PRAWA CZŁOWIEKA
- prawa, które przysługują każdemu człowiekowi niezależnie od płci, wieku, wykształcenia, a wynikające z samego faktu, iż jest sie człowiekiem. Oznacza to, że prawa człowieka są
1. Powszechne
2.Przyrodzone - co oznacza, że przysługują każdemu od momentu narodzin. Na tle tej cechy praw człowieka wybuchają konflikty poglądowe w kwestii aborcji i eutanazji.
3.Niezbywalane - nie można się ich zrzec
4.Nienaruszalne - nikt nie może zostać ich pozbawiony

GENERACJE PRAW CZLOWIEKA

I GENERACJA: prawo do życia, wolności, własności, bezpieczeństwa
II GENERACJA: prawa gospodarcze, społeczne, kulturalne, prawo do rozwoju fizycznego i duchowego
II GENERACJA: prawa przysługujące zbiorowością społecznym, narodom np. prawo do demokracji
PODZIAŁ PRAW NA GENERACJE

PRAWA CZŁOWIEKA I GENERACJI
Prawa cywilne i polityczne - wolności od państwa ( arbitralnej ingerencji państwa). Państwo występuje tu w roli stróża, jest pasywne ( negative duties ).
Najpierw pojawiły się prawa cywilne, które powstały z konfliktu jednostki z tyranią władzy.
Gdy zmieniły się realia polityczne pojawiły się prawa polityczne
W przypadku praw politycznych mamy do czynienia z wolnościami od …., ale tak naprawdę pojawia się też wolność do …..
Obowiązki państwa maja charakter mieszany, z jednej strony jest to obowiązek o zabarwieniu negatywnym, a z drugiej strony pojawia się obowiązek o charakterze pozytywnym, który polega na konieczności stworzenia warunków, w których te prawa mogą zaistnieć
Prawem politycznym jest prawa do pokojowych demonstracji - obowiązek państwa w stosunku do osób realizujących swoje prawa polega z jednej strony na tym, aby nie ingerować, pozwolić na swobodny przebieg, a z drugiej gdyby pojawiły się antydemonstracje, to konieczny będzie aktywny obowiązek państwa by uderzyć w kontrdemonstrantów.

PRAWA CZŁOWIEKA II GENERACJI
Prawa społeczne, gospodarcze, kulturalne - wolności przez państwo realizowane.
Państwo ma być aktywne w tych sferach, ma udostępniać pewne rzeczy ( positive duties)
Prawa te pojawiły się wraz z rozwojem gospodarki przemysłowej

PRAWA CZŁOWIEKA III GENERACJI

Praw solidarnościowe, kolektywne
Pojawiły się w latach 80-tych.
Podmiotem uprawnionym jest tu cała ludzkość np. prawo do pokoju, do czystego środowiska, prawa narodów do samostanowienia.
Przeciwnicy twierdzą, że są to prawa pozbawione możliwości kontroli
Prawa te logicznym punktem wyjścia do walki o prawa I i II generacji ( np. co nam po prawie do życia jak nie będzie czystego powietrza )

PRAWA CZŁOWIEKA IV GENERACJI
Prawa mniejszości narodowych
1992 - ONZ wydało deklarację dot. praw mniejszości narodowych
1995 - Traktat RE dot. Mniejszości Narodowych
Głównie są to prawa kulturalne, językowe, religijne
Trochę z boku pozostaje tożsamość narodowa
Są to prawa indywidualne o wymiarze kolektywnym ( mieszany charakter praw)

Koncepcję podziału praw na generację wysunął w połowie lat 70-tych Carel Vasac ( dał dwie generacje ).

PODSTAWOWE PRAWA CZŁOWIEKA
I. prawo do życia
II. prawo wolności od tortur
III. prawo do wolności od niewoli, poddaństwa, pracy przymusowej
IV. prawo do własności i bezpiczeństwa
V. prawo do prywatności
VI. prawo do wolności wyznania, myśli, sumienia
VII. prawo do słusznego procesu
VIII. prawo do zrzeszania się

PRAWA GOSPODARCZE, SOCJALNE, KULTURALNE
I. prawo do pracy: min.
a. higieniczne warunki pracy
b. godziwa zapłata
II. prawo do godnego poziomu życia
a. prawo do ubrania
b. mieszkania
c. wyżywienia
III. prawa rodziny
a. prawo do ochrony i pomocy
b. prawa dzieci i młodzieży
c. prawo matki do szczególnej ochrony przed i po urodzeni udziecka
IV. prawo do zdrowia
obejmujące też obowiązek dbania o własne zdrowie
V. prawo do nauki
obejmujące też obowiązek do nauki na poziomie podstawowym
VI. prawa kulturalne
a. prawo do korzystania z dorobku cywilizacji
b. wolność prowadzenia badań naukowych

DOKUMENTY MIĘDZYNARODOWEJ OCHRONY PRAW CZŁOWIEKA
a.Karta Narodów Zjednoczonych - 1945r
prawa czlowieka podstawą stabilizjacji i pokoju na świecie
b.Powrzechna Deklaracja Praw Człowieka - 1948r.
pierszy kompletny katalog praw człowieka
c.Międzynarodowe pakty o ochronie praw człowieka
I.międzynarodowy pakt praw obywatelskich i politycznych
II.międzynarodowy pakt do spraw praw gospodarczych, społecznych,kulturalnych
II.fakultatywny protokół do paktu pierwszego

GWARANCJE OCHRONY PRAW CZŁOWIEKA W POLSCE
I.instytucje rządowe
a.sądy powrzechne - sprawy z zakresu prawa karnego,cywilnego,gospodarczego i prawa pracy
b.Naczelny Sąd Administracyjny - rozpatrywanie skarg na decyzje administracyjne
c.Trybunał Konstytucyjny - sprawdzanie zgodności przepisów i ustaw z konstytucją
d.Rzecznik Praw Obywatelskich - badanie działalności organizacji administracji państwowej i samorządowej oraz różnych instytucji
II.pozarządowe
a.Komitet Helsiński
b.Polska Sekcja Międzynarodowej Komisji Prawników
c.Polskie stowarzyszenie AI
d.PCK

PRZYKŁADY ŁAMANIA PRAW CZŁOWIEKA
a.prześladowania policyjne w Kosowie w latach '90
b.prześladowania i tortury za poglądy polityczne w Chinach
c.nadużycia seksualne kobiet w więzieniach w USA
d.mobbing
e.aresztowania i pobicia osób biorących udział w strajku w Radomiu i Ursusie w 1976r.

1. Wolności i prawa osobiste
   Wyróżniamy tutaj dwie kategorie:
   przysługujące każdemu człowiekowi znajdującemu się na terytorium RP - by wymienić tylko niektóre z nich: prawo do życia, zasada sądowej kontroli pozbawienia wolności, prawo oskarżonego do obrony, prawo do prywatności, wolność sumienia i religii itd.; co do cudzoziemców, zaliczamy tutaj - wolność cudzoziemca od ekstradycji z terytorium RP pod zarzutem popełnienia przestępstwa bez użycia przemocy z przyczyn politycznych oraz prawo cudzoziemca do azylu w RP.
   przysługujące tylko obywatelom RP - wolność od wydalenia z kraju i prawo powrotu do kraju, wolność od zbierania, gromadzenia i udostępniania przez władze publiczne informacji o obywatelach innych niż niezbędne w demokratycznym państwie prawa i wolność od ekstradycji.
   
   2. Wolności i prawa polityczne
   Również istnieją dwie kategorie:
   przysługujące każdemu człowiekowi znajdującymi się na terytorium RP - przykładowo: wolność pokojowych zgromadzeń, swoboda zrzeszania się, czy prawo petycji.
   ekskluzywne tylko dla obywateli RP - np. prawo dostępu do służby publicznej, czynne i bierne prawo wyborcze, prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne.
   
   3. Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne kategoryzacja jak powyżej
   prawo do własności, innych praw majątkowych i prawo do dziedziczenia, prawo do ochrony zdrowia, prawo do nauki, wolność twórczości artystycznej, badań naukowych oraz ogłaszania ich wyników, prawo do środowiska i podejmowania działań w tym kierunku oraz prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska, prawa konsumenckie i inne.
   prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy i w razie pozostawania bez pracy, równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych, prawo zakładania szkół wszystkich szczebli oraz równy dostęp do wykształcenia.
   Reasumując, stwierdzić wypada, że Konstytucja RP w ogólnym zarysie uwzględnia obowiązujące Polskę odnośnie ochrony praw człowieka, zobowiązania prawnomiędzynarodowe. Zresztą, wedle samej Konstytucji, umowa międzynarodowa jest samodzielnym źródłem prawa (art.87 ust.1). Gorzej rzecz się ma co do porządku wyodrębnionych w Konstytucji praw i wolności. Otóż, pomimo wyodrębnienia specjalnego w tym celu Rozdziału II ustawy zasadniczej, spotkać można w jej obszernym tekście sporo niepotrzebnych powtórzeń. W szczególności dotyczy ten problem praw wyborczych, ale także wolności prasy, zrzeszania się, sumienia i religii oraz działalności gospodarczej. Inną jeszcze słabością Konstytucji w interesującym nas zakresie jest delegowanie uprawnień do regulacji szczegółowych na ustawodawcę zwykłego.

Europejska Konwencja Praw Człowieka (pełna nazwa: Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, w skrócie "Konwencja Europejska" lub EKPC), to umowa międzynarodowa zawarta przez państwa członkowskie Rady Europy. Konwencja Europejska została otwarta do podpisu 4 listopada 1950 r., zaś po uzyskaniu niezbędnych 10 ratyfikacji weszła w życie 3 września 1953 r.

Przyjmując ten dokument, rządy państw europejskich zdecydowały się podjąć kroki w celu zbiorowego zagwarantowania niektórych praw wymienionych w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. Na mocy tego dokumentu powołano Europejski Trybunał Praw Człowieka. Skargi do tego Trybunału mogą składać zarówno: państwa (tzw. skarga międzypaństwowa), jak i (b) osoby indywidualne, grupy osób oraz organizacje pozarządowe (tzw. skarga indywidualna).

Polska przystąpiła do Rady Europy 26 listopada 1991 r. Tego samego dnia Polska podpisała Europejską Konwencję Praw Człowieka (co było politycznym wymogiem uzyskania członkostwa w Radzie Europy). Konwencja zaś została ratyfikowana przez nasze państwo 19 stycznia 1993 r. i tego samego dnia Konwencja Europejska weszła w życie w stosunku do Polski.Deklarację o uznaniu jurysdykcji Trybunału złożono 1 maja 1993 roku. Po uznaniu przez Polski Rząd jurysdykcji Europejskiej Komisji Praw Człowieka (już nieistniejącej) oraz Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, można już było składać skargi do Strasburga przeciwko Państwu Polskiemu.

Tabela: Prawa gwarantowane przez konwencję i protokoły dodatkowe
Katalog praw i wolności gwarantowanych przez Europejską Konwencję Praw Człowieka i protokoły dodatkowe
EKPC (1950 r.)	Protokoły dodatkowe
prawo do życia zakaz tortur zakaz niewolnictwa i pracy przymusowej prawo do wolności i bezpieczeństwa prawo do rzetelnego procesu zakaz karania bez ustawy poszanowanie życia prywatnego i rodzinnego wolność myśli, sumienia i wyznania wolność słowa wolność zrzeszania się i stowarzyszania prawo do zawarcia związku małżeńskiego prawo do skutecznego środka odwoławczego zakaz dyskryminacji przy korzystaniu z praw i wolności EKPC	protokół nr 1 (1952 r.) ochrona własności prywatnej prawo do nauki prawo do wolnych wyborów protokół nr 4 (1963 r.) zakaz pozbawiania wolności za długi prawo swobodnego poruszania się zakaz wydalania własnych obywateli zakaz zbiorowego wydalania cudzoziemców protokół nr 6 (1983 r.) zakaz kary śmierci w czasie pokoju protokół nr 7 (1984 r.) gwarancje proceduralne przy wydalaniu cudzoziemców prawo do odwołania w sprawach karnych odszkodowanie za niesłuszne skazanie zakaz ponownego sądzenia lub karania równość małżonków w sferze cywilno-prawnej protokół nr 12 (2000 r.) ogólny zakaz dyskryminacji protokół nr 13 (2003 r.) całkowity zakaz kary śmierci (także w czasie wojny)

Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu odrzucił trzy odwołania polskiego rządu od wyroków Trybunału. Pięciu sędziów Wielkiej Izby Trybunału zdecydowało, że Polska naruszyła Konwencję o Ochronie Praw Człowieka w sprawach: zakazu Parady Równości, prawa do aborcji Alicji Tysiąc i lustracji Tadeusza Matyjka.

Zapewne czytaliście newsa: „Rząd odwołuje się od wyroku dot. „Parady Równości”. Europejski Trybunał Praw
Człowieka w Strasburgu ostatecznie zdecydował, że Polska ewidentnie naruszyła w tej sprawie Europejską Konwencję o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności; łamiąc podstawowe prawo obywatelskie do wolności zgromadzeń. Decyzja panelu sędziów Wielkiej Izby Trybunału jest ostateczna i nie przysługuje od niej żadne odwołanie. Tym samym wyrok Trybunału jest w pełni prawomocny.

Przypomnijmy - 3 maja 2007 Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu ogłosił wyrok w sprawie skargi nr 1543/06 - Bączkowski i inni przeciwko Polsce. Trybunał stwierdził naruszenie przez Polskę art. 11 (wolność zgromadzania się), art. 13 (prawo do skutecznego środka odwoławczego) oraz art. 14 (zakaz dyskryminacji) Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Zarzuty takie znalazły się w skardze, złożonej w Trybunale dzięki wsparciu Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka w Polsce, przez organizatorów "Parady Równości". Skarżyli oni zakaz zorganizowania "Parady" w czerwcu 2005 roku, wydany przez obecnego prezydenta R.P. Lecha Kaczyńskiego, wtedy prezydenta Warszawy.

Niezwykle ciekawi nas treść rządowego „odwołania”, czyli wniosku o poddanie tej sprawy rozstrzygnięciu Wielkiej Izby Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu. Redakcja wystąpiła w tej sprawie do polskiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych, ale odmówiono nam udostępnienia tego dokumentu. Podejrzewamy, że są tam argumenty, które mogłyby obecnie rządzącą ekipę „Prawa i Sprawiedliwości” narazić na śmieszność. Po odmownej odpowiedzi rzecznika prasowego MSZ, wystąpiliśmy bezpośrednio do Rady Unii Europejskiej. Otrzymaliśmy już pierwszą odpowiedź w tej sprawie - patrz poniżej. Jesteśmy w kontakcie z dr Adamem Bodnarem z Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka oraz z Tomaszem Bączkowskim szefem Fundacji Równości. Będziemy tropić ten rządowy dokument, aby wyciągnąć na światło dzienne „argumenty” PiS-owskiej ekipy rządowej.

W sprawie Inze v. Austria, dotyczącej pierwszeństwa dziecka z małżeñstwa przed dzieckiem pozamałżeñskim w zakresie prawa do pozostawionego w spadku gospodarstwa rolnego w wypadku dziedziczenia ustawowego

należało najpierw rozstrzygnąć, czy zarzut mieści siê w dziedzinie objêtej art. 1 Protokołu 1. Rząd austriacki temu zaprzeczył. Powołał siê na orzeczenie w sprawie Marckx , w którym Trybunał stwierdził, iż art.

1 Protokołu 1 „ogranicza siê do prawa każdej osoby do spokojnego korzystania z mienia, (...) a wiêc ma w rezultacie zastosowanie jedynie do istniejącego mienia (...), nie gwarantuje natomiast prawa do jego nabycia w

drodze dziedziczenia lub na podstawie swobodnej dyspozycji”. Trybunał uznał jednak, że sytuacja Inze różniła siê od tej, jaka zaistniała w sprawie Marckx, w której chodziło o prawo do dziedziczenia po matce, która

nadal żyła. Inze natomiast był spadkobiercą majątku po zmarłej matce. Nie kwestionował systemu dziedziczenia gospodarstw rolnych, a jedynie kryteria stosowane przy wyborze głównego spadkobiercy. Ustawa daje

pierwszeñstwo dzieciom małżeñskim przed pozamałżeñskimi. Fakty wchodzące w grę mieściły siê w dziedzinie

objętej art. 1 protoko³u 1. Tak więc art. 14 w połączeniu z tym przepisem miał zastosowanie.W każdym razie, jeśli główna część skargi nie mieści siê w granicach ochrony na podstawie Konwencji,

art. 14 nie może być stosowany. Wynika stąd, że nie można stawiać zarzutu dyskryminacji np. w sprawach związanych z pracą zawodową, wynagrodzeniem, warunkami pracy itd. Wyłączona jest praktycznie cała sfera

socjalna, niezwykle ważna, bowiem właśnie w niej szczególnie czêsto dochodzi do dyskryminacji, nie tylko przez pañstwo, ale przede wszystkim ze strony osób i instytucji prywatnych.

Ocena, czy doszło do dyskryminacji musi być zawsze poprzedzona sprawdzeniem, czy przedmiot skargi

mieści siê w dziedzinie objêtej wchodzącymi w grê postanowieniami Konwencji.

W sprawie Burghartz v. Szwajcaria, w której skarżący zarzucił, iż nie mógł przed nazwiskiem żony umieścić swego nazwiska, które wybrali jako nazwisko rodzinne, Trybunał potwierdził, że .dążenie do równości płci jest dzisiaj ważnym celem pañstw członkowskich Rady Europy. Z orzeczenia tego wynika, że muszą istnieć bardzo ważne powody, aby różnica traktowania wyłącznie ze wzglêdu na płeć mogła być uznana za zgodną z Konwencją.

Warto zwrócić uwagê, że aż pięć ważnych orzeczeñ Trybunału w tej sferze dotyczyło dyskryminacji mêżczyzn, którzy byli gorzej traktowani niż kobiety .

Stosunkowo niewiele spraw, w których rozważany był problem dyskryminacji trafiło ostatecznie do Trybunału. Ogromna większość zarzutów tego rodzaju została uznana za oczywiście bezpodstawne już we wstêpnym stadium dopuszczalności skargi przez Europejsk¹ Komisjê Praw Cz³owieka.

W innej ze spraw, rozpatrując skargê właściciela firmy wydawniczej na ingerencje cenzorskie w treść podrêcznika wychowania seksualnego skierowanego do dzieci i młodzieży w wieku 12-18 lat (zawierającego części poświęcone masturbacji, orgazmowi, impotencji, pornografii,chorobom wenerycznym, środkom antykoncepcyjnym i poradnictwu wsprawach seksu), wskazano, że zakres prawa do wolności wyrażania opinii musi być rozważany na tle konkretnego społeczeñstwa i jego tradycyjnych wartości moralnych (Handyside v. Wielka Brytania, 1976 rok). Skargę zrodziło ukaranie wydawcy podręcznika grzywną, orzeczenie jego konfiskaty i zniszczenie książek przez policjê. Trybunał stwierdził, że cel podjętych środków być uprawniony i fakt zezwolenia na kolportaż podrêcznika w innych krajach nie świadczy o złamaniu przez sądy brytyjskie art. 10 Konwencji.

W sprawie Castells v. Hiszpania (1992 r.) powiedziano zaś, że w społeczeństwie demokratycznym swoboda wypowiedzi nie może dotyczyć wyłącznie wypowiedzi przychylnych, obojętnych lub ocenianych jako nieszkodliwe, lecz obejmuje także wypowiedzi wprowadzające niepokój i wypowiedzi oburzające.

Orzeczenie w sprawie Castells przeciwko Hiszpanii z 23 kwietnia 1992 r.
A. 236 (skazanie senatora za znieważenie rządu)

Senator hiszpański Castells został skazany przez sąd na rok więzienia za znieważenie rządu i jego funkcjonariuszy, którego dopuścił się, jak podnosił prokurator, w opublikowanym w czerwcu 1979 r. artykule prasowym krytykującym politykę rządu w stosunku do Basków.
Senator złożył skargę do Komisji, zarzucając m.in. naruszenie przez władze hiszpańskie art. 10 Konwencji. Skarżący wskazywał na konieczność zagwarantowania parlamentarzyście swobody wypowiedzi także poza salą parlamentarną szczególnie w przypadku debaty politycznej dotyczącej istotnych i wrażliwych problemów społecznych. Z kolei według władz hiszpańskich senator przekroczył granice uzasadnionej krytyki i znieważył rząd oraz jego funkcjonariuszy. Zarówno Komisja, jak i też następnie Trybunał uznały, że w sprawie Castellsa został naruszony art. 10 Konwencji. Trybunał stwierdził, że "swoboda (wypowiedzi - podkr. aut.) jest ważna dla każdego, ale szczególnie dla wybranego przedstawiciela społeczności. On to właśnie reprezentuje swoich wyborców, zwraca uwagę na ich problemy i broni ich interesów. Tak więc ingerencja w swobodę wypowiedzi członka opozycji parlamentarnej, którym jest skarżący, wymaga szczególnie dokładnego zbadania przez Trybunał"⁷.
Trybunał wskazał na rolę debaty politycznej prowadzonej w demokratycznym społeczeństwie m.in. za pośrednictwem mass-mediów. Zdaniem Trybunału inna, znacznie bardziej elastyczna, powinna być ocena granic uzasadnionej krytyki dotyczącej rządu, niż granic krytyki dotyczącej pojedynczej osoby⁸. W demokratycznym społeczeństwie rząd podejmujący często działania, które budzą społeczne kontrowersje, powinien zakładać szeroki margines krytyki społecznej i politycznej. Jednocześnie rząd, którego pozycja w państwie jest dominująca, powinien bardzo rozważnie i powściągliwie występować o ściganie na drodze karnej autorów nawet bezpodstawnej, ostrej krytyki, nie zawierającej bezpodstawnych oskarżeń formułowanych w złej wierze.
Trybunał stwierdził, iż ingerencja władz hiszpańskich w sprawie Castellsa nie była konieczna w demokratycznym społeczeństwie.

Orzeczenie w sprawie Goodwin przeciwko Wielkiej Brytanii z 27 marca 1996 r.
A. 152 (nakaz ujawnienia źródła informacji dziennikarskich)

2 listopada 1996 r. brytyjski dziennikarz W. Goodwin, zatrudniony w czasopiśmie "The Engineer", otrzymał od poufnego informatora materiały i wiadomości dotyczące problemów finansowych przedsiębiorstwa "Tetra". W oparciu o otrzymane wiadomości i materiały, które objęte były w przedsiębiorstwie tajemnicą, dziennikarz przygotował artykuł prasowy, który miał zostać opublikowany w kolejnym numerze wzmiankowanego czasopisma.
Przedsiębiorstwo "Tetra" otrzymało informację o przygotowanym do druku artykule i uzyskało sądowy nakaz wstrzymania publikacji artykułu prasowego przygotowanego przez W. Goodwina. Nakaz sądowy został przesłany do wiadomości wszystkim krajowym dziennikom i czasopismom. Ponadto, na wniosek firmy "Tetra", Wysoki Trybunał wydał dziennikarzowi nakaz ujawnienia źródeł uzyskanych informacji, co miało zdaniem sądu, umożliwić firmie "Tetra" wystąpienie z powództwem przeciwko informatorowi i odzyskanie utraconych poufnych materiałów.
Zarówno Sąd Apelacyjny, jak i też Izba Lordów odrzuciły odwołanie od nakazu wniesione przez dziennikarza. W związku z tym, że dziennikarz odmówił ujawnienia źródeł informacji, został ukarany grzywną pieniężną.
Dziennikarz skierował skargę do Europejskiej Komisji Praw Człowieka, zarzucając naruszenie sądy brytyjskie art. 10 Konwencji.
Komisja w wydanej opinii stwierdziła naruszenia art. 10 Konwencji. Również Europejski Trybunał Praw Człowieka orzekł o naruszeniu art. 10 Konwencji w omawianej sprawie i stwierdził, że środki zastosowane przez władze brytyjskie niebyły konieczne w społeczeństwie demokratycznym. W uzasadnieniu swojego orzeczenia Trybunał stwierdził, iż ochrona źródeł informacji dziennikarskich jest jednym z podstawowych warunków funkcjonowania wolnej prasy. Trybunał wskazał m.in. na Rezolucję o Wolnościach Dziennikarskich i Prawach Człowieka przyjętą na konferencji praskiej 8 grudnia 1994 r. oraz na Rezolucję o Tajemnicy Źródeł Informacji Dziennikarskiej przyjętą przez Parlament Europejski 18 stycznia 1994 r. i na zawarte w tych aktach gwarancje ochrony poufności źródeł informacji dziennikarskich. Trybunał podkreślił, że bez zagwarantowania ochrony tajemnicy i poufności źródeł informacji dziennikarskich ograniczona byłaby rola prasy jako informatora opinii publicznej oraz utrudniony dostęp do materiałów i informacji, z którymi można zapoznać opinię publiczną. Trybunał przypomniał, że wolność prasy, o której stanowi m.in. ochrona poufności informacji dziennikarskich, jest elementem funkcjonowania społeczeństwa demokratycznego. Trybunał zaznaczył również, że każde ograniczenie ochrony poufności źródeł informacji dziennikarskich musi być ekwiwalentne w stosunku do prawnie uzasadnionego celu, jakiemu ograniczenie to ochrony ma służyć. Trybunał zapowiedział szczególnie wnikliwe badanie każdego przypadku ograniczania poufności źródeł dziennikarskich

 KAZUS

zakres dopuszczalnej krytyki funkcjonariuszy publicznych

Sprawa Janowski przeciwko Polsce (1999 r.) [GC]

Skarżący został skazany za znieważenie strażników miejskich poprzez zwrócenie się do nich .ćwoki. i .głupki.

podczas zdarzenia na rynku. Świadkiem tego wydarzenia były postronne osoby, a dotyczyło ono strażników

miejskich, którzy nalegali by sprzedawcy uliczni handlujący na rynku przenieśli się do innego miejsca.

.Kto znieważa funkcjonariusza publicznego . podczas i w związku z pełnieniem

obowiązków służbowych, podlega karze .........

ETPC: wolność ta ma zastosowanie nie tylko do .informacji. czy też .poglądów.,

które są przychylnie przyjmowane, uznawane za nieobraźliwe albo obojętne, ale

również do tych wypowiedzi, które obrażają, szokują lub wprowadzają niepokój.

ETPC: Przymiotnik .niezbędny., w rozumieniu art. 10 ust. 2, zakłada istnienie

.naglącej potrzeby społecznej.. Układające się Państwa mają pewien margines

swobody w ocenie tego, czy istnieje tego rodzaju potrzeba, ale podlega ona

równoległemu nadzorowi europejskiemu obejmującemu zarówno ustawodawstwo,

jak i decyzje wykonawcze, nawet te wydane przez niezawisły sąd.

ETPC: nie można stwierdzić, że funkcjonariusze publiczni, podobnie jak politycy,

świadomie poddają się ścisłemu nadzorowi każdego słowa i czynu. W związku z

powyższym nie powinni być traktowani tak samo jak politycy, jeśli chodzi o

krytykę ich poczynań

ETPC: funkcjonariusze publiczni, jeżeli mają z powodzeniem wykonywać swoje

obowiązki, muszą korzystać z zaufania publicznego wolnego od niewłaściwych

zakłóceń. Dlatego może okazać się niezbędne zapewnienie im ochrony przed

obraźliwymi i znieważającymi atakami ustnymi w trakcie pełnienia przez nich

obowiązków służbowych.

ETPC: Wypowiedzi skarżącego nie stanowiły zatem części otwartej dyskusji

o kwestiach społecznie istotnych. Wypowiedzi te nie dotyczyły również kwestii

wolności prasy, ponieważ skarżący, choć był dziennikarzem, wyraźnie w tym

wypadku działał jako osoba prywatna.

Konkluzja: brak naruszenia art. 10 ust. 1 Konwencji (12 głosów do 5)

Muller v. Szwajcaria '88 - konfiskata obrazów o tematyce seksualnej i ukaranie artystów za szerzenie pornografii nie stanowiła naruszenia Konwencji; 
 

Trybunał interpretując zakres znaczeniowy pojęcia „wypowiedzi”,

uznał, że mieœci on w sobie także wszelkie wypowiedzi o charakterze

artystycznym, takie jak obraz. W analizowanej sprawie nie dopatrzono się

naruszenia swobody wypowiedzi w orzeczeniu konfiskaty obrazów

malarskich o tematyce seksualnej i ukaraniu artystów za rozpowszechnianie

pornografii (Muller i inni v. Szwajcaria, 1988 rok).

Guerra i inni przeciwko Włochom

Czterdziestu skarżących mieszkających w Manfredonia w prowincji Foggia we Włoszech w odległości około jednego kilometra od fabryki chemicznej należącej do Enichem Agricoltura Company. W 1988r. zakwalifikowano ją jako zakład " wysokiego ryzyka" zgodnie z kryteriami wynikającymi z dekretu prezydenckiego z 18 maja 1988r., który wprowadził do włoskiego systemu prawnego dyrektywę 82/501/EEC Rady Wspólnot Europejskich (dyrektywa "Seveso") w sprawie poważnego ryzyka niektórych rodzajów działalności przemysłowej niebezpiecznej dla środowiska oraz dobra społeczności lokalnych.

 Skarżący twierdzili, że w procesie produkcji fabryka emituje do atmosfery duże ilości niebezpiecznych substancji. Z powodu złego funkcjonowania zakładu doszło w przeszłości do wypadków, z których najpoważniejszy nastąpił 26 września 1976r., kiedy 150 osób znalazło się w szpitalu z powodu zatrucia arszenikiem.

W skardze do Europejskiej Komisji Praw Człowieka Guerra i inni zarzucili, że brak działań ze strony władz, zwłaszcza ograniczenia poziomu zanieczyszczenia powietrza oraz obniżenia ryzyka katastrofy, które niesie działalność fabryki spowodował naruszenie prawa do życia i integralności fizycznej ( art.2 Konwencji). Odmowa władz poinformowania opinii publicznej o istniejącym ryzyku oraz sposobie postępowania na wypadek katastrofy, wymaganego przez dekret prezydencki naruszyła prawo do swobody informacji ( art.10). Komisja dopuściła do merytorycznego rozpatrzenia wyłącznie zarzut na tle art.10 i uznała, stosunkiem głosów dwadzieścia jeden do ośmiu, że został on naruszony. Włochy muszą zapłacić każdemu ze skarżących w ciągu trzech miesięcy po 10 mln. lirów ( ok. 5,8 tys. dolarów)jako zadośćuczynienie za krzywdę moralną.

Irlandia zaskarżona została przez organizacje trudniące się propagowaniem aborcji i aranżowaniem wyjazdów na aborcję o łamanie art. 10 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka (łączona sprawa dwóch oskarżeń Irlandii "Open Door and Dublin Well Woman v. Ireland", skierowana do Komisji Praw Człowieka po raz pierwszy w 1988 r.). Wedle tego artykułu, każdy ma prawo do otrzymywania i przekazywania informacji niezależnie od granic. Zdaniem organizacji skarżących Irlandię, państwo to naruszyło prawo, wydając kilkakrotnie w drugiej połowie lat 80. zakaz prowadzenia działalności informacyjnej przez organizacje propagujące aborcję (w 1988 r. orzeczenie w tej sprawie wydał Najwyższy Sąd Irlandii).
Europejski Trybunał Praw Człowieka orzekł Irlandię winną naruszenia "prawa do informacji". Broniący się Irlandczycy zwracali uwagę podczas przesłuchania, że to chronione przez Europejską Konwencję prawo jest ograniczone i podporządkowane innym prawom sformułowanym w Konwencji (art. 2, 17, 60), a w omawianym wypadku ograniczone jest nienaruszalnością wartości ludzkiego życia, także chronionej przez art. 2 Konwencji. Irlandzka konstytucja - tłumaczono sędziom Trybunału - domaga się ochrony wartości życia nienarodzonych dzieci, która jest podstawową wartością, co konkretnie również oznacza jej pierwszeństwo wobec innych wartości.
Trybunał Praw Człowieka w obszernym uzasadnieniu nie uznał za celowe rozpatrzenie, czego konkretnie dotyczył irlandzki zakaz, tak jak gdyby zakaz reklamowania tzw. aborcji czy też podrzynania komuś gardła był tej samej rangi, co ewentualny zakaz reklamowania w Irlandii holenderskich tulipanów. Uznano, iż wprawdzie Irlandia mogła w ustalony przez siebie sposób chronić nienarodzonych, ale jednak tylko w sposób zgodny z Europejską Konwencją Praw Człowieka.
Orzeczenie Trybunału wobec Irlandii zakazało więc ograniczania tzw. turystyki aborcyjnej, Irlandia zapłaciła też 25 tys. funtów odszkodowania aborcjonistom. W myśl tego orzeczenia również każde inne państwo, które ratyfikowało Europejską Konwencję Praw Człowieka nie może zakazywać reklamowania i pośredniczenia np. w dokonywaniu eutanazji w Holandii, gdzie proceder ten jest legalny. Żadne państwo nie może też zakazywać reklamowania dostępnych w Holandii narkotyków, itd.
Sprawa "Open Door and Dublin Well Woman v. Ireland" z Trybunału trafiła następnie do Komitetu Ministrów Rady Europy, gdzie 25 czerwca 1996 roku także uznano Irlandię winną łamania praw człowieka poprzez zakaz reklamy klinik aborcyjnych (rezolucja DH (96) 368). Komitet Ministrów Rady Europy zażądał następnie od Irlandii, by poinformowała o podjętych działaniach w celu niedopuszczenia do naruszania praw człowieka, czyli zagwarantowała prawo dostępu do aborcji za granicą i swobodę agitacji na rzecz tych wyjazdów. W odpowiedzi rząd Irlandii wyjaśnił w 1996 roku (Apendix to Resolution DH (96) 368), iż zostały wprowadzone zmiany w konstytucji, dotyczące tzw. aborcji, w wyniku referendum konstytucyjnego z listopada 1992 roku. Inne zmiany w ustawodawstwie wprowadziła ustawa Regulation of Information (Services Outside the State for Termination of Pregnancies) Act, 1995 r.; oraz tamtejszy Trybunał Konstytucyjny, który w orzeczeniu z 23 czerwca 1995 r. zniósł zakazy przeciwko ośrodkowi trudniącemu się pośrednictwem w dokonywaniu tzw. aborcji (Dublin Well Woman Centre Limited), wprowadzone w 1986 roku. Władze wyraziły więc nadzieję, że Irlandia nie będzie musiała znów stawać przed strażnikami Europejskiej Konwencji Praw Człowieka za jakoby jej łamanie.
W konsekwencji tych nowych regulacji prawnych wprowadzonych na żądanie Trybunału Praw Człowieka Rady Europy (regulacji, jak już wspominałem, mających prawne znaczenie dla UE) w ciągu dwóch lat, 1995-97, tzw. turystyka aborcyjna w Irlandii wzrosła aż o 5 procent. Jedna na 8 ciąż w Wielkiej Brytanii kończy się tzw. aborcją.

WOLNOŚĆ EKSPRESJI - WOLNOŚĆ WYRAŻANIA OPNII

Treść prawa:

1. wolność poglądów

2. wolność otrzymywania informacji i idei

3. wolność przekazywania informacji i idei

4. wolność poszukiwania informacji i idei

Zakres podmiotowy -osoby fizyczne, osoby prawne, choćby prowadziły działalność

gospodarczą

Szeroka interpretacja pojęcia .wypowiedź.

aspekt proceduralny: wypowiedzi ustne, pisemne . np. prasowe, radiowe,

telewizyjne, za pośrednictwem internetu

aspekt materialny: wypowiedzi polityczne, artystyczne, społeczne, kulturalne,

handlowe . reklama)

Rozszerzona klauzula limitacyjna w art. 10 ust. 2 KE;

-- obowiązki i odpowiedzialność związana z korzystaniem z wolności ekspresji --

cele legitymizujące ingerencję w wolność ekspresji:

.......

- ochrona dobrego imienia innych osób

- zapobieżenie ujawnieniu informacji niejawnych/poufnych

- zagwarantowanie powagi i bezstronności sądownictwa

Każdy ma prawo do wolności wypowiedzi. Prawo to obejmuje wolność posiadania poglądów oraz otrzymywania i przekazywania informacji i idei bez ingerencji władz publicznych i bez względu na granice państwowe.

Szanowana jest wolność mediów i ich pluralizm.

Prawo do informacji publicznej

Obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne. Prawo to obejmuje również uzyskiwanie informacji o działalności organów samorządu gospodarczego i zawodowego, a także innych osób oraz jednostek organizacyjnych w zakresie, w jakim wykonują one zadania władzy publicznej i gospodarują mieniem komunalnym lub majątkiem Skarbu Państwa.

Jawność życia publicznego i przejrzystość działania władz publicznych należą do fundamentów demokratycznego państwa. Obywatelskie prawo do wiedzy o działalności organów władzy i osób pełniących funkcje publiczne, zagwarantowane w art. 61 Konstytucji RP, zostało unormowane w ustawie z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej

Art. 3. 2. Prawo do informacji publicznej obejmuje uprawnienie do niezwłocznego uzyskania informacji publicznej zawierającej aktualną wiedzę o sprawach publicznych.

 Realizacji tego uprawnienia ma służyć m.in. Biuletyn Informacji Publicznej - urzędowy publikator teleinformatyczny, utworzony w celu powszechnego udostępnienia informacji publicznej.

 Prawo do dobrej administracji

Każda osoba ma prawo do tego, aby jej sprawy były załatwiane przez instytucje i organa Unii bezstronnie, rzetelnie i w rozsądnym terminie.

Prawo to obejmuje:

prawo każdej osoby do osobistego przedstawienia sprawy, zanim zostanie podjęty indywidualny środek mogący negatywnie wpłynąć na jej sytuację;

prawo każdej osoby dostępu do akt jej sprawy, z zastrzeżeniem poszanowania uprawnionych interesów poufności i tajemnicy zawodowej i handlowej;

obowiązek administracji uzasadniania swoich decyzji.

Każda osoba ma prawo do tego, aby Wspólnota naprawiła, zgodnie z zasadami ogólnymi wspólnymi dla prawa państw członkowskich, wszelkie szkody wyrządzone przez jej instytucje lub jej funkcjonariuszy przy wykonywaniu ich funkcji.

Każda osoba może pisać do instytucji Unii w jednym z języków traktatów i musi otrzymać odpowiedź w tym samym języku.

PRAWO DO RZETELNEGO PROCESU

right to a fair trial -prawo do ?

rzetelnego

słusznego

uczciwego

sprawiedliwego

procesu

postępowania

Zakres przedmiotowy:

1) prawa i obowiązki o charakterze cywilnym => .płaszczyzna cywilnoprawna.

2) rozstrzyganie o zasadności oskarżenia w sprawie karnej => .płaszczyzna

karnoprawna.

Pojęcie .sądu.

- wymóg niezawisłego i bezstronnego sądu ustanowionego na mocy ustawy.

- kryteria: sposób powoływania sędziów, gwarancje przed naciskami zewnętrznymi,

zewnętrzne znamiona niezawisłości

Sfera orzekania a sfera administracyjna działania sądownictwa.

- prawo do rzetelnego procesu a PRAWO DO SĄDU -> Golder p. Zjednoczonemu Królestwu (1975)

Kryterium .rozsądnego czasu postępowania.

- Konstytucja RP . kryterium rozpatrzenia sprawy .bez nieuzasadnionej zwłoki.

- zakres temporalny . początek i koniec postępowania wchodzącego w zakres art. 6 KE

- kryteria oceny w kontekście rozsądnego czasu postępowania:

1) stopień skomplikowania sprawy;

2) zachowanie się organów prowadzących postępowanie;

3) zachowanie się skarżącego

4) znaczenie/sedno sprawy dla skarżącego.

PRAWO DO RZETELNEGO PROCESU SĄDOWEGO

Każdy ma prawo do rzetelnego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez

niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o

charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej.

Wyrok będzie ogłaszany publicznie, jednak prasa i publiczność mogą być wyłączone z całości lub części

rozprawy sądowej ze względów obyczajowych, z uwagi na porządek publiczny lub bezpieczeństwo narodowe

w społeczeństwie demokratycznym, gdy wymaga tego dobro małoletnich lub ochrona życia prywatnego stron

albo też w okolicznościach szczególnych, w granicach uznanych przez sąd za bezwzględnie konieczne, kiedy

jawność mogłaby przynieść szkodę interesom wymiaru sprawiedliwości.

2. Każdego oskarżonego o popełnienie czynu zagrożonego karą uważa się za niewinnego do czasu

udowodnienia mu winy zgodnie z ustawą.

3. Każdy oskarżony o popełnienie czynu zagrożonego karą ma co najmniej prawo do:

a) niezwłocznego otrzymania szczegółowej informacji w języku dla niego zrozumiałym o istocie i

przyczynie skierowanego przeciwko niemu oskarżenia;

b) dysponowania odpowiednim czasem i możliwościami dla przygotowania obrony;

c) bronienia się osobiście lub przez ustanowionego przez siebie obrońcę, a jeśli nie ma

wystarczających środków na pokrycie kosztów obrony - do bezpłatnego korzystania z pomocy obrońcy

wyznaczonego z urzędu, gdy wymaga tego dobro wymiaru sprawiedliwości;

d) przesłuchania lub spowodowania przesłuchania świadków oskarżenia oraz żądania obecności i

przesłuchania świadków obrony na takich samych warunkach jak świadków oskarżenia;

e) korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli nie rozumie lub nie mówi językiem używanym w

sądzie.

PRAWA I OBOWIĄZKI OSKARŻONEGO

Oskarżonym w ścisłym znaczeniu jest osoba przeciwko której wniesiono oskarżenie do sądu, a także osoba co do której prokurator złożył wniosek o warunkowe umorzenie postępowania.

Pojęcie oskarżonego w szerszym znaczeniu obejmuje też podejrzanego.

Jeżeli kpk używa w znaczeniu ogólnym określenia „oskarżony” odpowiednie przepisy mają zastosowanie także do podejrzanego. Jest nim osoba co do której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów albo której bez wydania takiego postanowienia postawiono związku z przystąpieniem do przesłuchania w charakterze podejrzanego.

Mówiąc nie językiem ustawy ale teorii procesu karnego można też powiedzieć, że oskarżony to osoba , której odpowiedzialność karna jest głównym przedmiotem procesu.

Oskarżony jest centralną figurą procesu, to o jego odpowiedzialności prawnej rozstrzyga się w procesie, ona właśnie jest przedmiotem tego procesu.

Oskarżony znajduje się w sytuacji trudniejszej od innych stron procesowych, tzw. czynnych, bo to przeciwko niemu toczy się postępowanie.

Niektóre normy uprzywilejowują oskarżonego. Najważniejszym uprzywilejowaniem oskarżonego polega na korzystnym dla niego, wiążącym się z zasadą domniemania niewinności rozłożeniu ciężaru dowodu. Oskarżonego uważa się za niewinnego dopóki wina jego nie zostanie udowodniona prawomocnym orzeczeniem sądu, a nie dające się usunąć wątpliwości rozstrzyga się na korzyść oskarżonego.

Oskarżonemu przysługuje prawo do obrony, które obejmuje wiele uprawnień cząstkowych, wchodzących w jego zakres, jak uprawnienie do składania wyjaśnień, odpierania zarzutów, odmowy odpowiedzi na pytania, ustanowienia obrońcy, zadawania pytań, składania wniosków, np. dowodowych, zaskarżania decyzji, i innych czynności organów procesowych, itd. Obrona może być wykonywana zarówno osobiście przez oskarżonego, jak i przez ustanowionego obrońcę.

Oskarżony nie ma obowiązku dowodzenia swojej niewinności, ani obowiązku dostarczania dowodów na swoją niekorzyść .

Inne ogólne uprawnienia oskarżonego to prawo porozumiewania się ze swoim obrońcą podczas nieobecności innych osób oraz korespondencyjnie i prawo do korzystania z pomocy tłumacza gdy nie zna on języka polskiego.

Oskarżony, jak wcześniej napisano, jest centralną figurą procesu i omówienia jego statusu procesowego równałoby się opisowi nieomal całego prawa regulującego postępowanie karne. Pomijam więc tutaj takie regulacje, jak dotyczące udziału oskarżonego w różnych czynnościach, dokonywanie czynności przez niego, dostęp do akt sprawy koszty postępowania itd.. Ograniczam się do informacji, które w tym miejscu należy wyeksponować.

Podejrzanego już przed pierwszym przesłuchaniem należy pouczyć o jego uprawnieniach:

1. do składania wyjaśnień,

2. do odmowy składania wyjaśnień,

3. lub odmowy odpowiedzi na pytania,

4. do składania wniosków o dokonanie czynności śledztwa lub dochodzenia,

5. do korzystania z pomocy obrońcy,

6. do żądania aby przesłuchano go w obecności ustanowionego obrońcy,

7. o obowiązku poddania się oględzinom ciała oraz innym badaniom przewidzianym w art.74 § 2 kpk,

8. o obowiązku stawienia się na każde wezwanie w toku postępowania karnego oraz zawiadomienia organu prowadzącego postępowanie o każdej zmianie miejsca swego zamieszkania lub pobytu trwającego dłużej niż 7 dni,

9. o konsekwencjach nie wskazania przez przebywającego za granicą oskarżonego adresata dla doręczeń w kraju oraz zmianie miejsca zamieszkania bez podania nowego adresu lub nie przebywania pod wskazanym przez siebie adresem

Jeżeli dane istniejące w chwili wszczęcia śledztwa albo dochodzenia lub zebrane w   jego toku uzasadniają dostatecznie podejrzenie, że czyn popełniła określona osoba, sporządza się postanowienie o przedstawieniu zarzutów, ogłasza je niezwłocznie podejrzanemu i przesłuchuje go.

Podejrzany może do czasu zawiadomienia go o terminie zaznajomienia z materiałami postępowania przygotowawczego żądać podania mu ustnie podstaw zarzutów a także sporządzenia uzasadnienia na piśmie o czym należy go pouczyć. Uzasadnienie doręcza się podejrzanemu i ustanowionemu obrońcy w terminie 14 dni.

Podejrzany i jego obrońca mogą składać wnioski o dokonanie czynności śledztwa lub dochodzenia.

Na umorzenie postępowania przygotowawczego podejrzanemu przysługuje zażalenie do prokuratora nadrzędnego nad prokuratorem, który wydał lub zatwierdził postanowienie, a  jeżeli prokurator nadrzędny mnie przychyli się do zażalenia kieruje je do sądu właściwego do rozpoznania sprawy w I instancji. To uprawnienie podejrzanego uzasadnione jest tym, że  mimo umorzenia postępowania może być naruszony jego interes, np. umorzenie może nastąpić z powodu znikomej szkodliwości czynu, a podejrzany twierdzi, że zarzuconego czynu w ogóle nie popełnił.

Po wniesieniu aktu oskarżenia do sądu a także w razie złożenia w sądzie przez prokuratora wniosku o warunkowe umorzenie postępowania oskarżony staje się stroną procesową równouprawnioną z oskarżycielem. Prokurator, który dotychczas prowadził lub nadzorował postępowanie przygotowawcze staje się drugą przeciwną stroną.

W razie niesłusznego skazania, zastosowania środka zabezpieczającego i niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania lub zatrzymania, przysługuje mu od Skarbu Państwa odszkodowanie za poniesioną szkodę oraz zadośćuczynienie za doznaną krzywdę, wynikłe z wykonania względem niego w całości lub w części kary której nie powinien był ponieść, jak również zastosowania środka zabezpieczającego, tymczasowego aresztowania, zatrzymania.

Prawo do odwołania

PRAWO DO SKUTECZNEGO ŚRODKA ODWOŁAWCZEGO

Każdy, którego prawa i wolności zawarte w niniejszej Konwencji zostały naruszone, ma prawo do

skutecznego środka odwoławczego do właściwego organu państwowego, także wówczas, gdy naruszenia

dokonały osoby wykonujące swoje funkcje urzędowe.

Zasada domniemania niewinności

Domniemanie niewinności - zasada według której każda osoba jest niewinna przedstawianych jej zarzutów, dopóki jej wina zostanie udowodniona. Zasada domniemania niewinności sięga swymi korzeniami prawa rzymskiego (domniemanie dobrej wiary - łac. praesumptio boni viri).

Zasadę domniemania niewinności przyjmuje się za oczywistą dla współczesnych państw demokratycznych. Jest ona gwarantowana zarówno przez prawo krajowe poszczególnych państw, jak i przez prawo międzynarodowe:

Orzeczenie Kudła v. Polska

Na podstawie tego przepisu państwo musi zapewnić, aby aresztowanie odbywało się z poszanowaniem ludzkiej godności, a sposób stosowania tego środka nie powodował u aresztowanego poczucia zagrożenia lub udręki w stopniu przekraczającym nie dającego się uniknąć cierpienia związanego z aresztowaniem. Ze względu na praktyczne wymagania pozbawienia wolności, zdrowie i dobro aresztowanego muszą być odpowiednio zabezpieczone przez m.in. odpowiednią opiekę lekarską.

 W pewnych okolicznościach narażenie skazanego na “syndrom korytarza śmierci” może - zwłaszcza ze względu na przebywanie w ekstremalnych warunkach, obecny przez cały czas rosnący strach przed egzekucją oraz jego osobistą sytuację - być uznany za traktowanie mieszczące się w granicach art. 3.

Podbielski przeciwko Polsce

Janusz Podbielski, biznesmen ze Œwidnicy złożył 25 maja 1992r. powództwo przeciwko władzom miejskim tego miasta do Sšdu Wojewódzkiego w Wałbrzychu domagajšc się zapłaty za roboty budowlane prowadzone przez jego spółkę. Żšdał także kar umownych. We wrzeœniu 1992r. sšd wydał wyrok uznajšcy za nieważne niektóre postanowienia umowy z powodu sprzecznooci z prawem cywilnym. Sšd Apelacyjny we Wrocławiu uchylił ten wyrok i w rezultacie Sod Wojewódzki w Wałbrzychu 1 lutego 1993r. uwzględnił powództwo Podbielskiego o zapłatę uznajšc jednak za nieważnš klauzulę umowy dotyczšcš kar umownych. Apelacja nie dała rezultatu. W czerwcu 1993r. Rzecznik Praw Obywatelskich wniósł rewizję nadzwyczajnš twierdzšc, że Sšd Apelacyjny we Wrocławiu jaskrawo naruszył prawo cywilne i bezpodstawnie ograniczył swobodę kontraktowš stron. Sšd Najwyższy w wyroku z 7 pażdziernika 1993r. nie uwzględnił jej. Stwierdził, że sšdy niższych instancji miały rację uznajšc za nieważne postanowienia dotyczšce kar umownych, które były nadmierne i nieproporcjonalne do wartoœci kontraktu. W styczniu 1994r. Sšd Najwyższy uwzględnił wniosek Podbielskiego o wznowienie postępowania w sprawie rewizji nadzwyczajnej. Uzupełnił wyrok z 7 pażdziernika 1993r. i częœciowo uchylił dwa wczeœniejsze wyroki niższych sšdów. Nakazał ponowne rozpatrzenie całoœci roszczeń powoda, poza zapłatš sumy zasšdzonej wyrokiem z 1 lutego 1993r. Wyjaœnił m.in. dlaczego i w jaki sposób należy stosować wchodzšce w grę przepisy prawa cywilnego, dajšc wytyczne co do dalszego postępowania i stwierdzajšc, że sšd pierwszej instancji musi ustalić wartoœć roszczeń. Sšd Wojewódzki w Wałbrzychu orzekł w wyroku z 20 lutego 1995r., że miasto Œwidnica ma zapłacić Podbielskiemu kary umowne obniżajšc jednak ich wysokoœć do 1,844,300,000 starych złotych. Uznał bowiem, że kary okreœlone w umowie były zbyt wysokie. Oddalił roszczenie o odszkodowanie za szkody spowodowane zwłokš pozwanego z zapłatš. W końcu marca 1995r. Podbielski odwołał się. W okresie między 12 kwietnia i 25 maja 1995r. sšdy badały wniosek powoda o zwolnienie od opłat. Sšd Apelacyjny we Wrocławiu 31 sierpnia 1995r. uchylił ten wyrok w częœci dotyczšcej odszkodowania za zwłokę z zapłatš, stwierdzajšc, że sprawa musi być ponownie rozpatrzona, bowiem sšd nie podporzšdkował się opinii prawnej wyrażonej przez Sšd Najwyższy i wytycznym w tym zakresie. Skrytykował także sposób przeprowadzenia przez sšd pierwszej instancji dowodu z opinii biegłego. 23 pażdziernika 1996r. Sąd Wojewódzki w Wałbrzychu oddalił roszczenie o odszkodowanie. Podbielski odwołał się. Złożył równoczeœnie wniosek o zwolnienie od kosztów, który tylko częściowo uwzględniono. Odwołanie było bezskuteczne. Dwa miesišce póżniej Podbielski wystšpił z kolejnym wnioskiem o zwolnienie od kosztów, twierdząc, że w okresie przedłużajšcego się sporu sšdowego sytuacja finansowa firmy pogorszyła się. Zwolniono go od kosztów przekraczających 10.000 nowych złotych. We wrzeœniu 1997r. jeszcze raz domagał się całkowitego zwolnienia, ale wniosek oddalono, podobnie jak odwołanie. 17 grudnia 1997r. Sšd Wojewódzki w Wałbrzychu odrzucił apelację od wyroku z 23 października 1996r. z powodu odmowy wniesienia opłaty. Podbielski odwoływał się. 30 czerwca 1998r. wniósł kasację do Sądu Najwyższego. Postępowanie nadal toczy się.

W skardze do Europejskiej Komisji Praw Człowieka Podbielski zarzucił, że postępowanie cywilne, w którym jest powodem trwa zbyt długo (art.6 ust.1 Konwencji). Komisja, stosunkiem głosów 13 do dwóch, uznała, że nastąpiło naruszenie tego przepisu.

Konkluzja: państwo ma obowiązek zapłacić skarżącemu określoną sumę wyłącznie za krzywdę moralną ( jednogłośnie).

W szczególnych okolicznoœciach tej sprawy, okres ponad szeœciu lat i pięciu miesięcy, w tym pięciu i pół roku uwzględnionych przez Trybunał - nadal bez ostatecznego wyroku - przekroczył granice rozsšdnego terminu. Nastšpiło naruszenie art.6 ust.1 Konwencji ( jednogłoœnie).

Polska ma obowiązek zapłacenia skarącemu w ciągu trzech miesięcy 20 tys. złotych jako zadośćuczynienia za krzywdę moralną. W pozostałym zakresie oddalił roszczenia skarżącego. Nie zasądzono zwrotu kosztów, ponieważ Podbielski nie przedstawił ich zestawienia.

 

Pierwszy wyrok z 1997 r. w sprawie skierowanej przeciwko Polsce, tj. Proszak, dotyczył właśnie naruszenia art. 6 ust. 1 EKPCz tj. niezachowania rozsądnego terminu wydania orzeczenia w sprawie cywilnej dotyczącej odszkodowania i był zarazem drugim w kolejności wyrokiem w sprawie przeciwko krajowi z Europy Centralnej i Wschodniej. W sprawie tej, Trybunał orzekał po wydaniu jednomyślnej opinii przez Komisję Praw Człowieka, iż Polska naruszyła art. 6 ust. 1 EKPCz, gdyż wyrok sądu krajowego nie został wydany w rozsądnym terminie. Trybunał w przeciwieństwie do Komisji orzekł, iż nie nastąpiło naruszenie art. 6 ust. 1, albowiem do długotrwałości postępowania przyczyniła się, jego zdaniem, postawa skarżącej, która wielokrotnie odmawiała poddania się badaniom lekarskim, składała wnioski o wyłączenie sądu lub też nie pojawiała się na rozprawach.

Prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego

Pojęcie .wolności. i .bezpieczeństwa osobistego.

Standard KE:

Art. 5 KE -> Każdy ma prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego. Nikt nie może być pozbawiony wolności, z wyjątkiem następujących przypadków i w trybie ustalonym przez prawo (...)

Czym jest pozbawienie wolności? Zastosowanie środków pozostających w dyspozycji władzy publicznej, w wyniku których osoba bez lub wbrew własnej woli zostaje zamknięta w określonym i przestrzennie ograniczonym miejscu na pewien czas. (P. Hofmański)

art. 5 wymaga, aby pozbawienie wolności było .zgodne z prawem. i .w trybie

ustalonym przez prawo. Oznacza to nie tylko stosowanie środków detencyjnych na podstawie i według przepisów prawa, ale także zgodność z

nadrzędnym celem tego standardu . Ochroną jednostki przed arbitralnością/samowolą organów władzy publicznej

Treść prawa zawartego w art. 5 KE

wolność od arbitralnego (dowolnego)stosowania środków detencyjnych

(zatrzymania, aresztowania, kary pozbawienia wolności)

PRAWO DO WOLNOŚCI I BEZPIECZEŃSTWA OSOBISTEGO

1. Każdy ma prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego. Nikt nie będzie pozbawiony wolności, z

wyjątkiem następujących przypadków i w trybie ustalonym przez prawo:

a) zgodnego z prawem pozbawienia wolności w wyniku skazania przez właściwy sąd;

b) zgodnego z prawem zatrzymania lub aresztowania w przypadku niepodporządkowania się wydanemu

zgodnie z prawem orzeczeniu sądu lub w celu zapewnienia wykonania określonego prawnie obowiązku;

c) zgodnego z prawem zatrzymania lub aresztowania w celu postawienia przed właściwym organem,

jeżeli istnieje uzasadnione podejrzenie popełnienia czynu zagrożonego karą lub jeżeli jest w sposób

uzasadniony uznane za konieczne w celu zapobieżenia popełnieniu takiego czynu lub uniemożliwienia

ucieczki po jego dokonaniu;

d) pozbawienia nieletniego wolności na podstawie zgodnego z prawem orzeczenia w celu ustanowienia

nadzoru wychowawczego lub zgodnego z prawem pozbawienia nieletniego wolności w celu postawienia go

przed właściwym organem;

e) zgodnego z prawem pozbawienia wolności osób w celu zapobieżenia szerzeniu przez nie choroby

zakaźnej, osób umysłowo chorych, alkoholików, narkomanów lub włóczęgów;

f) zgodnego z prawem zatrzymania lub aresztowania osoby w celu zapobieżenia jej nielegalnemu

wkroczeniu na terytorium państwa lub osoby, przeciwko której toczy się postępowanie o wydalenie lub

ekstradycję.

2. Każdy, kto został zatrzymany, będzie niezwłocznie i w zrozumiałym dla niego języku poinformowany

o przyczynach zatrzymania i wszelkich stawianych mu zarzutach.

3. Każdy zatrzymany lub aresztowany zgodnie z postanowieniami ustępu 1 lit. c) niniejszego artykułu

będzie niezwłocznie postawiony przed sędzią lub innym urzędnikiem upoważnionym przez ustawę do

wykonywania władzy sądowej i ma prawo być sądzony w rozsądnym terminie albo zwolniony na czas

postępowania. Zwolnienie może zostać uzależnione od udzielenia gwarancji zapewniających stawienie się na

rozprawę.

4. Każdy, kto został pozbawiony wolności wskutek zatrzymania lub aresztowania, ma prawo odwołania

się do sądu, celem bezzwłocznego ustalenia przez sąd legalności pozbawienia wolności i zarządzenia

zwolnienia, jeżeli pozbawienie wolności jest niezgodne z prawem.

5. Każdy, kto został pokrzywdzony przez niezgodne z treścią tego artykułu zatrzymanie lub

aresztowanie, ma prawo do odszkodowania.

Witold Litwa przeciwko Polsce (art. 5 Konwencji)

(orzeczenie: 4.04.2000 r.)

Bezprawne zatrzymanie osoby w izbie wytrzeźwień.

 Stan faktyczny (streszczenie)

Witold Litwa - urodził się w 1946 r., jest inwalidą (niewidomy na jedno oko, a jego widzenie drugim okiem jest poważnie osłabione). W dniu 5.05.1994 r. w południe, skarżący wraz z psem, którego używa jako psa przewodnika, wszedł do Urzędu Pocztowego nr 30 w Krakowie, w celu sprawdzenia swoich skrytek pocztowych. Skrytki pocztowe skarżącego były otwarte i puste. W. Litwa wniósł skargę do urzędnika pocztowego, który następnie wezwał policję, zarzucając, że skarżący był pijany i zachowywał się agresywnie.

Policjanci w przekonaniu, że skarżący jest pijany, przewieźli go do izby wytrzeźwień. Lekarz, bez przeprowadzania jakichkolwiek testów stwierdził, iż jest pod umiarkowanym wpływem alkoholu, uznał jednak, że stan ten usprawiedliwia umieszczenie w izbie na sześć godzin. Jako podstawę w karcie pobytu wpisano: „awanturował się na poczcie w osiedlu Urocza”. Po upływie sześciu i pół godziny Litwa mógł opuścił izbę po zapłaceniu kosztów transportu i pobytu. Domagał się od skarbu państwa odszkodowania za bezprawny atak funkcjonariuszy, zatrzymanie i przetrzymywanie w izbie wytrzeźwień oraz kradzież osobistych rzeczy. Ostateczny wyrok oddalający roszczenie wydał w tej sprawie 25.01.1995 r. Sąd Apelacyjny w Krakowie.

W skardze do Europejskiej Komisji Praw Człowieka Litwa zarzucił między innymi bezprawne przetrzymywanie go w krakowskiej izbie wytrzeźwień (art. 5 ust. 1 Konwencji).

 

Rozpatrzenie sprawy oraz wyrok

W. Litwa twierdził, że pozbawienie go wolności nie mieściło się w żadnej z kategorii upoważniających do pozbawienia wolności wymienionych art. 5 Konwencji. Polskie władze powoływały się na ust. 1 lit. e, zezwalający na zgodne z prawem pozbawienie wolności między innymi alkoholików.

Trybunał przypomniał, że art. 5 ust. 1 zawiera wyczerpującą listę dozwolonych podstaw pozbawienia wolności. Pozbawienie wolności może być uprawnione ze względu na jedną lub więcej kategorii. Strony były zgodne, że nie wchodziły w grę sytuacje zapisane w ust. 1 lit. a - d oraz f. Trybunał zgodził się z tym. Musiał więc się upewnić, czy wchodził
w grę art. 5 ust. 1 lit. e. Przy tej ocenie rozstrzygające było rozumienie słowa „alkoholik”.

Słowo „alkoholik” w zwykłym użyciu oznacza osobę, która jest uzależniona od alkoholu. W art. 5 ust. 1 znajduje się ono wśród kilku innych kategorii osób, a więc umysłowo chorego, narkomana, włóczęgi. Związek między tymi osobami polega na tym, że można je pozbawić wolności dla leczenia lub ze względów polityki społecznej albo z obu powodów łącznie. Są więc podstawy do uznania, że przeważającą racją jest nie tylko zagrożenie bezpieczeństwa publicznego, ale także osobisty interes tych osób. Określa ona sposób rozumienia słowa „alkoholik” w świetle przedmiotu i celu
art. 5 ust. 1 lit. e. Nie można więc interpretować go jako zezwalającego jedynie na pozbawienie wolności osoby w klinicznym stanie alkoholizmu. Trybunał uznał, że na podstawie tego artykułu osoby, które ze względów medycznych nie uważa się za alkoholików, ale które swoim zachowaniem pod wpływem alkoholu zagrażają porządkowi publicznemu i sobie samym, mogą być pozbawione wolności dla ochrony społeczeństwa lub ich własnych interesów, takich jak zdrowie i osobiste bezpieczeństwo.

Nie oznacza to, że przepis pozwala na pozbawienie wolności wyłącznie za samo tylko spożycie alkoholu, nic nie sugeruje też jednak, że zakazuje on używania tego środka w takich właśnie okolicznościach. Nadużywanie alkoholu niewątpliwie zagraża społeczeństwu, a nietrzeźwy może być niebezpieczny dla siebie i innych, niezależnie od tego, czy jest uzależniony od alkoholu.

Tak więc pozbawienie wolności Litwy mieściło się w sferze objętej art. 5 ust. 1 lit. e Konwencji.

Litwa twierdził, że nie było podstaw do jego zatrzymania, bo nie był pijany i zachowywał się spokojnie. Po przewiezieniu do izby wytrzeźwień został bardzo ogólnie zbadany przez lekarza. Pozbawienie wolności było jego zdaniem bezprawne i arbitralne.

Zdaniem władz zatrzymano go, ponieważ po pijanemu zakłócił porządek w miejscu publicznym. Usprawiedliwiało to umieszczenie go w izbie wytrzeźwień.

Trybunał potwierdził, że na podstawie art. 5 Konwencji, pozbawienie wolności musi być zgodne z prawem, co oznacza, że ma być dokonane „w trybie ustalonym przez prawo”. Konwencja odwołuje się tu w istocie do prawa krajowego i wymaga, aby zatrzymanie było zgodne z jego przepisami materialnymi i proceduralnymi. Każdy środek oznaczający pozbawienie wolności musi być zgodny z celem art. 5, mianowicie ochrony jednostki przed arbitralnością.

W tej sprawie Trybunał zauważył, że zatrzymanie przez policję i przewiezienie do izby wytrzeźwień nastąpiło w trybie ustalonym przez prawo i miało podstawę w prawie polskim. Główne warunki ustawowe zastosowania tego środka to stan nietrzeźwości, wywoływanie zgorszenia w miejscu publicznym oraz okoliczności zagrażające życiu
i zdrowiu ich samych lub innych osób. Do Trybunału nie należy ocena, czy decyzje władz krajowych były zgodne z prawem polskim, ale czy pozbawienie wolności alkoholika odpowiadało autonomicznemu rozumieniu Konwencji.

Trybunał bardzo wątpił, czy zachowanie Litwy było niebezpieczne dla ogółu lub jego samego. Wątpliwości Trybunału pogłębiła podstawa faktyczna pozbawienia wolności oraz to, że skarżący jest prawie niewidomy.

Jeśli pozbawienie wolności ma być zgodne z prawem, nie może być arbitralne.
Ta dolegliwość jest usprawiedliwiona tylko wtedy, gdy inne, mniej surowe środki były rozważane, ale zostały uznane za niewystarczające. Oznacza to, że nie wystarcza, aby pozbawienie wolności było stosowane zgodnie z prawem krajowym, musi być także w danych okolicznościach niezbędne. Przepisy wskazywały kilka różnych środków możliwych do zastosowania wobec osoby nietrzeźwej, wśród których umieszczenie w izbie wytrzeźwień jest najbardziej drastycznym. Nie wzięto ich w ogóle pod uwagę.

Trybunał orzekł więc, że pozbawienia wolności nie można było uznać za zgodne
z prawem na podstawie art. 5 ust. 1 lit. e Konwencji. Nastąpiło naruszenie tego przepisu (orzeczenie zapadło głosami sześć do jednego).

Polska została zobowiązana do zapłacenia skarżącemu 8 tys. zł jako zadośćuczynienie za krzywdę moralną oraz 15 tys. zł jako zwrot kosztów i wydatków (pomniejszone o pomoc prawną Rady Europy).

 Wnioski

Trybunał w Strasburgu, miał okazję po raz pierwszy w swojej historii, zająć się sprawą funkcjonowania izb wytrzeźwień. Kluczowym zadaniem było tutaj określenie, co należy rozumieć przez słowo „alkoholik”. Trybunał zastosował w tym przypadku wykładnię rozszerzającą (odnotowano jednak uwagi krytyczne do takiego podejścia).
W związku z tym można uznać, że przepisy polskiej ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi dotyczące izb wytrzeźwień nie są sprzeczne z Konwencją.

Umieszczenie osoby w izbie wytrzeźwień nie może być jednak arbitralne. Musi być zawsze zgodne z prawem oraz konieczne w danym przypadku. Nie można traktować tego środka jako karę. Ta dolegliwość jest usprawiedliwiona tylko wtedy, gdy inne, mniej surowe środki (np. odwiezienie do miejsca zamieszkania) były rozważane. Umieszczenie w izbie wytrzeźwień jest środkiem najbardziej drastycznym. Ze szczególną ostrożnością należy podchodzić do sprawy, jeżeli stopień upojenia alkoholowego nie jest znaczny.

Równie ważną sprawą jest rzetelna dokumentacja, z której powinna jasno wynikać podstawa prawna i faktyczna umieszczenia osoby w izbie wytrzeźwień, w tym powody nie skorzystania z mniej dolegliwych środków. Należy pamiętać, że w przypadku złożenia skargi przez osobę, dla sądów krajowych oraz ewentualnie dla Trybunału w Strasburgu, dokumentacja może mieć kluczowe znaczenie.

 

Orzeczenie Baranowski v. Polska, 28.3.2000. Izba (Sekcja) I, skarga nr 28358/95, § 56.

Ust. 3

Aresztowanie przedłużane poza początkowy krótki okres przewidziany w ust. 3 wymaga interwencji sądowej zabezpieczającej przed arbitralnością.Orzeczenie Baranowski v. Polska, 28.3.2000; Izba (Sekcja) I, skarga nr 28358/95, § 57.

Ust. 4

Trudne problemy medyczne pojawiające się przy rozpatrywaniu wniosku o zwolnienie mogą mieć duże znaczenie przy ocenie, czy zachowano warunek „bezzwłoczności” wynikający z art. 5 ust. 4. Nie oznacza to jednak, że skomplikowany charakter dokumentacji lekarskiej - nawet gdyby był wyjątkowy - zwalnia władze krajowe z istotnych obowiązków na podstawie tego przepisu.

Orzeczenie Baranowski v. Polska, 28.3.2000; Izba (Sekcja) I, skarga nr 28358/95, § 72.

Tymczasowe aresztowanie (potocznie "areszt") - jeden ze środków zapobiegawczych stosowanych wobec podejrzanego lub oskarżonego w toku postępowania karnego, polegający na osadzeniu go w stałym miejscu (areszcie śledczym), w izolacji od świata zewnętrznego.

O tymczasowym aresztowaniu rozstrzyga sąd na wniosek prokuratora, kierując się potrzebą zapewnienia prawidłowego biegu postępowania. Sąd oznacza okres tymczasowego aresztowania, który w zasadzie nie może przekraczać trzech miesięcy. Na postanowienie sądu w przedmiocie zastosowania tymczasowego aresztowania przysługuje zażalenie. W razie potrzeby prokurator może wystąpić o przedłużenie na kolejny okres, który w sumie nie powinien przekroczyć roku. Dotyczy to postępowania przygotowawczego, po skierowaniu do sądu aktu oskarżenia, sąd może nadal utrzymać tymczasowe aresztowanie, tak jednak, aby łączny czas tymczasowego aresztowania nie przekroczył 24 miesięcy. Jednak w szczególnych wypadkach sąd może, na wniosek prokuratora, ten okres przedłużać powyżej 2 lat, teoretycznie bez limitu czasowego. Zdarzają się przypadki przedłużania tymczasowego aresztowania powyżej pięciu lat.

W Polsce tymczasowe aresztowanie może nastąpić tylko wtedy, gdy zebrane dowody wskazują na duże prawdopodobieństwo, że oskarżony popełnił przestępstwo (art. 249 § 1 kodeksu postępowania karnego).

Tymczasowe aresztowanie, zgodnie z kodeksem postępowania karnego nie powinno być stosowane gdy wystarczy inny środek zapobiegawczy, mimo to środek ten jest w Polsce nadużywany, o czym świadczą m.in. liczne przegrane przez Polskę sprawy przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka oraz wystąpienie tegoż z 2007 do władz polskich^[1]. Senator RP Dorota Arciszewska-Mielewczyk w oświadczeniu skierowanym do Ministra Sprawiedliwości Zbigniewa Ziobry stwierdziła m.in.: W 2004 r. do sądów wpłynęło 38200 wniosków o zastosowanie tymczasowego aresztowania, z czego uwzględniono około 90%! Ponadto, jak wskazują szacunkowe dane, niemal 20% osób tymczasowo aresztowanych przebywa w więziennej celi ponad dwa lata. Nierzadko tak długi areszt jest efektem niekompetencji prokuratorów oraz automatycznego przedłużania aresztu przez sądy, bez wnikania w meritum sprawy.

Tymczasowe aresztowanie, ze względu na swój izolacyjny charakter jest dużo bardziej dotkliwe dla osadzonego, niż pobyt w więzieniu dla skazanych. Aresztowani nie maja, w przeciwieństwie do skazanych, prawa do rozmów telefonicznych i przepustek. Ich korespondencja jest cenzurowana przez organ śledczy, co powoduje niejednokrotnie wielotygodniowe opóźnienia poczty. Widzenia z najbliższymi uzależnione są od zgody prokuratora. W niektórych krajach (Norwegia, Szwecja) z tych powodów, po zapadnięciu wyroku sądowego, zalicza się okres tymczasowego aresztowania do ogólnego wymiaru kary pozbawienia wolności w proporcji 1:1,5 lub 1:2.

ZAKAZ TORTUR, NIELUDZKIEGO, PONIŻAJĄCEGO TRAKTOWANIA I KARANIA.
W rozumieniu Konwencji p-ko torturom i innemu okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu lub karaniu z 1984 r. - torturą jest jakiekolwiek działanie powodujące dotkliwy ból lub cierpienie zarówno fizyczne jak i psychiczne. Mowa tutaj o bólu lub cierpieniu zadawanemu celowo określonej osobie po to, aby uzyskać od niej lub osoby trzeciej informacji lub wyznania. Ból ten lub cierpienie może mieć na celu zastraszenie lub przymuszenie tej osoby lub osoby trzeciej
Na tortury składają się trzy elementy:
dotkliwy ból lub cierpienie zadawane danej osobie
określone cele tych działań
fakty, że dopuszcza się ich osoba działająca w imieniu państwa ( funkcjonariusz państwowy ).Pokazuje jakość życia. Zakazane tortury, nieludzkie traktowanie, nieludzkie karanie. Jest tu stopniowalność zła. Tortury są szczytem tego stopniowania. Dotyka to bardzo płynnie kwestii jak ból, cierpienie itp.
Tortury - kryteria i okoliczności:
sposoby i metody traktowania
czas określonego traktowania
skutki fizyczne i psychiczne
wiek,
płeć, stan zdrowia fizycznego i psychicznego
Jest to standard absolutny, tzn. niederogowalny w żadnej sytuacji. Jest on najszerzej obudowany w sensie normatywnym.
Dla zaistnienia tortur nie jest konieczny ból fizyczny ( np. sprawa grecka - przesłuchiwanie kobiety, w pokoju obok nagrany był płacz dziecka ).
Metody przesłuchania:
- deprywacja sensoryczna ( np. w czasie przesłuchiwania nakładano takiej osobie na głowę kaptur, przesłuchiwano osobę, która przez kilka godzin musiała chodzić po schodach, nie pozwalano przesłuchiwanej osobie pić, palić papierosów, spać, ciągły hałas.
Każda tortura jest nieludzka i poniżająca.

ZAKAZ TORTUR W EKPC

Art. 3 KE

Nikt nie może być poddany torturom ani nieludzkiemu lub poniżającemu

traktowaniu albo karaniu.

- zobowiązanie o charakterze niederogowalnym

- prawo absolutne

- KE nie definiuje pojęcia .tortur. ani .nieludzkiego traktowania.

ZAKAZ TORTUR W ORZECZNICTWIE ETPC

- art. 3 Konwencji zawiera jedną z podstawowych wartości demokratycznego

społeczeństwa. W sposób absolutny zakazuje tortur lub nieludzkiego albo poniżającego traktowania lub karania, niezależnie od okoliczności i zachowania ofiary (Labita p.

Włochom, 2000 r.);

- koncepcja .minimalnego progu dolegliwości.; Ocena minimalnego stopnia

dolegliwości jest względna; musi być oceniona przy uwzględnieniu okoliczności każdej sprawy;

- wyrok Irlandia p. Zjednoczonemu Królestwu (1978) . ocena technik śledczych

służb bezpieczeństwa w Irlandii Północnej;

- kryteria oceny: charakter i kontekst traktowania, jego intensywność, metody, czas trwania, skutki fizyczne i psychiczne wywołane u pokrzywdzonego, płeć, wiek i stan zdrowia ofiary;

- tortury: umyślnie nieludzkie traktowanie, powodujące poważne cierpienie fizyczne i/lub psychiczne;

- nieludzkie traktowanie/karanie . powodowanie intensywnego cierpienia fizycznego i/lub psychicznego;

- poniżające traktowanie . sposób traktowania, który ma wzbudzić u ofiary uczucie strachu, niepokoju, poczucie niższości;

- cierpienie i poniżenie musi wykraczać poza nieunikniony element cierpienia i poniżenia związany z daną formą zgodnego z prawem traktowania lub karania (np. naturalny stres psychiczny związany z pozbawieniem wolności, dyskomfort, etc.);

- kary cielesne w szkołach: Tyrer p. Zjednoczonemu Królestwu (1978)

- aktualny problem występujący w skargach przeciwko RP: przeludnienie zakładów karnych (postępowania przed ETPC w toku)

ZAKAZ TORTUR

Nikt nie będzie poddany torturom ani nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu.

Pierwszy precedensowy wyrok na podstawie art. 3 Trybunał wydał w sprawie

Irlandia przeciwko Wielkiej Brytanii (9 lutego 1976 r., skarga nr 5310/71). Zdefiniował tam pojęcie tortur, przyjmując—na tle słynnych pięciu technik przesłuchań przez brytyjskich oficerów bezpieczeństwa osób podejrzanych o udział w działaniach terrorystycznej Irlandzkiej Armii Republikańskiej—że postępowanie funkcjonariuszy musi osiągnąć szczególną intensywność i być zadawane ze szczególnym okrucieństwem aby przekroczyć barierę postępowania okrutnego i osiągnąć poziom tortur. W tej sprawie Trybunał nie zdefiniował tych „technik” jako tortur, ale jako postępowanie okrutne.

W sprawie Irlandia przeciwko Wielkiej Brytanii Trybunał uznał, że ustalenie poziomu dolegliwości złego traktowania jest ze swej istoty względne i w konkretnej sprawie zależy od takich okoliczności, jak czas trwania złego traktowania, jego skutki fizyczne i psychiczne, a w niektórych wypadkach również od płci, wieku i stanu zdrowia ofiary. Takie stanowisko Trybunał konsekwentnie podtrzymywał w późniejszych wyrokach, w których rozstrzygał problem, czy w konkretnej sprawie stopień dolegliwości wynikającej z niewłaściwego traktowania osiągnął poziom pozwalający na przyjęcie, że doszło do złamania zakazu tortur oraz nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania.

W sprawie Tomasi przeciwko Francji(wyrok z 27 sierpnia 1992 r.) Trybunał stwierdził, że potrzeby śledztwa i trudności w walce z przestępczością nie mogą wpływać na ograniczenie nietykalności cielesnej podejrzanego nawet wtedy, gdy chodzi o przestępczość terrorystyczną.

Inną kontrowersyjną kwestią jest problem eutanazji. Nie ma jednolitego stanowiska państw stron EKPCz w tej kwestii. Tak więc i w tej materii nie można mówić o „europejskim standardzie". W głośnej przed paru laty sprawie Dian-ne Pretty ETPCz nie stwierdził naruszenia przez Wlk. Brytanię żadnego z praw konwencji poprzez odmowę zagwarantowania bezkarności mężowi za pomoc w samobójstwie ciężko chorej żony.7 Jednym z argumentów za takim rozstrzygnięciem tej skargi był brak jednolitego stanowiska państw stron EKPCz w tej kwestii.

orzeczenie McCann i inni v. Wielka Brytania (skarga 18984/91) z dnia 27 września 1995 r. W sprawie tej Trybunał orzekł o naruszeniu art. 2 EKPC przez siły bezpieczeństwa Wielkiej Brytanii podczas akcji antyterrorystycznej przeprowadzonej na Gibraltarze. Żołnierze specjalnej jednostki SAS błędnie założyli, że terroryści mają w zasięgu ręki broń i detonatory, dlatego też strzelali tak, by zabić. Trybunał uznał, że podjęte środki i sposób przeprowadzenia samej operacji nie były proporcjonalne do celu, czyli ochrony życia mieszkańców Gibraltaru. Zabicie trzech terrorystów nie było użyciem śmiercionośnej siły w granicach absolutnej konieczności dla obrony jakiejkolwiek osoby przed bezprawną przemocą..

PRAWO DO ŻYCIA ( nie trzeba znać nr art. )
Prawo do życia jest najbardziej podstawowym prawem człowieka. Proklamuje je Powszechna Deklaracja Prawa Człowieka (art. 3) i uznaje Pakt Praw Osobistych i Politycznych (art. 6), formułując to prawo następująco:
Każda jednostka ludzka ma przyrodzone prawo do życia.
Powinno ono być chronione przez ustawę.
Nikt nie powinien być samowolnie pozbawiony życia ani przez państwo, ani przez inną jednostkę czy jakikolwiek inny podmiot.
Pakt dopuszcza karę śmierci. Precyzuje jednak warunki ograniczające jej stosowanie w państwach, gdzie kary tej dotychczas nie zniesiono.
1) Pakt stanowi, że kara śmierci może być orzeczona jedynie za najcięższe zbrodnie, zgodnie z ustawą, która obowiązywała w chwili popełnienia zbrodni.
2) Kara ta może być wykonywana tylko na podstawie prawomocnego wyroku wydanego przez właściwy sąd.
3) Przy czym każdy skazany na śmierć mą prawo ubiegać się o ułaskawienie lub zamianę tej kary na inną.
4) Amnestia, ułaskawienie lub zamiana kary śmierci na inną mogą być zastosowane we wszystkich przypadkach.
5) Nie wolno kary śmierci orzekać w stosunku do osoby, która w chwili popełnienia przestępstwa nie miała skończonych 18 lat życia.
6) Nie wolno wykonywać kary śmierci; w stosunku do kobiety ciężarnej.
7) Pakt zachęca państwa do zniesienia kary śmierci. Stanowi, że wymienione ograniczenia w orzekaniu i wykonywaniu kary śmierci odnoszą się również do osób, które - pozbawiając życia - popełniały zbrodnię ludobójstwa.
Zarówno Powszechna Deklaracja, i Pakt nie wypowiadają się w sprawie aborcji. Prawo do życia w przedstawionym ujęciu ogranicza państwa w stosowaniu kary śmierci i zobowiązuje je do przeciwdziałania pozbawianiu kogokolwiek życia przez jednostkę czy jakikolwiek inny podmiot.
Inny aspekt prawa do życia podejmuje Konwencja o prawach dziecka przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych 20 listopada 1989 r.
W art. 6 nakazuje ona państwom uznawać niezbywalne prawo do życia każdego dziecka, nakładając na nie obowiązek zapewnienia w możliwie maksymalnym zakresie warunków przeżycia i rozwoju dziecka.)

Państwo ma obowiązek ochrony nie życia lecz prawa do życia ludzkiego ( jest to opcja bardziej korzystna dla państwa ).
Państwo ma chronić człowieka przed arbitralnym naruszeniem praw do życia przez funkcjonariuszy służb państwowych ( dotyczy to kary śmierci ). Arbitralne pozbawienie życia w majestacie prawa.

POCZĄTEK PRAWA DO ŻYCIA
Zepchnięte na płaszczyznę krajową. W prawie międzynarodowym nie ma ściśle określonego standardu np. w Irlandii występuje totalny zakaz aborcji (referendum).
ONZ Konwencja Praw Człowieka - def., gdzie pokazuje się tylko górną granicę wiekową. W preambule mówi się o dziecku przed i po narodzeniu.
Amerykańskie prawa człowieka - prawo chronione w zasadzie od momentu poczęcia.
Standardy soft law ( apele moralne ). Absolutnie po stronie ochrony życia poczętego jest Rada Europy, ale jest to tylko soft law.

PROBLEM KOŃCA PRAW DO ŻYCIA
Kwestia eutanazji pełni tu bardzo ważną rolę. Eutanazja per se ( w każdej sytuacji ) musi być rozpatrywana oddzielnie. Ochrona życia za wszelką cenę może prowadzić do naruszenia zakazu nieludzkiego traktowania ( ktoś jest bardzo chory). Wszystko zależy od regulacji krajowych.
Problematyka kary śmierci:
Organy międzynarodowe - walka na rzecz wyeliminowania środka kary śmierci.
VI Protokół Dodatkowy do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności - dotyczy zniesienia kary śmierci (1983 ).

PRAWO DO ŻYCIA

1. Prawo każdej osoby do życia będzie chronione przez ustawę. Nikt nie będzie umyślnie

pozbawiony życia, wyjąwszy przypadki wykonania wyroku sądu skazującego za przestępstwo, za

które ustawa przewiduje taką karę.

2. Pozbawienie życia nie będzie uznane za sprzeczne z niniejszym artykułem, jeżeli nastąpi w

wyniku absolutnie koniecznego użycia siły:

a) w obronie jakiejkolwiek osoby przed bezprawną przemocą;

b) w celu wykonania zgodnego z prawem zatrzymania lub uniemożliwienia ucieczki osobie

pozbawionej wolności zgodnie z prawem;

c) w działaniu podjętym zgodnie z prawem w celu stłumienia zamieszek lub powstania.

13

---