HYDROLOGIA
Hydrosfera- powloka ziemska w stanie cieklym, wodna powloka Ziemi. Zaliczamy do niej morza i powierzchniowe wody ladowe. Zaliczanie do niej wszelkich wód, równiez wody higroskopijnej, krystalicznej i chemicznej zwiazanej w litosferze, a takze wody w chmurach, w atmosferze i wody w postaci pary wodnej jest zupelnie nieuzasadnione.
Hydrologia- dzial geofizyki na pograniczu hydrogeologii, dotyczacy wód wystepujacych w przyrodzie.
Hydrogeologia- dzial nauki na pograniczu geologii i hydrologii, dotyczacy wód podziemnych.
Bilans wodny- zestawienie zysków i strat w ciagu roku hydrologicznego.
Bilans dodatni- zyski czyli inaczej zasoby wodne.
Bilans ujemny- sa to straty wody poprzez splywanie wody, parowanie i mala liczbe deszczów.
Rok hydrologiczny- okres odpowiadajacy dlugoscia rokowi kalendarzowemu, ale rozpoczynajacy sie od waznej daty przyjetej przez hydrologów. W Polsce zaczyna sie 1 listopada.
Wszechocean- ocean powszechny, ogól mórz.
Falowanie- uderzanie mas powietrza o powierzchnie wody czasteczki wody poruszaja sie koliscie i oscyluja pionowo a przesuniecie nastepuje gdy predkosc wiatru wzrasta i przewraca wierzcholki fal.
Przybój- wahadlowy ruch wody od brzegu, wywolany zalamywaniem sie fali na plytkiej wodzie przybrzeznej.
Kipiel- burzliwy ruch wody wywolany uderzaniem fali lub przyboju o stromy brzeg.
Tsunami- fala pojedyncza, wywolana gwaltownym wstrzasem: trzesieniem ziemi, wybuchem podmorskiego wulkanu, gwaltownym osuwiskiem.
Prad morski- postepowy (strumieniowy) ruch wody morskiej bedacy skladnikiem jej krazenia.
Plywy- rytmiczny ruch wody morskiej wywo³any przyci¹ganiem jej przez ksizęyc, a w mniejszym stopniu przez S³once. Zasadniczo poziom wody morskiej podnosi siz w momencie górowania i do³owania ksizęyca, a wizc mniej wizcej co 12 godziny. Ze wzgledu na urozmaicone uksztaltowanie wybrzezy ruch ten przemienia sie w ruch falowy, dochodzi do danego miejsca na wybrzezu najczesciej z opóznieniem nazywanym portowym.
Prady cieple- prad morski niosacy wody cieplejsze od otaczajacych go wód: pólnocnorównikowy, równikowy wsteczny, pólnocnopacyficzny, zatokowy, gwinejski, brazylijski, mozambicki, pólnocnonorweski, norweski, kuro-siwo, wschodnioaustralijski, alaski.
Prady zimne- prad morski niosacy wody chlodniejsze os otaczajacych go wód: oja-siwo, zachodnioaustralijski, dryf wiatrów zachodnich, peruwianski, kalifornijski, labradorski, grenlandzki, benguelski, somalijski.
Wody podziemne- wody uzupelniajace pory i pekniecia w skalach.
Infiltracja- przesiakanie
Retencja- zatrzymywanie
Transpiracja- parowanie
Warstwa wodonosna- infiltrujaca woda wypelnia szczeliny badz pory i gromadzi sie ponad utworami trudno przepuszczalnymi. Gdy zalega gleboko sprzyja powstawianiu terenów suchych tzn. pustyn, zalegajac wysoko sprzyja powstawaniu bagien.
Wody zaskórne- znajduja sie tuz pod powierzchnia gleby, sa zanieczyszczone, podatne na wplywy atmosferyczne, nie nadaja sie do spozycia.
Wody gruntowe- leza nizej, sa naturalnie przefiltrowane i czyste.
Wody podglebinowe- jeszcze nizej, zajmuja zbiorniki i zaglebienia naturalne, sa bardzo czyste, sa silnie zmineralizowane i maja podwyzszona temperature, sa cieplicami. Rodzaje wód: solanka, szczawa, siarczana, arsenowa, radoczynna, gorzka.
Balneologia- dzial medycyny o wodach mineralnych, zajmuje sie wykorzystywaniem ich w lecznictwie.
Niecka Artezyjska- nieckowaty uklad warstw skalnych, na przemian przepuszczalnych i nieprzepuszczalnych warunkujacy wystepowanie wód artezyjskich lub subartezyjskich.
Niecka- wklesla forma terenu o podlogich zboczach, otwarta w jedna strone niezbyt wydluzona.
Woda naporowa- woda gruntowa znajdujaca sie pod warstwa nieprzepuszczalna, podlegajaca cisnieniu hydrostatycznemu. Po przebiciu studni przez warstwe nieprzepuszczalna woda naporowa silnie naplywa do studni i osiaga poziom okreslany jako poziom pizometryczny, przy którym slup wody w studni równowazy cisnienie hydrostatyczne. Wody, których poziom znajduje sie powyzej poziomu terenu nosza nazwe wód artezyjskich, wody pod mniejszym cisnieniem- subartezyjskich.
Gejzer- zródlo wrzacej wody okresowo wybuchajacej fontanna od kilku do 65 metrów wysokosci.
Rzeka- wiekszy ciek wodny, noszacy nazwe wlasna lub w inny sposób okreslany jako calosc. W Polsce uwaza sie za rzeke ciek o dorzeczu ponad 100 km2.
Rzeka blizniacza- jedna z pary mniej wiecej jednakowo duzych rzek plynacych równolegle a przed ujsciem laczacych sie ze soba.
Rzeka epizodyczna- rzeka plynaca co pewien czas po ulewnych deszczach na pustyni.
Rzeka glówna- rzeka uchodzaca do morza lub jeziora, nie bedaca doplywem innej rzeki.
Rzeka okresowa- rzeka plynaca regularnie w okresie deszczowym, wysychajaca w porze suchej.
Rzeka podziemna- rzeka krasowa plynaca w podziemnych jaskiniach.
Stan wody w rzece- wysokosc poziomu w stosunku do przyjetej podstawy wodowskazu. Za stan normalny uwaza sie stan ustalony na podstawie wieloletnich obserwacji w ten sposób, ze liczba obserwowanych stanów wyzszych jest równa obserwowanej liczbie stanów nizszych. Za stan sredni uznaje sie srednia arytmetyczna obserwowanych stanów w okreslonym czasie. Stan wysoki jest to stan wyzszy od normalnego, przekraczajacy przyjeta granice. Za dolna granice stanów wysokich przyjeto srednia wartosc maksimów rocznych, za górna granice stanów niskich- srednia wartosc maksimów rocznych.
System rzeczny- rzeka glówna wraz ze wszystkimi jej bezposrednimi i posrednimi doplywami, a takze jeziorami w tym dorzeczu.
Asymetria dorzecza- wyrazne zróznicowanie miedzy wielkoscia prawej i lewej czesci dorzecza.
Zlewnia- caly obszar terenu, z którego wody powierzchniowe splywaja do wskazanego miejsca np. jeziora lub okreslonego poprzecznego przekroju rzeki.
Dorzecze- zlewnia calej rzeki, wody ze zlewni splywaja do ujscia rzeki.
Zlewisko- zlewnia okreslonego morza.
Ujscie- miejsce, gdzie rzeka wpada do drugiej rzeki, do jeziora lub morza. Rzeki tracace swa wode stopniowo, nie majace ujscia nosza nazwe ginacych.
Ujscie deltowe- ujscie na delcie, przewaznie kilkoma ramionami. Wystepuja tam, gdzie rzeki wplywaja do plytkich mórz zamknietych, tam gdzie rzeki niosa duzo wody i gdzie jest brak duzych plywów.
Ujscie lejkowe- ujscie rozszerzone i poglebione wskutek przeplywów i odplywów morskich, które wyprzataja rzeczne osady. Ujscia lejkowate moga sie równiez tworzyc na delcie, jezeli rzeka niesie duzo namulów, a morze podlega silnym plywom. Wystepuje w zbiornikach morskich otwartych, przy oceanie, gdzie wystepuja duze plywy.
Ustrój rzeki ( rezim, rezym )- normalny to jest ustalony na podstawie wieloletnich obserwacji przebieg zasilania rzeki, stanów jej wody, przeplywów i zlodzenia w ciagu roku. Ustrój wodny rzeki zalezy w duzej mierze od klimatu, uksztaltowania terenu oraz geologicznej budowy ziemi.
Jezioro- woda wypelniajaca obnizenie terenu, zatrzymana w swym splywie do morza, nie podlegajaca swobodnej wymianie z woda morska.
Jezioro bezodplywowe- jezioro nie oddajace nadmiaru wód rzece. Czesto jednak odplyw z jeziora jest ukryty, prowadzi droga podziemna.
Jezioro dystroficzne- o wodach zle przewietrzanych, zakwaszonych, uniemozliwiajacych rozwój bakterii azotowych, stad ubogie zycie organiczne.
Jezioro eutroficzne- o wodach zyznych, stwarzajacych dobre warunki rozwoju planktonu i wszelkiego zycia wodnego.
Jezioro krasowe- jezioro, którego misa jest zapadliskiem krasowym na dnie polja.
Jezioro morenowe- jego misa powstala w zaglebieniu pomiedzy pagórami morenowymi lub na morenowej wysoczyznie, badz w miejscu wytopiska albo nierównomiernej sedymentacji moreny, badz zatamowania odplywu przez wal morenowy.
Jezioro okresowe- jezioro wysychajace w okresach suszy lub znacznie zmniejszajace swe rozmiary.
TYP MORZACECHYPRZYKLADYOTWARTEszeroko polaczona z wszechoceanem bez wyraznego polaczenia a oddzielone podmorskim pradem.-Pólnocne, Norweskie, ArabskiePRZYBRZEZNEoddzielone od wszechoceanu archipelagiem wysp badz pólwyspami; plytkie, szelfowe. - Japonskie, Ochockie, Beringa, PoludniowochinskieMIEDZYWYSPOWElezy miedzy wyspami lub miedzy archipelagami wysp.- Celebes, Jawajskie, MoludzkieSRÓDZIEMNE WEWNATRZ KONTYNENTOWElezy wewnatrz kontynentu, polaczone z oceanem za pomoca waskiej ciesniny.-Czarne, BaltyckieSRÓDZIEMNE MIEDZY KONTYNENTOWElezy pomiedzy kontynentami, polaczone z oceanem za pomaca waskiej ciesniny.-Sródziemne, Czerwone
RUCHY WODY MORSKIEJPRZCZYNYRODZAJwiatrfalowanieprzyciaganie mas slonca i ksiezycaplywyróznica w nagrzaniu mórz i oceanów w róznych punktach na ziemiprady morskie
nazwapowierzchnia w tys. km2 objetosc w tys. km3srednia glebokosc maksymalna glebokosczasolenietemperatura1. ocean Spokojny1787007071003975m10911m34,9 %19,1 C2. ocean Atlantycki1064433468003258m9219m35,4 %16,5 C3. ocean Indyjski762002820003711m7729m34,8 %17,0 C
Wlasciwosci wody morskiej dziela sie na chemiczne ( zasolenie- zalezy od temperatury, parowania, opadów i ilosci rzek wpadajacych do morza, morza zamkniete maja wieksze zasolenie, srednie zasolenie to 35 promili )
oraz termiczne ( temperatura powierzchniowa i glebokosciowa ).