INTERPRETACJA ŹRÓDEŁ

Hermeneutyka - nauka o możliwościach interpretacji, wyjaśniania i rozumienia. Zadaniem hermeneutyki jest m.in. krytyczne wypracowanie autentycznego sensu tekstu źródłowego.

1. Zasady i metody interpretacji - czyli sposoby i techniki określania sensów i odniesień w tekście:

a) zasada podobieństwa - z podobieństwa 2 lub więcej form językowych badacz wnosi o tożsamości lub podobieństwie ich znaczenia, pozwala na ustalenie znaczeń w nowych kontekstach językowych.

b) zasada kontrastu - użycie 1 wyrażenia jest zawsze równoznaczne z wyborem pewnego znaczenia w opozycji do możliwego użycia innych wyrażeń (np. słowo „jedziemy” stoi w opozycji do słów „płyniemy”, „idziemy”).

c) zasada determinacji - określenie znaczenia tekstu poprzez określenie znaczenie jego części i całości, badanie spójności całego tekstu i poszczególnych jego części, szuka się takich znaczeń użytych wyrażeń, żeby wypowiedź miała sens jako całość.

d) określanie sensu przez odwołanie się do intencji i celów autora - określenie, co autor chciał przekazać odbiorcom.

e) kontekstowa metoda interpretacji - określanie znaczeń i oznaczeń przez odwołanie się do kontekstu, w którym nastąpiły wyrażenia

f) metoda użycia - ustalanie znaczeń wyrazów i zdań w różnych kontekstach, w jakich występują.

2. Wymiar syntaktyczny - wstępne rozeznanie, co do charakteru źródła, określenie, do jakiego rodzaju i gatunku należy dane źródło.

Dokonujemy rozstrzygnięcia na podstawie wiedzy o rodzajach i gatunkach źródeł.

3. Wymiar semantyczny - interpretacja właściwa - charakterystyka faktów źródłowych, określenie „o czym mówi nam treść źródła”.

a) Interpretacja oznaczeń (odniesień)

- ustalenie, do czego/kogo odnoszą się poszczególne wyrażenia, czy określają osobę, zjawisko, przedmiot, miejsce itp.

- ustalenie, czy dane osoby (zjawiska, przedmioty, miejsca), zapisane w źródle istniały a jeśli tak, to kiedy i czy zostały opisane w sposób prawdziwy.

- ustalenie cech opisywanych osób (zjawisk itd.)

b) Interpretacja znaczeń (sensów)

- ustalenie, co źródło mówi o osobach (zjawiskach, przedmiotach, zjawiskach), do których się odnosi.

- zrozumienie sensu poszczególnych wyrażeń, zdań i większych fragmentów.

Interpretacja ujednoznaczniająca: likwidacja homonimii (wieloznaczności wyrażeń), słowo: zamek - do drzwi lub zamek jako budynek; zdrada polityka - może oznaczać, że polityk zdradził lub został zdradzony.

Interpretacja dookreślająca: ustalenie precyzji i jasności wyrażeń w danym kontekście (np. czy wyraz „książę” oznacza niekoronowanego władcę, członka rodziny panującej czy arystokratę). Dokonujemy analizy słownikowego znaczenia słowa oraz różnych możliwych sensów użycia słowa w wypowiedzi.

Interpretacja uzupełniająca: likwidacja niedomówień i aluzji, gdy tekst jest niejasny (np. wyjaśnienie pewnych zdarzeń i faktów, bez których tekst źródła nie jest zrozumiały).

Interpretacja konkretyzująca: ustalenie co autor miał na myśli pisząc dany wyraz/wyrażenie.

Interpretacja rozwijająca: uzupełnienie informacji zawartej w źródle.

Interpretacja przekształcająca: skorygowanie błędnej informacji w źródle lub zmanipulowanie jej poprzez uwypuklenie/pominięcie pewnych jej cech.

Z wymiarem semantycznym interpretacji źródeł wiążą się pojęcia:

Temat - ustalenie przedmiotu opisywanego przez źródło

Remat - sposób prezentacji danego przedmiotu (czy jest prezentowany w sposób pozytywny, negatywny czy neutralny).

Temat-remat - w gramatyce funkcjonalnej jest to opozycja między tym, czego dotyczy wypowiedź (tematem), a tym, co o temacie jest powiedziane (rematem). Temat jest znaną, określoną wcześniej częścią wypowiedzi (informacją wyjściową), zaś remat wprowadza dodatkowe informacje.

Przykład w języku polskim:

• Janek pisze niezbyt starannie. - tematem jest Janek.

• Pisze to on niezbyt starannie (ale za to jak rysuje!) - tematem jest pisanie.

4. Wymiar pragmatyczny - ustalenie informacji na temat autora źródła, czy/co/kto wpłynął/ęło na powstanie źródła, ułatwia interpretację semantyczną.

a) ustalenie kim był autor źródła, kiedy żył, jego pochodzenia, wykształcenia, wartości wyznawanych, poglądów, czasu powstania źródła, pozwoli to na ustalenie wiarygodności autora i celów napisania źródła, sprawdzenie, czy autor pisał prawdę a jeśli nie, to dlaczego tak się stało

b) możliwe cele napisania źródła:

- deskryptywny: autor chciał przedstawić jakiś fakt, zdarzenie, osobę (np. artykuł informacyjny, kronika, dziennik, dokument)

- ekspresyjny: autor chciał wyrazić swoje uczucia (utwory poetyckie, wspomnienie, pamiętnik, komentarz, program polityczny)

- petryfikujący: uwiecznienie autora i jego myśli dla potomności (epitafium, oda, kronika, hymn)

- afirmacyjny: autor chciał wychwalić siebie lub innych albo też usprawiedliwić swoje czyny lub czyny innych (oda, hymn, pieśń, panegiryk)

- utylitarny: autor chciał uzyskać jakieś korzyści (np. program wyborczy, ideologiczny)

- perforacyjny: autor chciał zmusić odbiorców do pewnych zachowań (apel, odezwa, prawo)

- fatyczny: autor chce podtrzymać znajomość z odbiorcą (list)

5. Wymiar dokonawczy - ustalenie skutków, jakie przyniosło źródło

Możliwe skutki:

a) bezpośrednie - zdarzenia, które miały miejsce w momencie podania źródła do wiadomości (np. wypowiedzenie wojny oznacza automatycznie ustalenie stanu wojny)

b) pośrednie - zdarzenia, które zaszły w późniejszym czasie (np. wypowiedzenie wojny pociągnie za sobą działania militarne)

lub/i

a) świadomościowe - źródło wpływa na postawy, myśli, postrzeganie świata przez odbiorców (np. wpływ ideologii nazizmu na postawy młodych Niemców)

b) pozaświadomościowe - źródło wpływa na zachowanie odbiorców (np. ideologia komunizmu i rewolucji światowej miała wpływ na działania zbrojne Armii Czerwonej w 1920 roku)

1

---