ROBOTY STRZAŁOWE

Materiały wybuchowe

 

Materiałami wybuchowymi nazywa się związki chemiczne lub ich mieszaniny zdolne pod wpływem bodźców zewnętrznych do gwałtownej reakcji chemicznej przebiegającej
z wydzieleniem dużej ilości ciepła i gazów.

 

Wybuch jest to zjawisko gwałtownej przemiany fizycznej. Jądrowej lub chemicznej materiału połączonej ze zmianą stanu równowagi układu, wykonaniem pracy mechanicznej, efektem dźwiękowym i zazwyczaj świetlnym. Wybuchy można podzielić na: fizyczne, jądrowe i chemiczne.

 

Rodzaje wybuchów chemicznych:

        Deflagracja - spalanie się MW połączone z lekkim sykiem i szmerem. Prędkość rozkładu wynosi od ułamka milimetra do kilkunastu metrów na sekundę. Przyczyną deflagracji może być niepełna detonacja MW w otworze (zapalenie pozostałego MW przez gorące produkty detonacji), oddzielenie sąsiednich otworów zbyt blisko zlokalizowanych, zmiana składu MW poprzez wymieszanie w otworze z pyłem (otwory nie wyczyszczone z zawiesin), wystąpienie tzw. efektu kanałowego, błędy w technice strzałowej Deflagracja dająca duży płomień przy stosunkowo długim czasie trwania łatwo inicjuje wybuch mieszanin wybuchowych, może nawet, zapalić urobiony węgiel oraz powodować strzały opóźnione przy równoczesnym powstaniu dużych ilości tlenku węgla (CO) i tlenków azotu (N0x).

   Eksplozja -ma prędkość 300 do 1000 m/s i jest charakterystycznym rozkładem wolno działającego MW. Rozkład wybuchowy przebiega przy działaniu rozsadzającym i rozrzucającym z towarzystwem huku w przestrzeni zamkniętej. Prędkość znacznie zależy od ciśnienia i jest charakterystyczna dla wszystkich prochów.

  Detonacja - ma prędkość rozkładu od 1000 do 9000 m/s (najczęściej 1500 - 6000). Towarzyszy jej bardzo silny huk oraz silne działanie kruszące i burzące skierowane we wszystkie strony. Prędkość detonacji jest wartością stałą dla danego MW i danych warunków (przy zachowaniu składu chemicznego, gęstości, średnicy naboi i stałej energii pobudzania). Istota detonacji polega na przekazywaniu od warstwy do warstwy MW energii uderzeniowej fali ściskania. Fala uderzeniowa dużym skokiem ciśnienia inicjuje kolejne warstwy MW, a energia ze strefy reakcji utrzymuje stałe ciśnienie zapewniające stałą prędkość detonacji. Po wyjściu z materiału wybuchowego powstaje fala uderzeniowa, która traci swą energię wraz z odległością i po pewnym czasie jej prędkość staje się równą prędkości fali głosowej. Fala uderzeniowa stanowi gwałtowny krótkotrwały skok ciśnienia i niewielkie ale dłuższe podciśnienie. Przechodzące przez caliznę ciśnienie powoduje naruszenie struktury skały,
a podciśnienie powstanie mikroszczelin w które dostają się produkty detonacji (głównie gazy o dużym ciśnieniu). 

Techniczne wymagania stawiane MW 

MW stosowane w technice nie mogą być zbyt wrażliwe ale posiadać wrażliwość zapewniającą ich zainicjowanie w sposób łatwy, prosty i tani. Nie mogą ulegać samorzutnemu rozkładowi (samozapalenie), muszą być podręczne w użyciu i wykonać założoną pracę taniej i prościej jak jej wykonanie innymi metodami. Od MW stosowanych
w górnictwie wymaga się dodatkowo aby były bezpieczne w warunkach ich stosowania.

Podział MW w zależności od technicznych własności

 

W zależności od ich zastosowania dzielą się na:

·        Miotające - które w czasie używania rozsuwają środowisko (o niniejszej prędkości detonacji), np. proch górniczy.

·        Kruszące - w czasie użycia kruszą otoczenie (duża prędkość reakcji), np. trotyl, pentryt, dynamit, karbonit.

·        Inicjujące - działają tak jak kruszące, ale mają bardzo dużą wrażliwość i dlatego stosuje się je w zapalnikach, np. trójnitrorezorcynian ołowiu, azydek ołowiu.

Górnicze środki strzałowe dzielą się w zależności od ich budowy i zastosowania na dziewięć grup:

1.      Górnicze materiały wybuchowe (GMW).

2.     Górnicze ładunki (najczęściej o działaniu kierunkowym używane głównie
w przemyśle naftowym i geologu).

3.    Górnicze detonatory (używane głównie jako pośrednie do inicjowania MW
o mniejszej wrażliwości).

4.      Górnicze zapalniki elektryczne.

5.      Górnicze spłonki (używane z lontami prochowymi).

6.      Górnicze lonty.

7.      Górnicze zapalacze lontowe.

8.      Górnicze paliwa prochowe (proch górniczy był pierwszym MW).

9.      Inne górnicze środki strzałowe - których budowa nie posiada cech wymienionych
w poprzednich grupach, np. ładunek wydłużony. 

Podział górniczych materiałów wybuchowych. 

Grupy w zależności od stopnia bezpieczeństwa wobec mieszanin metanu i pyłu węglowego
z powietrzem: 

Grupa materiału wybuchowego	Kolor opakowania	Nazwa MW	Stopień bezpieczeństwa
Skalne	Czerwony	Dynamit Amonit	Brak stopnia bezpieczeństwa wobec metanu i pyłu węglowego
Węglowe	Niebieski	Karbonit	Bezpieczny wobec pyłu węglowego
Metanowe	Kremowy	Metanit Barbaryt	Bezpieczny wobec pyłu węglowego i metanu do 1%
Metanowe specjalne	Kremowy z dwoma czarnymi paskami	Metanit Specjalny	Bezpieczny wobec pyłu węglowego i metanu do 1,5%

Podgrupy w zależności od postaci fizycznej i składu chemicznego, tj.:

1.      sypkie i proszkowe - mające strukturę sypką drobnokrystaliczną i zawierające od O - 10% nitroestrów: amonity, karbonity, metanity.

2.      granulowane i ziarniste - mające strukturę gruboziarnistą: saletrole, trotyl, prochy.

3.      plastyczne i półplastyczne nitroestrowe - plastyczne zawierające więcej jak 10% nitroestrów zżelatynizowanych: dynamity,

4.      zawiesinowe — mające strukturę zżelowaną lub półpłynną, zawierające wodę: hydroamonity

5.      emulsyjne - mające strukturę plastyczną, zawierające wodę: mulity. 

Rodzaje - w zależności od dodatkowych własności:

1.      mrozoodpome (G), odporne na temperaturę określoną w normach wyrobu, nie niższą jednak niż - 17°C.

2.      wodoodporne (H), odporne na działanie wody w warunkach próby.

3.      termoodpome (T), odporne na temperaturę określoną w normach wyrobu, nie niższą jednak niż 50°C.

4.      wymiennojonowe (J), zawierające układ soli o wymiennych jonach.

5.      ciśnienioodporne (P), odporne na ciśnienia określoną w normie wyrobu, nie niższe jednak niż 5 MPa. 

Typy w zależności od formy użytkowej

1.      naboje,

2.      naboje przystawne o symbolu „NP",

3.      luzem. 

materiały wybuchowe skalne

Nie wymaga się od nich spełnienia jakichkolwiek warunków bezpieczeństwa wobec mieszanin wybuchowych metanu T pyłu węglowego. Najczęściej pakowane są w papier koloru czerwonego i masa MW zabarwiona jest na czerwono. 

materiały wybuchowe węglowe

Spełniają określone wymagania bezpieczeństwa wobec obłoku pyłu węglowego o określonych własnościach. Pakowane są w papier niebieskiego koloru a MW posiada zabarwienie szare. Obecnie produkuje się amonowosaletrzane (proszkowe) karbomty węglowe. 

materiały wybuchowe metanowe

Spełniają określone warunki bezpieczeństwa wobec mieszaniny metanowej i obłoku pyłu węglowego. Pakowane są w papier koloru białego do kremowego a MW posiada zabarwienie kremowe lub żółte. 

MW metanowe specjalne

Posiadają najwyższy stopień bezpieczeństwa wobec mieszanin metanu i obłoku pyłu węglowego. Pakowane są w papier koloru białego do kremowego z dwoma poprzecznymi czarnymi paskami a MW posiada zabarwienie niebieskie lub zielone. Obecnie produkowane są amonowosaletrzane (proszkowe) metanity specjalne.

Własności strzelnicze i skład chemiczny GMW

Wszystkie GMW posiadające określony stopień bezpieczeństwa wobec mieszanin wybuchowych są mieszaninami wieloskładnikowymi, które umożliwiają właściwy przebieg reakcji detonacji oraz kształtuje pożądane własności MW, np. potrzebną zdolność detonacji, wrażliwość, bezpieczeństwo, itp. Dla otrzymania określonego stopnia bezpieczeństwa GMW konieczne Jest obniżenie temperatury produktów detonacji, zmniejszenie wielkości czasu trwania płomienia, wyeliminowanie palących się cząstek i zmniejszenie energii w tali uderzeniowej Zadanie to spełnia dodanie do składu chemicznego soli kuchennej
i przestrzeganie określonej technologii w produkcji. Sól odbiera znaczną ilość ciepła
i rozproszona z produktami detonacji przerywa reakcje łańcuchowe spalania się metanu.

 

Wrażliwość GMW

W górnictwie używane są MW o różnej wrażliwości - od bardzo wrażliwych (MW inicjujące) do mało wrażliwych (saletrole, zawiesinowe). Najistotniejsze dla praktyki jest ich wrażliwość na inicjowanie spłonką wzorcową, przenoszenie detonacji, wrażliwość na tarcie (oznaczane metodą Koenena) i uderzenie (oznaczane za pomocą kafaru Kasta). GMW metanowe
i metanowe specjalne muszą detonować od spłonki 0,3g, pozostałe od spłonki 0,5g. GMW metanowe specjalne muszą przenosić detonację na 4cm, pozostałe 3cm (za wyjątkiem mało wrażliwych).

 

Opakowanie GMW

Najczęściej produkowane są naboje o średnicy 32 i 36 mm i o masie 125, 150, 200, 250g. Obecnie produkuje się naboje o masie i średnicy praktycznie dowolnej w zależności od potrzeb zamawiającego. GMW produkowane jest także luzem w workach z tworzywa lub papieru o masie do 25 kg, worki związane i zaplombowane wkładane są do pudel z tektury wielowarstwowej. Naboje pakowane są w papier jednostronnie parafinowany lub w folię
i wkładane do torebek polietylenowych zamykanych szczelnie do 25 szt. w paczce. Paczki pakowane są do pudełek kartonowych, masa paczki nie powinna przekraczać 25 kg .

 

Oznakowanie GMW

Na opakowaniach jednostkowych znajdują się napisy podające:

·        oznaczenie GMW, nazwę producenta

·        numer lub znak dopuszczenia WUG

·        datę produkcji,

·        masę naboju, średnicę naboju,

·        numer opakowania,

 

Na opakowaniach zbiorczych znajdują się napisy podające:

·        nazwę GMW,

·        nazwę producenta

·        znak fabryczny

·        numer lub znak dopuszczenia WUG,

·        datę produkcji, masę naboju, średnicę naboju,

·        liczbę naboi w paczce,

·        numer opakowania,

·        numer pudła lub skrzyni.

Górnicze Lonty

 

Górnicze lonty w zależności od użytego MW do wykonania rdzenia dzielą się na:

1.      prochowe (MW miotające),

2.      detonujące (MW kruszące).

 

Lonty prochowe oraz zapalacze lontowe stanowią środki zapalcze, a lonty detonujące oraz zapalniki elektryczne środki inicjujące. Obecnie produkowany jest lont prochowy specjalny(wodoszczelny) spalający się z prędkością około l cm/s (60 cm spala się w ciągu 60 - 70 s). Masa prochu w l mb lontu - 3,5 - 4,2 g . Stosowanie lontów prochowych wymaga zezwolenia OUG i są one tylko wyjątkowo używane (np. do prac minerskich przy dużym zagrożeniu prądami błądzącymi, występowaniu silnych pól elektromagnetycznych, itp.)

Obecnie produkowane lonty detonujące dzielą się w zależności od zawartości MW w rdzeniu na:

·        zawierające małą ilość MW w rdzeniu (do Ig w jednym metrze),

·        zawierające średnią ilość MW w Jednym metrze lontu (3-30g/mb),

·        zawierające dużą ilość MW (powyżej 30g).

 

Górnicze lonty detonujące o małej zawartości MW produkowane są w postaci rurki
z tworzywa sztucznego na wewnętrznych ściankach której napylona jest warstewka MW, np. w przypadku systemu szwedzkiej firmy Nitro - "Nobel znanego pod nazwą NONEL średnica rurki wynosi 3mm i przenosi płomień z prędkością 2000m/s. Dla pobudzenia MW stosowane są detonatory przed którymi w lont wpinane są opóźniacze umożliwiające dowolne w czasie
i precyzyjne ustalenie czasu odejścia otworu. Firma Nobel proponuje np. 60 numerów zwłok począwszy od 25 ms do 500ms. Lonty odpalane są specjalną zapalarką (na zasadzie iglicy pistoletu) a detonatory zaciskane na loncie lekką zaciskarką hydrauliczną. Dla rozdzielenia płomienia w wiązki stosuje się specjalne złączki. Stosuje sieje powszechnie w warunkach dużego zagrożenia prądami błądzącymi, np. w górnictwie rudnym.

 

Górnicze lonty detonujące o średniej zawartości MW w Polsce produkowane są jako pentrytowe (stosowane powszechnie w górnictwie) oraz heksogenowe, oktogenowe termoodpome używane głównie w geologii i w przemyśle naftowym. Lonty termoodpome produkowane są w postaci prętów ołowianych, w których rdzeń stanowi MW. Lonty heksogeaowe mogą być używane w temperaturze do 150°C, aoktogenowe do 190°C i.przy ciśnieniu do 90 Mpa. Detonują z prędkością powyżej 7000m/s.

 

Górnicze lonty detonujące o dużej zawartości MW produkowane na zamówienie w dowolnej gramaturze i o zmiennej, zależnej od gramatury średnicy. Poręczne w użyciu wszędzie tam gdzie potrzebny jest dokładnie rozłożony ładunek w otworze. Przy ich stosowaniu nie używa się już dodatkowego MW w otworze. Używane np. przy strzelaniu gładko ściennym przy wykonywaniu tuneli, przy pracach minerskich gdzie wierci się otwory o mniejszych średnicach i zachodzi potrzeba precyzyjnego założenia MW.

 

Górnicze lonty detonacyjne pentrytowe (LDP) detonują z prędkością powyżej 6000m/s
i dzielą się na:

1.      Rodzaje

·        górnicze lonty detonacyjne pentrytowe skalne - symbol S - o powłoce czerwonej stosowane do prac powierzchniowych Często z uwagi na cenę zastępują ZE przy robotach wyburzeniowych,

·        górnicze lonty detonacyjne pentrytowe węglowe - symbol W - o powłoce niebieskiej - bezpieczne wobec pyłu węglowego, stosowane wyłącznie w polach niemetanowych - obecnie nieprodukowane,

·        górnicze lonty detonacyjne pentrytowe metanowe - symbol M - o powłoce białej do kremowej - bezpieczny wobec pyłu węglowego i mieszaniny metanowe -powietrznej, stosowane we wszystkich robotach gdzie wymagane jest stosowanie lontu detonacyjnego,

·        górnicze lonty detonacyjne pentrytowe ciśnienioodporne - symbol C -
o powłoce czarnej - odporne na ciśnienie hydrostatyczne nie mniejsze niż 34 MPa (350 at).

2.      Typy

Podział z uwagi na masę rdzenia. Masa rdzenia pentrytu w l m LDP jest symbolem typu i tak np. 7 oznacza, że jest to LDP którego masa rdzenia pentrytu w l m wynosi 7 g. 

Produkowane obecnie lonty detonujące pentrytowe:

·        metanowy typ 7 - 4,7 mm po 50m lub 60m zwijane na szpule tekturowe,

·        skalny typ 6 - 4,6 mm po 250m lub l00m zwijane na szpule tekturowe,

·        skalny typ 12 - 5,4 .mm po 250m lub l00m zwijane na szpule tekturowe,

·        skalny typ 20 - 7 mm po 150m zwijane na szpule tekturowe,

·        skalny typ 40 - 8,5 mm po l00m zwijane na szpule tekturowe,

·        skalny typ 80 - 11,4 mm po 50m zwijane na szpule tekturowe,

·        skalny typ 100.  

Zalety i wady lontów detonacyjnych

Zastosowanie lontu umożliwia prowadzenie robót strzałowych metodami (np. otwory długie
o ładunku rozłożonym) których wykonanie byłoby trudne lub niemożliwe, zapobiega powstaniu deflagracji, zapobiega efektowi kanałowemu i niepełnej detonacji w otworze. Przy ich stosowaniu należy zawsze pamiętać, że ich rdzeń jest wykonany z silnego MW skalnego, który detonowany poza otworem może powodować zapłon metanu lub pyłu węglowego. Szczególnie duże zagrożenie występuje gdy lont detonowany jest w postaci zwoju lub krążka. Lont mogą pobierać i używać tylko strzałowi odpowiednio przeszkoleni i upoważnieni przez inżyniera strzałowego w przodkach wyznaczonych przez KRZG i nadzorowani przez dozór wyznaczony do tego celu (po odpowiednim przeszkoleniu). 

Własności strzałowe lontów detonacyjnych

1.      prędkość detonacji - minimum 6000 m/s

2.      zdolność przenoszenia - LDP zainicjowany spłonką ZnT powinien każdorazowo przenosić detonację na:

·        nabój GMW skalnego lub węglowego,

·        drugi odcinek lontu tego samego rodzaju i typu

3.      wrażliwość na inicjowanie i zdolność przenoszenia detonacji - LDP inicjowany kolejno spłonką ZnT oraz nabojem GMW skalnego lub węglowego powinien każdorazowo przenosić detonację na inny nabój tego samego GMW skalnego lub węglowego.

4.      bezpieczeństwo wobec pyłu węglowego - LDP metanowy i węglowy inicjowany górniczym zapalnikiem elektrycznym metanowym 0,2 A natychmiastowym me powinien zapalać obłoku pyłu węglowego i pozostawiać nie zdetonowanych resztek lontu,

5.      bezpieczeństwo wobec metanu - LDP metanowy inicjowany górniczym zapalnikiem elektrycznym metanowym 0,2 A natychmiastowym nie powinien zapalać mieszaniny metanowe - powietrznej i pozostawiać nie zdetonowanych resztek lontu.

Górnicze Zapalniki Elektryczne

 

Podział - kryteria podziału:

·        grupy - w zależności od stopnia bezpieczeństwa wobec mieszanin metanu z powietrzem i mieszanin pyłu węglowego z powietrzem,

·        klasy - w zależności od stopnia bezpieczeństwa wobec prądu elektrycznego,

·        rodzaje - w zależności od czasu zadziałania,

·        typy - w zależności od dodatkowych własności. 

Grupy

M        - metanowe, które spełniają określone wymagania bezpieczeństwa wobec mieszanin metanu z powietrzem Jak i pyłu z powietrzem.

W        - węglowe, które spełniają określone wymagania bezpieczeństwa wobec mieszaniny pyłu węglowego z powietrzem.

S          - skalne, dla których nie normuje się bezpieczeństwa wobec mieszanin metanu
z powietrzem lub pyłu węglowego z powietrzem. 

Klasy

0,2 A   - o bezpiecznym natężeniu prądu 0,2A

0,45 A - o bezpiecznym natężeniu prądu 0,45A

2 A      - o bezpiecznym natężeniu prądu 2 A

4 A      - o bezpiecznym natężeniu prądu 4 A 

Rodzaje

U         - mikrosekundowe - o czasie zadziałania poniżej l ms

N         - natychmiastowe - o czasie zadziałania 1-10 ms

M        - milisekundowe - o znamionowym czasie zadziałania stopnia pierwszego 13-ł00ms

P          - półsekundowe - o znamionowym czasie zadziałania stopnia pierwszego 0,5 s

C         - ciśnienioodporne - odporne na ciśnienie powyżej 9,8 MPa ,

T          - tennoodporne - odporne na temperaturę powyżej 50°C.  

Barwy przewodów zapalnikowych 

W zależności od klasy danego ZE jeden przewód ma barwę:

·        żółtą - dla klasy 0,2A,

·        brązową - dla klasy 0,45A,

·        zieloną - dla klasy 2A,

·        czarną - dla klasy 4A. 

W zależności od grupy drugi przewód ma barwę:

·        białą - dla rodzaju M,

·        niebieską - dla rodzaju W,

·        czerwoną - dla rodzaju S. 

Budowa GZE 

Podstawowymi elementami składowymi tradycyjnego zapalnika elektrycznego metanowego są:

·        zespół spłonkowy,

·        zespół zapalczy,

·        numerowskaz i szybkozłącze. 

Zespół spłonkowy składa się z :

·        łuski miedzianej o długości 53 - 87 mm, znakowanej na denku literą M i numerem opóźnień np.(l - 16),

·        jest napełniony ok. 0,8g MW

·        posiada mieszankę opóźniającą milisekundową wprasowaną do tulejki o długości 7 - 38,4 mm.  

Zespół zapalczy stanowi:

·        zwój pary przewodów, tzw. motek, w tym jeden przewód biały, drugi w kolorze zależnym od klasy bezpieczeństwa zapalnika

·        korkoosłonka z kołnierzykiem,

·        główka zapalcza. 

GZE natychmiastowy wykonany jest z łuski metalowej (cynkowej lub miedzianej) do której zaprasowany Jest ładunek ok. 0.5g pentrytu oraz podsypka pentrytowa i MW inicjujące stanowiące mieszaninę trójnitrorezorcynianu ołowiu z azydkiem ołowiu- w zapalnikach zwłocznych po zaprasowaniu ok. 0,5g pentrytu wprasowuje się opóźniacz a którym znajduje się warstwa mieszaniny opóźniającej (spalającej się w określonym czasie), MW inicjujące
i podsypka pentrytowa. Następnie przy wylocie wkłada się zespól zapalaczy, wykonany głównie z główki zapalczej z przewodami i korkiem i zaciska szczyt łuski na korku zapewniając potrzebną szczelność.

Główka zapalcza jest wykonana z dwu metalowych elektrod usztywnionych w określonej odległości klamerką z tworzywa sztucznego, na szczycie których zamocowany jest drucik oporowy (mostek) o jednakowej długości. Na mostek i elektrody nałożona jest kropla mieszaniny palnej o zbliżonej temperaturze zapłonu. Przepływ prądu powoduje nagrzanie się mostka, zapalenie przylegające) do niego mieszaniny palnej i płomień z główki zapalczej inicjuje GMW w GZE natychmiastowych, a w zwłocznych zapala opóźniacz, z którego płomień inicjuje GMW.

Prądy błądzące

 

Prądy błądzące - prądy elektryczne przemienne lub stałe płynące w przewodzącym ośrodku (np. ziemi, wodzie lub konstrukcjach metalowych) nie będącym częścią celowo zbudowanego dla tych prądów obwodu elektrycznego.

 

prąd błądzący zewnętrzny - część prądów błądzących, która płynie w określonym obwodzie zewnętrznym powstałym przypadkowo (np. obwód strzałowy, linki uziemiające, lub utworzonym celowo obwodzie pomiarowy).

 

prąd błądzący bezpieczny - prąd błądzący zewnętrzny, którego najwyższa wartość nie przekracza Vi wartości prądu bezpiecznego dla danego zapalnika elektrycznego.

 

prąd błądzący długotrwały - prąd błądzący występujący przez czas dłuższy niż 0,4 s.

 

prąd błądzący krótkotrwały - prąd błądzący występujący przez czas krótszy lub równy 0,4 s.

 

obwód pomiarowy - obwód składający się z przewodów i przyrządu pomiarowego, których rezystancja jest w przybliżeniu równa rezystancji danego typu zapalników elektrycznych.

sonda pomiarowa - urządzenie zapewniające pewne połączenie obwodu pomiarowego
z dowolnymi punktami pomiarowymi.

 

pomiary prądów błądzących i ocena wyników

 

Pomiary okresowe stanowią podstawę oceny stanu zagrożenia prądami błądzącymi obszarów, na których są prowadzone lub przewiduje się prowadzić roboty strzałowe za pomocą zapalników elektrycznych. Wykorzystuje się je także w celu określenia zakresu pomiarów doraźnych i rodzajów przyrządów stosowanych przy wykonywaniu tych pomiarów.

Pomiary należy wykonywać co 2 miesiące, na zmianie o największym obciążeniu urządzeń energo-elektrycznych mogących stanowić potencjalne źródło prądów błądzących, w okresie najwyżej 10 kolejnych dni.

 

Miejsca pomiarów. Pomiary okresowe należy wykonywać na wszystkich .obszarach, na których są prowadzone roboty strzałowe lub przewiduje się ich prowadzenie. Pomiary te należy wykonywać także w składach materiałów wybuchowych oraz w miejscach, gdzie mogą powstawać prądy błądzące oddziaływujące na miejsca prowadzenia robót strzałowych.

 

Zakres i sposób wykonywania pomiarów.

Pomiary powinny obejmować pomiary prądów błądzących stałych i przemiennych, długo-
i krótkotrwałych. Jeżeli pomiar prądów błądzących wykonywany jest na powierzchni, to sondy pomiarowe należy podłączyć pomiędzy różne metalowe masy. metalowe masy
a ziemię oraz pomiędzy różnymi punktami ziemi. Sondy w kolejnych pomiarach należy umieścić w dwóch kierunkach wzajemnie prostopadłych. Jeżeli w pobliżu obszaru, na którym są wykonywane pomiary przebiega zelektryfikowana linia kolejowa, to pomiary należy wykonać również podczas przejazdu pociągu

Podczas pomiarów okresowych należy ustalić punkty zainstalowania sond pomiarowych
w miejscach, w których spodziewane są maksymalne wartości prądów błądzących.

Pomiary powinny być wykonywane przez służby elektryczne.

 

Sposób postępowania wynikający z pomiarów.

Jeżeli pomiary okresowe oraz 5 kolejnych pomiarów doraźnych nie wykażą występowania prądów błądzących lub wykażą wartości mniejsze niż 0,5 wartości prądów błądzących bezpiecznych to można, nie wykonywać następnych pomiarów doraźnych.

Jeżeli wyniki pomiarów okresowych w magazynach materiałów wybuchowych wykażą-wartości prądów błądzących przekraczające 0.1 wartości bezpiecznej magazynowanych tam zapalników to w pomieszczeniach tych należy zainstalować do pomiarów prądów błądzących przyrządy sygnalizujące lub rejestrująco-sygnalizujące.

Zapalarki. Definicje i określenia

 

Górnicza elektryczna zapalarka strzałowa - urządzenie przenośne lub stacjonarne służące do odpalania zapalników elektrycznych.

 

Impuls strzałowy - impuls prądu, który zapalarka wysyła do obwodu strzałowego.

Całkowity czas trwania impulsu strzałowego zapalarek powinien być krótszy niż 200 ms.
W przypadku zapalarek typu M I zapalarek typu MN z blokada metanometryczną czas ten nie powinien być dłuższy niż 4 ms.

 

Zapalarka kondensatorowa - górnicza elektryczna zapalarka strzałowa, w której źródłem impulsu strzałowego jest kondensator.

Zapalarka dynamoelektryczna - górnicza elektryczna zapalarka strzałowa, w której źródłem impulsu strzałowego jest prądnica elektryczna.

Zapalarka bateryjna - górnicza elektryczna zapalarka strzałową, w której źródłem impulsu strzałowego jest ogniwo galwaniczne lub bateria ogniw.

 

Zapalarki i ich oznaczenia

 

W zależności od sposobu zasilania dzieli się na:

·        zapalarka zasilana z baterii akumulatorów • A

·        zapalarka zasilana z sieci napięcia przemiennego - S

·        zapalarka napędzana ręcznie - R

 

W zależności od stopnia bezpieczeństwa wobec metanu dzieli się na:

·        zapalarka przeznaczona do pól niemetanowych - bez oznaczenia

·        zapalarka przeznaczona do pól metanowych - M

·        zapalarka specjalna przeznaczona do miejsc szczególnie niebezpiecznych w polach metanowych - MN

 

W zależności od przeznaczenia dzieli się na:

·        zapalarka do odpalania GZE połączonych szeregowo - ZS

·        zapalarka do odpalania GZE połączonych równolegle, trójpierścieniowo, równolegle-szeregowo lub szeregowo-równolegle - ZR

 

W zależności od rodzaju odpalanych zapalników dzieli się na:

·        zapalarka służąca do odpalania GZE o prądzie bezpiecznym 0,2A

·        zapalarka służąca do odpalania GZE o prądzie bezpiecznym 0,45A

·        zapalarka służąca do odpalania GZE o prądzie bezpiecznym 2A

 

Tranzystorowa zapalarka kondensatorowa TZK - 250

 

Do wykonywania robót strzałowych prowadzonych metodami lokalnego lub centralnego strzelania przy różnych typach połączeń ZE z tym, że odpalanie otworów strzałowych przy zawartości metanu powyżej 0,5% do zawartości dopuszczalnej obowiązującymi przepisami:

1.      W górnych wnękach ścian

2.      Przy wymuszaniu zawału w ścianach

3.      Przy przechodzeniu ścian przez zaburzenia geologiczne

4.      W wyrobiskach korytarzowych o wzniosie powyżej 10° może się odbywać wyłącznie pod nadzorem dozoru ruchu.

Wydajność: wszystkie typy połączeń ZE; wg instrukcji stosowania zapalarki.

 

Zapalarka kondensatorowa ZK - 100

 

ZK - 100        (do odpalania ZE o prądzie bezpiecznym 0.2A)

ZK - 100/045 (do odpalania ZE o prądzie bezpiecznym 0,45A)

Zapalarka kondensatorowa jest przeznaczona do odpalania ZE w połączeniach szeregowych w polach y wszystkich kat. zagrożenia metanowego za wyjątkiem robót strzałowych górnych.

1.      W górnych wnękach ścian .

2.      Przy wymuszaniu zawału w ścianach

3.      Przy przechodzeniu ścian przez zaburzenia geologiczne

4.      W wyrobiskach korytarzowych o wzniosie powyżej 10° gdy koncentracja metanu przekracza 0,5%

 

Wydajność ZK-100:

·        Zapalarkę ZK - 100 można odpalać do 70 ZE normalnych mostkowych 0,2A z 2m przewodami stalowymi w połączeniu szeregowym przy oporności obwodu strzałowego nie przekraczającej 360 Q.

·        Zapalarkę ZK -100 można odpalać do 120 ZE normalnych mostkowych 0,2A z 2m przewodami miedzianymi w połączeniu szeregowym przy oporności obwodu strzałowego nie przekraczającej 360 Q. W przypadku stosowania ZE z przewodami dłuższymi od 2m, należy skorygować maksymalnie ilości ZE odpalanych ZE
w gałęziach, tak aby nie przekroczyć podanej maksymalnej oporności obwodu.

·        Zapalarką ZK - 100/045 można odpalać ZE antyelektrostatyczne o prądzie bezpiecznym 0,45 A wyłącznie w połączeniu szeregowym przy maksymalnej rezystancji obwodu strzałowego 1100.

Rodzaje otworów strzałowych.

Ze względu na położenie otworów strzałowych w caliźnie względem przodka rozróżnia się trzy rodzaje tych otworów:

• włomowe,

• wrębowe,

• ociosowe

Rodzaje włomów.

Najlepszy efekt robót strzałowych uzyskuje się przy dwu płaszczyznach odsłonięcia. Dlatego w wyrobiskach, w których prowadzone są roboty strzałowe wykonuje się najpierw drugą płaszczyznę odsłonięcia za pomocą włomów.

Włomem nazywa się pewne usytuowanie otworów strzałowych w czole przodka, które mają za zadanie wykonać dodatkową płaszczyznę odsłonięcia. W zależności o układu otworów włomowych rozróżniamy następujące włomy: stożkowy, klinowy, poziomy, klinowy pionowy, trójkątny.

Otwory strzałowe, do których wprowadzony został ładunek MW powinny być zamknięte przybitką. Przybitka winna dochodzić do wylotu otworu. Jako przybitki używa się:

• gliny lub gliny z piaskiem,

• wody w pojemnikach,

• wilgotnego piasku w otoczkach.

Każdy załadowany w otwór strzałowy ładunek MW musi być włączony w obwód strzałowy. Obwód strzałowy składa się z zapalarki, linii strzałowej i zapalników ZE.

W zależności od sposobu łączenia zapalników elektrycznych rozróżnia się następujące sposoby ich łączenia:

• szeregowy,

• równoległy,

• mieszany.

Wykonywanie robót strzałowych stwarza wiele zagrożeń doprowadzających w niesprzyjających okolicznościach do wypadków.

Rodzaje zagrożeń:

• rażenie odłamkami,

• niewypały,

• prądy błądzące,

• zapalenie i wybuch metanu,

• wybuch pyłu węglowego,

• od gazów trujących w gazach postrzałowych.

Sposoby zwalczania występujących zagrożeń:

1. Osoba wykonująca roboty strzałowe powinna osobiście wyznaczyć i przeprowadzić pracowników zabezpieczających dojścia do miejsca i odpalania otworów strzałowych. Pracownicy ci w momencie pełnienia obstawy muszą mieć na głowicach lamp czerwone nasadki sygnalizujące posterunek obstawy. Zejście ze stanowiska obstawy może nastąpić tylko na polecenie osoby rozprowadzającej. Wejście do przodka jest dozwolone dopiero po rozrzedzeniu gazów postrzałowych, jednak nie wcześniej niż po upływie 5 minut.

2. Niewypał usuwany winien być przez górnika strzałowego, u którego w przodku ten niewypał zaistniał w obecności osoby dozoru ruchu po wycofaniu załogi w bezpieczne miejsce.

3. Systematyczne prowadzenie pomiarów prądów błądzących.

4. Wyłączenie trakcji przewodowej na czas wykonywania robót strzałowych.

5. Stosowanie ZE o podwyższonym bezpieczeństwie wobec prądów błądzących.

6. Stosowanie prawidłowej przybitki.

7. Unikanie przeładowania otworów strzałowych.

8. Stosowanie zabezpieczeń przeciwwybuchowych.

9. Przestrzeganie granic zawartości metanu dla danej grupy MW.

Transport środków strzałowych.

Ze składu MW na dworzec osobowy i z dworca osobowego końcowego do przodka przenoszenie MW odbywa się na zasadach obowiązujących w transporcie ręcznym.
W pociągu osobowym górnicy strzałowi winni zajmować miejsca w specjalnie wyznaczonych dla nich wozach umieszczonych na końcach pociągu. Razem ze środkami strzałowymi w wozie osobowym mogą znajdować się tylko górnicy strzałowi. Pracownicy wyznaczeni do pomocy przy transporcie MW muszą jechać w innym wozie. Transport ręczny środków strzałowych musi odbywać się w zamkniętych specjalnych naczyniach. Środki strzałowe może przenosić tylko osoba wykonująca roboty strzałowe. W wyjątkowych przypadkach osoba dozoru ruchu może wyznaczyć do pomocy górnikowi strzałowemu innego pracownika należycie pouczonego, który będzie pomagał przy transporcie, jednak musi być pod stałym nadzorem górnika strzałowego. Środki inicjujące mogą być transportowane tylko przez górników strzałowych.

Postępowanie w przypadku znalezienia, zagubienia środków strzałowych:

Osoba która stwierdziła zgubienie lub kradzież środków strzałowych powinna niezwłocznie:

• zgłosić ten fakt osobie dozoru ruchu lub dyspozytorowi kopalni,

• zabezpieczyć miejsce kradzieży,

• przeszukać ewentualne miejsce zgubienia środków strzałowych.

Przy znalezionych środkach strzałowych powinno się unikać jakichkolwiek manipulacji. Zabezpieczyć miejsce znalezienia i zgłosić fakt ochronie dozoru lub służbie strzałowej kopalni.

Zasady wykonywania robót strzałowych

 

Kierownik służby strzałowej wyznaczony przez kierownika ruchu zakładu górniczego sprawuje nadzór nad stosowaniem środków strzałowych, sprzętu strzałowego oraz wykonywaniem robót strzałowych.

 

Środki strzałowe odpala się w uprzednio wykonanych otworach strzałowych, jeżeli
w dopuszczeniu do ich stosowania nie postanowiono inaczej.

Wykonywanie robót strzałowych wolno przyłożonymi ładunkami materiałów wybuchowych jest dopuszczalne dla rozsadzania luźnych brył i zestrzeliwania odspojeń tylko za zgodą kierownika ruchu zakładu górniczego; kierownik ruchu zakładu górniczego ustala warunki bezpiecznego wykonywania robót strzałowych.

 

Średnicę otworu strzałowego dobiera się w sposób umożliwiający umieszczenie w nim środków strzałowych bez stosowania nacisku.

 

Środki strzałowe wprowadza się do otworu strzałowego po uprzednim wyczyszczeniu go ze zwiercin.

Do wprowadzania środków strzałowych do otworu strzałowego i wypełniania go przybitką stosuje się sprzęt strzałowy nie powodujący powstawania ładunków elektrostatycznych.

 

Otwory strzałowe rozmieszcza się zgodnie z metryką strzałową.

 

Odległość między otworami strzałowymi nie powinna być mniejsza niż 40 cm. Zasady tej nie stosuje się do robót strzałowych, przy których wykonywaniu dopuszczalne jest użycie materiałów wybuchowych skalnych.

 

Roboty strzałowe wykonuje się w obecności osoby dozoru górniczego:

1.      gdy zawartość metanu przekracza 0,5%:

a)      w górnych wnękach ścianowych,

b)     w wyrobiskach korytarzowych o wzniosie powyżej 10°,

c)      przy wywoływaniu zawału stropu za pomocą materiałów wybuchowych metanowych i metanowych specjalnych,

2.      gdy zawartość metanu przekroczy 1% w wyrobiskach,

3.      przy wywoływaniu zawału stropu materiałami wybuchowymi węglowymi i skalnymi,

4.      w strefach zaburzeń geologicznych w wyrobiskach eksploatacyjnych,

5.      przy rozsadzaniu luźnych brył materiałem wybuchowym odpalanym w otworach strzałowych,

6.      przy użyciu ładunków wolno przyłożonych,

7.      przy użyciu lontów detonujących, z wyjątkiem lontów używanych poza otworami strzałowymi w systemie nieelektrycznego odpalania,

8.      przy usuwaniu niewypałów,

9.      przed maszynami urabiającymi,

10. w skałach o temperaturze wyższej niż 50°C lub niższej niż 0°C.

 

W miejscu wykonywania robót strzałowych powinna znajdować się odpowiednia ilość materiału używanego do przybitki.

Do wykonywania przybitki otworów strzałowych mogą być używane tylko materiały niepalne i nietoksyczne.

 

Przy wykonywaniu przybitki powinny być spełnione następujące warunki:

1.      przybitka powinna wypełniać szczelnie odcinek otworu strzałowego od materiału wybuchowego do wylotu otworu,

2.      długość przybitki nie może być mniejsza niż 30 cm,

3.      w otworach strzałowych o głębokości do 1,5 m długość przybitki wynosi:

a)      nie mniej niż połowę długości otworu strzałowego, przy stosowaniu środków strzałowych metanowych i węglowych,

b)     nie mniej niż 1/3 długości otworu strzałowego, przy stosowaniu środków strzałowych metanowych specjalnych,

4.      w otworach o głębokości powyżej 1,5 m długość przybitki wynosi:

a)      nie mniej niż 1/3 długości otworu strzałowego, przy stosowaniu środków strzałowych węglowych, metanowych i metanowych specjalnych,

b)     nie mniej niż 30 cm, przy stosowaniu środków strzałowych skalnych.

 

Wprowadzając pneumatycznie przybitkę piaskową do otworów strzałowych, ładunki materiału wybuchowego inicjuje się w tych otworach zapalnikami nieelektrycznymi lub zapalnikami elektrycznymi klasy co najmniej 0,45 A.  

Woda jako materiał przybitkowy może być wprowadzana do otworów strzałowych przez wypełnienie otworu wodą lub w pojemnikach.

Przybitkę przez wypełnienie otworów wodą można stosować w otworach skierowanych w dół załadowanych wodoodpornymi środkami strzałowymi. 

W głębionych szybach przybitkę wodną można stosować przez ich zalanie wodą na wysokość co najmniej 10 cm od dna szybu, lecz nie więcej niż 40 cm poniżej dolnego pierścienia anten strzałowych.  

Przy stosowaniu przybitki wodnej w pojemnikach przywylotowy odcinek otworu strzałowego na długości 30 cm wypełnia się gliną.  

Przybitki wodnej nie stosuje się przy strzelaniu zruszającym, wstrząsowym i zruszająco-odprężającym w caliźnie pokładów tąpiących oraz przy strzelaniu wymuszającym zawał skał stropowych w wyrobiskach eksploatacyjnych.  

Materiałem wybuchowym skalnym można załadować tylko otwory strzałowe wykonane
w skałach płonnych lub w złożu niepalnym.

W zakładach górniczych wydobywających węgiel kamienny strzelanie dla wywołania zawału skał stropowych przy użyciu materiałów wybuchowych węglowych lub skalnych wymaga spełnienia następujących warunków:

1.      usunięcia w promieniu 5 m od otworów strzałowych pyłu węglowego,

2.      stosowania opylania pyłem kamiennym w promieniu 5 m od otworów strzałowych, jeżeli pył węglowy nie został zmyty wodą lub zabezpieczony przez wilgoć naturalną,

3.      kontroli stanu zabezpieczenia przed wybuchem pyłu węglowego w wyrobisku oraz
w chodnikach przyległych do tego wyrobiska, przeprowadzonej przez osobę dozoru służby pyłowej przed rozpoczęciem robót strzałowych oraz co najmniej co trzy dni
w przypadku bieżącego wykonywania robót strzałowych.

 

Przed rozpoczęciem robót strzałowych wykonuje się pomiary prądów błądzących, jeżeli stosowane są zapalniki elektryczne w głębionym szybie (szybiku).

Przed przystąpieniem do przyłączenia zapalników elektrycznych do linii strzałowej wszystkie kable i przewody elektroenergetyczne znajdujące się w szybie (szybiku) wyłącza się spod napięcia.  

Inicjowanie ładunków materiału wybuchowego w długich otworach strzałowych odbywa się przy użyciu lontu detonującego. Konstrukcję ładunku materiału wybuchowego w długich otworach strzałowych określa dokumentacja strzałowa.  

Ładunki wielokolumnowe materiału wybuchowego w długich otworach strzałowych inicjuje się podwójną linią lontu detonującego albo pojedynczą linią lontu detonującego, o masie rdzenia co najmniej 20 gramów pentrytu w jednym metrze lontu.  

W zakładach górniczych wydobywających węgiel kamienny można inicjować pojedynczą linią lontu detonującego jednokolumnowe ładunki materiału wybuchowego w długich otworach strzałowych o średnicy do 45 mm.  

Do inicjowania lontu detonującego w długich otworach strzałowych używa się co najmniej dwóch zapalników natychmiastowych lub milisekundowych jednego stopnia opóźnienia, przy czym zapalniki te łączy się szeregowo lub równolegle w obwód strzałowy.  

Do odpalania ładunków materiału wybuchowego w długich otworach strzałowych,
w przypadku zastosowania zapalników elektrycznych stosuje się wyłącznie takie zapalniki, których oporność mieści się w granicach dopuszczalnych dla zapalników danej klasy oraz tego samego rodzaju i długości przewodów zapalnikowych.

W przypadku gdy do inicjowania w długich otworach strzałowych zastosowano zapalniki elektryczne, przed odpaleniem ładunków materiału wybuchowego mierzy się oporność obwodu strzałowego przyrządem kontrolno-pomiarowym.  

Lont detonujący stosuje się przy strzelaniu:

1.      ładunkami rozdzielonymi, niezależnie od długości kolumny i otworów strzałowych,

2.      urabiającym wzdłużnym (bocznym), otworami przelotowymi i ślepymi, gdy ich głębokość przekracza 3 m,

3.      zruszającym caliznę przed maszynami urabiającymi, gdy długość kolumny ładunku przekracza 1,5 m,

4.      wstrząsowym w caliźnie węglowej pokładów zagrożonych tąpaniami lub torpedującym w otaczających je skałach, a także przy strzelaniu zruszająco-odgazowującym w pokładach zagrożonych wyrzutami gazów i skał,

5.      wymuszającym zawał stropu wyrobisk eksploatacyjnych, niezależnie od rodzaju stosowanego materiału wybuchowego, gdy długość kolumny ładunku jest większa niż 1,5 m, bez względu na długość otworu.  

Odpalanie lontu detonującego na zewnątrz otworów strzałowych jest niedozwolone.

W zakładach górniczych wydobywających kopaliny niepalne, w polach niemetanowych, dopuszcza się odpalanie lontu detonującego na zewnątrz otworów strzałowych, na warunkach ustalonych przez kierownika ruchu zakładu górniczego.

Lont detonujący może być stosowany wyłącznie w miejscach wyznaczonych przez kierownika ruchu zakładu górniczego.

 

Osoby wykonujące roboty strzałowe oraz osoby dozoru ruchu nadzorujące roboty strzałowe wykonywane przy użyciu lontu detonującego powinny być przeszkolone w zakresie warunków używania lontu detonującego przy wykonywaniu tych robót.

 

W składzie materiałów wybuchowych znajdują się wykazy:

1.      osób uprawnionych do wykonywania robót strzałowych z zastosowaniem lontów detonujących,

2.      miejsc, w których dopuszczalne jest wykonywanie robót strzałowych
z zastosowaniem lontów detonujących.  

Wykonywanie robót strzałowych zruszających caliznę przed maszynami urabiającymi wymaga spełnienia następujących warunków:

1.      przy odpalaniu ładunków materiału wybuchowego przy użyciu zapalników elektrycznych:

a)      zapalniki elektryczne odpalane w jednej serii powinny mieć jednakowe dopuszczalne wartości oporności,

b)     oporność obwodu strzałowego powinna być sprawdzona dopuszczonym do tego celu przyrządem kontrolno-pomiarowym,

2.      po odpaleniu każdej serii otworów strzałowych osoba wykonująca roboty strzałowe
i osoba dozoru ruchu powinny sprawdzić, czy nastąpiło całkowite odpalenie wszystkich ładunków.  

Wykonywanie robót strzałowych w polach metanowych:

1.      zaliczonych do III i IV kategorii zagrożenia metanowego,

2.      w wyrobiskach korytarzowych prowadzonych po wzniosie większym niż 10°,

3.      we wszystkich przypadkach użycia materiałów wybuchowych skalnych i węglowych

- dozwolone jest wyłącznie za zgodą kierownika ruchu zakładu górniczego, który ustala warunki bezpiecznego ich wykonywania.  

Otwory strzałowe, przy wykonywaniu robót strzałowych w polach metanowych, rozmieszcza się w sposób uniemożliwiający powstanie wyrw w stropie.  

W polach metanowych we wszystkich wyrobiskach, w których prowadzone są roboty strzałowe, wykonuje się pomiary zawartości metanu.  

W razie stwierdzenia w wyrobisku zawartości metanu:

1.      do 1% - roboty strzałowe wykonuje się przy użyciu materiałów wybuchowych metanowych,

2.      do 1,5% - roboty strzałowe wykonuje się przy użyciu materiałów wybuchowych metanowych specjalnych.  

Wykonywanie robót strzałowych przy użyciu materiałów wybuchowych węglowych i skalnych w polach metanowych jest dopuszczalne przy zawartości metanu do 0,5% oraz przy zawartości metanu do 1,0% z zastosowaniem zapalarek z blokadą metanometryczną.  

Roboty strzałowe wstrzymuje się w razie stwierdzenia:

1.      zawartości metanu w przekroju wyrobiska w promieniu 10 m od otworów strzałowych lub w promieniu 5 m od stanowiska odpalania ładunków materiału wybuchowego przekraczającej wartość dopuszczalną,

2.      przystropowych nagromadzeń metanu w strefie przyprzodkowej do 50 m.  

Wstrzymanie robót strzałowych zgłasza się:

1.      osobie dozoru ruchu,

2.      dyspozytorowi ruchu,

3.      dyspozytorowi metanometrii w razie stosowania metanometrii automatycznej.  

Wznowienie robót strzałowych może nastąpić po stwierdzeniu przez osobę dozoru ruchu, że zagrożenie zostało usunięte.  

W polach metanowych przy wykonywaniu robót strzałowych:

1.      w górnych wnękach ścianowych,

2.      wymuszających zawał w stropach ścian,

3.      w wyrobiskach korytarzowych o wzniosie powyżej 10°,

4.      przy zaburzeniach geologicznych w ścianach i ubierkach:

- gdy zawartość metanu przekracza 0,5%, stosuje się zapalarki wyłącznie do tego celu dopuszczone i linię strzałową w jednym odcinku mającą dwa przewody we wspólnej izolacji, z wyjątkiem przewodów przodkowych o długości nie większej niż 10 m.  

Przy stosowaniu do robót strzałowych wykonywanych w polach metanowych zapalników elektrycznych metanowych milisekundowych stosuje się w sąsiednich otworach strzałowych zwłokę międzystrzałową, wynoszącą nie więcej niż:

1.      60 ms - w skale jednorodnej,

2.      90 ms - w skale niejednorodnej.

Osoba wykonująca roboty strzałowe, w warunkach zagrożenia wybuchem pyłu węglowego, powinna:

1.      zmywać wodą pył węglowy albo

2.      zraszać wodą przed odpaleniem ładunku materiału wybuchowego, albo

3.      opylać pyłem kamiennym

- przodek i strefę przyprzodkową.  

Zmywanie wodą pyłu węglowego, w wyrobiskach korytarzowych drążonych w warunkach zagrożenia wybuchem pyłu węglowego, wykonuje się w przodku i w strefie przyprzodkowej o długości co najmniej 10 m:

1.      przed rozpoczęciem pracy na zmianie,

2.      w czasie pracy, gdy wystąpi osad pyłu węglowego,

3.      przed rozpoczęciem wykonywania robót strzałowych.

 

W wyrobiskach korytarzowych zamiast zmywania pyłu węglowego wodą można stosować zraszanie wodą.

Zraszanie wodą stosuje się w strefie od 10 m do 60 m od przodka w celu pozbawienia pyłu lotności.  

W polach niemetanowych i w polach I lub II kategorii zagrożenia metanowego, przy robotach wykonywanych w warunkach zagrożenia wybuchem pyłu węglowego, zamiast zmywania lub zraszania wodą pyłu węglowego w drążonych wyrobiskach korytarzowych można stosować, za zgodą kierownika ruchu zakładu górniczego, opylanie pyłem kamiennym przodka i strefy przyprzodkowej o długości co najmniej 4 m. Ilość pyłu zużytego do opylania na każdy otwór strzałowy wynosi:

1.      2 kg - w polach niemetanowych,

2.      3 kg - w polach metanowych,

3.      10 kg - przy pojedynczo odpalanych ładunkach materiału wybuchowego.

 

W wyrobiskach wybierkowych, w warunkach zagrożenia wybuchem pyłu węglowego, stosuje się zmywanie wodą pyłu węglowego lub opylanie pyłem kamiennym przodka i strefy przyprzodkowej przed wykonywaniem robót strzałowych:

1.      dla wymuszania zawału stropu w ścianach materiałami wybuchowymi węglowymi lub skalnymi,

2.      w chodnikach podsadzkowych,

3.      ładunkami wolno przyłożonymi,

4.      przy rozsadzaniu luźnych brył.  

Przed wykonywaniem robót strzałowych w luźnych bryłach ładunkami wolno przyłożonymi, w warunkach zagrożenia wybuchem pyłu węglowego usuwa się pył węglowy w promieniu 10 m od miejsca odpalania ładunków oraz zabezpiecza tę strefę przez zraszanie lub zmywanie wodą. Strefę tę zamiast wodą można zabezpieczyć przez opylenie pyłem kamiennym, przy czym na każdy ładunek materiału wybuchowego używa się co najmniej 10 kg pyłu kamiennego.  

Wykonując roboty strzałowe w luźnych bryłach w warunkach zagrożenia wybuchem pyłu węglowego ładunkami materiału wybuchowego umieszczonego w otworach strzałowych, jak również w przybierkach stropu i spągu oraz w ściekach, zabezpiecza się pył węglowy przed możliwością wybuchu.

W pokładach (złożach) zaliczonych do II lub III stopnia zagrożenia tąpaniami, wielkość zabioru i długość otworów strzałowych przy strzelaniu urabiającym ustala kierownik służby strzałowej, w porozumieniu z kierownikiem służby do spraw tąpań, na podstawie opinii kopalnianego zespołu do spraw tąpań.

 

Po każdym strzelaniu urabiającym, wykonywanym w strefie szczególnego zagrożenia tąpaniami, wejście pracowników do tej strefy oraz do przodka następuje nie wcześniej niż po upływie co najmniej 30 minut.

 

Po każdym strzelaniu wstrząsowym (odprężającym) wejście pracowników do przodka może nastąpić za zgodą osoby dozoru ruchu, nie wcześniej niż po upływie co najmniej 40 minut.

 

Dokumentację strzelania wstrząsowego sporządza kierownik służby strzałowej, wraz
z kierownikiem służby do spraw tąpań, na podstawie opinii kopalnianego zespołu do spraw tąpań.

 

Przed każdym strzelaniem wstrząsowym oraz przed każdym strzelaniem w strefie szczególnego zagrożenia tąpaniami, odbywającym się w miejscach zagrożonych wybuchem metanu lub pyłu węglowego, wyłącza się sieć elektryczną spod napięcia, z wyjątkiem sieci zasilającej urządzenia wentylacyjne.

 

Ponowne załączenie sieci elektrycznej następuje po zakończeniu okresu wyczekiwania po strzelaniu i uprzednim skontrolowaniu miejsca wykonywania robót strzałowych.

 

Lokalizację miejsc odpalania strzelania urabiającego i wstrząsowego w pokładach (złożach) zagrożonych tąpaniami ustala kierownik działu (służby) do spraw tąpań wspólnie
z kierownikiem służby strzałowej.

 

Wykonywanie robót strzałowych jest niedopuszczalne w miejscach, w których temperatura skał:

1.      jest wyższa niż 100°C,

2.      lub otoczenia jest niższa niż -35°C.

 

Wykonując roboty strzałowe w:

1.      skałach, w których temperatura jest wyższa niż 50°C, stosuje się środki strzałowe termoodporne,

2.      miejscach, w których temperatura skał lub otoczenia jest niższa niż 0°C, stosuje się środki strzałowe mrozoodporne.  

Kierownik ruchu zakładu górniczego zatwierdza instrukcję likwidowania niewypałów.  

Niewypał likwiduje się przez wydobycie nabojów materiału wybuchowego z otworu strzałowego, z wyjątkiem materiałów wybuchowych nitroglicerynowych.  

Niedopuszczalne jest posługiwanie się metalowymi narzędziami podczas wydobywania nabojów materiału wybuchowego.  

Niewypał, którego nie można zlikwidować przez wydobycie z otworu strzałowego naboi, usuwa się, przestrzegając następujących warunków:

1.      przewody zapalnika elektrycznego zwiera się i izoluje,

2.      stwierdzenie kierunku otworu strzałowego następuje przez usunięcie przybitki na długości najwyżej 20 cm od wylotu otworu,

3.      równoległy otwór strzałowy (lub dwa otwory) o długości większej niż długość otworu z niewypałem wierci się w odległości 50 cm od otworu z niewypałem.

Po odpaleniu ładunków kontroluje się odstrzelony urobek w celu znalezienia środków strzałowych pochodzących z niewypału.  

Niewypał znajdujący się w otworze strzałowym, gdy do zainicjowania materiału wybuchowego stosowano zapalnik i lont detonujący, likwiduje się przez wymianę zapalnika przymocowanego do lontu detonującego i ponowne odpalenie ładunku.  

W dzienniku strzałowym wpisuje się informację o sposobie likwidowania niewypału,
a znalezione środki strzałowe oddaje się do składu materiałów wybuchowych.  

Wiercenie otworów strzałowych w pozostałych w caliźnie resztkach odpalonych otworów (fajkach) jest niedopuszczalne. Otwory takie oznakowuje się.

Zakres czynności i odpowiedzialności

Górnik jest odpowiedzialny za bezpieczeństwo pracującej z nim załogi oraz za prawidłowe wykonanie pracy, zgodnie z przepisami bezpieczeństwa pracy i wskazaniami osoby dozoru ruchu a w szczególności za:

1. Przed rozpoczęciem pracy na danej zmianie, po każdej dłuższej przerwie

w pracy, po każdym wstrząsie oraz po robotach strzałowych zbadać strop

i ociosy wyrobiska, oberwać z miejsca bezpiecznego bryły górotworu

stwarzające zagrożenie, a te które nie mogą być oberwane odpowiednio

zabezpieczyć zabudową.

2. Obserwować zachowanie się stropu, spągu i ociosów wyrobiska,

3. W razie wystąpienia zwiększonego ciśnienia górotworu lub pogorszenia się warunków stropowych przystąpić niezwłocznie do wzmocnienia i zagęszczenia istniejącej obudowy,

4. Kontrolować zawartość metanu pod stropem w 10m odcinku wyrobiska, w którym znajdują się stanowiska pracy, przed rozpoczęciem pracy na każdej zmianie i w czasie pracy co 2 godziny w przodkach wyrobisk oraz w wyrobiskach likwidowanych.

5. Kontrolować zawartość tlenu za pomocą lampy benzynowej.

6. Kontrolować stan wentylacji w wyrobisku (odległość lutniociągu od czoła przodka).

7. Stan techniczny i urządzeń w przodku.

8. Utrzymanie ładu i porządku w miejscu pracy.

9. Stan obudowy wyrobiska.

Górnikowi nie wolno:

1. Wykonywać robót strzałowych.

2. Rabować obudowy górniczej.

3. Obsługiwać maszyny i urządzenia, jeżeli nie posiada odpowiednich uprawnień.

1

---