ZAGADNIENIA Z „FINANSÓW PUBLICZNYCH”.

1.Teoria dóbr publicznych P.Samuelsona- dobro prywatne a dobra publiczne i społeczne:

Dobra publiczne - kupowanie lub wytwarzane i wykorzystywanie przez duże grupy ludzi lub rządy (np. ochrona policyjna, obrona narodowa), charakteryzują się tym, że nie ma możliwości wyłączenia ich z konsumpcji oraz jednocześnie nie są konkurencyjne w konsumpcji. Pierwszy warunek oznacza, że dostawca dobra nie może legalnie zapobiec używaniu dobra przez innych. Drugi warunek oznacza, że konsumpcja dobra przez jedną osobę, nie pozbawia innych osób możliwości konsumpcji tego samego dobra, a zatem bez żadnych konsekwencji dobro może być konsumowane przez wiele osób jednocześnie.

Dobra prywatne - kupowane lub wytwarzane i wykorzystywane przez pojedynczych ludzi lub członków małych dobrowolnie tworzonych grup (np. żywność, odzież).

Dobra społeczne - kupowane lub wytwarzane przez rząd i ludzi wykorzystywane przez społeczeństwo dóbr o charakterze publicznym, ogólnodostępnym w celu zaspokojenia potrzeb społeczeństwa. Są to dobra, które ze względów fizycznych mogłyby być dobrami prywatnymi, ale z różnych powodów (zwykle na skutek prowadzonej przez władze publiczne polityki społecznej) są dostępne dla każdego obywatela i finansowane z funduszy publicznych (np.: w Polsce: oświata, opieka zdrowotna). Mimo że dobra społeczne oferowane są na bazie majątku publicznego i finansowane ze środków budżetowych, nie wyklucza to możliwości finansowania ich z innych źródeł. Dobra społeczne wytwarzane są dzięki istnieniu urządzeń, które są własnością publiczną i zostały sfinansowane z funduszy publicznych, np. budynki i urządzenia szkół publicznych. Głównym powodem tworzenia dóbr społecznych jest umożliwienie ich konsumpcji osobom, których dochody indywidualne mogłyby uniemożliwiać lub ograniczać ich nabycie w przypadku, gdyby były one udostępniane na zasadach rynkowych. Ich istnienie nie wyklucza jednak funkcjonowania alternatywnego, konkurencyjnego sektora prywatnego, (np. ochrony zdrowia), który może świadczyć usługi na zasadach komercyjnych.

2.Podmiotowy zakres finansów publicznych w świetle ustawy o finansach publicznych:

1. organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały;

2. gminy, powiaty i samorząd województwa, zwane dalej „jednostkami samorządu terytorialnego” oraz ich związki;

3. jednostki budżetowe, zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych;

4. państwowe i samorządowe fundusze celowe;

5. państwowe szkoły wyższe;

6. jednostki badawczo-rozwojowe;

7. samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej;

8. państwowe i samorządowe instytucje kultury;

9. Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i zarządzane przez nie fundusze;

10. Narodowy Fundusz Zdrowia;

11. Polska Akademia Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne;

12. inne państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, banków i spółek prawa handlowego.

3.Przedmiotowy zakres finansów publicznych w świetle ustawy o finansów publicznych:

Finanse publiczne - obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowaniem, a w szczególności:

• gromadzenie dochodów i przychodów publicznych;

• wydatkowanie środków publicznych;

• finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa;

• finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu jednostki samorządu terytorialnego

• zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne;

• zarządzanie środkami publicznymi;

• zarządzanie długiem publicznym;

• rozliczenia z budżetem Unii Europejskiej.

4.Porównanie finansów publicznych i finansów prywatnych (zasadnicze różnice):

1. Przymusowy charakter gromadzenia środków pieniężnych przez państwo w przeciwieństwie do osób prywatnych, na które prawo nie nakłada obowiązku posiadania dochodu.
2. Wykorzystanie środków finansów publicznych służy realizacji także określonych prawem zadań państwa dotyczących ogółu obywateli, podczas gdy finanse prywatne służą, co najwyżej zaspokajaniu potrzeb pojedynczych obywateli.
3. Celem gromadzenia środków publicznych nie jest osiąganie zysków, podczas gdy finanse prywatne wprost przeciwnie.
4. Finanse publiczne poddane są społecznej kontroli, podczas gdy środki prywatne poza ich pewną częścią (podatek) takiej kontroli nie podlegają.
5. Skala wielkości zasobów publicznych w stosunku do środków, jakimi dysponuje osoba prywatna.

Porównanie finansów publicznych i finansów prywatnych:

1.Różnice

2.Skala- w tym przypadku to wyrażenie w % PKB

Przymusowość

Władza publiczna zapewnia sobie przymusowość, zapewnienie sobie dochodów,

A w finansach prywatnych jest odwrotnie.

3.Cele

Finanse Prywatne: cel ma charakter indywidualny.

Finanse Publiczne: maja realizować cele zbiorowe, społeczne( interes publiczny).

4.Regulacja

Finanse Prywatne: Regulatorem podstawowym jest rynek, który decyduje o tym, że ktoś jest biedny a ktoś bogaty.

Finanse Publiczne: Regulatorem jest prawo finansowe

5.Struktura Organizacyjna

Finanse Prywatne: nieskończona liczba podmiotów

Finanse Publiczne: podmioty są policzalne ( władza, instytucje

Struktura organizacyjna finansów publicznych jest silnie sformalizowana

6.Kontrola

Finanse Publiczne: kontrola bardziej sformalizowana. Ocena finansów publicznych ma charakter polityczny.

Finanse Prywatne: kryteria kontroli są indywidualne, każdy sam odczuwa skutki swoich decyzji finansowych.

Między finansami publicznymi a prywatnymi istnieją podobieństwa jedne i drugie wymagają sporządzenia budżetu kierowania jego wykonaniem i kontrolowaniem wykorzystania środków finansowych.

5.Istota funkcji fiskalnej, jako najważniejszej funkcji finansów publicznych:

Fiskalna-dostarczenie podmiotom publicznym środków finansowych na realizację ich zadań. Polega na dostarczeniu państwu i innym podmiotom publicznym dochodów przeznaczonych na realizację ich zadań. Pojęcia funkcji fiskalnej nie należy wiązać z fiskalizmem, który jest wyrazem polityki finansowej nastawionej na nadmierne obciążenie finansowe podmiotów. Funkcja fiskalna-, jako funkcja podstawowa, gdyż najważniejszą przyczyną, dla której państwo przymusowo pobiera daniny, jest konieczność sfinansowania jego zadań; zastosowany w państwie system podatkowy powinien być, zatem wydajny i gwarantować pewne i równomierne wpływy.

6.Funkcja alokacyjna finansów publicznych:

Funkcja alokacyjna (fiskalna) istota tej funkcji sprowadza się do tego, że finanse publiczne są narzędziem alokacji zasobów w gospodarce rynkowej. Alokacja tychże zasobów dokonuje się w związku z dwojakiego rodzaju zadaniami przypisanymi państwu, a są nimi: zadania publiczne i zadania społeczne.
Pojęcie alokacji zasobów oznacza, że organy publiczne za pomocą przepływów pieniężnych w postaci dochodów i wydatków publicznych mogą wpływać na alokację zasobów w gospodarce, tj. alokację czynników wytwórczych (surowców, materiałów, potencjału ludzkiego) i wytworzonych dóbr materialnych dążąc do ich optymalnego wykorzystania.

Funkcja Alokacyjna finansów publicznych:

Dokonujemy przemieszczenia, zmiany w odniesieniu do lokacji czynników produkcji.

Właściciel kapitału kieruje się tym gdzie są mniejsze koszty(większe korzyści) (popyt i podaż na rynku)

- specjalne ulgi podatkowe, zwolnienia podatkowe

- specjalne dofinansowanie, stypendia, dotacje

-kapitał ludzki

Państwo poprzez instrumenty wpływa na zmianę położenia i struktury czynników produkcji.

Funkcja ta nie odnosi się wyłącznie do aspektu związanego z pozyskiwaniem środków. Stara się ona również wskazać źródła skąd można czerpać środki w taki sposób, aby nie były one uciążliwe a nawet szkodliwe dla samego źródła tych dochodów czy też dla podmiotu dysponującego tymi dochodami.
Przykładem takiej sytuacji może być zdarzenie, obciążenia podatkami przedsiębiorstw czy ludności. Działanie takie zmniejsza możliwość konsumowania oszczędzania oraz inwestowania przez te podmioty, daje natomiast finansową podstawę do alokacji omawianych zasobów przez państwo lub samorząd terytorialny w związku z przypisanymi im zadaniami. Bardzo często celem jest nie tylko zgromadzenie tych środków, lecz również podjecie interwencji państwa mającej doprowadzić do podjęcia wyznaczonego przez państwo zachowania lub jego zmiany przez podmiot obarczony ciężarem świadczeń pieniężnych. To samo spostrzeżenie należy również odnieść do wydatkowania środków pieniężnych.

7.Funkcja redystrybucyjna finansów publicznych:

Funkcja redystrybucyjna- polega na gromadzeniu środków finansowych przez określony fundusz (najczęściej budżetowy) i rozdzieleniu ich (wypłacie) określonym podmiotom. Można, więc stwierdzić, że funkcja ta obejmuje zarówno funkcję fiskalna jak i rozdział środków na różne zadania i między różne podmioty. Ma ona podobnie jak finanse publiczne, obiektywny charakter, gdyż bez niej nie byłby możliwy podział dochodu narodowego.

Funkcja redystrybucyjna (rozdzielcza) - jej cel sprowadza się do korygowania dochodów podmiotów gospodarujących ukształtowanych przez procesy rynkowe. Korzystając z transferów budżetowych można redukować lub uzupełniać dochody podstawowe, kształtując tym samym fundusze nabywcze omawianych podmiotów.
Mechanizm redystrybucji obejmuje gromadzone w ramach funduszy publicznych dochody, szczególnie w postaci podatków, obciążających podmioty działalności gospodarczej oraz ludność, opłat za świadczone usługi publiczne, składek na rzecz instytucji publicznych, a także dochody zwrotne obejmujące zaciągane przez państwo i inne związki publicznoprawne kredyty i pożyczki. Wydatki na cele rozwoju gospodarczego, na działalność oświatową socjalną i kulturalną, ochronę zdrowia i administrację publiczną, wymiar sprawiedliwości, obronę narodową oraz obsługę długu publicznego. Na podstawie powyższego można stwierdzić, że funkcja redystrybucyjna sprowadza się z jednej strony do gromadzenia pieniężnych środków publicznych, a następnie ich wydatkowania zapewniając tym samym proces redystrybucji budżetowej.
Mechanizm funkcji redystrybucyjnej polega na zapewnieniu podmiotom publicznym możliwości bezpośredniego uczestnictwa w podziale PKB, oraz pośredniego oddziaływania na ten podział.
Pierwsza sytuacja przejawia się tym, że środki publiczne gromadzone w funduszach publicznych są przeznaczana na zakup produktów i wypłatę wynagrodzeń za pracę w sferze gospodarki publicznej.
Z drugą sytuacja mamy do czynienia poprzez obustronne transfery pieniężne między funduszami publicznymi a podmiotami działalności gospodarczej nabywającymi produkty i zatrudniającymi pracowników.

F. Redystrybucyjna -(system pomocy finansowej ze strony państwa i budżetu państwa) Pierwotny podział dochodu narodowego, podział odbywa się poprzez rynek, np. rynek pracy decyduje o tym gdzie będzie najlepsze zatrudnienie. Rolą państwa jest wtórny podział dochodu narodowego ( wykorzystując budżet państwa, finanse publiczne) Gdyby nie było funkcji redystrybucyjnej duża cześć społeczeństwa nie miałaby, za co żyć (zasiłki, renty, emerytury, emerytury państwowe, dopłaty, stypendia).

8.Funkcja stabilizacyjna finansów publicznych:

Funkcja stabilizacyjna - jej istota polega na wykorzystywaniu dochodów i wydatków budżetowych do oddziaływania na sytuację społeczno-gospodarczą kraju, a zwłaszcza za pomocą przepływów budżetowych, dąży ona do przywrócenia naruszonej równowagi, przeciwdziałania załamaniom koniunktury gospodarczej, zapobiega inflacji itd.; Trudności i negatywne skutki, jakie powstają w związku z wykorzystywaniem funkcji alokacyjnej i redystrybucyjnej finansów publicznych mogą być częściowo złagodzone przez wykorzystanie finansów publicznych do stabilizowania gospodarki rynkowej. Stabilizacyjne oddziaływania finansów publicznych mogą być różne. Wykorzystuje się m.in.: podatki, które umożliwiają sfinansowanie procesów alokacji dóbr publicznych i społecznych są narzędziem redystrybucji dochodów. Funkcja ta ma zastosowanie również przy stabilizacji cyklu koniunkturalnego (wydatki).
Stabilizacyjne działanie podatków polega na tym, że w okresie nadmiernego wzrostu gospodarczego, którego bezpośrednim skutkiem jest wzrost dochodów, progresja podatkowa hamuje nadmierną aktywność gospodarczą, co ogranicza amplitudę wahań cyklu koniunkturalnego. Natomiast w okresie osłabienia aktywności gospodarczej dochody spadają, co zmniejsza obciążenie podatkowe i zachęca do inwestowania i tworzenia nowych miejsc pracy.

Funkcja stabilizacyjna (stymulacyjna) - sprowadza się do oddziaływania za pomocą rozwiązań i ukierunkowania strumieni finansowych na zachowanie różnych podmiotów. Może to być oddziaływanie pozytywne, pobudzające te podmioty do określonych zachowań (np. podatkowe ulgi inwestycyjne- w celu pobudzenia produkcji, preferencyjne kredyty na budownictwo- celem rozwoju budownictwa) lub negatywne, zmierzające do zaniechania lub ograniczenia pewnych zachowań (np. wysokie cła przewozowe na produkty rolne-w celu zniechęcenia do ich importu i pobudzenia własnej produkcji, wysokie kary za nie zgłaszanie dochodów do opodatkowania- celem ograniczenia oszustw podatkowych).

Stabilizacyjna- stabilizacja koniunktury gospodarczej. Ważne jest by wahania cykli koniunkturalnych były delikatne, nie gwałtowne. Łagodzący instrument to autonomiczne stabilizatory koniunktury ( np. podatki pośrednie - VAT i akcyza).

9.Pojęcie i rodzaje środków publicznych:

Pojęcie środków publicznych.

Środkami publicznymi są:

1. Dochody publiczne.

2. Środki pochodzące ze źródeł zagranicznych, niepodlegające zwrotowi.

3. Przychody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych pochodzące:

• za sprzedaży papierów wartościowych oraz z innych operacji finansowych;

• z prywatyzacji majątki Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samorządu terytorialnego;

• za spłat pożyczek udzielonych ze środków publicznych;

• z otrzymanych pożyczek i kredytów;

4. Przychody jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych uzyskiwane w związku z prowadzoną działalnością oraz pochodzące z innych źródeł.

5. Środki pochodzące z budżetu UE.

Środki publiczne mogą pochodzić z:

• Dochodów publicznych przeznaczone są na pokrycia wydatków publicznych

• Przychodów publicznych służą finansowaniu potrzeb pożyczkowych.

Środki publiczne wydatkowane są na:

• wydatki publiczne

• potrzeby pożyczkowe

Środki publiczne są wykorzystywane na finansowanie kosztów utrzymania państwa oraz wielu innych dziedzin uznanych za ważne i doniosłe w danym społeczeństwie i danym czasie. Konstytucja RP określa te ważne dziedziny, a szczegółowe zasady wykorzystywania środków publicznych regulują ustawy oraz dokumenty rządu, zazwyczaj oceniane i aprobowane przez parlament. Ustawy określają instytucje, które są odpowiedzialne za celowe, efektywne i oszczędne wydatkowanie środków publicznych. W Polsce takimi instytucjami są organy administracji rządowej (ministrowie, kierownicy urzędów centralnych, wojewodowie) oraz władze samorządowe (marszałkowie województw, starostowie, prezydenci i burmistrzowie miast oraz wójtowie), a także zarządzający funduszami celowymi, w przypadku wydatkowania składek. Gospodarność tych instytucji w zarządzaniu środkami publicznymi jest poddana specjalnej procedurze kontrolnej i sprawozdawczości, do czego powołane są: Najwyższa Izba Kontroli, Regionalne Izby Obrachunkowe (dla działalności samorządów), a głos decydujący ma parlament co roku oceniający proces gromadzenia i wydatkowania środków publicznych. Dziedzinami, jakie finansowane są ze środków publicznych - obok wydatków ze składek -: koszty działalności najwyższych władz państwowych, wydatki na obronność państwa, wydatki na dyplomację, wydatki związane z utrzymaniem administracji rządowej i samorządowej, koszty wymiaru sprawiedliwości oraz więziennictwa, wydatki na utrzymanie policji, służb wywiadu, straży pożarnych, służb kontroli granicy, działań służących ochronie środowiska naturalnego. Z tych środków finansowane są oświata i szkolnictwo wyższe oraz badania naukowe, utrzymanie instytucji kultury (muzeów, bibliotek, kin, teatrów), wspierane jest budownictwo mieszkaniowe, udzielana jest pomoc osobom najsłabszym ekonomicznie, finansowane są usługi zdrowotne, wspierane programy restrukturyzacji wybranych dziedzin gospodarki (np. górnictwo węgla kamiennego, przemysł stoczniowy, kopalnie siarki i soli), utrzymywana jest i rozbudowywana sieć dróg krajowych. Środki publiczne są wydatkowane zarówno na działalność bieżącą jak i na projekty inwestycyjne. W wydatkowaniu tych środków miejsce szczególne zajmują wydatki związane z obsługą (tzn. spłatą odsetek oraz rat kapitałowych) długu publicznego, czyli zadłużenia państwa wobec instytucji krajowych i zagranicznych oraz wobec obywateli.

10.Dochody publiczne a dochody prywatne - różnice:

Cechami odróżniającymi dochody publiczne od dochodów prywatnych są przede wszystkim odmienności związane z:

• metodami ich powstawania;

• trybem wymiaru, poboru i egzekucji;

• odpowiedzialności za wypełnienie zobowiązań;

• przeznaczeniem i wykorzystaniem;

• planowaniem, gromadzeniem, wydatkowaniem, kontrolą;

• zasady wygasania zobowiązań publicznoprawnych i prywatnoprawnych.

Dochody publiczne.

1. Przez dochody publiczne należy rozumieć: daniny publiczne, do których zalicza się podatki oraz inne świadczenia pieniężne, których obowiązek ponoszenia na rzecz państwa, jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych wynika z odrębnych ustaw, dochodu narodowego danego państwa;

2. Pozostałe dochody uzyskiwane przez jednostki sektora finansów publicznych, do których zalicza się:

1. opłaty;

2. dochody z mienia, w szczególności z najmu oraz dzierżawy i innych umów o podobnych charakterze oraz dywidendy od wniesionego kapitału;

3. dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy i praw, nie stanowiące przychodów ze sprzedaży papierów wartościowych oraz innych operacji finansowych a także przychodów z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samorządu terytorialnego;

4. spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej;

5. inne dochody uzyskane na podstawie odrębnych przepisów, o ile są pobierane przez organy finansowe z dochodów publicznych lub przez podległe albo nadzorowane przez te organy jednostki, sektora finansów publicznych.

6. część majątku narodowego (np. dochody z prywatyzacji lub dochody z odpłatnego korzystania z mienia państwowego przez inne podmiot)

7. dochód narodowy innych państw, które udzielają pożyczek zagranicznych lub wypłacają odszkodowania (zasilają w inny sposób dochody publiczne innego państwa).

Dochody publiczne - oznaczają bezzwrotne zasilanie finansowe władz publicznych. Ich źródłem są dochody innych podmiotów. Wydatkowanie tych dochodów oznacza także ostateczne ich zużycie przez władze publiczne.

Dochody publiczne są różne pod względem treści, można, zatem wyróżnić następujące rodzaje:

• daniny publiczne - klasyczny ciężar nakładany na gosp. dom. i przedsiębiorstwa; podmiot ponoszący ciężar daniny nie otrzymuje w zamian żadnego bezpośredniego świadczenia/korzyści;
  podatek, akcyza, cło;

• dochody publiczne z majątku i praw majątkowych - najmniej konfliktogenny rodzaj dochodów publicznych (kontrowersje: stawki czynszowe, wysokość dywidendy z tytułu udziału władz publicznych w majątku przedsiębiorstwa); rezultat zaangażowanego majątku (np. Skarbu Państwa, majątku komunalnego) w procesy gospodarcze; władze publiczne pełnią funkcje rentiera;
  dochody wypracowane przy użyciu majątku/praw majątkowych, ze sprzedaży majątku/praw majątkowych;

• pozostałe dochody
  różnego rodzaju opłaty i podatki, składki na ubezpieczenie skarbowe i zdrowotne, składki na różne fundusze publiczne (np. Pracy, Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych);

Dochody prywatne- powstają najczęściej w wyniku zobowiązań cywilnoprawnych lub orzeczeń sądowych, lub decyzji administracyjnych, z których wynika obowiązek do wypełnienia zobowiązania prywatnoprawnego. Z realizacją zobowiązań prywatnoprawnych łączy się typ odpowiedzialności niezwiązanej z ochroną państwa. Dochody prywatne pozostają do swobodnej dyspozycji ich wierzycieli.

Dochody publiczne, a dochody prywatne - różnice

1.Dochody publiczne podlegają specjalnemu reżimowi zarządzania (planowanie dochodów publicznych, gromadzenie ich na rachunkach właściwych budżetów, wydatkowanie zgodne z planami finansowymi i kontrola nad tymi czynnościami). Dochody prywatne nie podlegają takiemu reżimowi, są planowane i wykorzystywane w sposób przyjęty przez wierzycieli.

2.Dochody prywatne pozostają do swobodnej dyspozycji wierzycieli.

3.Dla wymiaru, poboru i egzekucji tworzy się odrębny reżim prawny, oparty na władztwie państwowym i pierwszeństwie zaspokojenia zobowiązań publicznoprawnych.

4.Państwo dysponuje przymusem w procesie gromadzenia dochodów -państwo może nałożyć sankcje na te osoby, które nie wywiązują się z obowiązku np. płacenie podatków, a prywatne nie może nałożyć sankcji.

5.Dochody publiczne pochodzą głównie z dochodu narodowego danego państwa, źródłem może być też część majątku narodowego oraz dochód narodowy innych państw (wypłacanie pożyczek i odszkodowań).

6.Państwo może kształtować pieniądz (np. naciski rządu na NBP, obywatel nie ma takiej możliwości).

7.Skala zasobów publicznych jest większa niż prywatnych - wpływ na równowagę w gosp. (np. duży deficyt wpływa na całą gospodarkę, budżet domowy nie ma na to takiego wpływu).

8.Dochody publiczne są instrumentem realizacji celów ogólno - społecznych, prywatne - maksymalizacją zysków prywatnych (dochodowo osobistych).

9.Dochody publiczne są wprowadzane w sposób władczy (oparty na metodzie określonej w Konstytucji RP), w drodze ustawy lub uchwały organu jednostki samorządu terytorialnego. Dochody prywatne pochodzą z zobowiązań cywilnoprawnych, orzeczeń sądów i decyzji administracyjnych.

10.Odpowiedzialność za zobowiązania publicznoprawne jest szersza i bardziej rygorystyczna, (co przejawia się w licznych formach odpowiedzialności). Odpowiedzialność za zobowiązania prywatnoprawne obejmuje wierzyciela i opiera się na winie i delikcie.

11.Dochody publiczne są pobierane na cele związane z wydatkami publicznymi państwa i samorządu terytorialnego. Realizacja zobowiązań prywatnoprawnych łączy się z typem odpowiedzialności niezwiązanej z ochroną państwa.

11.Rodzaje wydatków publicznych:

Wydatki publiczne.

Związane są z realizacją redystrybucji definitywnej (wydatkiem jest np. zapłata za rzeczy bądź usługi świadczone na rzecz jednostek należących do sektora finansów publicznych, wypłata wynagrodzeń itp.).

- mogą być ponoszone na cele i wysokości ustalonych w ustawie budżetowej, uchwale budżetowej jednostki samorządu terytorialnego i w planie finansowym jednostki sektora finansów publicznych.

Wydatki publiczne powinny być dokonywane:

* w sposób celowy i oszczędny, z zachowaniem zasady uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów;

* w sposób umożliwiający terminową realizacje zadań;

* w wysokości i terminach wynikających z wcześniej zaciągniętych zobowiązań.

Rodzaje wydatków publicznych

Kryterium podziału wydatków publicznych jest cel wydatkowania środków.

Wydatki:

• na gospodarkę narodową

• na cele socjalne i kulturalne

• na administracje

• wymiar sprawiedliwości

• na policje i obronę narodową

• na obsługę długów publicznych

Wydatki:

Inwestycyjne (kapitałowe): wydatki na zakup i montaż środków trwałych, ich odtwarzanie, roboty budowlane itp. wydatki na remonty kapitałowe.

Bieżące: wydatki na prowadzenie, utrzymanie i eksploatacje istniejących urządzeń oraz wszystkie wydatki związane z bieżącym funkcjonowaniem, wydatki na remonty bieżące

Wydatki:

Osobowe: wydatki na wypłaty dla pracowników ( wynagrodzenia, premie, świadczenia)

Rzeczowe: wydatki na zakup przedmiotów i urządzeń ( materiały budowlane, komputery)

Wydatki:

Odpłatne: związane z wzajemnym świadczeniem ze strony adresata wydatku (np. zakupy materiałów, zapłata za prace)

Nieodpłatne: maja charakter jednostronny, nie są związane z wzajemnym świadczeniem na rzecz państwa czy samorządu (np. stypendia, zasiłki)

Wydatki:

Stałe: wydatki zdeterminowane czynnikami historycznymi, obowiązującym ustawodawstwem i kosztami obsługi długu zagranicznego.

Zmienne: swobodnie kształtowane w planowaniu budżetowym i polityce fiskalnej.

Wydatki:

Administracyjne

Redystrybucyjne

Wydatki:

Naturalne: wydatki na administrację, bezpieczeństwo wewnętrzne, obronę narodową

Aktywne: służą korektom podziału dochodu narodowego w celu powiększenia jego sprawiedliwości oraz pobudzania rozwoju gospodarczego.

W zależności od organizacji publicznej gospodarki finansowej można wyróżnić

Wydatki:

Wydatki z budżetu ( budżetowe)

Wydatki pozabudżetowe

Wydatki wg. Kryterium do aktualnych warunków ustroju Polski

Wydatki:

Wydatki państwa

Wydatki samorządu terytorialnego

Wydatki gmin, powiatów, województw.

11.Rodzaje wydatków budżetowych:

Wydatki budżetowe - teoretyczne powinny finansować działania państwa na obszarze, w którym zawodzi rynek, w praktyce, różnie z tym bywa, często stanowią po prostu element gry politycznej.

Wyróżniamy kilka rodzajów wydatków budżetowych:
- wydatki bieżące:

a) subwencje dla jednostek samorządu terytorialnego na sfinansowanie ich działalności ustawowej
b) dotacje - finansowanie określonych działań, określonych     podmiotów, rodzajów wyrobów, dopłaty do kredytów
- wydatki związane z obsługą Skarbu Państwa - zwłaszcza z obsługą długu.
- wydatki majątkowe na inwestycje finansowe.

Ponadto tworzy się tzw. rezerwę budżetową:
- ogólną (na sytuacje niemożliwe do przewidzenia) - do 0,2% wydatków budżetowych (jej utworzenie jest obowiązkowe), oraz
- celową (na realizację zaplanowanych działań - gdy niepewna wysokość środków, które wpłynął do budżetu) - do 5% wydatków budżetowych.

Wydatki budżetowe:
Wydatki budżetowe, to środki pieniężne przekazywane z budżetu państwa na finansowanie zadań państwa, gminy. Możemy je podzielić wg kilku kryteriów:
A) Kryterium ekonomiczne

- wydatki nabywcze - związane są z dokonywaniem przez państwo zakupów dóbr i usług o charakterze materialnym i określają wysokość udziału państwa w produkcie społecznym.
- wydatki redystrybucyjne (transfery) - wydatki te decydują o wykorzystaniu produktu społecznego

B) Kryterium z punktu widzenia zadań realizowanych przez podmiot publiczno-prawny
- działalność niezbędna dla funkcjonowania państwa (policja, wojska, administracja)
- wydatki socjalno-kulturowe (oświata, służba zdrowia),
- wydatki na gospodarkę w celu zapewnienia równomiernego wzrostu gospodarczego,
- wydatki na obsługę długu publicznego,

C) Kryterium ze względu na konieczność ponoszenia wydatków
- wydatki konieczne - wynikają z obowiązującego prawa - sądy, wojsko,
- wydatki pożądane - kwestia infrastruktury - budowa dróg, urządzeń związanych z ochroną
środowiska naturalnego

D) Kryterium ze względu na charakter ponoszonych wydatków
- charakter inwestycyjny,
- wydatki bieżące sfery budżetowej - służba zdrowia, oświata, dotacje do jedn. budżetowych

12.Pojęcie i rodzaje rozchodów publicznych:

Rozchody publiczne - są to spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów, wykup papierów wartościowych i inne operacje finansowe oraz udzielone przez jednostki samorządu terytorialnego, pożyczki. Wyodrębnienie takie pozwala na zachowanie większej przejrzystości budżetu, a przede wszystkim umożliwia wyodrębnienie instrumentów finansowo-prawnych, które w praktyce są istotne dla każdego budżetu jednostek samorządowych (nadwyżka, deficyt oraz przychody zwrotne).

Rodzaje rozchodów budżetowych (publicznych):

-spłata wcześniej zaciągniętych kredytów i pożyczek

-wykup papierów wartościowych (ew. inne operacje finansowe)

-wypłaty pożyczek ze środków publicznych

Rozchodami publicznymi są:

1. spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów;

2. wykup papierów wartościowych oraz inne operacje finansowe;

3. udzielone pożyczki.

13.Deficyt i nadwyżka sektora finansów publicznych:

Deficyt sektora finansów publicznych - ujemna różnica między dochodami publicznymi a wydatkami publicznymi, ustalona dla okresu rozliczeniowego, który wynosi zazwyczaj 1 rok. Dochody publiczne i wydatki publiczne oraz nadwyżkę lub deficyt sektora finansów publicznych ustala się po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy jednostkami tego sektora. Deficyt sektora finansów publicznych w Polsce został uregulowany w art. 7 Ustawy z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych.

Nadwyżka sektora finansów publicznych - dodatnia różnica między dochodami publicznymi a wydatkami publicznymi, ustalona dla okresu rozliczeniowego, który wynosi zazwyczaj 1 rok. Dochody publiczne i wydatki publiczne oraz nadwyżkę lub deficyt sektora finansów publicznych ustala się po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy jednostkami tego sektora. Nadwyżka sektora finansów publicznych w Polsce została uregulowana w art. 7 Ustawy z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych.

Nadwyżka budżetu to dodatnia różnica między dochodami, a wydatkami budżetu. Wystąpienie nadwyżki oznacza, że część dochodów budżetowych nie jest wykorzystana na finansowanie wydatków w danym roku budżetowym. Stanowi ona źródło pokrycia deficytu w kolejnych latach budżetowych. Nadwyżka-To dodatnia różnica pomiędzy dochodami a wydatkami. Jej istnienie w roku budżetowym nie stwarza problemów, ale może być sygnałem perturbacji w wykonywaniu zadań finansowych ze środków budżetowych. Nadwyżka po zakończeniu roku budżetowego wyraża się w pozostałości środków pieniężnych, zgromadzonych ze źródeł dochodów budżetowych i niewydatkowanych w danym roku budżetowym. Mogą one być wydatkowane w kolejnych latach budżetowych.

14.Deficyt budżetowy i jego typy:

Deficyt budżetu państwa nie może przekraczać 2% PKB (Polska przyjęła taką zasadę)

Deficyt - charakter bieżący

Deficyt budżetowy to ujemna różnica między dochodami i wydatkami z budżetu. W przypadku wystąpienia deficytu część wydatków musi być pokryta z przychodów. Szczegółowe zmiany w budżecie precyzuje ustawa o finansach publicznych. Niedobór = Deficyt- To sytuacja, w której wydatki budżetu są większe od jego dochodów. Ustawa o finansach publicznych dopuszcza uchwalenie budżetu państwa z niedoborem, ustawa budżetowa musi jednak określać źródła pokrycia tego niedoboru. Źródłami tymi są:

• sprzedaż skarbowych papierów wartościowych na rynku krajowym i zagranicznym;

• kredyty zaciągane w bankach krajowych i zagranicznych;

• pożyczki;

• prywatyzacja majątku Skarbu Państwa;

• nadwyżka budżetu państwa z lat ubiegłych.

W przypadku zamknięcia roku budżetowego z deficytem, należy pokryć go z zasobów gromadzonych na podstawie budżetów uchwalonych i wykonywanych w latach następnych. Zgodnie z art. 220 Konstytucji RP zakazane jest pokrywanie deficytu budżetowego przez zaciąganie zobowiązania w banku centralnym. Niedobór budżetowy w trakcie roku budżetowego może być skutkiem nierównego tempa gromadzenia dochodów i wydatków budżetowych. W celu sfinansowania niedobory Minister Finansów może zaciągać kredyty w bankach centralnych lub emitować skarbowe papiery wartościowe.

Typy deficytów budżetowych:

W związku z trudnością interpretacji treści deficytów budżetowych ekonomiści rozróżniają trzy typy deficytów:

- deficyty rzeczywiste (ex definitione)- będące faktyczną różnicą pomiędzy wydatkami i dochodami w danym okresie

- deficyty strukturalne- będące wartościami hipotetycznymi, powstającymi w warunkach, gdy dochody i wydatki realizowane są przy pełnym wykorzystaniu zdolności wytwórczych gospodarki

- deficyty cykliczne- będące rezultatem wpływu cyklu koniunkturalnego (recesji bądź ożywienia) na dochody i wydatki budżetowe w warunkach, gdy gospodarka nie funkcjonuje przy pełnym wykorzystaniu czynników wytwórczych. Z reguły są rezultatem stosowania automatycznych stabilizatorów koniunktury.

W praktyce deficyty cykliczne zawsze różnią się od deficytów rzeczywistych i strukturalnych.

15.Państwowy dług publiczny a dług Skarbu Państwa:

Przez państwowy dług publiczny rozumie się nominalne zadłużenie podmiotów sektora finansów publicznych ustalone po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy podmiotami należącymi do tego sektora.

Dług publiczny - długoterminowy

Dług publiczny nie może przekraczać 60% PKB

Państwowy dług publiczny obejmuje zobowiązania sektora finansów publicznych z następujących tytułów i tylko z tych tytułów:

1. wyemitowanych papierów wartościowych,

2. zaciągniętych kredytów i pożyczek,

3. przyjętych depozytów,

4. wymagalnych zobowiązań

• jednostek budżetowych

• wynikających z ustaw i orzeczeń sadu, udzielonych przez państwo poręczeń i gwarancji oraz innych tytułów.

Przez dług Skarbu Państwa rozumie się nominalne zadłużenie Skarbu Państwa. Wydatki na obsługę Skarbu państwa obejmują wszelkie wydatki Skarbu Państwa służące obsłudze jego długu. Są to m.in. wydatki z tytułu oprocentowania dyskonta od skarbowych papierów wartościowych, oprocentowania zaciągniętych kredytów i pożyczek oraz wypłat związanych z udzielonymi przez Skarb Państwa poręczeniami i gwarancjami. Dług skarbu pastwa: 70% - dług krajowy i 30% - dług zagraniczny.

16.Państwowy dług publiczny a dług general government wg ESA-95:

Państwowy dług publiczny - nominalne zadłużenie podmiotów sektora finansów publicznych ustalone po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy podmiotami należącymi do tego sektora.

Rozporządzenie statystyczne European System of Accounts (ESA 95) obowiązujący w Unii Europejski System Rachunków Narodowych i Regionalnych ESA 95:
- definicja poszczególnych kategorii zobowiązań finansowych;
- definicja sektora general government.

Kryteria stosowane w ESA95 dotyczą przede wszystkim funkcji realizowanych przez dane jednostki i sposobu ich finansowania. Głównym kryterium branym pod uwagę jest działalność podstawowa danej jednostki - redystrybucja narodowego dochodu i bogactwa; w pozostałych przypadkach stosowana jest reguła 50% (mniej niż 50% kosztów produkcji jest finansowanych przychodami/dochodami ze sprzedaży). ESA 95, z uwagi na ogólny charakter tego dokumentu, nie uwzględnia specyfiki wprowadzonego w Polsce systemu emerytalnego.

Różnice między państwowym długiem publicznym a długiem sektora general government:

1) Inny zakres podmiotowy. Do sektora general government nie należą jednostki badawczo - rozwojowe.

2) Inny zakres przedmiotowy - różnice w tytułach dłużnych. Dług liczony zgodnie z regulacjami UE nie obejmuje zobowiązań wymagalnych.

Choć polski rząd zobowiązany jest do przekazywania z tytułu udziału Polski w UE sprawozdań dotyczących stanu finansów z prawidłowo obliczonymi deficytami, odbywa się to poza ustawą o finansach i jej regulacjami. Natomiast na użytek krajowy publikowane są dane zupełnie inne. Tak, więc deficyt łączny finansów publicznych obliczony według zasad ESA 95 wynosił w 2007 r. 23, 2 mld zł, co odpowiadało 2 proc. PKB, a według obliczeń Ministerstwa Finansów była nadwyżka 993 mln zł (sprawozdanie Rady Ministrów z wykonania budżetu państwa). Trudno uznać taki stan rzeczy za odpowiadający zasadzie przejrzystości finansów, a projekt nowej ustawy problemu nie zauważa. Dlatego trzeba wyjaśnić, skąd się biorą tak znaczne różnice. Przyczyny są trzy:

1) różnice zakresowe pomiędzy sektorem finansów publicznych w rozumieniu polskiej ustawy o finansach publicznych a stanowiącym jego odpowiednik w ESA 95 sektorem general government;

2) odmienne traktowanie rekompensaty dla Funduszu Ubezpieczeń Społecznych z tytułu ubytku składek odprowadzanych do OFE;

3) stosowanie w Polsce w budżecie kasowej metody ewidencji, a nie memoriałowej jak w ESA 95

Różnice między długiem sektora general government (regulacje unijne) a państwowym długiem publicznym (regulacje polskie) wynikają z:

• innego zakresu sektora general government i sektora finansów publicznych (OFE, Agencja Rynku Rolnego) - wynikającego z ESA'95 i ustawy o finansach publicznych, innego zakresu przedmiotowego długu - dług liczony zgodnie z regulacjami UE, w przeciwieństwie do liczonego zgodnie z polskimi regulacjami, nie obejmuje zobowiązań wymagalnych.

• W polskim ustawodawstwie limity podstawowych relacji z zakresu długu publicznego do PKB dotyczą kategorii państwowego długu publicznego powiększonego o przewidywane wypłaty z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez podmioty sektora finansów publicznych. Dług publiczny liczony zgodnie z regulacjami UE nie jest natomiast powiększany o tego typu przewidywane wypłaty.

17.Modele zarządzania długiem publicznym:

Czynnikiem mającym istotny wpływ na poziom deficytu budżetowego i długu publicznego jest efektywność procesu zarządzania długiem. Wpływa ona na poziom kosztów obsługi długu, które stanowią wydatek budżetu, a zatem mogą wpływać na poziom deficytu budżetowego. Deficyt zwiększa z kolei dług i - w konsekwencji - koszty obsługi długu publicznego. Niekontrolowany rozwój tego sprzężenia może prowadzić do trudności z wypełnieniem kryteriów konwergencji w zakresie długu i deficytu, a nawet zagrożenia wystąpieniem zjawiska określanego mianem pułapki zadłużenia.

• Wysoka efektywność zarządzania długiem, zapewniająca najniższe, w istniejących warunkach, koszty obsługi długu (rozpatrywane w dłuższym horyzoncie czasu) jest, zatem czynnikiem przeciwdziałającym ww. negatywnym zjawiskom, a zatem sprzyjającym wypełnieniu kryteriów konwergencji.

Efektywność procesu zarządzania długiem jest funkcją szeregu czynników, z których część może być kształtowana przez podmiot zarządzający długiem. Należy do nich zaliczyć posiadanie:

1. bazy informacyjnej, tj. odpowiednich systemów informacyjnych (systemów gromadzenia, przetwarzania i analizy danych), w szczególności baz danych (obejmujących dane nt. zadłużenia krajowego i zagranicznego sektora rządowego);

2. narzędzi wspomagających proces podejmowania decyzji (m.in. modeli prognostycznych, symulacyjnych, optymalizacyjnych itp.), w szczególności wspomagających proces integracji zarządzania długiem krajowym i zagranicznym; narzędziami warunkującymi optymalność podejmowanych decyzji, które charakteryzują się równocześnie wysokim poziomem trudności i złożoności są metody programowania matematycznego;

3. środków technicznych do implementacji narzędzi wymienionych w pkt. 1) - 2), a w szczególności komputerów o odpowiedniej mocy obliczeniowej, serwerów baz danych, systemów sieciowych oraz oprogramowania (systemów zarządzania bazami danych, programów dla potrzeb prognozowania, symulacji oraz optymalizacji);

4. odpowiednich kadr, m.in. specjalistów i konsultantów w zakresie problematyki wymienionej w pkt. 1)-2), posiadających kwalifikacje niezbędne dla kompleksowego opracowania i wdrożenia narzędzi dla potrzeb modelowania i optymalizacji oraz zmian struktur organizacyjnych (m.in. umożliwiających integrację zarządzania długiem krajowym i zagranicznym).

Wstępny program prac konkretyzujący zamierzenia projektu obejmuje opracowanie:

1. Zintegrowanej bazy danych długu krajowego i zagranicznego; zadanie to obejmuje m.in.: wybór oprogramowania, określenie potrzeb sprzętowych, wybór systemu operacyjnego (w tym sieciowego), dokonanie analizy problemu, opracowanie projektu bazy oraz jej oprogramowania, testowanie funkcjonowania bazy, a następnie jej wdrożenie.

2. Zespołu modeli prognostycznych dla potrzeb:

1. prognozowania długu - w średnim i długim okresie; modele te powinny uwzględniać m.in. fakt istnienia sprzężeń pomiędzy emisją długu oraz sytuacją na rynku finansowym,

2. prognozowania parametrów rynku finansowego (m.in. stóp procentowych) niezbędnych dla zadań optymalizacyjnych,

3. prognozowania popytu na skarbowe instrumenty dłużne.

3. Zadań optymalizacyjnych dla potrzeb określenia struktury długu zapewniającej minimalizację kosztów obsługi długu w długim okresie, przy uwzględnieniu ryzyka(wynikającego z faktu działania w warunkach niepewności), wymogów związanych z bezpieczeństwem finansowania, itp.

4. Zespołu modeli i procedur wspomagających proces podejmowania decyzji, wykraczających poza zakres informacji wynikających z modeli wymienionych w pkt. 2) -3), m.in. modeli symulacyjnych pozwalających dokonywać oceny sytuacji w przypadku różnych wariantów rozwoju sytuacji ekonomicznej oraz modeli eksperckich umożliwiających dokonanie prognoz lub określenie niezbędnych parametrów modeli w warunkach braku niezbędnych danych statystycznych.

• Podstawowe ramy prawne związane z utworzeniem i funkcjonowaniem Agencji Zarządzania Długiem zostały sformułowane w założeniach do opracowywanej obecnie ustawy o państwowym długu publicznym. Zasadniczym celem powołania Agencji Zarządzania Długiem Publicznym jest - jak już zaznaczono - podniesienie efektywności procesu zarządzania długiem oraz usprawnienie organizacyjne tego procesu. W prawie cywilnym państwo występuje pod postacią Skarbu Państwa i innych państwowych osób prawnych. Na podstawie założeń do opracowywanej obecnie w Ministerstwie Finansów ustawy o państwowym długu publicznym (potrzeba jej opracowania wynika z zapisu przyjętego w Rozdz. X Konstytucji), przyjęte zostało rozumienie państwa, jako Skarbu Państwa. Jest to wynikiem interpretacji systemowej i celowościowej zapisów art. 216 Konstytucji. Agencja posiadać będzie osobowość prawną nadaną ustawą. Agencja będzie działać na rzecz Skarbu Państwa. Nadanie osobowości prawnej Agencji jest warunkiem samodzielnego jej funkcjonowania w obrocie prawnym. Założenie, że Agencja działa na rzecz Skarbu Państwa oznacza, iż dokonywać będzie ona czynności prawnych we własnym imieniu, lecz na rachunek Skarbu Państwa (cywilnoprawna instytucja zastępstwa pośredniego). W odróżnieniu od instytucji zastępstwa bezpośredniego (w cudzym imieniu i na cudzy rachunek) zastępca pośredni sam nabywa prawa lub zaciąga zobowiązania w rezultacie dokonanej przez siebie czynności prawnej, jednakże obowiązany jest następnie przenieść je na tego, w czyim interesie działał. W ostatecznym, więc rozliczeniu gospodarcze skutki jego działania ponosi osoba zastąpiona. Konsekwentnym rozwinięciem koncepcji, iż reprezentacja Państwa w zakresie obrotu o charakterze cywilnoprawnym może być realizowana bardziej efektywnie poza strukturami administracyjnymi, byłoby powierzenie Agencji również czynności z zakresu poręczeń i gwarancji Skarbu Państwa. Powyższy zakres uprawnień i obowiązków Agencji oznacza, że Agencja przejmuje kompetencje Ministra Finansów, jako organu Skarbu Państwa w zakresie stosunków cywilnoprawnych, związanych z finansowaniem budżetowych potrzeb Skarbu Państwa. Agencja nie powinna mieć wpływu na określanie deficytu budżetowego, natomiast winna opiniować kwestie związane z warunkami jego finansowania. Agencja zobowiązana będzie do podejmowania działań zmierzających do restrukturyzacji zadłużenia publicznego i nadania mu pożądanego kształtu; powinny one obejmować m.in. konwersję zadłużenia, odnowienie bądź przedterminową spłatę. Kompetencja dysponowania wolnymi środkami oznacza możliwość dysponowania środkami publicznymi będącymi nadwyżkami na rachunkach bądź środkami niewykorzystanymi przez ich dysponentów. Uprawnienie takie jest jednak uzależnione od technicznych możliwości systemu bankowego oraz od „poziomu” dysponentów środków budżetowych, na którym Agencja będzie mogła dysponować środkami. Bezpośredni nadzór nad Agencją będzie sprawował Minister Finansów. Organem Agencji będzie Prezes powoływany i odwoływany przez Prezesa Rady Ministrów na wniosek Ministra Finansów. Organem doradczym i opiniodawczym przy Prezesie będzie Rada Agencji. Agencja będzie działać na podstawie planu finansowego rocznego oraz programu wieloletniego niemającego statusu prawnego (nie byłby to dokument o charakterze aktu prawnego). Plany finansowe, na podstawie, których Agencja będzie prowadzić swoją działalność powinny określać wielkość uzyskanych przez Agencję środków oraz związane z tym koszty i podlegać zatwierdzeniu przez Ministra Finansów. Agencja zobowiązana będzie dostarczać dane statystyczne oraz przedstawiać sprawozdania w zakresie ustalonym przez Prezesa GUS i Ministra Finansów.

• Sformułowano model dwukryterialny, w którym przedmiotem minimalizacji jest koszt związany z brakiem płynności instrumentów dłużnych oraz ryzykiem ich refinansowania. Model stanowi propozycję przełożenia powszechnie formułowanego w dokumentach programowych celu zarządzania długiem publicznym, tj. minimalizacji kosztów obsługi długu przy zachowaniu akceptowalnego poziomu ryzyka związanego z ich ponoszeniem, na kwantyfikowalne kryteria. Nie zakłada się posiadania przez decydenta dodatkowej wiedzy o przyszłych wartościach zmiennych rynkowych, tym samym rozwiązania nie zależą od arbitralnych założeń odnośnie tych zmiennych. Przedmiotem analizy jest rola preferencji wobec ryzyka refinansowania oraz sposobu wyznaczania wysokości premii za brak płynności w określaniu optymalnej decyzji.

• System zarządzania długiem publicznym. System ten ma zapewnić realizacje celów głównych i dodatkowych zarządzania długiem publicznym. W ramach celów głównych mieści się nie tylko zaspokojenie popytu na pieniądz nie pochodzący z dochodów publicznych i sfinansowanie deficytu, lecz także koniczność wspierania przez rząd polityki monetarnej centralnego banku państwa(np. sprzedaż papierów dłużnych rządu sektorowi pozabankowemu), umocnienie państwowych rezerw walutowych i zaciąganie pożyczek zagranicznych. Natomiast wśród celów dodatkowych wymienia się: zapewnienie stałego dostępu władz publicznych do rynków finansowych, efektywne zarządzanie nowymi emisjami papierów wartościowych, minimalizacja kosztów pozyskania i obsługi długu publicznego, promowanie oszczędności, zapewnienie sprawnego funkcjonowania wtórnego rynku skarbowych papierów wartościowych. U stawa o finansach publicznych powierza zarządzanie państwowym długiem publicznym Ministrowi Finansów. Zobowiązuje go do opracowania strategii zarządzania długiem publicznym oraz 3letnij strategii oddziaływania na dług sektora finansów publicznych.

Strategia zarządzania długiem publicznym (na podstawie strategii zarządzania długiem sektora finansów publicznych w latach 2007- 2009, 2008-2010, 2009- 2011):

- odnosi się do okresu rocznego

• stabilność makroekonomiczna gospodarki i jej zdolność do rozwoju

• bezpieczeństwo finansowania potrzeb pożyczkowych budżetu państwa

• koszty obsługi długu Skarbu Państwa

• minimalizacja kosztów obsługi długu w długim horyzoncie czasu przy przyjętych ograniczeniach odnośnie do poziomu ryzyka: refinansowania, kursowego, stopy procentowej, płynności budżetu państwa, kredytowego i operacyjnego, rozkładu kosztów obsługi długu w czasie

• kształtowanie struktury zadłużenia

• wpływ prowadzonych operacji dłużnych na krajowy rynek finansowy.

Dokument ten podlega zatwierdzeniu przez Radę Ministrów, a następnie jest przez nią przedstawiany Sejmowi wraz z uzasadnieniem projektu ustawy budżetowej.

Najważniejsze zagrożenia w realizacji Strategii związane są przede wszystkim z:

• ryzykiem pogorszenia sytuacji finansów publicznych, która jest kształtowana przez poziom potrzeb pożyczkowych budżetu państwa, tempo przyrostu zadłużenia innych niż SP podmiotów sektora finansów publicznych, poręczeń i gwarancji udzielanych przez podmioty sektora finansów publicznych,

• odmiennym od zakładanego scenariusza ukształtowaniem się sytuacji makroekonomicznej w Polsce, a szczególnie spadkiem tempa wzrostu bądź większym niż prognozowane tempem wzrostu cen i stóp procentowych oraz wahaniami kursu walutowego,

• uwarunkowaniami międzynarodowymi, w tym: możliwością zahamowania tempa rozwoju gospodarczego, wycofaniem kapitału pożyczkowego z rynków wschodzących spowodowanym zmianami w preferencjach inwestorów globalnych w zakresie ryzyka, ewentualnymi negatywnymi skutkami kryzysu na rynku kredytów hipotecznych w USA dla innych segmentów rynku finansowego,

• niepewnością związaną z procesem wejścia Polski do strefy euro i jej wpływem na kurs walutowy i stopy procentowe.

Trzyletnia strategia oddziaływania na dług sektora finansów publicznych jest innym dokumentem i podlega zatwierdzeniu przez Radę Ministrów to nie musi być prezentowana Sejmowi. Minister Finansów ma też obowiązek ogłaszania w „Monitorze Polskim” danych o państwowym długu publicznym i długu Skarbu Państwa oraz o relacjach do PKB kwoty państwowego długu publiczngo i długu Skarbu Państwa.

18.Pojęcie i funkcje budżetu państwa:

Budżet państwa - uchwalony na okres roku plan, w którym zestawione są dochody i wydatki państwa oraz określone sposoby rozdysponowania nadwyżki lub sfinansowania tej części wydatków, które nie mają pokrycia w dochodach.

• jako zespół norm prawnych - instytucja finansowo-prawna służąca planowej organizacji zasobów pieniężnych podmiotu publiczno-prawnego (np. państwa);

• jako plan finansowy - to podstawowy plan finansowy państwa lub jednostki samorządu terytorialnego, mający charakter dyrektywny i obejmujący dochody oraz wydatki o charakterze bezzwrotnym, uchwalany przez parlament na okres przyszły, zwykle roczny (rok budżetowy).

Podstawowy charakter budżetu, jako planu finansowego państwa lub jednostki samorządu terytorialnego wyraża się w tym, że obejmuje on swym zakresem zasadniczą część dochodów i wydatków państwa lub jednostki samorządu terytorialnego. Wydatki w nim zaplanowane mają istotne, decydujące znaczenie dla funkcjonowania aparatu państwowego - instytucji, które się na niego składają (organy władzy państwowej, ministerstwa, i podporządkowane im jednostki, sądy, instytucje kontroli państwowej).

Dyrektywny charakter budżetu, jako planu wyraża się w tym, że budżet - w sensie prawnym - stanowi wiążące polecenie parlamentu, skierowane do rządu oraz poszczególnych ministrów z osobna, którego treścią jest zgromadzenie wskazanych w budżecie kwot dochodów oraz wydatkowanie środków na określone w budżecie cele. Istnieje też parlamentarna procedura kontroli wykonania budżetu, polegająca ostatecznie na udzieleniu (bądź nieudzieleniu) rządowi absolutorium za kolejne lata budżetowe.

Budżet łączy w sobie dochody i wydatki z różnych źródeł i pozwala na wydatkowanie zgromadzonych środków na różne cele, tzw. wydajność konkretnego źródła dochodów na stanowi granicy możliwości wydatkowania środków na określony cel. Budżet państwa jest uchwalany w formie ustawy budżetowej na okres roku zwanego rokiem budżetowym, który w Polsce pokrywa się z rokiem kalendarzowym. Następnie budżet jest ogłaszany w Dzienniku Ustaw jako ustawa budżetowa i staje się wówczas aktem prawnym umożliwiającym organom wykonawczym jego realizację.

Cechy budżetu państwa:

1. budżet jest planem

2. ma charakter czasowy

3. dyrektywny (wydatki - Nakazy)

4. normatywny (jest aktem prawnym)

5. fundusz scentralizowanych publicznych zasobów (decentralizacja - samorząd.)

6. Dochody i wydatki budżetu mają charakter strumieniowy

Główne cechy budżetu:
1. gromadzenie środków w sposób przymusowy;
2. pełni nadrzędną rolę w systemie finansów publicznych;
3. procesy budżetowe muszą być każdorazowo regulowane aktem prawnym wysokiej rangi

4. dochody budżetowe są w przeważającej mierze bezzwrotne;
5. budżet dotyczy przyszłości

6. wydatki budżetowe podlegają zaostrzonym rygorom prawnym

7. budżet tworzą strumienie dochodów i wydatków

8. sporządzany jest raz rocznie

Funkcje:

• Fiskalna - polega na gromadzeniu dochodów budżetowych, zapewniających utrzymanie aparatu państwa i realizację zadań

• Redystrybucyjna - umożliwia zmniejszenie różnic w dochodach pomiędzy poszczególnymi grupami ludności i poszczególnymi regionami.

• Stymulacyjna - polega na oddziaływaniu państwa na życie gospodarcze i społeczne, np. wpływa na poziom dochodu narodowego i jego strukturę, łagodzi skutki bezrobocia, zwiększa poziom aktywności zawodowej.

• Stabilizacyjna - wiąże się z poprzednią funkcją, państwo poprzez budżet ogranicza wpływ wahań koniunkturalnych, stara się zapewnić zrównoważony wzrost

• Alokacyjna - poprzez określone kształtowanie wydatków budżetowych można dokonać pożądanej, ze społecznego punktu widzenia, alokacji czynników wytwórczych.

• Kontrolna - polega na porównywaniu zaplanowanych dochodów i wydatków ze stanem faktycznym i podejmowaniu ewentualnych środków zaradczych.

Cechy:

Gospodarka budżetowa podporządkowana jest pewnym regułom, które ułatwiają sprawne i racjonalne funkcjonowanie systemu budżetowego. Wykształciły się one w ciągu wielu lat rozwoju zarówno teorii, jak i praktyki budżetowej. Określają one pożądane cechy budżetu, jego treści, bądź rozwiązań technicznych. Najbardziej znane to zasady:

- jedności- zupełności (powszechności)

- roczności

- równowagi

- szczegółowości

- jawności

- przejrzystości

Zasada jedności- dotyczy wewnętrznej konstrukcji budżetu; jedność formalna - wszystkie dochody i wydatki budżetu powinny być ujęte w jednym planie finansowym i tworzyć jeden scentralizowany fundusz; jedność materialna - budżet powinien być wspólną pulą środków służących do finansowania ogółu wydatków, wyłomem w tej zasadzie jest tworzenie funduszy celowych, budżetów specjalnych; celem tej zasady jest ułatwienie kontroli parlamentarnej finansów publicznych, bardziej racjonalne wykorzystanie środków publicznych, dzięki ich alokacji.

Zasada zupełności (powszechności)- włączenie do budżetu wszystkich dochodów i wydatków państwa w pełnych kwotach (metoda brutto), w praktyce część jednostek realizujących budżet powiązana jest z budżetem wynikiem finansowym (metoda netto).

Zasada roczności- wymóg, aby budżet był opracowywany i uchwalany na jeden rok, wiąże się z tym uchwalanie budżetu przed rozpoczęciem roku, w którym ma być wykonywany (zasada uprzedniości).

Zasada równowagi- „złota zasada budżetu” konieczność dopasowania dochodów i wydatków tak, aby kwota planowanych wydatków nie była większa od kwoty oczekiwanych dochodów. Przez lata uważana za podstawowy warunek dobrej gospodarki budżetowej, jednak pod wpływem doktryny Keynesa odstąpiono od tej kardynalnej zasady na rzecz zrównoważonego wzrostu całej gospodarki. Obecnie nie jest ona powszechnie respektowana, stąd zjawisko deficytu budżetowego.

Zasada szczegółowości- dochody i wydatki powinny być usystematyzowane w sposób ułatwiający prawidłowe planowanie, wykonanie i kontrolę budżetową. Im budżet bardziej szczegółowy, tym władza wykonawcza bardziej zależna jest od ustawodawczej. W praktyce nadmierne uogólnienie, jak i uszczegółowienie są niepożądane.

Zasada jawności- informowanie społeczeństwa o pracach na ustawą budżetową i przebiegiem realizacji budżetu, co wyraża się w jawności debat parlamentarnych na projektem ustawy, jej publikowaniem w Dzienniku Ustaw, jawności obrad nad sprawozdaniem z wykonania budżetu, podawaniu do publicznej wiadomości podstawowych informacji dotyczących finansów publicznych.

Zasada przejrzystości- potrzeba prezentacji finansów publicznych w układzie przejrzystym, czytelnym, tak, aby widoczny był ściśle określony podział zadań i kompetencji, jak i jednoznaczne określenie źródeł dochodów i kierunków wydatkowania środków publicznych.

Podsumowując budżet powinien być uchwalany na rok, obejmować wszystkie dochody i wydatki państwa, zrównoważony, szczegółowy, dostępny do wglądu wszystkich obywateli i prezentowany w sposób przejrzysty.

19.Zasady budżetowe dotyczące treści budżetu - zasada powszechności oraz zasada równowagi:

Zasada równowagi- „złota zasada budżetu” konieczność dopasowania dochodów i wydatków tak, aby kwota planowanych wydatków nie była większa od kwoty oczekiwanych dochodów. Obecnie nie jest ona powszechnie respektowana, stąd zjawisko deficytu budżetowego.

Zasada zupełności (powszechności)- włączenie do budżetu wszystkich dochodów i wydatków państwa w pełnych kwotach (metoda brutto), w praktyce część jednostek realizujących budżet powiązana jest z budżetem wynikiem finansowym (metoda netto).

20. Budżetowa zasada jedności - w ujęciu formalnym i w ujęciu materialnym:

Zasada jedności budżetu

To postulat ujęcia dochodów i wydatków budżetowych w jednym dokumencie budżetowym. Pozwala to na całościową ocenę zamierzeń rządu w dziedzinie finansów publicznych, jak również ułatwia ich kontrolę. Uchwalenie budżetów majątkowych (obok budżetu wydatków bieżących) czy tez budżetów nadzwyczajnych (obok budżetu zwyczajnego) narusza zasadę jedności budżetu.

-w ujęciu merytorycznym, materialnym : postuluje przeznaczenie całości dochodów na całość wydatków,

- jedności materialnej (dochody nie powinny mieć przeznaczenia, nie powinny mieć charakteru celowego -niefunduszowanie środków). Nie jest ono spełnione np. budżety samorządowe - środki celowe.

-w ujęciu formalnym: postuluje sporządzanie w jednym dokumencie prawnym (wyjątek - tworzenie kilku budżetów np. inwestycyjnego, majątkowego.

- jedności formalnej (budżet ma być jednolitym aktem prawnym).

21. Zasady budżetowe dotyczące konstrukcji budżetu - zasada szczegółowości (w tym klasyfikacja budżetowa), zasada jawności i zasada przejrzystości, zasada uprzedniości:

Zasada szczegółowości budżetu - to zasada, aby budżet uchwalany był nie tylko w globalnych kwotach dochodów i wydatków, ale aby dochody te i wydatki ukazane były także w układzie analitycznym, pozwalającym na ustalenie przewidywanej wydajności poszczególnych źródeł dochodów oraz kierunków i proporcji wydatków budżetowych. Szczegółowość budżetu znajduje swój wyraz w klasyfikacji budżetowej, tj. określonych prawnie zasadach podziału dochodów i wydatków budżetowych.

Współcześnie parlament rozpatruje projekty i uchwala budżetu w szczegółowości ograniczonej do głównych podziałek klasyfikacyjnych. Bardziej szczegółowe ujęcie dochodów i wydatków stosuje się w dokumentach planistycznych poszczególnych ministerstw (tzw. układy wykonawcze budżetu) oraz w planach finansowych jednostek budżetowych.

Zasada jawności budżetu-to zasada o charakterze społeczno-politycznym. Jawność budżetu wyraża się m.in. w otwartości obrad parlamentu nad projektem budżetu, publikowaniu ustawy budżetowej i popularyzowaniu jej treści w środkach masowego przekazu - społeczna kontrola działalności finansowej państwa.

zasada jasności (przejrzystości)- polega na takiej konstrukcji budżetu i na takim ujęciu dochodów i wydatków, który umożliwia prawidłowe planowanie i łatwość oceny przez parlament i opinie publiczną; służy temu klasyfikacja dochodów i wydatków (działy, paragrafy). Zasada jasności budżetu

To postulat o charakterze politycznym. Wyraża się on w potrzebie takiego klasyfikowania i grupowania wydatków budżetowych, aby budżet dawał obraz podstawowych kierunków gospodarki finansowej państwa, tj. źródeł dochodów, z których gromadzone są zasoby budżetu oraz proporcji pomiędzy przewidywanymi wpływami z tych źródeł, a także kierunków wydatkowania środków pieniężnych i przyjętych proporcji w tym względzie. Umożliwia to prawidłowe planowanie budżetowe oraz daje szansę należytej oceny budżetu przez parlament i opinię publiczną.

Zasada zupełności budżetu - to zasada, aby budżet obejmował wszystkie dochody i wydatki państwa. Wynika z potrzeby parlamentarnego wpływu na całość gospodarki finansowej państwa.

• Zasada uprzedniości - zasada uchwalenia budżetu przed terminem jego obowiązywania, a więc przed rozpoczęciem nowego roku budżetowego. Od zasady tej istnieją pewne odstępstwa:

• prerogacja budżetowa - przedłużenie ważności budżetu ubiegłorocznego na pewien okres roku następnego,

• prowizorium budżetowe - skrócona wersja ustawy budżetowej,

• funkcjonowanie gospodarki budżetowej w oparciu o projekt budżetu.

Polskie prawo dopuszcza jedynie prowizorium, jako odstępstwo od zasady uprzedniości.

Klasyfikacja budżetowa - jednolita klasyfikacja pogrupowania dochodów jak i wydatków budżetowych, która umożliwia dogłębną analizę (porównanie) założeń społeczno-gospodarczych państwa ze źródłami dochodów i wydatków budżetowych. Systematyczny podział dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów jednostek samorządu terytorialnego stosowany obligatoryjnie w planowaniu, ewidencji, i sprawozdawczości budżetowej. Klasyfikacja budżetowa - pozwala na prowadzenie planowej działalności z zakresie dochodów, w oparciu o kryterium ekonomiczne, znaczenie ekonomiczne.

Klasyfikacje dochodów i wydatków budżetowych dokonuje się wg następujących kryteriów:

*podmiotowe

*przedmiotowe

*rodzajowe

Wyróżniamy podział dochodów i wydatków na następujące grupy:

A) części - budżet został podzielony na główne części, a adresatami są następujące organy: ·-w zakresie władzy ustawodawczej:

*kancelaria sejmu

*kancelaria senatu
-w zakresie władzy wykonawczej:

*kancelaria prezydenta

*urząd rady ministrów

*poszczególni ministrowie

*organy naczelnej adm.
-w zakresie władzy sądowniczej:

*sąd najwyższy

*Naczelny Sąd Adm.

*Ministerstwo Sprawiedliwości.

B) działy - odpowiadają poszczególnym dziedzinom działalności i wyróżniamy m.in.: przemysł, budownictwo, rolnictwo, transport, ochrona zdrowia, szkolnictwo, adm.

C) rozdziały- mają charakter podmiotowo przedmiotowy, dotyczą określonych jednostek organizacyjnych wewnątrz budżetu lub określonych zadań budżetowych.

D) paragraf - występują po stronie dochodów i wydatków budżetowych i obejmują np. źródła dochodów: podatek dochodowy od osób prawnych, od osób fizycznych.

22. Formy organizacyjno- prawne jednostek sektora finansów publicznych:

Jednostki sektora finansów publicznych są jednostkami o szczególnym charakterze, gdyż gospodarują środkami publicznymi. Zgodnie z ustawą o finansach publicznych za całość gospodarki finansowej w tych jednostkach odpowiedzialny jest kierownik jednostki, w tym za wykonywanie określonych ustawą obowiązków w zakresie kontroli finansowej. Szeroko rozumiana kontrola finansowa dotyczy m.in. procesów związanych z gospodarowaniem mieniem jednostki. Podstawą gospodarki finansowej jednostek sektora finansów publicznych są plany finansowe. Plany te, w zależności od formy organizacyjno-prawnej jednostki, różnią się treścią, procedurą ich sporządzania oraz dokonywania zmian.

Sektor publiczny to część gospodarki narodowej, na którą składają się:
1. Państwowe i samorządowe jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej
2. Państwowe i samorządowe fundusze celowe (nie zalicza się do sektora publicznego państwowych szkół wyższych, państwowych i komunalnych instytucji kultury oraz państwowych przedsiębiorstw).

Do sektora publicznego zalicza się wszystkie jednostki organizacyjne, w których własność Skarbu Państwa lub samorządu mają udział większy niż 50%.
Do sektora publicznego (obok jednostek w podanym wyżej zakresie) należą również przedsiębiorstwa państwowe, spółki prawa handlowego z większościowym udziałem podmiotu publicznego oraz inne jednostki państwowe i samorządowe posiadające osobowość prawną.

Sektor finansów publicznych, według ustawy o finansach publicznych, dzieli się na:

- rządowy
- samorządowy
Jednostki tego sektora mogą być tworzone tylko w formach (postaciach) przewidzianych w ustawie, czyli w postaci:

- jednostki budżetowej
- zakładu budżetowego
- gospodarstwa pomocniczego
- środka specjalnego
- funduszu celowego (państwowego lub wojewódzkiego)

Jednostki sektora finansów publicznych — główne rodzaje:

Do sektora finansów publicznych zalicza się: organy władzy publicznej i podległe im jednostki organizacyjne, państwowe osoby prawne oraz inne państwowe jednostki organizacyjne nieobjęte Krajowym Rejestrem Sądowym, których działalność jest finansowana ze środków publicznych w całości lub części, z wyjątkiem: przedsiębiorstw państwowych, banków państwowych, spółek prawa handlowego.

Formy organizacyjno-prawne jednostek sektora finansów publicznych:

1. Organy władzy publicznej (administracji rządowej, kontroli państwowej i ochrony prawa, władzy państwowej)

2. Gminy, powiaty i samorząd województwa oraz ich związki

3. Jednostki budżetowe, zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze

4. Państwowe i samorządowe fundusze celowe

5. Państwowe szkoły wyższe

6. Jednostki badawczo-rozwojowe

7. Samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej

8. Państwowe i samorządowe instytucje kultury

9. ZUS, KRUS i zarządzane przez nie fundusze

10. Narodowy Fundusz Zdrowia

11. Państwowa Akademia Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne

12. Inne państwowe i samorządowe osoby prawne tworzone na podstawie ustaw w celu wykonywania zadań publicznych.

23. Jednostka budżetowa i jej powiązanie z budżetem:

Jednostki budżetowe - jednostki organizacyjne, które pokrywają swoje wydatki bezpośrednio z budżetu, a dochody odprowadzają na rachunek budżetu (tzw. budżetowanie brutto), są to jednostki, które nie prowadza działalności gospodarczej, a świadczą usługi o charakterze niematerialnym, między innymi w sferze kultury, oświaty i sądownictwa (np. szkoły, uniwersytety, sądy).

Jednostki budżetowe tworzą, łączą, przekształcają w inną formę organizacyjno-prawną i likwidują:

1. Państwowe - ministrowie, kierownicy urzędów centralnych i wojewodowie oraz inne organy działające na podstawie odrębnych przepisów.

2. Gminne, powiatowe lub wojewódzkie - organy stanowiące jednostkę samorządu terytorialnego.

Charakterystyczną cechą jednostek budżetowych jest sposób ich powiązania z budżetem - planowane dochody i wydatki jednostki budżetowej są w pełnych kwotach ujęte w budżecie. Oznacza to, że jednostka budżetowa na pokrycie swoich wydatków, wykorzystuje zasoby budżetowe, a jeżeli osiąga dochody, to przekazuje je w całości na rachunek środków budżetowych - budżetowanie brutto. Poziom jej wydatków nie jest uzależniony od poziomu dochodów przez nią pobieranych. Działalność finansowa jednostek budżetowych opiera się na ich planach finansowych, obejmujących przewidywane w danym roku budżetowym dochody i wydatki. Plany te (ze względu na pełną zależność gospodarki finansowej jednostki budżetowej od budżetu i jego zasobów) odzwierciedla odpowiedni fragment budżetu. Jednostki budżetowe posiadają swoje rachunki bankowe, służące do realizacji ich wydatków, na które to rachunki przekazywane są środki z budżetu. Niektóre jednostki posiadają subkonta rachunków (tylko do pobierania dochodów) - np. Urzędy Skarbowe. Likwidując jednostkę budżetową lub łącząc kilka z nich, organ określa przeznaczenie mienia, znajdującego się w użytkowaniu jednostki.

24. Zakład budżetowy a jednostka budżetowa:

Zakłady budżetowe - jednostki organizacyjne, które odpłatnie wykonują wyodrębnione zadania publiczne, a koszty swojej działalności pokrywają z osiągniętych przychodów (dochody własne), powinny być samowystarczalne finansowo, ale na pierwsze wyposażenie w środku obrotowe mogą otrzymać dotację z budżetu.

Zakład budżetowy-jednostka państwowa lub gminna, która prowadzi działalność gospodarczą na zasadach samowystarczalności i pokrywa swoje wydatki z uzyskanych dochodów, chociaż prawo budżetowe dopuszcza dofinansowanie zakładów budżetowych.

Nadwyżka finansowa z bieżącej działalności jest przejmowana przez budżet, a inwestycje finansowe takiego zakładu są finansowane z budżetu. Zakłady budżetowe nie posiadają osobowości prawnej - PAP, MON, ośrodki szkolenia kadr, przedszkola, ZKM, (z czego pokrywa kary? - Z własnych przychodów), zakłady oczyszczania.

Jednostki budżetowe - jednostki organizacyjne, które pokrywają swoje wydatki bezpośrednio z budżetu, a dochody odprowadzają na rachunek budżetu (tzw. budżetowanie brutto), są to jednostki, które nie prowadza działalności gospodarczej, a świadczą usługi o charakterze niematerialnym, między innymi w sferze kultury, oświaty i sądownictwa (np. szkoły, uniwersytety, sądy).

Jednostkami budżetowymi są takie jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych, które pokrywają swoje wydatki bezpośrednio z zasobów budżetowych, a pobrane dochody odprowadzają na rachunek odpowiednio dochodów budżetu państwa albo budżetu jednostki samorządu terytorialnego - zazwyczaj jednostki ze sfery usług niematerialnych, świadczące te usługi z zakresie administracji państwowej bądź samorządowej, obronności, porządku wewnętrznego, zdrowia, szkolnictwa itd. Jednostka budżetowa prowadzi gospodarkę finansową wg zasad określonych w ustawie o finansach publicznych.

25. Gospodarstwo pomocnicze jednostki budżetowej i formy jego rozliczeń z budżetem:

Gospodarstwo pomocnicze - uboczna działalność gospodarcza jednostki budżetowej, wyodrębniona organizacyjnie, wyodrębnienie finansowe odbywa się na wydzielonym rachunku bankowym lub na subkoncie, mogą otrzymać dotacje na pierwsze wyposażenie w środku obrotowe, pokrywa z własnych przychodów koszty działalności, a z budżetem rozlicza się ostatecznym wynikiem finansowym (tzw. budżetowanie netto), gdy jest zysk to 50% odprowadza na rachunek budżetu, gdy jest strata, to pokrywa ją jednostka budżetowa, przy której gospodarstwo pomocnicze działa (np. stołówki przy uczelniach, bufety przy urzędach).

Na podstawie art. 26 u.f.p. można wyróżnić następujące cechy gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych:

1) pokrywanie kosztów działalności z uzyskiwanych przychodów własnych (zasada),

2) podstawą gospodarki finansowej jest roczny plan finansowy obejmujący przychody, w tym dotacje z budżetu, koszty i inne obciążenia, rachunek zysków i strat, stan środków obrotowych, stan należności i zobowiązań na początek i koniec okresu oraz rozliczenia z budżetem,

3) gospodarstwo pomocnicze może otrzymywać z budżetu dotacje przedmiotowe,

4) nowo utworzone gospodarstwo pomocnicze może otrzymać z budżetu dotację na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe,

5) gospodarstwo pomocnicze dokonuje sprzedaży (świadczenia) usług na rzecz macierzystej jednostki budżetowej według kosztów własnych,

6) gospodarstwo pomocnicze wpłaca do budżetu połowę osiągniętego zysku,

7) w planie finansowym gospodarstwa pomocniczego mogą być dokonywane zmiany w ciągu roku w przypadku realizowania wyższych od planowanych przychodów i kosztów, pod warunkiem że nie spowoduje to zmniejszenia wpłat do budżetu ani zwiększenia dotacji z budżetu,

8) do podjęcia decyzji w zakresie inwestycji gospodarstwa pomocniczego państwowej jednostki budżetowej jest właściwy jej kierownik.

26.Cechy charakterystyczne publicznych funduszy celowych:

Fundusz celowy - fundusz powołany ustawowo, którego dochody pochodzą w większości ze środków publicznych, a wydatki mają ściśle określone w ustawie tworzącej fundusz cele, oprócz dotacji funduszu muszą mieć także inne źródła dochodów, fundusze mają prawo zaciągania pożyczek i kredytów , może działać jako osoba prawna albo wyodrębniony rachunek bankowy wskazanego w ustawie organu (np. FUS, KRUS, Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych- PEFRON).

Fundusz celowy - instytucja finansowo-prawna służąca planowej organizacji zasobów pieniężnych związku publicznoprawnego (np. państwa). Łączy w sobie dochody z niewielu źródeł i pozwala na wydatkowanie zgromadzonych środków na wybrane, wąsko sprecyzowane cele, tzn. wydajność źródła dochodów funduszu (i zgromadzone w danym momencie zasoby) stanowią nieprzekraczalną granicę wydatków na określony przepisami tworzącymi dany fundusz, cel. Fundusze celowe są (podobnie jak budżety) formami organizacji publicznych zasobów pieniężnych.

Fundusz celowy może działać:

1. jako osoba prawna - jest wówczas jednostką organizacyjną o określonych zadaniach, uzyskującą przychody z określonych źródeł i przeznaczającą zgromadzone zasoby pieniężne na cele, do których realizacji fundusz został powołany;

2. jako forma organizacyjna nie tworząca odrębnej struktury podmiotowej - zarządza funduszem wskazany w ustawie organ państwowy.

W zależności od rodzaju realizowanych zadań, może być funduszem państwowym, wojewódzkim, powiatowym lub gminnym.

Cechy charakterystyczne publicznych funduszy celowych:
1. Wyodrębnienie organizacyjne i finansowe części środków publicznych.
2. Ograniczenie swobody rozdziału części środków publicznych. Ciągłość i stabilność podatkowa.
3. Wyodrębnienie określonych zadań o charakterze publicznym z potraktowaniem ich w sposób preferencyjny.
4. Zapewnienie ciągłości finansowania przez wyłączenie z procedury rocznego planowania budżetowego.
5. Racjonalizacja wydatków, wynikająca z braku konieczności ich rozliczania w cyklu rocznym. Kumulują się niewykorzystane środki i zostają przeznaczone na następne lata.
6. Celowe gromadzenie dochodów.
7. Zakres zadań uzależniony od wysokości zgromadzonych dochodów.
8. Stałość dochodów.
9. Elastyczność gospodarki finansowej (jako szczególna zaleta w odniesieniu do gospodarki inwestycyjnej).
10. Możliwość finansowania dotacyjnego przy równoczesnym finansowaniu metodą zwrotną.

Podstawą gospodarki finansowej funduszu celowego jest roczny plan finansowy. Zasoby pieniężne funduszu gromadzone są na odrębnym rachunku bankowym. Wydatki z zasobów funduszu celowego nie mogą przekroczyć wysokości środków zgromadzonych na rachunku bankowym. Środki nie wydatkowane w jednym roku, mogą być wydatkowane w latach następnych.

Instytucja funduszu celowego różni się od instytucji budżetu przez wszystkim stopniem specjalizacji. Jest urządzeniem wyspecjalizowanym, służącym finansowaniu wąskiej grupy celów, w oparciu o zasoby gromadzone z niewielkiej grupy źródeł dochodów.

Ustawa o finansach publicznych za fundusz celowy uznaje tylko fundusz ustawowo powołany przed dniem jej wejścia w życie, którego przychody pochodzą z dochodów publicznych, a wydatki przeznaczone są na realizację wyodrębnionych zadań. Nie jest funduszem celowym w rozumieniu ww. ustawy Bankowy Fundusz Gwarancyjny.

27. Rodzaje publicznych funduszy celowych:

Rodzaje funduszy celowych -

1. Fundusze autonomiczne - jego konstrukcja prawna nie pozwala na transfer środków ani z budżetu do funduszu celowego, ani z funduszu celowego do budżetu. Nie przeszkadza to jednak w łączności funkcjonalnej polegającej na tym, że z funduszu celowego mogą być finansowane zarówno te cele publiczne gospodarki finansowej, które finansowane są ponadto z zasobów budżetu (komplementarność funduszy i budżetu), jak i te cele, które wyłączone zostały z budżetu (substytucyjność funduszy wobec budżetów).

2. Fundusze powiązane finansowo z budżetem - ich konstrukcja prawna pozwala na dotowanie ich z budżetu lub też umożliwia przekazywanie nadwyżek zasobów ponad potrzeby do budżetu.

3. Tzw. fundusze wewnątrz budżetowe - to szczególna konstrukcja prawna samego budżetu. Mówimy o nim wtedy, gdy przepisy dotyczące budżetu pozwalają na finansowanie jednego z celów jedynie w takich granicach, a jakich osiągane są wpływy z określonego źródła dochodów budżetowych. Nie mają one postaci odrębnego funduszu z własną nazwą, wskazanymi dysponentami zasobów itp.

4. Środki pochodzące ze źródeł zagranicznych, nie podlegające zwrotowi - ich konstrukcja jest podobna do funduszu wewnątrz budżetowego. Mimo formalnego włączenia do budżetu, gromadzone są one na odrębnym rachunku i wydatkowane tylko do wysokości kwot na nim zgromadzonych na cel określony w umowie międzynarodowej lub deklaracji dawcy.

5. Fundusze scentralizowane - tworzą jednolite konstrukcje, a ich zasoby znajdują się najczęściej w dyspozycji określonego ministra jako wykonawcy planu finansowego funduszu (np. Fundusz Alimentacyjny - jego jedynym dysponentem jest ZUS).

6. Fundusze zdecentralizowane - stanowią zespół jednorodzajowych funduszy, znajdujących się w dyspozycji np. poszczególnych wojewodów, albo też tworzą zespół składających się z funduszu (części) centralnego oraz funduszy (części) zarządzanych przez np. wojewodów lub jednostki samorządu terytorialnego.

Ze względu na status prawny można wyodrębnić:

7. Fundusze będące osobami prawnymi - wiąże się z tym posiadanie własnych organów: rad nadzorczych i zarządów z prezesami na czele, które decydują o ich działalności.

8. Fundusze stanowiące formę organizacyjną zasobów pieniężnych - np. Fundusz Alimentacyjny, nie posiada żadnych organów, struktury organizacyjnej, a jego „obsługę” zapewnia ZUS.

9. Państwowe fundusze celowe - plan przychodów i wydatków zawiera ustawa budżetowa.

10. Samorządowe fundusze celowe - plan przychodów i wydatków zawiera uchwała budżetowa jednostki samorządu terytorialnego.

28.Budżetowanie brutto, a budżetowanie netto:

Budżetowanie brutto - dana jednostka całe swoje dochody odprowadza na rachunek budżetu państwa, natomiast środki na swoją działalność w całości czerpie z budżetu. Budżetowanie brutto- występuje gdy dochody i wydatki danej jednostki planowane są w budżecie pełnymi kwotami. Jednostka taka odprowadza do funduszu budżetowego wszystkie swoje wpływy pieniężne i otrzymuje z tego funduszu środki na pokrycie całości wydatków. Tak funkcjonują jednostki budżetowe.

Budżetowanie netto- występuje gdy państwo świadczy swoje usługi na zasadzie częściowej odpłatności. Dana jednostka przeznacza osiągane wpływy na pokrycie części wydatków związanych ze świadczeniem usług natomiast brakująca część środków pieniężnych przewidziana jest w budżecie, czyli z budżetu pokrywane są jedynie niedobory tej jednostki (ewentualne nadwyżki przekazywane są przez jednostkę do budżetu). Tak funkcjonują zakłady budżetowe. Budżetowanie netto - dana jednostka koszty swojej działalności pokrywa z własnych przychodów, a z budżetem rozlicza się ostatecznym wynikiem finansowym.

29. Procedura opracowywania i uchwalania budżetu państwa- harmonogram prac:

1.Punkt wyjścia: makroekonomiczna prognoza na 3lata.

2. Przygotowanie założeń projektu budżetowego przez min. Finansów z min. Gospodarki i innymi resortami.

3. Opracowanie przez Ministerstwo Finansów na podstawie planów resortowych projektu wstępnego wraz z uzasadnieniem oraz dołączenie do projektu ustawy budżetowej dochodów i wydatków: władz państwowych, organów kontroli, ochrony prawa i administracji rządowej. Do 30 września Rada Polityki Pieniężnej przekłada Sejmowi założenia polityki pieniężnej.

4. Uchwalenie przez Rade Ministrów projektu w terminie do 30 września roku poprzedzającego rok budżetowy i przedstawienie go Sejmowi (3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego).

5. W sejmie ma miejsce:

I czytanie

II czytanie

III czytanie

6. Przekazanie ustawy do Senatu- Senat ma prawo wprowadzić poprawki do ustawy budżetowej w ciągu 20 dni od momentu jej przekazania.

7. Przekazanie ustawy do Prezydenta- Prezydent RP ma obowiązek podpisania ustawy lub też prowizorium budżetowego w ciągu 7 dni od jej przekazania mu.

8. T r y b u n a ł K o n s t y t u c y j n y, w przypadku zgłoszenia ustawy ma on obowiązek orzec jej zgodność ( lub też ustawy o prowizorium budżetowym) z Konstytucją w ciągu 2 miesięcy od złożenia .

9. Ukazanie się ustawy w Dzienniku Ustaw.

• Prezydent RP może skrócić kadencję Sejmu jeśli w ciągu 4 m-cy od przedłożenia

ustawy Sejmowi nie zostanie ona przedłożona prezydentowi do podpisu( decyzja w

ciągu 14 dni).

• Rada Ministrów ma obowiązek przedłożenia Sejmowi sprawozdania z wykonania budżetu wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa w ciągu 5 m-cy od zakończenia roku budżetowego, a Sejm ma obowiązek rozpatrzenia tego sprawozdania w ciągu 90 dni od daty jego złożenia, po zapoznaniu się z opinią NIK-u i podjąć uchwałę o udzieleniu lub odmowie absolutorium RM.

• Do 25 października dysponenci środków budżetowych informują podległe im

samorządy o wysokości dochodów, wydatków i dotacji.

• Do 1 grudnia jednostki i samorządy przekazują swoje plany finansowe dysponentom

Pojęcie budżetu państwa może być rozumiane w trzech aspektach:
- ekonomicznym - pewien fundusz pieniężny,
- prawnym - pewien akt normatywny,
- technicznym (konstrukcja techniczna) - wszelkie czynności związane z gromadzeniem i wydatkowaniem środków budżetowych.

Podstawą tworzenia budżetu jest ustawa przyjmowana przez parlament, która upoważnia rząd do realizacji określonych w ustawie dochodów i wydatków. W tym sensie budżet państwa jest aktem prawnym o określonym czasie obowiązywania. Cele i zadania państwa realizowane za pomocą budżetu. Muszą być z góry określone. Można go zatem traktować jako plan finansowy państwa.

Budżet jest dla parlamentu tym instrumentem prawnym, który pozwala mu najpełniej sprawować władzę w państwie rząd może bowiem wydatkować pieniądze tylko i wyłącznie na cele wskazane w ustawie budżetowej i w kwotach tam określonych. Ustawa budżetowa wyznacza granice wydatków i dochodów w sposób wiążący władzę wykonawczą.

Dlatego też zawsze trzeba mieć na względzie to, że ustawa budżetowa jest jedynym upoważnieniem rządu do prowadzenia gospodarki finansowej państwa. Sama zaś debata parlamentarna nad projektem ustawy budżetu ma charakter dyskusji politycznej, w której wymieniane są poglądy polityczne na cele i metody osiągania strategicznych zadań państwa między obozem rządowym a opozycją.
Ustawa budżetowa, ustalając dochody i wydatki państwa spełnia też funkcje ekonomiczne
(skarbowe). Celem budżetu jest bowiem zgromadzenie zasobów pieniężnych niezbędnych do sfinansowania zadań państwa.

Procedura budżetowa - Opracowywanie i uchwalanie budżetu.

Opracowywanie projektu budżetu państwa jest pierwszą z faz procedury budżetowej, do której należą jeszcze: uchwalanie budżetu, wykonywanie budżetu oraz opracowywanie i zatwierdzanie sprawozdania z wykonania budżetu.

W konstytucji zapisane są dwie zasady związane z procedurą przygotowywania budżetu:
1) zasada wyłącznej kompetencji Rady Ministrów do przedłożenia projektu ustawy budżetowej lub ustawy o prowizorium budżetowym,
2) zasada ustawowej regulacji trybu opracowywania projektu budżetu państwa, stopnia szczegółowości oraz wymogów, które powinien spełniać projekt ustawy budżetowej.

Z pierwszej zasady wynika, że tylko i wyłącznie Rada Ministrów uprawniona jest do przedłożenia projektu ustawy budżetowej (lub projektu o prowizorium budżetowym) i nie może być w tym zakresie zastąpiona przez żaden inny podmiot o uprawnieniach ustawodawczych. Zasada ta ma ponadto charakter szczególny, ponieważ możliwość zgłaszania poprawek w trakcie poselskiej dyskusji nad projektem ustawy budżetowej obwarowana jest konstytucyjnym ograniczeniem - zwiększenie wydatków lub ograniczenie dochodów planowanych przez Radę Ministrów nie może powodować ustalenia przez Sejm i Senat większego deficytu budżetowego niż przewidziany w projekcie ustawy budżetowej (art.220 ust.1)

Druga zasada wymaga ustawowego trybu opracowywania projektu budżetu państwa to znaczy między innymi, że w ustawie o finansach publicznych muszą być zawarte zasady i tryby opracowywania projektu budżetu. Zapis konstytucyjny podnosi rangę ustawy określającej te zasady, gdyż przez określenie stopnia szczegółowości projektu budżetu oraz wymagań stawianych projektowi ustanawia zakaz zamieszczania w budżecie innych postanowień niż takie, które wynikają z ustawy o finansach publicznych.

Prace nad budżetem państwa na kolejny rok budżetowy zaczynają się prawie rok przed jego początkiem. Pierwsza faza prac to niesformalizowane prace analityczne prowadzone w Ministerstwie Finansów - powstaje wówczas pierwsza bardzo wstępna koncepcja budżetu i długa lista pytań i problemów, które muszą być rozstrzygnięte w toku dalszych prac.

Projekt ustawy budżetowej musi być opracowany do 30 września roku poprzedzającego dany rok budżetowy. Jeżeli rząd nie jest w stanie przedstawić go w tym terminie, to zobowiązany jest do przedłożenia projektu ustawy o prowizorium budżetowym, która określa dochody i wydatki państwa na określoną część roku i traci moc z chwilą ustalenia ustawy budżetowej.

Przygotowanie projektu budżetu państwa przebiega wieloetapowo:

1. Etap pierwszy - wydanie przez Ministra Finansów noty budżetowej. Określa ona szczegółowe zasady, tryb i terminy opracowania materiałów do projektu budżetu państwa i jest wydawana w formie rozporządzenia Ministra Finansów. Jej adresatami są wszyscy dysponenci części budżetu państwa. Materiały przekazywane Ministrowi Finansów, zawierające przede wszystkim przewidywane dochody i wydatki, pochodzące od poszczególnych ministrów, mają charakter wyjściowy i o ostatecznym kształcie projektowanych dochodów i wydatków poszczególnych części decyduje Minister Finansów. Nie dotyczy to: Kancelarii Sejmu, Kancelarii Senatu, Kancelarii Prezydenta RP, Sądu Najwyższego, Trybunału Konstytucyjnego, Krajowej Rady Sądownictwa, Sądownictwa Powszechnego i Administracyjnego, NIK, Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka, KRRiTV, Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych, IPN- Komisji Ścigania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu, Krajowego Biura Wyborczego i Państwowej Inspekcji Pracy.

2. Etap drugi - projekt ustawy budżetowej jako jednolity dokument opracowany jest przez Ministra Finansów. Minister Finansów ustala też proponowane subwencje dla jednostek samorządu terytorialnego i zbiorczą kwotę tych subwencji włącza do projektu budżetu państwa. Wraz z uzasadnieniem i wykazem spraw spornych projekt przedkładany jest Radzie Ministrów.

3. Etap trzeci - Rada Ministrów rozstrzyga sprawy sporne, a następnie uchwala projekt ustawy budżetowej (zawierający projekt budżetu państwa). Zgodnie z art. 222 Konstytucji RP Rada Ministrów przedkłada Sejmowi najpóźniej na 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego (do 30 września), a w wyjątkowych sytuacjach później projekt ustawy budżetowej na rok następny. W przypadku późniejszego przedstawienia projektu RM musi przedstawić prowizorium budżetowe, które jest podstawą działania gospodarki państwa. Prowizorium budżetowe może być przedstawione tylko jeden raz w poszczególnych latach budżetowych.

Uchwalenie budżetu.

- uchwalenie projektu ustawy budżetowej odbywa się w trzech czytaniach:

* pierwsze czytanie odbyć się musi na posiedzeniu plenarnym Sejmu. Obejmuje ono uzasadnienie projektu przez wnioskodawcę, którym jest Minister Finansów. Kończy się ono odesłaniem projektu do komisji sejmowych. Prace komisji sejmowych zakrojone są bardzo szeroko i odbywają się we wszystkich komisjach problemowych Sejmu.

* drugie czytanie nie może w zasadzie odbyć się wcześniej niż siódmego dnia od doręczenia posłom sprawozda­nia komisji.

Obok przedstawienia Sejmowi sprawozdania komisji z prac nad projektem przez posła-sprawozdawcę, czytanie to obejmuje debatę nad projektem oraz zgłaszanie poprawek i wniosków. Jeżeli zgłaszane są propozycje poprawek, Sejm może w celu ich rozpatrzenia odesłać projekt ponownie do komisji.

* trzecie czytanie projektu ustawy obejmuje przedstawienie przez po­sła-sprawozdawcę dodatkowego sprawozdania komisji (jeżeli projekt był tam skierowany) lub też poprawek i wniosków zgłoszonych w trakcie drugiego czytania. Głosowanie projektu ustawy zamyka trzecie czytanie.

Ustawa bu­dżetowa, jako ustawa zwykła, uchwalana jest przez Sejm zwykłą większością głosów, przy obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów. Ustawę uchwaloną przez Sejm jego Marszałek przesyła do Senatu. Tam kierowana jest do komisji, które po rozpatrzeniu ustawy przygotowują projekt uchwały Senatu.

Senat może uchwalić poprawki do ustawy budżetowej w ciągu 20 dni od dnia przekazania jej Senatowi; Senat może też przyjąć ustawę budżetową bez zmian; nie może natomiast jej odrzucić. Jeżeli Senat nie wprowadzi poprawek do ustawy, przekazywana jest ona Prezydentowi do podpisu. Proponowanie przez Senat poprawek do ustawy prowadzi do tego, że wraca ona do Sejmu, który - po dodatkowym rozpatrzeniu sprawy przez komisje - przyjmuje poprawki Senatu w całości lub w części albo też nie przyjmuje propozycji Senatu w ogóle.

Przyjętą przez Sejm i Senat ustawę Marszałek Sejmu przedstawia Prezydentowi do podpisu. Prezydent Rze­czypospolitej podpisuje w ciągu 7 dni ustawę budżetową albo ustawę o pro­wizorium budżetowym przedstawioną przez Marszałka Sejmu. Prezydent nie ma uprawnienia do zawetowania ustawy budżetowej. Przed podpisaniem ustawy budżetowej Prezydent Rzeczypospolitej może jednak zwró­cić się do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności ustawy z Kon­stytucją. Trybunał orzeka w tej sprawie nie później niż w ciągu 2 miesięcy od dnia złożenia wniosku w Trybunale. Prezydent Rzeczypospolitej nie może odmówić podpisania ustawy budżetowej, którą Trybunał Konstytu­cyjny uznał za zgodną z Konstytucją. Prezydent odmawia natomiast podpi­sania ustawy, którą Trybunał Konstytucyjny uznał za niezgodną z Kon­stytucją. Po podpisaniu ustawy budżetowej Prezydent Rzeczypospolitej zarządza ogłoszenie w Dzienniku Ustaw RP.

Treść ustawy budżetowej.

- ustawa budżetowa określa:

* dochody budżetu państwa;

* wydatki budżetu państwa;

* deficyt budżetu oraz źródła jego pokrycia;

* limity zatrudnienia osób objętych mnożnikowymi systemami wyna­grodzeń w państwowych jednostkach budżetowych;

* przychody i rozchody budżetu pastwa;

* zestawienie przychodów i wydatków państwowych zakładów budże­towych, gospodarstw pomocniczych i środków specjalnych;

* plany finansowe państwowych funduszy celowych;

* wykaz programów wieloletnich;

* wykaz inwestycji wieloletnich;

* dotacje celowe dla jednostek samorządu terytorialnego na realizację zadań z zakresu administracji rządowej i zadań zleconych ustawami;

* zakres i kwoty dotacji przedmiotowych;

* wykaz jednostek otrzymujących dotacje przedmiotowe i kwoty dotacji;

* dotacje celowe na wykonanie zadań objętych programem wsparcia;

Wykonawcy budżetu.

- podmioty, które biorą udział w wykonywaniu budżetu państwa można podzielić na dwie kategorie, tj. na wykonawców pośrednich i wykonawców bezpośrednich.

Pośrednimi wykonawcami budżetu są organy państwowe, sprawujące nadzór bądź kontrolę nad wykonywaniem budżetu państwa jako całości lub też jego części. Tak więc Rada Ministrów kieruje wykonaniem budżetu państwa. Natomiast Minister Finansów sprawuje ogólną kontrolę realizacji dochodów i wydatków budżetu państwa oraz poziomu deficytu. Dysponenci poszczególnych części budżetowych sprawują nadzór i kontrolę nad całością gospodarki finansowej podległych jednostek organizacyjnych.

Bezpośrednimi wykonawcami budżetu są te organy państwowe oraz podlegające im jednostki budżetowe, które same gromadzą dochody na rzecz budżetu i dokonują wydatków z zasobów budżetowych. Niektóre z tych jednostek są powołane w celu gromadzenia dochodów na rzecz budżetu (urzędy skarbowe, urzędy celne). Z reguły jednak będą to jednostki dokonujące wyłącznie lub niemal wyłącznie wydatków - ze wzglę­du na to, że świadczą usługi niematerialne w sposób nieodpłatny.

Trzecią, specyficzną grupą wykonawców budżetu są banki, które sprawują bankową (kasową) obsługę budżetu.

Kontrola wykonania budżetu.

- wykonanie budżetu podlega kontroli Sejmu. Kontrola ta rozpoczyna się w pewnym sensie już w trakcie trwania roku budżetowego, gdyż Minister Finansów zobowiązany jest do przedkładania Sejmowej Komisji Finansów Publicznych oraz Najwyższej Izbie Kontroli, w terminie do dnia 10 września, informacji o przebiegu wykonania budżetu państwa za I półrocze.

Prowizorium budżetowe.

- jest planem gospodarki finansowej państwa, posiadającym jednak kształt i charakter prawny nieco odmienny od budżetu. Prowizorium jest planem mniej szczegółowym, uchwalane jest na czas krótszy niż budżet (zazwyczaj miesiąc bądź kwartał), przestaje obowiązywać z chwilą wejścia w życie ustawy budżetowej. Celem prowizorium jest uniknięcie sytuacji, w której gospodarka finansowa państwa byłaby prowadzona przez pewien okres na skutek braku ustawy budżetowej bez żadnego obowiązującego planu. W odniesieniu do każdego z poszczególnych lat budżetowych posłużenie się instytucją prowizorium budżetowego może wchodzić w grę tylko jeden raz.

Sprawozdanie z wykonania budżetu.

- właściwe prace nad sporządzeniem sprawozdania z wykonania bu­dżetu państwa rozpoczynają się po zakończeniu roku budżetowego. Sprawozdanie ma przedstawiać stan całości finansów publicz­nych, a nawet pewne elementy oceny sytuacji gospodarczej państwa, a nie tylko ściśle rachunkowe zestawienie planowanych i zrealizowanych kwot wydatków i dochodów budżetu państwa. Rada Ministrów w ciągu 5 miesięcy od zakoń­czenia roku budżetowego przedkłada Sejmowi sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa. Sprawo­zdanie musi omawiać wykonanie budżetu państwa, z uwzględnieniem róż­nic między budżetem uchwalonym a wykonanym. Do sprawozdania Rada Ministrów musi dołączyć sprawozdanie o dochodach i wydatkach związa­nych z zadaniami z zakresu administracji rządowej, które realizowane są przez jednostki samorządu terytorialnego, i innymi zadaniami zleconymi tymże jednostkom ustawami, zbiorczą informację o wykonaniu budżetów jednostek samorządu terytorialnego, ocenę realizacji założeń makroeko­nomicznych oraz przebiegu prywatyzacji majątku Skarbu Państwa. Do spra­wozdania dołącza się też szczegółowe informacje dotyczące zadłużenia sektora finansów publicznych i Skarbu Państwa. Sprawozdanie z wykonania budżetu państwa rozpatrywane jest przez Sejm. System prac komisyjnych nad sprawozdaniem przypomina prace nad projektem ustawy budżetowej. Sejm rozpatruje przedłożone sprawozdanie, zapoznając się jednocześnie z opinią Najwyższej Izby Kontroli. W ciągu 90 dni od dnia przedłożenia Sejmowi sprawozdania, Sejm podejmuje uchwałę o udzieleniu bądź odmowie udzielenia Radzie Ministrów absolutorium.

Absolutorium dla Rady Ministrów (tryb udzielania, znaczenie prawne).

- absolutorium jest aktem woli Sejmu, którego treścią jest aprobata sposobu, w jaki budżet był wykonywany oraz rezultatów jego wykonania. Udzielenie absolutorium pociąga za sobą ten skutek, że parlament nie może już w przyszłości prowadzić dyskusji i podejmować uchwał dotyczących tej kwestii. Prawne konsekwencje nieotrzymania absolutorium przez Radę Ministrów nie są w Konstytucji RP określone. Sejm ma 3 miesiące na rozpatrzenie sprawozdania i podjęcie decyzji w kwestii absolutorium. W tym czasie sprawozdanie jest najpierw przedmiotem dyskusji w komisjach sejmowych, potem - po rozporządzeniu przez komisję budżetowa projektu uchwały w sprawie zatwierdzenia sprawozdania i absolutorium dla Rady Ministrów- trafia na posiedzenie Sejmu. Po przeanalizowaniu sprawozdania z wykonania ustawy budżetowej, a także po dokonaniu oceny wyników kontroli zrealizowanych w roku budżetowym Kolegium NIK wydaje opinię o przedmiocie absolutorium. Opinię ta wydaje się na podstawie wyniku głosowania większością głosów. Udzielenie absolutorium oznacza zarazem, że w ocenie Sejmu rząd wywiązał się ze swych obowiązków i Sejm nie zgłasza zastrzeżeń co do sposobu realizacji ustawy budżetowej, które miałyby zadecydować o ogólnie negatywnej ocenie.
Przeważa pogląd, że pozytywna uchwała Sejmu nie wymaga uzasadnienia, natomiast w razie odmowy udzielenia absolutorium uzasadnienie jest pożądane. W normalnych warunkach odmowa udzielenia absolutorium skutkuje dymisją Rządu.

Zarówno kasowy charakter kontroli równowagi budżetowej dokonywany na bieżąco przez Ministra Finansów, jak i wymogi związane z planowaniem budżetowym i udzieleniem absolutorium świadczą o istotnym znaczeniu sprawozdawczości budżetowej. Rozważania o kontroli wskazują, iż nie mogłaby ona istnieć bez sprawozdania, które z kolei niezbędne jest do planowania finansowego. Rola sprawozdania budżetowego jest więc ogromna i warunkuje prawidłowość merytorycznych decyzji finansowych i politycznych.

W fazie wykonywania budżetu następuje jego konfrontacja z rzeczywistością. W Prawie budżetowym formułowanych jest kilka zasad wykonywania budżetu. Przede wszystkim wykonanie budżetu należy do organów wykonawczych państwa i samorządu terytorialnego. Organy te są upoważnione, ale nie zobowiązane do wykonania budżetu. Oznacza to, że nie są zobowiązane do całkowitego wydatkowania środków budżetowych, gdyż powinny się kierować gospodarnością i oszczędnością. Nie powinny przy tym w zasadzie przekraczać kwot wydatków przeznaczonych na dany cel lub zmieniać ich przeznaczenia oraz dokonywać ich w roku budżetowym.

30. Główne źródła dochodów budżetu państwa:

Dochody budżetu państwa są bardzo różnorodne i zróżnicowane. Z punktu widzenia form pobierania dochodów można podzielić na :
- bezzwrotne (np. podatki, opłaty, cła, konfiskaty),
- zwrotne (z tytułu emisji obligacji czy pozyskiwanych lokat),
- odpłatne (np. opłaty skarbowe za czynności administracyjne),
- nieodpłatne (np. podatki, cła),
- przymusowe (np. podatki, opłaty, cła),
- dobrowolne (np. pożyczki, darowizny).

Główne źródła dochodów budżetu:

- podatki (dochody z podatków: 87,5% na 2008 r.)

Pośrednie:

• Podatek typu VAT- podatek od towarów i usług: 39,6%

• Akcyza: 18,5%

• Podatek od gier

Bezpośrednie:

• Podatek dochodowy od osób fizycznych: 12,8%

• Podatek dochodowy od osób prawnych: 9,6%

• Podatek tonażowy

- cła

- wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych i jednoosobowych spółek Skarbu Państwa

- wpłaty w tytułu dywidendy

- wpłaty z zysku NBP

- dochody z najmu dzierżawy majątku skarbu państwa

- odsetki zgromadzone na rachunkach bankowych jednostek budżetowych

- dochody pobierane przez państwowe jednostki budżetowe

- odsetki od lokat terminowych

- odsetki od udzielonych z budżetu państwa pożyczek

- grzywny, mandaty, i inne kary pieniężne

- spadki, zapisy, darowizny w postaci pieniężnej na rzecz Skarbu Państwa

- środki pochodzące z budżetu UE

Klasyfikacja dochodów budżetowych:

- podatkowe (opłaty, podatek VAT, akcyzowy, dochodowy od osób fizycznych, od osób prawnych, itp.)

- nie podatkowe (cła, zyski przedsiębiorstw państwowych, wpłaty z zysku NBP, zyski z tytułu dywidend, wpłaty z zysków jednostek budżetowych, zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych)

31. Pojęcie podatku - cechy stałe:

Podatek —to świadczenie pieniężne na rzecz podmiotu prawa publicznego (państwa lub samorządu) o charakterze publicznoprawnym jednostronnie przez ten podmiot ustalone, ogólne, zasadnicze, bezzwrotne. nieodpłatne i przymusowe
Ordynacja podatkowa w art. 6 stwierdza, iż podatkiem jest publicznoprawne, nieodpłatne przymusowe oraz bezzwrotne świadczenie pieniężne na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu lub gminy, wynikające z ustawy podatkowej.

Podatek - obowiązkowe świadczenie pieniężne pobierane przez związek publicznoprawny (państwo, jednostka samorządu terytorialnego) bez konkretnego, bezpośredniego świadczenia wzajemnego. Zebrane podatki są wykorzystywane na potrzeby ustalone przez organ pobierający. Współcześnie uznaje się, iż podatki są świadczeniami pieniężnymi, jednakże w historii znane są również podatki świadczone w innych niż pieniądz dobrach. Zgodnie z polskim prawem daniny, aby zostały uznane za podatki muszą posiadać 4 cechy: - nieodpłatność - przymusowość - publicznoprawność - bezzwrotność

Podatki dzielą się na bezpośrednie i pośrednie. Podatki bezpośrednie: nałożone na dochód lub majątek podatnika, np. podatek dochodowy, gruntowy, spadkowy. Podatki pośrednie: nakładane na przedmiot spożycia, np. VAT, akcyza - ostatecznie płaci konsument.

Współcześnie, pieniądze z podatków trafiają do skarbu państwa, województwa, powiatu albo gminy które dzięki temu mogą inwestować w rozwój infrastruktury, wojska, policji, oświaty, służby zdrowia, itp.

cechy stałe podatku:

• pieniężność- jest wyrażany zawsze w pieniądzu

• nieodpłatność- danina publiczna jest nieodpłatna

• bezzwrotność- należny podatek nigdy nie podlega zwrotowi

• jednostronność ustanowienia- świadczenie nie jest rezultatem umowy dwustronnej

• zasadniczość- cel fiskalny

• przymusowość- podatki są wynikiem realizacji zapewniania przez państwo dochodów, konieczność płacenia podatków

• ogólność- podatek jest świadczeniem ogólnym- kierowany do grupy osób, podatek nie jest świadczeniem indywidualnym.

32. Elementy techniki podatkowej (cech zmienne podatku):

Cechy zmienne podatku — to cechy, które są różne dla poszczególnych podatków. Nazywane są także: cechami struktury podatku, technicznymi elementami podatku, bądź też elementami konstrukcji podatku.

• podmiot opodatkowania- kogo dotyczy dany podatek(bierny-podatnik, płatnik i inkasent; czynny-ten kto ustanawia i pobiera podatki czyli władza publiczna)

• przedmiot opodatkowania -wszystko to co skutkuje opodatkowaniu(zdarzenie, czynność, stan faktyczny i prawny)

• podstawa opodatkowania- od czego nalicza się podatek

• stawka opodatkowania- czyli jaką część podstawy opodatkowania stanowi podatek, przychody ze sprzedaży

• tryb i warunki płatności- jak i do kiedy należy zapłacić podatek.

Cechy stałe identyfikują podatki, można byłoby posłużyć się nawet określeniem - „uzewnętrzniają” je wśród całego katalogu (systemu) dochodów publicznych. Z kolei tzw. cechy zmienne podatku odnoszą się do ich konstrukcji wewnętrznej, różnicując je w samym katalogu (systemie) rodzajowym tych świadczeń. Wśród tych cech wyróżnia się: podmiot podatku, jego przedmiot, podstawę opodatkowania, stawki (skale) podatkowe, zwolnienia i ulgi, sposób, terminy i warunki płatności podatku. Brak jednego z nich nie spowoduje, że świadczenie takie utraci status podatku, natomiast będzie świadczyło o wadliwości przepisów prawnych regulujących jego konstrukcję.

Technika podatkowa —to działalność praktyczna zmierzająca do ustalenia obowiązku podatkowego, wymiaru podatku i jego ściągnięcia. Są to czynności o charakterze techniczno — administracyjnym — stąd ich nazwa.

Realizacja spełnianych przez podatki funkcji wymaga działalności praktycznej, wyrażającej się w ustaleniu obowiązku podatkowego, wymiarze podatku, jego ściągnięciu itd. Te działania określa się mianem technika podatkowa.
Elementami techniki podatkowej są:
1. podmiot opodatkowania
2. przedmiot podatku
3. podstawa opodatkowania (inaczej: stopa podatkowa)
4. stawka podatkowa
5. skala podatkowa
6. zwolnienia, ulgi i zwyżki podatkowe.

PODMIOT OPODATKOWANIA
Każda osoba na której ciąży obowiązek podatkowy. Rozróżnić można podmiot czynny i podmiot bierny. Podmiotem czynnym jest przede wszystkim państwo, które wykorzystuje swoje atrybuty i posługuje się przymusem administracyjnym przy ściąganiu podatków. Podmiotem czynnym mogą być także władze samorządowe.
Podmiotem biernym są osoby prawne i fizyczne zobowiązane do zapłacenia podatku.
· PRZEDMIOT PODATKU
Rzecz lub zdarzenie, które wywołują obowiązek podatkowy.

33. Podatnik, płatnik i inkasent:

Podatnik (osoba fizyczna, prawna, jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej) — ciąży na nim obowiązek podatkowy.
podatnik formalny — który formalnie zobowiązany jest do zapłaty podatku —ciąży na nim nakaz płatniczy(ten na kim z mocy prawa ciąży ciężar podatkowy).
podatnik rzeczywisty — który ponosi faktyczny ekonomiczny ciężar podatku.

Jeśli podatnik formalny ponosi jednocześnie ekonomiczny ciężar podatku, to mamy do czynienia z tożsamością podatnika formalnego i rzeczywistego.
W dwóch przypadkach może nastąpić rozszczepienie osoby podatnika rzeczywistego i formalnego:
I. w przypadku tzw. podatku pośredniego, tj. np. podatku VAT oraz podatku akcyzowym,
2. przy zjawisku „ przerzucalności podatku”, tj. żywiołowym, często wbrew woli podmiotu czynnego przerzucaniu ciężaru ekonomicznego podatku przez podatnika formalnego na inny podmiot.

Płatnik —pośrednik pomiędzy podmiotem czynnym a biernym. Ciążą na nim 3 obowiązki:
I. obliczyć podatek
2. potrącić i pobrać podatek od podatnika
3. odprowadzić na rachunek odpowiedniego organu podatkowego podatek dochodowy od osób fizycznych (zakład pracy, organ rentowy, notariusz, urząd pracy, itd.).

Inkasent-pełni dwie funkcje:
I. pobiera podatek
2. odprowadza go do odpowiedniego organu podatkowego
Przykład: sołtys w podatku rolnym i leśnym.

34. Podstawa opodatkowania a podstawa wymiaru podatku:

Podstawa opodatkowania - wielkość, która stanowi podstawę do obliczania wymiaru podatku zgodnie z określoną formułą obliczenia podatku. Podstawa opodatkowania może mieć wymiar wartościowy wyrażony w pieniądzu lub też w innej jednostce miary np. m², cm³, litrach, sztukach, hektarach, kwintalach, .

Podstawa opodatkowania jest tym, "od czego" płacimy podatek, np. w przypadku podatku dochodowego od osób fizycznych podstawą opodatkowania jest dochód po dokonaniu dopuszczalnych prawem odliczeń i pomniejszeń (np. o stratę z lat ubiegłych), a w przypadku podatku VAT podstawą opodatkowania jest, mówiąc popularnie, wartość netto towaru lub usługi, a tak naprawdę, zgodnie z ustawą, obrót, czyli kwota należna z tytułu sprzedaży pomniejszona o kwotę należnego podatku od towarów i usług.

Funkcjonują również konstrukcje, w których podstawą opodatkowania podatkiem dochodowym jest przychód - ryczałt od przychodów ewidencjonowanych, albo w których zaliczki lub też podatek nie zależą od faktycznie osiągniętego dochodu lub przychodu. W uproszczonym sposobie opłacania podatku dochodowego zaliczki w trakcie roku na podatek dochodowy obliczamy od 1/12 dochodu z działalności gospodarczej wykazanego w zeznaniu rocznym sprzed dwóch lat. W przypadku karty podatkowej wysokość podatku jest ustalana decyzją organu podatkowego a jego wysokość zależy od rodzaju wykonywanej działalności, liczby pracowników i liczby mieszkańców miejscowości, w której działalność jest wykonywana.

Podstawą opodatkowania w przypadku podatków majątkowych jest wartość majątku będącego przedmiotem transakcji podlegającej opodatkowaniu.

Podstawa opodatkowania podatkiem od czynności cywilnopranych jest wartość przedmiotu umowy.

Podstawą opodatkowania podatkiem dochodowym z działów specjalnych produkcji rolnej jest wielkość stada hodowlanego lub powierzchni przeznaczonej na hodowlę lub uprawę.

Wówczas, gdy jeszcze był, podstawą opodatkowania podatkiem drogowym była pojemność skokowa silnika a dla samochodów ciężarowych ładowność.

Podatek akcyzowy od alkoholu zależy od ilości tegoż alkoholu wyrażonej w litrach a od papierosów od ich ilości w sztukach.

Źródło: „http://pl.wikipedia.org/wiki/Podstawa_opodatkowania”

Podstawa opodatkowania jako ilościowo lub wartościowo ujęty przedmiot podatku. Ujęcie ilościowe to na przykład powierzchnia, natomiast do wartościowych można zaliczyć między innymi wartość rynkową.
W podatku od darowizn podstawę opodatkowania stanowi wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych . Jest ona ustalana według stanu ich z dnia nabycia i cen rynkowych z dnia powstania obowiązku podatkowego. Musi być to tak zwana wartość czysta, a więc wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych po potrąceniu długów i ciężarów, o czym wspomina ustawa o podatku od darowizn. Wartość czysta zwana jest tez wartością netto. Zgodnie z artykułem 7 tej ustawy , jeśli nastąpi ubytek rzeczy spowodowany siła wyższą, przed dokonaniem wymiaru podatku, to do ustalenia wartości przyjmuje się stan rzeczy w dniu dokonania pomiaru, natomiast odszkodowanie za ubytek należne z tytułu ubezpieczenia wlicza się do podstawy wymiaru.. Jeśli zaś obdarowany został obciążony obowiązkiem wykonania polecenia, to wartość obciążenia z tego tytułu stanowi ciężar darowizny, o ile polecenie zostało wykonane.

Podstawa opodatkowania czy też podstawa wymiaru podatku, jest konkretyzacją przedmiotu opodatkowania. Konkretyzacja może przybierać postać ilościową (np. powierzchnia nieruchomości wyrażona w metrach kwadratowych, powierzchnia użytków rolnych w gospodarstwie rolnym wyrażona w tzw. hektarach przeliczeniowych, wielkość stada hodowlanego wyrażona w sztukach itp.) lub wartościową (np. wyrażona w złotych wysokość dochodu uzyskanego w ciągu roku podatkowego, wartość rynkowa kupowanego samochodu czy placu budowlanego).

Metody ustalania podstaw wymiaru podatków. Podstawa opodatkowania mająca postać wartościową wyrażana jest w wartości rzeczywistej albo w tzw. szacunkowej.
Ustalenie podstawy opodatkowania w postaci wartości rzeczywistej dotyczy sytuacji, w których możliwe jest określenie — względnie dokładne — wartości uzyskanego dochodu np. na podstawie prowadzonych ksiąg podatkowych lub rachunkowych. Można także ustalić np. wartość rzeczywista, nabywanego w drodze spadku lub darowizny majątku poprzez określenie wartości poszczególnych jego składników.
W wielu przypadkach ustalenie rzeczywistej wartości podstawy opodatkowania jest bardzo skomplikowane lub wręcz niemożliwe. Stosuje się wówczas określenie podstawy wymiaru podatku w drodze szacunku. Procedura tego rodzaju ma zastosowanie np. wtedy, gdy podatnik niewłaściwie, a tym bardziej nierzetelnie, prowadzi księgi podatkowe czy rachunkowe, które nie mogą być wówczas uwzględnione przy obliczaniu podatku.

Bardzo trudne jest też ustalenie rzeczywistej podstawy opodatkowania przy ustalaniu dochodów z różnych — taksatywnie wskazanych — rodzajów działów specjalnych produkcji rolnej (upraw lub hodowli). Dotyczy to sytuacji, gdy producent nie zadeklarował chęci prowadzenia ksiąg. Dochód z takiej produkcji określa się wtedy na podstawie przeciętnych norm szacunkowo określonej dochodowości.
Podstawa wymiaru podatku- Zastosowanie stopy bądź stawki do podstawy daje nam w ostatecznym rezultacie kwotę, czyli wymiar podatku.

35.Stawka a skala podatkowa:

Stawka podatkowa -to relacja kwoty podatku do podstawy opodatkowania (określony procentowo lub kwotowo wskaźnik służący obliczeniu należnej kwoty podatku od podstawy opodatkowania).

Stawki podatkowe występują w dwóch następujących formach:
stawka kwotowa - określa bezpośrednio wielkość podatku należnego władzom publicznym, kwotowa, to ilość jednostek pieniężnych, jaką należy zapłacić od danej podstawy opodatkowania;

stawka procentowa - określa jaka część podstawy opodatkowania stanowi zobowiązanie podatkowe,
Stawki procentowe występują w dwóch odmianach: stawki stałe kwota podatku wzrasta lub maleje proporcjonalnie do zmiany wielkości opodatkowania (nazywa się je też proporcjonalnymi) i stawki zmienne gdzie wysokość podatku zmienia się wraz ze zmianą podstawy opodatkowania, wyraża ona relacje pomiędzy wysokością podatku a wielkością podstawy opodatkowania. Stawki te przybierają formę: stawki stałej, oznacza ona, że jedna i ta sama stawka znajduje zastosowanie do określenia wysokości podatku, niezależnie od tego jaka jest wielkość podstawy opodatkowania.

Skala podatkowa- informuje o tym, jaką stawkę należy zastosować do podstawy opodatkowania. Stawka podatkowa może być jedna dla całej podstawy opodatkowania oraz może występować kilka stawek w zależności od tego, czy stawka rośnie szybciej czy wolniej niż podstawa opodatkowania. Skala podatkowa- jest to zbiór uporządkowanych (rosnąco lub malejąco) stawek procentowych znajdujących zastosowanie do podstawy opodatkowania.

Skale podatkowe:
- progresywne - podatek rośnie szybciej niż podstawa opodatkowania
- regresywne - stawka podatku maleje wraz ze wzrostem podstawy opodatkowania
- degresywne - są kombinacją stawki progresywnej i proporcjonalnej; stawka podatku rośnie szybciej niż podstawa opodatkowania ale tylko do określonego pułapu, po przekroczeniu którego stawka

przechodzi w stawkę proporcjonalną.

36. Rodzaje skal podatkowych:

Rodzaje skal podatkowych:
- progresywna
- regresywna
- degresywna
- liniowa
SKALA PROGRESYWNA - wzrastającym podstawom podatkowym odpowiadają rosnące w sposób progresywny (gwałtowny) stopy bądź stawki podatkowe,
SKALA REGRESYWNA - (odwrotność) wzrastającym podstawom podatkowym odpowiadają malejące stopy bądź stawki podatkowe,
SKALA DEGRESYWNA - jest modyfikacją skali progresywnej, oznacza, że na samym początku wzrost stóp podatkowych jest stosunkowo łagodny i po przekroczeniu określonego poziomu wzrost stóp jest gwałtowny,
PODATEK LINIOWY - to podatek proporcjonalny, tzn. każdy płaci taką samą część swojego dochodu, np. CIT (jedna stopa podatkowa 19%).

PROGRESJA CIĄGŁA - każdemu przedziałowi opodatkowania towarzyszą co najmniej dwie stopy podatkowe i wartość graniczna dla każdego przedziału, od którego zaczynamy stosować kolejną dla danego przedziału stopę podatkową.

PROGRESJA GLOBALNA - każdemu przedziałowi podatkowemu odpowiada jedna stopa podatkowa
100-200 → 2%
201-400 →15% (przedziały ostre, rozłączne)

37. Skala progresywna i jej występowanie w polskim systemie podatkowym:

Progresywna - wraz ze wzrostem dochodów podatnika rosną stawki podatkowe, np. od dochodu 50 tysięcy 20% i od dochodu 100 tysięcy 40% (stosowana w podatku dochodowym od osób fizycznych).

Stawki progresywne, stawka podatku rośnie wraz ze wzrostem podstawy opodatkowania; tempo wzrostu stawki jest szybsze od tempa wzrostu podstawy opodatkowania; do progresji odnoszą się rozwiązania, dzięki którym można wyodrębnić:

• progresja przyspieszona, stawka podatkowa zwiększa się wraz ze wzrostem podstawy opodatkowania;

• progresja liniowa, stawka podatkowa w stosunku do zwiększającej się podstawy opodatkowania pozostaje stała;

• progresja opóźniona, stawka podatkowa w stosunku do zwiększającej się podstawy opodatkowania zmniejsza się.

Stawki progresywne ujmowane są jako:

progresja globalna, oznacza, że do całej podstawy opodatkowania stosuje się jedną stawkę,

progresja szczeblowana, podstawę opodatkowania dzieli się na części i do każdej z tych części stosuje się osobną stawkę podatkową; stawki te stosowane są w podatkach dochodowych i majątkowych.

Podatek progresywny - jest metodą obliczania wymiaru podatku, w myśl której wysokość należnego podatku rośnie szybciej niż proporcjonalnie w stosunku do wielkości podstawy opodatkowania.

Określenie to stosuje się najczęściej w odniesieniu do podatku dochodowego od osób fizycznych oraz podatku dochodowego od osób prawnych. Przy progresywnym systemie opodatkowania stawka opodatkowania (procent płaconego podatku) rośnie wraz ze wzrostem dochodu podatnika. Oznacza to, że podatnik o wyższych dochodach będzie odprowadzał większą część swojego dochodu w formie podatku, niż podatnik o niższym dochodzie. Stanowi to wyraźną różnicę w stosunku do podatku liniowego, gdzie każdy podatnik płaci taką samą część swoich dochodów w formie podatku (np. 19%).

Niemal we wszystkich progresywnych skalach podatkowych efektywna stopa opodatkowania (stosunek kwoty ostatecznie należnego podatku do wartości podstawy opodatkowania) jest określana nominalnie dla pewnych przedziałów wartości podstawy. Graniczne kwoty tych przedziałów nazywa się progami podatkowymi. Jeżeli dochód podatnika w danym roku podatkowym przekroczy wartość któregoś progu dochodowego, to nadwyżka dochodu nad wartością progu podlega opodatkowaniu w oparciu o wyższą stawkę opodatkowania.

Podatek w kolejnych przedziałach dochodowych jest obliczany jako suma podatku płaconego za górną kwotę graniczną niższego przedziału dochodowego (według skali podatkowej) oraz podatku od kwoty nadwyżki nad kwotę graniczną według stawki właściwego przedziału.

38. Wyłączenia, zwolnienia i ulgi podatkowe:

Wyłączenie podatkowe jest stosowane, jeżeli zamiarem jest wskazanie sytuacji, która powoduje powstanie obowiązku podatkowego, a mimo to nie podlega opodatkowaniu. Wyłączenia stosuje pracodawca i to on określa zasady, które musza być spełnione, aby wyłączeni zastosować.

Ulga podatkowa - przewidziane w przepisach prawa podatkowego zwolnienia, odliczenia, obniżki albo zmniejszenia, których zastosowanie powoduje obniżenie podstawy opodatkowania lub wysokości podatku (taką definicję formułuje ustawa - Ordynacja podatkowa). W polskim prawie podatkowym przewidziane są ulgi podatkowe przy podatku dochodowym od osób fizycznych. Ulga podatkowa może polegać w takim przypadku na:

• odliczeniu od uzyskanego dochodu (np. składki na ubezpieczenie społeczne);

• odliczeniu od podatku;

• zastosowaniu niższych stawek podatkowych.

Rodzaje ulg podatkowych:

Generalnie ulgi podatkowe można podzielić na:

• uwzględniające poniesione przez podatnika koszty związane z uzyskaniem przychodu (np. ulgi z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne);

• stanowiące zwrot kosztów związanych z egzystencją podatnika (np. ulgi z tytułu rehabilitacji podatnika będącego osobą niepełnosprawną i ulgi związane z zaspokajaniem potrzeb mieszkaniowych);

• ulgi o charakterze rodzinnym, takie np. jak związane z rehabilitacją niepełnosprawnych członków rodziny;

• ulgi o charakterze stymulacyjnym (np. darowizny na cele społecznie użyteczne);

• ulgi mające charakter zabiegu technicznego (np. zwrot nienależnie pobranych rent, przez co zapobiega się opodatkowaniu nieistniejącego dochodu).

Zwolnienia i ulgi można podzielić na dwa typy: podmiotowe i przedmiotowe.

Zwolnienia i ulgi podmiotowe maja na celu wyłączenia spod opodatkowania konkretnych osób. Natomiast zwolnienia i ulgi przedmiotowe określają, które czynności nie podlegają opodatkowania. jednocześnie warto zaznaczyć, iż ulgi podatkowe odnoszą się do podstawy opodatkowania lub też wielkości należności podatkowej.

Zwolnienia podatkowe- Zwolnienia podatkowe są bowiem formą redukcji zakresu kwalitatywnych elementów konstrukcji podatku i oznaczają redukcję zakresu podmiotowego(zwolnienia podmiotowe) bądź zakresu przedmiotowego (zwolnienia przedmiotowe)podatku. Zwolnienie, oznacza definitywne wyłączenie określonej kategorii podmiotów lub przedmiotów spod opodatkowania;

Mogą występować również zwolnienia o charakterze mieszanym podmiotowo-przedmiotowym.

Ulgi zaś polegają na zmniejszeniu kwantytatywnych elementów konstrukcji podatku, czyli podstawy opodatkowania bądź stawek podatkowych lub samej kwoty podatku.

 Różnice między ulgami a zwolnieniami są widoczne zarówno w ich budowie jak i celach jakimi owe instytucje służą

 Zwolnienie oznacza powiem definitywne wyłączenie określonej przepisami kategorii podmiotów lub przedmiotów spod opodatkowania, podczas gdy ulgi w zasadzie jedynie zmniejszają rozmiary uiszczanego podatku.

 Jeżeli kwota o która zmniejsza się wysokość podatku w związku z zastosowaniem ulgi jest równa lub wyższa od kwoty podatku wówczas podatnik oczywiście ogólnie nie będzie musiał uiścić podatku.

 Jednakże celem ustawodawcy w przypadku ulg jest rezygnacja z opodatkowania ale jego redukcja

 Ulgi podobnie jak zwolnienia są niesamoistnymi elementami konstrukcji podatku Pozostają w ścisłych związkach z elementami podstawowymi (pomiot, przedmiot, postawa, stawki)

Ulgi i zwolnienia poza ulgą polegającą na bezpośrednim obniżeniu podatku nie istnieją w oderwaniu od innych elementów konstrukcji podatku, są w stosunku do tych elementów wtórne.

Z ich charakteru prawnego i funkcji a także miejsca w konstrukcji podatku wynika iż bez wątpienia nie są one niezbędne dla bytu samego podatku.

39.Podatki bezpośrednie i pośrednie- kryteria rozróżnienia, przykłady:

(Kryterium: wymiar i pobór podatków, przerzucalność świadczenia podatkowego, zdolność świadczenia)

pośrednie - podatek wymierzany jest podmiotowi, który w rzeczywistości go "nie uiszcza", nakładane na źródła za pośrednictwem obrotu, pośrednio ujawniającego zdolność płatniczą (podatek od towarów i usług, akcyza)

pośrednie, czyli (podatki od obrotu i konsumpcji):
-podatek od towarów i usług
-podatek akcyzowy
-podatek od gier

-podatek obrotowy

bezpośrednie - podatek jest wymierzany podmiotowi i on ponosi zarazem jego ciężar ,przedmiot podatku jest jednocześnie źródłem pokrycia podatku (dochodowy) (PIT,CIT) .

bezpośrednie, czyli:
-podatek dochodowy od osób fizycznych

-podatek dochodowy od osób prawnych
-podatek od spadków i darowizn
-podatek od czynności cywilnoprawnych
-podatek rolny
-podatek leśny
-podatek od nieruchomości,
-podatek od środków transportowych,

40.Klasyfikacja podatków według przedmiotu opodatkowania:

• przychodowe - od całości wpływów z prowadzonej działalności. Podatek przychodowy należy do najstarszych konstrukcji podatkowych. Jego zadaniem jest opodatkowanie przychodu, czyli realnej wartości, która stanowi samodzielne źródło korzyści. Przychód podatkowy jest dochodem brutto tzn. bez potrącenia kosztów jego uzyskania. W podatku przychodowym znajdują zastosowanie stawki stałe. Przychód podatkowy może pochodzić ze sprzedaży towarów i usług, z czynszów, z kapitału, z nieruchomości. Dlatego tez najczęściej stosuje się równocześnie kilka konstrukcji opodatkowania przychodu.

• dochodowe - od nadwyżki przychodów nad kosztami ich uzyskania. Podatek dochodowy ma charakter osobisty. W jego zakresie brany jest pod uwagę całokształt okoliczności związanych z osobą, podatnika. Przedmiotem podatku jest dochód jako nadwyżka przychodów (przychód netto) nad kosztami ich uzyskania. Podatki dochodowe są niejednorodną grupą podatków obejmującą ludność (podatek dochodowy od osób fizycznych) i organizmy gospodarcze (podatek dochodowy od osób prawnych). Znajduje to odbicie w zróżnicowanych rozwiązaniach i konstrukcjach podatkowych.

• majątkowe - od posiadania majątku w całości lub jego składników. Podatek majątkowy ma na celu opodatkowanie posiadanego majątku albo jego przyrostu spowodowanego nadzwyczajnymi okolicznościami. Może też obciążać zbycie majątku. Podatek od posiadania majątku może mieć charakter nominalny lub realny, zależnie od tego, czy dla zapłacenia podatku trzeba naruszyć substancję majątkową, czy też taka potrzeba nie zachodzi.
  Podatki majątkowe spełniają, pewną uzupełniającą rolę w stosunku do podatku dochodowego. Wśród tych obciążeń znajdują się podatki pobierane od posiadania nieruchomości, podatek od środków transportu, podatek leśny, podatek rolny, podatek od spadków i darowizn oraz opłata adiacencka i planistyczna, a także podatki od transformacji substancji majątkowych.

• konsumpcyjne - od wydatków w formie "podatkowej" części ceny. Mianem podatków konsumpcyjnych określa się obciążenia finansowe zawarte w cenach artykułów i dóbr materialnych podlegających powszechnej konsumpcji. Ich charakter można określić jako podatki obrotowe, których ciężar ponosi konsument. Szczególnymi są specjalne podatki konsumpcyjne jak: akcyza, podatek od gier i opłaty monopolowe.

41. Zjawisko przerzucalności podatków- istota, rodzaje, przykłady:

Kryterium podziału podatków na bezpośrednie i pośrednie jest przerzucalność podatków. Przerzucanie podatków polega na tym, że opodatkowany tylko formalnie jest podatnikiem, gdyż w rzeczywistości ma możliwość legalnego przesunięcia ciężaru podatkowego na inne osoby. Przerzucalność polega na przerzucaniu ciężarów podatkowych na inne osoby lub podmioty gospodarcze. System podatkowy powinien czuwać nad tą kwestia by nie zniekształcić systemu podatkowego, obciążając bardziej jedne grupy i łagodzić ciężar innej grupy. Łatwe do przerzucenia są podatki pośrednie np. podatek typu okazyjnego tzn. podatku od wydatków takich jak alkohol, benzyna, papierosy. Im mniejsza elastyczność na rynku tym łatwiej przerzucić podatek. Trudniej jest przerzucić podatek bezpośredni tj. podatek od dochodów, spadków, darowizn.

Przerzucalność podatków może mieć charakter:

• ustawowy- gdy ustawodawca nakazuje lub dozwala na przerzucenie ciężaru podatkowego

• faktyczny- gdy przerzucanie następuje bez woli ustawodawcy

Przerzucalność podatkowa : to przesuwanie ciężaru podatku przez podatnika na inne podmioty. Może być różna w zależności od wielkości przerzuconego ciężaru:

• częściowa

• całkowita (zupełna)- cały ciężar podatkowy

Przerzucalność występuje, gdy ustawa podnosi stawki podatkowe lub ustala nowy podatek. Procedury przerzucania nie są korzystne m. in. z punktu zasady sprawiedliwości podatkowej. Przerzucalność dokonuje się przez mechanizm rynkowy.

Przerzucalność można podzielić ze względu, na kogo zostaną przerzucone podatki:

• w przód - wzrost cen sprzedawanych wyrobów, wzrost podatków, wzrost cen, przerzucenie na nabywców, polega na podnoszeniu cen dla nabywców towarów, aby w ten sposób zrekompensować nałożony na podatnika ciężar.

• w tył (wstecz) - na dostawców, względnie na pracowników danej firmy, polega na próbie wymuszenia obniżki kosztów działalności podatnika przez obniżki płac, obniżka cen nabywanych surowców, zużycia energii.

42. Struktura aktualnego systemu podatkowego w Polsce (podatki państwowe i samorządowe):

System podatkowy - ogół podatków obowiązujących jednocześnie w danym kraju wraz z normami prawnymi, które regulują poszczególne konstrukcje podatkowe.

W ustawie budżetowej państwa na rok 2008, z dnia 23.01.2008r. (Dz.U. z dnia 5 lutego 2008r. Nr 19, poz.117):

• Dochody krajowe zaplanowano na kwotę 281,9 mld zł, w tym dochody podatkowe na blisko 87,5 % dochodów budżetu. Podatki pośrednie wg projektu budżetu stanowią w 2008 blisko 3/4 dochodów podatkowych państwa.

1) podatkowe i nie podatkowe dochody budżetu państwa na kwotę 246.609.986 tys. zł;

2) środki z Unii Europejskiej i z innych źródeł niepodlegające zwrotowi na kwotę 35.282.110 tys. zł.

• Wydatki budżetowe na kwotę 308,96 mld zł.

• Deficyt budżetu państwa ustala się na kwotę nie większą niż 27.090.641 tys. zł.

• Przychody budżetu państwa na kwotę 238.999.862 tys. Zł

• Rozchody budżetu państwa na kwotę 211.909.221 tys. zł

Pojęcie podatku zostało zdefiniowane w art. 6 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm.) jako publicznoprawne, nieodpłatne, przymusowe i bezzwrotne świadczenie pieniężne na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu lub gminy, wynikające z ustawy podatkowej.

Przepisy Ordynacji podatkowej stosuje się również do opłat i innych nie podatkowych należności budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego, do których ustalania lub określania uprawnione są organy podatkowe, oraz opłat, o których mowa w przepisach o podatkach i opłatach lokalnych. Część materialna ogólna i część proceduralna prawa podatkowego została uregulowana przepisami Ordynacji podatkowej.

Podatki w budżecie Polski w 2008r.

• Podatek od towarów i usług- 111,7 mld zł (ponad 48% dochodów podatkowych i ponad 45% dochodów budżetu)

• Akcyza- 52,2 mld zł (blisko 23% dochodów podatkowych i ponad 21% dochodów budżetu)

• Podatek od gier- 990 000 tys. zł

• Podatek dochodowy od osób prawnych- 27,15 mld zł (blisko 12% dochodów podatkowych i blisko 11% dochodów budżetu)

• Podatek dochodowy od osób fizycznych- 36,15 mld zł (ponad 16% dochodów podatkowych i ponad 15% dochodów budżetu)

• Podatek tonażowy- 400 tys. zł

Podatki państwowe:
-podatek od towarów i usług
-podatek akcyzowy
-podatek od gier
-oprocentowanie kapitału w jednoosobowych spółkach skarbu państwa
-podatek tonażowy

-podatek dochodowy od osób fizycznych

-podatek dochodowy od osób prawnych

Podatki samorządowe:
-podatek rolny
-podatek leśny
-podatek od nieruchomości
-podatek od środków transportowych
-podatek od posiadania psów (obecnie został zmieniony w opłatę)
-opłaty lokalne (targowa i miejscowa)
-podatki opłacone w formie karty podatkowej
-podatek od spadków i darowizn

- opłata skarbowa od czynności cywilno prawnych.

Opracowała: Katarzyna Polesiak, Administracja II Rok, st. Stacjonarne, WSEI w Lublinie.

FUNKCJE BUDŻETU PAŃSTWA

EKONOMICZNE

KONTROLNE

POLITYCZNE

REDYSTRYBUCYJNA

FISKALNA

ALOKACYJNA

STABILIZACYJNA

USTROJOWA

DEMOKRATYCZNA

PRAWNA

KONTROLNA

KOORDYNACYJNA

KREDYTOWA

BODŹCOWA

---