..::46::..
„ISTOTA I PRZYCZYNY ZJAWISKA SZUSZY
NA ŚWIECIE I W POLSCE”
Susza - Stosunkowo długotrwały okres (najczęściej co najmniej 15-dniowy) odznaczający się brakiem opadów atmosferycznych, małą wilgotnością powietrza i gleby, niskim stanem wody w rzekach; wyróżnia się suszę atmosferyczną (meteorologiczną), glebową oraz hydrologiczną (Niedźwiedź T., 2003). W pewnych obszarach np. w Wielkiej Brytanii może być to i 3 tygodnie bez deszczu, a gdzie indziej (tropiki) całe miesiące.
Susza Meteorologiczna - Długotrwały okres bezdeszczowej pogody i niskiej wilgotności powietrza przy wysokiej temperaturze(Niedźwiedź T., 2003).
Susza Glebowa - okres z niedostateczną zawartością wody w glebie, w którym następuje więdnięcie roślin(Niedźwiedź T., 2003).
Susza Hydrologiczna - Długotrwały okres ujemnego salda bilansu wodnego, tzn. gdy poziom wody w rzekach i stan wód gruntowych znajduje się w strefie stanów niskich(Niedźwiedź T., 2003).
Susza jest procesem rozciągniętym w czasie. Na ogół jest związana z długotrwałym utrzymywaniem się obszaru podwyższonego ciśnienia nad danym terytorium. Obecność ruchów zstępujących, typowa dla obszarów wysokiego ciśnienia, nie pozwala na uformowanie opadowych chmur warstwowych i powoduje inwersję temperatury hamującą działalność burzową. Wzrasta więc nasłonecznienie, a parowanie i odpływ wody z gruntu nie są równoważone dopływem wody opadowej. Utrzymywanie się tego stanu przez dłuższy czas powoduje wysychanie gruntu. Szata roślinna powstrzymuje odpływ, może też regulować parowanie (Baturo W., 2008). Susze różnią się od większości katastrof naturalnych rozpoczynających się nagle, w ściśle określonym momencie i mających szybki oraz gwałtowny przebieg. Trudno określić dokładnie, jaki jest zasięg terytorialny suszy oraz kiedy zaczyna się lub kończy.
Susza jest klasycznym przypadkiem klęski żywiołowej, w której siły natury splatają się ze skutkami działalności cywilizacyjnej. Zmiana pokrycia (np. wycięcie lasu) może w krótkim czasie spowodować katastrofalną suszę. (Baturo W., 2008).
Susza, w zależności od miejsca występowania, może przybierać charakter:
ciągły - na terenach pustynnych, zajmujących 5% powierzchni Ziemi;
sezonowy - w regionach wyraźnej pory suchej i deszczowej;
całkowicie nieprzewidywalnej - może wystąpić w dowolnym miejscu i czasie.
Susze najczęściej występują w regionach związanych z:
wyżami zwrotnikowymi (np. w południowym Iranie czy afrykański Sahel);
zmianami w cyrkulacji monsunowej spowodowane wtargnięciem morskiego
tropikalnego powietrza (np. w Nigerii czy w Indiach);
zaistnieniem niskich temperatur w przypowierzchniowej warstwie oceanu
spowodowanej zmianą prądów morskich lub upwelling'ami. Np. w Kalifornii i Chile
w umiarkowanych szerokościach związane może to być z przesunięciem się frontów
atmosferycznych do niższych szerokości geograficznych czy wystąpieniem układów
blokujących.
Przyczyną występowania niektórych susz na półkuli południowej w strefie Pacyfiku
np. w Australii jest pojawienie się zjawiska El Nino.
Susze - przykłady*:
Trwająca na Sahelu susza, obejmująca obszar 3000 x 700 km (na południowym skraju
Sahary od Mauretanii do Czadu) zaczęła się w 1969 roku i do lat 90. się nie skończyła.
Doszło tam do przesunięcia wyżów w kierunku równika, a także do obniżenia
temperatury oceanu we wschodniej części Północnego Atlantyku.
Na subkontynencie Indii w 1769, 1790, 1866, 1876-77 i 1943 susze zabiły miliony
ludzi, podczas gdy w Chinach w 1878 10-13 milionów zmarło z tego powodu. Część
tych susz łączy się z wystąpieniem ENSO (ENSO - skrót od „El Nino - Southern
Oscillation).
Od maja 1975 do sierpnia 1976 w NW Europie (od Szwecji do W Francji) występowały dotkliwe susze. W Anglii spadło mniej niż 50% opadów z analogicznych okresów. Powodem było wystąpienie blokujących układów antycyklonalnych przesuwających trasy cyklonów umiarkowanych szerokości o 5-10º na północ nad północnym Atlantykiem. Ponadto, cyrkulacja nad północnym Pacyfikiem rozwinęła się wcześniej, co pociągnęło za sobą wystąpienie silniejszych niż zwykle wyżów
i silniejszych zachodnich przepływów w górnej atmosferze, prawdopodobnie związanej również z niższą temperaturą oceanu. Wiatry zachodnie przesunęły się na N nad Pacyfikiem i Atlantykiem. Umocniło to stabilność atmosfery nad tymi obszarami czego wynikiem były mniejsze opady.
Opady maj-sierpień 1995 nad Anglią i Walią stanowiły 46% średniej wieloletniej dla tego okresu i znów były związane z przesunięciem się na N wyżu Azorskiego. (okres powtarzalności dla tej sumy opadów wynosi 200 lat).
* - dla chętnych ;)
Literatura:
Baturo W., 2008; Katastrofy i zagrożenia we współczesnym świecie, PWN S.A., Warszawa.
Niedźwiedź T., 2003: Słownik meteorologiczny, Polskie Towarzystwo Geofizyczne, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Warszawa.