Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej w Warszawie

Mikołaj Duszka (3268)

Tendencje depresyjne i właściwości wolicjonalne osób a poznawcze strategie regulacji emocji w różnych sytuacjach życiowych

Praca magisterska napisana pod kierunkiem

dr hab. Magdaleny Marszał-Wiśniewskiej, prof. SWPS

Warszawa 2007

Depression, volitional properties and cognitive emotion regulation in difficult life situations

Keywords: cognitive emotion regulation, action/state orientation, depression

S T R E S Z C Z E N I E

Celem badania było określenie wpływu właściwości indywidualnych: wolicjonalnych i tendencji depresyjnych na częstość stosowania poznawczych strategii regulacji emocji w dwóch klasach sytuacji życiowych: straty i niepowodzenia. Osobami badanymi byli studenci (N = 139). Zastosowano szereg kwestionariuszy: Kwestionariusz Poznawczej Regulacji Emocji (CERQ), Skalę Kontroli Działania Khula (ACS-90) oraz Inwentarz Depresji Becka (BDI). Otrzymane wyniki ujawniły, że sytuacja straty sprzyja stosowaniu strategii ruminacji, katastrofizacji i akceptacji bardziej niż sytuacja niepowodzenia, z kolei sytuacja niepowodzenia sprzyja stosowaniu strategii obwiniania siebie i przeniesienia uwagi na coś pozytywnego bardziej niż sytuacja straty. Również interakcje klasy sytuacji i tendencji depresyjnych oraz klasy sytuacji i właściwości wolicjonalnych różnicują w istotny sposób częstość stosowania niektórych poznawczych strategii regulacji emocji. Okazało się, że w strategii obwiniania innych, sytuacja straty bardziej sprzyja stosowaniu tej strategii przez osoby z tendencjami depresyjnymi niż sytuacja niepowodzenia. Ponadto w przypadku strategii akceptacji rodzaj sytuacji różnicuje w istotny sposób częstość jej stosowania, ale tylko w wypadku osób zorientowanych na działanie. Osoby zorientowane na działanie w sytuacjach decyzyjnych częściej stosują tą strategie w sytuacji straty niż w sytuacji niepowodzenia.

Słowa kluczowe: poznawcze strategie regulacji emocji, orientacja na działanie/stan, depresja

S P I S T R E Ś C I

1. Wstęp teoretyczny 4

1.1 Poznawcze strategie regulacji emocji 5

1.2 Tendencje depresyjne a poznawcze strategie regulacji emocji 8

1.3 Właściwości wolicjonalne 9

2. Pytania badawcze 14

3. Metoda 15

3.1 Osoby badane 15

3.2 Przebieg badania 15

3.3 Techniki badawcze 16

4. Wyniki badań 18

4.1 Opisowa charakterystyka wyników 18

4.2 Metody analizy statystycznej 21

4.3 Właściwości wolicjonalne i tendencje depresyjne a częstość stosowania strategii nieadaptacyjnych w sytuacji niepowodzenia i straty 21

4.4 Właściwości wolicjonalne i tendencje depresyjne a częstość stosowania pojedynczych nieadaptacyjnych strategii w sytuacji niepowodzenia i strat 22

4.5 Właściwości wolicjonalne i tendencje depresyjne a częstość stosowania strategii adaptacyjnych w sytuacji niepowodzenia i straty 27

4.6 Właściwości wolicjonalne i tendencje depresyjne a częstość stosowania pojedynczych strategii adaptacyjnych w sytuacji niepowodzenia i straty 28

5. Podsumowanie i dyskusja wyników 30

6. Literatura cytowana 34

7. Załączniki 37

1. W S T Ę P T E O R E T Y C Z N Y

1. Poznawcze strategie regulacji emocji.

Regulacje emocji można zdefiniować jako „wszystkie zewnętrzne i wewnętrzne procesy odpowiedzialne za monitorowanie, ewaluacje i modyfikowanie emocjonalnych reakcji szczególnie w zakresie jej intensywności i cech temporalnych, sprzyjające osiągnięciu celów jednostki (Thompson 1991; za Garnefsky i in. 2001, s 1311). Taka definicja jest bardzo szeroka i obejmuje wiele procesów o charakterze biologicznym, społecznym, behawioralnym, czy poznawczym. Koncepcja poznawczych strategii regulacji emocji autorstwa holenderskich badaczy (Garnefsky, Kraaij i Spinhoven, 2001) ogranicza się do tych procesów regulacji emocji, które mają charakter poznawczy i świadomy.

Garnefsky i in. odwołują się w swojej koncepcji (2001) do, zaproponowanego przez Lazarusa (1991), pojęcia „radzenia sobie”, które traktują jako jeden z aspektów regulacji emocji. W ich opinii radzenie sobie definiowane jako „indywidualne wysiłki aby sprostać wymaganiom (w warunkach szkody, zagrożenia, lub wyzwania), które są oceniane bądź postrzegane jako przekraczające zasoby jednostki” jest pojęciem węższym niż szeroko rozumiana regulacja emocji. Tym niemniej pojęcia „poznawczych strategii radzenia sobie, skoncentrowanych na emocjach” i „poznawczych strategii regulacji emocji” są zdaniem holenderskich badaczy zbieżne. Oba te terminy mogą być rozumiane bowiem jako „poznawczy sposób radzenia sobie z napływem informacji wywołujących emocje” (Thompson, 1991; za Garnefsky i in. 2001, s. 1313)

Badacze holenderscy wyróżniają 9 oddzielnych poznawczych strategii regulacji emocji, z których pięć określają jako adaptacyjne, zaś cztery jako nieadaptacyjne (Garnefski i in., 2001). Strategie adaptacyjne to takie sposoby regulacji emocji, które skutecznie zmniejszają zbyt duże nasilenie emocji negatywnych. Pozwalają one na inicjowanie i przeprowadzanie działań, dzięki którym możliwe jest przystosowanie się do zaistniałej sytuacji. Strategie nieadaptacyjne nie chronią natomiast przed negatywnymi emocjami w sposób wystarczający, co powoduje, że zachowania podmiotu stają się nieskuteczne i zdezorganizowane. Do strategii adaptacyjnych należą: 1) akceptacja, 2) przeniesienie uwagi na coś pozytywnego, 3) koncentracja na planowaniu, 4) pozytywne przewartościowanie oraz 5) stwarzanie perspektywy. Akceptacja dotyczy myśli o zaakceptowaniu tego czego się doświadczyło i pogodzeniu się z tym co się stało. Przeniesienie uwagi na cos pozytywnego polega na myśleniu o czymś pozytywnym zamiast o aktualnym wydarzeniu. Z kolei koncentracja na planowaniu odnosi się do rozważań na temat tego, jak poradzić sobie z negatywnym wydarzeniem. Pozytywne przewartościowanie to przypisanie negatywnym zdarzeniom nowego, pozytywnego znaczenia. Natomiast stwarzanie perspektywy dotyczy pomniejszania znaczenia wydarzenia, poprzez porównanie go z innymi zdarzeniami. Do strategii nieadaptacyjnych zaliczamy: 1) obwinianie siebie, 2) obwinianie innych, 3) ruminację i 4) katastrofizację. Obwinianie siebie i innych dotyczą przypisywania winy, odpowiednio sobie lub innym za to czego się doświadczyło. Ruminacja to skupianie uwagi na myślach i uczuciach związanych z negatywnym doświadczeniem. Natomiast katastrofizacja polega na wyolbrzymianiu wagi negatywnego doświadczenia i wiążących się z nim niebezpieczeństw (Garnefski i in., 2001, s. 1314-1316)

Garnefski i współpracownicy uzyskali również pewne dane, mówiące o tym jak często ludzie skłonni są stosować poszczególne poznawcze strategie regulacji emocji. Stwierdzili oni (Garnefski i in., 2001), że strategie adaptacyjne są używane częściej niż strategie nieadaptacyjne. Istnienie podobnej zależności wykazały badania nad Skalami Regulacji Nastroju, prowadzone przez Wojcieszke (2003). Na podstawie otrzymanych wyników twierdzi on, że „zabiegi podwyższające nastrój są częstsze i zgodne z motywacją do podwyższana nastroju, podczas gdy zabiegi mające na celu obniżanie nastroju są stosunkowo rzadkie i sprzeczne z tą motywacją” (Wojcieszke, 2003, s. 178).

Ludzie używają poznawczych strategii regulacji emocji, aby radzić sobie z negatywnymi uczuciami, jakie powstają w pewnych sytuacjach. Jednak nie wszystkie sytuacje są takie same. Najogólniej rzecz biorąc, sytuacje można zdefiniować jako „układ wzajemnych stosunków człowieka z innymi elementami jego środowiska w określonym momencie czasu” (Tomaszewski, 1977, s. 17) i wyróżniać wiele jej rodzajów ze względu na: cechy i stan jej elementów, rodzaj aktywności podmiotu, aspekt bodźcowy bądź zadaniowy itd. Istnieje więc bardzo wiele rodzajów sytuacji i można przypuszczać, że ich odmienne parametry mogą skłaniać do stosowania odmiennych poznawczych strategii regulacji emocji..

Negatywne emocje pojawiają się zwykle w sytuacjach trudnych, czyli takich, w których możliwość realizacji celów podmiotu jest utrudniona, co może skutkować przeciążeniem, deprywacją ważnych dla podmiotu potrzeb, lub zagrażać naruszeniem cenionych przez podmiot wartości (Tomaszewski, 1977). Na potrzeby niniejszej pracy wybrano 2 klasy sytuacji, które można zaliczyć do sytuacji trudnych: sytuacje straty i sytuacje niepowodzenia. Pierwsza z tych sytuacji odnosi się do utraty przez osobę czegoś dla niej ważnego, np.: śmierć kogoś bliskiego lub rozstanie się z ukochaną osobą. Druga polega na doznaniu przez osobę niepowodzenia lub porażki, w sytuacji gdy stara się ona osiągnąć jakiś określony cel. Może to być np.: spóźnienie się na autobus lub nie zdanie egzaminu. Warto tu zauważyć, że zarówno sytuacja straty jak i sytuacja niepowodzenia są częścią życiowego doświadczenia, jakie staje się udziałem nas wszystkich, a nie tylko specyficznej grupy, np.: pacjentów klinicznych.

Wydaje się, że tym co głównie różni obie wymienione wyżej klasy sytuacji, jest kwestia umiejscowienia kontroli. Sytuacje niepowodzenia (np.: spóźnienie się na autobus) można w większym stopniu przypisać własnym błędom czy zaniedbaniom niż sytuacje straty, która częstokroć od nas nie zależy. Ponadto jeśli by odnieść się do klasyfikacji proponowanej przez Tomaszewskiego (1977), sytuacja straty jest w większym stopniu sytuacją deprywacji, podczas gdy sytuacje niepowodzenia można traktować głównie jako sytuacje zagrożenia, w tym wypadku obrazu własnych kompetencji. Również po względem siły reakcji emocjonalnej jaką są w stanie wywołać, sytuacje te różnią się od siebie. Silniejszych emocji powinniśmy się spodziewać w sytuacji straty, słabszych zaś w bardziej złożonej poznawczo sytuacji niepowodzenia. Oczywiście sytuacja straty zawiera w sobie pewne elementy sytuacji niepowodzenia i odwrotnie, sytuacja niepowodzenia zawiera w sobie pewne elementy sytuacji straty. Jednak w wypadku klasyfikowania sytuacji, ich złożoność sprawia, że bardzo trudno jest stworzyć klasy, których zakresy zupełnie by się wykluczały.

1.2 Tendencje depresyjne a poznawcze strategie regulacji emocji.

Przeprowadzono liczne badania dotyczące związku jaki zachodzi między depresją a poznawczymi strategiami regulacji emocji. W jednym z nich uzyskano dodatnie i istotne statystycznie korelacje zaburzeń nastroju (depresji klinicznej jak i subdepresji) ze strategiami poznawczej kontroli emocjonalnej, zwłaszcza z ruminacją i obwinianiem siebie (Garnefsky i in. 2001). Inne badanie dotyczyło specyfiki stosowania poznawczych strategii kontroli emocji u osób z grupy pacjentów klinicznych (a wiec także depresyjnych) oraz z grupy nieklinicznej i wykazało, że osoby z grupy klinicznej stosują istotnie częściej takie strategie nieadaptacyjne jak ruminacja, katastrofizacja, obwinianie siebie, czy obwinianie innych, chociaż także akceptację uważaną za strategie adaptacyjną (Garnefsky, Van der Kommer, Kraaij Teerds, Legerstee i Onstein, 2002). Również w starszych badaniach zaobserwowano istnienie podobnych zależności pomiędzy depresją a strategią ruminacji (Noel-Hoeksema, McBride i Larson, 1997; Noel - Hoeksema, Parker i Larson, 1994), depresją a strategią katastrofizacji (Sullivan, Bishop i Pilik, 1995, za: Garnefsky i In. 2002) oraz depresją a strategią obwiniania siebie (Anderson, Miller, Riger, Dill i Sedikides, 1994) .

Takie wyniki nie są zaskakujące jeśli wziąć pod uwagę charakterystyczny dla zaburzeń nastroju zespół objawów. Depresji towarzyszą bowiem takie objawy poznawcze jak nawracające, negatywne myśli i przewidywania na temat siebie, świata i przyszłości, z którymi wiąże się brak nadziei, oraz oczekiwanie porażki (np.:Hammen, 2004). Dołącza się do tego skłonność do nadmiernego generalizowania, myślenia krańcowego, oraz wyolbrzymiania zjawisk negatywnych, przy jednoczesnym minimalizowaniu pozytywnych (Potoczek 2000). Tego typu ruminacje i błędy poznawcze uważane są za czynnik, który nie tylko podtrzymuje depresje, ale także zwiększa ryzyko jej wystąpienia. (Watkins, Baracaia 2001, za: Fajkowska-Stanik i Marszał-Wiśniewska, 2003; Nomen Hoeksema 1991). Do innych typowych objawów depresji należą: poczucie winy i tendencja do obwiniania się o różne, także te niezawinione zdarzenia. (Rosenhan i Seligmann, 1994). Ludzie pogrążeni w depresji skupiają uwagę głównie na sobie i niektórzy badacze (np.: Ingram, 1990) są zdania, że nasila to negatywne myślenie i samokrytycyzm oraz wyolbrzymia postrzegane konsekwencje negatywnych wydarzeń. Nietypowe może się z kolei wydawać częste używanie przez pacjentów klinicznych strategii akceptacji, chyba że potraktujemy ją w tym wypadku jako pasywna formę rezygnacji spowodowana przykrymi doświadczeniami. Jakkolwiek wykazano związek depresji z częstszym stosowaniem nieadaptacyjnych strategii regulacji emocji, to jednak nadal brak jest danych na temat tego, czy związek ten dotyczy wszystkich rodzajów sytuacji życiowych, czy nie.

1.3 Właściwości wolicjonalne.

Teoria Kontroli działania J. Khula dotyczy procesów określanych mianem kontroli wolicjonalnej, które pośredniczą między zamiarem a jego realizacją. Funkcją tych procesów jest „wzmacnianie aktywizującej siły zamiaru i hamowanie konkurencyjnych schematów działania (szczególnie tych wspieranych przez silne tendencje motywacyjne) tak długo, aż aktywizująca siła tego pierwszego jest większa od wszystkich konkurencyjnych schematów działania” ( Marszał-Wiśniewska, 2002, s. 2). Khul rozróżnia tendencję motywacyjną, opartą na impulsywnym charakterze emocjonalnej oceny przeszłych doświadczeń od zamiaru opartego na poznawczej analizie przyszłych konsekwencji działania. Dzięki takiemu ujęciu możliwe jest, aby zamiarem został niedominujący, czyli związany ze słabszą tendencją motywacyjną schemat działania, o ile zawiera poczucie zobowiązania do jego wykonania.

Efektywność kontroli działania zależy wg Khula od: efektywności strategii wolicjonalnych, jak również od trudności w realizacji zamiaru (1985; za Marszał- Wiśniewska 1999). Trudność realizacji zamiaru jest z kolei funkcją: liczby i siły konkurencyjnych tendencji do działania, wielkości nacisku zewnętrznego przeciw realizowanemu zamiarowi w postaci norm społecznych czy wymagań, oraz aktywizowanego typu kontroli. Khul wyróżnia 2 takie typy kontroli: typ metastatyczny, prowadzący do zmiany oraz typ katastatyczny, który zmianę utrudnia lub ją wręcz uniemożliwia. To, który z nich zostanie zaktywizowany zależy w dużej mierze od tego, czy dana osoba jest zorientowana na stan, czy też na działanie. Orientacje na działanie można zdefiniować jako umiejętność koncentracji uwagi na rozwiniętej w pełni strukturze działania, natomiast orientacje na stan jako brak takiej umiejętności. Rozwinięta w pełni struktura działania musi zawierać cztery elementy: informacje o stanie teraźniejszym, informacje o stanie przyszłym, informacje o rozbieżnościach między stanem teraźniejszym, a przyszłym, a także informacje o możliwych działaniach mogących te rozbieżności zlikwidować. Opuszczenie, choć jednego z elementów struktury, oznacza wg Khula, że dana osoba jest zorientowana na stan, co skutkuje uporczywymi myślami o stanie przeszłym, teraźniejszym lub przyszłym, niezwiązanymi bezpośrednio z realizacją działania. W efekcie orientacja na stan znacznie utrudnia realizację zamiaru, w przeciwieństwie do orientacji na działanie, która ją ułatwia.

Khul (1994) wyróżnia 2 rodzaje orientacji na stan: orientację na stan w sytuacjach niepowodzenia, przykrych doświadczeń, podczas której osoba koncentruje się na doznanej porażce, oraz orientację na stan w sytuacjach decyzyjnych, przejawiającej się niezdecydowaniem, wahaniem i zwlekaniem z realizacją zamiaru. Dodatkowo Khul wyróżnia orientację na zmienność, która oznacza niemożność kontynuowania satysfakcjonującej podmiot aktywności, przedwczesne jej porzucanie i angażowanie się w nowe działania. Wprowadzenie tych typów orientacji znalazło swoje odzwierciedlenie w trzech podskalach, jakie zawiera stworzone przez Khula narzędzie, służące do mierzenia indywidualnej tendencji do przyjmowania określonego typu orientacji i nazwane Skalą Kontroli Działania. Te trzy podskale to: a) orientacja na działanie w sytuacjach niepowodzenia, przykrych doświadczeń vs. orientacja na stan (pochłonięcie, zaabsorbowanie) (AOF), b) orientacja na działanie w sytuacjach decyzjnych vs. orientacja na stan (wahanie), (AOD) c) oraz orientacja na działanie podczas wykonywania czynności vs. orientacja na zmienność (AOP)

Ważnym elementem koncepcji Khula (1994), wymienianym jako jedna z głównych przyczyn orientacji na stan, jak również zajmującym ważne miejsce w zaproponowanym przez niego modelu depresji, jest pojęcie zdegenerowanej intencji. Pojęcie to opiera się na założeniu, że wiedza, także ta dotycząca działania, kodowana jest w postaci sieci twierdzeń, na którą składają się twierdzenia w sensie zdania logicznego. Prawidłowa reprezentacja zamiaru w postaci twierdzenia musi zawierać w sobie kilka elementów: określenie podmiotu jako sprawcy działania, określenie kontekstu, tj. czasowych i przestrzennych warunków, w których realizowane jest zamierzone działanie, reprezentacje programu samego działania, czyli tego, co ma być wykonane, aby osiągnąć oczekiwany stan przyszły, a także motywacyjny aspekt zamiaru, tzn. określenie podmiotowego zaangażowania i poczucie osobistego zobowiązania do wykonania zamiaru. O zdegenerowanym zamiarze można mówić w wypadku, gdy któryś z powyższych elementów jest nieobecny lub źle zdefiniowany. Zdegenerowane twierdzenia nie zawierają wszystkich niezbędnych informacji o realizacji zamiaru i w konsekwencji uniemożliwiają jego pomyślne wykonanie, mają jednak tendencje do utrzymywania się w pamięci świeżej, przeszkadzając w realizacji zadań nowych, dobrze zdefiniowanych.

Istnieje wiele rodzajów konsekwencji na stan, które można podzielić na bardziej lub mniej bezpośrednie (Khul, 1999). Wśród tych bardziej bezpośrednich można wymienić poznawczą nadaktywność, połączoną z behawioralną pasywnością. Poznawcza nadaktywność przybiera postać ruminacji, myślowego „przeżuwania” i może być „traktowana jako najbardziej natychmiastowa behawioralna konsekwencja orientacji na stan” (Khul, 1994, s. 25). Współwystępowanie poznawczej nadaktywności (ruminacji) i bierności w zachowaniu wydaje się paradoksalne, jeśli wziąć pod uwagę to, że aktywność poznawcza zwykle przygotowuje i towarzyszy zachowaniu. Sprzeczność tę można jednak wyjaśnić odwołując się do ograniczonych zasobów pamięci operacyjnej. Powstałe w wyniku ruminacji myśli zabieraja pewną ilośc miejsca w pamieci powodując tym samym brak zasobów pamięciowych, które można by było wykorzystać na przetwarzanie informacji niezbędnych do inicjacji nowego zachowania.

Khul (1994) proponuje również własne ujęcie depresji. Punktem wyjścia w jego rozważaniach na temat depresji jest zwrócenie uwagi na pewną jej właściwość, polegającą na uporczywości i niezwykłej stabilności negatywnego stanu emocjonalnego. Uporczywość tą Khul tłumaczy występowaniem mechanizmu polegającego na „nadmiernej aktywności systemu odpowiedzialnego za utrzymywanie się stanów intencjonalnych” (Khul, 1999, s. 286). Owa nadaktywność systemu motywacyjnego wiąże się z kolei z dwoma czynnikami: tendencją do orientacji na stan oraz zdegenerowaną intencją. Orientacja na stan powoduje nadmierne przywiązanie podmiotu do celów, nawet tych, które okazują się nieosiągalne, sama jest natomiast często rezultatem fałszywej internalizacji. Fałszywe internalizacje powstają w dzieciństwie, kiedy to zewnętrznie narzucone plany, normy, czy oczekiwania zostają błędnie uznane za własne, czyli przynależne do ja. Na głębszym, nieświadomym poziomie fałszywe internalizacje są jednak wciąż niezgodne z prawdziwymi zamiarami podmiotu i ta niezgodność staje się powodem występowania silnych i chronicznych negatywnych stanów emocjonalnych, które mogą być traktowane jako wyjaśnienie wystąpienia ruminacji, a także niemożności do ukończenia działania. Jeśli chodzi o zdegenerowane intencje Khul zakłada, że degeneracja intencji może w pewnych warunkach podtrzymywać jej istnienie, np. wtedy, kiedy podmiot jest silnie zaangażowany lub, gdy nie zdaje sobie sprawy z faktu degeneracji. Jak można zauważyć, w ujęciu Khula zagadnienie zdegenerowanej intencji jest wspólne dla jego koncepcji depresji jak i koncepcji kontroli wolicjonalnej.

Podsumowując można powiedzieć, że różne właściwości indywidualne takie jak: tendencje depresyjne czy orientacja na działanie/stan mogą modyfikować specyfikę stosowania poznawczych strategii regulacji emocji. Przypuszczam, że dodatkowym czynnikiem modyfikującym tą specyfikę jest rodzaj sytuacji trudnej. Ludzkie zachowanie nie jest bowiem determinowane wyłącznie względnie stałymi właściwościami indywidualnymi, ale stanowi również swoistą reakcje na konkretne cechy danej sytuacji. Można więc podejrzewać, że na odmienne pod względem rodzaju stymulacji sytuacje trudne, osoby będą reagować odmiennymi poznawczymi strategiami regulacji emocji. Jak już zostało to powiedziane, na potrzeby niniejszej pracy wybrano 2 rodzaje sytuacji trudnych: sytuacje niepowodzenia i straty.

2. PYTANIA BADAWCZE

Na obecnym etapie rozwoju wiedzy brak jest danych na temat specyfiki stosowania poznawczych strategii regulacji emocji w różnych klasach sytuacji życiowych. Pozwala to na postawienie jedynie ogólnych pytań badawczych:

Pyt.1. Jaka jest sytuacyjna specyfika stosowania poznawczych strategii regulacji emocji, tj. czy istnieją różnice w częstości stosowania adaptacyjnych i nieadaptacyjnych poznawczych strategii regulacji emocji między sytuacją niepowodzenia (porażki) i sytuacją straty?

Pyt.2. Czy i jak tendencje depresyjne, orientacja na działnie/stan oraz interakcja między nimi różnicuje częstość stosowania poznawczych strategii regulacji emocji w różnych klasach sytuacji życiowych (straty, niepowodzenia)

3. M E T O D A

3.1 Osoby badane

W badaniu wzięło udział 139 osób. Badanymi byli studenci zaoczni Wyższej Szkoły Pedagogicznej ZNP w Warszawie oraz Wyższej Szkoły Humanistycznej w Pułtusku. Były to osoby zarówno pracujące i dokształcające się równocześnie, jak i takie, które nie podjęły jeszcze pracy zawodowej. Wśród badanych było 114 kobiet (82%) i 25 mężczyzn (18%). Średnia wieku wyniosła 30 lat, z odchyleniem standardowym równym 9 lat. Najmłodsza osoba badana miała lat 20, najstarsza zaś 53.

3.2 Przebieg badania

Badanie odbywało się w dwóch etapach. Przerwa miedzy etapami wynosiła dwa tygodnie. Miejscem badania były sale lekcyjne, w których osoby badane przebywały w kilkunasto - kilkudziesięcioosbowych grupach. Samo badanie poprzedzało zajęcia lekcyjne przewidziane przez program uczelni.

Badanie rozpoczynało się od odczytania jego uczestnikom instrukcji wstępnej, omawiającej ogólny charakter i cel badania. Po wysłuchaniu instrukcji badani proszeni byli o wypełnienie kolejno dwóch kwestionariuszy. Kolejność ta była z góry ustalona i przedstawiała się następująco: (a) kwestionariusz Khula (ACS-90), oraz (b) kwestionariusz KPRE w wersji z instrukcją odnoszącą się do sytuacji straty.

W drugiej części badania (po upływie 2 tygodni), osoby badane zostały poproszone o wypełnienie dwóch następnych kwestionariuszy. Tym razem były to kolejno: (a) Kwestionariusz Samooceny Depresji Becka i (b) kwestionariusz KPRE w wersji z instrukcją odnoszącą się do sytuacji niepowodzenia (porażki).

Osoby badane były proszone o podanie pewnych dodatkowych informacji, poprzez zapisanie ich na kartce otrzymanej wraz z kwestionariuszami, każdorazowo na danym etapie badania. Na owe informacje składały się: płeć, wiek, data urodzenia oraz wymyślone przez osobę badana hasło (identyczne w obu częściach badania). [załącznik 4]

3.3 Techniki badawcze

Poznawcze strategie regulacji emocji

W celu zmierzenia indywidualnych różnic w częstości stosowania poznawczych strategii regulacji emocji użyto Kwestionariusz Poznawczej Regulacji Emocji (KPRE, lub Cognitive Emotion Regulation Questionare, CERQ - Garnefsky i In. 2001 w polskiej adaptacji Magdaleny Marszał-Wiśniewskiej i Małgorzaty Fajkowskiej-Stanik (2005). Kwestionariusz ten składa się w sumie z 36 pozycji (twierdzeń), co do których badany ma się ustosunkować poprzez zaznaczenie na pięciostopniowej skali jak często myśli i czuje w dany sposób; gdzie 1 oznacza (prawie) nigdy, a 5 (prawie) zawsze. Kwestionariusz zawiera 9 osobnych podskal, odpowiadających pięciu adaptacyjnym oraz czterem nieadaptacyjnym poznawczym strategiom regulacji emocji. Wyniki obliczane są oddzielnie dla każdej z podskal, poprzez dodanie wartości z odpowiadających danej podskali pozycji. Łączny wynik wszystkich pieciu strategii adaptacyjnych może się mieścić w przedziale od 20 do 100, zaś łączny wynik wszystkich czterech strategii nieadaptacyjnych od 16 do 80. Kwestionariusz ma zadawalającą rzetelność (współczynnik alfa Cronbacha dla strategii adaptacyjnych wyniósł 0.89, dla nieadaptacyjnych 0.82, a dla poszczególnych strategii: od 0.68 do 0.83).

Opisany wyżej kwestionariusz został tu użyty w wersji zmodyfikowanej. Modyfikacja polegała na zmianie instrukcji, tak aby odnosiła się ona do jednej z dwóch różnych klas sytuacji tj. sytuacji straty lub sytuacji niepowodzenia. Każdy badany wypełniał kwestionariusz dwukrotnie, za pierwszym razem czytając instrukcje aktualizującą sytuacje straty, za drugim razem zaś instrukcje aktualizującą sytuacje niepowodzenia [odpowiednio załączniki 1.A i 1.B]. Aby lepiej zrozumieć instrukcje i pełniej zaangażować się w aktywizowaną sytuacje badani mieli również za zadanie przypomnienie sobie i następnie podanie własnych przykładów takich sytuacji, przed przystąpieniem do wypełniania kwestionariusza.

Właściwości wolicjonalne

Do pomiaru właściwości wolicjonalnych (orientacji na działnie vs. stan oraz orientacji na działnie vs zmienność) zastosowano Skale Kontroli Działania J. Kuhla (ACS-90) [patrz załącznik 2]; w polskiej adaptacji Magdaleny Marszał-Wiśniewskiej (2002). Kwestionariusz ten składa się trzech podskal, odpowiadających trzem rodzajom orientacji: (a) orientacji na działanie w sytuacjach niepowodzenia, przykrych doświadczeń vs orientacji na stan (pochłoniecie, zaabsorbowanie) (AOF), (b) orientacji na działanie w sytuacjach decyzyjnych vs. orientacji na stan (wahanie) (AOD) oraz (c) orientacji na działanie podczas wykonywania czynności vs orientacji na zmienność (AOP). Każda z podskal zawiera z kolei 12 pozycji opisujących konkretne sytuacje. Przy każdej pozycji są dwie alternatywne odpowiedzi, wskazujące odpowiednio na orientacje na działanie i orientacje na stan (lub zmienność w przypadku podskali AOP). Wyniki obliczane są osobno dla każdej podskali poprzez zsumowanie odpowiedzi świadczących o zorientowaniu na działanie, co w efekcie daje wyniki mieszczące się w przedziale od 0 do 12. Im wyższy wynik tym wyższa orientacja na działanie. Pozycje dotyczące poszczególnych podskal są przemieszane. Kwestionariusz charakteryzuje się dość dobrą rzetelnością (uzyskano współczynniki zgodności wewnętrznej dla poszczególnych skal wynoszące odpowiednio: 0,824 dla AOF, 0,886 dla AOD i 0,739 dla AOP). Ma on również dobrą trafność teoretyczną.

Tendencje depresyjne

Nasilenie tendencji depresyjnych mierzono przy pomocy Inwentarza Depresji Becka (Beck Depression Inventoey, BDI) [załącznik 3], którego autorami są Beck, Ward, Mendelson, Mock i Erbaugh (1961; za Paranowski, Jenajczyk, 1977). Inwentarz ten składa się z 21 pozycji, odnoszących się do afektywnych, poznawczych motywacyjnych i fizjologicznych objawów depresji. Każdemu pytaniu przypisane są cztery odpowiedzi, uporządkowane od neutralnej, wskazującej na brak objawu, aż do tej która świadczy o maksymalnym jego nasileniu. Za każdą odpowiedź badany może uzyskać od 0 do 3 punktów, zaś suma wszystkich pozycji stanowi całkowity wynik BDI, który może się mieścić w przedziale od 0 do 63. Przyjmuje się, że wyniki od 0 do 9 wskazują na brak depresji; wyniki od 10 do 18 oznaczają depresje o łagodnym nasileniu; te od 19 do 29 nasilenie umiarkowane, natomiast w wypadku wyników z przedziału między 30 a 63 można mówić o depresji o nasileniu ciężkim (Beck, Steer, Grabin 1988; za Hammen, 2004). Należy zauważyć, że w niniejszej pracy mowa jest o osobach z „tendencjami depresyjnymi”, a nie o osobach „depresyjnych”. Podyktowane jest to przede wszystkim tym, że w badaniu uczestniczyli nie pacjenci z grupy klinicznej, a osoby zdrowe, przez co niemożliwe było uzyskanie odpowiednio wysokich wyników. Dodatkowo zdaniem samych autorów kwestionariusza, nie jest on narzędziem wystarczającym do postawienia ostatecznej diagnozy klinicznej.

4. WYNIKI BADAŃ

4.1 Opisowa charakterystyka wyników

Tabela 1. Średnie, odchylenia standardowe, minimum i maksimum dla poszczególnych zmiennych.

Zmienna	Średnia	Odchylenie standardowe	Minimum	Maksimum
Orientacja na działanie w sytuacjach niepowodzenia (AOF)	4,14	3,18	0,00	12,00
Zmienna	Średnia	Odchylenie Standardowe	Minimum	Maksimum
Orientacja na działanie w sytuacjach decyzyjnych (AOD)	5,95	2,97	0,00	11,00
Orientacja na działanie w trakcie wykonywania (AOP)	8,87	2,38	2,00	12,00
Tendencje depresyjne	9,45	8,04	0,00	45,00
Średni wynik strategii nieadaptacyjnych (traktowanych łącznie)	10,87	3,32	4,00	20,00
Średni wynik strategii adaptacyjnych (traktowanych łącznie)	13,56	3,51	4,00	20,00
Obwinianie siebie	10,47	3,21	4,00	17,00
Obwinianie innych	9,83	3,75	4,00	20,00
Ruminacja	13,14	2,97	5,00	20,00
Katastrofizacja	10,63	3,40	4,00	20,00
Akceptacja	14,20	2,84	7,00	20,00
Przeniesienie uwagi na coś pozytywnego	12,53	3,77	4,00	20,00
Koncentracja na planowaniu	14,01	3,08	5,00	20,00
Pozytywne przewartościowanie	13,24	3,15	5,00	20,00
Stwarzanie perspektywy	12,91	3,57	4,00	20,00

Kwestionariusz ACS-90 składa się z trzech podskali. Na każdej z nich można uzyskać od 0 do 12 punktów. Najwyższą średnią uzyskano dla zmiennej orientacji na działanie podczas wykonywania czynności vs. orientacji na stan (AOP), która wyniosła 8,87 (sd = 2,38), najniższą zaś dla zmiennej orientacji na działanie w sytuacjach niepowodzenia, przykrych doświadczeń vs orientacji na stan (pochłonięcia, zaabsorbowania) (AOF), która wyniosła 4,14 (sd = 3,18). Średnia dla zmiennej orientacji na działanie w sytuacjach decyzyjnych vs. orientacji na stan (wahania) wyniosła 5,95 (sd = 2,97). Wyniki te, mówiące o wyższej średniej w wypadku AOP i niższych w wypadku AOF i AOD, są zbieżne z tymi jakie uzyskano w innych badaniach. (Khul 1994, s. 55) . Rozkład zmiennej AOF okazał się być skośny dodatnio (s = 0,68), rozkład zmiennej AOD prawie symetryczny (s = -0,15), natomiast rozkład zmiennej AOP skośny ujemnie (s = -0,76)

Kwestionariusz do badania stopnia i nasilenia symptomów depresyjnych składa się z 21 pozycji (twierdzeń), z których każdemu przypisany jest punkt na skali od 0 do 3. Wynik ogólny to suma punktów dla poszczególnych pozycji. Uzyskana średnia wyniosła 9,45 (sd = 8,04). Wyniki znalazły się w przedziale od 0 do 45. Rozkład okazał się być wyraźnie skośny dodatnio (s = 1,64), co nie jest zaskoczeniem, zważywszy na rzadkie występowanie nasilonych objawów depresji w populacji. Dlatego też, dla potrzeb badania przyjęto, że o wystąpieniu tendencji depresyjnych będą mówić wyniki od 10 wzwyż, wyniki mieszczące się w przedziale od 0 do 9 będą zaś oznaczać brak tendencji depresyjnych. Podział ten jest zgodny z zaleceniami kryterialnymi, które wiążą występowanie stanów depresyjnych z wynikiem wynoszącym 10 lub więcej punktów.

Jeśli chodzi o poznawcze strategie regulacji emocji, średnia dla strategii adaptacyjnych (traktowanych łącznie) wyniosła 13,56 (sd = 20,8) i była on wyższa niż średnia dla strategii nieadaptacyjnych (traktowanych łącznie) która wyniosła 10,87 (sd = 17,9). Jest to zgodne z tym co uzyskano we wcześniejszych badaniach (Garnefsky i in. 2001). Najczęściej stosowną strategią była strategia akceptacji ze średnią wynoszącą 14,20 (sd = 2,84). Najrzadziej stosowano strategie obwiniania innych. Tu średnia wyniosła jedynie 9,98 (sd = 3,75).

4.2 Metody analizy statystycznej

Przeprowadzono trójczynnikową analizę wariancji z powtarzanym pomiarem w obrębie jednego czynnika (klasy sytuacji). Czynnikami były zawsze klasa sytuacji, poziom tendencji depresyjnych oraz jeden z trzech następujących: orientacja na działanie/stan w sytuacjach niepowodzenia (AOF), orientacja na działanie/stan podczas planowania i podejmowania decyzji (AOD) lub orientacja na stan/zmienność (AOP). Zmienną zależną były kolejno:

• średni wynik częstości stosowania nieadaptacyjnych poznawczych strategii regulacji emocji (traktowanych łącznie)

• średni wynik częstości stosowania adaptacyjnych poznawczych strategii regulacji emocji (traktowanych łącznie)

• częstość stosowania poszczególnych poznawczych strategii regulacji emocji.

4.3 Właściwości wolicjonalne i tendencje depresyjne a częstość stosowania strategii nieadaptacyjnych (traktowanych łacznie) w sytuacji niepowodzenia i straty

Nie wykazano wpływu rodzaju sytuacji na częstość stosowania nieadaptacyjnych strategii regulacji emocji (traktowanych łącznie). Ujawniono natomiast istotny efekt międzyobiektowy poziomu tendencji depresyjnych, zarówno przy kontroli czynnika orientacji na działanie w sytuacjach niepowodzenia (F[1;135] = 8,58; p < 0,01), jak i przy kontroli czynnika orientacji na działanie w sytuacjach decyzyjnych (F[1;135] = 5,21; p < 0,05), jak też przy kontroli czynnika orientacji na działanie podczas wykonywania czynności (F[1;135] = 11,69; p < 0,01). Osoby charakteryzujące się tendencjami depresyjnymi stosowały strategie nieadaptacyjne istotnie częściej, niż osoby niedepresyjne (
= 11,56 wobec
=10,46 w wypadku kontroli czynnika AOF;
= 11,28 wobec
= 10,46 przy kontroli czynnika AOD, oraz
= 11,56 wobec
= 10,31 przy kontroli czynnika AOP). Analiza ujawniła również istotny efekt miedzyobiektowy następujących czynników:

• czynnika orientacji na działanie w sytuacjach niepowodzenia, przykrych doświadczeń [AOF] (F[1;135] = 10,39; p < 0,01). Osoby zorientowane na stan stosowały strategie nieadaptacyjne (traktowane łącznie) istotnie częściej (
  = 11,62) niż osoby zorientowane na działanie (
  = 10,41).

• czynnika orientacji na działanie w sytuacjach decyzyjnych [AOD] (F[1;135] = 15,51; p < 0,001). Osoby zorientowane na stan stosowały strategie nieadaptacyjne istotnie częściej (
  = 11,60) niż osoby zorientowane na działanie (
  = 10,04).

• czynnika orientacji na działanie podczas wykonywania czynności [AOP] (F[1;135] = 10,32; p < 0,01). Osoby zorientowane na stan stosowały strategie nieadaptacyjne istotnie częściej (
  = 11,53) niż osoby zorientowane na zmienność (
  = 10,35).

4.4 Właściwości wolicjonalne i tendencje depresyjne a częstość stosowania poszczególnych nieadaptacyjnych strategii w sytuacji niepowodzenia i strat

Dla strategii obwiniania siebie, analiza wykazała istotny efekt wewnątrzobiektowy rodzaju sytuacji i to zarówno w wypadku kontroli czynnika AOF (F[1;135] = 4,79; p < 0,05), przy kontroli czynnika AOD (F[1;135] = 3,98; p < 0,05), jak też przy kontroli czynnika AOP (F[1;135] = 4,31; p < 0,05). Strategia obwiniania siebie była częściej stosowana w sytuacji niepowodzenia niż w sytuacji straty (odpowiednio
= 11,26 wobec
=10,61 przy kontroli AOF;
= 11,14 wobec
= 10,50 przy kontroli AOD; oraz M = 11,19 wobec
= 10,59 przy kontroli AOP). Analiza ujawniła także istotny efekt międzyobiektowy poziomu tendencji depresyjnych, zachodzący przy kontroli czynnika AOF (F[1;135] = 8,78; p = 0,004), a także w wypadku kontroli czynnika AOD (F[1;135] = 6,02; p < 0,05) oraz przy kontroli czynnika AOP (F[1;135] = 10,37; p < 0,05). Osoby charakteryzujące się tendencjami depresyjnymi stosowały strategię obwiniania siebie częściej niż osoby niedepresyjne (odpowiednio
= 11,67 wobec
= 10,20 przy kontroli AOF;
= 11,46 wobec
= 10,18 przy kontroli AOD i
= 11,67 wobec
= 10,11 przy kontroli AOP). Uzyskano również istotny efekt międzyobiektowy czynnika orientacji na działanie w sytuacjach decyzyjnych [AOD] (F[1;135] = 6,07; p < 0,05). Osoby zorientowane na stan stosowały strategię obwiniania siebie częściej (
= 11,46) niż osoby zorientowane na działanie (
= 10,18)

Podobnie dla strategii ruminacji uzyskano istotny efekt wewnątrzobiektowy rodzaju sytuacji (F[1;135] = 6,57; p < 0,05 przy kontroli AOF; F[1;135] = 8,62; p < 0,05 przy kontroli AOD, oraz F[1;135] = 8,97; p < 0,05 przy kontroli AOP). W sytuacji straty strategia ruminacji była stosowana częściej niż w sytuacji niepowodzenia (odpowiednio
= 13,23 wobec
= 12,55 przy kontroli AOF;
= 13,05 wobec
= 12,21 przy kontroli AOD i
= 13,15 wobec
= 12,38 przy kontroli AOP). Poziom tendencji depresyjnych różnicował w sposób istotny częstość użycia strategii ruminacji, jednak jedynie w wypadku kontroli czynnika AOP (F[1;135] = 5,78; p < 0,05). Strategia ruminacji jest istotnie częściej stosowana przez osoby charakteryzujące się tendencjami depresyjnymi (
= 13,35) niż przez osoby niedepresyjne (
= 12,87). Analiza wykazała również istotne efekty międzyobiektowe dla czynników: orientacji na działanie w sytuacji niepowodzenia, przykrych doświadczeń [AOF] (F[1;135] = 14,98; p < 0,01), orientacji na działanie w sytuacjach decyzyjnych [AOD] (F[1;135] = 12,35; p < 0,01) oraz orientacji na działanie podczas wykonywania czynności [AOP] (F[1;135] = 4,81; p < 0,05). Osoby zorientowane w sytuacji niepowodzenia na stan stosowały strategię rumiancji istotnie częściej (
= 13,80) niż osoby zorientowane w sytuacji niepowodzenia na działanie (
= 11,97), podobnie jak osoby zorientowane na stan w sytuacji decyzyjnej stosowały strategię ruminacji istotnie częściej (M = 13,54) niż osoby zorientowane w sytuacji decyzyjnej na działanie (
= 11,72). Także w przypadku AOP, osoby zorientowane na zmienność stosowały strategię ruminacji istotnie częściej (
= 13,30) niż osoby zorientowane na działanie (
= 12,24).

Dla strategii katastrofizacji analiza ujawniła istotny efekt wewnątrzobiektowy rodzaju sytuacji, zachodzący przy kontroli AOP (F[1;135] = 6,03; p < 0,05). W sytuacji straty strategia katastrofizacji była stosowana istotnie częściej (
= 10,74) niż w sytuacji niepowodzenia (
= 10,07). Uzyskano też istotny efekt międzyobiektowy czynnika poziomu tendencji depresyjnych (F[1;135] = 5,37; p < 0,05 przy kontroli czynnika AOF; F[1;135] = 4,46; p < 0,05 przy kontroli czynnika AOD; oraz F[1;135] = 9,68; p < 0,01 przy kontroli czynnika AOP) . Osoby charakteryzujące się tendencjami depresyjnymi stosowały strategię katastrofizacji częściej niż osoby niedepresyjne (
= 10,99 wobec
= 9,82 przy kontroli AOF;
= 10,86 wobec
= 9,68 przy kontroli AOD, oraz
= 11,17 wobec
= 9,64 przy kontroli AOP). Ponadto analiza wykazała istotne efekty międzyobiektowe czynników: orientacji na działanie w sytuacji niepowodzenia, przykrych doświadczeń [AOF] (F[1;135] = 13,63 p < 0,001); orientacji na działanie w sytuacjach decyzyjnych [AOD] (F[1;135] = 7,59; p < 0,01); oraz orientacji działanie podczas wykonywania czynności [AOP] (F[1;135] = 12,69; p < 0,01). Osoby zorientowane na stan w sytuacjach niepowodzenia stosowały strategię katastrofizacji istotnie częściej (
= 11,34) niż osoby zorientowane na działanie (
= 9,47), podobnie jak osoby zorientowane w sytuacjach decyzyjnych na stan stosowały strategię katastrofizacji istotnie częściej (
= 11,04) niż osoby zorientowane na działanie (
= 9,51). Również w przypadku czynnika AOP, osoby zorientowane na zmienność stosowały strategię karastrofizacji częściej (
= 11,28) niż osoby zorientowane na działanie (
= 9,53).

Dla strategii obwiniania innych analiza ujawniła istotny efekt interakcji czynnika orientacji na działanie w sytuacjach decyzyjnych (AOD) i rodzaju sytuacji (F[1;135] = 8,34; p < 0,01). Graficzny obraz tej interakcji prezentuje rycina 1.

Ryc.1 Częstość stosowania strategii obwiniania innych w zależności od rodzaju sytuacji i AOD

Testy post hoc (p < 0,05) wykazały że, osoby zorientowane na stan stosowały strategię obwiniania innych istotnie częściej w sytuacji straty niż w sytuacji niepowodzenia. Ponadto w sytuacji straty osoby zorientowane na stan stosowały strategię obwiniania innych istotnie częściej niż osoby zorientowane na działanie.

Częstość stosowania strategii obwiniania innych również efektem interakcji poziomu tendencji depresyjnych i rodzaju sytuacji (F[1;135] = 5,48; p < 0,05). Prezentuje to rycina 2.

Ryc. 2 Częstość stosowania strategii obwiniania innych w zależności od poziomu tendencji depresyjnych i rodzaju sytuacji

Testy post hoc (p<0,05) wykazały, że osoby o tendencjach depresyjnych stosują strategię obwiniania innych istotnie częściej w sytuacji straty niż w sytuacji niepowodzenia. Ponadto w sytuacji straty strategia obwiniania innych jest stosowana istotnie częściej przez osoby o tendencjach depresyjnych niż przez osoby niedepresyjne

Ponadto dla strategii obwiniania innych uzyskano istotne efekty międzyobiektowe czynników: orientacji na działanie w sytuacjach decyzyjnych [AOD] (F[1;135] = 6,78; p < 0,05) oraz orientacji na działanie podczas wykonywania czynności vs orientacji na zmienność [AOP] (F[1;135] = 9,23; p < 0,01). Osoby zorientowane w sytuacjach decyzyjnych na stan stosowały strategię obwiniania innych istotnie częściej (
= 10,37) niż osoby zorientowane w na działanie (
= 8,76). Podobnie w przypadku czynnika AOP, osoby zorientowane na zmienność stosowały strategię obwiniania innych istotnie częściej (
= 10,52) niż osoby zorientowane na działanie (
= 8,84).

4.5 Właściwości wolicjonalne i tendencje depresyjne a częstość stosowania strategii adaptacyjnych (traktowanych łącznie) w sytuacji niepowodzenia i straty

Dla strategii adaptacyjnych (traktowanych łącznie) uzyskano efekt interakcji czynnika orientacji na działanie po niepowodzeniu [AOF] i klasy sytuacji (istotność na poziomie tendencji; F[1;135] = 3,15; p = 0,078). Graficzny obraz tej interakcji przedstawiono na rycinie 3.

Ryc.3 Częstość stosowania strategii adaptacyjnych w zależności od rodzaju sytuacji AOF

Testy post hoc (p<0,05) wykazały, że osoby zorientowane na stan stosowały strategie adaptacyjne istotnie częściej w sytuacji niepowodzenia niż w sytuacji straty. Ponadto w sytuacji straty strategie adaptacyjne były stosowane istotnie częściej przez osoby zorientowane na działanie niż przez osoby zorientowane na stan.

4.6 Właściwości wolicjonalne i tendencje depresyjne a częstość stosowania pojedynczych strategii adaptacyjnych w sytuacji niepowodzenia i straty

Jeśli chodzi o poszczególne strategie adaptacyjne, dla strategii akceptacji analiza ujawniła istotny efekt wewnątrzobiektowy rodzaju sytuacji zachodzący przy kontroli czynnika orientacji na działanie w sytuacji niepowodzenia, przykrych doświadczeń [AOF] (F[1,135] = 10,00; p < 0,01), oraz przy kontroli czynnika orientacji na działanie w sytuacjach decyzyjnych [AOD] (F[1,135] = 12,37; p < 0,01). Strategia akceptacji była stosowana istotnie częściej w sytuacji straty niż w sytuacji niepowodzenia (odpowiednio
= 14,19 wobec
= 13,39 przy kontroli AOF, oraz
=13,98 wobec
= 13,64 przy kontroli AOD).

Dla strategii akceptacji ujawniono ponadto efekt interakcji rodzaju sytuacji i orientacji na działanie w sytuacjach decyzyjnych [AOD] (F[1,135] = 10,39; p < 0,01) na strategię akceptacji. Graficzny obraz tej interakcji prezentuje rycina 4.

Ryc. 4 Częstość stosowania strategii akceptacji w zależności od rodzaju sytuacji i AOD

Testy post hoc (p<0,05) wykazały, że osoby zorientowane na działanie stosują strategię akceptacji istotnie częściej w sytuacji straty niż w sytuacji niepowodzenia. Ponadto w sytuacji niepowodzenia osoby zorientowane na stan stosują strategię akceptacji istotnie częściej niż osoby zorientowane na działanie.

Dla strategii przeniesienia uwagi na coś pozytywnego uzyskano istotny efekt wewnątrzobiektowy klasy sytuacji zachodzący przy kontroli czynnika orientacji na działanie podczas wykonywania czynności [AOP] (F[1,135] = 4,07; p < 0,05). Strategia przeniesienia uwagi na coś pozytywnego była stosowana istotnie częściej (
= 13,03) w sytuacji niepowodzenia niż w sytuacji straty (
= 12,44). Dla strategii tej uzyskano również efekt międzyobiektowy czynnika orientacji na działnie w sytuacjach niepowodzenia [AOF] (F[1,135] = 4,92; p < 0,05). Osoby zorientowane na działanie stosowały strategię przeniesienia na coś pozytywnego istotnie częściej (
= 13,52) niż osoby zorientowane na stan (
= 12,11).

Dla strategii pozytywnego przewartościowania analiza ujawniła istotny efekt wewnątrzobiektowy rodzaju sytuacji zachodzący przy kontroli czynnika orientacji na działanie w trakcie wykonywania czynności [AOP] (F[1,135] = 4,86; p < 0,05). Strategia pozytywnego przewartościowania była stosowana istotnie częściej (
= 13,79) w sytuacji niepowodzenia niż w sytuacji straty (
= 13,23).

5. PODSUMOWANIE I DYSKUSJA WYNIKÓW

Pierwszym pytaniem badawczym było: „Jaka jest sytuacyjna specyfika stosowania poznawczych strategii regulacji emocji, tj. czy istnieją różnice w częstości stosowania poznawczych strategii regulacji emocji między sytuacjami niepowodzenia (porażki) i sytuacjami straty”. Analiza wyników ujawniła, że rodzaj sytuacji różnicuje częstość stosowania pięciu poznawczych strategii regulacji emocji: 2 adaptacyjnych i 3 nieadaptacyjnych. Strategie ruminacji, katastrofizacji i akceptacji są stosowane częściej w sytuacji straty niż w sytuacji niepowodzenia. Z kolei strategie obwiniania siebie i przeniesienia uwagi są stosowane częściej w sytuacji niepowodzenia niż w sytuacji straty.

Wynik ten można wyjaśnić, odwołując się do odmiennych, specyficznych charakterystyk analizowanych klas sytuacji. Tak jak to zostało już powiedziane, sytuacja niepowodzenia (porażki) może być postrzegana jako rezultat własnych działań w większym stopniu niż sytuacja straty. Dlatego też nie dziwi specjalnie to, że osoby czują się odpowiedzialne i częściej obwiniają się za doznaną porażkę w tej sytuacji. Z kolei sytuacja straty, jako mniej zależna od osoby może sprawiać, że łatwiej jest zaakceptować coś, na co nie ma się wpływu. Nie bez znaczenia są tu uwarunkowania kulturowe, które wyrażają się w stwierdzeniach mówiących o „woli bożej” czy „dopuście bożym” i nakazują pogodzenie się z wydarzeniami, których autorstwo przypisuję się „sile wyższej”; Bogu. Tego typu normy kulturowe są na pewno żywsze w społeczeństwach bardziej religijnych, np.: muzułmańskim, funkcjonują jednak nadal i w naszym kręgu kulturowym. Silniejsze emocje negatywne, pojawiające się w kontekście sytuacji straty, tłumaczyć mogą z kolei częstsze użycie strategii ruminacji i katastrofizacji w przypadku tej sytuacji. Wydaje się, że dobór przykładów sytuacji zamieszczonych w instrukcji (szczególnie „śmierć kogoś bliskiego”) mógł dodatkowo potęgować ten efekt. Konieczne jest rozszerzenie badań o dodatkowe sposoby identyfikacji sytuacji straty i niepowodzenia.

Drugim pytaniem badawczym było: „Czy i jak tendencje depresyjne, orientacja na działnie/stan oraz interakcja między nimi różnicuje częstość stosowania poznawczych strategii regulacji emocji w różnych klasach sytuacji życiowych (straty, niepowodzenia)” Otrzymane wyniki pozwalają odpowiedzieć na nie twierdząco, ale tylko w pewnym zakresie. Nie wykazano bowiem interakcyjnego wpływu 3 czynników: właściwości wolicjonalnych, tendencji depresyjnych i klasy sytuacji na częstość stosowania poznawczych strategii regulacji emocji. Ujawniono natomiast, że tendencje depresyjne różnicują częstość stosowania strategii obwiniania innych w odmiennych klasach sytuacji trudnych, zaś właściwości wolicjonalne - częstość stosowania strategii akceptacji i strategii obwiniania w tych sytuacjach. I tak, okazało się, że w przypadku strategii obwiniania innych, sytuacja straty bardziej sprzyja stosowaniu tej strategii, ale tylko u osób z tendencjami depresyjnymi, nie zaś u osób niedepresyjnych. Jakkolwiek osoby depresyjne generalnie stosują strategie nieadaptacyjne częściej niż osoby niedepresyjne (Garnefski i in. 2001), to jednak w przypadku strategii obwiniania innych zależność ta jest prawdziwa jedynie w przypadku sytuacji straty, a nie sytuacji niepowodzenia. Dlaczego osoby depresyjne mają większą skłonność do obwiniania innych w sytuacji straty niż w sytuacji niepowodzenia? Odpowiedzi dostarczyć tu może psychodynamiczne ujęcie depresji, które upatruje jej przyczyn w utracie w dzieciństwie ważnego „obiektu” [rodzica] (np.: Grunberger, 1992). Strata jest źródłem złości, kierowanej początkowo właśnie w stronę „obiektu”, który odchodzi. Być może to pierwotne doświadczenie bycia opuszczonym stanowi pewnego rodzaju schemat do którego osoba przyrównuje nieświadomie wszystkie następne sytuacje straty. Jeśli tak, to może ona kojarzyć stratę z byciem opuszczanym i złością skierowaną wobec innej osoby. Kiedy zaś jest się złym na otoczenie, ma się większą skłonność do obwiniania go za doznawane przykrości. Słabym punktem tego wyjaśnienia jest to, że według ujęcia psychodynamicznego złość skierowana początkowo do obiektu zostaje następnie skierowana przeciwko sobie - należało by więc może oczekiwać raczej ujawnienia zależności dotyczących obwiniania siebie.

Właściwości wolicjonalne różnicują częstość stosowania strategii adaptacyjnych (traktowanych łącznie}, ale tylko w sytuacji straty, nie zaś niepowodzenia. Ponadto, chociaż właściwości wolicjonalne różnicują częstość stosowania strategii obwiniania innych, to -znowu - różnice te zachodzą jedynie w przypadku sytuacji straty, nie zaś niepowodzenia. Przeciwnie dzieje się w wypadku strategii akceptacji. Tutaj właściwości wolicjonalne różnicują częstość stosowania strategii akceptacji jedynie w sytuacji niepowodzenia, nie zaś straty. Należy zauważyć, że jeśli chodzi o strategię obwiniania innych to zarówno tendencje depresyjne jak i właściwości wolicjonalne różnicują częstość jej stosowania jedynie w sytuacji straty. To, że ta sama zależność występująca u osób z tendencjami depresyjnymi, jak i zorientowanych na stan zgodne jest z teoretycznymi założeniami Khula (1994), który w orientacji na stan widzi jedną z przyczyn zaburzeń depresyjnych.

Warto by jeszcze odpowiedzieć na pytanie: na ile otrzymane wyniki można generalizować na szerszą populacje? Ze względu na specyficzną grupę osób badanych, jest to co najmniej problematyczne. W badaniu brały udział głównie kobiety, a wiele danych świadczy o tym, że reagują one na stres i negatywne emocje inaczej niż mężczyźni. Wśród typowych dla kobiet reakcji na emocjonalne cierpienie Noel-Hoeksema (1991: za Hamen 2004) wymienia: rozpamiętywanie, koncentracje na sobie oraz nadmierne analizowanie problemów i własnych uczuć. Mężczyźni z kolei starają się raczej rozwiązać problem, lub też, przeciwnie, zapominają o nim, ewentualnie piją. Podobnie Habrat (2000) otrzymała wyniki, mówiące o tym, że w sytuacji stresowej kobiety istotnie częściej niż mężczyźni stosują strategie polegające na koncentracji na emocjach. W tym ostatnim wypadku jednak, istotne różnice pojawiły się wyłącznie w grupie osób z przebytą dużą depresją, co nasuwa na myśl wspomniane już wcześniej zależności między depresją a ruminacją. Jak to zostało już powiedziane, ruminacje mogą być uznawane za jeden z czynników podtrzymujących i nasilających depresje (Noel-Hoeksema 1991). Biorąc to wszystko pod uwagę, zasadny wydaje się postulat replikacji badania, tym razem przeprowadzonego na grupie osób bardziej zrównoważonej pod względem płci.

Niniejsze badanie wykazało istnienie różnic w częstości stosowania poznawczych strategii regulacji emocji, w zależności od klasy sytuacji, tj. sytuacji straty bądź niepowodzenia. Należy tu jednak przypomnieć, że mimo różnic, o których była już mowa, obie wyżej wymienione klasy sytuacji są również do siebie dość podobne. Według klasyfikacji zaproponowanej przez Tomaszewskiego (1977) obie te sytuacje można określić jako sytuacje deprywacji i zagrożenia, należące do szerszej kategorii sytuacji trudnych. Planując następne badania, należało by wiec zastanowić się, czy nie lepiej skoncentrować się na innych, bardziej odmiennych klasach sytuacji. Można bowiem przypuszczać, że większe zróżnicowanie między klasami przełoży się na większe różnice w częstości stosowania poznawczych strategii regulacji emocji.

6. B I B L I O G R A F I A

Anderson, C. A., Miller, R. S., Riger, A. L., Dill, J. C. i Sedikides, C. (1994). Behavioural and

characterological styles as predictors of depression and loneliness: review, refinement and test. Journal of Personality and Social Psychology, 66, 549-558.

Beck, A. T., Ward, C. H., Mendelsohn, M., Mock, J. i Erbaugh, J. (1961). An inventory for

measuring depression. Archives for General Psychiatry, 4, 561-571.

Beck, A. T., Steer, R. A. i Garbin, M. G., (1988). Psychometric properties of the Beck

Depression Inventory: Twenty five years of evaluation. Clinical psychology Review, 8, 77-100.

Fajkowska-Stanik, M. i Marszał-Wiśniewska, M. (2003). Depresja i emocje: ujecie

transakcyjne. Studia Psychologiczne,11, 107-132.

Garnefsky, N., Kraaij, V. i Spinhoven, P. (2001). Negative life events, cognitive emotion

regulation and emotional problems. Personality and Individual Differences, 30, 1311-1327.

Garnefsky, N., Van Den Kommer, T. i Kraaij, V. (2002). The relationship between cognitive

emotion regulation strategies and emotional problems: comparison between clinical and nonclinical. European Journal of Personality 16, 403 - 420.

Grunberger, B. (1992). Studium o depresji w aspekcie narcystycznym. W: K. Walewska i

Pawlik (red.) Depresja: ujęcie psychoanalityczne. Warszawa: PWN.

Habrat, E. (2000). Styl radzenia sobie ze stresem w grupie osób z zespołami depresyjnymi.

Lęk i Depresja t.5, nr 2, 105-112.

Hammen, C. (2004). Depresja Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Ingram, R. E. (1990). Self-focused attention in clinical disorders: Review and conceptual

model. Psychological Bulettin, 107, 156-176.

Khul, J. i Beckerman J. (1985). Historical perspectives in study of action control. W: J. Khul

i J. Beckerman (red.), Action Control: From Cognition to Behavior (s. 89-100).

Berlin: Springer-Verlag.

Khul, J. i Beckmann, J. (red.) (1994). Volition and personality: action versus state

orientation. Gottingen: Hogrefe &Huber Publishers.

Lazarus, R. S. (1991). Emotion and adaptation. London: Oxford University Press.

Marszał-Wiśniewska, M. (1990). Kwestionariusz Kontroli Działania J. Khula Studia

Psychologiczne, 28, 41-51.

Marszał-Wiśniewska, M. (1999). Siła woli a temperament Warszawa: Wydawnictwo IP

PAN.

Marszał -Wisniewska, M. (2002). Adaptacja Skali Kontroli Działania J.Kuhula (ACS-90)

Studia Psychologiczne, 40 (2), 77-106.

Marszał -Wiśniewska, M. i Fajkowska-Stanik, M. (2005). Polska adaptacja Kwestionariusza

Poznawczej Regulacji Emocji. Materiał niepublikowany.

Nomen-Hoeksema, S. N. (1991). Responses to depression and their effects on duration of

depresion episodes Journal of abnormal Psychology, 100, 569-582.

Noel-Hoeksema, S., Parker, L. E. i Larson, J. (1994). Ruminative coping with depressed

mood following loss. Journal of Personality and Social Psychology, 67, 92-104.

Noel-Hoeksema, S., McBride, A. i Larson, J. (1997). Rumination ad psychological distress

among bereaved partners. Journal of Personality and Social Psychology, 72, 855-862.

Parnowski, T. i Jernejczyk, W. (1977). Inwentarz Depresji Becka w ocenie nastroju osób

zdrowych i chorych na choroby afektywne. Psychiatria Polska, tom 11, nr 4, 417-421.

Potoczek, A. (2000). Depresyjne zaburzenia poznawcze w zespole lęku napadowego i

dystymii Lęk i Depresja t.5, nr 4, 225-238.

Rosenhan, D.. i Seligmann, M. (1994). Psychopatologia. Tom Pierwszy. Część Piąta:

Depresja i Schizofrenia (s. 259 - 422) Warszawa: PTP.

Sullivan, M. J. L., Bishop, S. R. I Pivik, J. (1995). The Pain catastrophizing scale:

development and validation. Psychological Assessment, 7, 524-532.

Watkins, E. i Baracaia S, (2001) Why do people ruminate In dysphoric moods. Personality

and individual differences, 30, 723-734.

Wojciszke, B. (2003). Skale regulacji nastroju. W: M. Marszał-Wiśniewska, T.

Klonowicz i M. Fajkowska-Stanik (red.). Psychologia różnic indywidualnych. Wybrane zagadnienia(s.163-180). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne

Tomaszewski. T, (1977). Psychologia Warszawa: PWN.

.

7. Z A Ł Ą C Z N I K I

1.A. Kwestionariusz Poznawczej Regulacji Emocji (sytuacja straty)

1.B. Kwestionariusz Poznawczej Regulacji Emocji (sytuacja niepowodzenia)

2. Skala Kontroli Działania J. Khula (ACS-90)

3. Inwentarz Depresji Becka

4. Metryczka

1.A. KWESTIONARIUSZ KPRE

Jak sobie radzisz z różnymi wydarzeniami, które Cię spotykają?

Każdy z nas teraz staje lub kiedyś stawał w obliczu negatywnych lub nieprzyjemnych wydarzeń, wiążących się z sytuacją straty. Każdy z nas reaguje na nie w swój własny sposób. Spróbuj przypomnieć sobie takie sytuacje, w których doświadczyłeś(-łaś) straty.

Przykładem mogą być: śmierć kogoś bliskiego, rozstanie się z ukochaną osobą, długa rozłąka, utrata czegoś ważnego, itp.

Przypomnij sobie dwie takie sytuacje ze swojego życia i opisz je w kilku słowach:

1.............................................................................................................................

2.............................................................................................................................

Wskaż proszę przy poniższych zdaniach co na ogół myślisz, czujesz, kiedy doświadczasz negatywnych lub nieprzyjemnych zdarzeń w tego typu sytuacjach straty.

Prosimy zakreśl przy każdym zdaniu odpowiednią cyfrę na skali.

1. (prawie) nigdy

2. rzadko

3. czasami

4. często

5. (prawie) zawsze

1. Czuję, że jestem jedyną osobą winną za to, co się stało.	1 2 3 4 5
2. Myślę, że muszę zaakceptować to, co się zdarzyło.	1 2 3 4 5
3. Ciągle myślę o tym, jak się czuję w związku z tym, czego doświadczyłem (-łam).	1 2 3 4 5
4. Myślę o milszych rzeczach niż te, których doświadczyłem (-łam).44	1 2 3 4 5
5. Myślę, co najlepszego mogę zrobić w tej sytuacji.	1 2 3 4 5
6. Myślę, że mogę się czegoś nauczyć z tego co się stało.	1 2 3 4 5
7. Myślę, że to wszystko, co mnie spotkało, mogłoby być o wiele gorsze.	1 2 3 4 5
8. Ciągle myślę, że to, czego doświadczyłem (-łam) jest o wiele gorsze niż to, czego doświadczyli inni.	1 2 3 4 5
9. Czuję, że inni są winni za to.	1 2 3 4 5
10. Czuję, że ja jestem jedyną osobą odpowiedzialną za to, co się stało.	1 2 3 4 5
11. Myślę, że muszę zaakceptować tę sytuację.	1 2 3 4 5
12. Jestem zaabsorbowany (-a) myślami i uczuciami w związku z tym, czego doświadczyłem (-łam).	1 2 3 4 5
13. Myślę o przyjemnych rzeczach, które nie mają nic wspólnego z tym, co mnie spotykało.	1 2 3 4 5

1. (prawie) nigdy

2. rzadko

3. czasami

4. często

5. (prawie) zawsze

14. Myślę o tym, jak najlepiej mogę poradzić sobie z tą sytuacją.	1 2 3 4 5
15. Myślę, że mogę stać się silniejszą osobą w wyniku tego, co się zdarzyło.	1 2 3 4 5
16. Myślę, że inni ludzie przechodzą przez o wiele gorsze rzeczy.	1 2 3 4 5
17. Nieustannie myślę, jak okropne jest to, czego doświadczyłem (-łam).	1 2 3 4 5
18. Czuję, że inni są odpowiedzialni za to, co się stało.	1 2 3 4 5
19. Myślę o błędach, jakie popełniłem (-łam) w związku z tym zdarzeniem.	1 2 3 4 5
20. Myślę, że nie mogę nic w tej sprawie zmienić.	1 2 3 4 5
21. Chcę zrozumieć, dlaczego czuję się tak, jak się czuję wobec tego czego doświadczyłem (-łam).	1 2 3 4 5
22. Myślę o czymś miłym, zamiast o tym co się stało.	1 2 3 4 5
23. Myślę o tym, jak zmienić tę sytuację.	1 2 3 4 5
24. Myślę, że ta sytuacja ma także swoje dobre strony.	1 2 3 4 5
25. Myślę, że to nie było takie złe w porównaniu z innymi rzeczami.	1 2 3 4 5
26. Myślę, że to, czego doświadczyłem (-łam) jest czymś najgorszym, co tylko może zdarzyć się człowiekowi.	1 2 3 4 5
27. Myślę o błędach, jakie inni popełnili w tej sprawie.	1 2 3 4 5
28. Myślę, że w gruncie rzeczy przyczyna musi być we mnie.	1 2 3 4 5
29. Myślę, że muszę nauczyć się z tym żyć.	1 2 3 4 5
30. Rozwodzę się nad uczuciami, które ta sytuacja we mnie wywołała.	1 2 3 4 5
31. Myślę o miłych doświadczeniach.	1 2 3 4 5
32. Planuję, co najlepszego mogę zrobić w tej sytuacji.	1 2 3 4 5
33. Szukam pozytywnych stron tej sprawy.	1 2 3 4 5
34. Mówię sobie, że są gorsze rzeczy w życiu.	1 2 3 4 5
35. Nieustannie myślę, jak okropna była ta sytuacja.	1 2 3 4 5
36. Myślę, że w gruncie rzeczy przyczyna tego leży w innych osobach.	1 2 3 4 5

Dziękujemy za wypełnienie kwestionariusza.

1.B. KWESTIONARIUSZ KPRE

Jak sobie radzisz z różnymi wydarzeniami, które Cię spotykają?

Każdy z nas teraz staje lub kiedyś stawał w obliczu negatywnych lub nieprzyjemnych wydarzeń, w sytuacji porażki bądź niepowodzenia. Każdy z nas reaguje na nie
w swój własny sposób. Spróbuj przypomnieć sobie taką sytuację, w której doświadczyłeś (-łaś) niepowodzenia.

Przykładem mogą być sytuacje: kiedy nie zaliczyłeś(-łaś) ważnego egzaminu, spóźniłeś(-łaś) się na ostatni autobus (pociąg, tramwaj), zapomniałeś(-łaś) zabrać ze sobą bardzo ważną rzecz, nieudany urlop, itp.

Przypomnij sobie dwie takie sytuacje ze swojego życia i opisz je w kilku słowach:

1.............................................................................................................................

2.............................................................................................................................

Wskaż proszę przy poniższych zdaniach co na ogół myślisz, czujesz, kiedy doświadczasz negatywnych lub nieprzyjemnych zdarzeń w tego typu sytuacjach niepowodzenia.

Prosimy zakreśl przy każdym zdaniu odpowiednią cyfrę na skali.

1. (prawie) nigdy

2. rzadko

3. czasami

4. często

5. (prawie) zawsze

1. Czuję, że jestem jedyną osobą winną za to, co się stało.	1 2 3 4 5
2. Myślę, że muszę zaakceptować to, co się zdarzyło.	1 2 3 4 5
3. Ciągle myślę o tym, jak się czuję w związku z tym, czego doświadczyłem (-łam).	1 2 3 4 5
4. Myślę o milszych rzeczach niż te, których doświadczyłem (-łam).	1 2 3 4 5
5. Myślę, co najlepszego mogę zrobić w tej sytuacji.	1 2 3 4 5
6. Myślę, że mogę się czegoś nauczyć z tego co się stało.	1 2 3 4 5
7. Myślę, że to wszystko, co mnie spotkało, mogłoby być o wiele gorsze.	1 2 3 4 5
8. Ciągle myślę, że to, czego doświadczyłem (-łam) jest o wiele gorsze niż to, czego doświadczyli inni.	1 2 3 4 5
9. Czuję, że inni są winni za to.	1 2 3 4 5
10. Czuję, że ja jestem jedyną osobą odpowiedzialną za to, co się stało.	1 2 3 4 5
11. Myślę, że muszę zaakceptować tę sytuację.	1 2 3 4 5
12. Jestem zaabsorbowany (-a) myślami i uczuciami w związku z tym, czego doświadczyłem (-łam).	1 2 3 4 5
13. Myślę o przyjemnych rzeczach, które nie mają nic wspólnego z tym, co mnie spotykało.	1 2 3 4 5

1. (prawie) nigdy

2. rzadko

3. czasami

4. często

5. (prawie) zawsze

14. Myślę o tym, jak najlepiej mogę poradzić sobie z tą sytuacją.	1 2 3 4 5
15. Myślę, że mogę stać się silniejszą osobą w wyniku tego, co się zdarzyło.	1 2 3 4 5
16. Myślę, że inni ludzie przechodzą przez o wiele gorsze rzeczy.	1 2 3 4 5
17. Nieustannie myślę, jak okropne jest to, czego doświadczyłem (-łam).	1 2 3 4 5
18. Czuję, że inni są odpowiedzialni za to, co się stało.	1 2 3 4 5
19. Myślę o błędach, jakie popełniłem (-łam) w związku z tym zdarzeniem.	1 2 3 4 5
20. Myślę, że nie mogę nic w tej sprawie zmienić.	1 2 3 4 5
21. Chcę zrozumieć, dlaczego czuję się tak, jak się czuję wobec tego czego doświadczyłem (-łam).	1 2 3 4 5
22. Myślę o czymś miłym, zamiast o tym co się stało.	1 2 3 4 5
23. Myślę o tym, jak zmienić tę sytuację.	1 2 3 4 5
24. Myślę, że ta sytuacja ma także swoje dobre strony.	1 2 3 4 5
25. Myślę, że to nie było takie złe w porównaniu z innymi rzeczami.	1 2 3 4 5
26. Myślę, że to, czego doświadczyłem (-łam) jest czymś najgorszym, co tylko może zdarzyć się człowiekowi.	1 2 3 4 5
27. Myślę o błędach, jakie inni popełnili w tej sprawie.	1 2 3 4 5
28. Myślę, że w gruncie rzeczy przyczyna musi być we mnie.	1 2 3 4 5
29. Myślę, że muszę nauczyć się z tym żyć.	1 2 3 4 5
30. Rozwodzę się nad uczuciami, które ta sytuacja we mnie wywołała.	1 2 3 4 5
31. Myślę o miłych doświadczeniach.	1 2 3 4 5
32. Planuję, co najlepszego mogę zrobić w tej sytuacji.	1 2 3 4 5
33. Szukam pozytywnych stron tej sprawy.	1 2 3 4 5
34. Mówię sobie, że są gorsze rzeczy w życiu.	1 2 3 4 5
35. Nieustannie myślę, jak okropna była ta sytuacja.	1 2 3 4 5
36. Myślę, że w gruncie rzeczy przyczyna tego leży w innych osobach.	1 2 3 4 5

Dziękujemy za wypełnienie kwestionariusza.

2. KWESTIONARIUSZ J.KUHLA (ACS-90)

Przy każdym stwierdzeniu wybierz jedną z możliwych odpowiedzi (A lub B) - tę, która bardziej Ciebie dotyczy. Nie opuszczaj żadnego stwierdzenia, przy każdym z nich zaznacz tylko jedną odpowiedź otaczając kółkiem literę A lub B.

1. Kiedy zgubię coś bardzo dla mnie cennego i nie mogę tego nigdzie znaleźć:

1. trudno jest mi skoncentrować się na czymś innym

2. przestaję o tym myśleć po krótkiej chwili

2. Kiedy wiem, że muszę coś szybko skończyć:

1. muszę się zmusić do działania

2. łatwo mi się z tym uporać

3. Kiedy poznam jakąś nową i interesująca grę:

1. szybko się nią nudzę i zabieram się za coś innego

2. wciąga mnie to na długi czas

4. Jeśli tygodniami pracuję nad jednym projektem, po czym wszystko z nim związane idzie źle:

1. pogodzenie się z tym zabiera mi dużo czasu

2. kłopocze mnie to przez chwilę, ale później więcej już o tym nie myślę

5. Kiedy nie mam nic szczególnego do zrobienia i zaczynam się nudzić:

1. trudno mi się zmobilizować do zrobienia czegokolwiek

2. szybko znajduję coś do zrobienia

6. Kiedy pracuję nad czymś ważnym dla mnie:

1. nadal lubię w międzyczasie zajmować się innymi rzeczami

2. wciąga mnie to tak bardzo, że jestem w stanie zajmować się tym przez długi czas

7. Kiedy biorę udział we współzawodnictwie i przegrywam za każdym razem:

1. jestem w stanie szybko przestać myśleć o przegranej

2. myśl o przegranej nie daje mi spokoju

8. Kiedy mam stawić czoła jakiejś trudności:

1. czuję się jakbym stał(a) przed ogromną górą, której nie mogę pokonać

2. szukam odpowiedniego sposobu na rozwiązanie problemu

9. Kiedy oglądam naprawdę dobry film:

1. tak mnie to wciąga, że nie myślę o robieniu niczego innego

2. często mam ochotę zająć się czymś jeszcze w trakcie oglądania filmu

10. Gdybym kupił(a) nowy sprzęt (np. magnetofon) i przypadkowo spadłby on na podłogę i uszkodził się tak, że nie można byłoby go naprawić:

1. Pogodziłbym(abym) się z tym szybko

2. długo nie mógłbym(abym) się z tym pogodzić

11. Kiedy muszę rozwiązać jakiś trudny problem:

1. zwykle nie mam kłopotu z zabraniem się do jego rozwiązywania

2. mam kłopoty z poukładaniem myśli w głowie, co pozwoliłoby mi na zajęcie się tym problemem

12. Kiedy przez dłuższy czas jestem zajęty(a) robieniem czegoś interesującego (np. czytaniem książki lub pracą nad jakimś zadaniem):

1. czasem zastanawiam się, czy to, czym się zajmuję, jest tego warte

2. zwykle jestem tak zaabsorbowany(a) tym co robię, że w ogóle nie zastanawiam się, czy to jest tego warte

13. Jeśli muszę z kimś porozmawiać o czymś ważnym i wciąż nie mogę zastać jego/jej w domu:

1. nie mogę przestać o tym myśleć nawet kiedy robię coś innego

2. szybko o tym zapominam, aż do chwili kiedy ponownie zobaczę tę osobę

14. Kiedy niespodziewanie mam wolny czas i muszę zdecydować, co będę robić:

1. dużo czasu zajmuje mi podjęcie decyzji, jak powinienem(powinnam) spędzić ten wolny czas

2. zwykle potrafię zdecydować się na coś, bez konieczności dużych przemyśleń

15. Kiedy czytam interesujący artykuł w gazecie:

1. zwykle tak mnie to wciąga, że czytam go w całości do końca

2. często zanim dobrnę do końca tego artykułu przeskakuję na inny

16. Kiedy po zrobieniu dużych zakupów zdaję sobie sprawę w domu, że zapłaciłem(am) za dużo i nie mogę odzyskać swoich pieniędzy:

nie mogę skoncentrować się na niczym innym

1. łatwo o tym zapominam

17. Kiedy mam pracę do wykonania w domu:

1. często jest mi trudno zabrać się do tej pracy i ją wykonać

2. zwykle wykonuję ją natychmiast

18. Kiedy jestem na wakacjach i dobrze się bawię:

1. po krótkim czasie mam ochotę robić coś zupełnie innego

2. nawet nie myślę o robieniu czegokolwiek innego aż do końca wakacji

19. Kiedy dowiaduję się, że moja praca jest całkowicie źle wykonana:

1. nie martwię się tym zbyt długo

2. czuje się niezdolny(a) do działania (jak sparaliżowany(a))

20. Kiedy mam do załatwienia wiele ważnych spraw i wszystkie muszą być załatwione w krótkim czasie:

1. często nie wiem od czego zacząć

2. łatwo jest mi zrobić plan działania i trzymać się go

21. Kiedy jeden z moich współpracowników porusza jakiś ciekawy temat:

1. łatwo może przerodzić się to u mnie w długą rozmowę

2. szybko przestaje mnie to interesować i chcę zająć się czymś innym

22. Jeśli utknąłem(ęłam) w korku ulicznym i przez to opuszczam ważne spotkanie:

1. z początku trudno jest mi się zająć czymkolwiek innym

2. szybko zapominam o tym i zajmuję się czymś innym

23. Kiedy naprawdę zależy mi na zrobieniu dwóch rzeczy, ale nie mogę zrobić ich obu:

1. szybko zaczynam jedną z nich i zapominam o drugiej, której nie mogłem wykonać

2. trudno mi przestać myśleć o rzeczy, której nie mogłem(am) zrobić

24. Kiedy jestem zajęty(a) ciekawą pracą:

1. potrzebuję częstych przerw, aby zająć się w tym czasie czymś innym

2. mogę nie przerywać pracy przez dłuższy czas

25. Kiedy coś jest dla mnie ważne, ale mi to nie wychodzi:

1. stopniowo zniechęcam się

2. po prostu zapominam o tym i zabieram się za coś innego

26. Kiedy muszę zająć się czymś ważnym, ale jednocześnie nieprzyjemnym:

1. robię to i mam to za sobą

2. zabiera mi to trochę czasu, zanim zmuszę się, by to zrobić

27. Kiedy prowadzę ciekawą rozmowę z kimś na przyjęciu:

1. mogę przegadać z tą osobą cały wieczór

2. po pewnym czasie wolę zająć się czymś innym

28. Kiedy jestem czymś naprawdę przygnębiony(a):

1. mam trudności z robieniem czegokolwiek

2. łatwo o tym zapominam zajmując się innymi rzeczami

29. Kiedy mam ważne zadanie do wykonania:

1. często spędzam zbyt dużo czasu myśląc o tym, jak zacząć

2. nie mam problemu z rozpoczęciem tego zadania

30. Kiedy okazuje się, że jestem dużo lepszy(a) w jakiejś grze niż inni:

1. zwykle mam ochotę robić coś innego

2. naprawdę lubię ciągnąć to dalej

31. Kiedy wiele rzeczy idzie źle tego samego dnia:

1. zwykle nie wiem jak sobie z tym poradzić

2. robię swoje jak gdyby nigdy nic

32. Kiedy mam nudne zadanie do zrobienia:

1. zwykle jego wykonanie nie stanowi dla mnie problemu

2. czasem w ogóle nie mogę się do tego zabrać

33. Kiedy czytam coś interesującego:

1. czasami pomimo wszystko mam ochotę to odłożyć i zrobić coś innego

2. będę czytać przez długi czas

34. Kiedy włożyłem(am) w coś wiele wysiłku i nic z tego nie wyszło:

1. bez większych trudności zaczynam coś innego

2. mam kłopot z zabraniem się do czegoś innego

35. Kiedy muszę zrobić coś nudnego (mało interesującego):

1. robię to i mam to za sobą

2. zazwyczaj zabiera mi to trochę czasu, zanim się do tego zabiorę

36. Kiedy próbuję się nauczyć czegoś nowego, czego chcę się nauczyć:

1. siedzę nad tym długo

2. często mam ochotę na przerwę i robienie czegoś innego

3. Inwentarz Depresji Becka

Prosimy Cię o podanie następujących danych (poprzez zaznaczenie odpowiedniego okienka, wpisanie liczby lub słowa):

1. Płeć: Kobieta Mężczyzna

2. Wiek (liczba lat):

3. Data urodzenia:

4. Hasło:

..............................

1

---