 59 i następne).

Art. 59 i następne mówią nam kiedy zobowiązanie podatkowe wygasa czyli podatnik wykonał świadczenie na rzecz wierzyciela, a wierzyciel jak w każdym zobowiązaniu został zaspokojony.

Z punktu widzenia wierzyciela najlepszą sytuacją dla wierzyciela byłoby to gdyby podatnik po prostu zapłacił to świadczenie i już. Natomiast regulacje art. 59 i następne przewidują dwa rodzaje wygaśnięcia zobowiązań podatkowych -sposoby efektywne i sposoby nieefektywne. Efektywne rzecz jasna bardziej cieszą wierzyciela bo przy sposobach efektywnych wygaśnięcia zobowiązania, że następuje jakiś transfer wartości. W takiej czy innej formie przy sposobach efektywnych następuje transfer wartości. Czyli ten wierzyciel z punktu widzenia tego roszczenia jest zaspokojony w sposób ekonomiczny -coś dostaje, niekoniecznie pieniądze, ale coś dostaje. Natomiast wygaśniecie nieefektywne oznacza, że zobowiązanie przestaje istnieć, ale niestety żadnego transferu o charakterze ekonomicznym na rzecz wierzyciela nie ma, wierzyciel już po prostu macha ręką i rezygnuje tak naprawdę z tego długu. Wyróżniamy sześć sposobów efektywnych wygaśnięcia zobowiązania podatkowego:

1. zapłata

2. przejęcie własności -bardzo bolesny sposób (egzekucyjne)

3. przeniesienie własności

4. wykonanie świadczenie przez płatnika lub inkasenta (następuje wygaśniecie zobowiązania po naszej stronie)

5. potrącenie

6. zaliczenie nadpłaty

Wyróżniamy trzy sposoby nieefektywne:

1. umorzenie zaległości

2. zaniechanie poboru

3. przedawnienie

1

---