Ochrona praw człowieka -wykład 19 listopada 2010r.

Dr Paweł Jaros

Na poprzednich wykładach mówiliśmy o tych aktach prawa międzynarodowego, które konstytuują Kartę Praw człowieka, omówiliśmy sobie Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych (w skrócie Pakt Gospodarczy) oraz Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych (w skrócie pakt Polityczny). Do paktu politycznego mamy dwa protokoły dodatkowe -pierwszy z tych protokołów dodatkowych jest związany ze skargą jaką możemy zgłosić do Komitetu Praw Człowieka i Polska ten protokół, który został uchwalony 16 grudnia 1966r. przez Zgromadzenie Ogólne ONZ ratyfikowała 7 listopada 1991r. tym samym zgodziła się na mechanizm kontrolny w postaci skargi indywidualnej i jednocześnie na skargę międzypaństwową, którą ten Pakt Polityczny przewiduje. Jest także drugi protokół dodany do tego aktu uchwalony znacznie później -15 grudnia 1989r. i ten protokół, który zakazuje kary śmierci Polska podpisała w 2000r. , ale nie ratyfikowała.

Protokół fakultatywny do Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych, on został przyjęty 10 grudnia 2008r. ale Polska tego protokołu dodatkowego ani nie podpisała ani nie ratyfikowała.

Ratyfikacja aktu prawa międzynarodowego -przyjmujemy zobowiązanie jakie jest zawarte w tym dokumencie, natomiast podpisanie oznacza natomiast obietnicę, że będziemy w ramach wewnętrznego, krajowego prawa prowadzić prace w ramach których zmierzamy do ratyfikowania.

Jakie jeszcze poza tymi, które już omówiliśmy są instrumenty prawa międzynarodowego w systemie traktatowym, które są ważne z punktu widzenia ochrony praw człowieka i do których należy sie ustosunkować.

Międzynarodowa Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej -została uchwalona przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w dniu 21 grudnia 1965r. została przez Polskę podpisana 7 marca 1966r. oraz została przez Polskę ratyfikowana 5 grudnia 1968r.. Ta konwencja przewiduje także skargę indywidualną i skargę międzypaństwową.

Konwencja w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania -uchwalona przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w dniu 10 grudnia 1984r., polska podpisała 13 stycznia 1986r. i nieco po ponad 3 latach bo 26 lipca 1989r. ratyfikowała ją. Ta konwencja przewiduje skargę indywidualną i międzypaństwową, ale także przewiduje procedurę dochodzeniową, ale my nie uznaliśmy takiej kompetencji Komitetu do działań przewidzianych w art. 20, czyli nie daliśmy upoważnienia żeby na naszym terytorium Komitet mógł prowadzić procedurę dochodzeniową.

Międzynarodowa Konwencja dotycząca ochrony praw migrujących pracowników i członków ich rodzin -uchwalona przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w dniu 18 grudnia 1980r. Polska niestety ani nie podpisała, ani nie ratyfikowała tej konwencji.

Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet -uchwalona przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w dniu 18 grudnia 1978r., ratyfikowana przez Polskę w dniu 18 lipca 1980r. -do tej Konwencji jest także dodatkowy protokół, który został przyjęty przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w dniu 6 października 1999r. i Polska ratyfikowała ten protokół 22 grudnia 2004r. i tam też jest przewidziana procedura skargi indywidualnej, nie jest natomiast przewidziana skarga międzynarodowa i jest jeszcze przewidziana procedura dochodzeniowa, na co Polska wyraziła zgodę.

Konwencja praw osób niepełnosprawnych -ta konwencja została uchwalona 13 grudnia 2006r., tą konwencję Polska podpisała 30 marca 2007r., nie podpisała jednak protokołu dodatkowego do tej konwencji chociaż on dawał możliwość złożenia tej skargi indywidualnej. Polska nie ratyfikowała także całej konwencji.

Ważna dla nas jest definicja, kogo ta konwencja zalicza do osób niepełnosprawnych. Do osób niepełnosprawnych zaliczane są osoby z długotrwałą obniżoną sprawnością fizyczną, umysłową, intelektualną lub sensoryczną, która w interakcji z różnymi barierami może ograniczać tym osobom pełne i formalne uczestnictwo w życiu społecznym na równych zasadach z innymi podmiotami. Chodzi o to by zapewnić osobom niepełnosprawnym posiadanie takich samych praw i obowiązków z jakich korzystają inni członkowie społeczeństwa. Ta Konwencja ma zagwarantować uczestniczenie w życiu społecznym tym osobom na zasadach pełnoprawnych członków. Konwencja podkreśla, że osoba niepełnosprawna powinna korzystać z pełnego równouprawnienia. Każda taka osoba ma prawo do wolności, do bezpieczeństwa, prawo do swobody poruszania się i niezależnego życia, ma prawo do zdrowia, edukacji, prawo do udziału w życiu politycznym i kulturalnym.

Konwencja o ochronie wszystkich osób przed wymuszonymi zaginięciami -uchwalona przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w dniu 20 rudnia 2006r. Polska podpisała tę konwencję w dniu 29 marca 2007r., ale nie ratyfikowała jej. Konwencja ta przewiduje system raportowy, fakultatywnej procedury i skargowy -chodzi tu o skargę indywidualną i międzypaństwową, które mogą być zgłaszane do Komitetu ds. wymuszonych zaginięć.

Wymuszone zaginięcia -chodzi o zatrzymanie, aresztowanie, uprowadzenie lub inną formę pozbawienia wolności przez przedstawicieli państwa lub przez osoby lub grupy osób działających z upoważnienia, wsparcia lub za przyzwoleniem państwa, a następnie odmowa uznania pozbawienia wolności lub ukrywanie losu i miejsca pobytu zaginionych osób co stawia takie osoby poza bytem państwa.

Ta konwencja w art. 1 zawiera interesujące stwierdzenie -że żadne okoliczności wyjątkowe takie jak stan wojny, groźba wojna czy brak wewnętrznej stabilności politycznej lub jakakolwiek inna sytuacja wyjątkowa nie mogą być powoływane jako usprawiedliwienie wymuszonych zaginięć.

W art. 6 stosowanie wymuszonych zaginięć jest określone jako zbrodnia przeciwko ludzkości.

Strony, które podpisały tą konwencję i ją ratyfikowały zobowiązały się do:

1. do prowadzenia dochodzenia w sprawie faktu wymuszonych zaginięć i do postawienia winnych przed sądem

2. do zapewnienia, że wymuszone przestępstwa będą stanowiły przestępstwa na podstawie prawa karnego

3. ustanowienia swojej jurysdykcji za przestępstwo wymuszonych zaginięć, gdy domniemany przestępca, sprawca znajdzie się na terytorium tego państwa, nawet wtedy gdy nie jest obywatelem tego państwa czy rezydentem

4. zobowiązują się współpracować z innymi państwami w celu zapewnienia, że przestępcy będą ścigani i zostanie doprowadzone do ich ekstradycji oraz w celu pomocy ofiarom wymuszonych zaginięć, w celu zlokalizowania tych ofiar lub ich szczątków

5. do przestrzegania minimalnych norm prawnych w całym zakresie pozbawienia wolności w tym w taki sposób by prawo do pozbawienia wolności mogło być kwestionowane przed sądami

6. zobowiązały sie stworzyć rejestr więzień i osób więzionych tym samym i pozwolić na kontrolę sprawowaną przez krewnych i różnego rodzaju ciała

7. zapewnić też by ofiary wymuszonych zaginięć lub osoby bezpośrednio dotknięte będą miały prawo do odszkodowania i rekompensaty

Ta Konwencja reguluje również sprawy związane z Komitetem ds. zaginięć wymuszonych.

Konwencja o prawach dziecka -ta konwencja jest opatrzona w dwa protokoły dodatkowe. Konwencja pochodzi z 1989r. Polska ratyfikowała ja w roku 1991. Ta konwencja nie przewiduje Komitetu, który by mógł badać skargi indywidualne, ale w pierwszym protokole dodatkowym, który nazywa sie protokołem w sprawie angażowania dzieci w konflikty zbrojne z 2000r. Polska ratyfikowała ten protokół fakultatywny w 2005r. Jest jeszcze drugi protokół dodatkowy -Protokół dodatkowy do Konwencji Praw Dziecka w sprawie handlu dziećmi, dziecięcej prostytucji i dziecięcej pornografii z 2000r. i Polska ratyfikowała go w 2005r.

Ogólna ratyfikacja przekroczyła już 130 państwa (stan na maj 2010r.) -to jest jedyny Komitet, który nie jest wyposażony w skargę indywidualną. Trzeci protokół dodatkowy jest obecnie opracowywany, który miałby wyposażyć Komitet Praw Dziecka w możliwość rozpoznawania skargi indywidualnej. Chodzi o to aby dzieci mogły być chronione tą skargą indywidualną przed naruszeniami ze strony państwa (nie ze strony rodziców). Chodzi również o skargę międzypaństwową ale także procedurę zbiorową, procedurę dochodzeniową -czyli wszystkie możliwe mechanizmy do ochrony praw dziecka.

Te instrumenty prawa międzynarodowego, o których była mowa wcześniej bo składają się na system traktatowy w odróżnieniu od sytemu opartego o Kartę Narodów Zjednoczonych. System traktatowy obejmuje również protokoły dodatkowe bo one mają tą samą moc jeżeli chodzi o związanie się państwa postanowieniami jakie są w tych protokołach jak Konwencje (postanowienia konwencyjne).

Rada Europy

W przeciwieństwie do ONZ gdzie mamy strukturę powszechną ochronę praw człowieka tu mamy strukturę regionalną -europejską. Mimo, że jest to regionalny system to uważany jest za najskuteczniejszy system ochrony praw człowieka. Jest skuteczny dlatego, że jest Europejski Trybunał Praw Człowieka (ETPCz), do którego również można wnosić skargi indywidualne, ale ze względu na mechanizm tej skargi, ze względu na jego skuteczność zapewnia on najlepsze przestrzeganie praw człowieka ze znanych nam systemów ochrony praw człowieka.

Geneza powstania tej organizacji. 19 września 1946r. Churchill w swoim wystąpieniu nawiązał do utworzenia Zjednoczonej Europy. Zauważył, że istnieje potrzeba zjednoczenia Europy. Zwracam tu uwagę na konieczność wyzwolenia narodów, które zamieszkiwały w koloniach, zauważył ruchy narodowo wyzwoleńcze w koloniach, zauważył również groźbę rozprzestrzeniania się komunizmu. W takich okolicznościach 5 maja 1949r. dochodzi do powołania Rady Europy. Pierwszy szczyt Rady Europy odbył się 1 sierpnia 1949r.

Rada Europy to pierwsza międzynarodowa organizacja w Europie Zachodniej. Ona początkowo była pomyślana jako stworzenie takiego ponad narodowego rządu, ale te oczekiwanie nie zostało spełnione przede wszystkim dlatego, że nie doszło do współpracy społecznej i gospodarczej.

Statut organizacji jest nazywany statutem londyńskim od miejsca jego przyjęcia.

Sygnatariusze Rady Europy to:

• Belgia

• Dania

• Francja

• Holandia

• Irlandia

• Luksemburg

• Norwegia

• Szwecja

• Wielka Brytania

• Włochy

Polska należy do Rady Europy od 1991r. -dopiero po przemianach społeczno -ustrojowych jakie miały miejsce w naszym kraju po 1989r.

Obecnie do RE należy 47 państw.

Członkiem RE może zostać każdy zaproszone do niej państwo akceptujące zasady i prawa rządzące demokracją parlamentarną.

RE można powiedzieć, że jest to forum dyskusyjne nastawione na działalność społeczną, a nie ciało decyzyjne.

Cele RE

1. chodzi o doprowadzenie jedności pomiędzy członkami Rady

2. chodzi o ułatwienie postępu ekonomicznego społecznego przede wszystkim na drodze zawierania porozumień

3. ochrona i wcielenie w Zycie zasad ideałów stanowiących wspólne dziedzictwo

4. rozwiązywanie konfliktów na linii jednostka -państwo

5. rozwój cywilizacyjny

6. wspieranie promocji i ochrona praw człowieka oraz ich przestrzegania

7. likwidacja żelaznej kurtyny

Program RE

1. praca i wolność człowieka

2. demokracja

3. rządy prawa

4. pluralizm polityczny

5. działania na rzecz rozwiązania problemów społecznych takich jak dyskryminacja, homofonia ale także AIDS

Struktura i organizacja

• Zgromadzenie Parlamentarne RE -jest to organ obradujący RE. Obraduje nad sprawami, które należą do jego kompetencji określonych w statucie i później przedstawia swoje ustalenia Komitetowi Ministrów w formie zaleceń. Może wydawać zalecenia Komitetowi Ministrów w każdej sprawie, która odnosi się do celów i zakresu działania RE oraz w sprawach zostały Zgromadzeniu przekazane przez tenże Komitet Ministrów. W skład Zgromadzenia Parlamentarnego wchodzą przedstawiciele parlamentów państw członków. Zgromadzenie zbiera się na sesjach zwyczajnych (raz do roku) i nadzwyczajnych. Nadzwyczajne to to te, które są zwoływane z inicjatywy samego zgromadzenia lub inicjatywy Komitetu Ministrów

• Komitet Ministrów -jest to organ decyzyjny, quasi rząd RE. Składa się co do zasady z ministrów spraw zagranicznych państw członkowskich. Wyjątkowo ci ministrowie mogą być zastąpieni przez swoich przedstawicieli dyplomatycznych. Kompetencje: może zawierać umowy, konwencje, wydaje zalecenia dla państw członkowskich. Jest organem działającym w imieniu RE. Jego zadania określa art. 15 -Komitet Ministrów rozważa w związku z zaleceniem Zgromadzenia Parlamentarnego lub z własnej inicjatywy środki właściwe dla realizacji celu RE, zawierania konwencji, przyjmowania przez rząd wspólnej polityki odnośnie do poszczególnych praw.

• Sekretariat -składa się z

• sekretarza RE, który jest powoływany przez Zgromadzenie Parlamentarne na plenarnej sesji

• zastępca sekretarza RE

• niezbędnego personelu

Pełnią funkcje czysto organizacyjno i obsługowe.

• Organy doradcze -jest ich pewna liczba np. Kongres władz lokalnych i regionalnych. W każdym państwie są Biura Informacyjne

Sfera działalności:

W sferze ochrony praw człowieka -skuteczność przestrzegania praw człowieka i ich ochrony, wykrywanie nowych zagrożeń, rozwijanie świadomości społecznej, popieranie edukacji no także w drodze wydawanych przez RE konwencji. Chodzi też o zapobieganie naruszeniom praw człowieka, ale także w dziedzinie mediów, demokracji, współpracy prawnej, demokracji lokalnej, współpracy trans granicznej, w dziedzinie ochrony środowiska, młodzieży, edukacji, ochrony zdrowia, kultury, dziedzictwa narodowego. To są dziedziny, które mieszczą się w sferze działalności RE.

RE organizuje szereg konferencji dotyczących ochrony praw człowieka, równości kobiet i mężczyzn, zwalczania rasizmu. Sporo ze swojego budżetu przeznacza na szkolenie swoich kadr w zakresie ochrony praw człowieka.

Konwencja Rady Europy o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności uchwalona w Rzymie w dniu 4 listopada 1950r. (zwana konwencją rzymską) weszła w życie 3 września 1953r. Na niej opiera się Europejski Trybunał Praw Człowieka (ETPCz). Tą konwencję uzupełnia 14 protokołów.

Protokoły 1, 4, 6, 7, 12, 13 -to protokoły merytoryczne (materialne, substancjalne), natomiast pozostałe to protokoły proceduralne, a wiec dotyczą postępowania przed organami RE.

Stronami konwencji są wszystkie państwa RE (łącznie z Rosją).

Polska ratyfikowała tą konwencję w 1993r.

Katalog praw

osobiste i polityczne:

• prawo do życia,

• zakaz tortur,

• zakaz niewolnictwa i pracy przymusowej,

• zakaz dyskryminacji,

• wolność i bezpieczeństwo osobiste,

• prawo do nauki,

• poszanowanie życia prywatnego i rodzinnego.

Konwencja zawiera ograniczenie -klauzule imitacyjne -mówi o stanach nadzwyczajnych, bezwzględnym zakazie tortur, zakazie zbiorowego wydalania cudzoziemców, zakazie ponownego sądzenia i karania.

Udziela też instytucjonalnej gwarancji ochrony praw człowieka -chodzi tu przede wszystkim o Europejski Trybunał Praw Człowieka.

Do 1998r. była jeszcze jedna instytucja, a mianowicie Europejska Komisja Praw Człowieka. Od 1998r. jej funkcje przejął w całości Europejski Trybunał Praw Człowieka.

Komitet Ministrów czuwa nad wykonywaniem orzeczeń ETPCz.

Środki kontrolne jakie zawiera konwencja to skarga międzypaństwowa i skarga indywidualna.

1

---