Finanse publiczne i prawo finansowe wykład 19 marca 2010r.
Pieniądz bezgotówkowy czyli inaczej pieniądz bankowy. Wszystko co dotyczy finansów publicznych opiera się w dużej mierze na pieniądzu bezgotówkowym. Pieniądz bezgotówkowy w przeciwieństwie do pieniądza gotówkowego ma charakter zdematerializowany. Dematerializacja oznacza brak materii czyli nie ma odpowiednika w postaci materii w rozumieniu art. 45 kc. W gospodarce mówimy o dematerializacji z dwóch optyk czyli dwóch perspektyw: mówimy o dematerializacji obrotu papierami wartościowymi a po drugie dematerializacja może dotyczyć obrotu pieniądza. Dematerializacja obrotu papierami wartościowymi oznacza, że w dzisiejszych czasach szereg czynności czy też szereg rodzajów papierów wartościowych opiera się na obrocie zdematerializowanym. Taki obrót dotyczy np. obrotu giełdowego, gdzie my obracamy papierami wartościowymi, które nie mają materii. My tak naprawdę dokonujemy zapisu na rachunku papierów wartościowych czyli jeżeli się chce obracać akcjami to idzie się do domu maklerskiego, otwiera się rachunek papierów wartościowych, na którym znajdują się zdematerializowane akcje. Jeżeli dokonuje się jakiś transakcji giełdowych, chce nabyć akcje innej spółki to tak naprawdę składa się zlecenie w postaci zapisu. Co istotne to na takim rachunku papierów wartościowych taki zapis wywołuje określone skutki prawne. Obrót tymi papierami wartościowymi sprowadza się do księgowania tych zapisów. Podobnie rzecz się ma w interesującym nas obrocie pieniędzmi. Obrót zdematerializowanymi pieniędzmi podobnie jak obrót papierami wartościowymi zdematerializowanymi on także nie wymaga po pierwsze materii, a dwa jego istota sprowadza się do zapisu. W obrocie pieniądzem też mamy do czynienia z zapisem. A to oznacza, że skutki prawne to przenoszenie własności pieniądza sprowadzają się do odpowiedniego księgowania na rachunkach bankowych.
A zatem możemy powiedzieć, że pieniądz bezgotówkowy (ten bankowy) to są przede wszystkim zapisy o charakterze ewidencyjno księgowym na rachunkach bankowych. Skoro wiemy, że na rachunkach bankowych musi pojawić się jakiś zapis aby nastąpiło rozporzadzenie w tym obrocie bezgotówkowym możemy sobie wyróżnić takie trzy podstawowe rodzaje zapisów:
zapis o charakterze depozytowym -czyli ja jako klient banku przekazuję do swobodnego obrotu środki pieniężne w ten sposób, że one są zapisane na rachunku prowadzonym przez bank.
zapis o charakterze kredytowym -jest to przesunięcie środków pieniężnych pomiędzy bankiem (dawcą kredytu) a beneficjentem (biorcą kredytu).
rozliczenia bankowe -w tym pojęciu mieści się to co nazywamy poleceniem przelewu, poleceniem zapłaty. Cały ten rachunek prowadzony przez bank na nasze zlecenie w oparciu o zdematerializowany obrót, którego istotą są zapisy dokonywane na rachunkach bankowych.
Kluczem do zrozumienia obrotu bankowego jest Ustawa prawo bankowe z dnia 29 sierpnia 1997r. zwana czasem fundamentem prawa bankowego. Ta ustawa zawiera takie dwa podstawowe obszary: prywatne prawo bankowe oraz publiczne prawo bankowe. Sfera prywatnego prawa bankowego to sfera, która dotyczy relacji która jest pomiędzy bankiem jako przedsiębiorcom, a jego klientem czy szerzej konsumentem usług bankowych. To są relacje kontaktowe pomiędzy bankiem a swoim klientem. Kontaktowe bo oparte o przepisy prawa cywilnego, oparte o przepisy prawo dewizowe. Jest to cała sfera pomiędzy jakimś przedsiębiorcom (który prowadzi działalność gospodarczą, zarobkową) a jego klientem. Ta sfera w prawie bankowym, ta sfera prawa prywatnego bankowego absolutnie rozpatrywana jest na zasadzie analizy stosunku prawnego łączącego strony (inter partes -pomiędzy stronami). Istnieje również sfera prawa bankowego publicznego to są normy, które narzucają pewne obowiązki prawne na banki. To jest sfera, którą nazywamy erga omnes -wobec (w stosunku do) wszystkich. To są wymogi narzucane przez regulacje publiczno -prawne na bank. Nakładając obowiązki prawne na banki podstawowym celem i sensem jest zapewnienie szeroko rozumianego bezpieczeństwa. Czyli nakłada się w sferze publicznej na jakiegoś przedsiębiorcę (a tym konkretnym przedsiębiorcą jest bank) jakieś obowiązki prawne po to aby zapewnić bezpieczeństwo. Prawem bankowym publicznym będzie np. licencjonowanie banków, uzyskanie zezwolenia na odpowiedni wybór władz, normy nadzorcze, normy związane z kapitałem, normy związane z odpowiednim poziomem ryzyka -wszystkie te obowiązki mają na celu w swojej istocie właśnie zapewnienie bezpieczeństwa konsumentom banków. One mają szeroki charakter z jednej strony są adresowane do banków i bank musi je wykonać gdy chce utrzymać posiadaną licencję ale z drugiej strony one są adresowane do nas jako konsumentów -że my wchodząc do banku nie zastanawiamy się nad bezpieczeństwem finansowym tak do końca, ale zwracamy uwagę na inne mniej istotne rzeczy (np. logo, kolor banku czy inne). Te normy prawa publicznego zapewniają bezpieczeństwo w sumie nam konsumentom. Te normy prawa publicznego wynikają z pojęcia, które już omówiliśmy -pojęcia reglamentacja -art. 22 konstytucji -państwo może ograniczać swobodę (reglamentacja to jest ograniczenie swobody prowadzenia biznesu w tym wypadku banku) po pierwsze w drodze ustawy, a po drugie z uwagi na jakieś uzasadnione interesy publiczne. W tym wypadku reglamentacja będzie oznaczała, że ogranicza się ten biznes on nie będzie dla wszystkich, jest dla wybranych -tych, którzy spełnią określone warunki, ale robi się to po to aby zapewnić właśnie bezpieczeństwo czyli jakiś interes publiczny. Reglamentowane są np. zawody prawnicze, sprzedaż alkoholu, budowa autostrad, handel bronią, biznes finansowy, obrót paliwami -reglamentacja mówi, że nie każdy może prowadzić handel bronią, nie każdy może prowadzić biznes finansowy -aby prowadzić dany biznes należy uzyskać zezwolenie. To się w różnych ustawach może różnie nazywać -koncesja, zezwolenie, licencja -w każdym razie jest to jakiś akt administracyjny by móc biznes w takim chronionym przez państwo obszarze prawnym prowadzić. I właśnie takim chronionym obszarem przez państwo jest biznes bankowy. Kluczowym dla biznesu bankowego artykułem jest art. 2 ustawy o prawie bankowym Bank jest osobą prawną utworzoną zgodnie z przepisami ustaw, działającą na podstawie zezwoleń uprawniających do wykonywania czynności bankowych obciążających ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym. Zawiera on definicję legalną banku -czyli definicja legalna banku to po prostu brzmienie art. 2. !!!!!!przykładowe pytanie egzaminacyjne -omów definicję legalną banku. Bank jest osobą prawną utworzona zgodnie z przepisami ustaw, działającą na podstawie zezwoleń uprawniających do wykonywania czynności bankowych obciążających ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym. Popatrzmy na tą definicje po rozbiciu na poszczególne elementy:
osoba prawna -bank jest osoba prawną rozumiemy w ten sposób, że bank posiada podmiotowość prawną czyli strona praw i obowiązków, może pozywać i być pozwanym, ma zdolność procesową zdolność sądową. Możemy powiedzieć, że przez osobowość prawną bank jest odrębnym bytem funkcjonującym w gospodarce.
bank jest tworzony na podstawie ustaw -tych ustaw jest szereg, bo podstawową jest Ustawa Prawo bankowe, ale do poszczególnych rodzajów banków mogą być stosowane regulacje lex specialis -inna będzie regulacja do banków hipotecznych, inna do banków spółdzielczych.
zezwolenie -to jest pojecie reglamentacji. Art. 171 prawa bankowego -zawiera sankcje karne za prowadzenie biznesu bankowego bez zezwolenia. Ustawodawca przewiduje, że może być pokusa aby prowadzić biznes bankowy bez zezwolenia, wiec od razu są sankcje karne za takie postępowanie.
czynności bankowe -czyli to co bank może wykonać czy dokonywać wówczas jeśli to zezwolenie uzyska. Czynności bankowe to jest taki podstawowy biznes bankowy czyli to co bank może przeprowadzać, dokonywać, to na czym zarabia, bo działalność banku jest działalnością zarobkową. Można powiedzieć, że czynności bankowe to jest ten obszar, który charakteryzuje właśnie konkretny bank czyli jest to pewien rodzaj usług, rodzaj działalności, który może co do zasady wykonywać bank (ta osoba prawna, która uzyska zezwolenie)
ryzyko -czyli działalność banku związana jest z jakimś ryzykiem. Mówimy o takim pojęciu jak ryzyko bankowe. Ustawodawca przewiduje fakt, że działalność tego biznesu może wiązać się z jakimś ryzykiem
tym ryzykiem obciążone są środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym. Ustawodawca mówi, że jeżeli w jakikolwiek sposób klient banku powierzył bankowi środki, jeżeli posiada jakikolwiek tytuł do tego aby zostały mu zwrócone są to jakiekolwiek środku (środki w domyśle środki pieniężne), te środki mogą być obciążane przez ryzyko generowane przez czynności bankowe. Czyli ustawodawca mówi tak: mając zezwolenie możesz dokonywać czynności bankowych np. udzielać kredytu, która to czynność bankowa obciąża ryzykiem jakieś środki, które zostały powierzone np. depozyty. Z jednej strony mamy środki, które zostały powierzone (mamy jakiegoś człowieka, który zaniósł do banku jakiś depozyt) a z drugiej strony on nie wie, że z jego środków zostały udzielone jakieś kredyty. To jest tak, że ze środków pana A, który chce z depozytu uzyskać jakieś oprocentowanie został udzielony kredyt z jakimś tam oprocentowaniem oczywiście większym niż depozyty z tytułu którego zarabia bank ale ryzyko, na które zgadza się ustawodawca polega na obciążeniu jednych środków powierzonych instytucji zaufania publicznego poprzez dokonywanie jakiś czynności bankowych. I tutaj nad tym ryzykiem pojawia się nam instytucja -KNF, którego właśnie zadaniem jest weryfikacja na ile w jakim stopniu prowadzona działalność, która generuje ryzyko np. działalność kredytowa nie wpływa na bezpieczeństwo środków powierzonych pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym. Kredyt może generować ryzyko -brak spłaty czyli coś co nazywamy ryzykiem kredytowym. Ryzyko kredytowe jest rodzajem ryzyka finansowego i jest to podstawowe dla banku ryzyko związane z biznesem. Czyli ja muszę nauczyć się w banku szacować ryzyko kredytowe, zastanawiać się na ile i w jakim stopniu jakiś podmiot generuje takie ryzyko, zastanowić się nad czymś co nazywamy zabezpieczenia, tak aby to ryzyko kredytowe nie było zbyt duże dla biznesu bankowego i żeby nie narażało na niebezpieczeństwo powierzone przez innych klientów banku środków.
Kluczowym elementem jest pojecie czynności bankowe. Czynności bankowe uregulowane są w dwóch regulacjach -w art. 5 i 6 Prawa bankowego. Art. 5 dzielimy na dwa ustępy -w ustępie 1 mówimy o czynnościach bankowych, które maja charakter sensu stricto, w ustępie 2 mówimy o czynnościach bankowych sensu largo. W art. 6 mowa jest o tzw. innych czynnościach.
Konstrukcja tych czynności w rozumieniu prawa bankowego jest następująca:
czynności sensu stricto to są czynności, które może w Polsce wykonywać wyłącznie bank. Jeżeli wyłącznie bank to nazywamy to monopol bankowy. To znaczy, że jeżeli jakiś podmiot zdecyduje sie dokonać czynności bankowej ujętej w art. 5 ust. 1 jako sensu stricto i dokona tego, a nie jest bankiem naraża się na sankcje karne z art. 170. Czyli w świetle polskiego prawa tylko bank po uzyskaniu odpowiedniego zezwolenia i po podleganiu nadzorowi sprawowanemu przez KNF jest w stanie wykonywać pewna grupę czynności sensu stricto. Bank ma monopol, a jak juz mówiliśmy, że w życiu nie ma nic za darmo, w związku z tym w zamian za to, że pewne czynności są zabrane innym uczestnikom rynku, że tylko bank je może wykonać na zasadzie monopolu to bank ponosi jakieś koszty. Po pierwsze kosztem jest sama reglamentacja (bo musi przejść cały proces licencyjny aby uzyskać zezwolenie, dopiero jak uzyska zezwolenie to może wykonywać pewne czynności na zasadzie monopolu). A po drugie kosztem korzystania z tego monopolu jest podleganie nadzorowi. Nadzór, który bywa niewygodny, bywa szczegółowy, bywa spodziewany lub niespodziewany. Warto wskazać jeszcze jedną rzecz, a mianowicie nadzór dysponuje zarówno środkami prawnymi które wynikają wprost z przepisów prawa czyli mamy jakiś umocowany system prawa, ale z drugiej strony nadzór korzysta z czegoś co nazywamy soft law (miękkie prawo, miękkie rekomendacje). Z ustawy Prawo bankowe wynika, że to miękkie prawo musi być stosowane nawet jeśli nie ma oparcia w aktach prawnych. Z monopolem łączą się jeszcze przywileje bankowe. Wyróżniamy takie trzy przywileje bankowe:
tajemnica bankowa -bank w ten sposób jest uprzywilejowany, że może zawsze okryć swoja działalność tajemnicą bankową. Są pewne podmioty, które wyłączone są spod tego zakazu pozyskiwania informacji -policja prokuratura sąd mogą uzyskiwać te informacje, ale co do zasady poza tymi instytucjami bank nie musi wcale udzielać informacji. Zatem tajemnica bankowa jest jego przywilejem.
bankowy tytuł egzekucyjny -bank sam wystawia tytuł egzekucyjny czyli bank ma uproszczona drogę do dochodzenia należności. Procedura cywilna mówi nam, że tytułem egzekucyjnym może być jakiś wyrok sądu, akt notarialny, jakaś ugoda, aby tytuł egzekucyjny dał podstawę do egzekucji musi być nadana klauzula wykonalności i to nam daje tytuł wykonawczy z którym się idzie do komornika. Bank sam sobie (i to jest jego przywilej) nadaje tytuł egzekucyjny. Taki bankowy tytuł egzekucyjny bank wystawia przeciwko swojemu klientowi oczywiście na podstawie czynności bankowych. Czyli bank omija całą tą drogę, nie musi długo czekać na rozstrzygniecie sądu, nadaje sobie tytuł egzekucyjny, dostaje klauzule wykonalności w sądzie i może iść do komornika. Zdarza się, że banki nadużywają swojego prawa, ale nie zostało ono bankom odebrane a rzeczywiście powoduje przyspieszenie całej tej procedury egzekucyjnej. Bankowy tytuł wykonawczy nie jest praktyką powszechną w Unii Europejskiej -tylko kilka państw ma bankowe tytuły egzekucyjne.
moc prawna dokumentów urzędowych -to znaczy, że dokumenty wystawione przez bank same w sobie z punktu widzenia dowodowego maja moc potwierdzenia tego co zostało w nich zaświadczone. Czyli jeżeli w postępowaniu dowodowym przed sądem bank ma korzystniejszą sytuację procesową bo jego dokumenty mimo, że jest takim samym podmiotem w sporze prywatnym z klientem to jego własne dokumenty stanowią dowód od razu poświadczający to co jest w nich zawarte. I jest to kolejny przywilej, który bank uzyskuje w zamian za to, że prowadzi tą działalność reglamentowaną.
Czynności bakowe sensu largo -art. 5 ust. 2 ustawy Prawo bankowe, która to czynność zawiera pewnego rodzaju czynności, które nie są objęte monopolem banku. To znaczy, że inne podmioty także mogą takie czynności wykonywać. Jeżeli to bank wykona taką czynność to wtedy bank może skorzystać z przywileju bankowego (tajemnica bankowa, moc prawna dokumentów, bankowy tytuł egzekucyjny). Czyli nawet jeśli bank nie jest objęty monopolem i inni mogą również wykonywać te czynności to bank i tak jest w lepszej sytuacji niż inne podmioty.
inne czynności -art. 6 ustawy Prawo bankowe one też nie są objęte monopolem (nie wyłącznie bank) ale w ich przypadku bank nie może w ogóle zastosować przywilejów bankowych. Czyli inne czynności nie są objęte monopolem ani nie ma przywilejów. Ustawodawca zdecydował się na taki ruch (art. 6) po to, aby rozszerzyć możliwość prowadzenia w ogóle biznesu przez bank. Innymi słowy ustawodawca pomyślał sobie nie muszę zawężać twojej działalności do czynności sensu stricto gdzie masz monopol i przywileje, nie muszę zawężać twojej działalności do biznesu sensu largo tam gdzie nie masz monopolu ale masz przywileje, dam ci jeszcze pewną grupę czynności, która co prawda nie jest związana z twoim monopolem i co prawda nie jest możliwe skorzystanie z przywilejów bankowych ale ty możesz dzięki temu prowadzić jakąś działalność zarobkową. Ten art. 6 dotyczący tych innych czynności bankowych łączymy z art. 2, który zawiera definicje legalną banku w tej części w której mówimy, że bank działa na podstawie ustawy. Że jest to osoba prawna, która działa na podstawie ustawy czyli może wykonywać te czynności, które wynikają z ustawy. Tak właśnie skonstruowana jest koncepcja zezwolenia. A zatem jeśliby nie było art. 6 to bank mógłby wykonywać tylko te czynności, które wynikają z art. 5 ust 1 i 2 a tym samym zawężona by była możliwość oferowania a tym samym bank w stosunku do innych podmiotów wykonujących czynności na rynku finansowym miałby gorsza sytuację. I bank byłby stratny na tym, że pewnych czynności wykonywać by nie mógł -gdyby nie było art. 6.
Art. 5. 1. Czynnościami bankowymi są:
1) przyjmowanie wkładów pieniężnych płatnych na żądanie lub z nadejściem oznaczonego terminu oraz prowadzenie rachunków tych wkładów, -działalność depozytowa i rachunki bankowe tych depozytów
2) prowadzenie innych rachunków bankowych, w Polsce rachunki bankowe prowadzi wyłącznie bank (wyjątkiem są SKOKi). Ustawodawca jeżeli chce dać możliwość innemu podmiotowi możliwość ściągania środków pieniężnych to nazywa to wtedy rachunek pieniężny np. dom maklerski, który prowadzi rachunki papierów wartościowych (te zdematerializowane) obok tego zakłada i prowadzi rachunek pieniężny na których klient zdeponuje pewne środki tak aby dom maklerski mógł te zlecenia klienta wykonywać.
3) udzielanie kredytów, w przeciwieństwie do pożyczek kredytów udzielają tylko banki. Tradycyjny kredyt opiera się na tym, że jest wyznaczony pewien cel udzielenia kredytu, jest określony harmonogram spłat i przede wszystkim bank sprawdza czy środki są wydatkowane na ten cel. Pożyczka jest takim instrumentem, który zapewnia finansowanie bez wyraźnego celu, pożyczam i już. Natomiast w kredycie bardzo ważny jest ten cel. Prawo bankowe mówi, że można postawić kredyt w stan natychmiastowej wykonalności w przypadku kiedy cel tego finansowania nie jest wykonywany (ktoś wziął kredyt nam mieszkanie, a kupił sobie samochód).
4) udzielanie i potwierdzanie gwarancji bankowych oraz otwieranie i potwierdzanie akredytyw, -omówimy odrębnie
5) emitowanie bankowych papierów wartościowych, -są to papiery dłużne, które są emitowane wyłącznie przez banki i co ciekawe w oparciu tylko i wyłącznie o zezwolenie na prowadzenie działalności bankowej. Bank może emitować papiery dłużne, które mają na celu zapewnie większej płynności czyli pozyskaniu środków na działalność i co ciekawe bank może emitować bankowe papiery wartościowe, kierować je np. do obrotu giełdowego bez prospektów emisyjnych. Tutaj wyłączona jest konieczność sporządzenia prospektu giełdowego ponieważ ustawodawca dochodzi do wniosku, że skoro jest bankiem, skoro ma zezwolenie i podlega KNFowi to nie ma sensu aby dodatkowo sporządzał prospekt.
6) przeprowadzanie bankowych rozliczeń pieniężnych, -polecenie przelewu, polecenie zapłaty -będzie omówione później
6a) wydawanie instrumentu pieniądza elektronicznego,
7) wykonywanie innych czynności przewidzianych wyłącznie dla banku w odrębnych ustawach. -czyli jakiś monopol banku ale ten monopol banku wynika z innej ustawy niż Prawo bankowe. Przykładem takiej innej czynności objętej monopolem banku będzie np. emitowanie listów zastawnych przez bank hipoteczny. Bank hipoteczny działający na podstawie odrębnej ustawy udziela kredytu hipotecznego (kredyt zabezpieczony hipoteką). Jest sobie ktoś, kto wziął ten kredyt, kupił mieszkanie i spłaca co do zasady raty. Natomiast bank hipoteczny jest takim wehikułem, który w jakiś sposób pozyskuje środki na ten kredyt hipoteczny. Bank hipoteczny emituje coś co nazywamy listem zastawnym - to jest taki rodzaj papieru wartościowego -właśnie objęty monopolem banku. Ciekawostka polega na tym, że podstawą emisji, to co w treści tego listu zastawnego jest wpisane jako podstawa emisji (pewna wartość) jest wierzytelność. Wierzytelność jaką bank posiada w stosunku do kredytobiorcy czyli bank mówi tak, ja emituję list zastawny, jest to papier wartościowy wydawałoby się bezpieczny ponieważ zawarte są w nim pewne prawa jakie posiadam w stosunku do swoich kredytobiorców. Jeżeli oprocentowanie listu zastawnego jest 8% to oprocentowanie takiego kredytu hipotecznego jest wyższe np. 12%. Mechanizm jest taki np. otwarty fundusz emerytalny poprzez swoje środki pieniężne, kupując taki list zastawny zasila bank, bank na podstawie tych środków udziela kredytu, kredytobiorcy zabezpieczają kredyt hipoteką wpłacają raty z których to rat bank hipoteczny oddaje co miesiąc taki kupon czyli to co stanowi oprocentowanie listów zastawnych. W takim układzie bank jest takim wehikułem bo tak naprawdę on organizuje w dwie strony. Ale żeby taka konstrukcja była bezpieczna to ustawodawca stwierdza, że takie listy zastawne może emitować wyłącznie bank.
Art. 5 ust. 2. Czynnościami bankowymi są również następujące czynności, o ile są one wykonywane przez banki:
1) udzielanie pożyczek pieniężnych, -w przypadku pożyczki warto pamiętać, że mamy coś co nazywamy regulacjami antylichwiarskimi. Regulacje antylichwiarskie -są to regulacje stosunkowo nowe (2006r.) i jest to art. 359 kc zgodnie z nią maksymalna wysokość odsetek to jest czterokrotność kredytu lombardowego NBP czyli stopa lombardowa NBP (obecnie 5%) -czyli 20 % to jest maksymalna wysokość odsetek wskazana w kodeksie cywilnym. Zgodnie z art. 359 kc jeżeli z czynności prawnej wynikają wyższe odsetki to wtedy zastosowanie maja odsetki maksymalne. Czyli jeżeli strony (czy to bank czy to jakakolwiek inna firma) sobie wymyślą np. 100% to z punktu widzenia praw cywilnego i tak obowiązują tylko odsetki maksymalne. Jest to związane z sankcja bezwzględnej nieważności czynności prawnej art. 58 kc, który mówi, że czynność prawna sprzeczna z ustawą jest nieważna. I z tego art. wynika także coś co w obrocie nazywamy częściową nieważnością czynności prawnej czyli jeżeli czynność prawna w jakiejś części jest zgodna z prawem to zostaje w obrocie, w jakiejś części jest niezgodna z prawem to w tej części jest bezwzględnie nieważna to oznacza, że jeżeli mamy pożyczkę oprocentowaną w wysokości 100% to ta pożyczka dalej jest ważna ale tylko do wysokości 20 % i ta pozostała część oprocentowania jest nieważna z mocy prawa. Umowa cywilno prawna (czy to w przypadku banków czy jakichkolwiek innych podmiotów) nie może wyłączyć ani ograniczyć tej regulacji. Czyli umową nie możemy sobie określić, ze nie stosujemy regulacji antylichwiarskich. Co więcej kodeks cywilny wyraźnie przesądza, że w przypadku wyboru prawa obcego i tak jeśli umowa jest wykonywana w Polsce to i tak ma zastosowanie ta regulacja. Taka regulacja zapewnia bezpieczeństwo dla pożyczkobiorcy. Aby obejść tą regulację to wprowadzany jest np. wymóg dodatkowego ubezpieczenia, wprowadzenie opłat przygotowawczych, manipulacyjnych i wychodzi na swoje.
2) operacje czekowe i wekslowe -operacje czekowe i wekslowe zapewniają obrót czekami, wekslami to jest zapewnienie jakiejś funkcji płatniczej. Czeki i weksle są papierami wartościowymi, które to papiery nie mogą być w Polsce zdematerializowane (obrót czekami i wekslami w Polsce mamy w oparciu o materię). Czasami obrót czekami i wekslami nazywany jest jako surogat pieniądza dlatego, że w jakimś papierze wartościowym (weksel, czek) mamy zamrożoną pewna wartość. Jeżeli mamy weksel wystawiony na wartość 100 i jeżeli termin wykonania tego weksla jest 3 miesiące to można powiedzieć, że ten weksel zamraża tą wartość 100 na okres 3 miesięcy. W związku z czym możemy zrobić następujące rzeczy: poczekać te 3 miesiące do wykonania praw z weksla i uzyskać 100, albo ten weksel na kogoś przenieść celem uregulowania jakiejś należności. I wreszcie weksle są istotne bo są przenoszone przez izos czyli tak naprawdę możemy nimi obracać i jeszcze jedno pojęcie a mianowicie dyskonto (czyli możemy uzyskać jakąś wartość potrąconą o stopę dyskontową). Jeśli chodzi o weksle to mamy dwa rodzaje weksli: weksel własny i weksel terasowany. Weksel własny ma charakter prewencyjny a weksel trasowany ma charakter płatniczy. Weksel własny polega na tym, że mamy jedną osobę -wystawcę weksla (w tym przypadku dłużnik) i mamy drugą osobę -uprawnionego. W treści weksla wystawca zawiera coś co nazywamy bezwarunkowym przyrzeczeniem zapłaty wierzytelności wekslowej. To jest bezwarunkowe przyrzeczenie zapłaty czegoś co nazywamy wierzytelnością wekslową. Czyli jest to zapłata określonej sumy w określonym czasie i w określonym miejscu (Ja Jan Kowalski zobowiązuję się jako wystawca weksla do zapłaty sumy 100 za 3 miesiące w Warszawie do rąk uprawnionego rewidenta). Taki weksel jest w formie materialnej pisemnej jest on papierem wartościowym. Papier wartościowy to jest pewien dokument, który inkorporuje czyli zawiera pewne prawa. Czyli ja wystawiając taki weksel, bezwarunkowo przyrzekając, że ja dokonam określonej zapłaty w określonym miejscu i w określonym terminie ja wprowadzam do dokumentu określone prawa. I ktoś kto jest uprawniony, jest rewidentem, kto uzyskuje taki weksel ma w stosunku do mnie oczywiście roszczenie o zapłatę w określonym miejscu, określonym czasie określonej sumy. Ten weksel własny (czasami zwany prostym) ma absolutnie gwarancyjny charakter. Weksel trasowany ma charakter płatniczy dlatego, że tu są trzy strony. Po pierwsze oczywiście mamy wystawcę, jest uprawniony czyli rewident ale pomiędzy nimi pojawia się ktoś kto jest takim pośrednikiem -trasat czyli tak naprawdę ktoś kto jest po drodze. Wówczas wystawcza czyli nasz dłużnik składa trasatowi polecenie zapłaty (trasacie masz zapłacić określonemu podmiotowi określoną kwotę) trasat w oparciu o to polecenie zapłaty płaci tą wierzytelność wekslową. Musi być zgoda (akceptacja) trasata bo bez tego on nie dokona zapłaty. Takim trasatem może być np. bank. Ten obrót wekslowy (własny i trasowany) jest obrotem papierami wartościowymi czasem porównywany jest do obrotu obligacjami dlatego, że taki papier wartościowy jednak zawiera dług, ale tym różni się weksel od obligacji, że nie mówimy tutaj w ogóle o oprocentowaniu. W treści weksla nie ma mowy o oprocentowaniu. Weksel zawsze może być zbyty poprzez dyskonto. W każdej chwili ktoś kto nie może się doczekać spłaty weksla może przenieść prawa na inną osobę ale ceną za taką operację będzie dyskonto. Czyli wartość weksla jest dyskontowana o stopę dyskontową czyli o tą stopę jest pomniejszana. Dyskontowanie przez bank centralny nazywa sie redyskonto (to jest ponowne przyjmowanie przez bank centralny właśnie weksli do podobnego dyskonta). Stopa redyskontowa NBP wpływa na stopy dyskontowe w obrocie. Jeżeli chodzi zaś o czeki to obrót czekowy przypomina trochę taki weksel trasowany. To znaczy w czeku mamy wystawcę, mamy trasat i mamy uprawnionego rewidenta, ale w czeku trasatem musi być bank. Czyli ja wystawiając czek w treści tego papieru wartościowego ja zobowiązuję bank jako trasata do tego aby mój bank wykonał na rzecz uprawnionego jakieś świadczenie. Ja jako wystawca oczywiście muszę mieć coś co nazywamy pokryciem. Ja muszę posiadać w tym banku, który jest trasatem, który ma zrealizować moje żądanie zapłaty ja muszę posiadać odpowiednia ilość środków pieniężnych. Jeżeli nie ma pokrycia to bank może po pierwsze odmówić wykonania tego polecenia zapłaty (wykonania czeku) a po drugie to polskie prawo przewiduje odpowiedzialność karną za wystawianie czeków bez pokrycia.
3) wydawanie kart płatniczych oraz wykonywanie operacji przy ich użyciu, -omówimy to później,
4) terminowe operacje finansowe, -wyróżniamy dwa podstawowe rodzaje terminowych operacji finansowych: z jednej strony mamy opcje z drugiej strony mamy transakcje futures i forwards. Pewnym rodzajem opcji będą warranty. Terminowa operacja finansowa jest to umowa cywilnoprawna, której strony określają wzajemne prawa i obowiązki w przyszłości. Jest to swoboda kontraktowania -jest to swoboda, która wynika z kodeksu cywilnego -oznacza, że pewnych granicach dotyczących natury stosunku prawnego mogę swobodnie kształtować umowę. Jeżeli każda z tych terminowych operacji finansowych jest umową cywilno praną to jest nią również opcja. Czyli opcja to jest umowa cywilnoprawna, której strony (dwie) umawiają się, że jedna z tych stron będzie miała prawo (czyli opcje) do żądania od drugiej strony spełnienia pewnego świadczenia w przyszłości. Np. jedna strona mówi tak dzisiaj mamy 19.03.2010r. ja na podstawie takiej umowy będę miał prawo do tego aby np. 19.09.2010r. będę miał prawo do tego aby nabyć euro po cenie 4,5 zł. Druga strona jest zobowiązana do tego, że jeżeli zbliży się ta data 19.09.2010r. musi dostarczyć odpowiednią ilość euro np. 100 euro (dzisiaj po 4,5 zł). Jedna stronom a prawo aby z tej opcji skorzystać druga strona ma obowiązek dostarczenia 100 euro o takiej wartości. Strona uprawniona z tej opcji może ale nie musi skorzystać. Czyli, że jeżeli strony się umówiły, że za pół roku ma być transakcja za 4,5 zł za euro, a okazałoby się, że za pół roku jest inny niekorzystny kurs dla kupującego to ktoś kto ma opcje to w zależności od tego jak będzie się kształtował kurs za te pół roku może ale nie musi z tej opcji korzystać. Nie ma nic za darmo -ta druga strona w zamian za to, że dostarczy te 100 euro pobiera coś co nazywamy premią opcyjną. Czyli druga strona sobie tak kalkuluje tą premię opcyjną aby w zależności od tego jak ten kurs się zmieni, żeby ta transakcja w miarę była korzystna. Przewidując taki a nie inny kurs może sobie tą premię opcyjną ukształtować. Opcja ma charakter rzeczywisty to znaczy, że jeżeli uprawniony skorzysta z prawa opcji to 19.09.2010r. w sposób rzeczywisty powinien te 100 euro otrzymać. Wykonanie rzeczywiste polega na tym, że uprawniony rzeczywiście taką wartość 100 euro po dziś ustalonym kwotowaniu na dzisiaj powinien otrzymać. Warranty natomiast to są takie opcje o charakterze nierzeczywistym to oznacza, że warrant nie musi dostarczyć tych 100 euro ja po prostu 19.09.2010r. jeżeli strona zdecyduje sie skorzystać z opcji to ja dostarczam tylko rozliczenie różnicy. Różnica pomiędzy tym na ile sie umówiłem a tym jaki był rzeczywisty kurs euro. Warrant to jest taki instrument rozliczeniowy tej opcji. Albo na tym zyskamy albo stracimy. Oczywiście ja nie będę wykorzystywał opcji wtedy jeżeli kurs będzie na tyle niekorzystny, że bym stracił. Transakcja futures to jest taka transakcja terminowa, która nie zakłada żadnej opcji to znaczy to jest umowa podobna do opcji, z której ja nie mogę się wyplątać. Czyli transakcja futures musi być wykonana. Tu jest większe ryzyko bo musi być wykonana, ale za to nie ma premii opcyjnej. Bo tutaj dwie strony ponoszą równe ryzyko -albo ten kurs na który się umawiamy będzie albo nie będzie. Futures jest instrumentem dla ryzykantów. Ja nie chcę nikomu płacić premii opcyjnej ja się po prostu zakładam, ze tego i tego dnia będzie taki i taki kurs euro i po takiej i takiej wartości sobie nabędę to euro. Futures ma charakter rzeczywisty czyli ta transakcja na którą sie zdecydowałem ona rzeczywiście dochodzi do skutku (ja to euro po umówionej dzisiaj cenie za pół roku będę musiał kupić, a druga strona będzie musiała sprzedać). W takim futures ktoś zyska i ktoś straci. Forwards to jest taki futures, który ma charakter nierzeczywisty czyli to jest tylko i wyłącznie rozliczenie różnicy -wypłacana jest tylko różnica.
5) nabywanie i zbywanie wierzytelności pieniężnych, -czyli obrót wierzytelnościami. Obrotem wierzytelnościami może sie zajmować nie tylko bank, ale również inne podmioty. Z obrotem wierzytelnościami wykonywanymi przez bank związane jest pojęcie sekurytyzacja. Sekurytyzacja oznacza, że bank posiada jakieś wierzytelności. Najbardziej klasyczną, tradycyjną wierzytelnością banku jest wierzytelność z tytułu udzielonego kredytu (wierzytelności o charakterze kredytowym). W pewnym momencie bank ma związane możliwości dalszego udzielania kredytów, ma związane środki ponieważ ma jakiś duży portfel wierzytelności kredytowych. Czasy sie zmieniają i te związane środku w kredytach już udzielonych np. hipotecznych, które są spłacane co do istoty przez wiele lat te środki, które są uwiązane w takich kredytach mogłoby się okazać, że są one potrzebne bankowi na inny rodzaj działalności. Może sie okazać, że do banku zwróciło się jakieś konsorcjum, które chce budować autostradę i np. jeśli za kredyt hipoteczny bank ma 8% a to konsorcjum chce wziąć kredyt z oprocentowaniem np. 12 % i wtedy bank kalkuluje -po co mi te 30 letnie kredyty z oprocentowaniem 8% kiedy mogę bardziej atrakcyjne te środki wykorzystać. Wówczas bank dokonuje sekurytyzacji czyli wyrzuca poza swoje finanse, poza swoje struktury wierzytelności zbliżone rodzajowo. Np. bierze sobie jakieś udzielone kredyty hipoteczne dla jakiejś grupy osób w jakimś kwotowaniu w jakimś terminie zapadalności -mniej więcej o zbliżonych parametrach, zbliżone rodzajowo. Pakuje je w paczkę i wrzuca do odrębnie powstałego podmiotu. Te podmioty w obrocie nazywają się SPV -czyli spółka powołana do jakiegoś konkretnego celu i tutaj wrzucone są wierzytelności, które zalęgają w takiej spółeczce. W taki sposób bank jakby oczyszcza się z takich wierzytelności. Spółka na podstawie tych wierzytelności emituje papier wartościowy (jakiś papier dłużny) -konstrukcja może przypominać listy zastawne. Np. OFE chce kupić takie papiery wartościowe, spółka SPV uzyskuje środki, środki są przekazywane do banku, bank ma nowe środki (wyczyścił sobie bilans), które w tym wypadku może przeznaczyć na ten kredyt konsoncjalny. Sekurytyzacja, ten obrót wierzytelnościami, będzie oznaczała pewne czyszczenie bilansu banku z tożsamych rodzajowo wierzytelności do specjalnych spółek, specjalnego przeznaczenia zwanych SPV, które emitują z uzyskanych wierzytelności papiery wartościowe.
6) przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych oraz udostępnianie skrytek sejfowych, -czyli tak zwane usługi kustodialne -
7) prowadzenie skupu i sprzedaży wartości dewizowych, -co do zasady skup i sprzedaż wartości dewizowych w Polsce wymaga zezwolenia na tzw. działalność kantorową. Co więcej taka działalność kantorowa podlega nadzorowi -nadzór prezesa NBP -on może wysyłać kontrole, która sprawdza poprawność działalności kantorowej. Natomiast przepisy prawo dewizowe wyłączają banki spod obowiązku uzyskania zezwolenia na działalność kantorową. Ustawodawca wychodzi z założenia, że jeżeli bank uzyskał zezwolenie od KNF no to jest podmiotem zaufania publicznego.
8) udzielanie i potwierdzanie poręczeń, -na następnych zajeciach powiemy sobie czym się różni poręczenie od gwarancji bankowej. Gwarancja jest czynnością sensu stricto (objęta monopolem banku) zaś poręczenie, które jest zbliżone rodzajowo ale jednak się trochę różni, jest czynnością sensu largo (które może być udzielane przez inne podmioty niż bank)
9) wykonywanie czynności zleconych, związanych z emisją papierów wartościowych, -wśród takich czynności zleconych najbardziej popularną czynnością w obrocie jest coś co nazywamy subemisją. Wyróżniamy dwa rodzaje subemisji: usługową oraz inwestycyjną. To polega na tym, że jeżeli jakiś podmiot, jakaś spółka prawa handlowego np. PKN Orlen, Agora, KGHM decyduje się na emisje akcji, które następie będą udostępnione na rynku giełdowym to taka spólka w ogóle nie związane z bankowością to może sobie wziąć bank jako subemitenta. Czyli może zawrzeć umowę z bankiem na subemisję. Ta submisja może mieć własnie albo charakter usługowy lub inwestycyjny. Subemisja usługowa polega na tym, że bank w przypadku emisji akcji obejmuje wssytkie akcje emitowane przez taki podmiot ale tylko po to aby następnie w swoich punktach sprzedaży prowadząc działalność w tym obszarze zaoferować je jakimś inwestorom indywidualnym. Czyli ja usługowo jestem subemitentem (podemitentem) w stosunku do prawdziwego emitenta ale usługowo -tylko po to aby za chwilę wykorzystując jakieś punkty sprzedaży zaoferować te akcje jakimś docelowym finalnym inwestorom. Taka emisja kosztuje, ale np. KGHM zamiast korzystać z jakiegoś domu maklerskiego dochodzi do wniosku, że jakiś bank ma większą sieć sprzedaży w całej Polsce i w związku z tym zwiększa się możliwość dotarcia do inwestorów detalicznych rozsianych po całej Polsce. Subemisja inwestycyjna ona ma charakter gwarancyjny. To jest subemisja, która polega na tym, że bank zawiera umowę z jakąś spółką, która zamierza wyemitować akcje i bank gwarantuje objęcie całej tej emisji na wypadek gdyby nie znaleźli się na nie chętni.
10) pośrednictwo w dokonywaniu przekazów pieniężnych oraz rozliczeń w obrocie dewizowym.
W art. 5 istnieje ustęp 4 i 5 -w ustępie 4 powtórzona jest kwestia monopolu banku. Czyli art. 5 ust. 4 mówi -wyłącznie banki mogą dokonywać czynności sensu stricto ale art. 5 ust. 5 zawiera wyjątek od tej zasady i mówi, że wyjątkiem od tego monopolu są przypadki kiedy podmioty inne niż banki mogą dokonywać czynności określonych jako czynności sensu stricto o ile odrębna ustawa im na to pozwala. Czyli musi istnieć jakaś odrębna ustawa która uprawnie podmioty niebankowe czasami zwane też parabankami do dokonywania tych czynności sensu stricto na które nałożony jest monopol bankowy. Przykładem takiego parabanku, który działa na podstawie art. 5 ust. 5 (czyli wyłomu od monopolu bankowego) i dokonuje czynności sensu stricto, które są zastrzeżone co do zasady dla banków, są właśnie SKOKi (Spółdzielcze Kasy Oszczędnościowo -Kredytowe). Które to SKOKi są spółdzielniami czyli takimi osobami prawnymi typu członkowskiego. Te spółdzielnie co do zasady dokonują czynności parabankowych czy wręcz bankowych na rzecz swoich członków. Czyli trzeba zostać członkiem SKOKu, wpłacić wkład członkowski jakiś i dopiero jak stanę sie członkiem tej spółdzielni to mogę otrzymywać pożyczki, są mi udzielane kredyty, mogę mieć jakiś rachunek pieniężny prowadzony przez SKOK. Te SKOKi przez długi czas były wyłączone spod nadzoru KNF czyli znajdowały się jak gdyby poza tym nadzorem publicznym. Miały co prawda jakiś taki swój nadzór -ale same sobie go tworzyły i było to takie towarzystwo własnej adoracji. Wszystko byłby w porządku gdyby SKOKi realizowały tą działalność do której zostały powołane -SKOKi wyszły z takiej tradycji przedwojennej takich kas zapomogowych, takie kasy były tworzone na przełomie XIX i XX wieku w Polsce np. gdzieś tam w kopalni, gdzieś w parafii w jakimś zakładzie pracy. Takie małe kasy zapomogowo pożyczkowe jeżeli znajdowały się na poziomie parafii, na poziomie zakładu pracy to nie generowały ryzyka systemowego dla całego systemu finansowego. I to było w porządku, ale SKOKi doszły do wniosku, że należy rozpychać się na rynku, że należy rozszerzać działalność. Nie podlegając nadzorowi zaczęły w reklamach telewizyjnych (taka bardzo intensywną akcją) -zaczęły otwierać oddziały w zasadzie zaczęły zachęcać każdego z ulicy, każdego z nas żeby nagle stał się członkiem SKOKu. Czyli teoretycznie ja idąc sobie ulicą, mogłem sobie wejść do SKOKu podpisać umowę członkowstwa, wpłacić wkład i byś tak naprawdę obsługiwany za chwilę na zasadach stricte bankowych. I SKOKi w pewnym momencie utraciły ten swój sens, tą swoja istotę samopomocy finansowej dla której były powoływane. w związku z tym Sejm zmienił przepisy i SKOKi mają już być w Polsce objęte takim nadzorem publicznym (KNF).
Art. 6. 1. Poza wykonywaniem czynności bankowych, o których mowa w art. 5 ust. 1 i 2, banki mogą:
1) obejmować lub nabywać akcje i prawa z akcji, udziały innej osoby prawnej i jednostki uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych, Przykładem czynności bankowych zawartych w art. 6, które może wykonywać bank jest działalność inwestycyjna. Czyli bank może nabywać akcje, udziały, jednostki uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych. Bank może być graczem inwestycyjnym. (art. 6 ust. 1 pkt 1)Jednostka uczestnictwa w funduszu inwestycyjnym -mamy fundusze inwestycyjne, spotykamy się z taka nazwą towarzystwa funduszy inwestycyjnych -to są spółki akcyjne, które są powołane tylko i wyłącznie po to aby stworzyć fundusz (jeden lub kilka). Czyli towarzystwo funduszy inwestycyjnych ma jakiś fundusz inwestycyjny. zarówno utworzenie samego TFI jak i samego funduszu inwestycyjnego oczywiście wymaga zezwolenia KNF -działalność w zakresie funduszy inwestycyjnych. Mam dwa rodzaje funduszy -fundusze inwestycyjne otwarte (FIO) oraz fundusze inwestycyjne zamknięte (FIZ). Mamy też trzeci rodzaj funduszy -specjalne fundusze inwestycyjne. Fundusz inwestycyjny otwarty -jest dla nas każdego z nas dostępny, nie trzeba spełniać żadnych warunków brzegowych, wejściowych aby wejść do takiego funduszu. Fundusz inwestycyjny otwarty emituje coś co się nazywa właśnie jednostką uczestnictwa. Jednostka uczestnictwa nie jest papierem wartościowym, jest to jakieś prawo i ma charakter niematerialny. Takie samo prawo jak w spółce zoo mówimy udział w spółce zoo -to też nie jest papier wartościowy tylko udział w spółce zoo jest prawem. Ja jednostki uczestnictwa nie mogę sprzedać, nie mogę tą jednostka uczestnictwa obracać ja jedynie co mogę z tą jednostka zrobić to jest żądać jej wykupu przez fundusz inwestycyjny otwarty. I ten wykup może być dokonywany w zasadzie codziennie, czyli fundusz inwestycyjny otwarty pozyskuje od klientów środki, gromadzi jakieś aktywa, na podstawie zgromadzonych aktywów od klientów prowadzi działalność inwestycyjną, a działalność inwestycyjna jeżeli założymy, ze ma stopę zwrotu to doprowadza do wzrostu wartości funduszu (czyli rośnie wartość funduszu). Na podstawie wzrostu tej wartości funduszu codziennie dokonywana jest wycena danej jednostki. Czyli ja codziennie mogę sprawdzić jak wygląda wycena mojej jednostki uczestnictwa którą posiadam w funduszu otwartym. Wycena jest oczywiście dzielona na ilość jednostek uczestnictwa. Fundusz inwestycyjny zamknięty jest zamknięty dla pewnej grupy inwestorów czyli jest zamknięty dla tych inwestorów, którzy są w stanie przeboleć te codzienne spadki. Czyli FIZ nie emituje praw majątkowych tylko już emituje papier wartościowy (czyli jakiś dokument, który inkorporuje czyli zawiera w sobie prawa) -ten papier wartościowy nazywa się certyfikat inwestycyjny. certyfikat inwestycyjny tak samo jest wyceniany, ale nie musi być wyceniany codziennie. Mogą być jakieś warunki wstępne wejścia do FIZ. Certyfikat od jednostki różni sie tym, ze ja nie mogę certyfikatu umorzyć codziennie. Ja certyfikat mogę umorzyć tylko w takich okresach w jakich przewiduje to statut FIZ. Najszybsze okresy to są okresy kwartalne i wtedy już nie mówimy o umorzeniu tylko o wykupie. Czyli raz na kwartał odkupuję te papiery wartościowe i ty inwestorze przynajmniej przez ten kwartał powinieneś cierpliwie poczekać. Dla FIZ ma to ogromne znaczenie ponieważ FIZ wie, że przynajmniej przez kwartał, albo przez pół roku w zależności od tego co jest w statucie te środki będzie miał. Może nimi obracać bo wie, że przynajmniej prze kwartał będą do jego dyspozycji. Taki inwestor jeżeli nie może sie doczekać do końca kwartału to może certyfikat inwestycyjny może zbyć. Ponieważ jest to papier wartościowy, podlega obrotowi w zawiązku z tym certyfikat inwestycyjny można zbyć, można sprzedać. Na giełdzie papierów wartościowych poza akcjami i innymi są również certyfikaty inwestycyjne.
2) zaciągać zobowiązania związane z emisją papierów wartościowych,
3) dokonywać obrotu papierami wartościowymi, jest dla nas informacja, że również certyfikaty inwestycyjne FIZ jako papiery wartościowe mogą być przez bank nabywane. Czyli pierwsza kompetencja z art. 6 to jest nabywanie akcji, udziałów i jednostek uczestnictwa, a druga natomiast to obrót papierami wartościowymi.
4) dokonywać, na warunkach uzgodnionych z dłużnikiem, zamiany wierzytelności na składniki majątku dłużnika,- to jest zamiana wierzytelności na składniki majątku dłużnika czyli popularna konwersja. Czyli ustawodawca mówi bank ponieważ jest przedsiębiorcą może sie zdarzyć taka sytuacja, ze będzie miał dłużnika, który nie będzie w stanie spłacać długu. I w związku z tym art. 6 przewiduje możliwość zamiany wierzytelności na składniki majątku czyli wykonanie konwersji w stosunku do długu. Najbardziej znana konwersja to jest oczywiście dług na kapitał. Co więcej taka konwersja może np. dotyczyć nieruchomości. Prawo wymaga aby taka konwersja w księgach banku była księgowana przez określone okresy to znaczy składnik majątku o nazwie nieruchomość może znajdować się w księgach banku nie dłużej niż 5 lat, potem musi być spieniężony, a inne składniki majątkowe nie dłużej niż 3 lata i potem również musza być spieniężone. Jedynym wyjątkiem jest przypadek kiedy ten element majątku skonwertowany zostaje przeznaczony na bezpośredni użytek banku.
5) nabywać i zbywać nieruchomości,
6) świadczyć usługi konsultacyjno-doradcze w sprawach finansowych,
6a) świadczyć usługi certyfikacyjne w rozumieniu przepisów o podpisie elektronicznym, z wyłączeniem wydawania certyfikatów kwalifikowanych wykorzystywanych przez banki w czynnościach, których są stronami,
7) świadczyć inne usługi finansowe, -jeżeli na rynku pojawi się coś nowego co ma charakter finansowy, a w doktrynie uważa się, że charakter finansowy ma wszystko to co ma charakter pieniężny i jeżeli pojawi się coś co jest usługą i ma charakter finansowy to znaczy, że zgodnie z tym przepisem ustawodawca pozwala bankowi to wykonywać. Przykładem takiej innej usługi finansowej jest factoring czyli skup faktur z przedłużonym terminem zapłaty (oczywiście z odpowiednim dyskontem). Czyli podobnie jak z dyskontem bank skupuje faktury z przedłużonym terminem zapłaty od przedsiębiorców, którzy są uprawnieni z tych faktur, finansuje tych przedsiębiorców bo oni już nie mogą czekać na wykonanie tych faktur zaś bank albo sam albo poprzez odpowiednie spółki dochodzi tych faktur od zobowiązanych.
8) wykonywać inne czynności, jeżeli przepisy odrębnych ustaw uprawniają je do tego. -tutaj przykładem takiego rozumienia jest słynna dokonywana przez banki działalność maklerska. Zdefiniowana w art. 69 Ustawy o obrocie instrumentami finansowymi ta działalność maklerska sprowadza się do tego, że podmiot o nazwie firma inwestycyjna, w imieniu i na rzecz klienta, przede wszystkim składa zlecenie nabycia, zbycia instrumentów finansowych przede wszystkim na rynku regulowanym, a w polskich realiach to głównie giełda. Czyli ja jako klient firmy inwestycyjnej zakładam rachunek papierów wartościowych składam zlecenie nabycia, zbycia papierów wartościowych mojemu maklerowi. Zlecenie na giełdzie w polskich realiach dokonywane jest jedynie za pośrednictwem firm inwestycyjnych. Firma inwestycyjna w Polsce, która wykonuje takie zlecenia działa w dwóch formach prawnych - albo jest to dom maklerski, albo biuro maklerskie w banku. Jeżeli jest to biuro maklerskie w banku to jest to kompetencja jaką posiada bank na podstawie art. 6 ust. pkt 8. Innym rodzajem działalności jest funkcja tzw. banku depozytariusza. To jest funkcja przyznana na podstawie ustawy o obrocie instrumentami finansowymi -ta funkcja mówi o tym, że bank może przechowywać aktywa takich podmiotów jak fundusze inwestycyjne oraz fundusze emerytalne.
2. Bank jest obowiązany do sprzedaży składników majątku, o których mowa w ust. 1 pkt 4, w odniesieniu do:
1) nieruchomości - w okresie nie dłuższym niż 5 lat od daty nabycia,
2) pozostałych składników majątku - w okresie nie dłuższym niż 3 lata od daty nabycia.
3. Obowiązek, o którym mowa w ust. 2, nie spoczywa na banku, jeżeli przejęte składniki majątku wykorzysta do prowadzenia własnej działalności bankowej.
Z dzisiejszych zajęć należy zapamiętać!!:
Art. 5 ust. 1 w zw. z ust. 4 i 4 -sensu stricto oraz art. 5 ust. 2 sensu largo w zw. w szczególności z przywilejami bankowymi oraz art. 6 będący dopełnieniem pewnej rynkowej konkurencyjności banku jako podmiotu.
Zaczęliśmy dziś od art. 2, który mówił o legalnej definicji banku, mówiliśmy sobie co znaczy zezwolenie, czynność bankowa, ryzyko, środki. Obok art. 2 znajduje się art. 3 jest on nie mniej ważny z punktu widzenia konstrukcji banku. A mianowicie art. 3 wprowadza ochronę prawną dla nazwy bank lub kasa czyli ustawodawca mówi jeżeli masz zezwolenie to tylko ty się bankiem możesz nazywać. Jest to ochrona prawna pod sankcjami karnymi dla używania nazwy „bank” lub „kasa”. Czyli jeżeli z naszej działalności jednoznacznie wynika, że prowadzimy działalność bankową, a nie jesteśmy bankiem to naruszamy tą ochronę prawna z art. 3. Wyjątkiem od tej zasady są:
sytuacja w której dany podmiot nazywa sie bank, a z jego działalności jednoznacznie wynika, że nie prowadzi on biznesu bankowego np. Bank krwi,
mogę używać nazwy kasa jeżeli inna ustawa daje mi do tego prawo np. Ustawa o SKOKu czyli mogę prowadzić działalność związana z gromadzeniem środków pieniężnych jeżeli inna ustawa uprawnia mnie do tego.
Art. 3. Wyrazy "bank" lub "kasa" mogą być używane w nazwie oraz dla określenia działalności lub reklamy wyłącznie banku w rozumieniu art. 2, z tym że:
1) nie dotyczy to jednostek organizacyjnych używających wyrazów "bank" lub "kasa", z których działalności jednoznacznie wynika, że jednostki te nie wykonują czynności bankowych,
2) wyraz "kasa" może być także używany w nazwie oraz do określenia działalności lub reklamy jednostki organizacyjnej, która na podstawie odrębnej ustawy gromadzi oszczędności oraz udziela pożyczek pieniężnych osobom fizycznym zrzeszonym w tej jednostce.
Art. 171 ust. 1 i ust 2 Ustawy prawo bankowe -sankcje karne
Art. 171. Ust. 1. Kto bez zezwolenia prowadzi działalność polegającą na gromadzeniu środków pieniężnych innych osób fizycznych, prawnych lub jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej, w celu udzielania kredytów, pożyczek pieniężnych lub obciążania ryzykiem tych środków w inny sposób, podlega grzywnie do 5.000.000 złotych i karze pozbawienia wolności do lat 3. -z którego wynika, że podlegasz karze jeżeli prowadzisz bez zezwolenia działalność, która z jednej strony polega na gromadzeniu środków pieniężnych w celu, aby je przeznaczyć na pożyczki, kredyty czy inne podobne czynności. Taka sankcja to grzywna i kara pozbawienia wolności (koniunkcja)
Ust. 2. Tej samej karze podlega, kto, prowadząc działalność zarobkową wbrew warunkom określonym w ustawie, używa w nazwie jednostki organizacyjnej niebędącej bankiem lub do określenia jej działalności lub reklamy wyrazów "bank" lub "kasa". -mówi o takiej samej karze jak ust. 1 podlegasz jeżli prowadzisz działalność zarobkową i w tej działalności bezprawnie użyłeś nazwy bank lub kasa.
Oba te przypadki to są przestępstwa.
Z art. 171 związany jest art. 170 ust. 1. Wykonywanie czynności bankowych bez zezwolenia nie stanowi podstawy do pobierania oprocentowania, prowizji, opłat ani innego wynagrodzenia.
Ust. 2. Kto otrzymał oprocentowanie, prowizję, opłatę lub inne wynagrodzenie za czynności, o których mowa w ust. 1, jest zobowiązany do ich zwrotu. który mówi, że jeżeli podmiot, który naruszył przepisy i bezprawnie prowadził działalność bankową i uzyskał z tego tytułu jakieś korzyści (oprocentowanie, opłaty itp.) to oczywiście jest zobowiązany do ich zwrotu. Ta koncepcja zwrotu korzyści związana jest z art. 410 kc który mówi o tzw. świadczeniach nienależnych.
1