Administracja a obywatel
może być rozpatrywana łącznie zarówno wobec przemian w podziale terytorialnym, jak i wobec przemian funkcjonalnych jednak z zastrzeżeniem, które wyraża różnice miedzy wpływem na koncepcję i wpływem na szczegółowe rozstrzygnięcia prawa. Zastrzeżenie to ma wyłącznie znaczenie w obszarze kształtowania podziału terytorialnego, gdzie możemy wyróżnić utrwaloną prawnie koncepcje ogólną i możliwości szczegółowych zmian tego podziału.
warto jednak pamiętać że możliwości konsultacyjnego wpływu (np. referendum) na kształt podziału terytorialnego państwa nie dotyczą i nie przysługują pojedynczemu obywatelowi a jedynie wszystkim łącznie uprawnionym obywatelom danej jednostki podziału administracyjnego.
Podstawowym adresatem przemian organizacyjnych są nowo kreowane struktury organizacyjne lub te jednostki organizacyjne starych struktur, którym zmieniono zadania i kompetencje. Bezpośrednie skutki prawne dla sytuacji prawnej obywatela może rodzić zmiana podziału terytorialnego. Wyrażają się one:
w zmianie sytuacji prawnej z powodu zmiany prawa miejscowego,
w zmianie sytuacji prawnej obywatela jako adresata aktu administracyjnego.
Niezależnie od podobnych rozwiązań należy mieć na uwadze trudne w tym względzie problemy teoretyczne:
więc, skasowanie organu, który wydał określony akt nie oznacza automatycznej utraty mocy obowiązującej tego aktu
nie ma podstaw do przyjęcia, iż akt nieuchylony nie obowiązuje
jeśli akt prawa miejscowego stanowi akt wykonawczy wydany na podstawie i w stosunku do ustawy i niezbędny dla jej realnego obowiązywania, określone ograniczenie czy skasowanie mocy obowiązującej tego aktu miejscowego przez przemiany w podziale terytorialnym będzie oznaczało odpowiednie terytorialne zawieszenie mocy obowiązującej ustawy
kompetencje do stanowienia na obszarze danej jednostki podziału terytorialnego obowiązuj4cego aktu prawa miejscowego mają wyłącznie określone organy właściwe miejscowo dla tej jednostki
przesunięcia w podziale terytorialnym mogłyby doprowadzić przy założeniu wynikającym z punktu czwartego do utraty mocy obowiązującej reżimu prawnego
akt ustawy wprowadzający nowe organy w nowym podziale administracyjnym jest aktem kasującym uprawnienia organów dotychczasowych
Licznie sytuacje, w których obciążenia obywatela lub naruszenia jego uprawnień albo też modyfikacji podstaw prawnych w celu możliwości poszerzenia obowiązków powstają w wyniku aktu normatywnego, wobec którego coraz częściej przydaje się obywatelowi możliwość uruchomienia postępowania zmierzającego do wzruszenia takiego aktu. Trzeba tu opisać co najmniej cztery rodzaje sytuacji:
zgodnie z art. 79 Konstytucji każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji
zgodnie z art. 101 ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym, art. 78 ustawy o samorządzie powiatowym, art. 90 ustawy o samorządzie województwa - każdy, czyj interes prawny lub uprawnienie zostały naruszone uchwałą podjętą przez organ samorządowy w sprawie z zakresu administracji publicznej, może po bezskutecznym wezwaniu do usunięcia naruszenia zaskarżyć uchwałę do sądu administracyjnego
zgodnie z art. 44 ustawy o administracji rządowej w województwie każdy, czyj interes prawny lub uprawnienie zostały naruszone przepisem prawa miejscowego, może - po bezskutecznym wezwaniu organu, który wydał przepis, lub organu upoważnionego do uchylenia przepisu w trybie nadzoru - zaskarżyć przepis do sądu administracyjnego;
możliwości określone w pkt. b) i c) zgodnie z postanowieniami wskazanych tam ustaw służą również w sytuacji, gdy organy administracyjne nie wykonują czynności nakazanych prawem albo gdy podejmują czynności prawne lub faktyczne naruszające prawa osób trzecich.
Problem prawa obywatela do dobrej administracji
Prawo do dobrej administracji w Karcie Podstawowych Praw UE
Mająca stanowić przyszła Konstytucję Karta podstawowych Praw UE składa się z 54 artykułów pomieszczonych w siedmiu rozdziałach. Rozdział 5 obejmujący regulację praw obywateli zawiera art. 41, w którym zostało sformułowane prawo do dobrej administracji przysługujące każdej osobie prawo do obiektywnego, rzetelnego i podjętego w rozsądnym terminie załatwiania sprawy obejmuje:
Prawo osobistego przedstawienia sprawy w razie, gdyby miała być załatwiona niekorzystnie,
Prawo dostępu do akt sprawy, jednakże z uwzględnieniem ochrony tajemnicy zawodowej i handlowej oraz uzasadnionych wiadomości poufnych,
Prawo do uzasadnienia decyzji.
Zgodnie z zasadami ogólnymi wspólnymi dla prawa państw członkowskich każdy ma prawo domagać się pokrycia wszelkich szkód wyrządzonych mu przez organy lub funkcjonariuszy przy wykonywaniu powierzonych im funkcji.
Europejski kodeks dobrej administracji
Składający się z 27 artykułów Kodeks dobrej administracji został uchwalony przez Parlament Europejski w dniu 6 września 2001 roku. Zawiera przepisy nie stanowiące jakiejkolwiek nowości w regulacjach europejskich i w kulturze europejskiej.
I. Kodeks obowiązuje w stosunkach zewnętrznych zachodzących między organami i funkcjonariuszami a podmiotami zewnętrznymi. Nie obowiązuje w stosunkach wewnętrznych zachodzących między organami a wszystkimi kategoriami funkcjonariuszy (art 1, art. 2, art. 3).
II. Wszystkie działania wszystkich organów i funkcjonariuszy mają podstawę i są zgodne z materialnym i procesowym prawem Wspólnot (art. 4).
III. Wszystkie sprawy rozpatrywane są z poszanowaniem zasady równego traktowania, a traktowanie nierówne winno być uzasadnione przesłankami obiektywnymi. Narodowość, płeć, rasa, kolor skóry, pochodzenie etniczne i społeczne, cechy genetyczne, język, religia i wyznania, przekonania w szczególności polityczne, przynależność do mniejszości narodowych, majątek, urodzenie, inwalidztwo, preferencje seksualne, nie stanowią przyczyny nierównego traktowania (art. 5).
IV. W zakresie nakładania na obywateli obowiązków, czy ograniczania ich praw, funkcjonariusz kieruje się zasadą proporcjonalności powstrzymując się od obciążeń niewspółmiernych do celu działania i mając na uwadze jednoczesną ochronę interesu prywatnego i interesu publicznego (art. 6).
V. W działaniach zewnętrznych funkcjonariusz może realizować wyłącznie te cele, które leżą w zakresie określonych dlań prawem kompetencji. Funkcjonariusz odstępuje od korzystania z uprawnień dla realizacji celów nie określonych w prawie lub nieuzasadnionych interesem publicznym (art. 7).
VI. Funkcjonariusz działa bezstronnie i obiektywnie powstrzymując się od jakiejkolwiek arbitralności i preferencji, a także uwzględniania własnego interesu osobistego, rodzinnego, narodowego, czy interesów politycznych, lub interesów majątkowych członka bliskiej rodziny. Nadto działa z uwzględnieniem wszystkich istotnych dla sprawy okoliczności, a także uczciwie i rozsądnie (art 8, art. 9, art. 11).
VII. Działając rzetelnie funkcjonariusz przestrzega reguł dotychczasowej praktyki, a odstępstwo od nich uzasadnia pisemnie. Zaspokajając oczekiwania uzasadnione i słuszne kieruje się postępowaniem ukształtowanym w przeszłości. W razie potrzeby poucza o sposobie postępowania koniecznym dla uzyskania możliwego i pożądanego rozstrzygnięcia (art. 11).
VIII. Funkcjonariusz będąc usługodawcą zachowuje się poprawnie, uprzejmie i jest w każdej chwili dostępny. Odpowiedzi (korespondencyjnie, w rozmowie telefonicznej, poczcie elektronicznej) udziela wyczerpująco i dokładnie. Nie mając uprawnień kieruje zainteresowanego do właściwego funkcjonariusza. W razie popełnienia błędu naruszającego interesy lub prawa osoby zainteresowanej, negatywne skutki tego błędu stara się naprawić, a osobę przeprasza, informując ją jednocześnie o przysługujących jej środkach zaskarżenia (art. 12).
IX. Decyzje podejmowane są na piśmie i natychmiast przekazywane osobom, których praw lub interesów dotyczą. Osoby zainteresowane powiadamiane są później (art. 20).
X. Przy wykorzystywaniu danych w postępowaniu ochronie podlega sfera prywatności i nietykalność osobista zgodnie z postanowieniami rozporządzenia 45/2001 r. o ochronie osób fizycznych przy przetwarzaniu danych (art. 21), a w postępowaniu o udzielenie informacji funkcjonariusz dopilnowuje dostarczenia żądanej informacji zgodnie z regulacją art. 22 Kodeksu. Z kolei w dostępie do dokumentów publicznych kodeks odwołuje się do regulacji rozporządzenia 1049/2001.
W państwie prawa, w świetle nieprzebrzmiałej przecież, ciągle bowiem aktualnej i obowiązującej zasady demokratycznego państwa prawa, fundamentalnym prawem obywatela jest prawo do administracji niosącej pewność i stabilność sytuacji prawnej jednostki. Jest to prawo do administracji, która nie ogranicza zakresu korzystania przez obywateli z ich praw konstytucyjnie określonych i chronionych. Podkreślmy, że dobra administracja publiczna wykonuje zadania publiczne w sposób nieprzerwany, powszechny, uwzględniając zasadę równego dostępu wszystkich obywateli do efektów jej aktywności. W państwie prawa, administracja publiczna nie może eksperymentować zadaniami publicznymi oraz metodami ich wykonania. Administracji w państwie prawa obca jest wszelka improwizacja i ryzyko na przykład nieudanych reform, które zwężają lub w inny sposób ograniczają konstytucyjnie określony zakres korzystania przez obywateli z ich publicznych praw podmiotowych.