LAS- grunt o zwartej powierzchni, co najmniej 0,10 ha pokryty roślinnością leśną- drzewami, krzewami i runem. EKOLOGIA- naturalny lub ukształtowany przez człowieka ekosystem lub kompleks, w którym dominującą rolę strukturalno- funkcjonalną odgrywa mniej lub bardziej drzewostan, 4 Warstwy: - drzewa, - krzewy, - podszyt, - mchy, porosty. EKOSYSTEM- najważniejszy poziom organizacji ekologicznej, układ tworzony przez wszystkie organizmy zasiedlające dolny obszar i tworzący zespół biotyczny. BIOCENOZA- ogół populacji roślin i zwierząt żyjących w określonych ekosystemach i powiązanych zależnościami. BIOTOP- zespół abiotycznych warunków środowiska w konkretnym ekosystemie powstałym przez specyficzne przekształcenie siedliska. LEŚNICTWO- dział gospodarki obejmujący całość zagadnień związanych z istnieniem lasów. GOSPODARKA LEŚNA- działalność w zakresie urządzania ochrony i zagospodarowania lasu, utrzymanie zasobów i upraw leśnych, gospodarka zwierzęca oraz pozyskanie drewna i surowców. DRZEWOSTAN- całość lasu, którą wyróżnia się ze względu na charakter występujących populacji drzew ( wiek, skł. gatunkowy, siedlisko) i stosowanie odrębnych czynności gospodarczych. LAS PIERWOTNY- zespół leśny ukształtowany przez przyrodę bez udziału człowieka. Jego cechą jest równowaga w dużych okresach poszczególnych czynników biotycznych. LAS NATURALNY- jest to las, w którym gosp. Głównie przyroda, rola człowieka ogranicza się głównie do pozyskania użytku, nie zmieniając składu gatunkowego i naturalnej biocenozy. LAS GOSPODARCZY- las powstały wskutek działalności człowieka, w którym prowadzi się hodowle i pielęgnacje. FAZY ROZWOJU LASU: 1. faza optymalna- wyrównany wzrost, maksymalna produkcja, 2 faza starzenia- zmniejsza się liczebność, spada przyrost, 3. faza odnowienia- w wyniku powstawania luk, drzewostan odnawia się, 4. faza dorastania- etap przejściowy pomiędzy odnowieniem a fazą optymalna, 5.faza rozpadu- drzewostan wymiera na całej powierzchni i nie odnawia się. DRZEWO- wieloletnia roślina wytwarza rozrastający się na grubość pęd główny, zwany pniem, którego korona ma wysokość 5 metrów. KRZEW- roślina drzewiasta, której pędy rozgałęziają się nad ziemią nie tworząc pnia do wysokości 5 metrów. KRZEWINKI- bardzo niskie krzewy do wys. 50 cm. PODKRZEW- krzewy tylko zdrewniałe dolnych części pędów, natomiast górne nie zdrewniałe obumierają pod koniec okresu wegetacyjnego. PODSZYT- drzewa i krzewy, znajdują się stale w dole, warunki drzewostanu spełniające rolę pielęgnacyjną i nie rokują nadziei na przejście do warunków wyższych. KORZEŃ- Funkcje: pobiera wodę i sole mineralne, mechaniczne przytwierdzenie do podłoża, gromadzenie substancji zapasowych, wymiana gazowa i rozmnażanie, szyjka korzeniowa dzieli się na nad i podziemną. Rodzaje: sercowaty, palowy, poziomy. Palowy- sosna, dąb. Poziomy- świerk, jesion. Ukośny- jodła, jawor. Gatunki liściaste maja duże korzenie a gatunki iglaste małe. Typ intensywny- duża ilość drobnych skupionych- buk, grab, osika. Typ ekstensywny- rozwlekły, drobne korzenie rozmieszczone równomiernie- sosna i jodła. O systemie korzeniowym decyduje: gatunek, wiek, poziom wód, jakość gleb, głębokość warstwy gleby, zwarcie i gęstość roślin. Inne korzenie: pączki przybyszowe- na korzeniach drzew liściastych- z nich pędy przybyszowe zwane odroślami np. malina, korzenie przybyszowe- wyrastają z pędów nadziemnych, korzenie oddechowe- w podłożu ubogim w tlen głownie w tropikach, zdrewniałe korzenie boczne wznoszą się nad ziemią, korzenie szkarpowe- chronią przed wywróceniem rośliny. Cechą pnia jest przyrost obwodowy na jego skutek powstają naprężenia wzrostowe powodowane odkładaniem się, co roku nowej warstwy drewna. Funkcja mechaniczna utrzymuje koronę przed czynnikami przyrody, funkcja fizjologiczna- przewodzenie wody i soli mineralnych, asymilatów i magazynowanie ich. Dwie formy pni: ● strzała- przebieg pnia od podstawy do wierzchołka, korona umieszczona symetrycznie np. iglaste, olsza czarna, ● kłoda- na pewnej wysokości pień się rozgałęzia np. liściaste, sosna, która nie rośnie w zwarciu. Zbieżystość pnia- spadek grubości w cm przypadający na 1 metr długości w miarę posuwania się od grubszego do cieńszego. Pełność pnia- wyraża się liczbą kształtu oraz objętością pnia do objętości walca, porównawczego wysokości i średnicy równej wysokości i średnicy pnia < 1, większa pełność im bliżej do 1. często pod wpływem działania czynników, zewnętrzny przekrój poprzeczny przybiera zarys eliptyczny.
KORA- ochrona mechaniczna przed wahaniami temperatury, utratą wody, przed działaniem mikroorganizmów powodujących rozkład drewna, transport związków organicznych w łyku. Warstwy kory: - wewnętrzna- żywa, łyko wytworzone z kambium, miękisz korowy- tkanka korkotwórcza, - zewnętrzna- martwa, korek. W życiu drzew młoda kora jest gładka, cienka, później grubieje. ŁYKO- Floem- przewodzi asymilaty i je magazynuje, Budowa: rurki sitowe- służą do przewodzenia asymilatów, włókna łykowe, miękisz łykowy i miękisz promieni łykowych- magazynują skrobię, tłuszcze i garbniki, wydzielnicze przewody żywiczne- rurki mleczne, komórki sklerenchymatyczne, wykorzystanie do rozbudowy. KAMBIUM: tkanka twórcza między łykiem a drewnem, powstaje przez podział komórek, wytwarza się warstwa łyka na zewnątrz i drewna do wewnątrz. Występuje w korzeniu i pniu. DREWNO- Ksylem- zajmuje przestrzeń między rdzeniem a kambium, przekroje: - poprzeczny, - podłużny promień, - podłużny styczny. Układ tkanki: drewno zawiera 3 podst. Ukł. Tkanek: ● przewodzące- naczynia i cewki,● układ spichrzowy- miękisz drzewny i miękisz promieniowy, gromadzi skrobię, promienie drzewne przewodzą wodę i asymilaty, ● układ wzmacniający cewki i włókna- 2 sfery w słojach wiosna wczesna i późna, różnice w słojach u iglastych bardzo wyraźne u liściastych mniej. Biel i Twardziel- Biel- drewno miękkie na zewnątrz części pnia, żywa komórka przewodząca, magazynują substancje zapasowe, jest jaśniejsze. Twardziel- twarde drewno, starsze przyśrodkowo, ciemniejsze i pełni funkcję mechaniczną. KORONA: Monopodialna- pączki szczytowe wyrastają nowe pędy wierzchołkowe i boczne np. iglaste, dęby, klony. Sympodialny- brakuje pączków szczytowych, wzrost z najwyższych pączków bocznych, przedłużenie wzrostu nie występuje w linii prostej.
Urządzanie lasu- planowanie i organizowanie całokształtu działalności gospodarczej w lesie w dziedzinie produkcji i użytkowania, - etap to prace geodezyjne, - etap powierzchniowy, - sporządzanie granic oddziałów tworzących linie podziałowe a). linie gospodarcze, b). linie oddziałowe. Inwentaryzacja typologiczna lasu- polega na ustaleniu i skartowaniu rzeczywistego stanu gleb i siedlisk. Powinna być wykonana przed rozpoczęciem prac urządzeniowych i powtarzana, co 10 lat. Opisuje aktualny stan siedliska, określa żyzność i możliwości produkcyjne na podstawie gleby i roślinności. Prace laboratoryjne: 1. przygotowanie podkładów kartograficznych, 2. rozpoznanie terenu ( wzrokowy przegląd ogólny- budowa i rzeźba terenu, hydrologia), 3. zakładanie powierzchni topologicznych służących do rozpoznania siedlisk. Zakładanie powierzchni:
● podstawowe- ▪ typologiczne- są to powierzchnie z runem i drzewostanem starszych klas wieku, zakładanie w charakterze fragmentu lasu. Służą do scharakteryzowania typów siedliskowych w warstwach lokalnych. Opis obejmuje: - opis gleby, - opis runa i gat. Różnicujących, - opis drzewostanu ( wiek, skład, bonitacja).▪ diagnostyczne- są to powierzchnie z głębokością do 2 metrów okrywy glebowej pogłębiane ewentualnymi wierceniami z drzewostanem i runem w różnych stadiach rozwojowych. Powierzchnie te służą do określenia klasy- fikcyjnej gleb i siedlisk oraz ustalenie zasięgu w terenie. ● pomocnicze- rozpoznanie zasięgu gleb i siedlisk oraz do rozpoznania typologicznych fragmentów siedlisk. Powierzchnie z płytką do około 0,5 metra okrywą glebową, pogłębiane wierceniem do około 1,5- 2 metrów oraz drzewostanem i runem w różnych stadiach. Opis: - runa, - wiercenia glebowego, - drzewostanu. Zakładane do potrzeb we wszystkich sytuacjach terenowych. 4. sporządzanie zestawień typologicznych, 5. elaborat siedliskowy, całość dokumentacji dotyczy siedlisk mapy, tabele, zdjęcia, wyniki analiz wyznacza kierunek hodowli lasu. WYDZIELANIE LASU- fragment lasu jednolity pod względem ważnych gospodarczo cech ( wiek, skład, gatunek) wymagający jednakowego traktowania gosp. Element jednostka opisu lasu i planowania gosp. Leśnej w urządzaniu lasu. Wydzielana w ramach oddziału leśnego są oznaczone małymi literkami alfabetu np. 284 b, wydzielenie b w oddziale 284. Kategorie gruntów wydzielniczych- pododdział- podst. Jednostka ewidencyjna w gosp. Leśnym, wymaga odmiennego traktowania. 1. dokonanie wydzieleń leśnych, 2. opis taksacyjnych siedlisk, drzewostanów oraz powierzchni nieleśnych, 3. określenie miąższości drzewostanów dla celów taksacyjnych, 4. pomiar granic siedliskowych i drzewostanowych. Rodzaje wydzieleń leśnych: a). użytki rolne- grunty orne: odłogi, role w uprawie, plantacje, poletka,- sady,- łąki,- pastwiska,
b). grunty leśne- grunty zalesione,- uprawy i młodniki kl. I,- drzewostany II i III kl,- plantacje topolowe,- grunty nie zalesione,- halizny,- płazowizny, - zręby bieżące,- szkółki, c). grunty zadrzewione- zadrzewienia wśród pól,- remizy śródpolne,- grunty pod parki wiejskie,- dziko rosnąca wiklina, d). grunty pod wodami- wody płynące,- jeziorka,- stawy rybne,- rowy melioracyjne, e). użytki kopalne, f). tereny komunikacyjne, g). tereny osiedlowe, h). nieużytki- bagna, piaski, tereny zdewastowane. Met. Określania rozmiaru użytków lasu- ŁAD CZASOWY- rozłożenie podst. Czynności gosp. W drzewostanach, w oznaczonym okresie, niekiedy w ciągu całej rębności, zapewniający trwałość i równomierne pobieranie użytków drzewnych przy zachowaniu warunków ładu przestrzennego. ŁAD PRZESTRZENNY- rozłożenie powierzchni poszczególnych drzewostanów w obrębie gosp, Który zapewnia prawidłowy układ cięć zabezpieczający las przed szkodami, prawidłowe zręby, prawidłowy nawrót cięć. DOJRZAŁOŚĆ RĘBNA- stan drzewostanu, w którym najlepiej spełnia on określony cel produkcji. WIEK RĘBNOŚCI- wiek, w którym drzewostan najlepiej spełnia postawiony cel. KOLEJ RĘBU- średni wiek drzewostanu, w którym przeciętnie spełniają one cel produkcji. KOLEJ RĘBNOŚCI- okres, w którym wszystkie drzewostany jednostki gosp. W miarę osiągnięcia dojrzałości rębnej zostały objęte użytkowaniem rębnym a powierzchnia została odnowiona. OKRES PRODUKCJI- liczba lat od powstania drzewostanu do osiągnięcia przez niego dojrzałości rębnej. WIEK UŻYTKOW.- wiek, w którym drzewostan lub drzewo rzeczywiście jest użytkowane. Plan cięć: 1. plan odnowienia i pielęgnacji lasu, 2. plan ochrony lasu a). sanitarny stan lasu- zagrożenie od pożarów oraz ochrona przeciwpożarowa, szkody przez czynniki przyrody nieożywionej, szkody przez zwierzęta, rośliny i grzyby, 3. plan użytkowania roboczego a). pozyskanie- żywicy, kory garbarskiej, karpiny, igliwia, b). zioła i krzewy lecznicze, łowiectwo, owoce leśne, 5. plan zalesień i zadrzewień, 6. plan melioracji, 7. plan budowlany- remontowy, 8. mapy przeglądowe. RĘBNIA- sposób cięcia prowadzący do pozyskania drewna i stworzenia warunków do odnowienia lasu. Charakteryzują ją: a). elementy techniczne- sposób prowadzenia cięć, b). elementy przestrzenne- wielkość, kształt i położenie powierzchni manipulacyjno- odnowieniowej, c). elementy czasu- okres odnowienia i nawrotu cięć. OKRES ODNOWIENIA- czas, który upływa od rozpoczęcia odnowienia drzewostanu tj. od 1 cięcia obsiewnego do zakończenia odnowienia. NAWRÓT CIĘĆ- czas jaki upływa między 2 kolejnymi wyrębami na powierzchniach przylegających do siebie w rębni. Rodzaje cięć: trzebieżowe, przygotowawcze, rębne, odnowieniowe, prześwietleniowe. Sposób prowadzenia: zupełne, częściowe, brzegowe, przerębne.
Rębnie zupełne- wielkopowierzchniowe, pasowa, smugowa, gniazdowa. Rębnia częściowa- wielkopow, pasowa, smugowa, gniazdowa, gniazdowo- częściowa. Rębnia stopniowa- gniazdowa, gniazdowo- smugowa, brzegowo- smugowa, gniazdowa udoskonalona. HYLOPATOLOGIA- nauka zajmująca się badaniem przyczyn chorób lasu, opracowanie sposobów likwidacji potencjalnych źródeł chorób leczeniem. A). etiologia lasu- ustalanie przyczyn chorób, b). higiena lasu- metody likwidacji potencjalnych źródeł chorób, c). profilaktyka- odporność drzewostanów, d). terapia lasu- leczenie aktualnych chorób, e). ratownictwo lasu- leczenie chorób gwałtownym przebiegu. LAS- określony typ ekosystemu, w którym swoiste elementy świata zwierzęcego przyrody nieożywionej skojarzone są wzajemnymi zależnościami w jedną przestrzennie wyodrębnioną całość. Związki łączące poszczególne komponenty biocenozy- łańcuchy pokarmowe- struktura troficzna ekosystemu. ŁAŃCUCH DETRYTUSOWY- materia organiczna- saprofagi- drapieżniki, wzajemne zależności w łańcuchach pokarmowych można też przedstawić w postaci piramidy, liczebności, biomasy. 1. Symbioza- osiąganie korzyści, zdobywanie pokarmu na drodze współpracy, - mikoryza- grzyby i rośliny naczyniowe,- trofobioza- mrówki i mszyce- zwiększanie przemiany materii rozrodczości,- zoochoria- rozsiewanie nasion przez zwierzęta,- owadopylność. 2. stosunki antagonistyczne- dominujące znaczenie w procesach obiegu materii - konkurencja. 3. nisze ekologiczne- liczebność, przepływ energii, materii, rola w biocenozie, zależności między gatunkami, pozycja populacji. 4. Przestrzenna struktura ekosystemów- strefowo- piętrowa, powiązania w ekosystemie nićmi zależności decyduje o jego trwałości- homeostaza. SZKODNIKI- organizm zwierzęcy, który swym żerowaniem zmniejsza efekt gospodarczy dążeń człowieka w produkcji. 2 rodzaje szkodników: ● fizjologiczne- grupa owadów, które uczestniczą w powstawaniu i przebiegu chorób, ● techniczne- niszczą drewno. ● Podział ze względu na wymagania troficzne a). monofagi- 1 gat. Roślin, b). difagi- parę gat. Spokrewnionych, c. polifagi- szeroki zakres żerowych gatunków. ● Ze względu na miejsce występowania: a). fylofagi- liście lub igliwie, b). rizofagi- korzenie, c). kambiofagi- w miazdze pod korą, d). ksylofagi- tkanka drewna, e). mlitofagi- nektar kwiatów lub spadź mszyc. ● PIERWOTNE- atakują drzewa zdrowe, rola inicjatorów, ich zasięg pokrywa się z osłabionymi siedliskami. WTÓRNE- drzewa uszkodzone i niezdolne do reakcji obronnych są tu też szkodniki dobijające w drzewostanach gdzie choroba jest zaawansowana. NĘKAJĄCE- osłabiają drzewostan długotrwałym żerowaniem powodując aktywację czynników, szkodniki wtórne i grzyby. Przyczyny słabej odporności: a). obcość geograficzno- klimatyczna- redukcja składnika gatunkowego, b). obcość ekologiczna- rozkojarzenie potencjalnych możliwości środowiska i rzeczywistych struktur,
c). obcość prowiencyjna- brak ewolucyjnie ukształtowanego związku pomiędzy populacją drzew a lokalnymi właściwościami siedlisk. Potrójna obcość to: kompleks alienacji. Bodźce abiotyczne: ● bodźce żywiołowe- pożary, huragany, burze gradowe- działają krótko, lecz gwałtownie powodując okaleczenia drzew i choroby. ● bodźce nieożywione- przymrozki, susze, spadki temperatury- nie ma ran ale są choroby drzew. Bodźce biotyczne: ● bodźce egzogeniczne ( zewnętrzne) - inwazja patiobiontów,- sezonowe migracje gryzoni,- okresowe koncentracje jeleniowatych. ● bodźce endogeniczne ( wewnętrzne) - gradacje patiobiontów w obrębie biocenozy. Każdy bodziec inicjuje proces chorobowy rozwijający się zwykle w układzie przyczyn i skutków, którego pełny cykl to choroba łańcuchowa. Inicjator-> kontynuator I-> kontynuator II-> kontynuator III-> likwidator. Tzw. „ efekt styku” działania kontynuatorów kolejnych kontynuatorów może być stymulowany lub hamowany układ warunków meteorologicznych. Ochrona lasu: ● modernizacja prac zrębowych, ● składowanie drewna w lesie- możliwość rozwoju patiobiontów, ● trzebież liniowa- usuwanie całych rzędów drzew bez wskazania na stan zdrowotny. Produkcja biologiczno- chemiczna środ: ● stosowanie biopreparatów- żywe organizmy, wirusy, bakterie, pierwotniaki patogenne w stosunku do owadów, ● nawożenie drzewostanów- musi być rozważne może nastąpić naruszenie układów biocenotycznych, ● wpływ środowiska na drzewa i fitofagi, ● nawożenie azotowe-szybszy wzrost pędów, ale opóźnienie drewnienia, rozwój mszyc i roztoczy, ● nawożenie bogatych siedlisk. ABIOTYCZNE CZYNNIKI CHORÓB LASU: Skład gatunkowy w większości rodzimy jednak często występuje wymieszanie ekotypów, form, odmian. Niewłaściwa struktura drzewostanów jest dalece uproszczona sprawia, że samoregulacja na abiotyczne i biotyczne czynniki jest obniżona. Czynniki abiotyczne wpływają kompleksowo: atmosfera, gleba i woda. Pożary lasów: stopień palności runa w zależności od jego wilgotności przy wilgotności: do 10% jest b. palna, tląca zapałka wysoka palność, wybuch pożaru możliwy, choć źródło ognia musi być sile np. ognisko, powyżej 30% ściółka niepalna, pożar jedynie w sposób świadomy. Pożary ziemne: długotrwałe susze, płoną warstwy torfu, ogień na powierzchni ziemi posuwa się b. wolno. Trwają bardzo długo, wypalają system korzeniowy. Pożary podziemne: w klimacie umiarkowanym są częste, wybuchają w warunkach suchej ściółki lub runa. Szybkość 1/5 km/ godz. Przy słabym wietrze, ogień wypala drzewostan. Na siedliskach słabych ogień opala powierzchnie runa i osmala pnie. Wyładowania elektryczne: pod wpływem wstrząsu elektr. Następuje uszkodzenie pojedynczych drzew i poprzez korzenie porażone zostają drzewa sąsiadujące. Powstają kępy drzew tzw. Pogromisko. Następuje zmiana w tk. Drzewa. Drzewo atakowane przez szkodniki wykazuje: żółknięcie liści i koron, opadanie igliwia, źródła infekcji gniazdowe, rozród kamnbiofagów i rozprzestrzenianie się pasożytów grzyba. Grad: wrażliwe drzewa: sosna, świerk, dąb, wierzba, topola, mało wrażliwe: jodła, modrzew, brzoza. Zależy od: wielkości ziaren ich opadu, czasu działania, wielkości drzewostanu, pory roku- wiosna i początek lata- okresy wegetacji są krytyczne. Wiatry: wiejące z prędkością 3-4 m/s są korzystne dla procesów transpiracji i asymilacji. Z prędkością 11-17 m/s wywierają ograniczający wpływ na rozwój drzewa. 18 m/s są szkodliwe. Powodują: podrywanie i kaleczenie korzeni, łamanie gałęzi, przedwczesne strącanie owoców, rozłupywanie i przełamanie strzał- wichrołomy, wywalanie pni drzew- wichrowały. Niska i wysoka temperatura: odporność jest wyższa w okresie spoczynku. Niska temp. W okresie zimy lub wczesnego lata jest przyczyną występowania chorób łańcuchowych, występują gradacje szkodników. Silne spadki temp. U schyłku zimy przy słonecznej pogodzie powodują masowe opadanie igieł u sosen. Temp. Dodatnia w okresie spoczynku wegetacji drzew sprzyja rozwojowi grzybni w przestrzeniach międzykomórkowych tk. Miękiszowej. Rzadko kiedy czynniki działają pojedynczo, zazwyczaj kilka działa naraz i są to czynniki modyfikujące- działają z zewnątrz, niezależnie od układów lokalnych w ramach ekosystemu. Czynniki regulujące: działają na zasadzie sprzężeń zwrotnych. Wykazują tendencję do kierunkowej reakcji na zmiany stosunków ilościowych biocenozach. Mają zdolność do likwidacji okresowych przerostów co warunkuję homeostazę