Adam Mikrut, Janina Wyczesany
„ ELEMENTY METODYKI NAUCZANIA POCZĄTKOWEGO DZIECI UPOŚLEDZONYCH UMYSŁOWO”
Metodyka wychowania i nauczania dzieci z lekką N.I. <ćw.2>
2.1. Podstawowe założenia metody ośrodków pracy
Pierwowzorem metody ośrodków pracy jest metoda Decorly'ego, która opierała się na nauczaniu całościowym. Jej punktem wyjścia był rozwój psychiczny dziecka, z czego za najważniejsze uznał zainteresowania wynikające z potrzeb, na których opierały się również: dobór odpowiednich materiałów, środków jego nauczania oraz sposobów jego opracowywania. Twórca tej metody wyróżniał 4 sposoby poznawania rzeczy i faktów:
1.bezpośrednie, za pomocą zmysłów i doświadczenia bezpośredniego
2.pośrednie, za pomocą wspomnień osobistych
3.pośrednie, poprzez badanie różnych dokumentów odnoszących się się do rzeczy i zjawisk współczesnych, lecz niedostępnych
4.pośrednie, poprzez badanie różnych dokumentów odnoszących się do zjawisk minionych
Proces nauczania w metodzie Decorly'ego przebiegał według schematu:
-obserwacja
-kojarzenie w przestrzeni i czasie
-wyrażanie podmiotowe i oderwane
Maria Grzegorzewska na postawie tych założeń opracowała w Polsce właśnie metodę ośrodków pracy, która była przez lata modyfikowana.
Podstawowe założenia metody ośrodków pracy:
- dane zagadnienie stanowi ośrodek, wokół którego ogniskują się inne (logiczne połączenie treści programowych, specjalna konstrukcja organizacji lekcji: lekcja całego dnia- lub cykl lekcji- tworzy całość, nie ma podziału na przedmioty);
- zainteresowaniem wychowanków kieruje nauczyciel;
- maksymalna aktywność dziecka;
- wprowadzanie czynne dziecka w nurt otaczającego życia;
- powiązania pracy fizycznej z umysłową;
- konieczność pracy zespołowej
Treść nauczania jest oparta na zainteresowaniach i potrzebach ucznia!
Układ treści nauczania jest koncentryczny z całkowitym odrzuceniem nauczania przedmiotowego!
Etapy pracy poznawczej uwzględniają obserwację, kojarzenie i wyrażanie!
Globalna nauka czytania i pisania!
Stosowanie MOP ogranicza się do klas początkowych. Z czasem w MOP nastąpiło przesunięcie akcentu ze strony dydaktycznej metody na jej walory rewalidacyjne dzieki takim zabiegom pedagogicznym, jak: uwzględnienie zasady indywidualizacji, wspieranie wysiłków dziecka oddziaływaniem zespołu klasowego, stwarzanie wyzwalającej, pogodnej i pełnej serdeczności oraz życzliwości atmosfery życia i pracy, dynamizowanie i aktywizowanie psychiki dziecka. W MOP nawiązuje się tylko do tych wydarzeń z przeszłości, które są ściśle związane z rodzinną miejscowością, z jednoczesnym stopniowym przybliżaniem dzieciom symboliki narodowej, poprzez ich udział w różnych uroczystościach związanych z narodową tradycją, a zamiast tego silnej akcentuje się aktualne sfery rozwoju cywilizacji i perspektywy na przyszłość.
MOP to nie tylko metoda nauczania i wychowania, ale również metoda terapii pedagogicznej, organizacji środowiska rewalidacyjnego, w którym wszystko powinno być dostosowane do globalnego usprawniania jednostki z niepełnosprawnością.
2.2. Struktura dziennego ośrodka pracy- analiza ogniw.
MOP charakteryzuje specjalna konstrukcja zajęć w ciągu dnia, specjalna konstrukcja systemu lekcyjnego, a mianowicie lekcje każdego dnia tworzą całość, jednostkę metodyczną, którą prowadzi jeden nauczyciel. Nie ma podziału na przedmioty: treść nauczania powiązane są w logiczną całość wokół jednego tematu zagadnienia. Cała praca skupia się na centralnym zagadnieniu, zaś techniki szkolne (czytanie, rachowanie itd.. ) stosowane są w zależności od potrzeb, zgodnie z logiką treści i potrzebami programowymi oraz możliwościami dzieci- ich poziomem wydolności. Przerwy i długość zajęć podyktowane są z jednej strony poziomem zmęczenia dzieci, zaś z drugiej- przejściem od jednego typu czynności do drugiego.
ZAJĘCIA JEDNEGO DNIA PRACY REALIZOWANE SĄ W KOLEJNYCH ETAPACH, ZWANYCH OGNIWAMI:
Zajęcia wstępne
Obserwacja
Opracowywanie zebranego materiału, czyli przeróbka umysłowa
Ekspresja
Zajęcia końcowe.
Ad.I.
~ Cele: -rozładowanie napięć psychicznych uczniów, uspokojenie nadpobudliwych, uaktywnienie apatycznych;
-pogłębienie rozwoju dzieci, usprawnienie fizyczne;
-budzenie wiary we własne możliwości;
-wyrabianie umiejętności obserwacji otaczającego środowiska i zmian w nim zachodzących;
-kształtowanie trudnych pojęć, jak elementarne pojęcia czasowe, matematyczne, pojęcia związane z pogodą i jej zmianami;
-wyrabianie szeregu nawyków i umiejętności korzystnych z rewalidacyjnego punktu widzenia np. nawyków z zakresu higieny i samoobsługi.
Zajęcia wstępne nadają zbiorowy rytm życiu klasy i są impulsem do rozpoczęcia sensownie zaplanowanych czynności, wdrażają do obowiązkowości i zdyscyplinowania, rozwijają postawy opiekuńcze i społeczne.
Propozycje czynności i ćwiczeń zaliczanych do zajęć wstępnych:
- wzajemne przywitanie się nauczyciela i uczniów;
- ćwiczenia gimnastyczne;
- obserwacja stanu pogody i zamian zachodzących w przyrodzie oraz zachowaniu się ludzi, wyrażanie spostrzeżeń w najrozmaitszej formie i prowadzenie kalendarza pogody dostarczające m.in. okazji do ćwiczeń w kształtowaniu pojęć czasowych
- zajęcia porządkowe obejmujące wiele czynności i ćwiczeń dotyczących sprawdzania obecności, kontrolowania czynności i wyrabiania nawyków higienicznych, prowadzenia dyżurów i opieki nad roślinami i zwierzętami hodowlanymi w klasie oraz przygotowania materiałów do pracy w danym dniu
- omawianie spraw aktualnych z uwzględnieniem przeżyć i obserwacji szczególnie absorbujących dzieci
Im klasa „starsza” i sprawniejsza, tym zajęcia wstępne krótsze! (I klasa nie dłużej niż 45 minut, klasy starsze ok. 30).
Wskazania metodyczne dotyczące prowadzenia zajęć wstępnych:
- swobodne organizowanie zajęć wstępnych z uwzględnieniem potrzeb dzieci i okoliczności pracy;
- unikanie monotonii i szablonowości;
- przestrzeganie zasady indywidualizacji
- traktowanie zajęć wstępnych jako jednego wycinka całokształtu pracy nad rozwojem dziecka (mają one sens tylko w ścisłym powiązaniu z całością pracy)
Ad.II.
Obserwacja, czyli zbieranie materiału o opracowanym zagadnieniu.
Kirejczyk: dzieli obserwację na bezpośrednią i pośrednią oraz okolicznościową i właściwą.
Właściwą obserwację rozpoczynamy od obserwacji dowolnej (zaspokajanie ciekawości poprzez zetkniecie się z nowym przedmiotem)- spontanicznie zdobywaja pierwszą wiedzę na temat czegoś. Następnie rozpoczyna się obserwacją kierowana przez nauczyciela, w czasie której naprowadza on uczniów na pominięte szczegóły i cechy. Obserwacja taka powinna odbywać się w warunkach najbardziej charakterystycznych dla danego zjawiska oraz stwarzać warunki do osobistego udziału w niej każdego dziecka. Bardzo ważną rolę odgrywają tutaj wycieczki. Na zakończenie obserwacji należy powtórzyć z dziećmi zgromadzone informacje.
Ad.III.
Przeróbka umysłowa zabranego materiału, czyli opracowanie zabranego materiału. Rozpoczynamy ją od przypomnienia spostrzeżeń dokonanych w trakcie obserwacji (wspomaganie różnego typu obrazkami, modelami itd.).
W tej fazie nauczyciel koryguje błędne spostrzeżenia, uzupełnia zabrane przez nich wiadomości istotnymi elementami= wtedy materiał obserwacyjny zostaje odpowiednie uporządkowany i wiązany w logiczny system.
Czynności dzieci:
- porównywanie zebranych spostrzeżeń z doświadczeniami już wcześniej zdobytymi;
- wskazywanie cech i właściwości przedmiotu
- uświadamianie sobie różnic i podobieństw
- porządkowanie zdobytej wiedzy poprzez analizę i syntezę
- wydawanie sądów i wniosków
- uczą się abstrahowania i łączenia wyabstrahowanych cech i zależności w całość
To ogniwo jest bardzo ważne dla dzieci z N.I., ponieważ w czasie jego realizacji aktywizowane są wszelkiego rodzaju operacje intelektualne.
OGNIWO OBSERWACJI I PRZERÓBKI MATERIAŁU MUSZĄ ZAWSZE BYĆ NIEROZERWALNE!
Ad.IV.
Ekspresja- zastosowanie zebranej wiedzy przez ucznia w jego osobistym działaniu.
Może ona wystąpić w postaci:
-konkretnego działania
-oderwanej, czyli ustnych i pisemnych wypowiedzi oraz rozwiązywania problemów matematycznych
Muszyńska- wymienia ekspresję:
- ruchową
-plastyczną
-praktyczną
-muzyczną
-werbalną
Ekspresja jest dalszym ciągiem procesu poznawczego, w jej trakcie dzieci uzewnętrzniają, korygują i stosują w praktyce zdobyte na poprzednim etapie pracy wiadomości.
Ekspresja: cele i założenia:
- ujawnienie przeżyć dziecka
- odejście od rygorów
- rozwój fantazji
- wykorzystanie wiedzy w praktycznym działaniu
- odsłonięcie różnych braków dziecka, które należy skorygować
- rozładowanie zahamowań, rozwójsprawności motorycznych, usprawnianie OUN, uczy skupienia przez dłuższy czas
- rozwija wytrwałość, wyrabia zaradność, kształtuje wiele cech osobowości
Ekspresja może być konkretna (wykorzystanie wiedzy w działaniu) oraz oderwana, słowna (czytanie, pisanie i rachowanie).
uszyńska proponuje potraktować ogniwo całodziennej pracy z uczniami jako:
- końcowy etap pracy poznawczej
- skonfrontowanie subiektywnych wyobrażeń i pojęć o poznawanej rzeczywistości z podobnymi pojęciami kolegów, a także obiektywną rzeczywistością
- utrwalanie umiejętności i zdobywanie nowych, poznawanie narzędzi i sposobów ich działania oraz różnego typu materiałów i ich właściwości
- zdobywanie umiejętności planowania pracy i organizowania odpowiedniego stanowiska, warsztatu
Efekty ekspresji mogą służyć jako znakomity sprawdzian pracy dla nauczyciela!
Ad.V.
-podsumowanie całodziennych poczynań
-zebranie i ustalenie tego, co nowego dzieci poznały itd.
-czy wszystko zostało zrozumiane we właściwy sposób
-ocena całodziennej pracy i sposobu ich zachowania się
-wyciągnięcie wniosków
Jeżeli plan pracy nie został zrealizowany to następuje analiza przyczyn i próba znalezienia sposobu wykonania zadań do końca.
Podczas zajęć końcowych nauczyciel zadaje dzieciom pracę domową, można ustali plan pracy na następny dzień. Na koniec dzieci porządkują swoje stanowiska pracy.
Taki przebieg zajęć jest zrozumiały dla dzieci, gdyż układa się w logiczny tok..
Przerwy wprowadzane są, kiedy nauczyciel widzi zmęczenie uczniów.
Dziedzic i Doroszewski dodają jeszcze jedno ogniwo: ukazanie celu pracy w danym dniu i wzbudzenie zainteresowania tematem ośrodka”. To ogniowo stanowi 2 etap pracy, tuż po zajęciach wstępnych.