Europejski Obszar Gospodarczy
Europejski Obszar Gospodarczy (European Economic Area, EEA), strefa wolnego handlu na świecie złożona z krajów należących do UE i Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu. EOG stanowi 25 krajów Unii Europejskiej oraz Norwegia, Lichtenstein i Islandia.
Jedynym krajem EFTA, który nie przystąpił do EOG jest Szwajcaria, której obywatele wypowiedzieli się w referendum przeciwko tej organizacji. Do obszaru przystąpił natomiast w 1995 roku Lichtenstein pozostający w unii celnej ze Szwajcarią. EOG tworzy jedną z największych stref wolnego handlu na świecie. Na obszarze Europejskiego Obszaru Gospodarczego zamieszkuje prawie 380 mln ludzi. Udział EOG w światowej produkcji przekroczył 40%.
EOG powołany został na mocy traktatu zawartego w Porto 2 maja 1992 roku. Funkcjonuje od 1 stycznia 1994r. Inicjatywa powstania EOG wyszła ze strony państw członkowskich EFTA już w ramach Deklaracji Luksemburskiej.
Po utworzeniu Wspólnot Europejskich oraz Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu (EFTA) stało się jasnym, że rynek europejski jest swego rodzaju całością i izolowanie się może doprowadzić do stagnacji. Wzajemne powiązanie gospodarek przekładało się między innymi na obroty handlowe poszczególnych państw, które w wielu przypadkach utrzymywały się na poziomie 50 procent. Dlatego już w 1977 roku państwa EFTA zawarły umowy z WE w sprawie zniesienia ceł w handlu artykułami gł. przemysłowymi. Szeroka współpraca w zakresie gospodarczym, rozszerzona o transport i komunikację, badania naukowe i ochronę środowiska stworzyły możliwości dalszego rozwoju zarówno jednych, jak i drugich. Powstanie EOG w dotychczasowym kształcie to koniec lat 80-tych. Główną zasadą miało być wspólne administrowanie europejskim obszarem gospodarczym. Propozycja ta wyszła z krajów Wspólnot Europejskich i EFTA podczas spotkania na szczycie w Oslo w marcu 1989 roku. W rezultacie 20 czerwca 1990 r. rozpoczęły się negocjacje w tej sprawie. Zakończyły się one wypracowaniem obszernego (ponad 1200 str.) Układu w sprawie utworzenia EOG.
EOG opiera się na czterech fundamentalnych wolnościach: swobodzie przepływu ludzi, kapitału, towarów i usług.
Porozumienie o EOG zakłada swobodny przepływ artykułów przemysłowych, usług, siły roboczej, kapitału i osób pomiędzy państwami członkowskimi oraz jednolity system wolnej konkurencji oparty na ustawodawstwie UE. Celem EOG jest również dążenie do trwałego wzrostu gospodarczego i zmniejszenia bezrobocia. Układ EOG przewiduje też podjęcie przez jego państwa członkowskie współpracy w dziedzinach pozagospodarczych, a mianowicie: ochrony środowiska, polityki socjalnej, turystyki, audiowizualnej, oświaty, badań naukowych i rozwoju technologicznego, informatyki i statystyki. Są też prowadzone działania służące rozwojowi małych i średnich przedsiębiorstw.
Naczelnym Organem EOG jest Rada składająca się z przedstawicieli państw członkowskich oraz Komisji Europejskiej. Organem wykonawczym jest Wspólny Komitet. Powołano również Komitet ds. Sporów, rozpatrujący sprawy miedzy państwami, z wyjątkiem spraw dotyczących konkurencji, w których kompetentny jest Europejski Trybunał Sprawiedliwości (organ Wspólnot Europejskich). Organami o charakterze doradczym są Wspólny Komitet Parlamentarny, składający się z przedstawicieli parlamentów krajowych państw EFTA i Parlamentu Europejskiego oraz Komitet Doradczy w skład którego wchodzą przedstawiciele organizacji społecznych i gospodarczych państw EOG.
Polska stała się członkiem EOG na mocy podpisanej w dniu 14 października 2003 r. przez przedstawiciela Rządu Polskiego (Ministra Spraw Zagranicznych RP) Umowy o rozszerzeniu Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Jednym z elementów podpisanej umowy było przyznanie Polsce, podobnie jak i pozostałym ówcześnie kandydującym krajom do członkostwa w Unii Europejskiej, środków finansowych w postaci dwóch instrumentów: Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Norweskiego Mechanizmu Finansowego. Łącznie Polska w ramach obu mechanizmów otrzyma 533,51 mln euro na lata 2004-2009.
Darczyńcami pomocy są 3 kraje (spośród 4 krajów EFTA): Norwegia, Lichtenstein i Islandia. Podstawowym celem mechanizmów jest przyczynianie się do zmniejszenia różnic społecznych i ekonomicznych w obrębie Europejskiego Obszaru Gospodarczego.
W ramach Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego jest 6 obszarów priorytetowych:
Ochrona środowiska, w tym środowiska ludzkiego, poprzez m.in. redukcję zanieczyszczeń i promowanie odnawialnych źródeł energii,
Promowanie zrównoważonego rozwoju poprzez lepsze wykorzystanie i zarządzanie zasobami,
Ochrona kulturowego dziedzictwa europejskiego, w tym transport publiczny i odnowa miast,
Rozwój zasobów ludzkich poprzez m.in. promowanie wykształcenia i szkoleń, wzmacnianie w samorządzie i jego instytucjach potencjału z zakresu administracji lub służby publicznej, a także wzmacnianie wspierających go procesów demokratycznych,
Opieka zdrowotna i opieka nad dzieckiem,
Badania naukowe.
W ramach z Norweskiego Mechanizmu Finansowego mogą być wspierane działania podejmowane w ramach wszystkich sześciu priorytetów Mechanizmu Finansowego EOG, oraz na zasadach pierwszeństwa następujące 4 obszary priorytetowe:
Wdrażanie przepisów z Schengen, wspieranie Narodowych Planów Działania z Schengen, jak również wzmacnianie sądownictwa,
Ochrona środowiska, ze szczególnym uwzględnieniem wzmocnienia zdolności administracyjnych do wprowadzania w życie odpowiednich przepisów istotnych dla realizacji projektów inwestycyjnych,
Polityka regionalna i działania transgraniczne,
Pomoc techniczna przy wdrażaniu acquis communautaire.
Oba Mechanizmy zostały objęte jednolitymi zasadami i procedurami oraz podlegają jednemu systemowi zarządzania i wdrażania w Polsce. Obecnie funkcję koordynacyjną w tym względzie pełni Ministerstwo Rozwoju Regionalnego wydzielone z Ministerstwa Gospodarki i Pracy 31 października 2005 r.
Wszystkie państwa członkowskie EOG płacą składkę do Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju oraz na Europejski Fundusz Spójności.
W układzie brak zapisów regulujących sprawy rolnictwa, handlu artykułami rolnymi, a także zniesienia kontroli celnej .
Czyli można powiedzieć, że wspólny rynek obejmuje niemalże wszystko poza handlem artykułami rolnymi. Co z punktu widzenia polskich interesów jest dużym plusem. Zezwala to bowiem na ochronę naszego rynku rolnego i przemysłu spożywczego, czyli najważniejszych dziedzin gospodarki w Polsce, które maja szansę na dynamiczny rozwój, jeśli nie zostanie im narzucone0 unijne zahamowania, np. limitów produkcji.
Jeden z priorytetów programu EOG jest adresowany bezpośrednio do inicjatyw kulturalnych: ochrona kulturowego dziedzictwa europejskiego, w tym transportu publicznego i odnowy miast. Na realizację tego priorytetu przeznaczono 14,5% (czyli 77,46 mln euro) z całości przyznanych Polsce środków. Dotyczy to gł. podniesienia atrakcyjności turystycznej, mieszkaniowej i inwestycyjnej miast poprzez m.in. zachowanie i odbudowę dziedzictwa kulturowego o znaczeniu europejskim oraz wykreowanie narodowych produktów turystyki kulturowej w historycznych metropoliach Polski. Dofinansowanie projektów ze środków EOG może wynieść nawet do 85% kosztów kwalifikowanych dla projektów współfinansowanych z budżetu centralnego lub samorządowego.
Trzeba zaznaczyć, że po przystąpieniu do Wspólnot w 1995 roku Austrii, Finlandii i Szwecji (dotychczas członków EFTA) zmalało znaczenie EOG, który często uważany jest za etap przejściowy państw na drodze do UE.