Organizacyjne
13 września 2011
21:49
Ćwiczenia
Dr hab. Wojciech Kowalkowski, KHL
Koło na koniec
Zbiór nasion 10 gatunków spośród:
Dęby, buk, Gb, Je, Klony [4], wiązy, olsze, brzozy…
8.11 - nie ma zajęć
Terenówki
24.10; 8:00 Max - wyjazd
20.12- koło
Wykłady:
Prof. Władysław Barzdajn
Egzamin - będzie kiedyś - po zaliczeniu ćwiczeń, pisemny
Zał 1. do zarz. 7A - z komentarzem prof.
Literatura - na więcej
wykład
3 listopada 2011
15:19
Paneuropejskie kryteria zrównoważonego leśnictwa: (konferencja ministerialna UE, Lizbona)
Utrzymanie i właściwe powiększanie zasobów leśnych i ich wkładu do globalnego cyklu węglowego
Utrzymanie zdrowotności i żywotności ekosystemów leśnych
Utrzymywanie i popieranie produkcyjnych funkcji lasów (pozyskiwanie drewna i towarów innych niż drewno)
Utrzymywanie, ochrona i właściwe powiększanie różnorodności biologicznej w ekosystemach leśnych
Utrzymywanie i właściwe powiększanie ochronnych funkcji w gospodarce leśnej (zwłaszcza gleb i wód)
Utrzymywanie innych socjalno- ekonomicznych funkcji i warunków
Początek racjonalnego gospodarowania w lasach (=leśnictwa) - połowa XVIII wieku.
Przed leśnictwem - człowiek rozmnażał nieświadomie gorsze genotypy, zabierając te lepsze.
Od początku leśnictwa- odnawianie. Popyt na nasiona => wielkie wyłuszczarnie, Jul. Stainer w Wiener- Neustad.
Populacje plastyczne i nieplastyczne, wyspecjalizowane.
Zmienność proweniencyjna sosny - obraz zmienności gatunków iglastych
Zmienność proweniencyjna buka .
Efekt główny - odchylenie od średniej arytmetycznej
Zmienność ekotypowa buków, po sąsiedzku dobre i złe populacje. Duża zmienność cech produkcyjnych. Silnie reaguje na zmianę miejsca uprawy (duża interakcja genotyp x środowisko), lokalne populacje nie zawsze są najlepiej dostosowane
Leśna regionalizacja nasienna:
Makro i mikroregiony nasienne - hist:
Makro : XXX/Y XXX- Kondracki, Y-Tampler
Mikroregiony mateczne - obszary występowania znanych, cenionych, wyodrębnionych populacji drzew leśnych. Mogą się posługiwać wyłącznie własnymi nasionami, zakaz sprowadzania czegokolwiek.
Mikroregiony = XYY X-numer krainy przyrodniczo-leśnej, YY-numer krainy <50 - mikroregiony mateczne, >50-mikroregiony zwykłe, na podstawach siedliskowych.
Obecnie:
Prawnicy zjebali i granice idą po granicach gmin - gminy mają przynależność do danych regionów
Mikroregion = region pochodzenia (mateczny = o charakterze matecznym)
Ustawa o leśnym materiale rozmnożeniowym - obowiązuje wszystkich, treść: www.bnl.gov.pl -strona Biura Nasiennictwa Leśnego, organ MŚ
Wykłady- cd.
17 listopada 2011
14:59
Zasady selekcji drzew w LP:
Podstawy:
Ustawa o LMN ---> ściągnąć www.bnl.gov.pl
Program zachowania leśnych zasobów genowych i hodowli selekcyjnej drzew leśnych w Polsce na lata 1991-2010 --> DGLP, IBL, jest już 2011-35
Zarządzenie 7A ws. Ochrony leśnych zasobów genowych na potrzeby nasiennictwa i hodowli drzew leśnych - załącznik 1- wytyczne ws ochrony… -DGBL www.lasy.gov.pl/dokumenty/zarzadzenia-decyzje/2006/z7A-2006 ----> ściągnąć i wykuć o.O
Bazy nasienne - podział:
Selekcja populacyjna
Gospodarcze d-stany nasienne
Normalny, na tyle dobry, że pozyskujemy nasiona
Wycinamy dopiero po zbiorze nasion co najmniej dobrego urodzaju
Wyłączone d-stany nasienne
Jedyny cel - produkcja nasion, wyłączony z planu cięć.
Uprawy pochodne
Z WDN -> sadzonki ===> ma być w przyszłości d-stan nasienny!
Zwielokrotnienie upraw w stosunku do areału WDNu
Zwykle zakłada się w długim czasie, powinny być łączone w bloki
Selekcja "indywidualna"
Drzewa doborowe (mateczne)
Wybierane przede wszystkim w DN-ach, najlepsze
Rodowe plantacje nasienne (plantacyjne uprawy nasienne)
Ród - potomstwo generatywne jednego drzewa doborowego, 1d=1r
Kilkadziesiąt drzew - plantacja rodowa
Allele drzew doborowych + ojców wiele
Klonowe plantacje nasienne
Klon - potomstwo wegetatywne jednego drzewa doborowego, 1d=1k
Kilkadziesiąt klonów = plantacja klonowa
Wyłącznie allele drzew doborowych, wyższy zysk genetyczny
Plantacje nasienne- towarowe źródło nasion do upraw
Leśny materiał podstawowy - obiekty przeznaczone do zbiorów, muszą być zarejestrowane w BNL
Źródło nasion - drzewa/krzewy rosnące na określonym obszarze, z których zbierane są nasiona
Drzewostan - zespół drzew o zbliżonych cechach morfologicznych, rosnących w bezpośrednim sąsiedztwie i wzajemnie na siebie oddziałujących
Plantacja nasienna- grupa wyselekcjonowanych klonów lub rodów, zagospodarowana lub izolowana w sposób zapobiegający zapyleniu ze źródeł zewnętrznych, prowadzona w celu uzyskania obfitych zbiorów łatwo pozyskiwanych nasion
Najważniejszy cel ===> zysk genetyczny!
Drzewo mateczne- drzewo wykorzystywane do pozyskiwania leśnego materiału rozmnożeniowego poprzez kontrolowane bądź niekontrolowane zapylanie określonego drzewa, wykorzystywanego jako osobnik żeński, pyłkiem jednego bądź wielu drzew
Klon - grupa osobników o jednakowym składzie genetycznym, pozyskanych z jednego osobnika w drodze rozmnażania bezpłciowego
Mieszanka klonów- grupa różnych, zidentyfikowanych klonów
Zbieramy - leśny materiał rozmnożeniowy:
Podział:
Kategoria I - ze zidentyfikowanego źródła
Źródło nasion
d-stany (GDN)
Kategoria II - wyselekcjonowany
WDN
Kategoria III - kwalifikowany
Drzewa mateczne
Plantacje nasienne (klonowe i rodowe)
Klony
Mieszanki klonów
Kategoria IV - przetestowany
WDN
Drzewa mateczne
Plantacje nasienne (klonowe i rodowe)
Klony
Mieszanki klonów
Jeszcze nie ma- program testowania trwa dopiero 5 lat
Kryteria wyboru d-stanów nasiennych (LMP ze zidentyfikowanego źródła, LMP wyselekcjonowany):
LMP musi stanowić d-stan
Znajdować się w 1 regionie pochodzenia
Składać się z osobników na tyle podobnych, by zaliczyć je do jednej populacji
Być wolny od organizmów szkodliwych
Być położonym na tyle daleko od gorszej populacji, by się nie krzyżowały
>150 osobników
Pow >5ha Bk Db Jd So Św lub 2ha - pozostałe
Być w wieku umożliwiającym końcową ocenę cech produkcyjnych, jakościowych i zdrowotności
Być przystosowanym do warunków środowiska- region pochodzenia
Odpowiadać cechom jakościowym lepszym niż przeciętne w regionie pochodzenia: prostość strzały, ugałęzienie, oczyszczenie pnia, skręt włókien, liczba drzew rozwidlonych, prawidłowe ukształtowanie osobników
Posiadać wyższą produkcyjność niż przeciętna dla regionu pochodzenia.
Rodzimość - najważniejsza, metryka nasion - w Pl od 2004
Do 1860 - lokalne, po - trzeba udokumentować pochodzenie lokalne
Produkcyjność!
Jakość
Przy zadrzewieniu 1,0 - 30% drzew wadliwych
Przy zadrzewieniu 0,6 -10%
Zadrzewienie = miąższość d-stanu rzeczywista/ miąższość d-stanu modelowa (idealna)
Silnie dziedziczone wady: krzywizna(!), skręt włókien, powtarzające się rozwidlanie pnia, obrzęki i guzy
Zdrowotność
Z głową, 2 jednostki chorobowe które wykluczają:
Opieńkowa zgnilizna korzeni
Huba korzeni
Podatność na te choroby uwarunkowana genetycznie
Wiek!
Bliskorębne i rębne
Przystosowanie DN - zagospodarowanie
Cięcie selekcyjne - usuwanie drzew wadliwych - myślenie genetyczne - górne piętro d-stanu
Cięcie sanitarne
(oba cięcia w jeden zabieg - selekcja negatywna => CSS)
Cięcie rozluźniające - selekcja pozytywna, usunięcie konkurencji drzew nasiennych, cel: powiększenie ich koron
Porządkowanie podrostów i podszytów
Plantacje nasienne- warunki:
Izolacja od pyłków (sosna w buczynie, grunty porolne)
Warunki siedliskowe
Warunki klimatyczne - sprzyjać kwitnieniu i obradzaniu
Otulina- pas drzew, krzewów, które ściśle wyznaczają zewnętrzną granicę plantacji
Główne zadanie- zatrzymywanie nalatującego z zewnątrz pyłku
Inne funkcje: zatrzymywanie pyłku plantacyjnego na plantacji, zabezpieczenie przez szkodami od wiatru
Ogrodzenie- szkody od zwierzyny, kradzieże, wandalizm
Luźna więźba 6 x 6 metrów.
Cięcia rozluźniające-
Cięcie - w co 2. rzędzie co 2. drzewo
w drugim rzędzie co 2. drzewo
W 1. rzędzie - wszystko
Kilkadziesiąt klonów - żeby mieć zmienność genetyczną - przynajmniej 1 szczep z każdego klonu/ 1 sadzonka z rodu - żeby zachować zmienność, bo jak wytniemy klon - zubażamy.
Rozmieszczanie klonów/ rodów w plantacji:
Nie może pokryć się ze schematem rozrzedzania, bo wypadną klony
Nie można dopuścić do krzyżowania się drzew z tego samego klonu/rodu
Samozapłodnienie zawsze prowadzi do depresji wsobnej - wady genetyczne
Allele recesywne odpowiadające za wady
Musi być otoczone innymi klonami
Jak się projektuje?
Minimalna liczba klonów (iglaste 60, liściaste 30)
Iglaste- ćwiczenia
11 października 2011
13:26
Sosna zwyczajna 68-69% w lasach, niżowa, ale do 2200.
Lesistość 1945 20,9%, obecnie 29%.
Wyznaczanie d-stanów nasiennych: gospodarcze d-stany nasienne i wyłączone d-stany nasienne- stare nazewnictwo
Wyłączone d-stany nasienne - ostrzejsze kryteria:
Rodzimość [ wszystkie posadzone przed 1860 - rodzime najprawdopodobniej]
… - wykład
U nas kilkanaście tys ha/ 9 mln ha lasów
Najlepsze d-stany w danym nadleśnictwie
Drzewa mateczne- najlepsze drzewa w d-stanach nasiennych - baza do zakładania plantacji. Jak z nasion - plantacje rodowe, jak ze zrazów, wegetatywnego- klonowe. Klon/ród - całe potomstwo jednego drzewa. Ok. 10000 drzew matecznych w Polsce, So ok. 3000. Numer przynależny drzewu, nie przechodzi.
Dobrym populacjom nadaje się nazwy:
Sosna rychtalska- jedna z bardziej plastycznych
Sosna taborska - rośnie na żyźniejszych, lasowych
Sosna bolewicka- nadl. Pniewy, plastyczna
Sosna pruszkowska
Sosna kubrycka- ok. Milicza, potomstwo dobre wyniki daje
Cykl generatywny - to ważne:
Kwitnienie (maj 2012)
Zapylenie (maj2012) [13 miechów do zapłodnienia]
Zapłodnienie (czerwiec2013)
Dojrzewanie szyszek i nasion (wrzesień2013)
Wysyp nasion z szyszek (kwiecień 2014)
Ok. 24 miechów, 3 kolejne lata, zbiór na przełomie 2013/14
W d-stanach nasiennych po założeniu - cięcia sanitarno-selekcyjne.
Sosna - nasiona:
Kształt- łezkowaty
Kolor - od ciemnego do jasnego - cecha osobnicza, różnobarwność
Matowe
Wielkość - średnia masa 1000sztuk nasion od 3-14g- zróżnicowanie całego zasięgu, Pl 6g
Nietrwały związek ze skrzydełkiem, kleszczowate/sękowate ujecie nasiona przez skrzydełko
Dojrzałość biologiczna w d-stanie- So 30-40 lat, obfite owocowanie co 2-3lata.
Sosna limba
Długowieczna, dojrzałość biologiczna w d-stanie 50-60 lat, obfite owocowanie co 5-8 lat
Cykl rozwojowy 3letni, kwitnie w czerwcu, szyszki i nasiona dojrzewają we wrześniu następnego roku, opadają, wiosną następnego roku rozpadają się na ziemi .
Nasiona:
Bez skrzydełka
Duże, nieregularne orzeszki, brązowe
220g/1000
Kosodrzewina
Znaczenie ochronne- przeciw erozji.
Cykl rozwojowy - kwitnie maj/czerwiec, szyszki i nasiona dojrzewają we wrześniu następnego roku, po dojrzeniu - jak są warunki - szyszki się otwierają w drugim roku- 2-letni.
Szyszki
Ciemne, czekoladowe,
Bardziej symetryczne
Ciemna obwódka wokół tarczki
Nasiona:
Ze skrzydełkiem - ujęcie nietrwałe, kleszczowate
Kształt- łezkowate
Kolor- ciemne, jasne rzadko
Tłustawy połysk
1000szt = 6,6g
Sosna czarna
50ha WDNów, 120 drzew matecznych, najbliżej WDN w nadl. Łopuchówko, drzewa mateczne, plantacja nasienna…
Do umacniania wydm nadmorskich, oprócz So i kosodrzewiny
Dojrzałość 30-40 lat, obficie owocuje co 2-3 lata, kwitnie w maju, dojrzewają we wrześniu następnego roku, szyszki otwierają się w kwietniu 3.roku
Szyszki- jasne zewnątrz, w środku czarne,
Nietrwałe połączenia ze skrzydełkiem - kleszczowate
Kształt- łezkowaty
Barwa- jasna, płowa i matowa
1000 szt. = ok. 20g
Sosna wejmutka
Miękkie i lekkie drewno - wyklucza większe zastosowanie gospodarcze
Dojrzałość biologiczna 30-40lat, obficie owocuje co 2-3 lata, kwitnie w maju, dojrzewa w 2. połowie sierpnia następnego roku i natychmiast otwierają się, kilka miesięcy zwisają na drzewach - aspekt ozdobny
Nasiona nietrwale związane ze skrzydełkiem - kleszczowate
Kształt łezkowaty
Świeże nasiona- lekki połysk
Centkowane, łatkowane - marmurkowe
1000 szt. = ok. 20g
Sosna Banksa
Gatunek wybitnie pionierski, szybko rosnący w młodości, wytwarza rocznie nawet 2 okółki, w Kanadzie wykorzystywany -drewno, ale może przybierać formy krzewu i drzewa, do 22-24m
Dojrzałość już w wieku 10 lat, obficiej owocuje co 2-3 lata, kwitnie w maju, dojrzewa we wrześniu następnego roku, szyszki otwierają się pod wpływem wysokiej temperatury - pożar (długie, upalne lato może też), jak nie- kilka lat zostają na drzewach.
Związek ze skrzydełkiem nietrwały, łyżeczkowate ujęcie
Kształt trójkątny
Barwa czarna
Pofałdowane, bruzdowane na powierzchni
1000szt. = ok. 4g
Świerk
3 ośrodki - alpejski (Alpy, Karpaty), Hercyńsko-Karpacki, na N od Dunaju oraz borealny.
W Polsce- S i NE - główne ośrodki, reszta- obszar rozproszone występowanie.
Dojrzałość biologiczna 30-40 lat, obficie owocuje co 3-4 lata, kwitnie w 2. poł kwietnia/1 poł. Maja, dojrzewają w październiku tego samego roku, szyszki otwierają się 2 połowa marca/początek kwietnia następnego roku
Związek - nietrwały, ujęcie łyżeczkowate
Łezkowate
Barwa- ciemny brąz, jednolita, matowe
Lekkie skręcenie ostrego końca
Masa 1000szt. = ok. 8g
Jodła
Siedliska lasowe, wilgotne; różny udział % w Karpatach (25-28%) i Sudetach (docelowo 16-18%). Utrzymuje glebę w wysokiej sprawności, odporna na wiatr, mała liczba szkodników owadzich. Wrażliwa w uprawie, "kapryśna", wrażliwa na przymrozki i suche wiatry.
Program restytucji Jodły
Dojrzałość biologiczna - 50-60lat, w górach średni co 5-7lat, na niżu 3-5 obfitsze owocowanie.
Cykl rozwojowy - 1roczny: kwitnie kw/maj, szyszki dojrzewają we wrześniu/październiku i rozpadają się w tym samym roku
Nasiona - związek ze skrzydełkiem- trwały
Kształt: trójkątny
Barwa: odcień brązu
Powierzchnia pofałdowana, lekki połysk
Żywiczny zapach - pęcherzyk żywiczny w nasieniu
Masa 1000szt: ok. 50g
Modrzew europejski
Niewielki udział, do 1,5%; głównie pełni rolę domieszkową, w górach i na niżu, szybkorosnący
Drewno - dobre, meblarski przemysł i budownictwo - więźba dachowa
Wiek dojrzałości biologicznej 25-30lat, co2-3lata rok nasienny. Kwitnie kw/maj, z rozwojem igieł, szyszki i nasiona dojrzewają w listopadzie w tym samym roku, wysypują się - w następnym roku od lutego do czerwca, najobficiej w kwietniu
Małe, trwały związek ze skrzydełkiem
Z jednej strony jasne, z drugiej ciemne, matowe
Ni łezkowate, ni trójkątne - chwie
Masa 1000 sztuk = ok. 4-4,5g
Daglezja zielona
Szybkorosnąca, do 50m wysokości, do1m pierśnicy, wysokiej jakości surowiec - budownictwo, meblarstwo.
1879- nadl. Łopuchówko - WDN, najstarsze w Polsce
Dojrzałość biologiczna ok. 30 lat, obradza obficie co 2-3lata, kwitnie w maju, szyszki i nasiona - dojrzewają koniec sierpnia/pocz września, zaraz po dojrzeniu otwierają się i wysypują.
Nasiona- trwały związek ze skrzydełkiem
Barwa- ciemna strona od skrzydełka, nasienie- jasne, połysk
Kształt- jak u modrzewia, ale większe
Masa 1000szt = ok. 11g
Cis
Broń, meble, łodzie, statki, palenie w wytapiarkach. Długowieczny, wolnorosnący, mały
Dwupienny, dojrzałośc biologiczna w d-stanie ok. 80-90lat, obradza obficiej co 2 lata, kwitnie marzec/kwiecień, nasiona dojrzewają we wrześniu.
Nasiona- kuliste, barwa: ciemnobrązowa
Twarda okrywa
Masa 1000sztuk = ok. 60g
Jałowiec pospolity
Dwupienny, krzewiasty, cała Pl, nie ma go w górach. Podszytowy, biocenotyczny - bory.
Dojrzałość biologiczna ok. 10-15 lat, obradza obficiej co 2-3 lata, kwitnie w maju/czerwcu, dojrzewają w następnym roku, we wrzesniu/październiku, opadają wiosną 3. roku
Szyszkojagody zawierające 3 trójgraniaste nasiona, masa 1000sztuk nasion: ok. 9g