OCHRONA PRAW CZŁOWIEKA

CA1

PRAWA CZŁOWIEKA - ZAGADNIENIA WSTĘPNE

M. Nowicki, Co to są prawa człowieka

PRAWA CZŁOWIEKA: dyscyplina lokująca się pomiędzy filozofią (etyką), prawem i naukami politycznymi. Jako dyscyplina - po II wś, ale korzenie wcześniejsze (starożytność, średniowiecze, Oświecenie). Nie była przedmiotem badań w świecie komunistycznym (burżuazyjna).

Polska: opóźnienie w rozwoju świadomości społ. ze względu na socjalizm. Sens pojęcia wypaczony nie tylko w PRL, ale także w dobie transformacji.

Po co prawa człowieka, skoro mamy demokrację? Rządy większości mogą być tyranią większości. Większość skłonna jest zapominać o problemach mniejszości. Nieograniczone rządy większości stanowią zagrożenie dla grup i jednostek. DEMOKRACJA - rządy większości ograniczone zbiorem praw i wolności przysługujących pojedynczym ludziom, których nie wolno naruszać. Prawa i wolności jednostki ograniczają wolę większości.

KONSTYTUCJONALIZM: zasada ograniczonej władzy. Przejawia się przez pisane konstytucje, zwłaszcza rozdziały poświęcone prawom i wolnościom człowieka. Wytyczają granice władzy większości.

PAŃSTWO PRAWA: państwo, w którym reguły gry między jednostką i władzą są jasne, stabilne i powszechnie znane. Obywatel państwa prawa może z dużym prawdopodobieństwem przewidzieć reakcję władz na swoje zachowanie. Rządzi prawo, a nie arbitralna wola urzędnika. Państwo prawa nie musi być demokratyczne!

WERTYKALNE DZIAŁANIE PRAW CZŁOWIEKA: występowanie tych praw w relacjach między jednostką a władzą.

HORYZONTALNE DZIAŁANIE PRAW CZŁOWIEKA: stosunki międzyludzkie. Nie udało się ich sklasyfikować w oparciu o metodykę praw człowieka.

Prawa człowieka - PRAWA INDYWIDUALNE: podmiotem tych praw jest pojedynczy człowiek. Nie można mówić o prawach mniejszości narodowych, ale o prawach osób należących do mniejszości narodowych!

Grupy praw człowieka:

• PRAWA MATERIALNE - konkretne wolności i prawa przysługujące człowiekowi, np. wolność sumienia, wyznania, wyboru miejsca pobytu.

• Prawa (prawa pozytywne) - obowiązki rządzących zrobienia czegoś czynnie dla człowieka, umożliwienia mu korzystania z jego praw.

• Wolności (prawa negatywne) - nałożone na rządzących zakazy ingerowania w określone obszary życia człowieka.

• PRAWA PROCEDURALNE - dostępne człowiekowi sposoby działania i związane z nimi instytucje, pozwalające mu wyegzekwować od rządzących przestrzeganie jego praw.

PRAWA NIEZBYWALNE: przysługujące jednostce prawa, z których nie może ona zrezygnować, np. wolność osobista. Nie można się jej zrzec, taki dokument byłby nieważny.

Stosunki władza-jednostka:

1. Władza jest pierwotna - to ona nadaje ludziom prawa. Ludzie mają tyle praw, ile im udzieliła.

2. Model umowy społecznej - władza i lud (zbiór jednostek!) zawierają umowę: lud zobowiązuje się do świadczeń na rzecz władzy, władza zobowiązuje się do poszanowania praw jednostek.

3. Model amerykański - ludzie posiadają naturalne, przyrodzone prawa, wynikające z istoty ich człowieczeństwa. Powołują państwo i władzę dla większej wygody życia. Dobrowolnie ograniczają przy tym niektóre swoje prawa i wolności na rzecz władzy. Władza ma tyle uprawnień, ile przekazali jej ludzie. Rządzącym wolno tylko to, na co prawo im zezwala, a ludziom wszystko to, czego prawo im nie zakazuje (ale tylko w relacjach państwo - obywatel!).

GODNOŚĆ OSOBOWA: niezbywalna, przyrodzona człowiekowi (KNS - godność osoby ludzkiej). Wynika z faktu bycia człowiekiem. Godność osobowa to nie to samo co godność osobista (związana z honorem). Prawa człowieka nie gwarantują dostatniego i szczęśliwego życia, ale gwarantują ochronę przed upokorzeniem ze strony państwa, a także zachowanie przez jednostkę jej indywidualności i niepowtarzalności. Z godności wyprowadza się dwa pojęcia:

• Wolność - różne koncepcje: amerykańska - wolność od państwa (i prawo dążenia do szczęścia); europejska - wolność przez państwo (roszczeniowość koncepcji w zakresie prawa do szczęścia).

• Równość - różne znaczenie: równość warunków życia, równość szans, równość praw i równość przed prawem. Równość praw -> zakaz dyskryminacji (każde, nieuzasadnione racjonalnie zróżnicowanie praw czy uprawnień).

PRAWA OGRANICZONE: większość materialnych, poza wolnością od tortur i od niewolnictwa (EKPCz). Ograniczone przez prawa i wolności innych ludzi, lub względami takimi jak bezpieczeństwo czy porządek publiczny. Ograniczenia: tylko w ściśle określonych sytuacjach, tylko w drodze ustawy, tylko o tyle, o ile to konieczne, tylko w formie dopuszczalnej w demokratycznym społeczeństwie wolnych ludzi. Zakres i forma ograniczeń są bardzo restrykcyjnie badane (Europejski Trybunał Praw Człowieka). Możliwość ograniczenia praw człowieka nie likwiduje ich istoty!

Uznanie praw człowieka nie jest wystarczające, jeżeli nie istnieją odpowiednie procedury ich egzekwowania, obrony przed ich naruszaniem. Rządzący zawsze mają skłonność do naruszania praw rządzonych, bo tak można rządzić skuteczniej. W państwach demokratycznych powołuje się odpowiednie instytucje ochrony praw człowieka: sądy, ombudsmani, obywatelska inicjatywa ustawodawcza, skarga do TK, bezpośrednie stosowanie przepisów konstytucji, NGO, petycje itp. Dobry system polityczny, z odpowiednio rozdzielonymi władzami, sprzyja ochronie praw człowieka.

Prawa człowieka rozwijają się w czasie w prawie krajowym, ich katalog stopniowo się rozszerza, a prawo mn określa jedynie minimalny standard, wspólny dla wszystkich państw. Często nowe prawa są odpowiedzią na nowe problemy pojawiające się w rozwijającym się świecie.

R. Kuźniar, Prawa człowieka. Prawo, instytucje, stosunki międzynarodowe

HISTORYCZNE IDEE I DOKTRYNY PRAW CZŁOWIEKA: rozwój idei praw człowieka dokonywał się w sposób nieciągły. Nie miała też miejsca kumulacja wiedzy w dziedzinie praw człowieka.

Czasy starożytne: refleksja dotycząca pcz na gruncie etyki. Kodeks Hammurabiego: zadaniem króla jest stanie na straży sprawiedliwości i ochrona słabych przed nadużyciami silnych. Sofiści: naturalna wolność i równość ludzi, wyższość praw naturalnych nad stanowionymi. Stoicy: prawo naturalne obejmuje obywateli wszystkich państw. Arystoteles: koncepcja praw naturalnych, ale dopuszczał niewolnictwo. Demokracja ateńska: wolność czynu i słowa w granicach prawa oraz równość praw obywateli. Początki prawa natury znajdujemy w Grecji - przejęli następnie Rzymianie: myśliciele (Cyceron, Seneka) i prawnicy. Justynian: prawo natury jest najwyższym źródłem prawa (ius gentium - nakazy obowiązujące wszystkich ludzi).

Idea praw człowieka narodziła się w europejskim kręgu cywilizacyjnym: etyka judeochrześcijańska (przyrodzona godność) + grecka estetyka + rzymskie prawo.

Średniowiecze: filozofia chrześcijańska, zwłaszcza św. Tomasz. Prawa nie są nadawane przez władzę, ale przyrodzone, pochodzą od Stwórcy. Są niezmienne, jednakowe dla wszystkich i możliwe do poznania przez wszystkich. Normy stanowione muszą być zgodne w naturalnymi. Prawo doczesne, które nie zostało wywiedzione z naturalnego, jest niesprawiedliwe.

Pierwsze dokumenty: Magna Charta Libertatum (przywilej króla Jana bez Ziemi, 1215 r.) - uznawana za początek kodyfikacji pcz. Konstytucyjne ograniczenie władzy królewskiej.

Polska: jeden z nielicznych krajów, gdzie swobody obywatelskie były częścią praktyki życia publicznego. Zasada neminem captivabimus nisi iure dictum - nikogo nie uwięzimy bez wyroku sądowego. Doktryna tolerancji religijnej Włodkowica (1414-15): nakaz miłości bliźniego, w tym tolerancja wobec pogan.

Szkoła prawa natury: poł. XVII w., wyrosła na gruncie Odrodzenia (humanizm). Hugo Grotius, Thomas Hobbes, John Locke, Samuel Pufendorf. Ludzie żyjący w stanie natury korzystali bez przeszkód z przynależnych im praw: do życia, do wolności, równości, własności. Odejście od teocentryzmu na rzecz antropocentryzmu.

Teoria umowy społecznej: ponieważ ludzie porzucają stan natury i tworzą społeczeństwa, to zmienia się kontekst przysługujących im praw. Jednostki, tworząc całość, zawierają umowę między sobą (wymiar horyzontalny) i z państwem (wymiar wertykalny). Uzyskują formalną gwarancję swych praw.

• Hobbes - powołanie władzy pozbawia ludzi bezpowrotnie ich praw,

• Locke - człowiek sam nie może zrzec się swoich przyrodzonych praw, zawarcie umowy społecznej tylko je wzmacnia.

Ius resistendi - prawo oporu wobec władzy złej, tyrańskiej, która sprzeniewierza się umowie społ. i narusza prawa naturalne.

Oświecenie: przejęło teorię prawa natury i umowy społ. Monteskiusz, Rousseau (równość jest warunkiem wolności, niezbywalna suwerenność ludu), Kant (utożsamiał właściwe prawo naturalne z moralnością, imperatyw kategoryczny).

Dokumenty:

• Anglia - The Habeas Corpus Act (1679) i The Bill of Rights (1689) - rozszerzenie swobód obywatelskich.

• USA - Deklaracja Niepodległości (1776) - uznaje niezbywalność praw naturalnych, a obowiązkiem rządu jest ich zabezpieczanie.

• Francja - Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela (1789) - ludzie rodzą się wolni i równi wobec prawa. Wolność jest możnością czynienia wszystkiego, co nie szkodzi innym. Była syntezą dotychczasowych idei i koncepcji pcz

Pisma THOMASA PAINE'A: rozprawa „Prawa człowieka” (1791-2), istnieje nierozerwalny związek między respektowaniem przez rządy niezbywalnych praw człowieka a pokojem. Warunkiem pokoju jest zatem poszanowanie wolności, równości, godności jednostek i prawa narodów do samostanowienia. Naród ma prawo do zmiany (również gwałtownej) rządu, który przestał wyrażać jego suwerenną wolę.

Polska: znajdowała się w głównym nurcie postępu w dziedzinie pcz. Konstytucja 3M: podstawowe prawa - bezpieczeństwo osobiste i własność (chociaż tylko w odniesieniu do szlachty i ziemian), tolerancja religijna (choć religia panująca rzymskokatolicka), trójpodział władz.

Liberalna koncepcja pcz:

• każda jednostka jest podmiotem pewnego katalogu praw naturalnych - wolność, równość, własność,

• wolność jednostki ograniczają jedynie swobody innych i interes społ.

• prawa i swobody jednostki wyznaczają zakres władzy państwowej

• status negatywny pcz - autonomia pewnej sfery życia ludzkiego i brak powinności państwa na rzecz kształtowania takich warunków życia społ. i ekon., które by realnie gwarantowały formalne prawa i swobody.

XIX wiek: wzbogacenie i geograficzne rozszerzenie zasięgu oddziaływania liberalnej koncepcji pcz. Rozwój konstytucjonalizmu, kapitalizmu, przeobrażenia społ. i gosp., rozwój instytucji państwa i prawa. Odejście od koncepcji „stróża nocnego” i jednoczesne narodziny społeczeństwa obywatelskiego. Rozwój ruchów społecznych stawia na porządku dziennym kwestię praw ekonomicznych i społ. Stąd rozwój ustawodawstwa socjalnego pod koniec wieku. Okazało się, że liberalna doktryna pcz w czystej postaci nie zdaje egzaminu i konieczne są jej modyfikacje i uzupełnienia.

XX w.: ochrona praw i wolności pozostaje nadal domeną prawa wew. państwa.

• Pierwszoplanowe znaczenie praw obywatelskich i wolności politycznych,

• Świętość i nienaruszalność prawa własności,

• Wolność przestaje być absolutna, a coraz większą wagę przywiązuje się do równości (również gwarancje materialne),

• Coraz większa rola państwa w tworzeniu gwarancji formalnych i materialnych zabezpieczeń praw ekon. i socjal.

• Obok swobód obywatele mają też obowiązki wobec państwa i społeczeństwa

W XX w. pojawiło się zagrożenie dla doktryny pcz ze strony totalitaryzmu w odmianie faszystowskiej i komunistycznej.

Po II wś mamy do czynienia z umiędzynarodowieniem problematyki praw człowieka i ich ochrony.

POCZĄTKI PRAWNOMIĘDZYNARODOWEJ OCHRONY PCZ: podstawową trudności w rozwoju prawnomn ochrony pcz była święta zasada suwerenności państw. Już Grocjusz dopuszczał zew. interwencję w suwerenność, ale tylko w sytuacji gdy państwo rażąco i brutalnie narusza prawa naturalne swoich obywateli. Stało się to podstawą doktryny interwencji humanitarnej. W jej świetle użycie siły wobec władzy, która prześladuje swoich poddanych jest uprawnione. W praktyce było nadużywane przez mocarstwa w stosunku do państw słabszych, głównie w epoce kolonializmu.

Pierwsze dokumenty międzynarodowe dotyczyły mniejszości, potencjalnie narażonych na prześladowania:

• Traktat z Oliwy (1660) - po wojnie polsko-szwedzkiej - zapewniono gwarancje swobód religijnych dla protestantów w Prusach Królewskich,

• Kongres wiedeński (1815) - prawa mniejszości,

• Akt generalny konferencji berlińskiej (1885) - zakaz handlu niewolnikami

• Traktaty z Paryża (1856) i Berlina (1878) - mn ochrona mniejszości chrześc. w imperium otomańskim.

XIX w. - narodziny nowej gałęzi prawa mn - prawa humanitarnego. Inicjatorem był Henri Dunant (pierwszy laureat pokojowej Nagrody Nobla, 1901). W 1863 r. doprowadził do utworzenia Komitetu Genewskiego (później Mn. Komitet Czerwonego Krzyża), a w 1864 - konwencji prawa humanitarnego (o polepszeniu losu rannych żołnierzy w armiach polowych - ochrona rannym i chorym niezależnie od kraju pochodzenia).

Klauzula Martensa: tam, gdzie brak konkretnych przepisów prawa ludność i wojujący pozostają pod opieką i władzą zasad prawa narodów, wypływających ze zwyczajów ustanowionych między narodami cywilizowanymi oraz z zasad ludzkości i wymagań sumienia publicznego. Wywarła znaczący wpływ na filozofię tworzenia prawa mn w zakresie pcz.

Liga Narodów - jedynie kwestia ochrony praw mniejszości narodowych. System Ligi obejmował zaledwie ochronę mniejszości narodowych w niektórych krajach Europy (traktaty mniejszościowe), pewną ochronę rdzennych mieszkańców terytoriów mandatowych Ligi (Pakt LN, art. XII) oraz zaczątki mn prawa pracy (PLN, art. XXIII). Rozdz. XIII późniejszego Traktatu Wersalskiego stanowił konstytucję Mn Organizacji Pracy.

Trzy trendy:

1. przechodzenie od praw indywidualnych i absolutnych do praw człowieka żyjącego w społeczeństwie, który obok praw ma także obowiązki,

2. przechodzenie od negatywnego statusu jednostki wobec państwa do sytuacji, w której jednostka zdobywa wiele uprawnień i może domagać się od państwa świadczeń na jej rzecz,

3. stopniowe uznawanie kompetencji prawa mn do ochrony praw jednostki i grup ludzkich.

Obecnie dla rozwoju praw człowieka charakterystyczne jest ostateczne zerwanie związku między refleksją filozoficzną na temat pcz, a konkretnymi rozwiązaniami legislacyjno-instytucjonalnymi. Wpływ myślicieli zmalał, nie ma miejsca na refleksję o podstawowych wartościach i zasadach, które powinny porządkować przestrzeń pcz., przesłonięte są taktyką formułowania kolejnych roszczeń przez grupy społ.

• oderwanie praw człowieka od praw natury

• postępujące odrywanie praw człowieka od odpowiedzialności

• coraz bardziej absolutyzowana tolerancja wobec różnych wspólnot i subkultur często oznacza rezygnację z wartości i kryteriów wspólnych dla całej społeczności (poprawność polityczna)

• wulgaryzacja kultury masowej i postępująca komercjalizacja życia społecznego prowadzą do stopniowej erozji wartości godności osobistej człowieka

• rozrywanie związków między prawami człowieka a moralnością (JPII: Historia uczy, że demokracja bez wartości łatwo przemienia się w jawny lub zakamuflowany totalitaryzm)

• próby kwestionowania samej idei uniwersalizmu praw człowieka

• problem miejsca praw ekon i społ, zakres i relacje w innymi kategoriami praw, dychotomiczne ujmowanie praw ekon i Polit, próby dowodzenia, iż rozwój ekon i budowanie dobrobytu możliwe jest tylko w warunkach ograniczenia praw politycznych i obywatelskich

• deformacje roszczeniowe i formalistyczne w debacie o pcz, rosnącą liczbę roszczeń zaspokoić może tylko państwo, które dodatkowo się rozrasta, procedury sądowe chronią przestępców itp., zagadnienie eutanazji i klonowania ludzi, parity democracy

• pomijanie pytania o granice rozszerzania praw człowieka, traktowanie każdego nowego prawa jak sukces.

Generacje praw człowieka:

1. prawa fundamentalne, obywatelskie i polityczne - rezultat rewolucji liberalnych XVII-XIX w. (wolność)

2. ekonomiczne, społeczne i kulturalne - rezultat działalności ruchu robotniczego od poł. XIX w. i polityki krajów realsocu (równość)

3. prawa kolektywne, prawa solidarności - pochodna globalnych problemów i wyzwań XX i XXI w. (braterstwo):

• prawo do pokoju - początkowo sądzono, iż wystarczy sam zakaz wojny. Sytuacje konfliktów zbrojnych zawsze wiąże się z masowym pogwałceniem podstawowego prawa człowieka: prawa do życia. Definicja pokoju (Czerwony Krzyż 1948): dynamiczny proces współpracy opartej na wolności, niepodległości, suwerenności narodowej, równości, poszanowaniu praw człowieka, jak również opartej na słusznym i sprawiedliwym podziale zasobów, w celu zaspokojenia potrzeb ludów. Rezolucja Komisji PCz ONZ (1976), Deklaracja o wychowaniu społeczeństw w duchu pokoju ONZ (1978).

• do rozwoju - idea powstała na pocz. l. 70., konstrukcja prawna służąca rozwojowi cywilizacyjnemu państw Trzeciego Świata. Deklaracja o postępie społecznym i rozwoju ONZ (1969), rezolucja KPCz ONZ (1979, uznała prawo do rozwoju za niezbywalne prawo człowieka), Deklaracja o prawie do rozwoju ONZ (1986), deklaracja na zakończenie Światowej Konferencji PCz w Wiedniu (1993, brak rozwoju nie może być przywoływany dla usprawiedliwienia ograniczania pcz). Mimo iż przyjęte w dokumentach mn to nie wszyscy uznają je za pcz

• do środowiska naturalnego - jako następstwo zagrożeń ekologicznych, związanych z żywiołowym rozwojem technologii i przemysłu, nierzadko zagrażającym życiu i zdrowiu człowieka. Impulsem była deklaracja Sztokholmskiej Konferencji w sprawie Środowiska Człowieka (1972, człowiek ma podstawowe prawo do wolności, równości i odpowiednich warunków życia w środowisku o jakości pozwalającej na życie w godności i dobrobycie). Wynika z prawa do życia. Regulacje rozwijane częściowo w wew. legislacji państw, a częściowo w odrębnej gałęzi prawa mn - international environmental law.

• do komunikowania się - jak dotąd nie doszło do konkretyzacji tego prawa. Ma znaczenie ze względu na dysproporcje w zakresie dysponowania technicznymi środkami komunikowania.

• do wspólnego dziedzictwa ludzkości - obejmuje zarówno dziedzictwo historyczne (kulturalne), jak i zasoby naturalne. Brak bezpośredniego sformułowania w kategoriach pcz.

• do pomocy humanitarnej.

D. Ostrowska, Z. Hołda, Ochrona praw człowieka w systemie Rady Europy

SYSTEM RADY EUROPY: system regionalny, europejski, u podstaw leży wspólnota wartości i kultury.

RADA EUROPY (1949) - skupia państwa demokratyczne i praworządne, przywiązane do wartości moralnych i duchowych Europy.

Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (Europejska Konwencja PCz) - Rzym, 4.11.1950 (w życie w 1953), uzupełniona 13 protokołami. Odwołanie do Powsz. Dekl. PCz. Celem RE jest osiągnięcie większej jedności członków i rozwój oraz ochrona praw i wolności człowieka, także rozwój wartości państw-sygnatariuszy. Obejmuje w zasadzie prawa i wolności osobiste i polityczne. Państwa-strony muszą zapewnić objęte nią prawa i wolności każdemu człowiekowi, podlegającemu ich jurysdykcji.

Konwencja przewiduje możliwość ograniczenia niektórych praw w szczególnie uzasadnionych i przewidzianych prawem przypadkach. Niektóre nie podlegają żadnym ograniczeniom.

Mechanizm kontrolny polega na modelu sądowym. Pierwotnie dwa podstawowe organy: Europejska Komisja PCz i Europejski Trybunał PCz. Po reformie 1998: jeden organ - Europejski Trybunał Praw Człowieka - działa stale, siedziba: Strasburg. Skragi (państwowe i indywidualne) wnoszone są bezpośrednio do trybunału. Orzeka w składzie komitetów (3 sędziów), izb (7 sędziów) oraz Wielkiej Izby (17 sędziów).

Składa się z sędziów w równej liczbie państw-stron. Sędziowie zasiadają w trybunale we własnym imieniu. Wybierani przez Zgrom. Parlamentarne Rady Europy na 6 lat, z możliwością reelekcji.

Postępowanie toczy się na podstawie skargi:

• skarga państwowa - służy każdemu państwu-stronie i może być wniesiona przeciwko każdemu państwu-stronie, które naruszyło postanowienia konwencji

• skarga indywidualna - może być wniesiona przez każdą osobę fizyczną, ngo lub grupę osób, która uważa, że stała się ofiarą naruszenia praw wynikających z konwencji.

Skarga będzie rozpatrzona przez trybunał dopiero wówczas, gdy wyczerpane zostaną wszystkie inne drogi dochodzenia swoich praw przez osobę, przewidzianych w prawie wewnętrznym, i jeśli skarga została wniesiona przed upływem 6 m-cy od daty ostatecznej decyzji.

1. Ocena formalna skargi

2. Ocena merytoryczna skargi

Skarga niedopuszczalna:

1. jest anonimowa

2. jest co do istoty identyczna ze sprawą rozpatrzoną już przez trybunał lub ze sprawą poddaną innej mn procedurze dochodzenia lub rozstrzygnięcia - jeżeli nie zawiera nowych, istotnych informacji,

3. jeżeli nie daje się pogodzić z postanowieniami konwencji,

4. jeżeli jest w sposób oczywisty nieuzasadniona,

5. stanowi nadużycia prawa do skargi,

6. nie pochodzi od osoby fiz., ngo lub grupy jednostek,

7. nie jest skierowana przeciwko konkretnej decyzji państwa-strony, naruszającej prawa skarżącego,

8. nie dotyczy zdarzeń, które miały miejsce w czasie, gdy państwo było związane postanowieniami konwencji,

9. skarżący przed wniesieniem skargi nie wyczerpał wszystkich przewidzianych prawem krajowym środków prawnych

10. skarga wniesiona została po upływie 6 m-cy od dnia podjęcia przez państwo ostatecznej decyzji

Uznanie skargi za niedopuszczalną kończy sprawę. Na tym etapie trybunał orzeka 3-osobowo i może prowadzić korespondencję ze skarżącym i żądać stosownych wyjaśnień od oskarżonego państwa.

Po uznaniu skargi za dopuszczalną trybunał orzeka 7-osobowo, sprawę rozpatruje się dalej już z udziałem przedstawicieli stron. Jeżeli zachodzi potrzeba, może być podjęte dochodzenie, bądź polubowne załatwienie sprawy. Polubowne załatwienie sprawy przesądza o jej skreśleniu z listy spraw rozpatrywanych przez trybunał.

Trybunał może orzekać o dopuszczalności skarg państwowych jedynie w 7-osobowym składzie.

Jeżeli w toku sprawy pojawią się poważne wątpliwości interpretacyjne, albo gdy rozstrzygnięcie takiej sprawy może stanąć w sprzeczności z wyrokiem wcześniej wydanym, Izba może, jeszcze przed rozstrzygnięciem, zrzec się swojej właściwości na rzecz Wielkiej Izby (za zgodą stron).

Rozprawy mają generalnie charakter publiczny. Po jej zamknięciu trybunał wydaje wyrok, w którym stwierdza, czy nastąpiło naruszenie konwencji. Może orzec o słusznym zadośćuczynieniu na rzecz skarżącego.

Wyroki Wielkiej Izby są ostateczne. Wyroki izby są ostateczne tylko, jeżeli strony postępowania oświadczą, iż nie będą wnioskować o przekazanie sprawy Wielkiej Izbie (albo nie złożą takiego wniosku w ciągu 3 m-cy). Wielka Izba może także taki wniosek odrzucić, gdyż stosowane są one w sytuacjach wyjątkowych (interpretacja, ważne zagadnienie ogólne). Wszystkie decyzje oraz wyroki trybunału muszą być uzasadniane. Jeżeli wyrok nie był jednomyślny, każdy sędzia może złożyć odrębne zdanie. Publikowane są wyroki ostateczne. Nad wykonaniem wyroku czuwa Komitet Ministrów RE - może ono polegać na uchyleniu lub zmianie orzeczenia sądu czy decyzji administracyjnej, wypłaceniu odszkodowania, dokonaniu zmian w przepisach prawa.

Wyroki trybunału składają się na tzw. „orzecznictwo strasburskie”, które obrasta konwencję i jej protokoły. Wyroki, formalnie wiążące strony postępowania, w praktyce uwzględniane są przez inne państwa, zarówno w procesie stanowienia, jak i stosowania prawa.

2

---