Mirosław Bączyk • Eugenia Fojcik-Mastalska

Lesław Góral • Zbigniew Ofiarski • Jerzy Pisuliński •Wojciech Pyzioł

PRAWO
BANKOWE

Komentarz

pod redakcją

Eugenii Fojcik-Mastalskiej

Wydanie 2 (poszerzone)

według stanu prawnego
na dzień l czerwca 2002 r.

Wydawnictwo Prawnicze

LexisNexis™

Warszawa 2002

Poszczególne części komentarza opracowali

prof dr hab. Mirosław Bączyk rozdz. 7, 8 (z wyj art 99-100), 9 i 12

prof. dr hab Eugenia Fo]cik-Mastalska rozdz. 1,2, 2a, 13 i 14

dr Lesław Gorał: rozdz. 10, 11, l la i l Ib

prof drhab Zbigniew Ofiarski art 99, 99a i 100

dr Jerzy Pisulinski art. 63g i 63h, rozdz. 6

prof dr hab. Wojciech Pyzioł' rozdz. 3, 4 (z wyj art 63g i 63h) i 5

Projekt okładki i stron tytułowych serii Michał Piotrowski

Opracowanie redakcyjne. Joanna Paszkowska, Monika Pawłowska

Skorowidz przedmiotowy: Agata Walkowska

Copyright by Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis Sp z o o.
Warszawa 2002

Wszelkie prawa zastrzeżone Żadna część tej książki nie może być powielana

ani rozpowszechniana za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych,

kopiujących, nagrywających i innych — bez pisemnej zgody Autorów i wydawcy

ISBN 83-7334- 1 1 7-X

Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis

Spółka powstała z połączenia Wydawnictwa Prawniczego
i Wydawnictw Prawniczych PWN

Redakcja ul Wiśniowa 50, 02-520 Warszawa, tel [phone]

Dział Handlowy ul gen K. Sosnkowskiego l, 02-495 Warszawa

tel [phone], centr. tonowa (22) 667-75-43 wew. 117, fax [phone]

http://www.LexisNexis.pl, e-mail [e-mail]

Księgarnia Internctowa http://księgarnia.LexisNexis.pl

Wydanie II poszerzone Skład i łamanie: Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis
Druk ukończono w czerwcu 2001 r. Druk i oprawa Pertect Warszawa

SPIS TREŚCI

WYKAZ SKRÓTÓW 7

USTAWA z dnia 29 sierpnia 1997 r. PRAWO BANKOWE 9

Rozdział 1. Przepisy ogólne (art. 1-11) 9

Rozdział 2. Tworzenie i organizacja banków oraz oddziałów

i przedstawicielstw banków (art. 12-48) 61

A. Banki państwowe (art. 14-19) 64

B. Banki spółdzielcze (art. 20) 72

C. Banki z formie spółek akcyjnych (art. 21-29) 75

D. Postępowanie przy tworzeniu banków (art. 30-42) 93

E. Przekształcenie banku państowego w spółkę akcyjną

(art. 43-48) 120

Rozdział 2a. Podejmowanie i prowadzenie działalności

przez banki krajowe na terytorium państwa goszczącego

oraz przez instytucje kredytowe

na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (art. 48a-48m) 127

Rozdział 3. Rachunki bankowe (art. 49-62) 144

Rozdział 4. Rozliczenia pieniężne przeprowadzane

za pośrednictwem banków (art. 63-68) 180

Rozdział 5. Kredyty i pożyczki pieniężne

oraz zasady koncentracji wierzytelności (art. 69-79) 234

Rozdział 6. Gwarancje bankowe, poręczenia i akredytywy (art. 80-88) .. 261
Rozdział 7. Emisja bankowych papierów wartościowych (art. 89-92) ... 343
Rozdział 8. Szczególne obowiązki i uprawnienia banków (art. 93-112) ..364

Spis treści

Rozdział 9 Zrzeszanie i łączenie się banków (art 113-125) 482

Rozdział l O Fundusze własne i gospodarka finansowa banków

(art 126-130) 516

Rozdział 11 Nadzór bankowy (art 131 -141) 539

Rozdział l la Nadzór nad oddziałami instytucji kredytowych

(art 141a-141e) 594

Rozdział 11 b Nadzór skonsolidowany (art 141f-141j) 602

Rozdział 12 Postępowanie naprawcze, likwidacja i upadłość banku

(art 142-169) 616

A Postępowanie naprawcze (art 142-146) 616

B Likwidacja, przejęcie banku (art 147-157) 638

C Upadłość banku (art 158-169) 660

Rozdział 13 Odpowiedzialność cywilna i karna (art 170-171) 681

Rozdział 14 Przepisy przejściowe, zmiany w przepisach obowiązujących

i przepisy końcowe (art 172 194) 690

BIBLIOGRAFIA 702

SKOROWIDZ PRZEDMIOTOWY 719

WYKAZ SKRÓTÓW

1. Źródła prawa

k.c. kodeks cywilny (z 1964 r.)

k.h. kodeks handlowy (z 1934 r.)

k.k. kodeks karny (z 1997 r.)
k.p.a. kodeks postępowania administracyjnego (z 1960 r.)

k.p. kodeks pracy (z 1974 r.)

k.p.c. kodeks postępowania cywilnego (z 1964 r.)

k.p.k. kodeks postępowania karnego (z 1997 r. )

k.s.h. kodeks spółek handlowych (z 2000 r.)

p.p.m. Prawo prywatne międzynarodowe (z 1965 r.)

pr. dewiz. Prawo dewizowe (z 1998 r.)

pr. spółdz. Prawo spółdzielcze (z 1982 r.)

2. Organy orzekające

NSA Naczelny Sąd Administracyjny

SA Sąd Apelacyjny

SN Sąd Najwyższy

TK Trybunał Konstytucyjny

3. Czasopisma

Dz. U Dziennik Ustaw

Dz. Urz. Dziennik Urzędowy

OG „Orzecznictwo Gospodarcze"

OSN „Orzecznictwo Sądu Najwyższego"

OSP „Orzecznictwo Sądów Polskich"
OSPiKA „Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych"

PiP „Państwo i Prawo"

PiG „Prawo i Gospodarka"

PPA „Przegląd Prawa i Administracji"

PPH „Przegląd Prawa Handlowego"

PUG „Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego"

7

Wykaz skrótów

RPEiS „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny"

4. Inne skróty

art. artykuł

b.g.k. bankowa grupa kapitałowa

b.p.w. bankowy papier wartościowy

b.t.e. bankowy tytuł egzekucyjny

b.t.w. bankowy tytuł wykonawczy

cyt. cytowany

cz. część

KNB Komisja Nadzoru Bankowego

lit litera

n następny

NBP Narodowy Bank Polski

nr numer

pkt punkt

por porównaj

póz pozycja

przyp. przypis

roz. rozdział

s. strona(y)

t. tom

t. jedn. . tekst jednolity

ust. ustęp

w. zw. . w związku

wprow. . wprowadzenie

wyd. wydanie

z. zeszyt

ze zm. ze zmianami

zob. zobacz

zd. ………………………………………………………………....zdanie

USTAWA

z dnia 29 sierpnia 1997 r.

PRAWO BANKOWE

Dz. U. Nr 140, poz. 939; zm. Dz. U. z 1998 r. Nr 160, poz. 1063, Nr 162, poz. 1118,

z 1999 r. Nr 11, poz. 95, Nr 40, poz. 399, z 2000 r. Nr 93, poz. 1027, Nr 94, poz. 1037,

Nr 114, poz. 1191, Nr 116, poz. 1216, Nr 119, poz. 1252, Nr 122, poz. 1316, z 2001 r.

Nr 8, poz. 64, Nr 100, poz. 1084, Nr 111, poz. 1195, Nr 130, poz. 1450 i 1452, z 2002 r.

Nr 41, poz. 365

Rozdział 1
Przepisy ogólne

Art. l

Ustawa określa zasady prowadzenia działalności bankowej, two-
rzenia i organizacji banków, oddziałów i przedstawicielstw banków
zagranicznych oraz zasady sprawowania nadzoru bankowego, po-
stępowania naprawczego, likwidacji i upadłości banków.

Zgodnie z ustawą z dnia 23 sierpnia 2001 r. o zmianie ustawy - Prawo bankowe (Dz. U.
Nr 111, poz. 1195), po uzyskaniu przez Polskę członkostwa w Unii Europejskiej
w art. l po wyrazach „banków zagranicznych" dodane zostaną wyrazy „a także od-
działów instytucji kredytowych".

1. Zakres przedmiotowy regulacji ustawowej. Przepis art. l określa
przedmiot regulacji ustawy Prawo bankowe. Zawarte w nim wyliczenie
problemów składających się na treść ustawy nie jest wprawdzie kom-
pletne, ale wskazuje na podstawowe grupy regulowanych problemów.

Art. l Prawo bankowe

Można też w nim dostrzec syntetycznie ujętą odrębność, tzw. publicz-
nego i prywatnego prawa bankowego, jeżeli przyjąć, że sformułowanie
„zasady prowadzenia działalności bankowej" odnosić się będzie do
zagadnień prywatnoprawnych, czyli głównie czynności bankowych,
a pozostałe problemy będą wskazywać obszary regulacji publiczno-
prawnej. Wynika to z wykładni gramatycznej i systemowej, a także ze
znanej od dawna i utrwalonej już w Polsce zasady kompleksowego
regulowania tych zagadnień w kolejnych ustawach Prawo bankowe.
Zestawienie jednak określenia „zasady prowadzenia działalności ban-
kowej" z takimi, jak „zasady tworzenia i organizacji banków, oddzia-
łów i przedstawicielstw banków zagranicznych, a także oddziałów in-
stytucji kredytowych", „zasady sprawowania nadzoru bankowego, po-
stępowania naprawczego oraz likwidacji i upadłości banków" nie daje
pełnego przekonania o trafności i precyzji określenia przedmiotu regu-
lacji ustawy.

Zdaniem niektórych komentatorów [W. Góralczyk (w:) Prawo
bankowe. Komentarz, s. 13] w ustawie Prawo bankowe można wyod-
rębnić przepisy ustrojowego prawa bankowego (organizacja banku,
postępowanie naprawcze, likwidacja i upadłość), które łączą elementy
prawa prywatnego i publicznego. Pozostaje do rozważenia, czy jest to
zabieg uzasadniony w stosunku do podmiotów zorientowanych rynko-
wo.

Pojęcia występujące w art. l są wyjaśnione w treści ustawy z wy-
jątkiem samej działalności bankowej. Można dla uproszczenia przyjąć,
że według ustawodawcy działalność bankowa oznacza działalność
prowadzoną przez banki w rozumieniu art. 2 (a także przez oddziały
banków zagranicznych i instytucji kredytowych). Według tego przepisu
działalnością bankową jest wykonywanie czynności bankowych obcią-
żających ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem
zwrotnym. Por. szerzej komentarz do art. 2.

2. Zakres podmiotowy regulacji ustawowej. Ustawa Prawo banko-
we dotyczy banków krajowych oraz działających w Polsce oddziałów
i przedstawicielstw banków zagranicznych, a także oddziałów instytucji
kredytowych (pojęcia te wyjaśnione są w art. 4 ustawy, por. komen-
tarz). Wprowadzenie do prawa polskiego przez ostatnią, dużą noweli-
zację ustawy z 2001 r. znanego na świecie, a zwłaszcza w Unii Euro-

10

Przepisy ogólne Art. l

pejskiej, pojęcia instytucji kredytowej wymaga tu podkreślenia, acz-
kolwiek zastrzeżenia musi budzić poczynienie jednocześnie wyraźnych,
ale zarazem sztucznych rozróżnień pojęciowych między bankami (kra-
jowymi) a instytucjami kredytowymi (unijnymi) i bankami zagranicz-
nymi (spoza Unii). Po szerokiej nowelizacji wprowadzono również do
terminologii Prawa bankowego, kierując się - podobnie jak w przypad-
ku instytucji kredytowych - koniecznością „ostatecznej" harmonizacji
z prawem Unii Europejskiej, pojęcie instytucji finansowej w jej wąskim
znaczeniu. Zmiany te nasuwają niemało krytycznych uwag, o czym
szerzej w komentarzu do art. 4. Treść przepisu art. l, mającego wska-
zywać na zakres regulacji ustawowej, zmieniła się na skutek dużej no-
welizacji jedynie nieznacznie, co potwierdza wrażenie zdawkowości
jego ujęcia redakcyjnego.

3. Miejsce i znaczenie ustawy Prawo bankowe. Ustawa Prawo ban-
kowe jest aktem o podstawowym znaczeniu dla całego działu prawa
bankowego, jednakże problematyka niektórych rodzajów banków pod-
dana jest odrębnej regulacji ustawowej. I tak w odrębnych ustawach
znajduje rozwinięcie regulacja dotycząca funkcjonowania banków
spółdzielczych, ich zrzeszania się i banków zrzeszających (por. art. 20
ust. 1) oraz zasad działania banków hipotecznych.

Poza zakresem obowiązywania ustawy Prawo bankowe pozostaje
ponadto problematyka Narodowego Banku Polskiego jako polskiego
banku centralnego. Jest bowiem przyjęte w rozwiniętych systemach
bankowych, że banki centralne, pełniące ogromnie istotne funkcje pu-
bliczne wiążące się z ich przywilejem emisyjnym, podlegają innym
regułom działania niż banki operacyjne (działające bezpośrednio na
rynku usług finansowych); z tego względu wymagają odrębnej regula-
cji ustawowej, która jednocześnie zwykle powołuje je do życia i stano-
wi ich specyficzny statut. Nie ma już zatem w obowiązującej ustawie
o NBP z dnia 29 sierpnia 1997 r. (Dz. U. Nr 140, poz. 938 ze zm.)
przepisu stanowiącego, że w sprawach odrębnie w niej nieuregulowa-
nych stosuje się do banku centralnego przepisy ustawy Prawo bankowe.
Również poza ustawą Prawo bankowe uregulowany jest ustrój organów
nadzoru bankowego (Komisji Nadzoru Bankowego i jej organu wyko-
nawczego - Generalnego Inspektoratu Nadzoru Bankowego); sprawy te
uregulowane zostały przez ustawę o NBP, aczkolwiek można sądzić, że

11

Art. 2 Prawo bankowe

problematyka nadzoru bankowego powinna w całości znaleźć się
w odrębnej regulacji ustawowej, zwłaszcza zaś wtedy, gdy nastąpiłoby
zdecydowane wyodrębnienie nadzoru bankowego ze struktury banku
centralnego. Por. szerzej komentarz do rozdz. 11.

W dziale prawa bankowego wskazać można wreszcie inne jeszcze
akty ustawowe. Podstawowe wśród nich znaczenie ma ustawa z dnia 14
grudnia 1994 r. o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym (t. jedn. Dz. U.
z 2000 r. Nr 9, poz. 131 ze zm.), dwie dalsze ustawy o bardziej incy-
dentalnym charakterze - tzw. ustawa restrukturyzacyjna z 1993 r.
(ustawa o restrukturyzacji finansowej przedsiębiorstw i banków oraz
zmianie niektórych ustaw, Dz. U. Nr 18, poz. 82 ze zm.) i tzw. ustawa
konsolidacyjna z 1996 r. (ustawa o łączeniu i grupowaniu niektórych
banków w formie spółki akcyjnej, Dz. U. Nr 90, poz. 406 ze zm.). Po-
nadto unormowanie wielu form aktywności banków znajduje wyraz
w przepisach innych ustaw, zaliczanych do prawa finansowego, cywilne-
go lub handlowego. [O przedmiocie prawa bankowego i jego podziale
na prawo publiczne i prywatne por. C. Kosikowski, Publiczne prawo
bankowe, s. 47-51].

Art. 2

Bank jest osobą prawną utworzoną zgodnie z przepisami ustaw,
działającą na podstawie zezwoleń uprawniających do wykonywania
czynności bankowych obciążających ryzykiem środki powierzone
pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym.

1. Poprzednia definicja banku. We wcześniejszych wersjach ustawy
Prawo bankowe brak było trafnej definicji banku. Ustawowa definicja
banku zawarta w art. 2 ust. l ustawy Prawo bankowe z dnia 31 stycznia
1989 r. (Dz. U. z 1989 r. Nr 4, poz. 21), zgodnie z którą „banki są sa-
modzielnymi i samofmansującymi się jednostkami organizacyjnymi,
posiadającymi osobowość prawną, działającymi na podstawie ustawy
oraz statutów", była zbyt ogólna i nie wskazywała wprost na specyfikę
banków, jako odrębnego typu osób prawnych. Nieścisłą definicję stara-
no się uzupełnić w drodze wykładni. Ogólne odesłanie do ustawy skła-
niało do poszukiwania w treści prawa bankowego regulacji mających
wskazać specyfikę działalności bankowej. Często rolę taką przypisy-
wano art. 4 ustawy z 1989 r., zgodnie z którym „do podstawowej dzia-

12

Przepisy ogólne Art. 2

łalności banków należy gromadzenie środków pieniężnych, udzielanie
kredytów i pożyczek pieniężnych oraz przeprowadzanie rozliczeń pie-
niężnych". Pomimo bardzo prostego ujęcia, przepis ten, zdaniem wielu
interpretatorów Prawa bankowego (także sądów), miał znaczenie po-
rządkujące mało precyzyjną regulację statusu prawnego banków,
zwłaszcza w zakresie czynności bankowych. Krytykowany przez nie-
których za swą ogólnikowość i niejasną relację do art. 11 (czynności
bankowych), nie znalazł on odpowiednika w nowej ustawie.

2. Obowiązująca definicja banku. Uchwycenie specyfiki banków
poprzez wymienienie czynności (usług) bankowych w krótkiej definicji
nie jest sprawą łatwą. Ustawodawca podjął jednak próbę sprostania
temu zadaniu. W nowej ustawowej definicji banku, wzorowanej (nie-
zupełnie jednak wiernie) na definicji instytucji kredytowej, zawartej
w prawie bankowym Unii Europejskiej [art. l pkt l Dyrektywy Parla-
mentu Europejskiego i Rady 2000/12/EC z dnia 20 marca 2000 r.
w sprawie podejmowania i prowadzenia działalności przez instytucje
kredytowe (OJ L 2000.126.1) określa instytucję kredytową jako pod-
miot gospodarczy, którego działalność polega na przyjmowaniu wkła-
dów lub innych zwrotnych środków społeczeństwa i na udzielaniu kre-
dytów na własny rachunek lub na wprowadzaniu do obiegu środków
płatniczych w formie pieniądza elektronicznego], wskazuje się na naj-
bardziej istotną cechę działalności bankowej, jaką jest wykonywanie
„czynności bankowych obciążających ryzykiem środki powierzone pod
jakimkolwiek tytułem zwrotnym" (art. 2). Według powołanego przepi-
su bank jest osobą prawną utworzoną zgodnie z przepisami ustaw,
działającą na podstawie zezwoleń uprawniających do wykonywania
tego typu czynności bankowych. Znaczenie przepisu art. 2 nie jest
ostre; wymaga on zatem dość skomplikowanej wykładni opartej głów-
nie, ale nie tylko, na treści art. 5, regulującego czynności bankowe.
Definicja ta ponadto zbyt słabo akcentuje znaczenie w działalności
bankowej czynności o charakterze depozytowym, w wyniku których
dopiero powstaje możliwość obciążania ryzykiem środków powierzo-
nych pod tytułem zwrotnym. Interesującą propozycję sprecyzowania
pod tym kątem definicji banku przedstawił A. Janiak w recenzji I wy-
dania niniejszego komentarza („Prawo Bankowe" 1999, nr 4, s. 96).
Proponowana definicja brzmi następująco: „Bank jest osobą prawną

13

Art. 2 Prawo bankowe

utworzoną zgodnie z przepisami ustaw, działającą na podstawie ze-
zwoleń uprawniających do gromadzenia środków pieniężnych pod ja-
kimkolwiek tytułem zwrotnym oraz do wykonywania czynności ban-
kowych obciążających ryzykiem środki powierzone".

3. Elementy definicji banku. Analizując definicję legalną banku,
zawartą w art. 2, można wskazać na jej najbardziej istotne elementy:

1. bank jest osobą prawną utworzoną zgodnie z przepisami ustaw,

2. bank działa na podstawie zezwoleń uprawniających do wykony-
   wania czynności bankowych obciążających ryzykiem środki po-
   wierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym.

Bank jest osobą prawną w rozumieniu prawa cywilnego, czyli sa-
modzielnym podmiotem praw i obowiązków majątkowych. Pominięty
został, eksponowany w ustawie z 1989 r., element samodzielności (sko-
ro jest on atrybutem osobowości prawnej). Definicja pomija też ele-
ment samofinansowania, które znajduje wyraz w kontekście przepisów
regulujących gospodarkę finansową banków (art. 129 ust. 1), podobnie
jak samodzielność prowadzenia gospodarki finansowej. W nowej defi-
nicji legalnej banku konieczność akcentowania elementów samodziel-
ności i samofinansowania straciła na ostrości, odzyskały zaś znaczenie
inne elementy, zwłaszcza osobowość prawna.

Tworzenie banku zgodnie z przepisami ustaw oznacza, że przy
powoływaniu banków do życia znajdują zastosowanie nie tylko przepi-
sy samego Prawa bankowego, określające warunki oraz tryb tworzenia
i organizacji banków, ale także inne ustawy, do których Prawo banko-
we odsyła, a mianowicie:

1. w sprawach dotyczących tworzenia i działalności banków
   w formie spółek akcyjnych - ustawa z dnia 15 września 2000 r.
   Kodeks spółek handlowych (Dz. U. Nr 94, poz. 1037 ze zm.)
   w zakresie, w jakim nie pozostaje w sprzeczności z przepisami
   Prawa bankowego - art. 21 ust. 2 pr. bank.,

2. w sprawach dotyczących tworzenia banków spółdzielczych -
   ustawa z dnia 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze (t. jedn.
   Dz. U. z 1995 r. Nr 54, poz. 288 ze zm.), z uwzględnieniem
   ustawy z dnia 7 grudnia 2000 r. o funkcjonowaniu banków spół-
   dzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających (Dz. U.
   Nr 119, poz. 1252 ze zm.) - art. 20 ust. l pr. bank.

14

Przepisy ogólne Art. 2

Do banków w formie spółki akcyjnej i banków spółdzielczych na-
leży w pierwszej kolejności stosować przepisy Prawa bankowego,
a dopiero potem przepisy ustaw dotyczące generalnie spółek handlowych
czy spółdzielni. Natomiast tryb tworzenia banków państwowych okre-
ślają w sposób wyłączny przepisy ustawy Prawo bankowe (art. 14 i n.).
Por. szerzej komentarz do rozdz. 2.

Odrębnym elementem definicji legalnej banku jest zezwolenie upraw-
niające do prowadzenia działalności bankowej, czyli - verba legis - do
wykonywania czynności bankowych obciążających ryzykiem środki po-
wierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym. Zezwolenia takie (obecnie
wymagane są dwa zezwolenia - na utworzenie banku - art. 34 oraz na
rozpoczęcie działalności przez bank - art. 36; ich nazwy nie odpowia-
dają więc ściśle zezwoleniu wymaganemu w przepisie art. 2, co jest wy-
raźną usterką legislacyjną, mieszczą się w warunkach tworzenia ban-
ków określonych w Prawie bankowym, zajmując wśród nich centralne
miejsce, stanowiąc znakomity przykład dopuszczalnego, przewidziane-
go ustawą ograniczenia - wyjątku od konstytucyjnej zasady wolności
gospodarczej. Szczególne wyeksponowanie tego elementu w treści art. 2
potrzebne jest, jak się wydaje, ze względu na to, że definicja wskazuje
na legalne wykonywanie czynności bankowych, stanowiących istotę
działalności banku, jako na cechę wyróżniającą banki spośród innych
typów osób prawnych (chociaż utworzenie banku zgodnie z przepisami
właściwych ustaw, a przede wszystkim Prawa bankowego, wskazuje
także na konieczność uzyskania zezwolenia). Zezwolenia udzielane są
przez Komisję Nadzoru Bankowego w formie decyzji administracyjnej
dla banków w formie spółek akcyjnych i banków spółdzielczych (zob.
art. 33 ust. l i art. 36 ust. l w zw. z art. 11 oraz komentarz do tych
przepisów). Dla utworzenia banku państwowego wymagane jest spe-
cjalny akt wydawany w innym trybie. Banki państwowe powoływane
są bowiem do życia w drodze rozporządzenia Rady Ministrów.

Zezwolenia, o których mowa, nie dotyczą czynności bankowych
w ogóle, ale takich czynności, które obciążają ryzykiem środki powie-
rzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym. Prowadzi to do wniosku,
że o istocie banku - wskazanej w definicji ustawowej - decydują te
właśnie czynności. Ich oznaczenie w sposób jednoznaczny nie jest jed-
nak łatwe, gdyż użyty zwrot ustawowy jest nieostry, i to nie tylko
z uwagi na wprowadzenie do niego elementu ryzyka o charakterze eko-

15

Art. 3 Prawo bankowe

nomicznym, ale również z powodu stworzenia dość enigmatycznej,
zbyt ogólnie zarysowanej kategorii czynności decydujących o istocie
działalności bankowej. Znaczenia tego sformułowania trzeba zatem
poszukiwać głównie (choć nie tylko) w drodze wykładni art. 5, w któ-
rym wymienione zostały rodzaje czynności bankowych. Por. uwagi
w pkt. 2, gdzie wskazuje się na bardzo konkretny sposób zdefiniowania
instytucji kredytowej w prawie Unii Europejskiej - poprzez przypisanie
bankom działalności depozytowo-kredytowej, jako charakterystyczne-
go dla tego typu instytucji finansowej zespołu usług finansowych.

Art. 3

Wyrazy „bank" lub „kasa" mogą być używane w nazwie oraz
dla określenia działalności lub reklamy wyłącznie banku w rozu-
mieniu art. 2, z tym że:

1. nie dotyczy to jednostek organizacyjnych używających wyra-
   zów „bank" lub „kasa", z których działalności jednoznacznie
   wynika, że jednostki te nie wykonują czynności bankowych,

2. wyraz „kasa" może być także używany w nazwie oraz do
   określenia działalności lub reklamy jednostki organizacyjnej,
   która na podstawie odrębnej ustawy gromadzi oszczędności
   oraz udziela pożyczek pieniężnych osobom fizycznym zrze-
   szonym w tej jednostce.

1. Zastrzeżenie nazwy. Dla banków w rozumieniu art. 2 ustawa za-
strzega wyłączność używania wyrazów „bank" lub „kasa" w ich nazwie
oraz dla określenia ich działalności lub reklamy. Od tej zasady ustawa
wprowadza dwa wyjątki:

1. dla jednostek organizacyjnych używających wyrazów „bank" lub
   „kasa", z których działalności jednoznacznie wynika, że nie wy-
   konują one czynności bankowych (np. bank danych, bank krwi,
   kasa chorych);

2. dla jednostek organizacyjnych, które na podstawie odrębnych
   ustaw gromadzą oszczędności oraz udzielają pożyczek pienięż-
   nych osobom fizycznym w nich zrzeszonym (np. spółdzielcze
   kasy oszczędnościowo-kredytowe działające na podstawie usta-
   wy z dnia 14 grudnia 1995 r. o spółdzielczych kasach oszczędno-
   ściowo-kredytowych, Dz. U. z 1996 r. Nr l, poz. 2 ze zm.).

16

Przepisy ogólne Art. 3

Zastrzeżenie wyłączności nazwy wiąże się z zastrzeżeniem wyłącz-
ności wykonywania czynności bankowych sensu stricto (wymienio-
nych w art. 5 ust. 1) przez banki w rozumieniu art. 2, zawartym w art. 5
ust. 4; za naruszenie tej wyłączności grożą w obu przypadkach iden-
tyczne sankcje karne (art. 171 ust. l i 2). Dodany jednak przez dużą
nowelizację z 2001 r. ustęp 5 artykułu 5 znacznie łagodzi zastrzeżenie
wyłączności, dopuszczając wykonywanie czynności bankowych sensu
stricto przez jednostki organizacyjne inne niż banki, jeżeli uprawniają
je do tego przepisy odrębnych ustaw. Można zatem uznać za prze-
brzmiałe rozważania o wzajemnych relacjach przepisów art. 3 pkt 2
oraz art. 5 ust. 4. Zasadę zawartą w art. 5 ust. 5 uznać można za począ-
tek regulacji tzw. parabanków w polskim prawie, której brak na gruncie
obowiązującej ustawy Prawo bankowe był krytykowany. Regulacja ta
ogranicza się na razie do przyjęcia samej zasady (jest to zarazem po-
wrót do podobnego ujęcia z ustawy z 1989 r.), a jednocześnie stanowi
odesłanie w sprawie parabanków do odrębnych ustaw. Klaruje to już
jednak do pewnego stopnia ich sytuację prawną, skoro dotychczas le-
galnie, i to bez zezwolenia, mogły być wykonywane przez podmioty
niebędące bankami jedynie (z zastrzeżeniem art. 3 pkt 2) czynności
wymienione w art. 5 ust. 2, uznawane jednak wtedy za czynności ob-
rotu powszechnego. Ustawa nie nazywa jednostek organizacyjnych,
o których mowa w art. 5 ust. 5, parabankami, gdyż nie jest to pojęcie
języka prawnego, nie zalicza ich jednak również do jakiejś innej na-
zwanej grupy, jak to czyni prawo Unii Europejskiej, włączając takie
podmioty - obok samych banków - do kategorii instytucji kredyto-
wych. Por. szerzej komentarz do art. 4 pkt 17 i do art. 5 ust. 4 i 5.

2. Orzecznictwo. W sprawie o naruszenie prawie identycznie brzmią-
cego art. 10 ustawy Prawo bankowe z dnia 31 stycznia 1989 r. Sąd
Najwyższy w wyroku z dnia 25 marca 1997 r. (III CKN 11/97, „Prawo
Bankowe" 1997, nr 3, s. 18-20) przyjął, że badanie i ustalenie kontek-
stu użycia w nazwie spółki z o.o. wyrazu „bank" dokonywane jest
z punktu widzenia przeciętnego nabywcy usług tej spółki i zwykłych
warunków działalności gospodarczej oraz powinno uwzględniać
w szczególności: przedmiot działania spółki wpisanej do rejestru han-
dlowego, krąg rzeczywistych i potencjalnych odbiorców, a także
brzmienie skrótu nazwy firmy.

17

Art. 4 Prawo bankowe

3. Sankcje karne. Sankcje karne za naruszenie zastrzeżonej ustawą
wyłączności nazwy „bank" i „kasa" przewiduje art. 171 ust. 2. Przepis
ten zawiera zagrożenie wysokimi sankcjami karnymi (grzywną do 5 min
złotych i karą pozbawienia wolności do lat 3) za popełnienie czynu
polegającego na używaniu w nazwie jednostki organizacyjnej niebędą-
cej bankiem lub do określenia jej działalności lub reklamy wyrazów
„bank" lub „kasa". Por. komentarz do tego artykułu.

Art. 4

Użyte w ustawie określenia oznaczają:

1. bank krajowy - bank mający siedzibę na terenie Rzeczypo-
   spolitej Polskiej,

2. bank zagraniczny - bank mający siedzibę za granicą,

Zgodnie z ustawą z dnia 23 sierpnia 2001 r. o zmianie ustawy - Prawo bankowe
(Dz. U. Nr 111, poz. 1195), po uzyskaniu przez Polskę członkostwa w Unii Europej-
skiej art. 4 pkt 2 otrzyma brzmienie: „2) bank zagraniczny - bank mający siedzibę za
granicą Rzeczypospolitej Polskiej, na terytorium państwa niebędącego członkiem Unii
Europejskiej".

3. międzynarodowa instytucja finansowa - instytucję finanso-
   wą, której większość kapitału własnego należy do państwa
   będącego członkiem Organizacji Współpracy Gospodarczej
   i Rozwoju lub banków centralnych takich państw,

4. karta płatnicza - kartę identyfikującą wydawcę i upoważnio-
   nego posiadacza, uprawniającą do wypłaty gotówki i doko-
   nywania zapłaty, a w przypadku karty wydanej przez bank
   lub instytucję ustawowo upoważnioną do udzielania kredytu
   - także do dokonywania wypłaty gotówki i zapłaty z wyko-
   rzystaniem kredytu,

5. pieniądz elektroniczny - wartość pieniężną stanowiącą elek-
   troniczny odpowiednik znaków pieniężnych, która spełnia
   łącznie następujące warunki:

1. jest przechowywana na elektronicznych nośnikach infor-
   macji,

2. jest wydawana do dyspozycji na podstawie umowy w zamian
   za środki pieniężne o nominalnej wartości nie mniejszej
   niż ta wartość,

18

Przepisy ogólne Art. 4

3. jest przyjmowana jako środek płatniczy przez przedsię-
   biorców innych niż wydający ją do dyspozycji,

4. na żądanie jest wymieniana przez wydawcę na środki pie-
   niężne,

6) znaczny pakiet akcji lub udziałów - posiadane przez bank
bezpośrednio lub pośrednio pakiety akcji lub udziałów
w podmiocie, wniesione dopłaty w spółce z ograniczoną od-
powiedzialnością lub wkłady w spółce komandytowej lub
komandytowo-akcyjnej oraz sumy komandytowe w spółce
komandytowej lub komandytowo-akcyjnej, spełniające co
najmniej jeden z poniższych warunków:

1. pakiet stanowi co najmniej 10% kapitału podmiotu,

2. pakiet uprawnia do wykonywania co najmniej 10% gło-
   sów w organie stanowiącym podmiotu lub umożliwia wy-
   wieranie znaczącego wpływu na zarządzanie podmiotem,

3. wartość pakietu, według wyceny przyjętej w celu sporzą-
   dzenia sprawozdania finansowego, stanowi co najmniej
   10% funduszy własnych banku,

7) instytucja finansowa - podmiot niebędący bankiem, który
łącznie co najmniej 75% przychodów uzyskuje z wykonywa-
nej przez siebie działalności gospodarczej w zakresie:

1. nabywania i zbywania udziałów lub akcji,

2. udzielania pożyczek ze środków własnych,

3. udostępniania składników majątkowych na podstawie
   umowy leasingu,

4. świadczenia usług w zakresie nabywania i zbywania wie-
   rzytelności,

5. świadczenia usług związanych z transferem środków pie-
   niężnych,

6. emitowania instrumentów płatniczych i administrowania
   nimi,

7. udzielania gwarancji, poręczeń lub zaciągania innych zo-
   bowiązań nieujmowanych w bilansie,

h) prowadzenia na rachunek własny lub rachunek innej oso-
by fizycznej lub prawnej obrotu:
- w zakresie operacji terminowych,

19

Art. 4 Prawo bankowe

• instrumentami rynku pieniężnego,

• zbywalnymi papierami wartościowymi,

i) uczestniczenia w emisji akcji lub świadczenia usług zwią-
zanych z taką emisją,

j) świadczenia usług w zakresie zarządzania aktywami,

k) świadczenia usług w zakresie doradztwa finansowego,
w tym inwestycyjnego,

1) świadczenia usług brokerskich na rynku pieniężnym,

8. podmiot dominujący - podmiot w rozumieniu art. 4 pkt 16
   ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. - Prawo o publicznym ob-
   rocie papierami wartościowymi (Dz. U. Nr 118, poz. 754 i Nr
   141, poz. 945, z 1998 r. Nr 107, poz. 669 i Nr 113, poz. 715,
   z 2000 r. Nr 22, poz. 270, Nr 60, poz. 702 i 703, Nr 94, póz.
   1037, Nr 103, poz. 1099, Nr 114, poz. 1191, Nr 116, poz. 1216
   i Nr 122, poz. 1315 oraz z 2001 r. Nr 110, poz. 1189) lub
   podmiot, który w ocenie Komisji Nadzoru Bankowego może
   w inny sposób wywierać znaczący wpływ na inny podmiot
   zależny,

9. podmiot zależny - podmiot, w stosunku do którego inny
   podmiot jest podmiotem dominującym, przy czym wszystkie
   podmioty zależne od tego podmiotu zależnego uważa się rów-
   nież za podmioty zależne od pierwotnego podmiotu dominu-
   jącego,

10. holding finansowy - grupę co najmniej dwóch podmiotów,
    w której podmiotem dominującym jest instytucja finansowa,
    a w skład grupy wchodzą wyłącznie lub w większości banki
    lub instytucje finansowe i przynajmniej jednym podmiotem
    zależnym jest bank,

11. holding o działalności mieszanej - grupę co najmniej dwóch
    podmiotów, w której podmiotem dominującym jest podmiot
    niebędący bankiem ani instytucją finansową, a przynajmniej
    jednym podmiotem zależnym jest bank,

12. przedsiębiorstwo pomocniczych usług bankowych - pod-
    miot, którego podstawowa działalność ma charakter pomoc-
    niczy w stosunku do podstawowej działalności jednego lub wię-
    cej banków, a w szczególności polega na zarządzaniu własnym

20

Przepisy ogólne Art. 4

lub powierzonym majątkiem lub świadczeniu usług w zakre-
sie przetwarzania danych,

13. właściwe władze nadzorcze - władze uprawnione na mocy
    obowiązujących przepisów do sprawowania nadzoru nad
    podmiotami działającymi na rynku finansowym,

14. znaczący wpływ - zdolność do udziału w podejmowaniu de-
    cyzji w zakresie wyznaczania kierunków polityki finansowej
    i operacyjnej, w tym również dotyczącej podziału zysku lub
    pokrycia straty bilansowej innego podmiotu,

15. bliskie powiązania - posiadanie przez podmiot bezpośred-
    nio lub pośrednio ponad 10% kapitału innego podmiotu lub
    prawa do wykonywania co najmniej 10% głosów w organach
    innego podmiotu, lub pozostawanie z innym podmiotem
    w takim związku gospodarczym, opartym na stałej współpra-
    cy, w szczególności wynikającej z zawartej umowy lub umów,
    który w ocenie Komisji Nadzoru Bankowego może mieć
    istotny wpływ na pogorszenie się sytuacji finansowej jednego
    z podmiotów,

16. podmioty powiązane kapitałowo lub organizacyjnie - co
    najmniej dwa podmioty, z których przynajmniej jeden bez-
    pośrednio lub pośrednio wywiera znaczący wpływ na pozo-
    stałe lub które stanowią dla banku jedno ryzyko gospodarcze
    ze względu na to, że kondycja finansowa jednego z nich może
    mieć wpływ na spłatę zobowiązań przez pozostałe,

17. instytucja kredytowa - podmiot mający swoją siedzibę za
    granicą Rzeczypospolitej Polskiej na terytorium jednego
    z państw członkowskich Unii Europejskiej, zwanych dalej
    „państwami członkowskimi", prowadzący we własnym imie-
    niu i na własny rachunek, na podstawie zezwolenia właści-
    wych władz nadzorczych, działalność polegającą na przyj-
    mowaniu depozytów lub innych środków powierzonych pod
    jakimkolwiek tytułem zwrotnym i udzielaniu kredytów lub
    na wydawaniu pieniądza elektronicznego,

18. oddział instytucji kredytowej - jednostkę organizacyjną in-
    stytucji kredytowej wykonującą w jej imieniu i na jej rzecz
    wszystkie lub niektóre czynności wynikające z zezwolenia

21

Art. 4 Prawo bankowe

udzielonego tej instytucji kredytowej, przy czym wszystkie
jednostki organizacyjne danej instytucji kredytowej odpo-
wiadające powyższym cechom, utworzone na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej, uważa się za jeden oddział,

19. oddział banku krajowego - jednostkę organizacyjną banku
    krajowego wykonującą w jego imieniu i na jego rzecz
    wszystkie lub niektóre czynności wynikające z zezwolenia
    udzielonego bankowi krajowemu, przy czym wszystkie jed-
    nostki organizacyjne danego banku krajowego odpowiadają-
    ce powyższym cechom, utworzone na terytorium innego niż
    Rzeczpospolita Polska państwa, uważa się za jeden oddział,

20. oddział banku zagranicznego - jednostkę organizacyjną
    banku zagranicznego wykonującą w jego imieniu i na jego
    rzecz wszystkie lub niektóre czynności wynikające z zezwolenia
    udzielonego temu bankowi, przy czym wszystkie jednostki
    organizacyjne danego banku zagranicznego odpowiadające
    powyższym cechom, utworzone na terytorium Rzeczypospoli-
    tej Polskiej, uważa się za jeden oddział,

21. działalność transgraniczna - wykonywanie przez instytucję
    kredytową na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub przez
    bank krajowy na terytorium państwa goszczącego wszystkich
    lub niektórych czynności w zakresie wynikającym z udzielonego
    zezwolenia, bez uczestnictwa oddziału tej instytucji lub ban-
    ku,

22. państwo macierzyste - państwo członkowskie, w którym
    dana instytucja kredytowa uzyskała zezwolenie na wykony-
    wanie działalności i na terenie którego ma swoją siedzibę,

23. państwo goszczące - państwo członkowskie, na terytorium
    którego bank krajowy wykonuje lub zamierza wykonywać
    działalność,

24. instytucja pośrednicząca - bank lub inną instytucję uczest-
    niczącą w wykonywaniu przelewów transgranicznych, niebę-
    dącą bankiem zleceniodawcy ani bankiem beneficjenta.

Art. 4 pkt. 5-24 dodane przez ustawę z dnia 23 sierpnia 2001 r. o zmianie ustawy -
Prawo bankowe oraz o zmianie innych ustaw (Dz. U. Nr 111, poz. 1195) z dniem
7 stycznia 2002 r.

22

Przepisy ogólne Art. 4

1. Poszerzenie katalogu pojęć ustawowych. Ustawowe wyjaśnienie
   podstawowych w ocenie prawodawcy pojęć obejmowało do niedawna
   jedynie kilka z nich - bank krajowy i bank zagraniczny (pkt l i 2), mię-
   dzynarodową instytucję finansową (pkt 3) oraz kartę płatniczą (pkt 4).
   Ograniczenie takie mogło nie tylko zastanawiać, ale i budzić żal z po-
   wodu niepełnego wykorzystania okazji do wprowadzenia i uporządko-
   wania pojęć ważnych dla jednolitego rynku usług finansowych, będą-
   cego wzorcem również dla rynku tworzonego w Polsce. W wyniku
   dużej nowelizacji ustawy z 2001 roku katalog pojęć ustawowych został
   poszerzony przez dodanie punktów 5-24. W miarę postępującego roz-
   budowywania się treści Prawa bankowego metoda katalogowania pod-
   stawowych pojęć ustawowych w rozdz.iale l - Przepisy ogólne - uła-
   twia ich rozumienie i interpretację w dalszych rozdziałach. Objaśnienie
   tych pojęć ma na celu nie tyle pełne zdefiniowanie, ile przyjęcie kon-
   kretnego ich znaczenia na gruncie ustawy dla uniknięcia mogących
   powstawać wątpliwości interpretacyjnych. Zamysł taki tłumaczy jednak
   tylko po części pewne usterki tych objaśnień, gdyż nawet ograniczony
   zakres zastosowania nie wyłącza wymogu ich pełnej poprawności. Nie
   wydaje się poza tym właściwe, aby pewne pojęcia ustawowe miały
   różną treść w różnych ustawach, przeczy to bowiem idei spójności
   systemu prawnego. Bardziej szczegółowe uwagi dotyczące skatalogo-
   wanych w art. 4 pojęć zawarte są w dalszym ciągu komentarza.

2. Pojęcie banku krajowego i banku zagranicznego. Bank krajowy
   oznacza na gruncie ustawy bank mający siedzibę na terenie Polski (pkt 1),
   a bank zagraniczny - mający siedzibę za granicą, ale jedynie (co doda-
   no w wyniku dużej nowelizacji) na terytorium państwa niebędącego
   członkiem Unii Europejskiej (pkt 2). Odróżnianie banków krajowych
   od zagranicznych według kryterium miejsca siedziby należy uznać za
   zasadne, gdyż prowadzi (a właściwie dotychczas prowadziło) do czy-
   telnego i ostrego podziału klasyfikacyjnego banków działających
   w Polsce. Po nowelizacji do kategorii banków zagranicznych nie zali-
   cza się już banków mających siedzibę w państwach członkowskich
   Unii, w odniesieniu do nich bowiem stosuje się pojęcie instytucji kre-
   dytowych (pkt 17).

Działające w Polsce oddziały i przedstawicielstwa banków zagra-
nicznych oraz oddziały instytucji kredytowych - niemające samodziel-

23

Art.4

Prawo bankowe

ności (osobowości) prawnej - stanowią na gruncie prawa bankowego
odrębną grupę placówek bankowych; podobnie kwalifikuje się zagra-
niczne oddziały banków krajowych. Z drugiej strony banki w formie
spółek akcyjnych utworzone w Polsce przez osoby zagraniczne lub
z ich większościowym udziałem, niezależnie od kraju ich zamieszkania
czy siedziby, mające status banków krajowych na gruncie prawa ban-
kowego, traktowane są w powszechnej opinii oraz w publicystyce jak
banki zagraniczne w myśl kryterium własności kapitału danej instytu-
cji. Również z ekonomicznego punktu widzenia uważane są za banki
zagraniczne.

Można wskazać na istniejące jeszcze pewne różnice w ujęciu statu-
su prawnego wskazanych typów placówek bankowych na gruncie in-
nych ustaw, np. w prawie dewizowym (chociaż jako zasadnicze kryte-
rium przyjmuje ono również siedzibę - por. art. 2 ust. l pkt l i 2 usta-
wy z dnia 18 grudnia 1998 r. Prawo dewizowe - Dz. U. Nr 160, póz.
1063 ze zm.), a także o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziem-
ców. Pożądane byłoby maksymalne w miarę możliwości ujednolicenie
regulacji dotyczących tych spraw, także od strony terminologicznej,
gdyż zestawienie takich pojęć ustawowych, jak podmiot zagraniczny,
osoba zagraniczna, nierezydent czy też cudzoziemiec powoduje trudno-
ści w stosowaniu prawa, zwłaszcza we wspólnych obszarach regulacji.

3. Pojęcie międzynarodowej instytucji finansowej. Wskazując
w art. 4 pkt 3 przesłankę kwalifikującą - dla celów prawa bankowego -
daną instytucję finansową jako międzynarodową, a jest nią przesłanka
własności kapitału, ustawodawca nie wyjaśnia jednak w ogóle istoty
instytucji finansowej (definicja ignotum per ignotum), nie daje też -
tym bardziej - odpowiedzi na pytanie, czy objęte są rym pojęciem rów-
nież międzynarodowe instytucje bankowe. Jest to na ogół oczywiste,
jednakże wątpliwość tego rodzaju może powstać np. na gruncie ustawy
o Narodowym Banku Polskim, gdzie w art. 11 ust. 3 wyraźnie wpro-
wadzono takie rozróżnienie.

Zastanawiające jest ponadto użycie liczby pojedynczej, gdy chodzi
o własność większości kapitału takiej instytucji istniejącą po stronie
państwa będącego członkiem OECD, a liczby mnogiej - po stronie
banków centralnych takich państw. Wydaje się, biorąc pod uwagę ist-
niejące w piśmiennictwie definicje międzynarodowych instytucji fman-

Przepisy ogólne Art. 4

sowych, że w obu przypadkach powinna zostać użyta liczba mnoga.
[Por. szerzej E. Fojcik-Mastalska, Międzynarodowa instytucja finanso-
wa, (w:) Encyklopedia Prawa Bankowego; inaczej W. Góralczyk, (w:)
Prawo bankowe..., s. 17, 18].

W związku z określeniem międzynarodowej instytucji finansowej
należy zwrócić uwagę na brak precyzji pojęciowej dotyczącej tej in-
stytucji w prawie polskim. W tym przypadku chodzi o użycie tego po-
jęcia nawet w jednej ustawie w znaczeniu o wiele szerszym niż
w punkcie 7 komentowanego artykułu 4, co potwierdza konieczność
traktowania ujęcia z punktu 7 jako w swym znaczeniu innego, wąskiego.

4. Pojęcie karty płatniczej. Karta płatnicza, będąca nowym instru-
mentem rozliczeń bezgotówkowych i nową instytucją prawną o znacz-
nym stopniu skomplikowania, dotychczas niezdefiniowaną w prawie
polskim, wymaga bez wątpienia dużej uwagi ustawodawcy. W pier-
wotnej wersji komentowanej ustawy kilkakrotnie wyraźnie wymieniano
karty płatnicze w różnych kontekstach, szczególnie w kontekście regu-
lacji dokumentów i rozliczeń pieniężnych w formie elektronicznej.
Podjęcie tego problemu było cenne, ale powszechne było jednak ocze-
kiwanie na pełniejszą regulację tej instytucji. Regulacja ta zawarta jest
w będącej przedmiotem prac parlamentarnych nowej ustawie o elektro-
nicznych instrumentach płatniczych, do których zalicza się, oprócz kart
płatniczych, również pieniądz elektroniczny i usługi bankowości elek-
tronicznej; wpłynęło to na ograniczenie zainteresowania kartą przez
samo Prawo bankowe. Ustawowej definicji karty jednakże, choć można
by tego oczekiwać, nie przeniesiono do nowej ustawy. Pozostaje zatem
określenie tego pojęcia w art. 4 pkt 4, które jednak wymagałoby ulep-
szenia. Karta płatnicza powinna zostać zdefiniowana w sposób wska-
zujący na jej istotę prawną, a nie tylko poprzez wskazanie jej przezna-
czenia oraz konieczności identyfikowania przez kartę wystawcy i upo-
ważnionego posiadacza. Zawarte w art. 4 pkt 4 objaśnienie ma tę zaletę,
że obejmuje wszelkie rodzaje kart upoważniających do wypłaty gotów-
ki i dokonywania zapłaty, które mogą być wydawane również przez
podmioty niebędące bankami. Wskazuje się jednocześnie na to, że za-
płata z wykorzystaniem kredytu może być dokonywana jedynie przy
użyciu karty wydanej przez bank lub instytucję ustawowo upoważnioną
do udzielania kredytu.

25

Art. 4

Prawo bankowe

Wydawanie kart płatniczych oraz wykonywanie operacji przy ich
użyciu jest czynnością bankową sensu largo, a więc wtedy, gdy wyko-
nywane jest przez banki (art. 5 ust. 2 pkt 3). Duża nowelizacja z 2001 r.
uchyliła przepis (były ustęp 3 artykułu 5), który wyjątkowo traktował
wydawanie kart i operacje kartowe tak jak czynności bankowe również
wtedy, gdy wykonywane były przez inne niż banki podmioty, ale dzia-
łające na zlecenie banków. Zmiana ta dodatkowo potwierdza dopusz-
czalność wydawania kart również przez podmioty niebankowe. Wyra-
żenie ustawowe „operacje przy ich (kart) użyciu" jest natomiast bardzo
nieprecyzyjne, zbyt pojemne zakresowo i dlatego nie wszystkie takie
operacje powinny być kwalifikowane jako czynności bankowe. Szkoda,
że przy okazji dużej nowelizacji nie sprecyzowano tego ujęcia; w ze-
spole czynności bankowych chodziłoby raczej o rozliczanie transakcji
karłowych przez banki, a nie o samo ich wydawanie, a tym bardziej nie
o wszelkie operacje przy ich użyciu.

Karty płatnicze doczekały się już w polskiej literaturze wielu inte-
resujących opracowań, do których można sięgnąć dla wyjaśnienia
szczegółowych problemów prawnych, pojawiających się coraz częściej
wraz z dynamicznym rozwojem rynku kart płatniczych w Polsce. [Por.
J. Kukulski, I. Pluta, Karty płatnicze; K. Kruczalak, Bankowe karty
płatnicze, PiP 1996, z. 8-9; W. Pelc, Zapłata kartą płatniczą, „Palestra"
1994, nr 11 (1), nr 12 (2) i 1995, nr 1-2 (3); a zwłaszcza L. Stecki,
Karty kredytowe].

5. Grupy nowych pojęć ustawowych. Duża nowelizacja ustawy
z 2001 r. dodała do dotychczasowych czterech punktów artykułu 4 aż
dwadzieścia nowych (punkty 5-24), powodując utworzenie rozbudo-
wanego katalogu pojęć ustawowych. Analiza tych pojęć daje pogląd na
skalę i charakter wprowadzonych przez tę nowelizację zmian Prawa
bankowego, mających głównie unijny rodowód, gdyż zmierzają one do
pełnego dostosowania ustawy do prawa Unii Europejskiej w niedalekiej
już perspektywie członkostwa Polski.

Nowe definicje dotyczą przede wszystkim podmiotów występują-
cych na rynku usług bankowych, przy czym można je - dla większej
jasności prezentacji - ująć w pewne grupy. I tak pierwszą parę nowych
pojęć stanowią definicje instytucji finansowej (pkt 7) i instytucji kre-
dytowej (pkt 17), następną grupę tworzą definicje oddziału instytucji

26

Przepisy ogólne Art. 4

kredytowej (pkt 18), oddziału banku krajowego (pkt 19) i oddziału
banku zagranicznego (pkt 20), dalszą zaś te pojęcia, które związane są
z występowaniem powiązań kapitałowych między różnymi podmiotami
działającymi na rynku usług bankowych, a mianowicie znaczny pakiet
akcji lub udziałów (pkt 6), podmiot dominujący (pkt 8), podmiot zależ-
ny (pkt 9), holding finansowy (pkt 10), holding o działalności miesza-
nej (pkt 11), znaczący wpływ (pkt 14), bliskie powiązania (pkt 15),
podmioty powiązane kapitałowo lub organizacyjnie (pkt 16). Można
ponadto wyróżnić pewną grupę pojęć związanych z ponadgraniczną
aktywnością omawianych podmiotów, to jest działalność transgra-
niczną (pkt 21), państwo macierzyste (pkt 22), państwo goszczące
(pkt 23), właściwe władze nadzorcze (pkt 13) oraz instytucję pośredni-
czącą (pkt 24) i wreszcie pozostałe pojęcia - pieniądz elektroniczny
(pkt 5) oraz przedsiębiorstwo pomocniczych usług bankowych (pkt 12).

6. Pojęcie instytucji finansowej. W punkcie 7 artykułu 4 zdefiniowa-
ne zostało pojęcie instytucji finansowej - jako podmiotu niebędącego
bankiem, który łącznie co najmniej 75% przychodów uzyskuje
z prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej w zakresie wy-
mienionych w ustawie rodzajów aktywności o charakterze usług finan-
sowych, z wyłączeniem jednak tych z nich, które w prawie europejskim
zastrzega się dla instytucji kredytowych. Definicja ta odpowiada wier-
nie (poza zakresem działalności w oznaczeniu procentowym) wąskiemu
określeniu instytucji finansowej w art. l pkt 5 Dyrektywy 2000/12/EC,
gdzie jednak mowa o podmiocie innym niż instytucja kredytowa, a nie
innym niż bank; sytuuje to instytucje finansowe poza zakresem banków
i parabanków, które łącznie tworzą zakres unijnych instytucji kredyto-
wych, definicja polska jest zatem szersza zakresowe [por. E. Fojcik-
Mastalska, Instytucja finansowa i instytucja kredytowa w projekcie
nowelizacji Prawa bankowego, „Prawo Bankowe" 2001, nr 5]. Por.
jednak przepis art. 5 ust. 5.

Wobec pewnych niejasności definicyjnych na gruncie polskiego
prawa może powstać wrażenie, że podana wąska definicja instytucji
finansowej wprowadzona nowelizacją Prawa bankowego z 2001 r. ma
znaczenie uniwersalne, a wtedy powstaje wyraźna sprzeczność z szero-
kim rozumieniem tego pojęcia w innych ustawach (wskazać tu można
głównie ustawę z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji rzą-

27

Art. 4 Prawo bankowe

dowej - Dz. U. Nr 141, poz. 943 ze zm., ustawę z dnia 15 września
2000 r. Kodeks spółek handlowych - Dz. U. Nr 94, poz. 1037 ze zm.,
a także w pewnym zakresie Kodeks karny z 1997 r.). Wydaje się ko-
nieczne, aby ustawodawca usunął tego rodzaju niedomówienia, wyraź-
niej ustosunkowując się do pojęć podstawowych, do jakich niewątpli-
wie należy pojęcie instytucji finansowej. Skoro wąskie pojęcie instytu-
cji finansowej oznacza w rzeczywistości wszelkie inne niż nazwane
rodzajowo instytucje finansowe w znaczeniu szerokim, jak należy
przyjąć na podstawie analizy całokształtu regulacji unijnych [por.
W. Srokosz, Pojęcie usług finansowych w regulacjach prawnych Unii
Europejskiej, „Prawo Bankowe" 2000, nr 9; Autor ten obszernie uza-
sadnia dwojakie znaczenie - szerokie i wąskie - pojęcia instytucji fi-
nansowej w prawie UE], powinno się to sygnalizować właściwym uję-
ciem redakcyjnym odpowiednich przepisów, co najmniej wyraźnie
wskazującym zakres zastosowania poszczególnych ujęć definicyjnych.
Skłaniałoby to do poszukiwania ujęć bardziej uniwersalnych w innych
aktach prawnych. Literalne rozumienie pojęcia instytucji finansowej
z art. 4 pkt 7 prowadzi bowiem do tego, że banków polskich nie można
by uznawać za instytucje finansowe (w znaczeniu szerokim, które -jak
wiadomo - obejmuje wszelkie podmioty rynku finansowego, a więc
instytucje świadczące usługi typu kredytowego, inwestycyjnego
i ubezpieczeniowego, jak również rozmaite typy mieszane, mające
w różnym zakresie cechy instytucji podstawowych). Omawiany pro-
blem należy do trudniejszych w procesie harmonizacji polskiego prawa
rynku finansowego, gdyż także w prawie Unii nie ma w odpowiednich
regulacjach pełnej jasności pojęciowej dotyczącej instytucji finansowej.
Dzieje się tak dlatego właśnie, że jedna nazwa oznacza dwa różne zbio-
ry podmiotów (w znaczeniu szerokim i wąskim zakresowe). Nie po-
winno to jednak z góry wyłączać próby wyraźnego zajęcia stanowiska
w tej sprawie przez polskiego ustawodawcę.

7. Pojęcie instytucji kredytowej. Zawarta w punkcie 17 artykułu 4
nowa definicja instytucji kredytowej zwraca uwagę ograniczeniem
zastosowania tego pojęcia do odpowiednich podmiotów mających swą
siedzibę za granicą na terytorium jednego z państw członkowskich Unii
Europejskiej. To kluczowe dla unijnych regulacji działalności banko-
wej (to znaczy działalności kredytowej, do uniwersalnej włącznie) po-

28

Przepisy ogólne Art. 4

jecie nie ma zatem zastosowania do banków polskich oraz - tym bar-
dziej - do jednostek organizacyjnych innych niż banki, które mogą
wykonywać czynności zastrzeżone dla banków, jeżeli przepisy odręb-
nych ustaw upoważniają je do tego (art. 5 ust. 5; por. komentarz do
tego przepisu). Ta grupa podmiotów rynku finansowego - nienazwana
przez polskie prawo - oznacza w istocie parabanki, które w przyszłości
z pewnością staną się na podstawie tak sformułowanego kryterium
kategorią o bardziej niż dotychczas wyrazistych konturach. Zastanawia
zatem, dlaczego nie zastosowano dla banków i parabanków w Polsce,
choćby dopiero z momentem uzyskania członkostwa w Unii, tego
utrwalonego na świecie określenia. Jest bowiem niemałym paradoksem,
że na gruncie znowelizowanego w duchu europejskim Prawa bankowe-
go nie zalicza się banków polskich do instytucji kredytowych, chociaż
są one tak traktowane przez instytucje unijne i inne państwa członkow-
skie i mają do nich zastosowanie (pośrednio, jako wzorzec) unijne re-
gulacje dotyczące instytucji kredytowych (podczas gdy stan polskiego
Prawa bankowego stawia to właściwie pod znakiem zapytania, choćby
w odniesieniu do Dyrektywy 2000/12/EC). Jednocześnie z wprowadze-
niem pojęcia instytucji kredytowej w rozumieniu art. 4 pkt 7 skorygo-
wane zostało pojęcie banku zagranicznego poprzez ograniczenie jego
zakresu jedynie do banków mających siedzibę za granicą na terytorium
państw niebędących członkami Unii Europejskiej. Przyjęte znaczenie
pojęcia instytucji kredytowej prowadzi zatem do tego, że trzeba
w przepisach Prawa bankowego trzymać się zawiłego rozróżniania
banków (w znaczeniu banków krajowych, aczkolwiek ustawa tego wy-
raźnie nie ustala), banków zagranicznych i instytucji kredytowych.
Jednolite pojęcie instytucji kredytowej pozwoliłoby na zastosowanie -
jak w regulacjach unijnych -rozróżnień ze względu na kryterium kraju
pochodzenia (licencji), tj. na instytucje kredytowe krajowe, z innych
państw członkowskich i z krajów trzecich; tworzyłoby to z pewnością
większy ład pojęciowy, niezbędny przy interpretacji przepisów praw-
nych.

Niezastosowanie w odniesieniu do polskich banków (i parabanków)
pojęcia instytucji kredytowych nie zostało szerzej uzasadnione. Można
jednak sądzić, iż jego przyczyną było przekonanie projektodawców
nowelizacji, że ustawa Prawo bankowe musiałaby wtedy zostać prze-
kształcona w ustawę o instytucjach kredytowych (czy też o działalności

29

Art. 4 Prawo bankowe

kredytowej), a pozabankowe instytucje kredytowe musiałyby w niej
znaleźć odpowiednio pełniejszą i odpowiadającą przemyślanej koncep-
cji regulację, co uznaje się za zadanie z różnych względów na razie
zbyt trudne [por. szerzej na ten temat B. Smykla, Trudne aspekty pro-
jektowanej nowelizacji ustawy Prawo bankowe, „Prawo Bankowe"
2001, nr 4, s. 27-29].

8. Pojęcie oddziału. Definiując w art. 4 pojęcie oddziałów podmio-
tów działających na rynku finansowym, znowelizowana ustawa przyj-
muje jednolite jego znaczenie w trzech formalnie odrębnych defini-
cjach nawiązujących do dokonanego rozróżnienia terminologicznego
tych podmiotów. I tak mowa teraz w ustawie o oddziale instytucji kre-
dytowej (pkt 18), oddziale banku krajowego (pkt 19) oraz o oddziale
banku zagranicznego (pkt 20). W każdym przypadku oddział oznacza
jednostkę organizacyjną odpowiedniego podmiotu, wykonującą w jego
imieniu i na jego rachunek wszystkie lub niektóre czynności wynikają-
ce z zezwolenia udzielonego temu podmiotowi, przy czym wszystkie
jednostki odpowiadające powyższym cechom, utworzone na obszarze
jednego państwa (w Polsce lub za granicą), uważa się za jeden oddział.
Akcent, jaki kładzie się na działanie oddziałów w imieniu i na rachunek
licencjonowanych podmiotów rynku finansowego, wydaje się dosta-
tecznie wskazywać na ich niesamodzielność prawną. Chodzi tu o pla-
cówki zagraniczne tych podmiotów, będące elementami ich rozbudo-
wanych ponadgranicznie struktur organizacyjnych; aczkolwiek tworzą
one również oddziały krajowe, przyjęte definicje ustawowe oddziałów
odnoszą się jedynie do oddziałów zagranicznych, gdyż ich działanie na
terenie państwa goszczącego, a więc innego niż państwo macierzyste
(państwo licencji i siedziby centrali), stwarza konieczność uregulowa-
nia ich statusu prawnego również na obszarze ich działania, czyli
w państwie goszczącym.

Zasady działania zagranicznych oddziałów instytucji kredytowych
Unii Europejskiej są wyraźnie określone, przy czym oddział (ang.
branek) jest wyraźnie inaczej traktowany niż filia (ang. subsidiary)
w znaczeniu podmiotu w pełni zależnego kapitałowo, ale - w przeci-
wieństwie do oddziału - samodzielnego prawnie; nowelizacja z 2001 r.
przetransponowała te zasady do treści polskiego Prawa bankowego
(por. komentarz do przepisów o tworzeniu i nadzorowaniu takich pla-

30

Przepisy ogólne Art. 4

cówek). Pierwszoplanowe znaczenie ma na obszarze Unii zasada swo-
body świadczenia usług finansowych, właściwa dla Jednolitego Rynku
Europejskiego. Przejawia się ona nie tylko w łatwości tworzenia od-
działów instytucji kredytowych (tak jak i oddziałów innych instytucji
finansowych w szerokim rozumieniu), ale i w łatwości podejmowania
działalności transgranicznej, bez tworzenia oddziałów (por. art. 4 pkt 21).
Banki zagraniczne mogą tworzyć, oprócz oddziałów, również
przedstawicielstwa na terytorium Polski, gdyż nie dotyczy ich unijna
zasada swobody podejmowania działalności transgranicznej. Chociaż
o jednostkach takich, niemających uprawnień do wykonywania czyn-
ności bankowych, mowa nadal w przepisach ustawy dotyczących pro-
cedur licencyjnych, pojęcie przedstawicielstwa nie zostało zdefiniowa-
ne w art. 4 ustawy.

9. Pojęcia związane z grupowaniem. Zależności kapitałowe lub or-
ganizacyjne między dwoma lub więcej podmiotami działającymi na
rynku finansowym powodują, że powstają bardziej lub mniej sformali-
zowane grupy tych instytucji o swoistych więziach, które stwarzają
konieczność poddania ich nadzorowi publicznemu na bazie skonsoli-
dowanych sprawozdań finansowych, zwanego w skrócie nadzorem
skonsolidowanym. Pojęcie nadzoru skonsolidowanego nie zostało nie-
stety włączone do katalogu art. 4; znajduje ono pośrednie wyjaśnienie
w nowym rozdz.iale ł Ib, poprzez oznaczenie zakresu i sposobu jego
wykonywania.

Punktem wyjścia do scharakteryzowania pojęć dotyczących grup
z udziałem (całkowitym lub częściowym) instytucji finansowych
w szerokim rozumieniu, w tym banków i instytucji kredytowych (we-
dług znaczenia przyjętego w ustawie), jest znana i w innych działach
prawa para pojęć - podmiot dominujący (pkt 8) i podmiot zależny (pkt 9).
Za podmiot dominujący uznany został podmiot w rozumieniu art. 4
pkt 16 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. Prawo o publicznym obrocie
papierami wartościowymi (t. jedn. Dz. U. z 2002 r. Nr 49, poz. 447), to
znaczy - w pewnym uproszczeniu - podmiot posiadający w organach
innego podmiotu (zależnego) większość głosów albo uprawniony do
powoływania lub odwoływania większości członków organów pod-
miotu zależnego, albo gdy co najmniej połowę członków organów za-
rządzających obu podmiotów stanowią te same osoby, a ponadto taki

31

Art. 4

Prawo bankowe

podmiot, który w ocenie Komisji Nadzoru Bankowego może w inny
sposób wywierać znaczący wpływ na podmiot zależny. Znaczący wpływ
zaś oznacza zdolność do udziału w podejmowaniu decyzji w zakresie
wyznaczania kierunków polityki finansowej i operacyjnej, w tym rów-
nież dotyczącej podziału zysku lub pokrycia straty bilansowej innego
podmiotu (pkt 14). Podmiotem zależnym, jak nietrudno się domyślić,
będzie taki, w stosunku do którego inny jest podmiotem dominującym,
przy czym wszystkie podmioty zależne od niego uważa się również za
zależne od pierwotnego podmiotu dominującego (pkt 9); tak rozumiany
podmiot zależny (ang. subsidiary) nazywany bywa filią, jeżeli zależ-
ność kapitałowa jest pełna, tzn. gdy chodzi o tzw. spółkę-córkę.

Analiza treści przedstawionych trzech pojęć prowadzi do wniosku,
że na plan pierwszy w określeniu istoty stosunku dominacji wysunięto,
za wzorem prawa unijnego, nie tyle skalę udziału jednego podmiotu
w kapitale drugiego (jak się na ogół dość schematycznie przyjmuje), ale
rzeczywiste tego skutki (większość głosów, wpływ na obsadę orga-
nów), jak również skutki innych niż kapitałowe zależności w postaci
możliwości wywierania znaczącego wpływu na podmiot zależny.
W definicji podmiotu dominującego in fine znajduje się zwrot niedo-
określony, który ma być dla konkretnego przypadku poddany ocenie
Komisji Nadzoru Bankowego; ocena ta obejmować będzie nie tylko
„inny sposób" wywierania znaczącego wpływu, ale i sam znaczący
wpływ, też niezupełnie sprecyzowany w punkcie 14 (zwłaszcza gdy
chodzi o „zdolność do udziału w podejmowaniu decyzji"). Znaczący
wpływ jest zatem pojęciem bardzo szerokim zakresowe, zwłaszcza że
może obejmować różne przesłanki i sposoby udziału w podejmowaniu
najistotniejszych decyzji przez podmiot zależny. Ta obszerna tematyka
może jednak zostać w tym miejscu jedynie zasygnalizowana.

Dalszym ciągiem regulacji związków kapitałowych lub organiza-
cyjnych jest pojęcie podmiotów powiązanych kapitałowo lub organiza-
cyjnie (pkt 16), rozumianych jako co najmniej dwa podmioty, z których
przynajmniej jeden bezpośrednio lub pośrednio wywiera znaczący
wpływ na pozostałe lub które stanowią dla banku jedno ryzyko gospo-
darcze ze względu na to, że kondycja finansowa jednego z nich może
mieć wpływ na spłatę zobowiązań przez pozostałe. Uzupełniająco zde-
finiowane zostały w punkcie 15 bliskie powiązania -jako posiadanie
przez dany podmiot ponad 10% kapitału innego podmiotu lub prawa do

32

Przepisy ogólne Art. 4

wykonywania co najmniej 10% głosów w organach innego podmiotu,
lub pozostawanie z innym podmiotem w takim związku gospodarczym,
opartym na stałej współpracy, w szczególności wynikającej z zawartej
umowy lub umów, który w ocenie Komisji Nadzoru Bankowego może
mieć istotny wpływ na pogorszenie się sytuacji finansowej jednego
z podmiotów. Jako podmioty powiązane (w tym blisko) określani są
w przepisach prawa bankowego pozostający we wskazanych relacjach
wzajemnych klienci banków; chodzi tu zwłaszcza o regulacje typu
ostrożnościowego, gdzie istotne jest przy wyliczaniu skali ryzyka
uwzględnianie tego typu powiązań. Na uwagę zasługują końcowe
sformułowania przytoczonych definicji punktów 15 i 16, które zawie-
rają niedookreślone sformułowania, wymagające często w praktyce
ocen (ostatecznie podejmowanych przez Komisję Nadzoru Bankowe-
go) opartych na argumentach wynikających z konkretnego układu oko-
liczności, z drugiej jednak strony mogące również powodować spory.

W odniesieniu do banków, za pomocą pojęć podmiotu dominujące-
go i zależnego, skonstruowane zostało pojęcie holdingu, czyli grupy.
Holding rozumiany jako grupa, głównie kapitałowa, jest jednym
z możliwych zastosowań tego dość wieloznacznego angielskiego ter-
minu; takie znaczenie jak tu przyjęte jest już dość mocno ugruntowane
w języku polskiej doktryny, a użycie tego terminu w ustawie Prawo
bankowe oznacza jego wprowadzenie również do języka prawnego
w Polsce (dotychczas ustawodawstwo polskie posługiwało się pojęciem
grupy); [na temat pojęcia holdingu por. zwłaszcza L. Stecki, Holding;
także D. Fuchs, Charakter instytucji holdingu - uwagi prawnoporów-
nawcze, „Prawo Bankowe" 1996, nr 3; A. Karolak, Instytucja holdingu,
PUG 2001, nr 3 oraz powołana tam literatura].

Holding występuje w znowelizowanej ustawie w dwóch postaciach
-jako holding finansowy (pkt 10) oraz jako holding o działalności mie-
szanej (pkt 11). Holding finansowy to grupa (składająca się z co naj-
mniej dwóch podmiotów), w której podmiotem dominującym jest in-
stytucja finansowa (w wąskim znaczeniu z art. 4 pkt 7), a w skład grupy
wchodzą wyłącznie lub w większości banki lub instytucje finansowe
i przynajmniej jednym z podmiotów zależnych jest bank. Holding
o działalności mieszanej zaś to grupa, w której podmiotem dominują-
cym nie jest bank ani instytucja finansowa, a przynajmniej jednym
podmiotem zależnym jest bank. O charakterze holdingu decyduje zatem

33

Art. 4 Prawo bankowe

typ podmiotu dominującego, przy założeniu, że chodzi zawsze o hol-
ding z udziałem choćby jednego banku jako podmiotu zależnego. Moż-
na się zastanawiać, jak w świetle tego podziału kwalifikować holding,
który ma czysto bankowy charakter, albo też gdy bank jest podmiotem
dominującym, co często się zdarza w praktyce, aczkolwiek nierzadkie
jest także uczestnictwo banków w holdingach finansowych (rzadziej
mieszanych) ze względu na uniwersalizację oferty usług finansowych
na rynku. Pojęcie holdingu bankowego nie mieści się w zdefiniowa-
nych w art. 4 typach holdingów, nie można zatem uważać, że wyczer-
pują one zakres pojęciowy holdingów z udziałem banków, choć byłoby
to pożądane z punktu widzenia ustawowego ładu pojęciowego (zwłasz-
cza, że ustawa wyraźnie wskazuje takie sytuacje, gdy chodzi o holdingi
bankowe, np. w art. 14If ust. l wskazującym zakres nadzoru skonsoli-
dowanego, oraz utrzymuje szczególną regulację holdingu bankowego
nazwanego bankową grupą kapitałową w art. 113 i n.). Zdefiniowanie
holdingu finansowego i mieszanego niezbędne jest, jak należy przyjąć,
dla właściwego uregulowania problematyki nadzoru skonsolidowanego
i kompetencji władz nadzorczych w tej dziedzinie, gdyż wątpliwości
mogą powstawać właśnie wtedy, gdy grupa nie występuje w „czystej"
postaci.

10. Pojęcia związane z działalnością ponadgraniczną. Pozostałe
pojęcia, które można ująć w pewną grupę, wiążą się z ponadgraniczną
aktywnością instytucji finansowych (w szerokim rozumieniu). Chodzi
tu przede wszystkim o pojęcie działalności transgranicznej (pkt 21),
oznaczające wykonywanie przez instytucję kredytową na terytorium RP
lub przez bank krajowy na terytorium państwa goszczącego wszystkich
lub niektórych czynności w zakresie wynikającym z udzielonego ze-
zwolenia (autoryzacji, licencji) bez uczestnictwa oddziału tej instytucji
lub banku. Oznacza to możliwość wykonywania czynności bankowych
poza granicami - ponadgranicznie - albo w ogóle bez konieczności
utworzenia oddziału zagranicznego, albo też wykonywanie pewnych
czynności „poza" aktywnością istniejącego oddziału (por. art. 48i); do
możliwości działania w taki sposób przyczynił się w decydującym
stopniu szybki wzrost zastosowania elektroniki w bankowości, przy czym
na Jednolitym Rynku Europejskim najważniejsze zagadnienia z tej
dziedziny zostały zharmonizowane. Por. szerzej komentarz do art. 7.

34

Przepisy ogólne Art. 4

Państwo macierzyste (pkt 22) oznacza państwo członkowskie Unii
Europejskiej, w którym dana instytucja kredytowa uzyskała zezwolenie
na prowadzenie działalności i na terenie którego ma ona swoją siedzibę,
a państwo goszczące (pkt 23), to państwo członkowskie, na którego
terytorium bank krajowy wykonuje lub zamierza wykonywać swoją
działalność. Wszystkie trzy wskazane tu pojęcia wywodzą się z regula-
cji unijnych i będą miały zastosowanie do banków unijnych jako in-
stytucji kredytowych oraz do obszaru Unii, także gdy chodzi o działal-
ność banków krajowych na tym obszarze.

Uzupełnieniem przetransponowanej terminologii unijnej są jeszcze
pojęcia właściwych władz nadzorczych (pkt 13) oraz instytucji pośred-
niczącej (pkt 24). Właściwe władze nadzorcze oznaczają władze
uprawnione na mocy odpowiednich przepisów do sprawowania nadzo-
ru nad podmiotami działającymi na rynku finansowym. Chodzi tu
o organy nadzoru publicznego, przy czym bez znaczenia jest tu organi-
zacja nadzoru, np. to, czy nadzór ten jest podzielony między kilka or-
ganów, zależnie od segmentacji rynku finansowego, czy też jest to tzw.
nadzór zintegrowany, sprawowany nad całym tym rynkiem; obszerna
regulacja unijna dotyczy zadań i zasad działania właściwych władz
nadzorczych, a nie organizacji nadzoru. Ogólne zdefiniowanie oma-
wianego pojęcia w ustawie nie wskazuje na ograniczenie jego zastoso-
wania jedynie do obszaru Unii, może mieć ono zatem zastosowanie
powszechne i dotyczyć też tzw. krajów trzecich. Jest to ciekawy przy-
kład oddziaływania zasad i rozwiązań prawa Unii, w tym jego charakte-
rystycznej terminologii, na kraje trzecie. Z drugiej jednak strony wia-
domo, że wiele treści prawa unijnego ma już współcześnie globalne
zastosowanie. Tym bardziej razi zachowywanie odrębności terminolo-
gicznych w prawie polskim, zwłaszcza tam, gdzie trudno znaleźć po-
ważniejsze uzasadnienie.

Instytucja pośrednicząca w znaczeniu banku lub innej instytucji
uczestniczącej w wykonywaniu przelewów transgranicznych, niebędą-
ca bankiem zleceniodawcy ani bankiem beneficjenta, jest pojęciem
wprowadzonym do katalogu art. 4 ze względu na nowy fragment regu-
lacji ustawowej bankowych rozliczeń pieniężnych (Rozdział 4), poświę-
cony przelewom transgranicznym, czego wymagał wzgląd na pełną
harmonizację z prawem Unii Europejskiej. Zastosowanie tego pojęcie
będzie zatem dość wąskie.

35

Art. 4 Prawo bankowe

11. Pozostałe pojęcia ustawowe. Dla kompletności omówienia pojęć
zawartych w katalogu art. 4 ustawy trzeba wskazać wreszcie dwa pozo-
stałe - pieniądza elektronicznego (pkt 5) oraz przedsiębiorstwa pomoc-
niczych usług bankowych (pkt 12).

Bardzo duże znaczenie ma pojęcie pieniądza elektronicznego jako
wartości pieniężnej stanowiącej elektroniczny odpowiednik znaków
pieniężnych, która spełnia łącznie następujące warunki:

1. jest przechowywana na elektronicznych nośnikach informacji,

2. jest wydawana do dyspozycji na podstawie umowy w zamian za
   środki pieniężne o nominalnej wartości nie mniejszej niż ta war-
   tość,

3. jest przyjmowana jako środek płatniczy przez przedsiębiorców
   innych niż wydający ją do dyspozycji,

4) na żądanie jest wymieniana przez wydawcę na środki pieniężne.
Wydawanie, rozliczanie i umarzanie pieniądza elektronicznego

uznano w wyniku dużej nowelizacji z 2001 roku za czynność (usługę)
przypisaną bankom (art. 5 ust. l pkt 6a) i unijnym instytucjom kredy-
towym (art. 4 pkt 17 infine). Należy to uznać za powód zdefiniowania
pojęcia pieniądza elektronicznego właśnie w ustawie Prawo bankowe,
aczkolwiek - według jej art. 5 ust. 3 - wydawanie, rozliczanie i uma-
rzanie pieniądza elektronicznego oraz dokonywanie płatności z jego
użyciem określają odrębne przepisy. Mowa tu o przepisach ustawy
o elektronicznych instrumentach płatniczych, znajdującej się jeszcze
w toku procesu legislacyjnego. Zastosowano tu zatem podobne rozwią-
zanie jak w przypadku kart płatniczych, których definicja jako instru-
mentu elektronicznego zamieszczona jest w Prawie bankowym, ale cała
pozostała regulacja w odrębnej (tej samej zresztą w obu przypadkach)
ustawie [na temat treści art. 5 ust. l pkt 6a por. szerzej W. Srokosz,
Projektowane zmiany w zakresie regulacji czynności bankowych, „Pra-
wo Bankowe" 2001, nr 7-8, s. 84-88].

Na tym tle powstaje problem, czy i jaki zakres zastosowania wobec
banków będzie miało tworzone przez ustawę o elektronicznych instru-
mentach płatniczych pojęcie instytucji pieniądza elektronicznego
(rozdz. 4 A powołanej ustawy). Rozstrzygający jest tu przepis art. 2 ust. 2
tej ustawy, według którego wydawcami pieniądza elektronicznego mo-
gą być (jedynie) banki i instytucje pieniądza elektronicznego, przy
czym te ostatnie powstawać mogą na warunkach określonych ustawą.

36

Przepisy ogólne Art. 5

Ponieważ wykonywać mogą - z mocy odrębnej ustawy - czynności
wymienione w Prawie bankowym (art. 5 ust. l pkt 6a) jako zastrzeżone
dla banków, należy przyjąć, że dopuszczalne jest kwalifikowanie ich do
kategorii instytucji parabankowych w rozumieniu przepisu art. 5 ust. 5.
Przedsiębiorstwo pomocniczych usług bankowych to podmiot, któ-
rego podstawowa działalność ma charakter pomocniczy w stosunku do
podstawowej działalności jednego lub więcej banków, a w szczególno-
ści polega na zarządzaniu własnym lub powierzonym majątkiem lub
świadczeniu usług w zakresie przetwarzania danych. Definicja ta ma,
co prawda, znaczenie drugoplanowe, trudno ją jednak uznać za całko-
wicie jasną.

Art. 5

1. Czynnościami bankowymi są:

1. przyjmowanie wkładów pieniężnych płatnych na żądanie lub
   z nadejściem oznaczonego terminu oraz prowadzenie ra-
   chunków tych wkładów,

2. prowadzenie innych rachunków bankowych,

3. udzielanie kredytów,

4. udzielanie i potwierdzanie gwarancji bankowych oraz otwie-
   ranie akredytyw,

5. emitowanie bankowych papierów wartościowych,

6. przeprowadzanie bankowych rozliczeń pieniężnych,

6a) wydawanie, rozliczanie i umarzanie pieniądza elektronicz-
nego,

7) wykonywanie innych czynności przewidzianych wyłącznie
dla banku w odrębnych ustawach.

2. Czynnościami bankowymi są również następujące czynności,
o ile są one wykonywane przez banki:

1. udzielanie pożyczek pieniężnych oraz pożyczek i kredytów
   konsumenckich w rozumieniu przepisów odrębnej ustawy,

2. operacje czekowe i wekslowe oraz operacje, których przed-
   miotem są warranty,

Art. 5 ust. 2 pkt 2 w brzmieniu ustalonym przez ustawę z dnia 16 listopada 2000 r.
° domach składowych oraz o zmianie Kodeksu cywilnego, Kodeksu postępowania
cywilnego i innych ustaw (Dz U. Nr 114, poz. 1191) z dniem 4 stycznia 2001 r.

37

Art. 5 Prawo bankowe

3. wydawanie kart płatniczych oraz wykonywanie operacji przy
   ich użyciu,

4. terminowe operacje finansowe,

5. nabywanie i zbywanie wierzytelności pieniężnych,

6. przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych
   oraz udostępnianie skrytek sejfowych,

7. wykonywanie czynności obrotu dewizowego,

8. udzielanie i potwierdzanie poręczeń,

9. wykonywanie czynności zleconych, związanych z emisją pa-
   pierów wartościowych.

3. Wydawanie, rozliczanie i umarzanie pieniądza elektronicz-
   nego oraz dokonywanie płatności z jego użyciem określają odrębne
   przepisy.

4. Działalność gospodarcza, której przedmiotem są czynności,
   o których mowa w ust. l, może być wykonywana wyłącznie przez
   banki, z zastrzeżeniem ust. 5.

5. Jednostki organizacyjne inne niż banki mogą wykonywać
   czynności, o których mowa w ust. l, jeżeli przepisy odrębnych
   ustaw uprawniają je do tego.

Art. 5 ust. l pkt 4, ust. 2 pkt l i 8 oraz ust. 3 i 4 w brzmieniu ustalonym, a ust. l pkt 6a
oraz ust. 5 dodane przez ustawę z dnia 23 sierpnia 2001 r. o zmianie ustawy — Prawo
bankowe oraz o zmianie innych ustaw (Dz. U. Nr 111, poz. 1195) z dniem 7 stycznia
2002 r.

1. Miejsce i znaczenie regulacji czynności bankowych. Włączenie
do rozdziału l obowiązującej ustawy Prawo bankowe ogólnej regulacji
czynności bankowych (art. 5) spowodowało jego znaczne rozbudowa-
nie. Jest to nie tylko wynik przyjęcia ogólniejszego założenia o ko-
nieczności zmiany systematyki ustawy w związku z poszerzeniem czy
też uporządkowaniem pewnych fragmentów regulacji ustawowej oraz
wprowadzeniem nowych instytucji prawnych, ale także słusznego prze-
świadczenia, że właściwa, dobrze wyważona i kompletna regulacja
czynności bankowych jest kluczowym zagadnieniem przepisów ogól-
nych Prawa bankowego. Czynności bankowe (w terminologii zachod-
niej określane mianem usług bankowych albo kredytowych) są bowiem
tym, co decyduje o specyfice banków jako instytucji finansowych typu
kredytowego. Rolę taką odgrywają czynności bankowe sensu stricto, to

38

Przepisy ogólne Art. 5

jest te, które mogą być wykonywane wyłącznie przez banki (art. 5 ust. l
w zw. z ust. 4). Bardziej szczegółowe uregulowanie podstawowych
rodzajów tych czynności bankowych znajduje się w rozdziałach 3-7
ustawy, stanowiąc lex specialis wobec ogólnych regulacji cywilno-
prawnych; (por. komentarze do przepisów zawartych w tych rozdz.ia-
łach). Czynności bankowe jako jedna z podstawowych instytucji Prawa
bankowego rzutują również na pewne dalsze rozwiązania tej ustawy,
jak samo pojęcie banku, tajemnica bankowa, bankowy tytuł egzekucyj-
ny, obowiązki informacyjne [na ten temat szerzej m.in. B. Smykla,
Czynności bankowe - podstawowy element określający pozycją banku
w obrocie, „Glosa" 1999, nr 2].

2. Zamknięty katalog czynności bankowych. Katalog czynności
   bankowych zawarty w art. 5 jest zasadniczo zamknięty, jednakże w ust. l
   pkt 7 przewidziano możliwość określenia, w drodze odrębnych ustaw,
   innych czynności, które mogą być wykonywane wyłącznie przez banki.
   Oznacza to wprowadzenie niezbędnej elastyczności regulacji. Zastrze-
   żenie ustawowego trybu określania czynności przewidzianych do wy-
   konywania wyłącznie przez banki chroni jednocześnie przed zbyt swo-
   bodną interpretacją tego przepisu. Odrębne ustawy, o których mowa
   w punkcie 7, jako przewidujące inne czynności wyłącznie dla banków,
   mogą należeć zarówno do działu prawa bankowego (np. ustawa o li-
   stach zastawnych i bankach hipotecznych), jak i do innych działów
   prawa (np. ustawa o obligacjach, o domach składowych, prawo dewi-
   zowe).

3. Niejednolitość katalogu. Katalog czynności bankowych zawarty
   w art. 5 nie jest jednolity. W ust. l tego artykułu określono czynności
   bankowe sensu stricto (zwane też obiektywnymi albo naturalnymi),
   które ze względu na swój charakter mogą być wykonywane wyłącznie
   przez banki (są zastrzeżone dla banków), przy zachowaniu przepisów
   ustawy Prawo bankowe, w granicach określonych przez statut banku
   (ust. 4). W ustępie 2 wymieniono czynności, które także są czynno-
   ściami bankowymi, ale tylko wtedy, gdy są wykonywane przez banki.
   Oznacza to, że podmioty inne niż banki mogą również wykonywać tego
   rodzaju czynności (bez konieczności uzyskania licencji bankowej), ale
   Wówczas nie są to czynności bankowe. Po dużej nowelizacji z 2001

39

Art. 5 Prawo bankowe

roku przewidziano (ponownie, gdyż podobną treść zawierał przepis art. 11
ust. 5 ustawy Prawo bankowe z dnia 31 stycznia 1989 r.) możliwość
wykonywania przez podmioty mebankowe również czynności banko-
wych sensu stricto (wymienionych w ustępie 1), ale tylko wtedy, jeżeli
przepisy odrębnych ustaw uprawniają je do tego (art. 5 ust. 5). Na tej
podstawie może rozpocząć się proces tworzenia w Polsce instytucji
parabankowych, dotychczas bardzo nielicznych. Jak dotąd do tej kate-
gorii zaliczane były jedynie spółdzielcze kasy oszczędnościowo-
kredytowe (por. komentarz do art. 3 pkt 2 ustawy). Podobnie zakwalifi-
kować można nowo regulowane instytucje pieniądza elektronicznego
(por. komentarz do art. 4 pkt 5).

Podział katalogu czynności bankowych na dwie grupy (art. 5 ust. l
i 2) rozwiązał też problem kwalifikacji czynności uznawanych za ban-
kowe przez art. 11 ust. l ustawy z 1989 r., jeżeli były wykonywane bez
licencji bankowej. W praktyce problem ten występował najczęściej
w związku z opodatkowaniem pożyczek opłatą skarbową. W związku
z rozstrzyganiem sporów powstało ciekawe orzecznictwo (por. z now-
szych rozstrzygnięć uchwałę składu całej Izby Administracyjnej, Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych SN z dnia 20 lutego 1997 r., III ZP 5/97,
„Rejent" 1997, nr 9, s. 143-156).

4. Kryteria podziału. Niejednolitość katalogu czynności bankowych
wymienionych w art. 5 polega na tym, że w ust. l wymienione zostały
czynności zastrzeżone dla banków ze względu na ich charakter i zna-
czenie (przyjęto zatem przedmiotowe kryterium kwalifikacji czynności
jako bankowych), podczas gdy w ust. 2 przyjęto podmiotowe kryterium
kwalifikacji czynności jako bankowych. Dotychczas kryteria te były
stosowane niekonsekwentnie w art. 11 ust. l ustawy z 1989 r. [por.
szerzej M. Aleksandrowicz, M. Grzybowski, Prawo bankowe - zmiany,
„Przegląd Podatkowy" 1992, nr 4, s. 17; A. Pomorska, Komentarz do
prawa bankowego, s. 41-42]. Nowe ujęcie katalogu czynności banko-
wych stanowi regulację dość zręczną i wygodną do stosowania, po-
rządkuje i upraszcza problemy powstające dotychczas na tle art. 11
ustawy z 1989 r. W świetle najnowszych obszernych badań nad czyn-
nościami bankowymi pojawia się jednak dodatkowe ciekawe kryterium
kwalifikacji tych czynności - to, czy są one ze swej istoty czynnościa-
mi „naturalnie" bankowymi i czy katalog takich czynności naturalnych

40

Przepisy ogólne Art. 5

pokrywa się z katalogiem czynności zastrzeżonych dla banków z woli
ustawodawcy, nazywanych tu katalogiem czynności bankowych sensu
stricto (art. 5 ust. 1).

5. Krótka charakterystyka czynności wymienionych w art. 5 ust. 1.

Z uwagi na to, że definicja ustawowa banku zawarta w art. 2 odwołuje
się do zezwoleń na wykonywanie określonego typu czynności banko-
wych, konkretnych rodzajów takich czynności - obciążających ryzy-
kiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym - należy
poszukiwać w treści art. 5 ust. l. Wskazać tu należy przede wszystkim
czynności wymienione w punktach 1-3 tego ustępu (przyjmowanie
wkładów pieniężnych oraz innych depozytów połączone z prowadze-
niem rachunków bankowych oraz udzielanie kredytów), a także rów-
noważne kredytom pod względem ryzyka udzielanie i potwierdzanie
gwarancji bankowych oraz otwieranie akredytyw (pkt 4), wreszcie
emitowanie bankowych papierów wartościowych, które stwierdzają
wierzytelności wobec banków z tytułu złożonych depozytów lub zacią-
gniętych pożyczek (pkt 5).

Z działalnością bankową nierozerwalnie związane jest różnego rodzaju
i o różnej skali ryzyko. Niektóre rodzaje czynności bankowych szcze-
gólnie związane są z zarządzaniem ryzykiem. Należą do nich czynności
kredytowe, gdzie ryzyko wiąże się z pozycją wierzycielską banków,
oraz udzielanie gwarancji i otwieranie akredytyw, stawiające banki
w pozycji zobowiązanych do świadczeń pieniężnych (nie zawsze sku-
tecznie rekompensowanych w trybie regresu), gdzie typ i skala ryzyka
porównywalne są z ryzykiem kredytowym. Bazę ekonomiczną dla
czynności kredytowych stanowią środki powierzone pod tytułem
zwrotnym, gromadzone na rachunkach bankowych różnego rodzaju (por.
szerzej komentarz do rozdz. 3 ustawy). Tego rodzaju działalność depo-
zytowo-kredytowa stanowi istotę bankowości w ujęciu klasycznym.
W działalności bankowej polegającej na zarządzaniu ryzykiem, czy też
- verba legis - obciążaniu ryzykiem środków powierzonych pod tytułem
zwrotnym, banki jako profesjonalistów i jako instytucje zaufania pu-
blicznego obowiązuje szczególnie wysoki stopień staranności.

7. Zastrzeżenie wyłączności i problem parabanków. Wykonywanie
czynności bankowych wymienionych w art. 5 ust. l, które można

41

Art. 5 Prawo bankowe

w skrócie nazwać działalnością depozytowo-kredytową, zastrzeżone
zostało wyłącznie dla banków (art. 5 ust. 4). Z uwagi jednak na treść
nowego ustępu 5 artykułu 5, udzielanie kredytów na bazie zgromadzo-
nych depozytów możliwe będzie także przez podmioty pozabankowe
(parabanki), jeżeli uprawniają je do tego odrębne ustawy. Odpowiada to
powszechnie używanemu na świecie pojęciu instytucji kredytowych,
obejmujących zarówno banki, jak i parabanki. Jedne i drugie powinny
działać na podstawie przepisów prawa regulujących należycie precy-
zyjnie ich status prawny, zwłaszcza zaś licencjonowanie i nadzór,
i powinno to w ogólnych założeniach odpowiadać pewnej przemyślanej
koncepcji. Stanowisko zajęte przez ustawodawcę w art. 5 ust. 5, do-
puszczające działalność instytucji parabankowych na podstawie odręb-
nych ustaw, i tym samym osłabiające swego rodzaju monopol prawny
banków na wykonywanie czynności bankowych z art. 5 ust. l, należy
uznać jedynie za początek regulacji prawnej w tej sprawie. Odesłanie
do odrębnych ustaw oznacza tymczasowe zaniechanie przekształcenia
Prawa bankowego w ustawę o działalności kredytowej, jak również
kompleksowego uregulowania statusu prawnego instytucji parabanko-
wych w odrębnej ustawie. W doktrynie polskiej nie tylko nie przedsta-
wiono bardziej szczegółowych propozycji co do regulacji statusu praw-
nego parabanków, ale brakuje nawet jednolitości poglądów na temat
samego rozumienia tego pojęcia [por. np. L. Góral, Quasi-bank (insty-
tucja parabankowa) (w:) Encyklopedia Prawa Bankowego (pod red.)
W. Pyzioła, s. 611; tenże Instytucje „parabankowe" w ustawodawstwie
wybranych krajów Unii Europejskiej i w Polsce, PUG 1997, nr 10, s. 7;
W. Szpringer, Wpływ instytucji parabankowych na bezpieczeństwo
i stabilność rynków finansowych, „Bezpieczny Bank" 1998, nr 4, s. 24;
J.A. Krzyżewski, Rozbieżności definicyjne prawa polskiego i europej-
skiego w sprawie działalności kredytowej i wynikłe stąd implikacje dla
polityki pieniężnej i zakresu nadzorów na polskim rynku finansowym,
„Bank i Kredyt" 1999, nr 7-8, s. 35].

8. Sankcje karne. Z treści art. 171 ust. l ustanawiającego sankcje
karne za naruszenie wyłączności banków w wykonywaniu czynności
bankowych sensu stncto wynika, że wyłączność ta jest szczególnie
strzeżona w odniesieniu do gromadzenia środków pieniężnych (chociaż
związek z definicją banku, zawartą w art. 2, wskazywałby na koniecz-

42

Przepisy ogólne Art. 5

ność dodania określenia „pod tytułem zwrotnym"). Czynnościami, któ-
re obciążają ryzykiem środki powierzone pod tytułem zwrotnym, są -
zgodnie z art. 171 ust. l - udzielanie kredytów, pożyczek pieniężnych,
a także inne (dyspozycja normy karnej in fine). Rozróżnianie przez
ustawodawcę kredytów i pożyczek pieniężnych nie zawsze jest zatem
tak wyraźne, jak w art. 5. Ujęcie kredytów w art. 5 ust. l, a pożyczek
pieniężnych w ust. 2 tego artykułu zdaje się potwierdzać zasadność
reprezentowanego w doktrynie poglądu, zgodnie z którym kredyt jest
instytucją prawną immanentnie i wyłącznie (naturalnie) związaną
z działalnością bankową, natomiast pożyczka stanowi instytucję praw-
ną obrotu powszechnego, ale może też być stosowana w obrocie ban-
kowym. Z art. 5 ust. l w zw. z ust. 4 wynika, że kredyty (z wyjątkiem
konsumenckich) mogą być udzielane wyłącznie przez banki, z zastrze-
żeniem jednak art. 5 ust. 5. Ustawodawca pozostawił ponadto w powo-
łanym przepisie pewien luz interpretacyjny (inne sposoby obciążania
zgromadzonych środków ryzykiem), który nie powinien występować
w treści normy karnej (inaczej w katalogu czynności bankowych z art. 5
ust. l, gdzie można bronić poglądu o zasadności punktu 7). Por. szerzej
komentarz do rozdz. 13 ustawy.

9. Zmiany katalogu czynności bankowych. Analizując treść art. 5
   ust. l i 2 ustawy, gdzie sformułowania poszczególnych punktów, ich
   podział na dwie grupy, a wreszcie i cała zawartość katalogu czynności
   bankowych zostały wydatnie zmienione w porównaniu z art. 11 ustawy
   z 1989 r., należy wskazać również na dalsze ulepszenia tego artykułu
   przez ostatnie nowelizacje, zwłaszcza przez tzw. dużą nowelizację
   ustawy z 2001 roku. Dodała ona do treści artykułu 5 punkt 6a w ustępie
   l (wydawanie, rozliczanie i umarzanie pieniądza elektronicznego) oraz
   zmieniła punkt 4 w ustępie l (przez dodanie potwierdzania gwarancji
   bankowych i otwierania akredytyw) oraz w ustępie 2 punkt l (przez
   dodanie udzielania pożyczek i kredytów konsumenckich w rozumieniu
   przepisów odrębnej ustawy) i punkt 8 (przez dodanie potwierdzania
   poręczeń); [por. omówienie tych zmian przez W. Srokosza, Projekto-
   wane zmiany w zakresie regulacji czynności bankowych, „Prawo Ban-
   kowe" 2001, nr 7-8].

10. Orzecznictwo. Dla rozstrzygnięcia możliwości zastosowania ban-
    kowego tytułu egzekucyjnego nie mają znaczenia rozważania, czy

43

Art. 5 Prawo bankowe

czynność bankowa dokonana w czasie obowiązywania Prawa banko-
wego z 1989 r., z której wynika wierzytelność objęta takim tytułem
wystawionym po dniu l stycznia 1998 r., kwalifikuje się jako czynność
bankowa także według Prawa bankowego z 1997 r. (uchwała SN - Izba
Cywilna z dnia 20 lipca 1999 r., III CZP 15/99, OSNCP 2000, nr 2,
poz. 22). Ponadto w uchwale SN z dnia 20 lipca 1999 r. (III CZP 14/99,
OSP 2000, z. 3, poz. 41, z aprobującą glosą M. Bączyka, OSP 2000,
z. 3, s. 144, oraz J. Majewskiego, „Prawo Bankowe" 1999, nr 6) oraz
w uchwale SN z dnia 11 lipca 2000 r. (III CZP 22/00, „Prawo Banko-
we" 2000, nr 11 z glosą A. Janiaka, „Prawo Bankowe" 2001, nr 1)
ustalono, że uprawnienie banków do wystawiania bankowych tytułów
egzekucyjnych obejmuje nie tylko czynności bankowe wymienione
w art. 5 ust. l, ale także czynności wymienione w art. 5 ust. 2, jeżeli są
one wykonywane przez banki. Por. komentarz do art. 96 i 97.

11. Problemy terminologiczne. W przepisie art. 5 ust. 4 działalność,
której przedmiotem są czynności bankowe sensu stricto, nazwana zo-
stała expressis verbis działalnością gospodarczą. Działalność bankową
można ujmować jako działalność gospodarczą w najogólniejszym ro-
zumieniu, gdyż różni się ona zasadniczo od typowej działalności pole-
gającej na produkcji dóbr, świadczeniu usług i obrocie towarowym.
Podkreślić należy zdecydowaną odrębność usług finansowych (w tym
bankowych, kredytowych) od typowych usług występujących w sferze
produkcji materialnej i niematerialnej, co znajduje dobitny wyraz
w regulacjach europejskich. Usługi finansowe w rozwiniętych gospo-
darkach rynkowych tradycyjnie stanowią odrębny sektor usług, gdyż
mają więcej wspólnego z przepływem kapitału i obrotem płatniczym
niż z produkcją i obrotem towarowym [por. glosa E. Fojcik-Mastalskiej
do wyroku NSA z dnia 18 maja 1994 r., SA/WR 2290/93, „Prawo Ban-
kowe" 1995, nr 4, s. 53-57; także W. Srokosz, Pojęcie usług finanso-
wych w regulacjach prawnych Unii Europejskiej, „Prawo Bankowe"
2000, nr 9].

Terminologia, jaką posługuje się ustawodawca w nowym Prawie
bankowym, również nie podkreśla należycie odrębności usług banko-
wych, nazywanych z reguły czynnościami bankowymi (bez pełnej jed-
nak konsekwencji). W niektórych przepisach ustawy występują inne
terminy, mowa np. o usługach finansowych nieobejmujących czynności

44

Przepisy ogólne Art. 6

bankowych (art. 6 ust. 1), ale też o czynnościach usługowych (art. 109
ust. l) czy wreszcie o czynnościach bankowych i innych czynnościach
(art. 110).

Sformułowanie użyte w art. 5 ust. 4 in pńncipio stanowi przykład
bardzo ogólnego ujęcia działalności bankowej, co stwarzać może trud-
ności w uchwyceniu jej specyfiki, podobnie jak przyjęte w wyniku
dużej nowelizacji z 2001 roku zasady stosowania takich powszechnie
znanych na świecie terminów jak usługi i instytucje finansowe (w tym
kredytowe); [por. szerzej E. Fojcik-Mastalska, Usługi i instytucje finan-
sowe w Unii Europejskiej, „Prawo Bankowe" 1996, nr 2; W. Srokosz,
Pojęcie usług finansowych w regulacjach prawnych Unii Europejskiej,
„Prawo Bankowe" 2000, nr 9].

Biorąc pod uwagę specyfikę działalności bankowej, trzeba jednak uznać
przepis art. 5 ust. 4 za potrzebny, gdyż wynika z jego treści, że w sprawach
nieuregulowanych przez Prawo bankowe działalność banków podlega
ogólnym zasadom prowadzenia działalności gospodarczej; w szczegól-
ności mają również do banków zastosowanie przepisy ustaw o ochronie
konkurencji i konsumentów, zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, ochronie
znaków towarowych i wzorów zdobniczych, prawo upadłościowe itd.

Art. 6

Poza wykonywaniem czynności bankowych, o których mowa
w art. 5 ust. l i 2, banki mogą:

1. obejmować lub nabywać akcje i prawa z akcji, udziały innej
   osoby prawnej i jednostki uczestnictwa w funduszach inwe-
   stycyjnych,

2. zaciągać zobowiązania związane z emisją papierów warto-
   ściowych,

1. dokonywać obrotu papierami wartościowymi,

3. dokonywać, na warunkach uzgodnionych z dłużnikiem, za-
   miany wierzytelności na składniki majątku dłużnika, z tym
   że bank jest obowiązany do ich sprzedaży w okresie nie dłuż-
   szym niż 3 lata od daty nabycia,

2. nabywać i zbywać nieruchomości,

4. świadczyć usługi konsultacyjno-doradcze w sprawach finan-
   sowych,

45

Art. 6 Prawo bankowe

6a) świadczyć usługi certyfikacyjne w rozumieniu przepisów
o podpisie elektronicznym, z wyłączeniem wydawania certy-
fikatów kwalifikowanych wykorzystywanych przez banki
w czynnościach, których są stronami,

Art. 6 ust. l pkt 6a dodany przez ustawą z dnia 18 września 2001 r. o podpisie elektro-
nicznym (Dz. U. Nr 130, poz. 1450) z dniem 16 sierpnia 2002 r.

7. świadczyć inne usługi finansowe,

8. wykonywać inne czynności, jeżeli przepisy odrębnych ustaw
   uprawniają je do tego.

Art. 6 w brzmieniu ustalonym przez ustawę z dnia 23 sierpnia 2001 r. o zmianie ustawy
- Prawo bankowe oraz o zmianie innych ustaw (Dz. U. Nr 111, poz. 1195) z dniem
7 stycznia 2002 r.

1. Treść katalogu z art. 6. W obowiązującym Prawie bankowym
bardziej precyzyjnie wskazuje się te rodzaje aktywności gospodarczej
o charakterze inwestycyjnym, które w sposób naturalny harmonizują
z działalnością bankową, a które nie są czynnościami bankowymi (art. 6),
ale są w większości usługami finansowymi; wskazuje na to wykładnia
treści powołanego artykułu. Redakcja art. 6 z omawianego punktu wi-
dzenia nie jest zupełnie jasna, co jest tym bardziej niepokojące, że roz-
różnia się w nim czynności bankowe i usługi finansowe świadczone
przez banki. Jeżeli ponadto określa się wyraźnie wykonywanie czynno-
ści bankowych jako działalność gospodarczą (art. 5 ust. 4), to należało-
by już w tym podstawowym przepisie zakwalifikować działalność ban-
kową jako usługową w najszerszym tego słowa znaczeniu, uwzględ-
niającym specyfikę usług finansowych (por. komentarz do art. 5).

O usługach finansowych typu inwestycyjnego, jakie może wyko-
nywać bank uniwersalny (czyli łączący działalność depozytowo-kre-
dytową z inwestycyjną, w ograniczonym jednak normami ilościowymi
zakresie), stanowi art. 6 w tych punktach, które da się zinterpretować
jako ofertę banku - usługodawcy na rynku usług inwestycyjnych (pkt.

2, 3, 6 i 7). Podobną konwencję przyjęto przy budowaniu katalogu
czynności bankowych w artykule 5 ustawy, przy czym niektóre z czyn-
ności bankowych wymienionych w ust. 2 tego artykułu także mają cha-
rakter usług inwestycyjnych (zwłaszcza pkt 9). Bank działa wtedy na
rachunek klienta. Tam zaś, gdzie bank działa na rachunek własny, do-

46

Przepisy ogólne Art. 6

konuje własnych inwestycji, również można mówić o jego aktywności
na rynku usług inwestycyjnych, ale w charakterze usługobiorcy (pkt. l,
3, 4, 5). Redakcja art. 6 nie jest pod tym względem przejrzysta, nie
można też twierdzić, że znajduje się w nim pełne wyliczenie usług fi-
nansowych typu inwestycyjnego świadczonych przez banki. Wątpliwo-
ści powstają ponadto w związku z brzmieniem punktu 7, który zdaje się
odnosić raczej tylko do punktu 6, nie uwzględniając należycie potrzeby
kompleksowej wykładni tego artykułu. Wydaje się, że istotna treść art. 6
powinna zostać ujęta bardziej poprawnie redakcyjnie i jednoznacznie,
a przy tym w oparciu o przemyślane założenia ogólniejszej natury; [na
temat treści art. 6 z punktu widzenia praktyki bankowej por. P. Futerko,
Warunki prawne czynności inwestycyjnych banku uniwersalnego,
„Prawo Bankowe" 1998, nr 3].

2. Problem bankowości inwestycyjnej. Działalność banków na ryn-
ku papierów wartościowych, a zwłaszcza na rynku kapitałowym, po-
dejmowana na zlecenie i na rachunek klientów, została w Prawie ban-
kowym uregulowana zasadniczo tylko poprzez ogólne ujęcie typów
usług finansowych, innych niż czynności bankowe, w art. 6. Sprawa ta
jest bardzo istotna, gdyż działalność banków ukierunkowana na inwe-
stycje na rynku papierów wartościowych, dokonywane na zlecenie
klientów, oznacza ich inwestycyjną specjalizację. Jest to zatem problem
bankowości inwestycyjnej, która wciąż jeszcze nie jest wystarczająco
uregulowana prawnie, usługi typu inwestycyjnego mogą być bowiem
wykonywane zarówno przez banki, jak i przez domy maklerskie,
a nawet w pewnym obszarze na zasadach wolności gospodarczej; [por.
szerzej M. Michalski, Prawne uwarunkowania bankowości inwestycyj-
nej w Polsce, „Prawo Bankowe" 2000, nr 5].

O potrzebie innego traktowania banków inwestycyjnych niż ban-
ków depozytowo-kredytowych (które, mając w statutach przewidzianą
aktywność na rynku papierów wartościowych, zwane są uniwersalny-
mi) świadczył do czasu dużej nowelizacji ustawy z 2001 roku jedynie
jej art. 72 (uchylony w wyniku nowelizacji). Zgodnie z ust. l powoła-
nego artykułu Przewodniczący Komisji Papierów Wartościowych
i Giełd w uzgodnieniu z Komisją Nadzoru Bankowego ustalać miał
w drodze zarządzenia, dla banków prowadzących działalność na rynku
inwestycji kapitałowych, inne limity ograniczeń (niż określone w art. 6

47

Art. 6 Prawo bankowe

ust. l pkt l i w ust. 3 oraz w art. 71 ust. l w ich brzmieniu sprzed no-
welizacji), a także określać dla takich banków warunki i zakres działal-
ności na rynku inwestycji kapitałowych. W art. 72 ust. 2 przewidywano
ponadto możliwość odrębnego określenia, w formie zarządzenia Preze-
sa NBP wydanego w uzgodnieniu z Przewodniczącym Komisji Papie-
rów Wartościowych i Giełd, zasad odprowadzania rezerwy obowiąz-
kowej od pasywów zaangażowanych na rynku inwestycji kapitałowych.
Zarządzenia te nie zostały jednak wydane, co niewątpliwie hamowało
rozwój specjalistycznej bankowości inwestycyjnej w Polsce. Można
ponadto było sądzić, że tak istotna materia powinna znaleźć regulację
w akcie prawnym wyższej rangi, a nawet w odrębnej ustawie.

3. Próg koncentracji kapitałowej. W wyniku dużej nowelizacji skre-
ślono art. 72, a odrębne traktowanie banków typu inwestycyjnego zna-
lazło w pewnym zakresie wyraz w samej ustawie Prawo bankowe,
w zmienionym art. 128. Tam też zawarte zostały ograniczenia ilościowe
tego rodzaju działalności banków, poprzednio zawarte w treści art. 6.
Ograniczenia te, należące do tzw. regulacji (czy też norm) ostrożno-
ściowych, zwane tradycyjnie normami maksymalnego zaangażowania
kapitałowego, znalazły wyraz w znowelizowanym art. 128 w kontek-
ście regulacji obowiązkowego poziomu funduszy własnych banków
i nazwane zostały progiem koncentracji kapitałowej (ust. l pkt 2 w zw.
z ust. 2 i 3). Przekroczenie tego progu pomniejsza sumę funduszy
własnych banku oraz dodatkowych pozycji jego bilansu określonych
przez Komisję Nadzoru Bankowego, które powinny być utrzymywane
na poziomie nie niższym niż suma wymogów kapitałowych z poszcze-
gólnych rodzajów ryzyka prowadzonej działalności. Wymogi kapitało-
we (w tym również z tytułu ryzyka rynkowego, jakie napotyka działal-
ność o charakterze usług inwestycyjnych) określa Komisja Nadzoru
Bankowego w drodze uchwały (art. 128 ust. 4 pkt 1); są one również
uważane za normy ostrożnościowe.

Jako przekroczenie progu koncentracji kapitałowej ustawa traktuje
w art. 128 ust. 2 większą z liczb będących:

1. sumą kwot, o które poszczególne znaczne pakiety akcji lub
   udziałów przekraczają 15% funduszy własnych banku,

2. kwotą, o którą suma znacznych pakietów akcji lub udziałów
   przekracza 60% funduszy własnych banku.

48

Przepisy ogólne Art. 7

Na uwagę zasługuje wyrażenie omawianej normy ostrożnościowej
nowym językiem, w sposób jednak bardziej zawiły, bo w kontekście
kompleksowej regulacji funduszy własnych banków, przy czym wła-
ściwie za normę ostrożnościową w ujęciu ogólnym (całościowym) na-
leżałoby obecnie uznać sumę wymogów kapitałowych z tytułu po-
szczególnych rodzajów ryzyka, a progi koncentracji kapitałowej za
element tej złożonej konstrukcji zawartej w treści art. 128.

4. Poszerzenie katalogu. Duża nowelizacja z 2001 roku wprowadziła
do wyliczenia z art. 6 nowy pkt 8, uprawniający banki do wykonywania
również innych czynności na podstawie przepisów odrębnych ustaw.
Jest to formuła bardzo szeroka, która zakłóca istniejącą dotychczas
jednolitość tego wyliczenia. Stanowi, jak się zdaje, swego rodzaju po-
wrót do przepisu art. 8 ustawy z 1989 roku, ale ograniczony tym, że
przepisy odrębnych ustaw muszą do innych czynności upoważniać.
Upoważnienie takie należy rozumieć jako wyraźne, a więc nie jako
ogólne upoważnienie do podejmowania dowolnych czynności na zasa-
dzie wolności gospodarczej. Przy takim podejściu byłoby bardziej wła-
ściwe ujęcie treści pkt. 8 nie w art. 6, a w odrębnym artykule.

Ustawa z dnia 18 września 2001 r. o podpisie elektronicznym
(Dz. U. Nr 130, poz. 1450) wprowadziła do art. 6 punkt 6a uprawniający
banki do wykonywania usług certyfikacyjnych w rozumieniu przepisów
o podpisie elektronicznym, z wyłączeniem wydawania certyfikatów
kwalifikowanych wykorzystywanych przez banki w czynnościach,
których są stronami. Takie specjalistyczne usługi również nie należą do
dominujących w art. 6 usług inwestycyjnych.

Art. 7

1. Oświadczenia woli składane w związku z dokonywaniem
   czynności bankowych mogą być wyrażone za pomocą elektronicz-
   nych nośników informacji.

2. Dokumenty związane z czynnościami bankowymi mogą być
   sporządzane na elektronicznych nośnikach informacji, jeżeli do-
   kumenty te będą w sposób należyty utworzone, utrwalone, prze-
   chowywane i zabezpieczone. Usługi związane z zabezpieczeniem
   tych dokumentów mogą być wykonywane przez banki i spółki two-
   rzone przez banki i inne podmioty.

49

Art. 7 Prawo bankowe

3. Jeżeli ustawa zastrzega dla czynności prawnej formę pisem-
   ną, uznaje się, że czynność dokonana w formie, o której mowa
   w ust. l, spełnia wymagania formy pisemnej także wtedy, gdy for-
   ma pisemna została zastrzeżona pod rygorem nieważności.

4. Prezes Narodowego Banku Polskiego okreśia, w drodze roz-
   porządzenia, zasady tworzenia, utrwalania, przechowywania i za-
   bezpieczania dokumentów bankowych, o których mowa w ust. 2.

Art. 7 w brzmieniu ustalonym przez ustawę z dnia 23 sierpnia 2001 r. o zmianie ustawy
- Prawo bankowe oraz o zmianie innych ustaw (Dz. U. Nr 111, poz. 1195) z dniem
7 stycznia 2002 r. Zgodnie z ustawą z dnia 18 września 2001 r. o podpisie elektronicz-
nym (Dz. U. Nr 130, poz. 1450), z dniem 16 sierpnia 2002 r. art. 7 ust 4 otrzyma
brzmienie „Rada Ministrów określa, w drodze rozporządzenia, po zasięgnięciu opinii
Prezesa Narodowego Banku Polskiego, zasady tworzenia, utrwalania, przechowywania
i zabezpieczania, w tym przy zastosowaniu podpisu elektronicznego, dokumentów
bankowych, o których mowa w ust. 2".

1. Znaczenie regulacji W art. 7 wprowadzono - po raz pierwszy -
ważną i interesującą regulacje., która znajduje zastosowanie zwłaszcza
w obrocie bankowym, cechującym się intensywnym wykorzystywa-
niem zdobyczy elektroniki. Potrzeba takiej regulacji występowała
zresztą również w obrocie pozabankowym, co stało się przyczyną
uchwalenia 18 września 2001 r. ustawy o podpisie elektronicznym,
zmieniającej przepis art. 60 k.c.

Zgodnie z aktualnym brzmieniem art. 7 (został on zmieniony przez
dużą nowelizację z 2001 roku głównie w celu doprecyzowania)
oświadczenia woli składane w związku z wykonywaniem czynności
bankowych mogą być wyrażone za pomocą elektronicznych nośników
informacji (ust. 1); odpowiednio dokumenty związane z czynnościami
bankowymi mogą być sporządzane na elektronicznych nośnikach in-
formacji, jeżeli dokumenty te będą w należyty sposób utworzone,
utrwalone, przechowywane i zabezpieczone (ust. 2 zd. 1). Zasady two-
rzenia, utrwalania, przechowywania i zabezpieczania, w tym przy za-
stosowaniu podpisu elektronicznego, dokumentów bankowych określać
ma w drodze rozporządzenia Rada Ministrów, po zasięgnięciu opinii
Prezesa NBP (ust. 4; zmiany kompetencji, należących pierwotnie do
Prezesa NBP, dokonała ustawa z dnia 18 września 2001 r. o podpisie
elektronicznym). Usługi związane z zabezpieczeniem tych dokumen-
tów mogą być wykonywane przez banki oraz spółki tworzone przez

50

Przepisy ogólne Art. 7

banki i inne podmioty (ust. 2 zd. 2); pozostałe zatem wymogi (w zakre-
sie tworzenia, utrwalania i przechowywania dokumentów w formie
elektronicznej) powinny być spełnione przez same banki.

Najważniejszy z prawnego punktu widzenia jest przepis art. 7 ust. 3,
zgodnie z którym, jeżeli ustawa zastrzega dla czynności prawnej formę
pisemną, uznaje się, że czynność dokonana w formie elektronicznej
spełnia wymagania formy pisemnej także wtedy (co dodano w 2001
roku), gdy forma pisemna została zastrzeżona pod rygorem nieważno-
ści. Przepis ten, zrównujący dla potrzeb obrotu bankowego formę elek-
troniczną z formą pisemną, znajduje obecnie już - dla obrotu po-
wszechnego - odpowiednik w zmienionym art. 60 k.c. (problem form
czynności prawnych i skutków niezachowania wymaganej formy re-
gulują art. 73-81 k.c.). Można się zatem nawet zastanawiać nad potrze-
bą utrzymywania w tej sprawie odrębnej regulacji w Prawie banko-
wym; [szerzej na ten temat W. Srokosz, Zawarcie umowy rachunku
bankowego on-line, „Prawo Bankowe" 2001, nr 12].

2. Nowe ustawy. Przepisy art. 7 należą do kompleksu nowych regula-
cji prawnych związanych z poszerzającym się stale wykorzystaniem
elektroniki w obrocie bankowym. Regulacje te jednak obecnie znaj-
dują się nie, jak przed dużą nowelizacją z 2001 roku, w ustawie Prawo
bankowe (w niewielkim wszakże wtedy rozwinięciu), ale w odrębnych
nowych ustawach - o elektronicznych instrumentach płatniczych
i o podpisie elektronicznym. Ustawa o elektronicznych instrumentach
płatniczych (będąca jeszcze w toku prac parlamentarnych) rozwija
w należyty sposób problematykę kart płatniczych, usług bankowości
elektronicznej oraz pieniądza elektronicznego, a ustawa o podpisie
elektronicznym - zasady weryfikowania pochodzenia od danej osoby
oświadczeń woli i innych wypowiedzi składanych w formie elektro-
nicznej. Przyjęcie wskazanych nowych ustaw odpowiada wzorcom
legislacyjnym, jakie w dziedzinie obrotu elektronicznego stworzyły
kraje zachodnie, również Unia Europejska [szerzej na te tematy:
A. Ambroziewicz, Podpis elektroniczny - pojęcie i funkcje w obrocie,
Przegląd Sądowy" 2001, nr 1; J. Barta, R. Markiewicz, Internet
a prawo; J. Jacyszyn, Elektroniczne czynności prawne, PPH 1999, nr 7;
W. Kocot, Elektroniczna forma oświadczeń woli, PPH 2001, nr 3;
M. Krupska, Projekt ustawy o elektronicznych instrumentach płatni-

51

Art. 8 Prawo bankowe

czych, „Prawo Bankowe" 2001, nr 12; W. Srokosz, Zawarcie umowy
rachunku bankowego on-line, „Prawo Bankowe" 2001, nr 12].

3. Obowiązki banków. Ustalenie zasad tworzenia, utrwalania, prze-
chowywania i zabezpieczania dokumentów bankowych w formie elek-
tronicznej jest sprawą o wielkiej doniosłości dla bezpieczeństwa obrotu
prawnego. Można nawet sądzić, że jedynie szczegółowość i techniczny
charakter tej materii powoduje niemożność nadania jej rangi ustawo-
wej. Dlatego ustawodawca zdecydował, że regulowana będzie przez
rozporządzenie Rady Ministrów. Niewydanie dotąd wskazanego aktu
(poprzednio na podstawie 68 pkt 2 - zarządzenie Prezesa NBP) nie
uniemożliwia stosowania elektronicznej formy oświadczeń woli
i dokumentów w formie elektronicznej, pod warunkami jednak samo-
dzielnego spełnienia wymogów ustawowych z art. 7 ust. 2 przez banki
oraz uzgodnienia przez banki z klientami sposobu sygnowania infor-
macji przekazywanych elektronicznie (do wejścia w życie ustawy
o podpisie elektronicznym). Istniejące w tej mierze pewne uznane stan-
dardy są wdrażane w ramach programów informatycznych opracowy-
wanych dla banków i oceniane przez nadzór bankowy. Jednak redakcja
przepisu określającego wymogi ustawowe (a szczególnie sformułowa-
nie „w sposób należyty", również samo pojęcie elektronicznego nośni-
ka informacji) nie jest ostra, dlatego też istnieć mogą trudności w usta-
leniu zakresu obowiązków banków w obrocie elektronicznym i - co za
tym idzie - przesłanek ich odpowiedzialności. Należy sądzić, że byłaby to
na razie tylko odpowiedzialność umowna, gdyż standardy przyjęte przez
banki dla obrotu elektronicznego znajdują się w stosowanych przez nie
wzorcach umownych, dzięki czemu obowiązują klientów banku.

Art. 8

Bank jest obowiązany do utrzymywania płynności płatniczej do-
stosowanej do rozmiarów i rodzaju prowadzonej działalności.

1. Znaczenie obowiązku zachowania płynności płatniczej. Prawo
bankowe z 1989 r. formułowało w art. 7 i 9 obowiązki banków uzna-
wane za podstawowe. Zgodnie z art. 7 banki były zobowiązane do za-
pewnienia należytej ochrony mienia przyjętego na przechowanie, zaś
w art. 9 zobowiązywano banki do utrzymania płynności płatniczej,

52

Przepisy ogólne Art. 8

polegającej na prowadzeniu działalności w sposób zapewniający wyko-
nanie wszystkich zobowiązań zgodnie z terminami ich płatności.

W przepisach ogólnych obowiązującego Prawa bankowego pozo-
stał jedynie przepis ustanawiający obowiązek utrzymania płynności
płatniczej dostosowanej do rozmiarów i rodzaju prowadzonej działal-
ności (art. 8), niestety bez objaśnienia samego pojęcia płynności płatni-
czej. Jego usytuowanie w rozdz.iale l, podczas gdy inne, szczególne
obowiązki i uprawnienia banków reguluje odrębny Rozdział 8 ustawy,
jest formalnoprawnym argumentem za wyjątkowym znaczeniem obo-
wiązku utrzymywania płynności przez banki.

Jeżeli uzna się, że przez właściwą płynność płatniczą, czyli dosto-
sowaną do rozmiarów i zakresu prowadzonej działalności, a osiąganą
w drodze harmonizowania okresów tzw. zapadalności aktywów
i wymagalności pasywów [por. szerzej D. Daniluk, Regulacje i nadzór
bankowy w Polsce, s. 111-117; W. Jaworski, Z. Krzyżkiewicz, B. Kosiński,
Banki, s. 239-248; Współczesny bank, s. 339 i n.], banki zapewniają
również bezpieczeństwo swoim klientom, gdyż zależy ono głównie od
finansowego bezpieczeństwa i stabilności samych banków [por. W. Baka,
z zespołem SKN, Transformacja bankowości polskiej w latach 1988-
1995, s. 62], to obowiązek utrzymywania właściwej płynności płatniczej
może pełnić rolę podstawowej dyrektywy ustawowej. Tego rodzaju
ogólne dyrektywy ustawowe interpretowane są zwykle w związku
z regulacjami szczegółowymi, a ich wykonanie zależy w dużym stopniu
od trafności i kompletności regulacji szczegółowych. Przyjąć jednocze-
śnie należy, że w działalności bankowej bezpieczeństwo finansowe
(ekonomiczne) i stabilność są w znacznym stopniu efektem wypraco-
wanych doświadczeń zawodowych - profesjonalizmu, reguł dobrej prak-
tyki bankowej, mających głównie pozaprawny charakter [por. E. Kostro,
Wpływ projektowanych zmian prawa bankowego na bezpieczeństwo
finansowe i stabilność polskiego systemu bankowego, „Bezpieczny
Bank" 1997, nr l, s. 23 i n.]. Oceniając zatem działalność konkretnego
banku, często wykorzystuje się takie - jak omawiany tutaj - przepisy
jako ogólne reguły interpretacyjne, zwłaszcza zaś tam, gdzie brak jest
dokładnej regulacji szczegółowej albo nie jest ona przyjmowana.

2. Płynność a wypłacalność. Z problemem zachowania płynności
wiąże się zagadnienie wypłacalności banku i ważkie skutki jej ewen-

53

Art. 9 Prawo bankowe

tualnej utraty. Nie należy pojęć tych mylić; chociaż łączy je niemoż-
ność zaspokajania zobowiązań, w przypadku utraty płynności jest ona
zwykle przejściowa i objawia się niewykonywaniem zobowiązań
w terminie, podczas gdy niewypłacalność to trwała niemożność wyko-
nywania zobowiązań z powodu złej sytuacji finansowej (co objawia się
niekorzystnym ukształtowaniem bilansu). Powtarzające się jednak sy-
tuacje braku płynności są zwykle symptomem narastających trudności
finansowych banku, i z tego względu są one przedmiotem szczególnie
uważnej obserwacji i oceny ze strony nadzoru bankowego. Naruszenie
obowiązku zachowania płynności płatniczej może powodować zasto-
sowanie wobec banku środków (tzw. sankcji) z tytułu nadzoru banko-
wego (por. zwłaszcza przepisy art. 133 ust. 2 pkt l, 137 pkt 3, 138 ust. l
pkt l, 138 ust. 2, w których szczególnie - w kontekście regulacji nadzo-
ru bankowego - akcentuje się znaczenie płynności płatniczej). Nato-
miast utrata wypłacalności (zwykle na skutek poniesienia wysokich
strat) powoduje konsekwencje najpoważniejsze - zawieszenie działalności
banku przez KNB, a następnie podjęcie decyzji o jego przejęciu przez
inny bank lub zgłoszenie do sądu wniosku o ogłoszenie upadłości.

3. Normy płynności. Komisja Nadzoru Bankowego może ustalać
wiążące banki normy płynności oraz inne normy dopuszczalnego ryzy-
ka w działalności banków (art. 137 pkt 3, również art. 128 ust. 6 pkt 2).
Przepis ten wskazuje na miejsce norm płynności pośród innych tzw.
nadzorczych norm ostrożnościowych, mających na celu określanie
poziomu dopuszczalnego ryzyka w działalności bankowej i będących
przejawem funkcji prewencyjnej, czy też regulacyjnej, nadzoru banko-
wego. Normy płynności nie zostały dotąd określone przez Komisję
Nadzoru Bankowego w sposób wiążący, pozostając - podobnie jak
metody pomiaru płynności - w sferze zaleceń.

Art. 9

W bankach działa kontrola wewnętrzna, która sprawdza legal-
ność i prawidłowość działalności prowadzonej przez bank oraz
prawidłowość i rzetelność składanych sprawozdań i informacji.

1. Znaczenie regulacji. Przepis art. 9 (z uzupełnieniem w art. 10)
należy do nowych regulacji zawartych w Prawie bankowym; ustanawia

54

Przepisy ogólne Art. 9

on obowiązek powołania w bankach kontroli wewnętrznej, co niekiedy
jest traktowane jako nadzorcza norma ostrożnościowa o charakterze
jakościowym. Celem kontroli wewnętrznej w bankach, zgodnie z art. 9,
jest sprawdzanie legalności i prawidłowości działalności prowadzonej
przez banki oraz prawidłowości i rzetelności składanych sprawozdań
i informacji. Nie kwestionując znaczenia tego przepisu, pozostaje do
rozważenia, czyjego zamieszczenie pośród przepisów ogólnych ustawy
można uzasadniać tak poważnymi argumentami jak w przypadku obo-
wiązku zachowania płynności przez banki (art. 8).

2. Cele i kryteria kontroli. O ile kryteria prawidłowości i rzetelności
   dokumentów redagowanych na użytek zewnętrzny (sprawozdań
   i informacji) są zrozumiałe, gdyż stanowią zwykle stosowane kryteria
   kontrolowania materialnej (rzetelność) i formalnej (prawidłowość)
   poprawności dokumentów (por. kryteria ocen dokonywanych przez
   biegłych rewidentów w ramach audytu - art. 135 ust. 1), o tyle sfor-
   mułowanie kryteriów odnoszących się do badania działalności banku
   przez kontrolę wewnętrzną budzi pewne wątpliwości. Kontrola ta ma
   pełnić w banku zadania zbliżone do tych, jakie stawia się przed nadzo-
   rem właścicielskim i współdziałać ma z publicznym nadzorem banko-
   wym, sprawującym kontrolę zewnętrzną [por. D. Daniluk, Regulacje
   i nadzór bankowy w Polsce, s. 168 i n.]. Chodzi więc ostatecznie o sta-
   wiane przed nadzorem bankowym kryteria legalności i bezpieczeństwa
   (art. 133 ust. 1), które z punktu widzenia interesów klientów banku
   (deponentów) zwane jest też kryterium celowości. Rozważenia wyma-
   ga zatem znaczenie pojęcia prawidłowości w zestawieniu z legalnością.
   Jeżeli wykluczyć prawidłowość w znaczeniu legalności, powstaje pyta-
   nie, czy można rozumieć prawidłowość jako bezpieczeństwo depozy-
   tów na rachunkach bankowych, mające w tym zestawieniu charakter
   kryterium pozaprawnego. Jeżeli przyjąć takie rozumienie tego terminu,
   to powstaje wątpliwość, dlaczego miałoby się ono kryć pod dość ogól-
   nikowym ujęciem „prawidłowość". Mylące jest także dwukrotne użycie
   tego terminu w jednym przepisie w dwóch różnych znaczeniach.

3. Statut, regulamin i Rekomendacja H. Ustawa reguluje problem
   kontroli wewnętrznej w bankach jedynie w sposób bardzo ogólny, po-
   zostawiając właściwie samym bankom rozstrzygnięcie szczególnych
   zasad sprawowania tej kontroli, w tym spraw organizacyjnych. Jednak

55

Art. 10 Prawo bankowe

z drugiej strony ustawa wymaga, aby projekt statutu banku określał
m.in. zasady sprawowania kontroli wewnętrznej (art. 31 ust. 3 pkt 4).
Powoduje to, że materia ta podlega nadzorowi Komisji Nadzoru Ban-
kowego zawsze, gdy bada się zgodność działania banku ze statutem,
a uprzednio już w toku postępowania licencyjnego. W bankach obo-
wiązują ponadto regulaminy kontroli wewnętrznej, wymagane przez
Komisję Nadzoru Bankowego (Rekomendacja H).

Według Rekomendacji H Komisji Nadzoru Bankowego z dnia
l grudnia 1999 r. system kontroli wewnętrznej w banku składa się
z procedur, mechanizmów, limitów i czynności samokontroli stosowa-
nych w celu zapobieżenia błędom w funkcjonowaniu banku, ujawniania
nieprawidłowości oraz zapewnienia rzetelności ewidencji księgowej.
System kontroli wewnętrznej w szerokim znaczeniu obejmuje także
jednostkę kontroli wewnętrznej (audyt wewnętrzny, rewizję we-
wnętrzną), której działania są częścią procesu monitorowania efektyw-
ności mechanizmów kontroli wewnętrznej [por. omówienie D. Lewan-
dowskiego, System kontroli wewnętrznej w banku. Kontrola wewnętrz-
na a wewnętrzny audyt bankowy, „Prawo Bankowe" 2000, nr 3, s. 35].

4. Standardy międzynarodowe. Praktyczne uwagi i rozwiązania
dotyczące szeroko pojętej kontroli wewnętrznej można znaleźć w sko-
dyfikowanych standardach międzynarodowych (głównie opracowanych
przez Bazylejski Komitet Nadzoru Bankowego i przez Europejski In-
stytut Monetarny); [por. obszerne omówienie tych standardów przez
D. Lewandowskiego, System kontroli wewnętrznej w banku..., s. 33].
Istnieją też standardy bardziej uniwersalne, opracowane przez The In-
stitute of Internal Auditors Inc. Ich obszernego omówienia dokonali
P.M. Balcerzak, R.W. Kaszubski [(w:) Kontrola wewnętrzna w banku
w świetle międzynarodowych standardów, „Bank i Kredyt" 2001, nr 7],
podejmując próbę ich zastosowania na gruncie bankowym, przy
uwzględnieniu specyficznego profilu działalności banków.

Art. 10

Kontrola wewnętrzna w bankach spółdzielczych zrzeszonych
w bankach zrzeszających może być wykonywana przez bank zrze-
szający na zasadach określonych w umowie zrzeszenia.

56

Przepisy ogólne Art. 11

Art 10 w brzmieniu ustalonym przez ustawę z dnia 7 grudnia 2000 r. o funkcjonowaniu
banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających (Dz. U Nr 119,
poz. 1252) z dniem 28 stycznia 2001 r.

Kontrola wykonywana przez bank zrzeszający. Przepis artykułu
10, będący uzupełnieniem art. 9, stanowi, że kontrola wewnętrzna
w bankach spółdzielczych zrzeszonych w bankach zrzeszających może
być wykonywana przez bank zrzeszający na zasadach określonych
w umowie zrzeszenia. Wykonywanie bardziej złożonych czynności
w sferze zarządzania bankami spółdzielczymi jest bowiem często prze-
suwane na poziom zrzeszenia, aczkolwiek w tym przypadku ustawa
sprawy nie przesądza, dając możliwość zdecydowania o usytuowaniu
kontroli wewnętrznej samym stronom umowy zrzeszenia. Regulacja ta
wydaje się zasadna również wobec ostatnich zmian organizacyjnych
w sektorze spółdzielczym bankowości w Polsce, utrzymany został bo-
wiem co do zasady, aczkolwiek na bardziej liberalnych warunkach,
obowiązek zrzeszania się banków spółdzielczych w bankach zrzeszają-
cych. (Zmiany te wprowadziła ustawa z dnia 7 grudnia 2000 r. o funk-
cjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrze-
szających - Dz. U. Nr 119, poz. 1252; ustawę te komentuje obszernie
Z. Ofiarski). Jednakże - jak w każdym bardziej złożonym układzie
organizacyjnym - trzeba przede wszystkim dobrze rozważyć uwarun-
kowania skuteczności kontroli wewnętrznej. [Por. szerzej D. Lewan-
dowski, System kontroli wewnętrznej w banku..., s. 45]. Przepis art. 10
umożliwia podjęcie decyzji o usytuowaniu kontroli wewnętrznej ban-
ków spółdzielczych zależnie od przeprowadzonych wstępnych ocen
w tej mierze.

Art. 11

1. Przewidziane w ustawie zezwolenia, zgody i upoważnienia
   udzielane są w drodze decyzji właściwych organów.

2. Przy wydawaniu decyzji stosuje się przepisy Kodeksu postę-
   powania administracyjnego, z zastrzeżeniem wyjątków przewi-
   dzianych w ustawie.

3. Decyzje Komisji Nadzoru Bankowego i Prezesa Narodowego
   Banku Polskiego mają moc ostatecznych decyzji administracyj-
   nych. Art. 127 § 3 Kodeksu postępowania administracyjnego,

57

Art. 11 Prawo bankowe

z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie, stosuje się
odpowiednio.

Art. 11 ust. 1-3 w brzmieniu ustalonym przez ustawę z dnia 23 sierpnia 2001 r. o zmia-
nie ustawy - Prawo bankowe oraz o zmianie innych ustaw (Dz. U. Nr 111, poz. 1195)
z dniem 7 stycznia 2002 r.

4. O ile ustawa nie stanowi inaczej, termin na wydawanie opi-
nii, o których w ustawie mowa, wynosi 30 dni.

1. Znaczenie regulacji. Treść przepisów art. 11, który - po wprowa-
dzeniu do ustawy Prawo bankowe z 1997 r. - był przedmiotem wielu
kontrowersyjnych wypowiedzi [por. np. obszerne opracowanie D. Da-
niluka i S. Niemierki, Komisja Nadzoru Bankowego i Narodowy Bank
Polski jako główni regulatorzy działalności bankowej - podstawowe
uprawnienia decyzyjne wobec banków, cz. II, „Prawo Bankowe" 1998,
nr 4], uległa istotnej zmianie w toku dużej nowelizacji z 2001 r. Zmiana
ta jednak nie wyeliminowała wątpliwości, jakie powstają na gruncie
omawianych przepisów, a które dotyczą głównie kwestii z zakresu
procedury administracyjnej, powstających w związku z decyzjami Pre-
zesa NBP i Komisji Nadzoru Bankowego.

Usytuowanie art. 11 w rozdz.iale l ustawy tłumaczyć można wzglę-
dami pragmatycznymi, jest to bowiem niewątpliwie zabieg techniczny
upraszczający redagowanie dalszych, szczegółowych przepisów.
Z analizy przepisów art. 11 wynikają jednak również istotne wnioski
merytoryczne natury ogólnej, dotyczące prawnego usytuowania Komi-
sji Nadzoru Bankowego i Prezesa NBP oraz charakteru prawnego
i trybu podejmowanych przez te podmioty rozstrzygnięć.

2. Wątpliwości interpretacyjne. W ustępie l artykułu 11 stwierdza
się, że przewidziane w ustawie zezwolenia, zgody i upoważnienia
udzielane są w drodze decyzji właściwych organów, zaś w ustępie 2, że
przy wydawaniu decyzji (tych właśnie z ust. l, jak należy sądzić) sto-
suje się przepisy kodeksu postępowania administracyjnego, z zastrze-
żeniem wyjątków przewidzianych w ustawie. Nie jest zupełnie jasne,
o jakie „właściwe organy" chodzi w ustępie l, aczkolwiek na gruncie
ustawy Prawo bankowe, do której ten przepis wydaje się wyłącznie
odnosić, akty indywidualne i konkretne o takich nazwach podejmuje
Komisja Nadzoru Bankowego (jako organ kolegialny - w formie

58

Przepisy ogólne Art. 11

uchwał) oraz Prezes NBP. Takie też podmioty wymienia przepis ustępu 3,
stwierdzający, że ich decyzje (ale nie wiadomo, czy tylko te, o których
mowa w ust. 1) mają moc ostatecznych decyzji administracyjnych, i że
stosuje się do nich odpowiednio (z zastrzeżeniem wyjątków przewi-
dzianych w ustawie), artykuł 127 § 3 k.p.a. regulujący instytucję wnio-
sku o ponowne rozpatrzenie sprawy.

Jeżeli przyjąć, że w art. 11 chodzi wyłącznie o decyzje Komisji
Nadzoru Bankowego i Prezesa NBP (zezwolenia, zgody i upoważnie-
nia), wydawane na podstawie kompetencji zawartych w ustawie Prawo
bankowe, pozostają do rozstrzygnięcia dalsze kwestie. Jak należy mia-
nowicie traktować rozstrzygnięcia tych podmiotów o materialnych
i formalnych cechach decyzji, ale noszące inne nazwy, i jak ustosun-
kować się do kwestii poddania ich reżimowi proceduralnemu kodeksu
postępowania administracyjnego oraz czy można per analogiam
(przyjmując szerokie rozumienie ustawy) odnosić przepisy art. 11 rów-
nież do decyzji wydanych na podstawie upoważnień z ustaw szczegól-
nych, np. o listach zastawnych i bankach hipotecznych.

Najbardziej jednak znacząca jest odpowiedź na pytanie, dlaczego
decyzje Komisji Nadzoru Bankowego i Prezesa NBP mają - według
przepisu ust. 3 - moc ostatecznych decyzji administracyjnych, skoro
powinny nimi być z racji wydania przez podmioty, które znowelizowa-
ny z dniem l stycznia 1999 r. kodeks postępowania administracyjnego
pozwala uznać za organy administracji publicznej (ministra) dla celów
proceduralnych (art. 5 w zw. z art. l k.p.a.). W konsekwencji ustawa
nakazuje stosowanie do nich „odpowiednio" instytucję wniosku o po-
nowne rozpatrzenie sprawy z art. 127 § 3 k.p.a. Jeżeli dodać do tego
jeszcze istniejący w teorii procedury administracyjnej brak jednomyśl-
ności co do charakteru środka prawnego z art. 127 § 3 k.p.a. (środek
zwyczajny czy nadzwyczajny) oraz związane z tym wątpliwości doty-
czące wstrzymania wykonania omawianego typu decyzji, to powstaje
wręcz niemożliwy do akceptowania stan, gdzie przepisy prawne - ze
względu na niedostateczną precyzję redakcyjną - powodują tak wiele
wątpliwości interpretacyjnych. Wydaje się zatem, że redakcja art. 11
powinna zostać niezwłocznie ulepszona. [Por. szerzej M. Uśak, Podej-
wowanie i zaskarżanie rozstrzygnięć Komisji Nadzoru Bankowego,
„Prawo Bankowe" 2002, nr 1].

59

Art. 11 Prawo bankowe

3. Orzecznictwo. Stanowisko orzecznictwa, że zainteresowanym
bankom (stronom) przysługuje od decyzji Komisji Nadzoru Bankowe-
go i Prezesa NBP skarga do NSA z uwzględnieniem art. 127 § 3 k.p.a.
(postanowienie NSA z dnia 19 lutego 1997 r., III SA 1/96, „Prawo
Bankowe" 1997, nr 4), na gruncie znowelizowanego art. 11 i wcze-
śniejszej nowelizacji kodeksu postępowania administracyjnego oraz
ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym
należy traktować jako aktualne co do samej tezy, chociaż jego uzasad-
nienie musiałoby obecnie być, wobec pogłębiających się wątpliwości,
dokładniejsze.

Rozdział 2

Tworzenie i organizacja banków
oraz oddziałów i przedstawicielstw banków

Art. 12

Banki mogą być tworzone jako banki państwowe, banki spół-
dzielcze lub banki w formie spółek akcyjnych.

1. Struktura rozdziału 2. Rozdział 2 zawiera rozbudowaną regulację,
która dotyczy powoływania do życia i organizacji banków
w poszczególnych formach organizacyjno-prawnych (podrozdziały A-C),
procedury dotyczącej wydawania zezwoleń na utworzenie banku, jego
oddziału lub przedstawicielstwa (podRozdział D), a także przekształce-
nia banku państwowego w spółkę akcyjną (podRozdział E). Treści tych
podrozdziałów nie odpowiadają jednak całkowicie i konsekwentnie ich

tytułom.

Materię zawartą w podrozdziałach A-E poprzedzają zamieszczone
w art. 12, 13 i 13a przepisy wspólne, których jednak nie ujęto w odręb-
nym podrozdz.iale, co nie wydaje się rozwiązaniem dobrym
z systematycznego punktu widzenia. Analiza art. 12 i 13 skłania do
wniosku, że przepisy te mogłyby zostać włączone do odpowiednich
podrozdziałów. Art. 13 mógłby wejść w części do podrozdziału B,
a w części do podrozdziału C, zaś art. 12, wymieniający dopuszczalne
formy organizacyjno-prawne banków (państwowe, spółdzielcze
i w formie spółek akcyjnych), mający wprawdzie znaczenie informa-
cyjne i porządkujące, dałby się (podobnie jak w ustawie z 1989 r.) wy-
prowadzić z systematyki i treści rozdziału 2. Jedynym właściwie prze-
pisem wspólnym jest przepis zawarty w nowo wprowadzonym art. 13a,

61

Art. 13 Prawo bankowe

ustalający regułę, że zarząd każdego banku ma działać i wykonywać
swe funkcje w siedzibie określonej w statucie banku.

2. Kryterium formy banku. Treść art. 12 wprowadza podstawowe
ustawowe kryterium podziału banków, tj. formy organizacyjno-prawnej.
Jednocześnie przepis ten ma dodatkowe, istotne znaczenie, ogranicza bo-
wiem dowolność wyboru formy organizacyjno-prawnej, wjakiej może
zostać utworzony bank. Innymi kryteriami, stosowanymi przy charaktery-
zowaniu systemu bankowego w piśmiennictwie, ustawa się nie posługuje.

Art. 13

1. Założycielami banku w formie spółki akcyjnej mogą być oso-
   by prawne i osoby fizyczne, z tym że założycieli nie może być mniej
   niż 3.

2. Założycielami banku spółdzielczego mogą być tylko osoby fi-
   zyczne w liczbie wymaganej dla założenia spółdzielni, określonej
   ustawą z dnia 16 września 1982 r. - Prawo spółdzielcze (Dz. U.
   z 1995 r. Nr 54, poz. 288 i Nr 133, poz. 654, z 1996 r. Nr 5, poz. 32,
   Nr 24, poz. 110 i Nr 43, poz. 189 oraz z 1997 r. Nr 32, poz. 183 i Nr
   121, poz. 769 i 770).

3. Przepis ust. l nie ma zastosowania do banku, którego założy-
   cielem jest bank krajowy lub bank zagraniczny.

1. Założyciele banku w formie spółki akcyjnej. W art. 13 została
ustalona liczba założycieli banku, odrębnie dla banków w formie spółki
akcyjnej (ust. l i 3) i banków spółdzielczych (ust. 2). Wymogi te
w obowiązującej ustawie są bardziej jednoznaczne w stosunku do
wspólnej i niezupełnie precyzyjnej regulacji art. 57 ustawy z 1989 r.
Zgodnie z art. 13 ust. l założycielami banku w formie spółki akcyjnej
mogą być zarówno osoby prawne, jak i fizyczne, z tym że założycieli
nie może być mniej niż 3 (niezależnie od składu grupy założycielskiej).
Zgodnie z ust. 3 omawianego artykułu (który powinien mieć oznacze-
nie jako ust. 2), wymóg ten nie ma zastosowania do banku, którego
założycielem jest bank krajowy lub bank zagraniczny. Regulacja ta
stanowi lex specialis w stosunku do art. 301 k.s.h., dopuszczającego
zawiązanie spółki akcyjnej przez jedną lub więcej osób, z tym że nie
może tego dokonać wyłącznie spółka z ograniczoną odpowiedzialnością.

62

Tworzenie i organizacja banków oraz oddziałów i przedstawicielstw banków Art. 13

2. Założyciele banku spółdzielczego. W ust. 2 omawianego artykułu
   wprowadzono wymóg, że założycielami banku spółdzielczego mogą
   być tylko osoby fizyczne w liczbie wymaganej dla założenia spółdziel-
   ni - zgodnie z ustawą z dnia 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze
   (t. jedn. Dz. U. z 1995 r. Nr 54, poz. 288 ze zm.). Na podstawie art. 6 § 2
   powołanej ustawy liczba założycieli spółdzielni nie może być niniejsza
   od dziesięciu, jeżeli założycielami są osoby fizyczne. Zastrzeżenie
   w przepisach Prawa bankowego, że założycielami banku spółdzielcze-
   go mogą być jedynie osoby fizyczne, jest nowością i znajdzie zastoso-
   wanie do banków tworzonych po l stycznia 1998 r. Prawo bankowe
   zawiera tu regulację szczególną wobec Prawa spółdzielczego w sprawie
   tworzenia „spółdzielni bankowej" [por. inne stanowisko A.W. Wiśniewskie-
   go (w:) Prawo bankowe. Komentarz, s. 69]. Dla aktywności osób praw-
   nych w dziedzinie bankowości przewiduje się zatem - a contrario -
   wyłącznie formę spółki akcyjnej, co nie wyłącza możliwości uczest-
   nictwa osób fizycznych w grupach założycielskich takich banków.

3. Status prawny założycieli banku. Status prawny założycieli okre-
   śla Prawo bankowe głównie poprzez ich prawa i obowiązki związane
   z postępowaniem o wydanie zezwolenia na utworzenie banku
   (art. 30-38). W odróżnieniu od założycieli działających na gruncie
   samego kodeksu spółek handlowych przy zawiązywaniu spółki [na
   temat statusu założycieli na gruncie k.h. por. szerzej S. Sołtysiński (w:)
   S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szwaja, Kodeks handlowy. Komen-
   tarz, t. II, s. 54-57], założyciele banku zobowiązani zostali do dostar-
   czenia kapitału założycielskiego o minimalnej wysokości 5 min euro
   (art. 32, 34), przy czym jeden założyciel lub grupa założycieli, pozo-
   stających w stosunku dominacji i zależności, może wnieść wkład pie-
   niężny w kwocie nieprzekraczającej połowy kapitału założycielskiego,
   z zastrzeżeniem art. 13 ust. 3 (art. 30 ust. l pkt a).

Pozornie z treści przepisu art. 13 ust. l wynika, że założycielami
banku nie mogą być spółki osobowe ani jednostki organizacyjne niemające
osobowości prawnej [problem ten opracowany jest szerzej, również
w odniesieniu do podmiotów zagranicznych, przez A.W. Wiśniewskie-
go (w:) Prawo bankowe. Komentarz, s. 40-42. Autor stoi na stanowi-
sku, że założycielami banku mogą być również handlowe spółki osobowe
(jawna i komandytowa), będące tzw. ułomnymi osobami prawnymi].

63

Art. 13a-14 Prawo bankowe

Art. 13a

Zarząd banku działa i wykonuje swoje funkcje w siedzibie okre-
ślonej w statucie banku.

Art. 13a dodany przez ustawę z dnia 23 sierpnia 2001 r. o zmianie ustawy - Prawo
bankowe oraz o zmianie innych ustaw (Dz. U. Nr 111, poz. 1195) z dniem 7 stycznia
2002 r.

Miejsce wykonywania funkcji zarządu. Przepis tego artykułu,
dodany przez dużą nowelizację z 2001 r., podnosi do rangi zasady
wspólnej dla organizacji wszystkich banków wymóg działania i wyko-
nywania funkcji (w znaczeniu zadań, jak należy przyjąć) przez zarząd
banku w siedzibie określonej w statucie. Jest to zasada wyprowadzona
z prawa Unii Europejskiej, gdzie ujmuje się ją szerzej - jako wymóg
umiejscowienia centrali instytucji kredytowej w tym samym państwie
członkowskim, gdzie zarejestrowana jest siedziba tej instytucji.

A. Banki państwowe

Art. 14

1. Bank państwowy może być utworzony przez Radę Ministrów
   w drodze rozporządzenia, na wniosek Ministra Skarbu Państwa
   zaopiniowany przez Komisję Nadzoru Bankowego. W tym samym
   trybie następuje likwidacja banku państwowego, z wyjątkiem
   przypadku, o którym mowa w art. 147 ust. l pkt 3.

2. Rozporządzenie Rady Ministrów o utworzeniu banku pań-
   stwowego określa nazwę, siedzibę, przedmiot i zakres działania
   banku, jego fundusze statutowe, w tym środki wydzielone z mająt-
   ku Skarbu Państwa, które stają się majątkiem banku.

3. Bank państwowy nie podlega wpisowi do rejestru przedsię-
   biorstw państwowych.

1. Tworzenie i likwidacja. Banki w tej formie organizacyjno-prawnej
na skutek procesów prywatyzacyjnych w sektorze bankowym rzadko
już występują w polskim systemie. Tworzone są, wyjątkowo ze wzglę-
du na swoją formę banku państwowego, w innym trybie niż pozostałe
rodzaje banków, dla których powstania wymagane jest zezwolenie
Komisji Nadzoru Bankowego. Kompetencję do wydania rozporządze-

64

Tworzenie i organizacja banków oraz oddziałów i przedstawicielstw banków Art. 14

nią w sprawie utworzenia banku państwowego ustawa przyznaje Ra-
dzie Ministrów. Rozporządzenie, na mocy którego tworzony jest bank
państwowy, wydawane jest na wniosek Ministra Skarbu Państwa, za-
opiniowany przez Komisję Nadzoru Bankowego (art. 14 ust. 1). Wyda-
nie takiego rozporządzenia przez Radę Ministrów na wniosek Ministra
Skarbu Państwa (co stanowi wymóg uwzględniający kompetencje Mi-
nistra Skarbu Państwa określone w ustawie z dnia 8 sierpnia 1996 r.
o zasadach wykonywania uprawnień przysługujących Skarbowi Pań-
stwa - Dz. U. Nr 106, poz. 493 ze zm.) związane jest z wyposażeniem
nowo powstającego banku państwowego w kapitał własny, pochodzący
z zasobów Skarbu Państwa. Minister Skarbu Państwa reprezentuje wła-
ściciela kapitału banku państwowego, podobnie jak w bankach-spół-
kach akcyjnych, należących w całości lub w części do Skarbu Państwa
(które jednak nie są bankami państwowymi w rozumieniu ustawy).
Rozporządzenie Rady Ministrów o utworzeniu banku państwowego
określa zatem nie tylko nazwę, siedzibę, przedmiot i zakres działania
takiego banku, ale również jego fundusze statutowe, w tym środki wy-
dzielone z majątku Skarbu Państwa, które stają się majątkiem banku
(art. 14 ust. 2) jako państwowej osoby prawnej. Na temat kapitału zało-
życielskiego banku państwowego zob. art. 32 ust. l, 3, 5.

Bank państwowy nie podlega wpisowi do rejestru przedsiębiorstw
państwowych (art. 14 ust. 3) ani też w ogóle wpisowi do rejestru przed-
siębiorców (obecnie w systemie Krajowego Rejestru Sądowego). Bank
państwowy jest państwową osobą prawną, ale nie jest przedsiębior-
stwem, tylko inną osobą prawną, która z mocy ustawy - jako bank pań-
stwowy - nabywa osobowość prawną w tzw. trybie normatywnym.
Tryb taki stosowany jest również przy likwidacji banku państwowego
(art. 14 ust. l zd. 2). Wyjątkowo wniosek o likwidację banku państwo-
wego może złożyć Komisja Nadzoru Bankowego, w przypadku prze-
widzianym przez art. 147 ust. l pkt 3 (gdy strata przewyższa połowę
funduszy własnych, pomimo wszczęcia postępowania naprawczego
w trybie art. 143 ust. l pkt 3).

2. Nadanie statutu. Forma rozporządzenia wymagana jest nie tylko
dla utworzenia banku państwowego, ale również dla nadania mu statutu.
Statut bankowi państwowemu nadaje w drodze rozporządzenia Minister
Skarbu Państwa, w porozumieniu z Ministrem Finansów, po zasięgnię-

65

Art. 14 Prawo bankowe

ciu opinii Komisji Nadzoru Bankowego (art. 19). W ustawie z 1989 r.
kompetencja ta należała do Rady Ministrów, nie była jednak wymagana
forma rozporządzenia, a jedynie uchwały; zaostrzenie tego wymogu
znajduje uzasadnienie na gruncie konstytucyjnej regulacji źródeł prawa
powszechnie obowiązującego.

3. Kompetencje. W przedstawionych procedurach zwraca uwagę
   zwiększenie uprawnień Ministra Skarbu Państwa, podczas gdy Komisja
   Nadzoru Bankowego posiada w tym zakresie jedynie kompetencje do
   wyrażania opinii, która nie jest formalnie wiążąca. Tymczasem zaś
   opinie Komisji Nadzoru Bankowego powinny odgrywać poważną me-
   rytorycznie rolę przy powoływaniu do życia, nadawaniu statutu i likwidacji
   banku państwowego. Taki bank bowiem, jako należący do Skarbu Pań-
   stwa i mający formę organizacyjno-prawną zastrzeżoną obecnie dla
   banków o specjalnych, także publicznych zadaniach, staje się ważnym
   elementem systemu bankowego. Należałoby zatem wprowadzić przy-
   najmniej wymóg porozumienia z Komisją Nadzoru Bankowego (jeżeli
   już nie zgody). Wydaje się, że opiniowanie stwarza zbyt słaby udział
   Komisji Nadzoru Bankowego w procesie decyzyjnym w tym zakresie.
   Bez wniosku Ministra Skarbu Państwa i bez opinii Komisji Nadzoru
   Bankowego (aczkolwiek jej treść nie jest wiążąca) wydanie przez Radę
   Ministrów rozporządzenia powołującego do życia bank państwowy nie
   jest dopuszczalne.

4. Skarb Państwa. Na podstawie art. 40 § l k.c. Skarb Państwa nie
   ponosi odpowiedzialności za zobowiązania przedsiębiorstw państwo-
   wych i innych państwowych osób prawnych, chyba że przepis szcze-
   gólny stanowi inaczej (np. art. 56 ust. 2 pr. bank.). Banki państwowe
   nie ponoszą zaś odpowiedzialności za zobowiązania Skarbu Państwa.
   Banków państwowych dotyczą też zawarte w innych ustawach regula-
   cje obejmujące ogólną kategorię państwowych osób prawnych.

5. Przekształcanie w spółkę. W podrozdz.iale 2E ustawa Prawo ban-
   kowe reguluje zasady i tryb przekształcenia banku państwowego
   w spółkę akcyjną. Przekształcenie takie ostatnio zostało dokonane roz-
   porządzeniem Rady Ministrów z dnia 18 stycznia 2000 r. w sprawie
   przekształcenia Powszechnej Kasy Oszczędności banku państwowego
   w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa pod nazwą Powszechna Kasa

66

Tworzenie i organizacja banków oraz oddziałów i przedstawicielstw banków Art. 15

Oszczędności Bank Polski Spółka Akcyjna (Dz. U. Nr 5, poz. 55). Akt
ten spowodował, że przepisom ustawy o bankach państwowych podle-
ga już jedynie Bank Gospodarstwa Krajowego (por. art. 185). Narodo-
wy Bank Polski jest również w swej formie bankiem państwowym, ale
- jak wiadomo - jego działalność jako banku centralnego państwa
podlega regulacji zawartej w odrębnej ustawie.

Art. 15

1. Organami banku państwowego są rada nadzorcza i zarząd.

2. Członkowie zarządów lub rad nadzorczych nie mogą zajmo-
   wać się działalnością konkurencyjną. W szczególności nie mogą być
   członkami zarządu lub rady nadzorczej innego banku, chyba że
   bank państwowy jest akcjonariuszem tego banku.

Organy banku państwowego. Organami banku państwowego są:
rada nadzorcza i zarząd (art. 15 ust. 1). Przepis ten wyklucza działanie
w banku państwowym innych organów. Nie jest też organem banku
państwowego prezes zarządu.

Członkowie zarządu i rady nadzorczej nie mogą zajmować się działal-
nością konkurencyjną, a w szczególności nie mogą być członkami takich
organów żadnego innego banku, chyba że bank państwowy jest akcjo-
nariuszem tego banku, czyli banku w formie spółki akcyjnej (art. 15 ust. 2),
skoro w takich przypadkach istnieje naturalna zbieżność, a nie przeciw-
stawność interesów. Zakaz działalności konkurencyjnej, sformułowany
dopiero w obowiązującej ustawie, odpowiada podobnym regulacjom
istniejącym na gruncie innych ustaw (np. art. 380 k.s.h. - w odniesieniu
do spółek akcyjnych, oraz art. 56 § 3 pr.spółdz. - w odniesieniu do
spółdzielni). Zamieszczenie w Prawie bankowym takiego zakazu jedy-
nie w odniesieniu do członków organów banku państwowego wynika
z kompleksowego uregulowania statusu prawnego takiego rodzaju ban-
ku w tej ustawie. Zakaz zajmowania się działalnością konkurencyjną,
zawarty w art. 15 ust. 2, ma charakter bezwzględny, chociaż samo po-
jęcie działalności konkurencyjnej jest w polskim prawie nieostre [por.
szerzej R. Tollik (w:) Prawo bankowe. Komentarz, s. 47].

Trybowi powoływania rady nadzorczej i zarządu banku państwo-
wego poświęcone są przepisy art. 16 i 17, a kompetencjom tych orga-
nów-art. 18.

67

Art. 16-17 Prawo bankowe

Art. 16

1. Radę nadzorczą powołuje się na okres 3 lat spośród osób po-
   siadających odpowiednie kwalifikacje z zakresu finansów. Prze-
   wodniczącego rady nadzorczej powołuje i odwołuje Prezes Rady
   Ministrów na wniosek Ministra Skarbu Państwa.

2. Członkowie rady są powoływani przez Ministra Skarbu Pań-
   stwa spośród osób nie będących członkami zarządu tego banku.
   Odwołanie członków rady następuje w takim samym trybie, w ja-
   kim zostali powołani.

Powołanie rady nadzorczej. Zgodnie z art. 16 ust. l rada nadzor-
cza banku państwowego powoływana jest na okres 3 lat, spośród osób
posiadających odpowiednie kwalifikacje z zakresu finansów (sprecy-
zowany został zatem dotychczasowy wymóg „odpowiednich" kwalifi-
kacji). Przewodniczącego rady nadzorczej powołuje i odwołuje Prezes
Rady Ministrów na wniosek Ministra Skarbu Państwa (niewymagający
obecnie uzgodnienia). Członków rady powołuje i odwołuje Minister Skarbu
Państwa spośród osób niebędących członkami zarządu banku (ust. 2).

W sprawie obsady stanowiska zarówno przewodniczącego rady,
jak i członków rady, nastąpiło wyraźne wzmocnienie kompetencji Mi-
nistra Skarbu Państwa (w porównaniu z ustawą z 1989 r.). W przepi-
sach art. 16 nie ma też ograniczeń dla odwoływania przewodniczącego
i członków rady nadzorczej banku państwowego w trakcie trzyletniej
kadencji tej rady.

Art. 17

1. Prezesa zarządu banku państwowego powołuje i odwołuje
   rada nadzorcza.

2. Pozostałych członków zarządu banku powołuje i odwołuje
   rada nadzorcza, na wniosek prezesa zarządu banku.

3. Powołanie prezesa zarządu oraz jednego członka zarządu na-
   stępuje za zgodą Komisji Nadzoru Bankowego. Przepisy art. 22
   stosuje się odpowiednio.

Art 17 w brzmieniu ustalonym przez ustawę z dnia 23 sierpnia 2001 r. o zmianie usta-
wy - Prawo bankowe oraz o zmianie innych ustaw (Dz U Nr 111, poz 1195) z dniem
7 stycznia 2002 r.

68

Tworzenie i organizacja banków oraz oddziałów i przedstawicielstw banków Art. 18

Powołanie zarządu. Prezesa zarządu banku państwowego powo-
łuje i odwołuje rada nadzorcza (ust. 1), jednakże powołanie prezesa

1 jednego członka zarządu następuje za zgodą Komisji Nadzoru Ban-
kowego (ust. 3). Tak sformułowany udział Komisji w decydowaniu
o składzie personalnym zarządu banku państwowego stanowi przyczy-
nę zmiany art. 17 przez dużą nowelizację z 2001 roku; poprzednio wy-
magana była opinia Komisji na powołanie prezesa zarządu. Nowo
wprowadzona zmiana zbliża tryb powoływania zarządu banku pań-
stwowego do trybu stosowanego w przypadku banków w formie spółek
akcyjnych, stąd odpowiednie stosowanie art. 22. Powoływanie i odwo-
ływanie wiceprezesów i pozostałych członków zarządu należy do rady
nadzorczej banku, na wniosek prezesa zarządu (ust. 2).

Art. 18

1. Rada nadzorcza sprawuje nadzór nad działalnością banku
   państwowego, zatwierdza przedstawione przez Zarząd sprawozda-
   nie finansowe oraz podział zysku i sposób pokrycia strat, a także
   przyjmuje sprawozdania z działalności banku, udziela zarządowi
   banku zaleceń oraz może zawieszać w czynnościach członków za-
   rządu banku.

2. Z zastrzeżeniem ust. l, zarząd banku rozpatruje sprawy do-
   tyczące działalności banku oraz podejmuje w tych sprawach
   uchwały, których wykonanie zapewnia prezes zarządu banku.

3. Rada nadzorcza uchyla uchwałę zarządu banku w razie
   stwierdzenia jej niezgodności z przepisami prawa lub statutem
   banku.

4. Prezes zarządu banku państwowego reprezentuje bank,
   przewodniczy zarządowi banku oraz organizuje działalność banku.

5. Szczegółowy zakres działania rady nadzorczej i zarządu oraz
   osoby uprawnione do reprezentowania banku określa statut banku
   państwowego.

1. Kompetencje rady nadzorczej. Kompetencje rady nadzorczej
(art. 18 ust. 1) pozostają zasadniczo zgodne z kompetencjami rad nad-
zorczych w bankach w formie spółek akcyjnych, a co za tym idzie -

² ogólną regulacją kodeksu spółek handlowych (co wyraźnie stwierdza
Przepis art. 21 ust. 2 pr. bank.). Organy banków i ich kompetencje

69

Art. 18 Prawo bankowe

słusznie bowiem poddaje się możliwie najbardziej zbliżonym (na ile po-
zwala odrębność ich form organizacyjno-prawnych) zasadom prawnym.
Do kompetencji rady nadzorczej banku państwowego należy zatem:

1. sprawowanie nadzoru nad działalnością banku państwowego,

2. zatwierdzanie przedstawianego przez zarząd sprawozdania finan-
   sowego oraz podziału zysku i sposobu pokrycia strat,

3. przyjmowanie sprawozdań z działalności banku,

4. udzielanie zaleceń zarządowi banku i zawieszanie w czynnościach
   członków zarządu.

Ponadto rada nadzorcza uchyla uchwały zarządu banku w razie
stwierdzenia ich niezgodności z przepisami prawa lub statutem banku
(ust. 3).

Szczegółowy zakres działania rady nadzorczej określać ma statut
banku państwowego (ust. 5).

Prawo bankowe nie określa liczebności rady nadzorczej banku pań-
stwowego (inaczej art. 22 w odniesieniu do banków w formie spółki
akcyjnej), będzie to zatem materia statutowa.

2. Rada a zarząd. Do zarządu banku należy, z zastrzeżeniem kom-
   petencji rady nadzorczej, rozpatrywanie spraw dotyczących działalno-
   ści banku i podejmowanie w tych sprawach uchwał, których wykonanie
   zapewnić ma prezes zarządu (art. 18 ust. 2). W przypadku stwierdzenia
   niezgodności uchwały zarządu z przepisami prawa lub statutem banku,
   uchwała taka jest uchylana przez radę (ust. 3). Liczebność zarządu ban-
   ku państwowego nie została określona przez prawo (jak dla banku
   w formie spółki akcyjnej w art. 22), będzie to zatem materia statutowa.

3. Prezes zarządu. Do zadań prezesa zarządu banku państwowego
   należy reprezentowanie banku, przewodniczenie zarządowi oraz orga-
   nizowanie działalności banku (art. 18 ust. 4). Przepis ten, w związku
   z przepisem ust. 2, stwarza przewagę zarządu (a więc organu kolegial-
   nego), gdy chodzi o kompetencje stanowiące, podczas gdy prezes za-
   rządu pełni rolę organu wykonawczego i reprezentacyjnego. Ponieważ
   prezes zarządu jest także przewodniczącym zarządu, daje mu to okre-
   ślony wpływ na uchwały tego organu.

Prezes zarządu nie jest organem banku państwowego (por. art. 15
ust. 1); należy do niego reprezentowanie banku, przewodniczenie za-
rządowi oraz organizowanie działalności banku (art. 18 ust. 4).

70

Tworzenie i organizacja banków oraz oddziałów i przedstawicielstw banków Art. 19

Prezes zarządu zapewnia wykonanie uchwał, podejmowanych przez
zarząd w sprawach dotyczących działalności banku i nienależących do
kompetencji rady nadzorczej (art. 18 ust. 2). Kompetencje stanowiące
należą zatem do organów banku państwowego, mających charakter
kolegialny, przy czym zarządowi przewodniczy prezes, co daje mu
jednak niemały wpływ na podejmowane uchwały. Prezes banku pań-
stwowego ma statutowe prawo wydawania zarządzeń wewnętrznych,
instrukcji służbowych i regulaminów, o ile nie są one zastrzeżone dla
rady lub zarządu.

4. Rola statutu. Szczegółowy zakres działania rady nadzorczej i za-
rządu (sprecyzowanie kompetencji tych organów) oraz osoby upraw-
nione do reprezentowania banku (również w sprawach majątkowych)
określa statut banku państwowego (art. 18 ust. 5), nadawany w trybie
art. 19. Na podstawie statutu wydawane są regulaminy i inne we-
wnętrzne regulacje banku. Wskazana w ust. 5 materia statutowa podana
została wybiórczo, gdyż oczywiście statut powinien ustalać również
inne ważne dla konkretnego banku sprawy natury organizacyjno-
kompetencyjnej, np. dla organów banku państwowego nie tylko ich
szczegółowy zakres działania, ale i liczebność. Wydaje się, że można tu
posługiwać się odpowiednio przepisem art. 31 ust. 3.

Art. 19

Statut bankowi państwowemu nadaje, w drodze rozporządzenia,
Minister Skarbu Państwa w porozumieniu z Ministrem Finansów,
po zasięgnięciu opinii Komisji Nadzoru Bankowego.

Nadanie statutu. Nadanie statutu bankowi państwowemu następuje
w formie rozporządzenia Ministra Skarbu, wydanego w porozumieniu
z Ministrem Finansów i po zasięgnięciu opinii Komisji Nadzoru Ban-
kowego. Jest to zatem inny akt niż samo rozporządzenie powołujące do
życia bank państwowy, które wydaje Rada Ministrów na wniosek Mi-
nistra Skarbu, zaopiniowany przez Komisję Nadzoru Bankowego, musi
być jednak z nim zgodny.

Ustawa jedynie fragmentarycznie wypowiada się o wymaganej
treści statutu banku państwowego (art. 18 ust. 5). Należy sądzić, że -
chociaż tryb nadawania statutu bankowi państwowemu jest inny niż

71

Art. 20 Prawo bankowe

w bankach pozostałych rodzajów - można tu odpowiednio stosować
przepis art. 31 ust. 3, wymieniający najważniejsze elementy treści sta-
tutu banku.

Jak już była o tym mowa (por. komentarz do art. 14), jedynym ban-
kiem państwowym, do którego mają obecnie zastosowanie przepisy
art. 14-19, jest - po przekształceniu w spółkę akcyjną Powszechnej
Kasy Oszczędności Banku Państwowego rozporządzeniem Rady Mini-
strów z dnia 18 stycznia 2000 r. - Bank Gospodarstwa Krajowego.
Statut tego banku stanowi załącznik do rozporządzenia Ministra Skarbu
Państwa z dnia 23 lutego 1999 r. w sprawie nadania statutu Bankowi
Gospodarstwa Krajowego (Dz. U. Nr 21, poz. 188).

B. Banki spółdzielcze

Art. 20

1. Bank spółdzielczy może być utworzony, z zachowaniem trybu
określonego przepisami ustawy - Prawo spółdzielcze, na podstawie
zezwolenia Komisji Nadzoru Bankowego, wydanego w uzgodnieniu
z ministrem właściwym do spraw finansów publicznych na wniosek
założycieli, z uwzględnieniem przepisów ustawy z dnia 7 grudnia
2000 r. o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się
i bankach zrzeszających (Dz. U. Nr 119, poz. 1252); przepisy
art. 30-38 stosuje się odpowiednio.

Art. 20 ust l w brzmieniu ustalonym przez ustawą z dnia 7 grudnia 2000 r. o funkcjo-
nowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających (Dz. U.
Nr 119, poz. 1252) z dniem 28 stycznia 2001 r.

2. Statut banku spółdzielczego pod rygorem nieważności powi-
nien być sporządzony w formie aktu notarialnego.

1. Podstawy prawne. Do tworzenia i organizacji banków spółdziel-
czych (banków będących spółdzielniami) odnoszą się wyraźnie jedynie
przepisy zawarte w art. 20, tworzące podRozdział B, a ponadto omó-
wiony już przepis art. 13 ust. 2, dotyczący założycieli banku spół-
dzielczego; założycielami takiego banku mogą być tylko osoby fizyczne
w liczbie wymaganej przez Prawo spółdzielcze dla założenia spółdziel-
ni, czyli co najmniej 10 osób. Ograniczenie kręgu założycieli banku

72

Tworzenie i organizacja banków oraz oddziałów i przedstawicielstw banków Art. 20

spółdzielczego do osób fizycznych ma zastosowanie do nowo tworzo-
nych po l stycznia 1998 r. Ponadto -jak do wszystkich banków - od-
nosi się do banków spółdzielczych nowy wymóg działania zarządu
banku w statutowo określonej siedzibie (art. 13a).

Artykuł 20 ust. l odwołuje się do Prawa spółdzielczego, gdy chodzi
o tryb tworzenia banku spółdzielczego oraz przewiduje odpowiednie
stosowanie przepisów art. 30-38, dotyczących postępowania przy two-
rzeniu banków, a przede wszystkim niezbędnych zezwoleń Komisji
Nadzoru Bankowego. Wydaje się, że wymogi przewidziane w Prawie
bankowym przy tworzeniu banków powinny być postawione na pierw-
szym planie. Poprawnie ujęte zostało to w art. 2 pkt l ustawy z dnia
7 grudnia 2000 r. o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrze-
szaniu się i bankach zrzeszających (Dz. U. Nr 119, poz. 1252), we-
dług którego w zakresie nieuregulowanym w tej ustawie i w Prawie
bankowym do banków spółdzielczych stosuje się ustawę Prawo spół-
dzielcze.

2. Zezwolenie. Artykuł 20 ust. l wymaga dla utworzenia banku spół-
dzielczego uzyskania przez założycieli zezwolenia Komisji Nadzoru
Bankowego, wydanego w uzgodnieniu z ministrem właściwym do
spraw finansów publicznych (o charakterze takiego zezwolenia jako
aktu administracyjnego zob. szerzej komentarz do podrozdziału D).
Konieczność uzyskania zezwolenia modyfikuje w szczególny sposób
tryb zakładania spółdzielni, stanowiąc specjalny, ustawowy wymóg dla
spółdzielni będących bankami. Ustanowienie wymogu uzyskania ze-
zwolenia Komisji Nadzoru Bankowego na utworzenie banku spół-
dzielczego świadczy również o tym, że przy tworzeniu takich banków
należy przede wszystkim uwzględniać przepisy art. 30-38.

Zezwolenie na utworzenie banku spółdzielczego jest udzielane
z uwzględnieniem zasad określonych ustawą z dnia 7 grudnia 2000 r.
o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach
spółdzielczych (Dz. U. Nr 119, poz. 1252). Ustawa ta utrzymuje wpro-
wadzony w 1994 r. obowiązek zrzeszania się banków spółdzielczych
w bankach zrzeszających (art. 4), których te banki są również akcjona-
riuszami (art. 16 ust. 1). Obowiązek ten nie dotyczy jedynie tych ban-
ków spółdzielczych, które spełniają samodzielnie wszystkie wymogi
(zwłaszcza kapitałowe) przewidziane w Prawie bankowym.

73

Art. 20 Prawo bankowe

Sposób uregulowania statusu banku spółdzielczego w ustawie spe-
cjalnej wobec Prawa bankowego, a także szeroki zakres uprawnień
banków zrzeszających wobec banków spółdzielczych powodują, że
zakres uznaniowości przy udzielaniu zezwolenia na utworzenie banku
spółdzielczego, zakreślony przez ogólne kryterium celowości o treści
ekonomicznej, jest znacznie ograniczony. Ograniczając zakres czynno-
ści bankowych wykonywanych przez banki spółdzielcze, ustawa jedno-
cześnie zawiera generalne dla tych banków upoważnienie do ich wyko-
nywania, zaś decyzję o poszerzeniu zakresu tych czynności powierza
bankom zrzeszającym [por. obszerne omówienie tej problematyki przez
Z. Ofiarskiego, Komentarz do ustawy z dnia 7 grudnia 2000 r. o funk-
cjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrze-
szających; ciekawe są ponadto opracowania zawarte w dodatkach nr 3
i 4 do „Prawa Bankowego" z 2001 r.].

Pozostałe wymogi ustawowe, od których spełnienia zależy możli-
wość uzyskania zezwolenia na utworzenie banku spółdzielczego, należy
wywodzić z mających odpowiednie zastosowanie przepisów art. 30-38.

3. Statut. Artykuł 20 ust. 2 formułuje - pod rygorem nieważności -
   wymóg zachowania formy notarialnej przy sporządzaniu statutu banku
   spółdzielczego. Wymóg ten w istotny sposób zaostrza warunki stawia-
   ne przez prawo przed grupą założycielską osób fizycznych. Z drugiej
   strony, bezsporne są korzyści płynące z udziału notariusza w sporządza-
   niu statutu przez założycieli będących osobami fizycznymi, którzy nie
   zawsze są profesjonalnie przygotowanymi do tego rodzaju zadań.

4. Kapitał założycielski. Na podstawie nowego przepisu art. 32 ust. 2
   ustanowiono zasadę, że dla banków spółdzielczych, których założyciele
   wyrazili zamiar zawarcia umowy zrzeszenia, kapitał założycielski nie
   może być niższy od równowartości w złotych l min euro przeliczonej
   według kursu średniego ogłaszanego przez NBP, obowiązującego
   w dniu wydania zezwolenia na utworzenie banku.

Na podstawie art. 32 ust. 2 pkt l w brzmieniu sprzed dużej noweli-
zacji z 2001 r., Komisja Nadzoru Bankowego ustaliła uchwałą nr 9/98
szczegółowe zasady wyposażenia banków spółdzielczych w kapitał
założycielski (Dz. Urz. NBP Nr 19, poz. 44). Kapitał ten dla banków
utworzonych przed dniem l stycznia 1999 r. określony został jako wy-
magany na poziomie 300 tyś. euro, a dla banków tworzonych po tej

74

Tworzenie i organizacja banków oraz oddziałów i przedstawicielstw banków Art. 21

dacie - na poziomie l min euro. Obecnie (po zmianie) wymóg kapitału
w minimalnej wysokości l min euro wynika z przepisu art. 32 ust. 2,
a więc wprost z ustawy. Zob. także art. 32 ust. 3 i 4.

Osiągnięcie przez działające banki spółdzielcze wyznaczonego dla
nich minimum kapitałowego 300 tyś. euro wymagane było przez usta-
wę w terminie do 31 grudnia 2001 r. (art. 172 ust. 3); ustawa określa też
w tym samym artykule kalendarium dalszego wzrostu tego kapitału -
do 500 tyś. euro w terminie do 31 grudnia 2005 r., wreszcie do l min
euro z końcem 2010 r.

5. Rozpoczęcie działalności. Bank spółdzielczy nabywa osobowość
prawną z chwilą wpisania do rejestru przedsiębiorców. Przed wpisa-
niem do rejestru powinna być pokryta pełna kwota kapitału założyciel-
skiego (art. 32 ust. 4). Rozpoczęcie działalności może jednak nastąpić
dopiero po uzyskaniu na to odrębnego zezwolenia Komisji Nadzoru
Bankowego, które wydawane jest po stwierdzeniu odpowiedniego
przygotowania do podjęcia działalności bankowej (art. 36).

C. Banki w formie spółek akcyjnych

Art. 21

1. Bank w formie spółki akcyjnej może być utworzony na pod-
   stawie zezwolenia Komisji Nadzoru Bankowego.

2. Do utworzenia i działalności banku, o którym mowa w ust. l,
   stosuje się przepisy Kodeksu spółek handlowych w zakresie, w ja-
   kim nie pozostają one w sprzeczności z przepisami ustawy.

Art. 21 w brzmieniu ustalonym przez ustawę z dnia 15 września 2000 r. - Kodeks
spółek handlowych (Dz U. Nr 94, poz 1037) z dniem l stycznia 2001 r.

1. Zezwolenie. Przy tworzeniu banków w formie spółek akcyjnych
wymagane jest uzyskanie - od niedawna samodzielnie wydawanego -
zezwolenia Komisji Nadzoru Bankowego (szerzej na temat zezwoleń
zob. komentarz do podrozdziału D). W sprawie tworzenia i działalności
banków w formie spółek akcyjnych ustawa wskazuje na obowiązujące
w tej mierze przepisy kodeksu spółek handlowych o spółkach akcyj-
nych, w zakresie, w jakim nie pozostają one w sprzeczności z przepi-
sami Prawa bankowego.

75

Art. 22 Prawo bankowe

2. Odesłanie do kodeksu spółek handlowych. W całym zakresie
nieuregulowanym w Prawie bankowym (jak można przyjąć z brzmienia
przepisu ust. 2) do banków w formie spółki akcyjnej stosuje się przepi-
sy kodeksu spółek handlowych. Zasada dotycząca zbiegu ustaw, jaki
ma tu miejsce, pozostaje niezmienna. W odniesieniu zatem do banków
w formie spółek akcyjnych przepisy Prawa bankowego - jako lex spe-
cialis - znajdują zastosowanie w pierwszej kolejności, w dalszej zaś
kodeks -jako lex generalis.

Art. 22

1. Funkcję organu nadzoru pełni rada nadzorcza, składająca się
   co najmniej z 5 osób wybieranych przez walne zgromadzenie ak-
   cjonariuszy. Bank obowiązany jest informować Komisję Nadzoru
   Bankowego o składzie rady nadzorczej.

1. Zarząd banku składa się co najmniej z 3 osób.

2. Powołanie 2 członków zarządu banku, w tym prezesa, nastę-
   puje za zgodą Komisji Nadzoru Bankowego. Z wnioskiem o wyra-
   żenie zgody występuje rada nadzorcza.

2. Rada nadzorcza informuje Komisję Nadzoru Bankowego

0 pozostałych osobach ze składu zarządu banku i o zmianach
w składzie zarządu.

5. Komisja Nadzoru Bankowego może zażądać informacji

1 dokumentów dotyczących osób wymienionych w ust. 3 i 4, w za-
kresie niezbędnym do wyrażenia zgody, o której mowa w ust. 3.

6. Komisja Nadzoru Bankowego odmawia wyrażenia zgody na
powołanie osób, o których mowa w ust. 3, jeżeli:

1. były karane za przestępstwa z winy umyślnej,

2. prowadzone jest przeciwko nim postępowanie karne lub kar-
   ne skarbowe.

7. Komisja Nadzoru Bankowego może odmówić wyrażenia zgo-
dy na powołanie osób, o których mowa w ust. 3, jeżeli:

1. w poprzednich miejscach pracy spowodowały udokumento-
   wane straty majątkowe,

2. nie spełniają wymagań określonych w art. 30 ust. l pkt 2
   i 3.

76

Tworzenie i organizacja banków oraz oddziałów i przedstawicielstw banków Art. 22

8. Jeżeli powołanie członków zarządu, w tym prezesa, dotyczy
powołania tych samych osób na kolejną kadencję, przepisu ust. 3
nie stosuje się, o ile w stosunku do nich nie zachodzą przesłanki
określone w ust. 6 i 7.

1. Rada nadzorcza. Organy banku w formie spółki akcyjnej - rada
   nadzorcza i zarząd - są przedmiotem dość obszernej regulacji zawartej
   w art. 22. Rada nadzorcza jako organ nadzoru (właścicielskiego) składa
   się co najmniej z 5 osób, wybieranych przez walne zgromadzenie ak-
   cjonariuszy, przy czym ustawa wprowadza obowiązek informowania
   Komisji Nadzoru Bankowego przez bank o składzie rady nadzorczej
   (ust. 1). Kompetencje rady nadzorczej nie zostały określone w Prawie
   bankowym, zatem należy ich poszukiwać w kodeksie spółek handlo-
   wych (art. 382-384). Rada sprawuje nadzór nad działalnością banku
   w interesie akcjonariuszy jako właścicieli kapitału własnego spółki
   (rada wyłaniana jest przez walne zgromadzenie akcjonariuszy).

2. Zarząd. Zarząd banku w formie spółki akcyjnej jest organem kie-
   rującym bieżącą działalnością banku. Jest to organ kolegialny, składa-
   jący się co najmniej z 3 osób (ust. 2), przy czym powołanie (przez radę
   nadzorczą) dwóch członków zarządu, w tym prezesa zarządu, następuje
   za zgodą Komisji Nadzoru Bankowego, uzyskaną na wniosek rady
   nadzorczej (ust. 3). O pozostałych osobach wchodzących w skład za-
   rządu, jak również o zmianach w składzie zarządu, rada nadzorcza ma
   obowiązek informować Komisję Nadzoru Bankowego (ust. 4). W sto-
   sunku do przepisów ustawy z 1989 r., zgodnie z którymi rada nadzor-
   cza miała prawo powoływania i odwoływania członków zarządu, po
   zasięgnięciu jedynie opinii Prezesa NBP w sprawie osoby prezesa za-
   rządu, nastąpiło istotne zaostrzenie trybu powoływania zarządu w ban-
   kach w formie spółki akcyjnej. Stanowi to jeden z przejawów wzmoc-
   nienia przez obowiązującą ustawę kompetencji nadzoru bankowego.

3. Przesłanki odmowy powołania. Uzupełnieniem wymogu uzyska-
   nia zgody na powołanie dwóch członków zarządu, w tym prezesa, są
   przepisy art. 22 ust. 5-8. Komisja Nadzoru Bankowego może bowiem
   zażądać od banku informacji i dokumentów dotyczących członków zarzą-
   du w zakresie niezbędnym do wyrażenia zgody (ust. 5). Komisja Nadzoru
   Bankowego odmawia wyrażenia zgody na powołanie dwóch członków

77

Art. 22 Prawo bankowe

zarządu, gdy osoby te były karane za przestępstwa z winy umyślnej, albo -
co bywa krytykowane - gdy prowadzone jest przeciwko nim postępo-
wanie karne lub karne skarbowe (ust. 6). Komisja może natomiast,
zgodnie z ust. 7 (oceniając całokształt okoliczności i decydując uzna-
niowo) odmówić udzielenia zgody na powołanie osób, które w poprzed-
nich miejscach pracy spowodowały udokumentowane straty majątkowe
albo nie spełniają wymagań określonych w art. 30 ust. l pkt 2 i 3 (wymo-
gi ad personom w procedurze licencyjnej). Zgoda Komisji Nadzoru Ban-
kowego przy powoływaniu członków zarządu na kolejną kadencję nie
jest wymagana, jeżeli nie zachodzą wymienione wyżej przesłanki (ust. 8).

W art. 137 pkt l zamieszczone jest upoważnienie Komisji Nadzoru
Bankowego do określenia w drodze uchwały wykazu informacji
i dokumentów, które rada nadzorcza załącza do wniosku, o którym
mowa w art. 22 ust. 3, i informacji, o której mowa w art. 27 ust. 4.
Przepis ten powinien zostać zamieszczony w art. 22, a nie w kontekście
regulacji nadzoru bankowego. Komisja Nadzoru Bankowego w dniu
28 stycznia 2002 r. wydała uchwałę nr 1/2002 w sprawie wykazu do-
kumentów załączanych do wniosków do Komisji Nadzoru Bankowego
w sprawie o wydanie zezwolenia na utworzenie banku, o wyrażenie
zgody na powołanie członków zarządu banku oraz do informacji
o składzie zarządu przedstawianej Komisji Nadzoru Bankowego przez
radę nadzorczą banku (Dz. Urz. NBP Nr l, poz. 1).

Przy wyraźnym zaostrzeniu wymogów dotyczących powoływania
prezesa zarządu (i drugiego członka zarządu) banku w formie spółki
akcyjnej szeroko rozbudowane zostały przepisy dotyczące przesłanek
odmowy wyrażenia zgody przez Komisję Nadzoru Bankowego, co ma
na celu zawężenie zakresu uznaniowości przy podejmowaniu decyzji
w tych sprawach. Zakres uznaniowości pozostaje jednak znaczny,
głównie na skutek odesłania do przesłanek określonych w art. 30 ust. l
pkt 2 i 3, zwłaszcza do zawierającej ocenne elementy przesłanki z pkt 2
(„rękojmia ostrożnego i stabilnego zarządzania bankiem", poprzednio -
przed dużą nowelizacją z 2001 r. -jeszcze mniej ostra w swym znacze-
niu „rękojmia prowadzenia działalności w sposób należycie zabezpie-
czający interesy klientów banku").

4. Kodeks spółek handlowych. Przepisy art. 22 zawierają jedynie
szczególne wobec kodeksu spółek handlowych unormowania dotyczące

78

Tworzenie i organizacja banków oraz oddziałów i przedstawicielstw banków Art. 23

organów banku; w pozostałym zakresie do działalności rady nadzorczej
i zarządu banku w formie spółki akcyjnej, jak też do walnego zgroma-
dzenia, stosuje się przepisy tego kodeksu (por. art. 21 ust. 2 pr. bank.).

Art. 23

Bank w formie spółki akcyjnej może być utworzony również
przez osoby zagraniczne albo z udziałem osób zagranicznych.

1. Zakres regulacji. Artykuł 23 umożliwia tworzenie banków w for-
mie spółki akcyjnej (i tylko w tej formie) również przez osoby zagra-
niczne lub z udziałem osób zagranicznych (prawnych i fizycznych).
Unika się obecnie sformułowania „z udziałem kapitału zagranicznego",
ponieważ przyjęto zasadę, że wkłady pieniężne osób zagranicznych do
kapitału założycielskiego banku wnoszone są w złotych (art. 24).

Wymogi określone w Prawie bankowym wobec banków zagranicz-
nych działających w Polsce, ograniczone w podrozdz.iale C do wymogu
formy spółki akcyjnej i wnoszenia wkładów pieniężnych do kapitału
założycielskiego w złotych, dotyczą także spraw licencyjnych (zob.
podRozdział D, art. 40-42 i komentarz do tych artykułów).

2. Pojęcie i status prawny. Banki utworzone przez osoby zagraniczne
lub z ich udziałem mają status banków krajowych, chociaż najczęściej
są filiami (podmiotami zależnymi) banków zagranicznych. Są to odręb-
ne osoby prawne utworzone według prawa polskiego, pozostające wo-
bec podmiotów macierzystych jedynie (czy aż) w zależności kapitało-
wo-organizacyjnej. Ustawa Prawo bankowe przyjmuje jednak w art. 4
pkt 2, że określenie bank zagraniczny oznacza bank mający siedzibę za
granicą. Odpowiednio do tego wyróżnia się oddziały i przedstawiciel-
stwa banków zagranicznych działające w Polsce. Ustawodawca, defi-
niując nowe pojęcia ustawowe w art. 4, zawęził pojęcie banku zagra-
nicznego do banków mających siedzibę na terytorium państwa niebę-
dącego członkiem Unii Europejskiej (pkt 2 infine). Por. komentarz do
art. 4, a zwłaszcza do punktów 2, 17, 20.

W podrozdz.iale C (art. 29) zawarte zostały ponadto przepisy
uprawniające podmioty zagraniczne - a nie osoby (brak zbieżności
terminologicznej z art. 23) - jako akcjonariuszy banku, po opłaceniu
należnych podatków i opłat, do zakupu waluty obcej w banku upoważ-

79

Art. 24-25 Prawo bankowe

nionym do jej skupu i do przekazania jej za granicę, bez odrębnego
zezwolenia dewizowego, za kwoty uzyskane z tytułów wymienionych
w pkt. 1-4 powołanego artykułu.

Art. 24

Wkłady pieniężne osób zagranicznych do kapitału założyciel-
skiego banku są wnoszone w złotych.

Wkłady pieniężne osób zagranicznych. Prawo bankowe w art. 24
jednoznacznie ustala, że wkłady pieniężne osób zagranicznych do ka-
pitału założycielskiego banku w formie spółki akcyjnej tworzonego przez
nie lub z ich udziałem w Polsce (por. art. 23) wnoszone są w złotych.
Zasada ta, stosowana od pewnego czasu w praktyce, znalazła obecnie
wyraz w ustawie. Celem jej przyjęcia było wyrównanie sytuacji ban-
ków działających w Polsce pod względem wartości kapitału własnego,
jakim dysponują (wobec postępującej dewaluacji złotego), oraz wyeli-
minowanie kontrowersji wokół sposobu ustalania wartości kapitału
zagranicznego i dalszych związanych z tym problemów (np. podatko-
wych). Zasadę wyrażoną w art. 24, upraszczającą te zagadnienia, nale-
ży uznać za słuszną. [Por. krytyczne wobec tego przepisu stanowisko
A.W. Wiśniewskiego (w:) Prawo bankowe. Komentarz, s. 87, 88].

Art. 25

1. Osoba zamierzająca bezpośrednio lub pośrednio objąć lub
   nabyć akcje banku obowiązana jest wystąpić każdorazowo z wnio-
   skiem o wydanie przez Komisję Nadzoru Bankowego zezwolenia na
   wykonywanie prawa głosu na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy
   banku, jeżeli w wyniku objęcia lub nabycia akcji uzyskałaby prawo
   do wykonywania ponad 10%, 20%, 25%, 33%, 50%, 66% i 75%
   głosów na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy banku.

2. Obowiązek uzyskania zezwolenia, o którym mowa w ust. l,
   dotyczy także osoby, która po uzyskaniu zezwolenia Komisji Nad-
   zoru Bankowego na wykonywanie prawa głosu na walnym zgro-
   madzeniu akcjonariuszy banku na poziomie określonym w zezwo-
   leniu, w wyniku zbycia akcji lub z innej przyczyny, utraciła prawo
   do wykonywania prawa głosu na tym poziomie.

80

Tworzenie i organizacja banków oraz oddziałów i przedstawicielstw banków Art. 25

3. Komisja Nadzoru Bankowego udzielając zezwolenia może
   określić w jego treści warunek, że nieprzekroczenie określonego
   progu liczby głosów na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy banku
   w terminie wskazanym w zezwoleniu powoduje jego wygaśnięcie.

4. Osoba, która objęła lub nabyła akcje banku, jest obowiązana
   niezwłocznie powiadomić o tym bank, którego akcje nabyła lub
   objęła, jeżeli stanowią one wraz z akcjami objętymi lub nabytymi
   wcześniej pakiet uprawniający do wykonywania ponad 5% głosów
   na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy banku. Bank przesyła
   Komisji Nadzoru Bankowego powiadomienie w terminie 14 dni od
   daty jego otrzymania.

5. Komisja Nadzoru Bankowego może odmówić udzielenia ze-
   zwolenia, jeżeli wpływ osoby zamierzającej objąć lub nabyć akcje
   może okazać się niekorzystny dla ostrożnego i stabilnego zarządza-
   nia bankiem lub gdy środki przeznaczone na nabycie akcji pocho-
   dzą z pożyczki, kredytu lub źródeł nieudokumentowanych, lub gdy
   przepisy prawa obowiązujące w miejscu siedziby lub zamieszkania
   tej osoby uniemożliwiają Komisji Nadzoru Bankowego wykonywa-
   nie efektywnego nadzoru.

6. Przepisy ust. l, 2, 4 i 5 stosuje się odpowiednio do sytuacji,
   w których następuje zmiana w liczbie głosów na walnym zgroma-
   dzeniu akcjonariuszy banku w wyniku zmiany statutu banku lub
   w następstwie wygaśnięcia uprzywilejowania akcji. Akcjonariusz
   występuje z wnioskiem, o którym mowa w ust. l, do Komisji Nad-
   zoru Bankowego w terminie 30 dni od przekazania mu przez bank
   informacji o zmianie statutu lub wygaśnięcia uprzywilejowania
   akcji.

7. Osoba zamierzająca zbyć pakiet akcji:

1. uprawniający do wykonywania ponad 10% głosów na wal-
   nym zgromadzeniu akcjonariuszy banku,

2. w wyniku zbycia którego pozostały w jej posiadaniu pakiet
   akcji będzie uprawniał do wykonywania mniej niż 10%,
   20%, 25%, 33%, 50%, 66% i 75% głosów na walnym zgro-
   madzeniu akcjonariuszy banku

- obowiązana jest powiadomić o swoim zamiarze Komisję Nadzoru
Bankowego.

81

Art. 25 Prawo bankowe

Art 25 w brzmieniu ustalonym przez ustawę z dnia 23 sierpnia 2001 r. o zmianie usta-
wy - Prawo bankowe oraz o zmianie innych ustaw (Dz U Nr 111, poz. 1195) z dniem
7 stycznia 2002 r.

1. Cel regulacji. Problemem, który zajmuje wiele miejsca w przepi-
   sach podrozdziału C (art. 25-27, w wyniku dużej nowelizacji z 2001
   roku istotnie zmienione i rozbudowane w celu usunięcia niejasności ich
   poprzedniego brzmienia), jest kontrola przepływu akcji (przepływów
   kapitałowych) w bankach w formie spółki akcyjnej. Kontrola taka sta-
   nowi kontynuację kontroli jakości (a głównie „czystości") kapitału
   założycielskiego i samych założycieli banku w toku postępowania li-
   cencyjnego (zob. szerzej komentarz do podrozdziału D), a realizowana
   jest przy okazji nabywania lub zbywania tzw. znacznych pakietów akcji
   banków. W dziedzinie bankowości omawiana sprawa pozostaje w gestii
   nadzoru bankowego, ma ona jednak szerszy wymiar. Kontrola prze-
   pływu akcji dokonywana jest także przez Komisję Papierów Warto-
   ściowych i Giełd w odniesieniu do spółek publicznych, w tym banków,
   na podstawie ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. Prawo o publicznym
   obrocie papierami wartościowymi (t. jedn. Dz. U. z 2002 r. Nr 49,
   poz. 447). Por. art. 27 ust. 2.

2. Powiadomienie a zezwolenie. Procedura kontroli przepływu akcji
   w bankach opiera się, zgodnie z art. 25, na obowiązku informowania
   banku o nabyciu lub objęciu jego akcji, jeżeli wraz z objętymi lub na-
   bytymi wcześniej akcjami dadzą one nabywcy pakiet uprawniający do
   wykonywania ponad 5% głosów podczas walnego zgromadzenia ak-
   cjonariuszy banku, a następnie na obowiązku przesłania tego powiado-
   mienia przez bank Komisji Nadzoru Bankowego w terminie 14 dni od
   otrzymania (ust. 4). W przypadku, gdy nabycie lub objęcie akcji banku
   dawałoby pakiet uprawniający do wykonywania ponad 10, 20, 25, 33,
   50, 66 i 75% głosów, konieczne jest każdorazowo wystąpienie do Ko-
   misji Nadzoru Bankowego z wnioskiem o wydanie zezwolenia na wy-
   konywanie prawa głosu na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy banku
   (ust. 1).

Kontrola przepływu akcji banków sprawowana przez Komisję Nad-
zoru Bankowego opiera się zatem na dwóch instrumentach - powiado-
mieniu i zezwoleniu, przy czym powiadomienie jest dla zainteresowa-
nej osoby wymogiem mniej rygorystycznym, gdyż i skala operacji jest

82

Tworzenie i organizacja banków oraz oddziałów i przedstawicielstw banków Art. 25

odpowiednio mniejsza. Ustawodawca uregulował te obowiązki w ko-
lejności odwrotnej niż przed dużą nowelizacją (art. 25 uzyskał nowe
brzmienie w całości) - najpierw zezwolenie (ust. 1-3 i ust. 5), a dopiero
następnie powiadomienie (ust. 4). Wydaje się, że kolejność ustępów 4
i 5 powinna być odwrotna ze względu na przejrzystość regulacji.

Po nowelizacji w art. 25 mówi się konsekwentnie o zezwoleniu
Komisji Nadzoru Bankowego na wykonywanie prawa głosu w odpo-
wiedniej skali, a nie - jak poprzednio - o zezwoleniu na nabycie
lub objęcie akcji bądź praw z akcji banku; jest to rozwiązanie lepiej
dopasowane do sankcji, jaka przewidziana jest za naruszenie wymogu
zezwolenia w art. 26 (ograniczenie liczby wykonywanych głosów).
Przepisy przejściowe zawiera art. 5 ustawy z dnia 23 sierpnia 2001 r.
nowelizującej Prawo bankowe.

Nowym rozwiązaniem jest ustawowe wskazanie możliwości za-
warcia w zezwoleniu Komisji Nadzoru Bankowego warunku rozwią-
zującego; wygaśnięcie zezwolenia może nastąpić w razie nieprzekro-
czenia określonego progu liczby głosów na walnym zgromadzeniu
akcjonariuszy w terminie określonym w zezwoleniu (ust. 3). Nie ma tu
zatem miejsca ustawowe ograniczenie terminu ważności zezwolenia (jak
to jest w odniesieniu do zezwolenia na utworzenie banku i na rozpoczę-
cie działalności przez bank - art. 38), ale ustawowe dopuszczenie ze-
zwolenia warunkowego, przy jednoczesnym pozostawieniu takiego roz-
wiązania uznaniu Komisji, decydującej stosownie do konkretnych oko-
liczności. Intencją ustawodawcy było, jak można sądzić (podobnie jak
w art. 38), aby zezwolenie zachowało walor aktualności i nie było wy-
korzystywane w stanowczo odmiennych niż przy jego wydawaniu oko-
licznościach.

3. Osoby zobowiązane. W myśl przepisu art. 25 ust. l do wystąpienia
z wnioskiem o zezwolenie do Komisji Nadzoru Bankowego zobowią-
zane są osoby zamierzające bezpośrednio lub pośrednio (poprzez pod-
mioty zależne - por. art. 27) objąć lub nabyć akcje banku. Redakcja
tego przepisu wydaje się nadmiernie ostrożna - chodzi wszak o obo-
wiązek uzyskania zezwolenia przed nabyciem lub objęciem akcji, a nie
tylko o wystąpienie z wnioskiem o takie zezwolenie, jeżeli chce się
uzyskać możliwość wykonywania prawa głosu w skali odpowiadającej
ilości posiadanych akcji. Poprawnie ujmuje to przepis ustępu 2, gdzie

83

Art. 25 Prawo bankowe

mowa o obowiązku uzyskania zezwolenia również przez osoby, które,
po uzyskaniu zezwolenia KNB na wykonywanie prawa głosu na okre-
ślonym poziomie, utraciły to prawo w wyniku zbycia akcji lub z innej
przyczyny. Przepis ustępu 2 ma na celu eliminację wątpliwości, jakie
mogłyby powstać we wskazanych w nim okolicznościach.

Do wystąpienia z wnioskiem o wydanie zezwolenia przez Komisję
Nadzoru Bankowego (albo do powiadomienia) zobowiązani są również
akcjonariusze, których liczba głosów zmieniła się w wyniku zmiany statutu
banku albo w następstwie wygaśnięcia uprzywilejowania akcji (ust. 6).

4. Odmowa udzielenia zezwolenia. Komisja może odmówić wydania
zezwolenia (art. 25 ust. 5), jeżeli wpływ osoby zamierzającej objąć lub
nabyć akcje może okazać się niekorzystny dla ostrożnego i stabilnego
zarządzania bankiem (przed dużą nowelizacją z 2001 r. mowa tu była
o rękojmi prowadzenia spraw banku w sposób należycie zabezpieczają-
cy interesy jego klientów, co stanowiło przesłankę o wiele mniej ostrą),
gdy środki przeznaczone na nabycie akcji pochodzą z pożyczki, kre-
dytu lub źródeł nieudokumentowanych lub (co również dodano w wy-
niku dużej nowelizacji) gdy przepisy prawa obowiązujące w miejscu
siedziby lub zamieszkania tej osoby uniemożliwiają Komisji wykony-
wanie efektywnego nadzoru.

Kryteria nadzoru, o jaki w tym przypadku chodzi, zbieżne są z ty-
mi, które dotyczą oceny jakości kapitału założycielskiego i samych
założycieli w toku postępowania przy tworzeniu banków (art. 30 ust. l
pkt 2 i ust. 5); są to kryteria uwzględniające ocenę jakości kapitana an-
gażowanego w działalność bankową zarówno od strony podmiotowej,
jak i przedmiotowej. Nowym kryterium (mającym wzorzec w prawie
Unii Europejskiej) jest w obu przypadkach taka regulacja prawna
w kraju akcjonariusza, która umożliwia sprawowanie efektywnego
nadzoru. Kontrola przepływu akcji ma zapewnić zachowanie wymo-
gów, które należą do przesłanek decyzji już w postępowaniu licencyj-
nym, w toku całej działalności banku (por. szerzej komentarz do pod-
rozdziału D). Obniżenie w 1997 r. dolnej granicy (do 5%) wielkości
pakietów, w odniesieniu do których istnieje obowiązek informowania
Komisji Nadzoru Bankowego, spowodowane zostało koniecznością
dokładniejszego kontrolowania również mniejszych pakietów (operacje
większe bywały celowo dzielone).

84

Tworzenie i organizacja banków oraz oddziałów i przedstawicielstw banków Art. 25

5. Charakter prawny decyzji. Decyzja Komisji Nadzoru Bankowego
   o udzieleniu zezwolenia odpowiada typowi decyzji, o których mowa
   w art. 11 (por. komentarz do tego artykułu). Tak samo należy zakwali-
   fikować decyzje o odmowie udzielenia zezwolenia. Są to decyzje
   w pewnej niezbędnej mierze uznaniowe, aczkolwiek obserwuje się
   dążenie ustawodawcy do większego sprecyzowania kryteriów decyzji
   odmownej. Podobne uwagi sformułować można w odniesieniu do cof-
   nięcia zezwolenia przez Komisję Nadzoru Bankowego (art. 26a).

6. Kontrola zbywania akcji. Kontrola przepływu akcji obejmuje
   również transakcje zbywania pakietów akcji uprawniających do wyko-
   nywania ponad 10% głosów podczas walnego zgromadzenia akcjona-
   riuszy banku oraz takich, w wyniku zbycia których pozostałe pakiety
   będą uprawniały do mniej niż 10%, 20%, 25%, 33%, 50%, 66% i 75%
   głosów na walnym zgromadzeniu. Osoba zamierzająca dokonać takiej
   transakcji obowiązana jest powiadomić o swoim zamiarze (bezpośred-
   nio, a nie za pośrednictwem banku) Komisję Nadzoru Bankowego
   (art. 25 ust. 7). Przedstawiony przepis ma na celu umożliwienie obser-
   wowania przepływu akcji również przy ich zbywaniu. Da to niewątpli-
   wie pełniejszy obraz przepływu akcji, pod warunkiem jednak, że prze-
   pis ten, nieposiadający żadnej sankcji, będzie przestrzegany. [Por.
   A.W. Wiśniewski (w:) Prawo bankowe. Komentarz, s. 90].

7. Skutki prawne. Z prawnego punktu widzenia interesujące są
   zwłaszcza skutki powiadomienia o nabyciu lub objęciu akcji banku
   (art. 25 ust. 4) lub zamiarze zbycia akcji (ust. 7); ustawa wyraźnie tej
   kwestii nie reguluje. Powiadomienie ma umożliwić obserwowanie
   przebiegu przepływu akcji oraz ewentualne wywarcie przez Komisję
   Nadzoru Bankowego - w ramach kompetencji nadzorczych - wpływu
   na bank, aby nie dopuścił do zawarcia niepożądanych transakcji. Wy-
   daje się zatem, że w obu przypadkach powinno mieć miejsce powiado-
   mienie o zamiarze transakcji, a nie o jej dokonaniu, oraz że tryb powi-
   nien być jednakowy - powiadomienie KNB za pośrednictwem zainte-
   resowanego banku.

Skutkiem prawnym nieuzyskania zezwolenia na nabycie lub objęcie
akcji banku jest natomiast - co wyraźnie ustala się w art. 26 - ograni-
czenie liczby wykonywanych głosów na walnym zgromadzeniu, przy

85

Art. 26 Prawo bankowe

czym uchwała walnego zgromadzenia nierespektująca tej sankcji jest
z mocy prawa nieważna. Podobny skutek prawny przewiduje nowy
art. 26a, regulujący przesłanki cofnięcia przez Komisję Nadzoru Ban-
kowego uprzednio udzielonego zezwolenia. Por. szerzej komentarz do
art. 26 i 26a.

8. Kontrola jako norma ostrożnościowa. Kontrola przepływu akcji
sprawowana przez nadzór bankowy uważana jest za jedną z tzw. nad-
zorczych norm ostrożnościowych. Przepisy art. 25 i n. znajdują wzo-
rzec w regulacjach europejskich, a konkretnie w Dyrektywie 2000/12.
Regulacja polska jest jednak ostrzejsza, co oczywiście jest dopuszczal-
ne - wobec minimalnych wymogów unijnych - nawet w państwach
członkowskich.

Art. 26

1. Osoba, która objęła lub nabyła akcje bez zezwolenia, o któ-
   rym mowa w art. 25 ust. l, ma prawo do wykonywania 5% głosów
   na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy banku albo, z zastrzeże-
   niem art. 25 ust. 2, do takiej liczby głosów, która wynika z wcze-
   śniej uzyskanego zezwolenia.

2. Uchwała walnego zgromadzenia akcjonariuszy banku po-
   wzięta z naruszeniem ust. l jest nieważna.

Art. 26 w brzmieniu ustalonym przez ustawę z dnia 23 sierpnia 2001 r. o zmianie usta-
wy - Prawo bankowe oraz o zmianie innych ustaw (Dz U Nr 111, poz 1195) z dniem
7 stycznia 2002 r.

1. Dwustopniowość sankcji. W art. 26 ust. l ustanowiono sankcję za
niedopełnienie obowiązków określonych w art. 25 ust. 1. Po zmianie
brzmienia tego artykułu (przez dużą nowelizację z 2001 r.) należy jed-
noznacznie przyjąć, że osoby, które nie uzyskały wymaganego zezwo-
lenia na nabycie akcji, zostają z mocy ustawy ograniczone
w wykonywaniu prawa głosu na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy.
Mają prawo do 5% głosów lub do takiej ich liczby, która wynika
z wcześniej uzyskanego zezwolenia.

Artykuł 26 ust. 2 wprowadza ponadto sankcję nieważności (bez-
względnej) dla uchwały walnego zgromadzenia akcjonariuszy, podjętej
z naruszeniem ustawowego ograniczenia liczby wykonywanych praw

86

Tworzenie i organizacja banków oraz oddziałów i przedstawicielstw banków Art. 26

głosu. Można wobec tego uznać konstrukcję sankcji prawnej za niedo-
chowanie wymogu zezwolenia z art. 25 ust. l za dwustopniową - naru-
szenie przez walne zgromadzenie ograniczenia prawa głosu jest dodat-
kowo sankcjonowane nieważnością tak podjętej uchwały.

Z nowego brzmienia art. 26 wynika ponadto wyraźnie, że samo
nabycie lub objęcie akcji banku bez zezwolenia Komisji Nadzoru Ban-
kowego wymaganego przez art. 25 ust. l jest ważne, gdyż chodzi tu
o zezwolenie na wykonywanie praw głosu z tych akcji, a nie na ich
nabycie; bez uzyskania zezwolenia prawo głosu zostaje jednak dra-
stycznie ograniczone. Niemożność wykonywania praw głosu na pozio-
mie wynikającym z nabytego pakietu powoduje zatem częściową bez-
skuteczność tego nabycia, gdyż pozbawia akcjonariusza istotnych praw
z tego nabycia wynikających - praw do udziału w zarządzaniu spółką.

Podobną w charakterze sankcję przewiduje nowy art. 26a.

2. Sumowanie akcji. W myśl art. 27 nabycie lub posiadanie akcji
   przez podmiot zależny uważa się za nabycie lub posiadanie akcji przez
   podmiot dominujący w rozumieniu ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r.
   Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi (t. jedn. Dz. U.
   z 2002 r. Nr 49, poz. 447), co wymaga tu uwzględnienia.

3. Przesłanki zmian. Na tle mało precyzyjnych przed dużą noweliza-
   cją z 2001 r. przepisów art. 25 i 26 powstawały w praktyce kontrower-
   sje, zwłaszcza co do charakteru sankcji przewidzianej w art. 26 ust. l,
   a także możliwości sanowania negatywnych skutków prawnych wyni-
   kających z art. 26 wskutek późniejszego uzyskania zezwolenia Komisji
   Nadzoru Bankowego oraz co do sytuacji, w której nastąpiło zbycie
   pakietu akcji uzyskanego z naruszeniem art. 25 ust. l przed wykorzy-
   staniem płynących z nich głosów na walnym zgromadzeniu akcjonariu-
   szy banku [por. A. Szajkowski, Opinia w sprawie skutków prawnych
   naruszenia art. 25 ust. l Prawa bankowego, „Przegląd Legislacyjny"
   2000, nr 1; także dwugłos M. Bączyka i W. Pyzioła na temat interpreta-
   cji art. 25-27 pr. bank., „Prawo Bankowe" 2000, nr 2]. Problemy te,
   mające istotne znaczenie, m.in. w razie próby łączenia się banków
   w formie spółek akcyjnych w przypadku negatywnej postawy niektó-
   rych akcjonariuszy, przedstawiają się klarowniej na gruncie zmienione-
   go brzmienia omawianych przepisów.

87

Art. 26a Prawo bankowe

Art. 26a

1. Komisja Nadzoru Bankowego może cofnąć zezwolenie, o któ-
   rym mowa w art. 25 ust. l, 2 i 6, wyznaczając jednocześnie termin
   do sprzedaży akcji, jeżeli wpływ osoby, która bezpośrednio objęła
   lub nabyła akcje banku, może okazać się niekorzystny dla ostroż-
   nego i stabilnego zarządzania bankiem lub jeżeli przepisy prawa
   obowiązujące w miejscu siedziby lub zamieszkania tej osoby unie-
   możliwiają Komisji Nadzoru Bankowego wykonywanie efektywne-
   go nadzoru.

2. W przypadku cofnięcia zezwolenia akcjonariusz ma prawo
   do wykonywania 5% głosów na walnym zgromadzeniu akcjonariu-
   szy banku, bez względu na liczbę posiadanych akcji.

3. Uchwała walnego zgromadzenia akcjonariuszy banku po-
   wzięta z naruszeniem ust. 2 jest nieważna.

Art 26a dodany przez ustawę z dnia 23 sierpnia 2001 r. o zmianie ustawy - Prawo
bankowe oraz o zmianie innych ustaw (Dz U Nr 111, poz 1195) z dniem 7 stycznia
2002 r.

1. Przesłanki cofnięcia zezwolenia. Zezwolenie na wykonywanie
praw z nabytych lub objętych znacznych pakietów akcji banków,
o którym mowa w art. 25 ust. l, 2 i 6, może być przez Komisję Nadzo-
ru Bankowego cofnięte, z jednoczesnym wyznaczeniem terminu sprze-
daży akcji. Przesłanką takiej decyzji Komisji jest powzięte przeświad-
czenie, że wpływ osoby, która bezpośrednio objęła lub nabyła akcje
banku może okazać się niekorzystny dla ostrożnego i stabilnego zarzą-
dzania bankiem lub jeżeli przepisy prawa obowiązujące w miejscu sie-
dziby lub zamieszkania tej osoby uniemożliwiają Komisji wykonywa-
nie efektywnego nadzoru.

Wymienione przesłanki cofnięcia zezwolenia pokrywają się z dwoma
spośród trzech przesłanek odmowy udzielenia zezwolenia, o której
mowa w art. 25 ust. 5. Należy zatem sądzić, że nowo uregulowane cof-
nięcie zezwolenia dotyczyć będzie sytuacji, gdy wyłonią się nowe ele-
menty ocenne, nieznane Komisji przy wydawaniu zezwolenia. Cofnię-
cie zezwolenia było możliwe również przy braku odpowiednika obec-
nego art. 26a, jednakże jego treść spowodowała obecnie daleko idącą
zbieżność obu instytucji (odmowy i cofnięcia zezwolenia), co należy
ocenić pozytywnie. Zbieżność ta dotyczy również skutków prawnych.

Tworzenie i organizacja banków oraz oddziałów i przedstawicielstw banków Art. 26b

2. Charakter prawny decyzji. Cofnięcie zezwolenia, podobnie jak
odmowa jego udzielenia, mają taki sam charakter prawny jak decyzja
o udzieleniu zezwolenia przez Komisję Nadzoru Bankowego. Będą tu
miały zastosowanie przepisy art. 11, mimo że mowa w nich wprost
jedynie o zezwoleniu.

Decyzja Komisji o cofnięciu zezwolenia jest, podobnie jak sama
decyzja o udzieleniu lub odmowie udzielenia zezwolenia, w pewnej mierze
decyzją uznaniową. Zakres tego uznania wyznaczają określone prawnie
przesłanki odmowy i cofnięcia zezwolenia, które jednak mają na tyle
nieostry charakter, że pozostawiają Komisji niezbędny luz decyzyjny.

3. Skutki prawne. Cofnięcie zezwolenia Komisji Nadzoru Bankowe-
go powoduje ograniczenie prawa głosu na walnym zgromadzeniu ak-
cjonariuszy banku do poziomu 5%, bez względu na liczbę posiadanych
przez danego akcjonariusza akcji (ust. 2). Uchwała walnego zgroma-
dzenia powzięta z naruszeniem tego ograniczenia jest w myśl przepisu
ust. 3 nieważna (bezwzględnie). Zwraca uwagę rygoryzm ograniczenia
prawa głosu przy cofnięciu zezwolenia, większy niż przy nabyciu lub
objęciu znacznego pakietu akcji bez zezwolenia na wykonywanie wy-
nikających z niego głosów. Nie można tu mówić jedynie o powrocie do
status quo sprzed wydania zezwolenia, a o dotkliwej sankcji. Ze wzglę-
du jednak na charakter przesłanek cofnięcia zezwolenia, zakładających
na tyle negatywne oceny powzięte przez Komisję, że skłaniają do
uchylenia wydanej uprzednio decyzji zezwoleniowej, trzeba to uznać za
usprawiedliwione. Przemawia za tym dodatkowo wyznaczanie jedno-
cześnie z cofnięciem zezwolenia (obligatoryjnie - jak wynika z brzmienia
przepisu ust. 1) terminu do sprzedaży akcji; oba rozwiązania mają
przymuszać do szybkiego wycofania się danej osoby ze składu akcjona-
riatu banku.

Art. 26b

Obowiązek powiadomienia, określony w art. 25 ust. 4 i 7, stosuje
sif odpowiednio w przypadku nabycia lub zbycia obligacji zamien-
nych na akcje banku, kwitów depozytowych w rozumieniu art. 96
ustawy, o której mowa w art. 4 pkt 8, jak również innych papierów
wartościowych, z których wynika prawo lub obowiązek nabycia
akcji banku.

89

Art. 27 Prawo bankowe

Art. 26b dodany przez ustawę z dnia 23 sierpnia 2001 r. o zmianie ustawy - Prawo
bankowe oraz o zmianie innych ustaw (Dz. U. Nr 111, poz. 1195) z dniem 7 stycznia
2002 r.

Nabywanie papierów wartościowych zamiennych na akcje.

Przepis ten rozciąga (nakazując odpowiednie stosowanie) obowiązek
powiadomienia, o którym mowa w art. 25 ust. 4 i 7, na przypadki naby-
cia lub zbycia obligacji zamiennych na akcje banku, kwitów depozyto-
wych w rozumieniu art. 96 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. Prawo
o publicznym obrocie papierami wartościowymi, jak również innych
papierów wartościowych, z których wynika prawo lub obowiązek na-
bycia akcji banku. Przepis ten ma znaczenie wyjaśniające, a jego treść
jest w pełni uzasadniona, skoro wskazuje sposoby nabycia (zbycia)
akcji banków „nie wprost", przy zastosowaniu sposobów, jakie daje
rynek papierów wartościowych o charakterze wierzycielskim. Wydaje
się wszakże, że przepis tej treści powinien znaleźć się w art. 25 (jako
ostatni j ego ustęp).

Art. 27

1. Nabycie lub posiadanie akcji przez podmiot zależny uważa
   się za nabycie lub posiadanie akcji przez podmiot dominujący.

2. Przepisy niniejszej ustawy nie naruszają przepisów rozdziału
   9 ustawy, o której mowa w art. 4 pkt 8.

Art. 27 zmieniony przez ustawę z dnia 23 sierpnia 2001 r. o zmianie ustawy - Prawo
bankowe oraz o zmianie innych ustaw (Dz. U. Nr 111, poz. 1195) z dniem 7 stycznia
2002 r.

Sumowanie akcji. Nabycie lub posiadanie akcji przez podmiot
zależny zrównane zostało z nabyciem lub posiadaniem akcji przez
podmiot dominujący (art. 27 ust. 1), następuje tu więc tzw. sumowanie
akcji. Przez podmiot dominujący lub zależny rozumie się przy tym
podmiot określony w przepisach rozdziału 9 ustawy z dnia 21 sierpnia
1997 r. Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi (t. jedn.
Dz. U. z 2002 r. Nr 49, poz. 447). Akcje posiadane lub nabyte przez
podmiot zależny przypisywane są podmiotowi dominującemu, którego
zatem wyłącznie obciążają obowiązki z art. 25 ust. l, jak również skut-
ki prawne niezastosowania się do nich.

90

Tworzenie i organizacja banków oraz oddziałów i przedstawicielstw banków Art. 28

Artykuł 27 ust. 2 stanowi wyraźnie, że zawarta w Prawie banko-
wym regulacja nie narusza przepisów rozdziału 9 ustawy powołanej
w ust. 1. Przepis ten ma charakter wyjaśniający relację obu regulacji
ustawowych, nie zawsze oczywistą dla stosujących te przepisy, nie
w każdej też sprawie odpowiadającą temu schematowi.

Art. 28

1. Akcje banków są akcjami imiennymi, z wyjątkiem akcji do-
puszczonych do obrotu publicznego. W okresie roku, licząc od daty
wpisania banku do rejestru przedsiębiorców, zbycie akcji imien-
nych przez akcjonariuszy wymaga zezwolenia Komisji Nadzoru
Bankowego.

Art. 28 ust. l zmieniony przez ustawę z dnia 23 sierpnia 2001 r. o zmianie ustawy -
Prawo bankowe oraz o zmianie innych ustaw (Dz. U. Nr 111, poz. 1195) z dniem
7 stycznia 2002 r.

2. W razie uchylenia decyzji wyrażającej zgodę na wprowadze-
   nie akcji banku do obrotu publicznego, akcje banku na okaziciela
   podlegają zamianie na akcje imienne.

3. Zamianie na akcje imienne podlegają również akcje banku
   na okaziciela, które nie są przedmiotem publicznego obrotu papie-
   rami wartościowymi.

1. Akcje imienne. Przepis art. 28 ust. l wprowadza zasadę, że akcje
   banków są akcjami imiennymi, z wyjątkiem akcji dopuszczonych do
   publicznego obrotu papierami wartościowymi (gdzie wymagana jest
   forma akcji na okaziciela). W konsekwencji akcje banków wycofane
   z publicznego obrotu lub niebędące w ogóle w tym obrocie, podlegają
   zamianie na akcje imienne (art. 28 ust. 2 i 3).

2. Ograniczenie zbywania akcji. Artykuł 28 ust. l wprowadza po-
   nadto wymóg uzyskania zezwolenia Komisji Nadzoru Bankowego na
   zbycie akcji imiennych przez akcjonariuszy w okresie pierwszego roku
   działalności banku, licząc od daty wpisania banku do rejestru przedsię-
   biorców. Zbycie akcji z naruszeniem tego przepisu powoduje, jak nale-
   ży przyjąć, nieważność transakcji.

Przepis ten ma na celu stabilizację akcjonariatu w pierwszym okre-
sie działalności banku, kiedy jego skład nie powinien ulegać częstym

91

Art. 29

Prawo bankowe

zmianom, gdyż działa to destabilizująco na bank w najtrudniejszym dla
niego okresie adaptacji rynkowej. Zapobieganie zmianom w składzie
akcjonariatu ma również ograniczać zamiary spekulowania na wartości
akcji banków.

3. Odesłanie. Treść przepisów art. 28 z punktu widzenia Prawa
o publicznym obrocie papierami wartościowymi, z uwzględnieniem
problemu dematerializacji papierów wartościowych dopuszczonych do
obrotu publicznego, omawia obszernie A.W. Wiśniewski [A.W. Wi-
śniewski (w:) Prawo bankowe. Komentarz, s. 93-96].

Art. 29

Podmiot zagraniczny jako akcjonariusz banku ma prawo, po
opłaceniu należnych podatków i opłat, do zakupu waluty obcej
w banku upoważnionym do jej skupu i przekazania jej za granicę
bez odrębnego zezwolenia dewizowego za:

1. kwoty uzyskane z tytułu uczestnictwa w zysku banku na pod-
   stawie zaświadczenia wydanego przez bank po zatwierdze-
   niu, zgodnie z odrębnymi przepisami, sprawozdania finanso-
   wego spółki,

2. kwoty uzyskane ze sprzedaży albo umorzenia akcji banku,
   objętych lub nabytych zgodnie z art. 25,

1. należne mu kwoty w razie likwidacji banku,

3. kwoty uzyskane jako odszkodowanie, z tytułu wywłaszczenia
   lub zastosowania innych środków wywołujących skutki rów-
   noznaczne z wywłaszczeniem.

1. Kontekst dewizowoprawny. Do czasu wejścia w życie obowiązu-
jącego Prawa dewizowego (ustawa z dnia 18 grudnia 1998 r., Dz. U.
Nr 160, poz. 1063 ze zm.) szczególne regulacje dewizowoprawne doty-
czące inwestorów zagranicznych w Polsce zawierała ustawa z dnia
14 czerwca 1991 r. o spółkach z udziałem zagranicznym (t. jedn. Dz. U.
z 1997 r. Nr 26, poz. 143 ze zm.), a przepisy zawarte w art. 29 zawie-
rały - jako lex specialis - regulacje szczególne dla tych inwestorów,
którzy są akcjonariuszami banków.

Przepisy zawarte w art. 29 stanowiły w gruncie rzeczy ogólne ze-
zwolenie dewizowe zawarte w akcie rangi ustawowej, podczas gdy

92

Tworzenie i organizacja banków oraz oddziałów i przedstawicielstw banków Art. 30

regułą było zamieszczanie ich w zarządzeniu Ministra Finansów. Upo-
ważniały bowiem podmioty (a nie osoby) zagraniczne będące akcjona-
riuszami banków, po opłaceniu należnych podatków i opłat, do zakupu
waluty obcej w banku upoważnionym do jej skupu i przekazania jej za
granicę bez odrębnego zezwolenia dewizowego za kwoty uzyskane
(w walucie polskiej) z tytułów wymienionych enumeratywnie w pkt. 1-4
tego artykułu.

Obecnie nie ma potrzeby takiego kwalifikowania treści tego przepi-
su na gruncie Prawa dewizowego, gdyż ustawa z 1998 r. zlikwidowała
instytucję ogólnego zezwolenia dewizowego na rzecz zwolnień z ogra-
niczeń dewizowych, które może wprowadzać mocą rozporządzenia
Minister Finansów.

2. Problem aktualności. Treść art. 29 stała się w punktach 1-3 bez-
przedmiotowa. Stało się tak, gdyż Prawo dewizowe z 1988 r. komplek-
sowo uregulowało inwestycje zagraniczne w Polsce w ramach kapita-
łowego obrotu dewizowego. Omawiana ustawa przyjęła ogólną zasadę
dopuszczalności bez ograniczeń dewizowych tych czynności, kwalifi-
kowanych jako inwestycje bezpośrednie, czy też portfelowe, a także
czynności polegających na swobodzie transferu zysków osiągniętych
w wyniku tych inwestycji oraz stanowiących tzw. repatriację kapitału.
Odszkodowania zaś z tytułu wywłaszczenia, o którym mowa w punkcie
4, mogą być transferowane nie tylko na podstawie regulacji międzyna-
rodowych o wzajemnym popieraniu i ochronie inwestycji, lecz także na
podstawie innych przepisów prawa dewizowego, dopuszczających
swobodny transfer wszelkich odszkodowań.

D. Postępowanie przy tworzeniu banków
Art. 30

1. Utworzenie banku może nastąpić, jeżeli:

1) zostało zapewnione wyposażenie banku w:

a) fundusze własne, których wielkość powinna być dostoso-
wana do rodzaju czynności bankowych przewidzianych do
wykonywania i rozmiaru zamierzonej działalności, z tym
że jeden założyciel oraz grupa założycieli, pozostających
w stosunku dominacji i zależności, może wnieść wkład

93

Art. 30 Prawo bankowe

pieniężny w kwocie nie przekraczającej połowy kapitału
założycielskiego, z zastrzeżeniem art. 13 ust. 3,
b) pomieszczenia posiadające odpowiednie urządzenia tech-
niczne, należycie zabezpieczające przechowywane w banku
wartości, z uwzględnieniem zakresu i rodzaju prowadzo-
nej działalności bankowej,

2. założyciele oraz osoby przewidziane do objęcia w banku sta-
   nowisk członków zarządu dają rękojmię ostrożnego i stabilnego
   zarządzania bankiem,

3. co najmniej dwie osoby przewidziane do objęcia w banku
   stanowisk członków zarządu posiadają wykształcenie i do-
   świadczenie zawodowe niezbędne do kierowania bankiem,
   a w przypadku obywateli innych państw również potwier-
   dzoną znajomość języka polskiego,

4. przedstawiony przez założycieli plan działalności banku na
   okres co najmniej trzyletni wskazuje, że działalność ta będzie
   bezpieczna dla środków pieniężnych gromadzonych w banku.

2. Część kapitału założycielskiego może być wniesiona w formie
   wkładów niepieniężnych w postaci wyposażenia i nieruchomości,
   jeśli będą one bezpośrednio przydatne w prowadzeniu działalności
   bankowej, z tym że kapitał założycielski wnoszony w formie pie-
   niężnej nie może być niższy od kwoty określonej w art. 32 ust. l,
   a wartość wnoszonych wkładów niepieniężnych nie może przekra-
   czać 15% kapitału założycielskiego.

3. (skreślony)

4. Komisja Nadzoru Bankowego może w szczególnie uzasadnio-
   nych przypadkach wyrazić zgodę na przekroczenie limitu, o któ-
   rym mowa w ust. 2.

Art. 30 ust. l pkt 2 w brzmieniu ustalonym, ust. l pkt 3 oraz ust. 4 zmienione, a ust. 3
skreślony przez ustawę z dnia 23 sierpnia 2001 r. o zmianie ustawy - Prawo bankowe
oraz o zmianie innych ustaw (Dz. U. Nr 111, poz. 1195) z dniem 7 stycznia 2002 r.

5. Kapitał założycielski banku nie może pochodzić z pożyczki
lub kredytu, lub źródeł nie udokumentowanych.

1. Treść i systematyka podrozdziału D. W podrozdz.iale D rozdz. 2
szczegółowo uregulowana została problematyka dotycząca tworzenia

94

Tworzenie i organizacja banków oraz oddziałów i przedstawicielstw banków Art. 30

banków - począwszy od warunków ustawowych, od których spełnienia
zależy możliwość utworzenia banku, wymogów dotyczących wniosku
i załączników do wniosku, procedury rozpatrywania wniosku przez
Komisję Nadzoru Bankowego, aż po decyzję, czyli zezwolenie na
utworzenie banku, a następnie zezwolenie na rozpoczęcie działalności
przez bank. W gruncie rzeczy tytuł podrozdziału D jest węższy zakre-
sowe niż jego treść, skoro reguluje się w nim nie tylko formalne, ale
i materialne przesłanki warunkujące tworzenie banków.

2. Znaczenie zezwolenia. W przepisach art. 30 określone zostały
   materialne warunki, od których spełnienia zależy możliwość utworze-
   nia banku, czyli warunki, jakie muszą spełnić założyciele banku w for-
   mie spółki akcyjnej oraz założyciele banku spółdzielczego, aby uzyskać
   zezwolenie na utworzenie banku (tzw. licencję bankową). Z natury
   rzeczy regulacja ta nie dotyczy banków państwowych, powstających
   w innym trybie. Treść art. 30 znajduje kontynuację w dalszych przepi-
   sach podrozdziału D, zwłaszcza zaś w art. 31-37, które dotyczą wnio-
   sku o wydanie zezwolenia, postępowania z tym wnioskiem przez Ko-
   misję Nadzoru Bankowego oraz samego zezwolenia na utworzenie
   banku. Jest ono zatem centralną instytucją podrozdziału D; bez uzyska-
   nia zezwolenia Komisji Nadzoru Bankowego podejmowanie działalno-
   ści bankowej jest nielegalne i zagrożone sankcjami karnymi zawartymi
   w przepisie art. 171 ust. 1. Podmiot wykonujący czynności bankowe
   bez zezwolenia nie jest uznawany za bank w rozumieniu Prawa banko-
   wego (por. art. 2 zawierający definicję banku).

3. Wymogi licencyjne. Podstawowe wymogi licencyjne ustalone
   zostały już zasadniczo pod rządami ustawy z 1989 r. i były wyrazem
   dążenia do zharmonizowania polskiego prawa bankowego z prawem
   Unii Europejskiej [na temat wspólnotowych wymogów licencyjnych
   por. szerzej D. Daniluk, S. Niemierka, Proces licencjonowania działal-
   ności bankowej w Polsce na tle standardów Unii Europejskiej, „Prawo
   Bankowe" 1999, nr 3]. Wymogi te, sprecyzowane w obowiązującej
   ustawie i jej nowelizacjach, dotyczą wyposażenia banku w fundusze
   własne i odpowiednie pomieszczenia (wymóg odpowiednich pomiesz-
   czeń nie należy do standardu wspólnotowego, gdyż w krajach Unii jest
   oczywisty), założycieli i osób przewidzianych do objęcia w banku sta-
   nowisk członków zarządu, planu działalności na okres co najmniej

95

Art. 30 Prawo bankowe

trzyletni (art. 30 ust. 1). Są to wymogi akcentujące głównie elementy
bezpieczeństwa i profesjonalizmu w działalności mającego powstać
banku jako instytucji zaufania publicznego. Wszystkie te wymogi, jak
wykazuje dokładna wykładnia sformułowań w treści ustępu l, dają
określoną dozę uznaniowości oceniającemu ich spełnienie organowi;
uznaniowość ta wydaje się największa jeszcze (mimo zmiany brzmie-
nia ust. l pkt 2 w wyniku dużej nowelizacji z 2001 roku) tam, gdzie
chodzi o rękojmię ostrożnego i stabilnego zarządzania bankiem [por.
krytyczną wypowiedź C. Kosikowskiego (w:) Publiczne prawo banko-
we, s. 111 i n., która wskazuje na niepełne jeszcze sprecyzowanie tej
regulacji w porównaniu do wzorca wspólnotowego].

4. Kapitał założycielski. W odniesieniu do funduszy własnych art. 30
ustawy wymaga, aby ich wielkość była dostosowana do rodzaju czyn-
ności bankowych przewidzianych do wykonywania, a z drugiej strony,
do rozmiarów zamierzonej działalności (ust. l pkt l lit. a). Nie zawsze
zatem ustawowe minimum wyposażenia kapitałowego (art. 32 ust. l i 2)
okaże się wystarczające. Jednocześnie art. 30 zastrzega, z wyjątkiem
dotyczącym banków krajowych i zagranicznych, że jeden założyciel
(oraz grupa, czyli założyciele pozostający w stosunku dominacji i za-
leżności, rozumianym jak w art. 27 ust. 1) może wnieść wkład pienięż-
ny nieprzekraczający połowy kapitału założycielskiego (ust. l pkt l
lit. a). Ograniczenie to ma na celu przeciwdziałanie, już na tym etapie,
nadmiernej koncentracji kapitału i praw głosu w instytucjach banko-
wych; znajduje kontynuację w objęciu nadzorem bankowym przepływu
akcji (przepływów kapitałowych) w działających już bankach (art. 25).
Istotne znaczenie ma określone przez ustawę minimum wysokości
kapitału założycielskiego, wynoszące równowartość w złotych 5 min
euro (art. 32 ust. l i 2). Minimum kapitału założycielskiego wnoszone-
go w formie pieniężnej nie może być obniżane przez wnoszenie wkła-
dów niepieniężnych do tego kapitału. Wnoszenie wkładów niepienięż-
nych do kapitału banku obwarowane zostało kilkoma warunkami, okre-
ślonymi w przepisach art. 30 ust. 2 i 4, tj.:

1) mogą to być wkłady w postaci wyposażenia i nieruchomości, je-
żeli będą one bezpośrednio przydatne w prowadzeniu działalno-
ści bankowej, a ich wartość nie może przekroczyć 15% kapitału
założycielskiego;

96

Tworzenie i organizacja banków oraz oddziałów i przedstawicielstw banków Art. 31

2) limit ten może być w szczególnie uzasadnionych przypadkach
przekroczony za zgodą Komisji Nadzoru Bankowego.

Celem przedstawionych przepisów jest ograniczenie do ustalonych
procentowo granic udziału wkładów niepieniężnych w kapitale założy-
cielskim, a następnie podstawowym banku. Odpowiednie wyposażenie
kapitałowe banku ma bowiem mieć rzeczywisty pieniężny wymiar.

5. Jakość kapitału założycielskiego. W art. 30 ust. 5 znalazła wyraz
   dawno już ustalona zasada, że kapitał założycielski banku nie może
   pochodzić z pożyczki lub kredytu (czyli ze źródeł środków obcych, co
   stwarzałoby obciążenie tych środków zobowiązaniem zwrotu) lub ze
   źródeł nieudokumentowanych, gdyż stwarza to obawy co do legalności
   jego pochodzenia. Regulacja ta obecnie dość precyzyjna, kładzie nacisk
   zwłaszcza na konieczność eliminowania z kapitału założycielskiego
   środków anonimowych, niewiadomego pochodzenia.

6. Kryteria szczegółowe. Weryfikacja przez nadzór bankowy na eta-
   pie postępowania licencyjnego ludzi i kapitałów na podstawie kryte-
   riów zawartych w art. 30 i n. (zob. też art. 25 ust. 3) dokonywana jest
   w praktyce przez Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego będący
   organem wykonawczym Komisji Nadzoru Bankowego. Dokładne kry-
   teria oceny składanych wniosków i sprecyzowanie wymogów informa-
   cyjnych zawiera uchwała nr 4/2002 Komisji Nadzoru Bankowego
   z dnia 6 marca 2002 r. w sprawie trybu wykonywania nadzoru banko-
   wego (Dz. Urz. NBP Nr 6, poz. 10); [por. omówienie S. Niemierki (w:)
   Prawo bankowe. Komentarz, s. 99-102].

Art. 31

1. Wniosek do Komisji Nadzoru Bankowego o wydanie zezwo-
lenia na utworzenie banku powinien zawierać:

1. określenie nazwy i siedziby banku,

2. określenie czynności bankowych, do których wykonywania
   bank ma być upoważniony, oraz dane o przedmiocie i zakre-
   sie zamierzonej działalności,

3. dane dotyczące:

1. założycieli i osób przewidzianych do objęcia w banku sta-
   nowisk członków zarządu,

1. kapitału założycielskiego.

97

Art. 31 Prawo bankowe

2. Do wniosku załącza się:

1. projekt statutu banku,

1. program działalności i plan finansowy banku na okres co
   najmniej trzyletni,

2. dokumenty dotyczące założycieli i ich sytuacji finansowej,
   wymagane przez Komisję Nadzoru Bankowego,

3. opinię właściwych władz nadzorczych kraju siedziby wnio-
   skodawcy, jeżeli założycielem jest bank zagraniczny.

3. Projekt statutu banku określa w szczególności:

1. jego nazwę, która powinna zawierać wyraz „bank" i odróżniać
   się od nazwy innych banków oraz wskazywać, czy jest to bank
   państwowy, bank w formie spółki akcyjnej czy bank spół-
   dzielczy,

2. siedzibę banku, przedmiot działania i zakres jego działalności,

3. organy i organizację banku oraz zasady składania oświad-
   czeń w zakresie praw i obowiązków majątkowych,

4. zasady sprawowania kontroli wewnętrznej,

5. fundusze własne oraz zasady gospodarki finansowej.

4. Jeżeli z wnioskiem o wydanie zezwolenia na utworzenie ban-
ku występuje więcej niż 10 założycieli, są oni obowiązani ustanowić
1-3 pełnomocników, którzy będą ich reprezentować wobec Komisji
Nadzoru Bankowego w okresie poprzedzającym wydanie zezwole-
nia na utworzenie banku. Pełnomocnictwo powinno być sporzą-
dzone w formie aktu notarialnego.

1. Typ postępowania. Postępowanie w sprawie udzielenia zezwolenia
   na utworzenie banku inicjowane jest na wniosek założycieli kierowany
   do Komisji Nadzoru Bankowego. Jest to postępowanie typu admini-
   stracyjnego, do którego stosuje się przepisy kodeksu postępowania
   administracyjnego, z modyfikacjami przewidzianymi w Prawie banko-
   wym (np. w art. 33 dotyczącym terminów). Do postępowania licencyj-
   nego i podejmowanej w jego wyniku decyzji stosuje się zasady ustalo-
   ne w art. 11.

2. Elementy wniosku. Wniosek grupy założycielskiej powinien za-
   wierać elementy określone w art. 31 ust. l pkt 1-3, tj.:

1) określenie nazwy i siedziby banku,

98

Tworzenie i organizacja banków oraz oddziałów i przedstawicielstw banków Art. 31

2. określenie czynności bankowych oraz danych o przedmiocie
   (zwłaszcza - jak należy sądzić - zakładanej specjalizacji) i za-
   kresie zamierzonej działalności,

3. dane dotyczące założycieli, przewidywanych członków zarządu
   i kapitału założycielskiego.

Załączniki do wniosku stanowią:

1. projekt statutu (niezbędne elementy treści projektu określono
   w art. 31 ust. 3);

2. przygotowany przez założycieli program działalności i plan fi-
   nansowy banku, na okres co najmniej 3-letni (ustawa uściśla tu
   więc dość ogólnikowy wymóg planu działalności z art. 30 ust. l
   pkt4);

3. dokumenty dotyczące założycieli i ich sytuacji finansowej, wy-
   magane przez Komisję Nadzoru Bankowego;

4. opinia władz nadzorczych kraju siedziby wnioskodawcy, jeżeli
   założycielem jest bank zagraniczny (opinia taka jest istotna przy
   podejmowaniu decyzji licencyjnej wobec banków zagranicznych,
   przez które w myśl art. 4 pkt 2 należy rozumieć banki mające
   siedzibę w państwie niebędącym członkiem Unii Europejskiej).

3. Pełnomocnicy. Jeżeli założycieli jest więcej niż 10, są oni obowią-
   zani w okresie poprzedzającym wydanie zezwolenia działać przez usta-
   nowionych przez siebie co najwyżej 3 pełnomocników, uprawnionych
   do reprezentowania założycieli wobec Komisji Nadzoru Bankowego
   (art. 31 ust. 4). Przepis ten ma na celu uproszczenie i ułatwienie postę-
   powania licencyjnego, zwłaszcza w takich sprawach, jak uczestnictwo
   strony w postępowaniu oraz składanie oświadczeń woli i wiedzy przez
   grupę założycielską. Można rozważyć, czy nie byłoby celowe zastoso-
   wanie - po uzyskaniu zezwolenia - do banku w organizacji instytucji
   pełnomocnictwa z art. 323 § 2 k.s.h.

4. Wymogi szczegółowe. Szczegółowe sprecyzowanie wymogów
   art. 31 ust. 1-3 w odniesieniu do wniosku założycieli i załączników do
   tego wniosku, będące jednocześnie sprecyzowaniem kryteriów badania
   zasadności wniosku, zawiera uchwała nr 4/2002 Komisji Nadzoru Ban-
   kowego z dnia 6 marca 2002 r. w sprawie trybu wykonywania nadzoru
   bankowego (Dz. Urz. NBP Nr 6, poz. 10).

99

Art. 32 Prawo bankowe

5. Odesłanie. W art. 137 pkt 2 zawarto po dużej nowelizacji upoważ-
nienie dla Komisji Nadzoru Bankowego do określenia w drodze
uchwały wykazu dokumentów, o których mowa w art. 31 ust. 2 pkt 3.
Przepis ten powinien zostać zamieszczony w treści art. 31. Komisja
Nadzoru Bankowego w dniu 28 stycznia 2002 r. wydała uchwałę nr
1/2002 w sprawie wykazu dokumentów załączanych do wniosków do
Komisji Nadzoru Bankowego w sprawie o wydanie zezwolenia na
utworzenie banku, o wyrażenie zgody na powołanie członków zarządu
banku oraz do informacji o składzie zarządu przedstawianej Komisji
Nadzoru Bankowego przez radę nadzorczą banku (Dz. Urz. NBP Nr l,
poz. 1).

Art. 32

1. Wnoszony przez założycieli banku kapitał założycielski,
   z zastrzeżeniem ust. 2, nie może być niższy od równowartości
   w złotych 5 000 000 EURO przeliczonej według kursu średniego
   ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski, obowiązującego w dniu
   wydania zezwolenia na utworzenie banku.

2. W przypadku banków spółdzielczych, których założyciele
   wyrazili zamiar zawarcia umowy zrzeszenia, na podstawie ustawy
   wymienionej w art. 20 ust. l, kapitał założycielski nie może być
   niższy od równowartości w złotych l 000 000 EURO przeliczonej
   według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski,
   obowiązującego w dniu wydania zezwolenia na utworzenie banku.

3. Kapitał założycielski banku wnoszony w formie pieniężnej
   musi być wpłacony przez założycieli w walucie polskiej na rachu-
   nek bankowy w banku krajowym, otwarty w celu dokonania wpłat
   na kapitał założycielski banku.

4. Pokrycie pełnej kwoty kapitału założycielskiego banku w for-
   mie spółki akcyjnej oraz banku spółdzielczego powinno być doko-
   nane przed wpisaniem banku do właściwego rejestru.

5. Wpłata kapitału założycielskiego banku państwowego, jak
   również wydzielenie z majątku Skarbu Państwa innych środków na
   pokrycie kapitału założycielskiego powinno nastąpić przed złoże-
   niem przez bank państwowy do Komisji Nadzoru Bankowego
   wniosku o zezwolenie na rozpoczęcie działalności.

100

Tworzenie i organizacja banków oraz oddziałów i przedstawicielstw banków Art. 32

Art. 32 w brzmieniu ustalonym przez ustawę z dnia 23 sierpnia 2001 r. o zmianie usta-
wy - Prawo bankowe oraz o zmianie innych ustaw (Dz U. Nr 111, poz 1195) z dniem
7 stycznia 2002 r.

1. Wysokość kapitału założycielskiego. Określone w art. 32 ust. l
minimum kapitału założycielskiego banku na poziomie równowartości
w złotych 5 min euro, przeliczonej według kursu średniego NBP obo-
wiązującego w dniu wydania zezwolenia na utworzenie banku, jest
zgodne ze standardami europejskimi. Minimum to było już wymagane
w postępowaniu licencyjnym pod rządem ustawy z 1989 r. Oceniając
spełnienie wymogu minimum kapitałowego z art. 32 ust. l, Komisja
Nadzoru Bankowego uwzględnia również przepis art. 30 ust. l pkt l lit. a,
w myśl którego nowo tworzony bank ma mieć wyposażenie w fundusze
własne na poziomie dostosowanym do rodzaju czynności bankowych
przewidzianych do wykonywania i rozmiaru zamierzonej działalności
(jednak nie niższym niż 5 min euro).

Kontynuacją regulacji zawartej w art. 32 ust. l jest przepis art. 128
ust. l, określający minimalny wymagany kapitał własny banków na
takim samym poziomie równowartości w złotych 5 min euro, przeli-
czonych według kursu średniego NBP, z tym że wkłady niepieniężne
nie mogą przekroczyć 15% funduszy zasadniczych banku.

2. Kapitał założycielski banków spółdzielczych. Dla nowo tworzo-
nych banków spółdzielczych, których założyciele wyrazili zamiar za-
warcia umowy zrzeszenia z jednym z banków zrzeszających, kapitał
założycielski nie może być niższy od równowartości w złotych l min
euro, przeliczonej według kursu średniego NBP, obowiązującego
w dniu wydania zezwolenia na utworzenie banku (art. 32 ust. 2). Niższa
wysokość kapitału założycielskiego dla banków spółdzielczych do-
puszczona jest również przez unijną Dyrektywę 2000/12. Dla banków
spółdzielczych chcących działać samodzielnie, a nie w zrzeszeniu, mi-
nimalny poziom wyposażenia kapitałowego wynosi 5 min euro.

W przepisach przejściowych Prawa bankowego (w art. 173), prze-
widziano dla banków, które nie spełniały wymagań dotyczących wyso-
kości kapitału założycielskiego, obowiązek podwyższenia wysokości
tego kapitału do kwoty minimum 5 min euro w terminie do dnia
31 grudnia 1999 r. Przepis ten nie dotyczył jednak banków spółdziel-
czych.

101

Art. 33 Prawo bankowe

Banki spółdzielcze obowiązane były (na podstawie przepisu przej-
ściowego art. 172 ust. 3) uzyskać zwiększenie funduszy własnych do
poziomu równowartości w złotych nie niższego niż 300 tyś. euro do
31 grudnia 2001 r., a następnie do poziomu 500 tyś. euro w terminie do
dnia 31 grudnia 2005 r. i wreszcie do poziomu l min euro do dnia
31 grudnia 2010 r. Kalendarium to obrazuje skalę problemu, jakim stale
jeszcze jest odpowiednie wyposażenie kapitałowe wszystkich (aczkol-
wiek już teraz znacznie silniejszych) banków spółdzielczych.

3. Zasady wnoszenia kapitału założycielskiego. Artykuł 32
w brzmieniu nadanym przez dużą nowelizację Prawa bankowego
z 2001 roku zawiera także podstawowe zasady wnoszenia kapitału za-
łożycielskiego, które poprzednio były przedmiotem dwóch uchwał
Komisji Nadzoru Bankowego z 1998 r. (wydanych na podstawie upo-
ważnienia z art. 32 ust. 2 sprzed nowelizacji).

Kapitał założycielski wnoszony w formie pieniężnej ma być - we-
dług przepisu ustępu 3 - wpłacony przez założycieli w walucie polskiej
na specjalnie w tym celu otwarty rachunek nowo tworzonego banku
w banku krajowym. Ponadto pokrycie pełnej kwoty kapitału założyciel-
skiego banku w formie spółki akcyjnej i banku spółdzielczego powinno
być dokonane przed wpisaniem banku do właściwego rejestru w reje-
strze przedsiębiorców (ust. 4), a w przypadku banku państwowego
(niepodlegającego wpisowi do rejestru) - przed złożeniem przez taki
bank do Komisji Nadzoru Bankowego wniosku o zezwolenie na rozpo-
częcie działalności (ust. 5). Chodzi zatem o pełne i terminowe wniesie-
nie kapitału założycielskiego banku, gdyż odpowiednie wyposażenie
kapitałowe banku jako instytucji zaufania publicznego jest szczególnie
ważne, zwłaszcza zaś w początkowym okresie działalności, gdy bank
jest narażony na większe ryzyko.

Art. 33

1. Komisja Nadzoru Bankowego:

1) wzywa założycieli do uzupełnienia wniosku, jeżeli nie odpo-
wiada on wymaganiom określonym w art. 31, oraz może za-
żądać uzupełniających danych lub dokumentów dotyczących
w szczególności założycieli i osób przewidzianych do objęcia

102

r.

jl, TWOI

Tworzenie i organizacja banków oraz oddziałów i przedstawicielstw banków Art. 33

w banku stanowisk członków zarządu, w tym informacji o ich
sytuacji majątkowej i rodzinnej, jeżeli informacje te są nie-
zbędne do podjęcia decyzji o wydaniu zezwolenia na utwo-
rzenie banku,

2) w terminie nie przekraczającym 3 miesięcy od daty otrzyma-
nia wniosku lub jego uzupełnienia - wydaje decyzję w przed-
miocie zezwolenia na utworzenie banku.

2. Komisja Nadzoru Bankowego w uzasadnionych przypadkach
może przedłużyć do 6 miesięcy termin wydania decyzji, o której
mowa w ust. l pkt 2, informując o tym założycieli przed upływem
terminu 3 miesięcy od daty otrzymania wniosku lub jego uzupeł-
nienia.

1. Charakter prawny zezwolenia. Zezwolenie Komisji Nadzoru
Bankowego na utworzenie banku, zwane dość powszechnie zarówno
w doktrynie, jak i w praktyce licencją bankową [krytycznie wobec tego
rozpowszechnionego, aczkolwiek niezupełnie precyzyjnego ujęcia ter-
minologicznego wypowiada się C. Kosikowski (w:) Publiczne prawo
bankowe, s. 121; por. także polemicznie A. Ludwiczyńska, Czy zezwo-
lenie na działalność bankową jest licencją?, „Prawo Bankowe" 2001,
nr 5] jest klasyczną decyzją administracyjną. Do postępowania w tej
sprawie stosuje się przepisy kodeksu postępowania administracyjnego,
a od decyzji odmownej służy skarga do NSA, gdyż zgodnie z art. 11
ust. 3 zezwolenia, upoważnienia i zgody Komisji Nadzoru Bankowego
i Prezesa NBP mają moc ostatecznych decyzji administracyjnych. Do
decyzji tych stosuje się odpowiednio przepis art. 127 § 3 k.p.a. regulu-
jący specyficzny środek prawny, jakim jest wniosek o ponowne rozpa-
trzenie sprawy. Por. komentarz do art. 11.

Zezwolenie na utworzenie banku wydawane jest samodzielnie
przez Komisję Nadzoru Bankowego w odniesieniu do banków w for-
mie spółki akcyjnej, a w uzgodnieniu z ministrem właściwym do spraw
finansów publicznych w odniesieniu do banków spółdzielczych (art. 20
ust. l i art. 21). Zróżnicowanie to, wprowadzone dopiero niedawno, nie
wydaje się w pełni jasne.

2. Zezwolenie a wolność gospodarcza. Zezwolenia na podjęcie
i prowadzenie działalności gospodarczej są - podobnie jak koncesje -

103

Art. 33 Prawo bankowe

prawnym środkiem reglamentowania tej działalności. W przeciwień-
stwie jednak do koncesji zezwolenie jest tzw. decyzją związaną, gdyż
wydaje się je po stwierdzeniu przez organ reglamentacyjny, że wnio-
skodawca spełnia postawione przed nim w ustawie warunki [por. sze-
rzej C. Kosikowski, Zezwolenia na działalność gospodarczą w prawie
polskim, s. 29 i n., 158 i n.]. Każde typowe zezwolenie jest w swej isto-
cie wyjątkiem od ogólnego zakazu. Wydawane jest w formie decyzji
administracyjnej i ustala prawo podmiotowe, polegające na możliwości
rozwijania indywidualnej działalności gospodarczej w danej dziedzinie,
co bez zezwolenia jest zabronione, a więc nielegalne [por. M. Waligór-
ski, Charakter prawny pozwoleń na prowadzenie indywidualnej dzia-
łalności gospodarczej, RPEiS 1998, nr 3, s. 98].

Zarówno sama Konstytucja RP, jak i ustawa z dnia 19 listopada
1999 r. Prawo działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 101, poz. 1178 ze
zm.) stanowią, że działalność gospodarcza jest wolna i dozwolona każ-
demu na równych prawach, ale z zachowaniem warunków określonych
przez prawo. Tworzy to grunt do określania w odrębnych ustawach
takich warunków, które mogą polegać m.in. na konieczności uzyskania
zezwolenia, udzielanego po skontrolowaniu dopełnienia wymogów
ustawowych. W drodze udzielania zezwoleń sprawdza się wymagane
właściwości przedmiotowe i podmiotowe dotyczące danego rodzaju
działalności. Wymogi przewidziane przez Prawo bankowe są zatem
typowym przykładem dodatkowych warunków ustawowych, stawia-
nych podmiotom podejmującym działalność gospodarczą w niektórych
dziedzinach, które z uwagi na swe szczególne znaczenie tego wyma-
gają. Wiążą się one z wydaniem zezwolenia na utworzenie - w sensie
prawnym - pewnej organizacji, za pomocą której można prowadzić
działalność objętą zezwoleniem [por. C. Kosikowski, Koncesje w pra-
wie polskim, s. 26].

3. Postępowanie z wnioskiem. Postępowanie z wnioskiem założycieli
prowadzone przez Komisję Nadzoru Bankowego, uregulowane zwięźle
w art. 33, ma na celu wydanie decyzji w przedmiocie zezwolenia na
utworzenie banku.

Po wstępnym rozpatrzeniu wniosku wraz z załącznikami Komisja -
stwierdziwszy, że wymagania ustawowe zostały spełnione - wydaje
decyzję o udzieleniu zezwolenia na utworzenie banku, w terminie

104

Tworzenie i organizacja banków oraz oddziałów i przedstawicielstw banków Art. 34

3 miesięcy od daty otrzymania wniosku. Termin ten może być
w uzasadnionych przypadkach przedłużony przez Komisję Nadzoru
Bankowego do 6 miesięcy (ust. 2), co daje stosunkowo dużą łatwość
w wydłużaniu terminu rozpatrywania wniosku założycieli. (Termin
trzymiesięczny jest i tak o wiele dłuższy niż typowy miesięczny termin
z art. 35 § 3 k.p.a.).

Jeżeli wniosek założycieli nie odpowiada wymaganiom określonym
w art. 31, Komisja Nadzoru Bankowego ma obowiązek wezwać zało-
życieli do jego uzupełnienia; może też zażądać uzupełniających danych
lub dokumentów dotyczących w szczególności (a więc innych również)
założycieli i osób przewidzianych do objęcia w banku stanowisk człon-
ków zarządu, w tym informacji o ich sytuacji majątkowej i rodzinnej,
jeżeli informacje te są niezbędne do podjęcia decyzji o wydaniu ze-
zwolenia na utworzenie banku (art. 33 ust. l pkt 1). Jest to dość daleko
idące uprawnienie Komisji Nadzoru Bankowego (por. art. 31 ust. 2
pkt 3 - Komisja Nadzoru Bankowego żąda dokumentów dotyczących
osób, które są założycielami, i ich sytuacji finansowej już w załączeniu
do wniosku), jednakże rygorystyczne sprawdzanie właściwości kapitału
i osób zaangażowanych w tworzenie banku jest charakterystyczne dla
omawianego postępowania, ze względu na potrzebę stabilności i zaufa-
nia do sektora bankowego. Ograniczeniem dowolności żądań Komisji
Nadzoru Bankowego ma być zwrot, jeżeli informacje te są niezbędne
do podjęcia decyzji o wydaniu zezwolenia na utworzenie banku"
(art. 33 ust. l pkt l infine).

Art. 34

1. W zezwoleniu na utworzenie banku Komisja Nadzoru Ban-
   kowego określa: nazwę banku, jego siedzibę, nazwy (nazwiska)
   założycieli i obejmowane przez nich akcje, wysokość kapitału zało-
   życielskiego, czynności bankowe, do których wykonywania bank
   jest upoważniony, oraz warunki, po których spełnieniu Komisja
   Nadzoru Bankowego zezwoli na rozpoczęcie przez bank działalno-
   ści, a także zatwierdza projekt statutu banku.

2. Statut banku powinien być zgodny z zezwoleniem na utwo-
   rzenie banku. Zmiana statutu wymaga zezwolenia Komisji Nadzo-
   ru Bankowego, jeżeli dotyczy spraw, o których mowa w ust. l,

105

Art. 34 Prawo bankowe

a także przedmiotu i terytorialnego zakresu działania banku,
uprawnień do reprezentowania, wysokości kapitału lub uprzywilejo-
wania akcji co do prawa głosu.

Art. 34 ust. 2 zmieniony przez ustawę z dnia 23 sierpnia 2001 r. o zmianie ustawy -
Prawo bankowe oraz o zmianie innych ustaw (Dz. U. Nr 111, poz. 1195) z dniem
7 stycznia 2002 r.

3. Do wniosku o wydanie zezwolenia na zmianę statutu banku
przepis art. 33 stosuje się odpowiednio.

1. Treść zezwolenia. Zezwolenie Komisji Nadzoru Bankowego na
utworzenie banku zawiera w swej treści - zgodnie z art. 34 - ustalenia
identyfikujące powoływany do życia bank, odpowiadające danym po-
dawanym we wniosku, a także warunki, po których spełnieniu Komisja
Nadzoru Bankowego zezwoli na rozpoczęcie przez bank działalności.
W związku z tym, że art. 36 ust. 3 określa okoliczności (warunki), od
których spełnienia zależy wydanie zezwolenia na rozpoczęcie działal-
ności banku, w tym „inne warunki określone w decyzji o wydaniu ze-
zwolenia na utworzenie banku" (pkt4), warunki zawarte w decyzji

0 zezwoleniu należy traktować jako dodatkowe, zindywidualizowane,
dostosowane do konkretnego przypadku tworzenia banku. Z art. 34
wynika, że warunki te mają stanowić jeden z niezbędnych elementów
treści zezwolenia, aczkolwiek nie wydaje się, aby ich formułowanie
było w każdej sprawie konieczne. [Por. omówienie elementów treści
licencji bankowej przez S. Niemierkę (w:) Prawo bankowe. Komentarz,
s. 111, 112].

2. Statut. W zezwoleniu na utworzenie banku Komisja Nadzoru Ban-
kowego zatwierdza również projekt statutu banku (art. 34 ust. l inflne),
przygotowany przez założycieli. Po zatwierdzeniu projektu statutu
w zezwoleniu może on być przyjęty we właściwej formie prawnej. Jest
to forma aktu notarialnego - dla banków spółdzielczych (art. 20 ust. 2)

1 dla banków w formie spółki akcyjnej (art. 301 § 2 k.s.h.). Statut ban-
ków państwowych przybiera inną formę prawną - rozporządzenia Mi-
nistra Skarbu Państwa (art. 19). Statut banku powinien być zgodny
z zezwoleniem na utworzenie banku (ust. 2), a więc z zakresem udzie-
lonej licencji wraz z zatwierdzonym projektem statutu. Zmiana statutu
banku (po jego zarejestrowaniu) wymaga w konsekwencji dodatkowe-

106

Tworzenie i organizacja banków oraz oddziałów i przedstawicielstw banków Art. 35—36

go zezwolenia Komisji, jeżeli dotyczy spraw istotnych, prawnie okre-
ślonych (ust. 2 w zw. z ust. 1). Do postępowania z wnioskiem o wyda-
nie zezwolenia na zmianę statutu stosuje się odpowiednio ustalony
w art. 33 tryb postępowania licencyjnego (art. 34 ust. 3).

Art. 35

Komisja Nadzoru Bankowego może być uczestnikiem w postępo-
waniu rejestrowym dotyczącym banku.

Udział Komisji Nadzoru Bankowego w postępowaniu rejestro-
wym. Zarejestrowanie nowo tworzonego banku jest niezbędnym eta-
pem czynności założycieli. Wpis do właściwego rejestru przedsiębior-
ców ma przy tym doniosłe skutki prawne, gdyż ustawa wiąże z mo-
mentem zarejestrowania danego podmiotu nabycie przez niego osobo-
wości prawnej. Zarejestrowanie banku może się odbyć po uzyskaniu
przez założycieli zezwolenia Komisji Nadzoru Bankowego na utworze-
nie banku.

W postępowaniu rejestrowym, które jest niezbędnym etapem prac
związanych z tworzeniem banku, uczestnikiem może być Komisja
Nadzoru Bankowego. Uczestnictwo Komisji w postępowaniu rejestro-
wym dotyczącym banku jest fakultatywne, a decyzja w tej sprawie
należy do sądu rejestrowego; pozostaje do rozważenia, czy Komisja ma
zawsze składać w tej sprawie wniosek, czy też sąd może również wzy-
wać Komisję do uczestnictwa w postępowaniu z własnej inicjatywy,
przy czym oba warianty nie wykluczają się.

Art. 36

1. Bank może rozpocząć działalność po uzyskaniu zezwolenia
   Komisji Nadzoru Bankowego.

2. Z wnioskiem o wydanie zezwolenia na rozpoczęcie przez
   bank działalności występuje zarząd banku.

3. Zezwolenie na rozpoczęcie przez bank działalności wydaje się
   po stwierdzeniu, że bank:

1. jest należycie przygotowany organizacyjnie do rozpoczęcia
   działalności,

2. zgromadził w całości kapitał założycielski,

107

Art. 36 Prawo bankowe

3. dysponuje odpowiednimi warunkami do przechowywania
   środków pieniężnych i innych wartości, z uwzględnieniem
   zakresu i rodzaju prowadzonej działalności bankowej,

4. spełnia inne warunki określone w decyzji o wydaniu zezwole-
   nia na utworzenie banku.

1. Cel i znaczenie. Rozpoczęcie przez bank działalności operacyjnej
   zależy od uzyskania formalnego (drugiego) zezwolenia Komisji Nadzo-
   ru Bankowego (art. 36 ust. 1). Z wnioskiem w tej sprawie występuje
   zarząd nowo utworzonego banku, a zezwolenie wydaje się po stwier-
   dzeniu spełnienia warunków sformułowanych w art. 36 ust. 3, tj. po
   stwierdzeniu właściwego przygotowania organizacyjnego, finansowego
   i technicznego do rozpoczęcia przez bank działalności operacyjnej.
   Konieczność dodatkowego aktu tego rodzaju (zezwolenia wydawanego
   na wniosek zarządu banku) tłumaczy się koniecznością sprawdzenia
   efektów działania założycieli banku i porównania ich z deklaracjami
   składanymi we wniosku o udzielenie zezwolenia na utworzenie banku.

2. Kontrola przygotowania. Szczegółowy przedmiot i zakres kon-
   troli, jaka jest przeprowadzana na miejscu przez Generalny Inspektorat
   Nadzoru Bankowego po zgłoszeniu przez bank gotowości do rozpoczę-
   cia działalności operacyjnej, określa uchwała nr 4/2002 Komisji Nadzo-
   ru Bankowego z dnia 6 marca 2002 r. w sprawie trybu wykonywania
   nadzoru bankowego (Dz. Urz. NBP Nr 6, poz. 10). Wyniki tej kontroli
   są podstawą wystąpienia przez Generalny Inspektorat Nadzoru Banko-
   wego do Komisji o wydanie lub odmowę wydania danemu bankowi
   zezwolenia na rozpoczęcie działalności operacyjnej. Skutki prawne
   takiej odmowy nie są przedmiotem regulacji ustawowej; można uru-
   chomić dostępne środki prawne, ale wobec brzmienia art. 38 spowodo-
   wałoby to z pewnością utratę mocy prawnej zezwolenia na utworzenie
   banku. Wydaje się, że Komisja - analogicznie na podstawie przepisu
   art. 33 ust. l pkt l - może wzywać do usunięcia przeszkód w myśl
   stosowanych kryteriów kontroli, aby w miarę możliwości nie powodo-
   wać przez przedłużanie procedury wystąpienia drastycznego skutku
   prawnego wynikającego z art. 38.

3. Relacja dwu zezwoleń. Wydaje się, że oba zezwolenia Komisji
   Nadzoru Bankowego, wydawane w toku procedury licencyjnej, powin-

108

Tworzenie i organizacja banków oraz oddziałów i przedstawicielstw banków Art. 37

ny być traktowane łącznie, gdyż nie są to merytorycznie całkowicie
odrębne akty, a raczej dwa etapy decydowania w sprawie dopuszczenia
na rynek finansowy danej instytucji bankowej, przedzielone niezbęd-
nym okresem konkretnych już przedsięwzięć organizacyjnych ze strony
grupy założycielskiej. Nie przeczy to oczywiście ich formalnoprawnej
odrębności i samodzielności. Jeżeli bank nie rozpocznie działalności
w terminie roku od wydania pierwszego zezwolenia (na utworzenie
banku), oba wydane już zezwolenia tracą moc (art. 38). Niezależnie
zatem od tego, że Komisja Nadzoru Bankowego stwierdza przygoto-
wanie banku do rozpoczęcia działalności i wydaje zezwolenie na nie,
we właściwym czasie musi nastąpić faktyczne rozpoczęcie działalności
operacyjnej przez bank. Skutkiem prawnym nieosiągnięcia w terminie
tego stadium jest utrata mocy obu zezwoleń. Moc prawna wydawanych
przez Komisję Nadzoru Bankowego zezwoleń jest zatem z woli usta-
wodawcy ograniczona w czasie.

Art. 37

Komisja Nadzoru Bankowego odmawia wydania zezwolenia na
utworzenie banku lub na zmianę jego statutu, jeżeli nie zostały
spełnione wymagania obowiązujące przy tworzeniu banków lub
zamierzona działalność banku naruszałaby przepisy prawa, intere-
sy klientów albo nie gwarantowałaby bezpieczeństwa gromadzo-
nych w banku środków lub gdy przepisy prawa obowiązujące
w miejscu siedziby lub zamieszkania założyciela lub jego powiąza-
nia z innymi podmiotami mogłyby uniemożliwić skuteczne spra-
wowanie nadzoru nad bankiem.

Art. 37 zmieniony przez ustawę z dnia 23 sierpnia 2001 r. o zmianie ustawy - Prawo
bankowe oraz o zmianie innych ustaw (Dz U Nr 111, poz. 1195) z dniem 7 stycznia
2002 r.

1. Przesłanki decyzji odmownej. Artykuł 37 określa przesłanki od-
mownej decyzji Komisji Nadzoru Bankowego w sprawie zezwolenia na
utworzenie banku. Przepis ten dotyczy również decyzji odmownej
w sprawie zmiany statutu banku (ale już nie w sprawie zezwolenia na
rozpoczęcie działalności). Niespełnienie wymagań obowiązujących
przy tworzeniu banków (określonych w art. 30) stanowi z istoty rzeczy
najważniejszą przesłankę decyzji odmownej. Odmowa wydania ze-

109

Art. 37

Prawo bankowe

zwolenia może mieć miejsce również, gdy „zamierzona działalność
banku naruszałaby przepisy prawa, interesy klientów albo nie gwaran-
towałaby bezpieczeństwa gromadzonych w banku środków". Podczas
gdy kryterium naruszenia prawa (legalności) jest konkretne i uchwytne,
kryteria naruszenia interesów klientów banku albo niegwarantowania
bezpieczeństwa gromadzonych środków są mniej wyraźne, gdyż od-
wołują się do ocen pozaprawnych, a zwłaszcza ekonomicznych [por.
H. Gronkiewicz-Waltz, Bank centralny od gospodarki planowej do
rynkowej, s. 134]. W wyniku dużej nowelizacji z 2001 r. dodane zostało
jeszcze jedno kryterium decyzji odmownej - „gdy przepisy prawa
obowiązujące w miejscu siedziby lub zamieszkania założyciela lub jego
powiązania z innymi podmiotami mogłyby uniemożliwić skuteczne
sprawowanie nadzoru nad bankiem". To kryterium również jest sfor-
mułowane w taki sposób, że (aczkolwiek w mniejszym zakresie niż
poprzednio wymienione) wymaga dokonania ocen przez organ podej-
mujący decyzję.

2. Kontrola sądowa. Przy takim ujęciu kryteriów decyzje odmowne
Komisji Nadzoru Bankowego są w znacznej mierze uznaniowe. Nie
odpowiada to w pełni instytucji zezwolenia, które ma być wydawane po
stwierdzeniu spełnienia ustawowych warunków. Sposób formułowania
kryteriów nie powinien czynić decyzji w tej sprawie zbyt dalece uzna-
niową. Jest to oczywiście sprawa delikatnej natury, gdyż nawet organ
decydujący w sposób związany zwykle otrzymuje od ustawodawcy
niezbędny ze względów racjonalności, minimalny choćby luz decyzyjny.

Uzasadnienie decyzji odmownej, odwołującej się do niedostatecz-
nie ostro sprecyzowanych kryteriów, w przypadku zaskarżenia decyzji
nie może być głębiej badane przez sąd administracyjny kontrolujący
zgodność działania organów administracji z prawem. Zaskarżenie de-
cyzji odmownej Komisji Nadzoru Bankowego do NSA jest możliwe po
wyczerpaniu wszelkich środków służących stronie na gruncie kodeksu
postępowania administracyjnego - czyli w tym przypadku wniosku
o ponowne rozpatrzenie sprawy w trybie art. 127 § 3 k.p.a., jako sui
generis środka odwoławczego (na podstawie art. 11 § 3, por. komen-
tarz).

Wobec silnych uwarunkowań ekonomicznych omawianych decyzji
pozornie słuszna wydaje się krytyka ich zaskarżalności do NSA. Bar-

110

Tworzenie i organizacja banków oraz oddziałów i przedstawicielstw banków Art. 38-39

dziej słuszne byłoby, jak się często uważa, poddanie ich właściwości
sądów gospodarczych, co umożliwiałoby ocenę ich merytorycznej za-
sadności [por. w odniesieniu do decyzji Prezesa NBP - H. Gronkie-
wicz-Waltz, Bank centralny..., s. 134; K. Koperkiewicz-Mordel,
L. Góral, Prawo bankowe, s. 62; A. Pomorska, Komentarz..., s. 130].
Na gruncie obowiązującego Prawa bankowego nie jest to jednak moż-
liwe, gdyż droga administracyjna - również dla środków prawnych,
w tym kontroli sądowej - jest wyraźnie ustawowo przesądzona
(art. 11).

Art. 38

Zezwolenia, o których mowa w art. 34 ust. l i w art. 36 ust. l,
tracą moc, jeżeli w terminie roku od wydania zezwolenia na utwo-
rzenie banku nie rozpoczął on działalności.

Utrata mocy decyzji. Udzielone przez Komisję Nadzoru Banko-
wego zezwolenia - na utworzenie banku i na rozpoczęcie działalności
przez bank - tracą moc, jeżeli w terminie roku od wydania pierwszego
z nich bank nie rozpoczął działalności (art. 38). W terminie roku zatem
bank musi nie tylko uzyskać drugie zezwolenie, ale i faktycznie rozpo-
cząć działalność operacyjną. Utrata z mocy prawa uprawnień płynących
z udzielonych zezwoleń po upływie określonego prawem terminu
oznacza, że mają one moc prawną ograniczoną w czasie - zezwolenie
na utworzenie banku jest ważne przez rok od daty wydania, a drugie
zezwolenie - przez okres o wiele krótszy. Związane jest to ze szczegól-
nym znaczeniem w działalności bankowej aktualności danych
i sprawności działania założycieli.

Art. 39

1. Utworzenie za granicą banku przez bank krajowy, jak rów-
   nież utworzenie oddziału banku krajowego za granicą, z zastrzeże-
   niem art. 48a-48g, wymaga zezwolenia Komisji Nadzoru Bankowe-
   go.

2. Wniosek o utworzenie za granicą banku powinien zawierać:

1. określenie nazwy, siedziby i formy organizacyjnej banku,

2. dane dotyczące założycieli i kapitału założycielskiego.

111

Art. 39 Prawo bankowe

3. Do wniosku załącza się:

1. projekt statutu oraz uzasadnienie utworzenia banku za gra-
   nicą,

2. program działalności i plan finansowy banku na okres co
   najmniej trzyletni,

3. informacje o przepisach prawnych obowiązujących w państwie
   przyjmującym w zakresie:

1. zezwoleń na podjęcie działalności przez bank,

2. przepisów podatkowych dotyczących działalności banków,

3. przepisów dotyczących transferu dewiz i nadzoru banko-
   wego.

4. Wniosek o utworzenie oddziału banku za granicą powinien
zawierać uzasadnienie utworzenia oddziału banku za granicą i in-
formacje określone w ust. 3 pkt 3 dotyczące odpowiednio oddziałów
banków.

Art. 37 ust. l oraz ust. 3 pkt l w brzmieniu ustalonym, ust. 2 zdanie wstępne oraz ust. 4
zmienione przez ustawę z dnia 23 sierpnia 2001 r. o zmianie ustawy - Prawo bankowe
oraz o zmianie innych ustaw (Dz. U. Nr 111, poz. 1195) z dniem 7 stycznia 2002 r.

1. Sposób uregulowania. Współcześnie stale wzrasta aktywność ban-
ków w sferze międzynarodowej. Prawo bankowe zatem dość szeroko
reguluje tworzenie banków za granicą przez banki krajowe oraz tworze-
nie za granicą oddziałów banków krajowych, a także tworzenie w Pol-
sce oddziałów i przedstawicielstw banków zagranicznych (art. 39^42).
Przepisy te uległy poważnym zmianom w toku dużej nowelizacji
z 2001 r.; nowelizacja ta wprowadziła ponadto do ustawy dodatkowy
Rozdział 2a, poświęcony podejmowaniu i prowadzeniu działalności przez
banki krajowe na terytorium państwa goszczącego oraz przez instytucje
kredytowe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Biorąc pod uwagę
zróżnicowanie terminologiczne podmiotów, jakie zarazem duża nowe-
lizacja wprowadziła, a szczególnie znaczenie takich pojęć, jak bank
krajowy, bank zagraniczny, instytucja kredytowa i ich oddziały (por.
komentarz do art. 4), trzeba tu wyraźnie zaznaczyć, że przepisy art. 39^42
nie dotyczą stosunków prawnych w ramach Unii Europejskiej. Poświę-
cony jest temu odrębny Rozdział 2a, gdzie ustanawia się inne, bardziej
liberalne zasady podejmowania działalności bankowej na terytorium
państw członkowskich (por. komentarz do tego rozdziału).

112

Tworzenie i organizacja banków oraz oddziałów i przedstawicielstw banków Art. 39

Ogólnie stosowaną na świecie zasadą jest, że bank rozpoczynający
działalność poza krajem siedziby (macierzystym) podporządkowuje się
prawu kraju przyjmującego (goszczącego), począwszy od przepisów re-
gulujących warunki udzielania zezwoleń na utworzenie banku (filii -
podmiotu zależnego), czy też oddziału lub przedstawicielstwa banku
zagranicznego, poprzez przepisy o nadzorze bankowym w kraju przyjmu-
jącym, aż po dotyczące banku regulacje spoza samego prawa bankowego,
np. przepisy podatkowe i dewizowe. W stosunkach tych upowszechnia-
ne są na zasadzie wzajemności reguły, jakie wypracowała dla swych
państw członkowskich Unia Europejska. Por. komentarz do rozdz. 2a.

Na podstawie art. 131 ust. l i 2 działalność oddziału lub przedsta-
wicielstwa banku krajowego za granicą podlega nadzorowi Komisji
Nadzoru Bankowego, z tym że zakres tego nadzoru może być uzgod-
niony z właściwymi władzami nadzorczymi.

2. Zakres i charakter zezwolenia. W brzmieniu sprzed dużej noweli-
zacji z 2001 roku przepisy art. 39 ust. l nadawały Ministrowi Finansów
kompetencje do udzielania zezwoleń na utworzenie za granicą banku
przez osoby krajowe lub z udziałem osób krajowych, jak również na
utworzenie za granicą oddziału banku krajowego, przy czym zezwole-
nie takie wymagało uzgodnienia z Komisją Nadzoru Bankowego, jeżeli
założycielem banku lub oddziału był bank krajowy. Regulacja ta, jako
mocno nieprecyzyjna, była słusznie krytykowana, jednocześnie zaś
poszukiwano uzasadnienia dla kompetencji Ministra Finansów, także
na gruncie prawa dewizowego.

Obecne brzmienie ustępu l jest bardziej poprawne, zwłaszcza wo-
bec odrębnej regulacji omawianych spraw w wymiarze unijnym (prze-
pis ust. l wskazuje te odrębności - „z zastrzeżeniem art. 48a-48g").
Utworzenie przez bank krajowy zarówno samodzielnego prawnie ban-
ku, jak i niesamodzielnego prawnie oddziału banku za granicą, ale nie
na terytorium państwa członkowskiego Unii Europejskiej, wymaga
zezwolenia Komisji Nadzoru Bankowego, kompetencje Ministra Finan-
sów zostały tu zatem całkowicie wyłączone (inaczej niż przy tworzeniu
w Polsce oddziałów banków zagranicznych - art. 40 ust. 1) Można
sądzić, że zezwolenie takie będzie pewnym aktem kontroli wstępnej
wykonywanej w ramach nadzoru bankowego, nie ma tu natomiast
niiejsca zezwolenie typu licencyjnego. Do udzielania licencji na dzia-

113

Art. 39 Prawo bankowe

łalność bankową (z reguły jednak poza Unią wymaganej) będzie bo-
wiem zawsze na swym obszarze właściwy kompetentny organ państwa,
w którym jest tworzony bank lub oddział banku krajowego.

Po zmianie treści ust. l dewizowoprawny wymiar tego rodzaju
inwestycji bezpośrednich, o jakich w nim mowa, oceniać trzeba na
gruncie samego Prawa dewizowego z 18 grudnia 1998 r. i wydanego do
niego rozporządzenia wykonawczego Ministra Finansów z 8 stycznia
1999 roku (Dz. U. Nr l, poz. 2), gdzie nie przewiduje się konieczności
uzyskania dla takich inwestycji bezpośrednich banków zezwolenia
dewizowego. Trzeba zarazem dodać, że banki krajowe mogą również
dokonywać inwestycji portfelowych, uczestnicząc w kapitale akcyjnym
banków zagranicznych; ich dopuszczalność jest wyłącznie pozostawio-
na prawu dewizowemu, gdyż Prawo bankowe obecnie nie reguluje
sytuacji tworzenia za granicą banków „z udziałem" rezydentów, w tym
banków krajowych.

3. Elementy wniosku. Wniosek o utworzenie za granicą banku powi-
nien zawierać dane i załączniki określone w art. 39 ust. 2 i 3. Oprócz
typowych załączników, jak projekt statutu i uzasadnienie utworzenia
banku za granicą (poprzednio słusznie krytykowanego „listu intencyj-
nego"), programu działalności i planu finansowego banku na okres co
najmniej trzyletni, wymagane jest załączenie do wniosku informacji

• przepisach prawnych obowiązujących w państwie przyjmującym
  w zakresie licencji bankowych, opodatkowania banków, transferu dewiz

• nadzoru bankowego. Informacja taka dopełnia zawartość wniosku
  o utworzenie oddziału banku krajowego za granicą (art. 39 ust. 4).

Postępowanie Komisji z omawianymi wnioskami nie jest uregulo-
wane w Prawie bankowym, zastosowanie mają zatem przepisy kodeksu
postępowania administracyjnego. Postępowanie to zbliżone jest do
postępowania z wnioskiem o zezwolenie na utworzenie banku w Pol-
sce, aczkolwiek nie chodzi tu, jak już wskazano, o uzyskanie zezwole-
nia typu licencyjnego, a raczej o akceptację w wyniku przeprowadzonej
przez nadzór kontroli wstępnej; podobieństwo istnieje zatem jedynie
z formalnoprawnego punktu widzenia (zezwolenie tego samego organu,
podobnej treści wniosek). Zastosowanie będzie miał tu art. 11.

4. Problem przedstawicielstwa. Prawo bankowe nadal nie reguluje
tworzenia za granicą przedstawicielstw banków krajowych, co wydaje

114

Tworzenie i organizacja banków oraz oddziałów i przedstawicielstw banków Art. 40

się przeoczeniem (wspomina o takich placówkach np. art. 131 ust. 2).
Na podstawie treści art. 39, odnoszącego się zarówno do banków two-
rzonych za granicą przez banki krajowe, jak i do oddziałów banków
krajowych za granicą, należy i w tej sprawie domniemywać podobne
kompetencje Komisji Nadzoru Bankowego, przy odpowiednio zredu-
kowanych wymogach (art. 42 a simili).

Art. 40

1. Utworzenie oddziału banku zagranicznego w kraju następuje
   na podstawie zezwolenia Komisji Nadzoru Bankowego, wydanego
   po uzgodnieniu z Ministrem Finansów, na wniosek zainteresowa-
   nego banku.

1. Wniosek, o którym mowa w ust. l, powinien zawierać:

1. nazwę i siedzibę banku występującego z wnioskiem oraz cha-
   rakterystykę jego działalności,

2. rodzaje czynności bankowych, do których wykonywania ma
   być upoważniony oddział banku, oraz siedzibę oddziału,

1. wielkość funduszy przydzielonych do dyspozycji oddziału,

3. dane dotyczące co najmniej 2 osób przewidzianych do objęcia
   w oddziale stanowisk dyrektora lub jego zastępcy.

3. Do wniosku załącza się zobowiązanie występującego z wnio-
   skiem banku zagranicznego o zaspokajaniu wszelkich roszczeń,
   jakie mogą powstać w stosunkach między oddziałem i innymi pod-
   miotami. Przepis art. 31 ust. 2 stosuje się odpowiednio.

4. W zezwoleniu na utworzenie oddziału banku zagranicznego
   w kraju Komisja Nadzoru Bankowego ustala w szczególności sie-
   dzibę oddziału, rodzaj czynności bankowych, do których wykony-
   wania oddział jest upoważniony, oraz minimalną wysokość fundu-
   szy niezbędnych do działalności oddziału.

5. Oddziały banków zagranicznych podlegają wpisowi do reje-
   stru przedsiębiorców.

6. Do postępowania przy tworzeniu oddziału banku zagranicz-
   nego w kraju stosuje się odpowiednio przepisy art. 32-38.

Art. 40 ust. 5 i 6 zmienione przez ustawę z dnia 23 sierpnia 2001 r. o zmianie ustawy -
Prawo bankowe oraz o zmianie innych ustaw (Dz. U. Nr 111, poz. 1195) z dniem
⁷ stycznia 2002 r.

115

Art. 40 Prawo bankowe

1. Zakres i sposób uregulowania. Utworzenie oddziału banku zagra-
nicznego w Polsce regulują przepisy zawarte w art. 40, 40a i 41. Nato-
miast utworzenie w kraju banku przez osoby zagraniczne (z reguły są to
banki tworzące filie - podmioty zależne) lub z udziałem takich osób
podlega ogólnym zasadom tworzenia i organizacji banków w formie
spółki akcyjnej (zob. art. 23 i 24 i komentarz do tych przepisów, a także
art. 31 ust. 2 pkt 4). Banki takie, licencjonowane w Polsce, podlegają
przepisom prawa polskiego. Zasadę tę rozciągnięto expressis verbis na
polskie oddziały banków zagranicznych (art. 41). Stanowią one odręb-
ny na gruncie Prawa bankowego typ placówek bankowych działających
w Polsce. Są to niesamodzielne prawnie oddziały banków mających
siedzibę za granicą, a więc banków zagranicznych (zob. art. 4 pkt 2).
Działają one w pełni według prawa polskiego, a jednak - ze względu na
brak odrębnej podmiotowości prawnej - nie mogą być uważane za
banki krajowe, jak banki tworzone w Polsce przez osoby zagraniczne
lub z ich udziałem. Ponieważ jednak reprezentują kapitał zagraniczny,
podlegają podobnemu traktowaniu jak te ostatnie; wymogi licencyjne
są wobec nich również w pełni stosowane (z określonymi z natury rze-
czy modyfikacjami).

Przepisy art. 40 i n. nie dotyczą oddziałów banków i innych insty-
tucji kredytowych z państw członkowskich Unii Europejskiej, których
tworzenie i działalność w Polsce reguluj ą przepisy nowego rozdziału 2a
ustawy, które jednak wejdą w życie dopiero z dniem uzyskania przez
Polskę członkostwa w Unii.

2. Nadzór. Nadzór nad oddziałami i przedstawicielstwami banków
   zagranicznych w Polsce należy do Komisji Nadzoru Bankowego
   (art. 131 ust. 1), ale - stosownie do postanowień umowy międzynaro-
   dowej lub na zasadzie wzajemności - nadzór nad działalnością oddziału
   lub przedstawicielstwa banku zagranicznego w kraju (podobnie jak
   oddziału lub przedstawicielstwa banku krajowego za granicą) może być
   wykonywany w zakresie uzgodnionym (a więc również w zakresie
   ograniczonym po stronie polskiej) z zagranicznym organem nadzoru
   bankowego (art. 131 ust. 2).

3. Wniosek. Utworzenie oddziału banku zagranicznego w kraju na-
   stępuje po uzyskaniu zezwolenia Komisji Nadzoru Bankowego wyda-

116

Tworzenie i organizacja banków oraz oddziałów i przedstawicielstw banków Art. 40

nego w uzgodnieniu z Ministrem Finansów na wniosek zainteresowa-
nego banku (art. 40 ust. 1). Wniosek o utworzenie oddziału banku za-
granicznego powinien zawierać dane podobne jak krajowy wniosek
licencyjny (art. 40 ust. 2), a więc nazwę i siedzibę banku występujące-
go z wnioskiem oraz charakterystykę jego działalności, rodzaje czynno-
ści bankowych, do których wykonywania ma być upoważniony oddział
banku, siedzibę oddziału, wielkość funduszy przydzielonych do dyspo-
zycji oddziału oraz dane dotyczące co najmniej dwóch osób przewi-
dzianych do objęcia w oddziale stanowisk dyrektora lub jego zastępcy.
Do wniosku załącza się ponadto zobowiązanie macierzystego banku
o zaspokajaniu wszelkich roszczeń, jakie mogą powstać między od-
działem a innymi podmiotami, a także dokumenty wymagane przez
art. 31 ust. 2 (znajdujący tu odpowiednie zastosowanie). Wśród tych
dokumentów wymienia się także opinię władz nadzorczych kraju sie-
dziby wnioskodawcy.

4. Treść i charakter zezwolenia. W zezwoleniu na utworzenie od-
działu banku zagranicznego w kraju Komisja Nadzoru Bankowego
ustala - obok takich niezbędnych spraw jak siedziba oddziału i czynno-
ści bankowe, do których wykonywania jest upoważniony, również mi-
nimalną wysokość funduszy niezbędnych do działalności oddziału ban-
ku (art. 40 ust. 4). Po uzyskaniu zezwolenia na utworzenie oddziału
banku zagranicznego, a przed rozpoczęciem działalności (na co także
wymagane jest zezwolenie Komisji Nadzoru Bankowego, gdyż art. 32-
38, dotyczące postępowania przy tworzeniu banków, mają tu na pod-
stawie art. 40 ust. 6 odpowiednie zastosowanie), oddziały banków za-
granicznych podlegają wpisowi do rejestru przedsiębiorców (art. 40
ust. 5).

Zezwolenie na utworzenie w Polsce oddziału banku zagranicznego
jest decyzją administracyjną mającą charakter licencji bankowej. Odno-
szą się do niej zasady ustalone w przepisach art. 11. Dotyczy ona jed-
nak, jak wiadomo, jedynie oddziałów banków mających siedzibę
w państwie niebędącym członkiem Unii Europejskiej. Do oddziałów
Unijnych banków i innych instytucji kredytowych odnosi się regulacja
zawarta w rozdz.iale 2a (por. komentarz).

117

Art. 40a-41 Prawo bankowe

Art. 40a

1. Oddział banku zagranicznego jest obowiązany:

1. używać nazwy banku zagranicznego w języku państwa jego
   siedziby wraz z przetłumaczonym na język polski określe-
   niem formy prawnej banku oraz dodaniem wyrazów „od-
   dział w Polsce",

2. prowadzić oddzielną rachunkowość w języku polskim, zgod-
   nie z przepisami obowiązującymi banki krajowe.

2. Powołanie dyrektora i jednego z zastępców dyrektora od-
działu banku zagranicznego następuje za zgodą Komisji Nadzoru
Bankowego. Z wnioskiem o wyrażenie zgody występuje bank za-
graniczny. Przepisy art. 22 stosuje się odpowiednio.

Art. 40a dodany przez ustawę z dnia 23 sierpnia 2001 r. o zmianie ustawy - Prawo bankowe
oraz o zmianie innych ustaw (Dz. U. Nr 111, poz. 1195) z dniem 7 stycznia 2002 r.

Obowiązki oddziałów banków zagranicznych. Dodany w wyniku
dużej nowelizacji z 2001 r. artykuł 40a nakłada dodatkowe obowiązki
na oddziały banków zagranicznych działających w Polsce. Wydają się
one uzasadnione, skoro oddziały takie w pełni podlegają prawu pol-
skiemu (art. 41) i ma obowiązek uzyskania zezwolenia Komisji Nadzo-
ru Bankowego o charakterze licencyjnym (art. 40). Dwa z nowo sfor-
mułowanych obowiązków wiążą się z tą właśnie fazą dopuszczania na
rynek, gdyż dotyczą nazwy oddziału (należycie go identyfikującej) oraz
ze zgodą Komisji na powołanie dyrektora oddziału i jednego z jego
zastępców, o którą występuje bank zagraniczny. Trzeci obowiązek to
prowadzenie - już w trakcie działalności - oddzielnej rachunkowości
w języku polskim, zgodnie z przepisami prawa bilansowego obowią-
zującymi banki krajowe; zasadność tego przepisu wynika ze znaczenia
rachunkowości, analizy i sprawozdawczości finansowej w działalności
bankowej. Wypełnianie tych obowiązków podlega nadzorowi ze strony
Komisji, która ma do tego wyraźnie sformułowane kompetencje
(art. 131 ust. l, oprócz ogólnego art. 41).

Art. 41

Do oddziałów banków zagranicznych, działających na terenie
Rzeczypospolitej, stosuje się przepisy prawa polskiego.

118

Tworzenie i organizacja banków oraz oddziałów i przedstawicielstw banków Art. 42

Właściwość prawa polskiego. W przepisie art. 41 została wyrażo-
na zasada poddania działalności oddziałów banków zagranicznych
w Polsce prawu polskiemu. Przepis ten jest kontynuacją treści art. 40,
który reguluje problem tworzenia takich oddziałów, zarazem ma jednak
ogólniejszy charakter, eliminując a priori ewentualne wątpliwości.
Przepis ten nie dotyczy banków i innych instytucji kredytowych pocho-
dzących z państw członkowskich Unii Europejskiej, gdyż poświęcono
im odrębny Rozdział 2a, dodany w wyniku dużej nowelizacji z 2001 r.

Problem właściwości organów nadzoru rozstrzyga odrębnie art. 131
(zob. zwłaszcza relację zasady właściwości Komisji Nadzoru Banko-
wego, wyrażoną w ust. l, do wyjątków wyrażonych w ust. 2 - nadzór
nad oddziałami i przedstawicielstwami banków zagranicznych w kraju
oraz oddziałami lub przedstawicielstwami banku krajowego za granicą
może być jedynie częściowo sprawowany przez władze polskie).
W odniesieniu natomiast do spraw niemających w stosunku do oddzia-
łów i przedstawicielstw banków zagranicznych w Polsce odrębnej
w Prawie bankowym regulacji, zastosowanie ma ogólna zasada wyra-
żona w art. 41.

Art. 42

1. Banki zagraniczne mogą otwierać w Polsce swoje przedsta-
   wicielstwa na podstawie zezwolenia Komisji Nadzoru Bankowego
   wydanego, po uzgodnieniu z Ministrem Finansów, na wniosek zain-
   teresowanego banku.

2. Wniosek, o którym mowa w ust. l, powinien zawierać:

1. określenie nazwy i siedziby banku oraz charakterystykę
   działalności prowadzonej przez bank występujący z wnio-
   skiem,

2. określenie siedziby przedstawicielstwa i zakresu jego działa-
   nia,

3. informacje o kandydacie przewidzianym na stanowisko
   przedstawiciela banku.

3. Do postępowania przy otwarciu przedstawicielstwa banku
   stosuje się odpowiednio przepisy art. 33, art. 37 oraz art. 38.

4. Przedstawicielstwo banku nie może wykonywać czynności
   bankowych.

119

Art. 43 Prawo bankowe

1. Funkcje przedstawicielstwa. Przedstawicielstwa banków zagra-
   nicznych w kraju nie mogą wykonywać czynności bankowych (art. 42
   ust. 4), bowiem ich misja nie polega na bezpośredniej działalności ryn-
   kowej, ale na różnych rodzajach działalności informacyjnej, marketin-
   gowej, pośrednictwie itp. Utworzenie przedstawicielstwa może poprze-
   dzać albo też zastępować otwarcie oddziału na terenie danego kraju
   i jest zwykle pierwszym etapem aktywności banku w danym kraju.
   Przedstawicielstwa mogą w Polsce otwierać tylko banki zagraniczne
   w rozumieniu art. 4 pkt 2, do których nie zalicza się unijnych instytucji
   kredytowych (ich sytuację prawną reguluj e nowy Rozdział 2a, w którym
   przewiduje się możliwość prowadzenia przez instytucje kredytowe
   w Polsce działalności w formie oddziału lub w ramach działalności
   transgranicznej - art. 48i).

2. Wniosek i zezwolenie. Utworzenie przedstawicielstwa w Polsce
   zależy od uzyskania takiego samego zezwolenia jak w przypadku od-
   działu banku zagranicznego, czyli zezwolenia Komisji Nadzoru Ban-
   kowego, wydanego po uzgodnieniu z Ministrem Finansów, na wniosek
   zainteresowanego banku (ust. 1). Jednak wniosek w tej sprawie może
   być znacznie uproszczony (ust. 2); powinien on zawierać określenie
   nazwy i siedziby banku występującego z wnioskiem oraz charaktery-
   stykę jego działalności, określenie siedziby przedstawicielstwa i zakre-
   su jego działania, a ponadto informacje o kandydacie przewidzianym
   na stanowisko przedstawiciela banku zagranicznego. Do postępowania
   w przedmiocie otwarcia przedstawicielstwa stosuje się odpowiednio
   tylko przepisy art. 33, 37 i 38 (art. 42 ust. 3).

E. Przekształcenie banku państwowego w spółkę akcyjną

Art. 43

Bank państwowy może być przekształcony w bank w formie
spółki akcyjnej.

Przekształcenie banku państwowego. Treść przepisu art. 43
wskazuje ogólnie na możliwość przekształcenia banku państwowego
w formę (tylko) spółki akcyjnej. Na temat innych przekształceń form,
w jakich mogą działać banki, ustawa wyraźnie się nie wypowiada, cho-

120

Tworzenie i organizacja banków oraz oddziałów i przedstawicielstw banków Art. 44

ciąż są one teoretycznie możliwe. Natomiast przy realizowaniu procesu
konsolidacji banków, gdzie najczęściej wchodzić będzie w rachubę
łączenie się banków, nie tyle chodzi o przekształcenie formy konkret-
nego banku, co o niezbędne niekiedy przystosowanie go pod względem
formy do wejścia do większej instytucji, np. gdy bank spółdzielczy
łączony jest z bankiem w formie spółki akcyjnej.

W przypadkach innych przekształceń formy organizacyjno-prawnej
banków niż uregulowane w podrozdz.iale E przekształcenie banku pań-
stwowego w spółkę akcyjną droga do zmiany formy wiedzie przez
likwidację poprzedniej instytucji i powołanie nowej w innej formie.
Gdyby wyeliminować warianty z udziałem banków państwowych, któ-
re - jak wiadomo - powstają, przekształcają się i ulegają likwidacji
mocą rozporządzenia Rady Ministrów (art. 14 i n.), pozostają (raczej
teoretyczne) możliwości zmiany formy spółdzielni w spółkę akcyjną
lub też odwrotnie. Z uwagi na istniejące tendencje rozwojowe systemu
bankowego w Polsce, w tym aktualne jeszcze (choć będące na ukoń-
czeniu) procesy prywatyzacyjne, oraz ze względu na stanowczo domi-
nującą formę spółki akcyjnej w bankowości można powiedzieć, że
przepisy zawarte w podrozdz.iale E regulują kierunek przekształceń
charakterystyczny dla procesów prywatyzacyjnych, który ponadto ze
względu na szczególny status banku państwowego nie może być pro-
wadzony z inicjatywy samego banku. W miarę kończenia się procesów
prywatyzacyjnych w typowym rozumieniu - realizowanych w drodze
przekształceń banków państwowych w spółki akcyjne, a następnie -
zwykle - zbywaniu ich akcji prywatnym inwestorom, zastosowanie
przepisów podrozdziału E będzie coraz rzadsze.

Art. 44

Rada Ministrów na wniosek Ministra Skarbu Państwa, po zasię-
gnięciu opinii Komisji Nadzoru Bankowego, w drodze rozporządzenia:

1. przekształca bank państwowy w spółkę akcyjną z udziałem
   Skarbu Państwa,

2. określa, w jakim zakresie majątek banku państwowego zo-
   stanie wniesiony do spółki akcyjnej na pokrycie kapitału ak-
   cyjnego, w jakim zaś nastąpi zbycie tego majątku tworzonej
   spółce akcyjnej z udziałem Skarbu Państwa.

121

Art. 44 Prawo bankowe

1. Droga prawna. Przekształcenie banku państwowego w bank
   w formie spółki akcyjnej z udziałem Skarbu Państwa (chodzi w pierw-
   szej fazie zwykle o jednoosobowe spółki Skarbu Państwa) może być
   dokonane w drodze rozporządzenia wydanego przez Radę Ministrów,
   na wniosek Ministra Skarbu Państwa, po zasięgnięciu opinii Komisji
   Nadzoru Bankowego (art. 44). Tryb zatem przekształcania formy orga-
   nizacyjno-prawnej banku państwowego w spółkę akcyjną jest - od
   strony kompetencji i drogi prawnej - identyczny jak przy tworzeniu
   i likwidowaniu banku państwowego (art. 14).

2. Udział Skarbu Państwa. Bank w formie spółki akcyjnej powstały
   w wyniku przekształcenia jest spółką „z udziałem Skarbu Państwa"; nie
   zawsze zatem chodzi tu o prostą zmianę formy, w wyniku której po-
   wstaje bank -jednoosobowa spółka Skarbu Państwa. Jeżeli akcjonariu-
   szami takiego banku byłyby od początku inne podmioty niepaństwowe,
   efekt chociażby częściowej prywatyzacji mógłby być osiągnięty od
   razu. Gdy powstaje jednoosobowa spółka Skarbu Państwa konieczne
   jest natomiast - w drugim etapie procesu prywatyzacyjnego - zbycie
   akcji osobom trzecim (zob. art. 48).

3. Majątek. Podejmując decyzję o przekształceniu banku państwowe-
   go, Rada Ministrów decyduje (w rozporządzeniu przekształcającym
   formę prawną banku) o majątku takiego banku, określając, w jakim
   zakresie majątek ten zostanie wniesiony do nowo powstającej spółki
   akcyjnej, a w jakim nastąpi zbycie (niewykluczone zbycie odpłatne)
   tego majątku spółce. Artykuł 44 pkt 2 nie wyklucza możliwości wnie-
   sienia do banku - spółki akcyjnej - całego majątku banku państwowe-
   go.

4. Przykład. Ostatnim - nie tylko ze względu na datę, ale również
   zastosowanym do ostatniego z banków państwowych przewidzianych
   do prywatyzacji - przykładem aktu przekształcenia banku państwowe-
   go w bank w formie spółki akcyjnej jest rozporządzenie Rady Mini-
   strów z dnia 18 stycznia 2000 r. w sprawie przekształcenia Powszech-
   nej Kasy Oszczędności Banku Państwowego w jednoosobową spółkę
   akcyjną Skarbu Państwa pod nazwą Powszechna Kasa Oszczędności
   Bank Polski Spółka Akcyjna (Dz. U. Nr 5, poz. 55).

122

Tworzenie i organizacja banków oraz oddziałów i przedstawicielstw banków Art. 45

Art. 45

Przekształcenie banku państwowego w spółkę akcyjną nie po-
woduje zmian w zakresie zawartych przez bank umów i uprawnień
z tytułu decyzji administracyjnych. Przekształcenie banku następu-
je na podstawie bilansu sporządzonego na dzień przekształcenia.
Z tym dniem bank w formie spółki akcyjnej wchodzi we wszystkie
prawa i obowiązki przekształcanego banku państwowego.

1. Prawa i obowiązki. Przekształcenie nie powoduje zmian w zakre-
sie zawartych przez bank państwowy umów i uprawnień z tytułu decy-
zji administracyjnych (art. 45 zd. 1). Z literalnego brzmienia tego prze-
pisu wynika, że chodzi o wszelkie umowy oraz wynikające z nich
uprawnienia i obowiązki banków; bank powstały w wyniku przekształ-
cenia przejmuje natomiast jedynie uprawnienia z tytułu decyzji admini-
stracyjnych z pominięciem obowiązków. Jednakże zestawienie go
z przepisem zawartym w zdaniu 3 powoduje konieczność korekty jego
znaczenia na podstawie argumentu systemowego; zdanie 3 zawiera
bowiem regułę ogólną, według której bank w formie spółki akcyjnej
wchodzi we wszystkie prawa i obowiązki przekształcanego banku pań-
stwowego, a nie tylko te, które - tytułem wyjaśnienia - podaje zdanie

1. Redakcja art. 44 nie jest zatem jednoznaczna, a wręcz myląca w bar-
dzo istotnej materii, jaką reguluje. [Por. odmienne stanowisko W. Gó-
ralczyka (w:) Prawo bankowe. Komentarz, s. 126, 127].

2. Kontynuacja. Na dzień przekształcenia sporządza się bilans będą-
cy podstawą przekształcenia (art. 45 zd. 2). Z dniem sporządzenia tego
bilansu bank w formie spółki akcyjnej wchodzi we wszystkie prawa
i obowiązki banku państwowego (art. 45 zd. 3). W zdaniu 3 komento-
wanego przepisu zawarta jest formuła słowna, stosowana zwykle za-
równo do wyrażenia zasady następstwa - sukcesji generalnej, jak i dla
wyrażenia zasady kontynuacji - gdy tylko sam podmiot podlega zmia-
nie formy w wyniku przekształcenia, a nie następuje jego zamiana na
mny podmiot. [Por. spośród wielu S. Sołtysiński, A. Szajkowski, J. Szwaja,
Kodeks handlowy. Komentarz, t. II, s. 1272 i n.; A. Zawadowski, Ka-
pitałowe aspekty przekształcania spółek, PPH 1995, nr 11, s. 13, gdzie
Podkreśla się konieczność odróżniania kontynuacji od następstwa
Prawnego]. Bank w formie spółki akcyjnej, powstały w wyniku prze-

123

Art. 46-47 Prawo bankowe

kształcenia banku państwowego, jest zatem kontynuatorem swego po-
przednika, co oznacza, że przejmuje wszystkie jego prawa i obowiązki,
gdyż byt prawny banku państwowego - jego tożsamość - jest zacho-
wany mimo zmiany formy.

Art. 46

W dniu uzyskania osobowości prawnej przez bank w formie
spółki akcyjnej bank państwowy ulega likwidacji, a jego organy
ulegają rozwiązaniu.

Skutki wpisu do rejestru. Wraz z przekształceniem banku pań-
stwowego w spółkę akcyjną, powstaje w jego miejsce nowa osoba
prawna. Artykuł 46 stanowi, że w dniu uzyskania osobowości prawnej
przez bank w formie spółki akcyjnej (a więc w dniu wpisu do rejestru
przedsiębiorców - art. 12 k.s.h.) bank państwowy ulega likwidacji,
a j ego organy ulegają rozwiązaniu, gdyż w momencie wpisu do rejestru
powołane są już nowe organy, w trybie właściwym dla banku w formie
spółki akcyjnej.

Stwierdzenie, że bank państwowy „ulega likwidacji" w dniu uzy-
skania osobowości prawnej przez bank w formie spółki akcyjnej, jest
nieścisłe, gdyż nie może on ulec likwidacji w prawnym sensie w wyni-
ku wydania jednorazowego aktu, w danym dniu. [Por. W. Góralczyk
(w:) Prawo bankowe. Komentarz, s. 127, który uważa, że chodzi tu
raczej o potoczne znaczenie słowa likwidacja, równoważne z ustaniem,
zakończeniem istnienia]. Według art. 86⁴ ustawy z 1989 r. bank taki
uważany był za zlikwidowany, co wydaje się trafniejszym sformułowa-
niem z prawnego punktu widzenia.

Art. 47

W zakresie nie uregulowanym w ustawie, przy przekształceniu
banku państwowego w bank w formie spółki akcyjnej stosuje się
określony w przepisach Kodeksu spółek handlowych tryb postępo-
wania przy zawiązywaniu spółki akcyjnej, z wyłączeniem art. 312
i art. 336.

Art 47 zmieniony przez ustawę z dnia 15 września 2000 r. - Kodeks spółek handlo-
wych (Dz U Nr 94, poz 1037) z dniem l stycznia 2001 r.

124

Tworzenie i organizacja banków oraz oddziałów i przedstawicielstw banków Art. 48

Odpowiednie stosowanie kodeksu spółek handlowych. Zasada,
że w zakresie nieuregulowanym w ustawie Prawo bankowe, przy prze-
kształceniu banku państwowego w spółkę akcyjną stosuje się tryb
przewidziany w kodeksie spółek handlowych dla zawiązywania spółki
akcyjnej, z wyłączeniem art. 312 (badanie sprawozdania założycieli)
i art. 336 (akcje za aporty), wydaje się generalnie słuszna, budzi jednak
pewne zastrzeżenia, jeśli rozpatrywać ją w związku z przepisem art. 44
pkt 1. Zgodnie z tym przepisem rozporządzenie Rady Ministrów ma
bezpośredni skutek przekształcający, a nie tylko oznacza zgodę na
przekształcenie w trybie przepisów prawa handlowego (tak jak stanowił
art. 86² pkt l ustawy z 1989 r.) albo też stanowi akt zastępujący prze-
widziane w prawie handlowym czynności poprzedzające złożenie
wniosku o wpisanie spółki do rejestru (jak trafnie ujmuje to w odnie-
sieniu do aktu komercjalizacji art. 9 ust. 3 ustawy z dnia 30 sierpnia
1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych,
Dz. U. Nr 118, poz. 561 ze zm.). Za wnioskiem, że prawne znaczenie
rozporządzenia przekształcającego jest takie jak we wskazanej ustawie,
przemawia rozróżnianie przez Prawo bankowe dnia przekształcenia od
dnia nabycia osobowości prawnej przez bank w formie spółki akcyjnej,
kiedy to bank państwowy „ulega likwidacji". Jest to tym bardziej istot-
ne, że bank w formie spółki akcyjnej wchodzi w prawa i obowiązki
banku państwowego z dniem przekształcenia, a nie z dniem nabycia
osobowości prawnej, kiedy ustaje byt prawny banku państwowego.

Art. 48

Przy zbywaniu osobom trzecim należących do Skarbu Państwa
akcji banku powstałego w wyniku przekształcenia banku państwo-
wego stosuje się odpowiednie przepisy działów IV i V ustawy z dnia
30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw
państwowych (Dz. U. Nr 118, poz. 561 i Nr 156, poz. 775 oraz
z 1997 r. Nr 32, poz. 184, Nr 98, poz. 603, Nr 106, poz. 673, Nr 121,
poz. 770 i Nr 137, poz. 926).

Odpowiednie stosowanie ustawy o komercjalizacji i prywatyza-
cji przedsiębiorstw państwowych. Przepisy ustawy z dnia 30 sierpnia
1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych

. U. Nr 118, poz. 561 ze zm.) mają odpowiednie zastosowanie przy

125

Art. 48

Prawo bankowe

zbywaniu osobom trzecim akcji banku powstałego w wyniku prze-
kształcenia banku państwowego (chodzi o działy IV i V powołanej
ustawy - regulujące odpowiednio prywatyzację pośrednią i bezpośred-
nią). Dopiero bowiem zbycie osobom trzecim akcji należących do
Skarbu Państwa powoduje (jeżeli przyjmuje należycie poważne rozmia-
ry) prywatyzację takiego banku. Odpowiednie zastosowanie ustawy
prywatyzacyjnej jest zatem naturalnym, dalszym ciągiem działań zapo-
czątkowanych zmianą formy organizacyjno-prawnej banku, jeżeli
efektem docelowym ma być rzeczywiście prywatyzacja, a nie tylko
tzw. komercjalizacja.

Interesujące jest, że przekształcenie formy banku nie zostało tu
nazwane komercjalizacją, jak w powołanej ustawie z dnia 30 sierpnia
1996 r. Pomijając rozważania na temat zasadności wprowadzenia do
języka prawnego tego terminu (wywodzącego się z języka ekonomicz-
nego i szeroko przyjętego w praktyce), należy uznać za słuszne niepo-
służenie się nim w Prawie bankowym, głównie z tego względu, że
w dziedzinie bankowości używane jest powszechnie pozaprawne poję-
cie „bank komercyjny" w zupełnie innym, ekonomicznym znaczeniu.

Rozdział 2a

Podejmowanie i prowadzenie działalności

przez banki krajowe
na terytorium państwa goszczącego

oraz przez instytucje kredytowe
na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej

Rozdział 2a dodany przez ustawę z dnia 23 sierpnia 2001 r. o zmianie ustawy - Prawo
bankowe oraz o zmianie innych ustaw (Dz. U. Nr 111, poz. 1195), wejdzie w życie
z dniem uzyskania przez Rzeczpospolitą Polską członkostwa w Unii Europejskiej.

Art. 48a

Bank krajowy może prowadzić działalność na terytorium pań-
stwa goszczącego poprzez oddział lub w ramach działalno ści trans-
granicznej.

Swoboda podejmowania działalności bankowej. Przepis ten,
w związku z przepisem następnym - art. 48b, wyraża podstawową za-
sadę prawa Unii Europejskiej (Dyrektywy 2000/12) odnoszącą się do
działalności ponadgranicznej instytucji kredytowych, a mianowicie
swobodę podejmowania działalności na całym Jednolitym Rynku Eu-
ropejskim w granicach raz uzyskanej licencji, przy czym dla podjęcia
działalności w państwie goszczącym może zostać utworzony oddział
albo też działalność może być realizowana bezpośrednio „ponad grani-
cami", bez potrzeby tworzenia oddziału. Działalność transgraniczna
możliwa jest współcześnie zwłaszcza dzięki elektronicznej formie
wielu usług bankowych, jak również dzięki elektronicznej formie samej
oferty i reklamy.

127

Art. 48b-48c Prawo bankowe

Przepis art. 48a, tak jak cały Rozdział 2a, dodany przez dużą nowe-
lizację z 2001 roku, wchodzi w życie z dniem uzyskania przez Polskę
członkostwa w Unii Europejskiej. Wtedy to do banków krajowych,
o których w nim mowa, stosowane będą wspólnotowe zasady swobody
podejmowania usług ponad granicami na podstawie zezwolenie uzy-
skanego w Polsce (art. 34). Taka sama zasada musi wtedy również
znaleźć zastosowanie wobec unijnych instytucji kredytowych, dla któ-
rych Polska będzie krajem goszczącym; została ona wyrażona w art. 48i
oraz 48j.

Art. 48b

Bank krajowy może wykonywać na terytorium państwa gosz-
czącego czynności wynikające z zezwolenia, o którym mowa w art. 34
ust. 1.

Uznawanie zezwolenia udzielonego w Polsce. Przepis ten, mający
związek z art. 48a, zawiera zasadę uznawania na obszarze Unii Euro-
pejskiej przez państwo goszczące licencji (w Polsce noszącej nazwę
zezwolenia na utworzenie banku, o treści wskazanej w art. 34 ust. 1)
uzyskanej w państwie macierzystym. Dopuszcza wykonywanie przez
bank krajowy tych czynności (wszystkich lub niektórych), jakie zastały
objęte zezwoleniem, aczkolwiek do faktycznego rozpoczęcia działalno-
ści w innym państwie członkowskim UE potrzebna jest jeszcze wymia-
na informacji (zawiadomień) między właściwymi władzami nadzor-
czymi. Tę specyficzną procedurę regulują dalsze przepisy rozdziału 2a
(art. 48c-48g), przy czym jest ona bardziej skomplikowana przy zamia-
rze utworzenia przez bank krajowy oddziału, a prostsza przy zamiarze
podjęcia działalności transgranicznej.

W odniesieniu do unijnych instytucji kredytowych obowiązywać
będzie taki sam, co do zasady, tryb postępowania (art. 48i i n.).

Art. 48c

1. Bank krajowy, który zamierza utworzyć oddział na teryto-
   rium państwa goszczącego, zawiadamia o tym w formie pisemnej
   Komisję Nadzoru Bankowego.

2. Zawiadomienie, o którym mowa w ust. l, powinno zawierać:

128

Podejmowanie i prowadzenie działalności transgranicznej Art. 48c

1. nazwę państwa goszczącego, na terytorium którego bank za-
   mierza utworzyć oddział,

2. nazwę oddziału,

3. adres oddziału, pod którym możliwe będzie uzyskanie doku-
   mentów dotyczących jego działalności,

4. program działalności oddziału określający w szczególności
   czynności, jakie bank zamierza wykonywać poprzez oddział,
   oraz opis struktury organizacyjnej oddziału,

5. nazwiska osób przewidzianych do objęcia w oddziale stano-
   wisk dyrektora oddziału i jego zastępcy.

3. Komisja Nadzoru Bankowego może żądać uzupełnienia za-
   wiadomienia, o którym mowa w ust. 2, w zakresie określonym
   w ust. 2 pkt 2-5.

4. W terminie trzech miesięcy od dnia otrzymania zawiadomie-
   nia lub jego uzupełnienia Komisja Nadzoru Bankowego przesyła
   właściwym władzom nadzorczym państwa goszczącego informacje,
   o których mowa w ust. 2, oraz informacje o kwocie funduszy wła-
   snych i wysokości współczynnika wypłacalności banku, który za-
   mierza utworzyć oddział. O fakcie przesłania informacji do właści-
   wych władz nadzorczych Komisja Nadzoru Bankowego powiada-
   mia zainteresowany bank.

1. Zawiadomienie Komisji Nadzoru Bankowego. O zamiarze utwo-
rzenia oddziału w państwie członkowskim Unii Europejskiej (państwie
goszczącym) bank krajowy obowiązany jest zawiadomić Komisję Nad-
zoru Bankowego (ust. 1). Zawiadomienie takie ma mieć formę pisem-
ną, a jego treść powinna zawierać elementy enumeratywnie wymienio-
ne w ustępie 2 pkt. 1-5, które precyzują dane zamierzonego przedsię-
wzięcia, ale nie ograniczają się do nazw, adresów i nazwisk, a obejmują
również program działalności oddziału (w szczególności zamierzone
czynności) i jego przewidywaną strukturę organizacyjną. Ma to umoż-
liwić Komisji wstępną ocenę przygotowania przedsięwzięcia polegają-
cego na podjęciu działalności za granicą poprzez nowo tworzony od-
dział.

2- Postępowanie z zawiadomieniem. Komisja Nadzoru Bankowego,
po analizie i ocenie danych zawartych w zawiadomieniu o zamiarze

129

Art. 48d Prawo bankowe

utworzenia oddziału za granicą, których uzupełnienia może zażądać
(ust. 3), przesyła - w terminie trzech miesięcy od dnia otrzymania za-
wiadomienia lub jego uzupełnienia - właściwym władzom nadzorczym
państwa goszczącego informacje zawarte w zawiadomieniu, uzupeł-
niając je informacjami o kwocie funduszy własnych i wysokości
współczynnika wypłacalności banku. O fakcie przesłania informacji
bank ten jest przez Komisję powiadamiany.

Jeżeli natomiast wystąpią przesłanki wymienione enumeratywnie
w art. 48d ust. l, Komisja podejmuje decyzję o odmowie przesłania
informacji w takim samym trzymiesięcznym terminie. Formalna decy-
zja podejmowana jest zatem przez Komisję w przypadku odmowy;
stosować się będą do niej zasady ustalone w art. 11. Stanowisko pozy-
tywne Komisji wobec zamiaru utworzenia oddziału banku krajowego na
terytorium państwa goszczącego nie musi przybrać formy decyzji; wy-
starczające jest przesłanie informacji i powiadomienie banku o tym fakcie.

Procedura uregulowana w art. 48c znajdować będzie zastosowanie
w każdym przypadku tworzenia oddziału zagranicznego banku krajo-
wego na obszarze Unii Europejskiej. Każde bowiem państwo człon-
kowskie respektuje wprawdzie swobodę podejmowania takiej działal-
ności i uznaje zasadę pojedynczej licencji, ale procedura wymiany in-
formacji zakłada określony zakres jego współuczestnictwa w kontroli
przygotowania i bezpieczeństwa działalności podejmowanej przez od-
dział tworzony na jego terytorium.

Art. 48d

1. Komisja Nadzoru Bankowego odmawia przesłania informa-
cji, o których mowa w art. 48c ust. 4, w przypadku gdy:

1. nie zostały spełnione wymagania określone w art. 48c ust. 2,

2. struktura organizacyjna banku lub jego sytuacja finansowa
   są nieadekwatne do zamierzonej działalności,

3. zamierzona działalność naruszałaby przepisy prawa,

4. zamierzona działalność mogłaby okazać się niekorzystna dla
   ostrożnego i stabilnego zarządzania bankiem.

2. Komisja Nadzoru Bankowego przesyła zainteresowanemu
bankowi decyzję odmowną w terminie trzech miesięcy od dnia
otrzymania zawiadomienia lub jego uzupełnienia.

130

Podejmowanie i prowadzenie działalności transgramcznej Art. 48e

Przesłanki decyzji odmownej. W ustępie l art. 48d sformułowane
zostały przesłanki decyzji odmownej, jaką Komisja podejmuje po roz-
patrzeniu i ocenie zawiadomienia banku krajowego o zamiarze otwar-
cia oddziału w jednym z państw członkowskich Unii Europejskiej.
Odmowa ta dotyczy przesłania informacji o takim zamiarze władzom
nadzorczym państwa goszczącego. Przesłanki te są tak sformułowane,
że zawierają niezbędny luz decyzyjny dla Komisji, jednak ich zaistnie-
nie zobowiązuje Komisję do odmowy.

Gdyby przyjąć generalną dopuszczalność podejmowania przez
banki krajowe działalności za granicą (art. 48a w zw. z art. 48b), prze-
słanki decyzji odmownej powinny formułować rzeczywiście zasadnicze
przeszkody w realizacji tej wolności. Treść art. 48d ust. l zdaje się ten
wymóg potwierdzać, aczkolwiek ostateczna ocena pozostawiona jest
Komisji. Będzie to jednak nie tyle ocena dopuszczalności podjęcia
przez dany bank działalności za granicą, ile ocena spełnienia wymogów
ustawowych (z art. 48c ust. 2) i wykluczenie przeszkód natury meryto-
rycznej (z art. 48d ust. 1). Określona doza uznaniowości pozostawiona
Komisji, która, jak można sądzić, sprecyzuje te dość ogólne sformuło-
wania ustawowe w akcie wykonawczym, rzutować też będzie na sądo-
wą kontrolę decyzji odmownych w omawianych sprawach w razie za-
skarżenia ich do NSA.

Ustawa w art. 48d ust. 2 przyjmuje trzymiesięczny termin na prze-
słanie zainteresowanemu bankowi przez Komisję decyzji odmownej
(a nie na jej podjęcie). Koresponduje to z takim samym terminem na
przesłanie informacji władzom nadzorczym państwa goszczącego
(art. 48c ust. 4).

Art. 48e

O zamiarze dokonania zmiany w zakresie wskazanym w art. 48c
ust. 2 pkt 2-4 bank krajowy powiadamia, w formie pisemnej, Ko-
misję Nadzoru Bankowego i właściwe władze nadzorcze państwa
goszczącego, najpóźniej na miesiąc przed dokonaniem tej zmiany.
Przepisy art. 48c ust. 3 i 4 oraz art. 48d stosuje się odpowiednio.

Powiadomienie o zmianach. Zamiar dokonania zmiany w zakresie
określonych w art. 48c ust. 2 pkt 2-5 powinien być przez
bank krajowy podany do wiadomości, w formie pisemnej, Komi-

131

Art. 48f

Prawo bankowe

sji Nadzoru Bankowego i właściwym władzom nadzorczym państwa
goszczącego, najpóźniej na miesiąc przed dokonaniem tej zmiany.
Chodzi tu o bank krajowy działający już w państwie goszczącym po-
przez otwarty tam oddział. W przypadku planowanych zmian istotnych
dla władz nadzorczych słusznie przewiduje się odpowiednie zastoso-
wanie przepisów o wymianie informacji o tworzeniu oddziału (art. 48c
ust. 3 i 4) oraz o odmowie przesłania takich informacji (art. 48d). Od-
dział banku krajowego za granicą podlega nadzorowi ze strony Komisji
Nadzoru Bankowego (w myśl unijnej reguły właściwości organu nad-
zoru kraju macierzystego), z zastrzeżeniem niezbędnego jednak współ-
działania z władzami nadzorczymi państwa goszczącego.

Art. 48f

1. Bank krajowy, który zamierza prowadzić działalność trans-
   graniczną, zawiadamia o tym Komisję Nadzoru Bankowego. Za-
   wiadomienie powinno wskazywać każdorazowo czynności wynika-
   jące z udzielonego bankowi zezwolenia, jakie bank zamierza wyko-
   nywać.

2. Komisja Nadzoru Bankowego przesyła zawiadomienie,
   o którym mowa w ust. l, właściwym władzom nadzorczym państwa
   goszczącego w terminie miesiąca od dnia jego otrzymania i powia-
   damia o tym zainteresowany bank.

Zawiadomienie o zamiarze prowadzenia działalności transgra-
nicznej. Podjęcie przez bank krajowy działalności transgranicznej
(w rozumieniu art. 4 pkt 21, czyli bez tworzenia oddziału) wymaga
jedynie uprzedniego zawiadomienia o tym Komisji Nadzoru Bankowe-
go; zawiadomienie takie powinno wskazywać każdorazowo czynności
wynikające z udzielonego bankowi zezwolenia, jakie ma on zamiar
wykonywać (ust. 1). Komentowany przepis należałoby sprecyzować,
gdyż przy obecnym jego brzmieniu można tylko wnosić z kontekstu, że
„każdorazowo" oznacza każdy przypadek podjęcia działalności trans-
granicznej, a więc nie tylko każdy nowy przypadek podjęcia działalno-
ści w innym kraju, ale i każdy przypadek zamiaru podjęcia nowego
rodzaju czynności; nie jest też do końca jasne, czy treść zawiadomienia
ograniczyć się może jedynie, czy też głównie (co wydaje się bardziej
logiczne) do wskazania każdorazowo zamierzonych czynności.

132

Podejmowanie i prowadzenie działalności transgramcznej Art. 48g-48h

Komisja Nadzoru Bankowego przesyła zawiadomienie władzom
nadzorczym państwa goszczącego w terminie miesiąca od dnia jego
otrzymania i powiadamia o tym zainteresowany bank (ust. 2). Z przepi-
su tego wynika, zwłaszcza przez porównanie z procedurą obowiązującą
przy tworzeniu oddziału, że Komisja nie dokonuje jakiejkolwiek wery-
fikacji zawiadomienia, ale raczej przyjmuje je tylko do wiadomości,
oraz że ma obowiązek przesłania go w oznaczonym terminie władzom
nadzorczym państwa goszczącego. Zasada swobody podejmowania
działalności transgranicznej przez banki krajowe na obszarze Unii bę-
dzie zatem w pełni realizowana po wejściu w życie przepisów art. 48f.

Art. 48g

Komisja Nadzoru Bankowego niezwłocznie powiadamia właści-
we władze nadzorcze państwa goszczącego o utracie przez bank
krajowy, prowadzący działalność na jego terytorium, zezwolenia na
jego utworzenie.

Powiadomienie o utracie zezwolenia. Obowiązek niezwłocznego
powiadomienia przez Komisję Nadzoru Bankowego władz nadzor-
czych państwa goszczącego o utracie licencji (zezwolenia na utworze-
nie) przez bank krajowy prowadzący działalność na jego terytorium,
jest naturalną konsekwencją zasady uznawania licencji udzielonych
w państwach macierzystych. Raz udzielona licencja upoważnia do
swobodnego podejmowania działalności na całym obszarze Unii, ale
też jej utrata uniemożliwia kontynuowanie takiej działalności - zarów-
no prowadzonej za pośrednictwem oddziału zagranicznego, jak
i w formie działalności transgranicznej. Wynika to wprost z treści
art. 48b, który ustanawia swobodę takiej działalności w granicach po-
siadanego zezwolenia, a więc tym bardziej pod warunkiem jego nie-
utracenia. Utrata zezwolenia na utworzenie banku równa się zresztą
konieczności wszczęcia w stosunku do niego procedury likwidacyjnej.

Art. 48h

1. Instytucja finansowa mająca siedzibę na terytorium Rzeczy-
pospolitej Polskiej może wykonywać na terytorium państwa gosz-
czącego czynności, o których mowa w art. 5 ust. 2 i art. 6 pkt 1—4

133

Art. 48h Prawo bankowe

i 6-$, w zakresie określonym w akcie prawnym o jej utworzeniu,
poprzez oddział lub w ramach działalności transgranicznej, pod
warunkiem że:

1. jest podmiotem zależnym od co najmniej jednego banku kra-
   jowego podlegającego nadzorowi skonsolidowanemu,

2. podlega nadzorowi skonsolidowanemu,

3. faktycznie prowadzi działalność na terytorium Rzeczypospo-
   litej Polskiej,

4. bank lub banki krajowe, o których mowa w pkt l, dysponują
   prawem do wykonywania co najmniej 90% głosów w organie
   stanowiącym danej instytucji finansowej,

5. bank lub banki krajowe, o których mowa w pkt l, spełniają
   określone w przepisach ustawy wymogi dotyczące funduszy
   własnych, współczynnika wypłacalności, koncentracji wierzy-
   telności, płynności oraz ryzyka rynkowego,

6. bank lub banki krajowe, o których mowa w pkt l, po
   uprzednim uzyskaniu zgody Komisji Nadzoru Bankowego, zło-
   żą poręczenie, w którym przyjmą solidarną odpowiedzialność
   za zobowiązania zaciągnięte przez daną instytucję finansową.

2. Spełnienie warunków określonych w ust. l podlega weryfika-
   cji przez Komisję Nadzoru Bankowego.

3. Instytucja finansowa zawiadamia w formie pisemnej Komisję
   Nadzoru Bankowego o zamiarze utworzenia oddziału lub prowa-
   dzenia działalności transgranicznej na terytorium państwa gosz-
   czącego. Przepisy art. 48c ust. 2-4 i art. 48d^8f stosuje się odpo-
   wiednio, z tym że Komisja Nadzoru Bankowego:

1. powiadamia właściwe władze nadzorcze państwa goszczącego
   o kwocie funduszy własnych zależnej instytucji finansowej i o
   wysokości skonsolidowanego współczynnika wypłacalności
   dominującego wobec niej banku lub banków, o których mo-
   wa w ust. l pkt l,

2. odmawia przesłania informacji właściwym władzom nadzor-
   czym także w przypadku, gdy instytucja finansowa nie speł-
   nia warunków, o których mowa w ust. 1.

4. W przypadku gdy instytucja finansowa przestanie spełniać
warunki, o których mowa w ust. l, Komisja Nadzoru Bankowego

134

Podejmowanie i prowadzenie działalności transgramcznej Art. 48h

powiadamia o tym właściwe władze nadzorcze. Z chwilą powiado-
mienia instytucja finansowa podlega ustawodawstwu państwa gosz-
czącego.

•l 1. Warunki podjęcia działalności zagranicznej przez instytucję
*|_Ł finansową. W rozbudowanym artykule 48h sformułowany został
f w ustępie l cały szereg warunków, które muszą zostać łącznie spełnio-
| ne, aby przepisy rozdziału 2a regulującego tryb powiadamiania można
" było zastosować również do instytucji finansowych mających siedzibę na
terytorium Polski (czyli „krajowych" instytucji finansowych). Instytucja
f finansowa, o której mowa w tym artykule, to instytucja finansowa
^ w wąskim rozumieniu, określonym w art. 4 pkt 7 (por. komentarz).
V Przy definiowaniu tego pojęcia ustawodawca posłużył się wyliczeniem
' rodzajów działalności o charakterze usług finansowych, z których ma
l pochodzić co najmniej 75% przychodów takiej instytucji, niebędącej
przy tym bankiem w rozumieniu art. 2 ustawy. Większość tych usług
pokrywa się z czynnościami wymienionymi w odniesieniu do banków
w art. 5 ust. 2 i w art. 6 ust. 1-4 oraz 6-8. Taki właśnie zakres dopusz-
czalnych czynności instytucji finansowej, stosownie do treści aktu praw-
nego o jej utworzeniu, wskazuje przepis art. 48h ust. l jako mogących
stanowić przedmiot jej aktywności zagranicznej. Ujęcie to można tłu-
maczyć odpowiednim zastosowaniem trybu postępowania przewidzia-
nego dla banków w przypadku podejmowania przez instytucję finan-
sową zamiaru otwarcia oddziału w państwie goszczącym, a więc przy
zaangażowaniu Komisji Nadzoru Bankowego, której nadzorowi insty-
tucje takie zasadniczo nie podlegają. Za właściwością Komisji w omawianej
sprawie przemawia również treść warunków, jakie muszą być przez
instytucję finansową spełnione, a które wskazują (przyjmując tu pewne
skróty) na daleko idącą zależność kapitałową takiej instytucji od co naj-
mniej jednego banku krajowego, wraz z którym podlega ona nadzorowi
skonsolidowanemu, i na zaangażowanie takiego banku w odpowiedzialność
za zobowiązania zaciągnięte przez zależną instytucję finansową.

2. Postępowanie w przedmiocie zawiadomienia. Po złożeniu przez
instytucję finansową zawiadomienia o zamiarze utworzenia oddziału
lub prowadzenia działalności transgranicznej na terytorium państwa
goszczącego, Komisja Nadzoru Bankowego w pierwszej kolejności
weryfikuje spełnienie przez te instytucje warunków wymienionych

135

Art. 48i Prawo bankowe

w ustępie l (ust. 2), w dalszej części postępowania odpowiednie zasto-
sowanie mają przepisy art. 48c ust. 2-4 i art. 48d^ł8f, z tym że Komi-
sja Nadzoru Bankowego powiadamia władze nadzorcze państwa gosz-
czącego również o kwocie funduszy własnych zależnej instytucji finan-
sowej i o wysokości skonsolidowanego współczynnika wypłacalności
dominującego wobec niej banku lub banków (ust. 3). Gdy instytucja
finansowa nie spełnia warunków z ustępu l, Komisja odmawia przesła-
nia informacji, powiadamia też właściwe władze nadzorcze o tym, gdy
instytucja już dopuszczona do działalności w państwie goszczącym
przestanie te warunki spełniać (ust. 3 infine i ust. 4 in initio).

W ustępie 4 drugie, ostatnie zdanie, brzmi: „Z chwilą powiadomie-
nia instytucja finansowa podlega ustawodawstwu państwa goszczące-
go". Kontekst wskazywałby, że chodzi o powiadomienie dotyczące
tego, iż instytucja przestała spełniać warunki z ust. l, ale nie wiadomo,
czy to powodować ma jej poddanie prawu państwa goszczącego. In-
stytucja, która utraci prawem określone przesłanki akceptacji Komisji
dla jej zagranicznej aktywności, nie przestaje przecież być podmiotem
krajowym poddanym prawu polskiemu. Jeżeli zaś odnosić to zdanie to
powiadomienia dopuszczającego działalność instytucji finansowej
w państwie goszczącym, byłoby ono źle usytuowane, a poza tym rów-
nież jego treści nie można sensownie zinterpretować; prawu państwa
goszczącego podlega co najwyżej oddział zagraniczny, ale nie cała
instytucja taki oddział otwierająca. W konkluzji stwierdzić trzeba, że
omawiane zdanie normatywne jest obarczone usterkami, uniemożli-
wiającymi prawidłowe odczytanie intencji ustawodawcy.

Art. 48i

Instytucja kredytowa może prowadzić działalność na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej poprzez oddział lub w ramach działalno-
ści transgranicznej.

Swoboda działalności instytucji kredytowych w Polsce. Przepis
tego artykułu ustanawia zasadę dopuszczalności prowadzenia na teryto-
rium Polski działalności przez instytucje kredytowe (w rozumieniu
art. 4 pkt 17, czyli banki i parabanki unijne), przy czym działalność ta
może być prowadzona poprzez oddział (w rozumieniu art. 4 pkt 18) lub
w ramach działalności transgranicznej, a więc bez tworzenia oddziału.

136

Podejmowanie i prowadzenie działalności transgramcznej Art. 48j

Zakres możliwych do wykonywania czynności wynika z zezwolenia
otrzymanego przez instytucję kredytową w jednym z państw członkow-
skich Unii Europejskiej (art. 48j). Przepisy art. 48i oraz 48j pozostają
w ścisłym związku, wyrażając podstawową dla regulacji wspólnoto-
wych (Dyrektywa 2000/12) zasadę swobody świadczenia usług finan-
sowych na całym obszarze Jednolitego Rynku Europejskiego, co moż-
liwe jest przy wzajemnym uznawaniu raz udzielonej licencji.

Przepisy o identycznej prawie treści, ale odnoszące się do banków
krajowych zamierzających podjąć działalność w państwie członkow-
skim Unii Europejskiej, zawarte są w art. 48a i 48b.

Art. 48j

Instytucja kredytowa może wykonywać na terytorium Rzeczy-
pospolitej Polskiej czynności określone w art. 5 ust. l i 2 oraz art. 6
pkt 1-4 i 6-8 w zakresie wynikającym z zezwolenia udzielonego
przez właściwe władze nadzorcze państwa macierzystego.

Uznawanie zezwolenia udzielonego w Unii Europejskiej. Przepis
ten, będący w ścisłym związku z przepisem art. 48i, wyraża doniosłą
dla swobody świadczenia usług finansowych wspólnotową zasadę
uznawania na całym obszarze Unii Europejskiej raz udzielonej instytu-
cji kredytowej licencji. Ponadto zaś stanowi, że zakres dopuszczalnych
czynności oddziału instytucji kredytowej albo też jej działalności trans-
granicznej zależy od zakresu czynności określonych w zezwoleniu
udzielonym przez państwo macierzyste, a jednocześnie zawęża ten
zakres przez wskazanie dopuszczalnych czynności ujętych w polskim
Prawie bankowym w katalogach art. 5 ust. l oraz art. 6 ust. 1-4 oraz 6-8,
a więc z pominięciem katalogu z art. 5 ust. 2. Katalog usług finanso-
wych dopuszczalnych dla instytucji kredytowych (w zakresie podlega-
jącym wzajemnemu uznawaniu) jest w prawie wspólnotowym wpraw-
dzie zbudowany inaczej niż w prawie polskim, będąc pewnym połącze-
niem treści art. 5 ust. l i 2 oraz art. 6, a ponadto zawierającym jeszcze
czynności wymienione jako właściwe dla instytucji finansowych (art. 4
Pk* 7)» jednakże ta inna konwencja redakcyjna nie może powodować
ograniczenia dopuszczalnych (w zakresie objętym licencją) czynności
Wstytucji kredytowych w zakresie wzajemnego uznawania.

137

Art. 48k

Prawo bankowe

Art. 48k

1. Do działalności instytucji kredytowych na terytorium Rze-
   czypospolitej Polskiej stosuje się przepisy prawa polskiego, z zastrze-
   żeniem ust. 2 i 3.

2. Do oddziałów instytucji kredytowych przepisy art. 1-11,
   art. 40a ust. l, art. 49-70, art. 73-78a, art. 80-98, art. 101-112,
   art. 133 ust. 2 pkt l i ust. 3, art. 137, art. 138 ust. l pkt l, ust. 2
   i ust. 3 pkt l, 3 i 3a, art. 139 ust. l pkt 2 i 3, art. 141 i art. 171
   ust. 4-7 stosuje się odpowiednio.

3. W zakresie polityki pieniężnej prowadzonej przez Narodowy
   Bank Polski, do dnia przystąpienia Rzeczypospolitej Polskiej do
   Unii Gospodarczej i Walutowej, oddziały instytucji kredytowych
   mają takie same prawa i obowiązki jak banki krajowe i oddziały
   banków zagranicznych.

1. Zakres właściwości prawa polskiego. Instytucje kredytowe dzia-
łające w Polsce poddane będą prawu polskiemu w zakresie ich aktyw-
ności w Polsce - czyli w stosunku do działającego w Polsce oddziału
lub w zakresie ich działalności transgranicznej w Polsce, z zastrzeże-
niem ustępów 2 i 3 komentowanego artykułu (ust. 1).

W ustępie 2 wyliczone zostały przepisy Prawa bankowego, które
mają do działalności instytucji kredytowych w Polsce zastosowanie
odpowiednie, z czego należy a contrario wnosić, że pozostałe przepisy
Prawa bankowego stosuje się wprost. Wiadomo jednak, że stosowanie
prawa polskiego ulegnie wyłączeniu, a co najmniej wydatnemu ograni-
czeniu przede wszystkim w zakresie nadzoru bankowego, stosownie do
unijnej zasady sprawowania nadzoru nad oddziałami zagranicznymi
przez władze właściwe dla macierzystej instytucji kredytowej (por.
wyrażający tę zasadę przepis art. 141c ust. 1). Wydaje się konieczne
wskazanie tego problemu w art. 48k, przez zastrzeżenie również
art. 141c ust. l i 2, możliwie w odrębnym ustępie. Przepis art. 141c
ust. l wyraża właściwość władz nadzorczych kraju macierzystego nad
instytucjami kredytowymi, natomiast przepis ustępu 2 tegoż artykułu
formułuje podstawowy od tej zasady wyjątek, a mianowicie właściwość
Komisji Nadzoru Bankowego (zawsze władz państwa goszczącego)
w sferze nadzorowania płynności płatniczej oddziałów instytucji kre-
dytowych.

138

Podejmowanie i prowadzenie działalności transgramcznej Art. 481

2. Problem polityki pieniężnej NBP. W ustępie 3 przyjmuje się za-
sadę, że do dnia przystąpienia Polski do Unii Gospodarczej i Waluto-
wej (co oczywiście nie będzie się pokrywać z datą uzyskania członko-
stwa w Unii Europejskiej, a nastąpi później) w zakresie polityki pie-
niężnej prowadzonej przez Narodowy Bank Polski oddziały instytucji
kredytowej będą miały takie same prawa i obowiązki jak banki krajowe
i oddziały banków zagranicznych (innych niż unijne). Przepis ten na-
wiązuje do zasady prawa wspólnotowego, że działalność oddziałów
instytucji kredytowych w innych państwach członkowskich podlega
nadzorowi kraju macierzystego, z zastrzeżeniem, że sprawy polityki
pieniężnej oraz nadzorowania płynności zostaną pozostawione władzy
kraju goszczącego. Zagadnienie płynności znajduje wyraz w znoweli-
zowanych przepisach o nadzorze bankowym (art. 141 c ust. 2), a zagad-
nienie polityki pieniężnej banku centralnego - w aspekcie wynikających
z niej praw i obowiązków wszelkich podmiotów aktywnych na rynku
usług bankowych - właśnie w komentowanym przepisie art. 48k ust. 3.
Przyjęta zasada zrównania pod tym względem wszystkich podmiotów
świadczących usługi bankowe obowiązywać ma do dnia przystąpienia
Polski do Unii Gospodarczej i Walutowej, gdyż wtedy polski bank
centralny przestanie prowadzić samodzielną politykę pieniężną, stając
się członkiem Europejskiego Systemu Banków Centralnych, któremu
przewodniczy Europejski Bank Centralny [por. na ten temat szerzej
W. Baka, Bankowość centralna. Funkcje - metody - organizacja, cz. IV].

Art. 481

1. Oddział instytucji kredytowej może, z zastrzeżeniem ust. 2,
rozpocząć działalność na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej
najwcześniej po upływie dwóch miesięcy od dnia otrzymania przez
Komisję Nadzoru Bankowego od właściwych władz nadzorczych
państwa macierzystego następujących informacji:

1. nazwy i adresu oddziału na terytorium Rzeczypospolitej Pol-
   skiej, pod którym możliwe będzie uzyskanie dokumentów do-
   tyczących jego działalności,

2. programu działalności określającego w szczególności czynno-
   ści, jakie instytucja kredytowa zamierza wykonywać, oraz
   opisu struktury organizacyjnej oddziału,

139

Art. 481 Prawo bankowe

3. nazwisk osób przewidzianych do objęcia stanowisk dyrektora
   oddziału i jego zastępcy,

4. wysokości kwoty funduszy własnych instytucji kredytowej
   i wysokości współczynnika wypłacalności.

2. W ciągu dwóch miesięcy od dnia otrzymania informacji,
   o których mowa w ust. l, Komisja Nadzoru Bankowego może
   wskazać warunki, które w interesie dobra ogólnego, w szczególno-
   ści w celu ochrony dóbr konsumenta, zapewnienia bezpieczeństwa
   obrotu gospodarczego lub zapobieżenia naruszeniom prawa, od-
   dział instytucji kredytowej musi spełniać przy prowadzeniu dzia-
   łalności na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

3. O zamiarze dokonania zmiany w zakresie, o którym mowa
   w ust. l pkt 1-3, instytucja kredytowa zawiadamia Komisję Nadzo-
   ru Bankowego najpóźniej w terminie miesiąca przed dokonaniem
   takiej zmiany. Zmiany mają charakter wiążący od dnia otrzymania
   przez Komisję Nadzoru Bankowego stosownego zawiadomienia od
   właściwych władz nadzorczych państwa macierzystego. Przepisy
   ust. 2 stosuje się odpowiednio.

1. Informacje dotyczące oddziału instytucji kredytowej. Korzysta-
jąc z dopuszczalności podejmowania działalności w innych państwach
członkowskich Unii Europejskiej na podstawie i w granicach posiada-
nej licencji (art. 48i oraz 48j), instytucja kredytowa może w Polsce
otworzyć oddział lub prowadzić działalność transgraniczną. Oddział
instytucji kredytowej może rozpocząć działalność na terytorium Polski
najwcześniej po upływie dwóch miesięcy od dnia otrzymania przez
Komisję Nadzoru Bankowego od władz nadzorczych państwa macie-
rzystego informacji wymienionych w punktach \-Ą ustępu l komento-
wanego artykułu. Zakres tych informacji odpowiada tym, jakie przeka-
zywane są przy tworzeniu oddziału banku krajowego w państwie
członkowskim Unii (art. 48c ust. 2), podobnie jak zbliżona jest cała
procedura wymiany informacji między władzami nadzorczymi zainte-
resowanych państw członkowskich. Procedury te zostały poddane
w niezbędnym zakresie harmonizacji. Oprócz danych dotyczących
oddziału, Komisja otrzymuje również informacje o wysokości kwoty
funduszy własnych instytucji kredytowej tworzącej oddział oraz o wy-
sokości jej współczynnika wypłacalności, co stanowi syntetyczną in-

140

Podejmowanie i prowadzenie działalności transgramcznej Art. 481

formację o sytuacji finansowej tej instytucji. Zastrzeżenie dwumie-
sięcznego terminu od otrzymania przez Komisję informacji do rozpo-
częcia działalności przez oddział wiąże się z możliwością wskazania
w tym terminie przez Komisję dodatkowych warunków, które oddział
musi spełnić (ust. 2).

2. Warunki dodatkowe. W okresie dwóch miesięcy od otrzymania
   informacji dotyczących nowo tworzonego oddziału instytucji kredyto-
   wej w Polsce Komisja Nadzoru Bankowego może wskazać dodatkowe
   warunki, jakie oddział taki musi spełniać. Warunki takie, aby nie pro-
   wadziły do nieuzasadnionych i niedopuszczalnych utrudnień w realiza-
   cji zasady swobody świadczenia usług finansowych na całym obszarze
   Unii Europejskiej, mogą być jedynie formułowane w interesie dobra
   ogólnego, a w szczególności w celu ochrony dóbr konsumenta, zapew-
   nienia bezpieczeństwa obrotu gospodarczego lub zapobieżenia naru-
   szeniom prawa; wskazuje je expressis verbis przepis art. 481 ust. 2. Taki
   sposób wypełnienia ogólnej klauzuli dobra ogólnego wydaje się po-
   prawny co do samych przesłanek dodatkowych warunków, jednakże
   istotne będzie to, czy w danym przypadku nie nabiorą one charakteru
   dyskryminującego. Należy przyjąć, że władze nadzorcze przekazują
   sobie wzajemnie ewentualne dodatkowe warunki i ich akceptację
   w trybie zbliżonym do wymiany informacji w pozostałych sprawach
   (ust. 1).

3. Informacja o zmianach. O zamiarze dokonania istotnych zmian
   danych informacyjnych o oddziale instytucja kredytowa obowiązana
   jest zawiadomić Komisję Nadzoru Bankowego w terminie miesiąca
   przed dokonaniem takiej zmiany. Zmiany mają charakter wiążący od
   dnia otrzymania przez Komisję stosownego zawiadomienia od władz
   nadzorczych państwa macierzystego, przy czym Komisja może posta-
   wić w stosownym czasie (zmiany sygnalizuje się z wyprzedzeniem)
   dodatkowe warunki, gdyż przepis ustępu 2 stosuje się odpowiednio
   (ust. 3).

W stosunku do banków krajowych tworzących oddziały na obsza-
rze Unii Europejskiej obowiązuje podobna zasada (art. 48e). Można
zatem przyjąć a simili, że w okresie miesiąca przed dokonaniem zmia-
ny, która jest już objęta powiadomieniem władz obu państw o takim
zamiarze, władza nadzorcza państwa macierzystego dokonuje analizy

141

Art. 4Sl-4Sm Prawo bankowe

i oceny takiego kroku, podobnie jak to ma miejsce z samym zawiado-
mieniem o zamiarze otwarcia oddziału, a dopiero potem przesyła in-
formację. Władza nadzorcza państwa goszczącego analizuje potrzebę
ewentualnych dodatkowych warunków w stosunku do wiążącej już
informacji o zmianie (a nie tylko o jej zamiarze); mogą one być wska-
zane w terminie następnych dwóch miesięcy w interesie dobra ogólne-
go, gdyż tak sugeruje ustęp 2, mający tu odpowiednie zastosowanie.

Art. 48ł

Instytucja kredytowa może rozpocząć działalność transgra-
niczną na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej po otrzymaniu
przez Komisję Nadzoru Bankowego zawiadomienia od właściwych
władz nadzorczych państwa macierzystego, które określa rodzaje
czynności, jakie instytucja zamierza wykonywać.

Rozpoczęcie działalności transgranicznej. Działalność transgra-
niczna instytucji kredytowej w Polsce może być rozpoczęta bezpośred-
nio po otrzymaniu przez Komisję Nadzoru Bankowego zawiadomienia
od władz nadzorczych państwa macierzystego. Ma ono określać czyn-
ności (raczej głównie, a nie tylko), które instytucja zamierza wykony-
wać; zakres tych czynności wskazuje przepis art. 48j (por. komentarz).
Tego rodzaju aktywność instytucji kredytowych może zatem być pod-
jęta po spełnieniu minimum formalności.

Dla banków krajowych podejmujących działalność transgraniczną
w państwie członkowskim Unii Europejskiej przepisy ustanawiające
podobną zasadę proceduralną zawarte są w art. 48f.

Art. 48m

Oddział instytucji kredytowej prowadzący działalność na tery-
torium Rzeczypospolitej Polskiej jest obowiązany do przekazywa-
nia Narodowemu Bankowi Polskiemu okresowych sprawozdań ze
swej działalności w zakresie i trybie ustalonym na podstawie art. 23
ust. 3 i 4 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku
Polskim (Dz. U. Nr 140, poz. 938, z 1998 r. Nr 160, poz. 1063, z 2000 r.
Nr 53, poz. 648, Nr 62, poz. 718 i Nr 119, poz. 1252 oraz z 2001 r.
Nr 8, poz. 64 i Nr 110, poz. 1189).

142

Podejmowanie i prowadzenie działalności transgramcznej Art. 48m

Sprawozdania z działalności instytucji kredytowych. Ostatni
przepis rozdziału 2a, wchodzącego w życie z dniem uzyskania przez
Polskę członkostwa w Unii Europejskiej, nakłada na działające w Pol-
sce oddziały instytucji kredytowych obowiązek przekazywania Naro-
dowemu Bankowi Polskiemu okresowych sprawozdań ze swej działal-
ności, w takim zakresie i w takim trybie, jakie ustalone zostały dla ban-
ków krajowych przez art. 23 ust. 3 i 4 ustawy o Narodowym Banku
Polskim z 1997 r. (Dz. U. Nr 140, poz. 938 ze zm.).

Skoro przepis art. 48k ust. l ustanawia ogólną zasadę podległości
oddziałów instytucji kredytowych prawu polskiemu (z zastrzeżeniem
jego ust. 2 i 3, por. komentarz), odrębny przepis wskazujący na obo-
wiązek przekazywania Narodowemu Bankowi Polskiemu okresowych
sprawozdań tłumaczyć można ograniczeniem obowiązków sprawoz-
dawczych oddziałów instytucji kredytowych jedynie do danych okre-
ślonych w art. 23 ust. 3 ustawy o NBP, czyli niezbędnych do oceny ich
sytuacji finansowej i ryzyka sektora finansowego. Tryb i szczegółowe
zasady przekazywania takich danych, podobnie jak i szerszych danych
wymaganych przez ust. 2 tegoż artykułu, ustalane są przez Zarząd NBP
w drodze uchwały (ust. 4). Wydaje się ponadto, że wydanie odrębnego
przepisu artykułu 48m utrwala - jako standard - taki właśnie zakres
obowiązków sprawozdawczych oddziałów instytucji kredytowych,
podczas gdy banki krajowe, objęte również szerszymi wymogami
art. 23 ust. 2 ustawy o NBP, dane wskazane w przepisie ustępu 3 tegoż
artykułu przekazują dodatkowo - „na żądanie NBP".

Rozdział 3
Rachunki bankowe

Art. 49

1. Banki prowadzą rachunki bankowe dla osób fizycznych i osób
   prawnych oraz dla jednostek organizacyjnych nie mających oso-
   bowości prawnej, o ile posiadają zdolność prawną.

2. Rachunki bankowe są prowadzone w złotych i w walutach
   obcych.

3. Bank swobodnie dysponuje powierzonymi środkami pienięż-
   nymi, a w zamian dokłada wszelkich starań w zakresie bezpieczeń-
   stwa powierzonych środków pieniężnych bankowi.

1. Źródła prawa. Przepisy zamieszczone w rozdz.iale 3 ustawy
(art. 49-62) stanowią - podobnie jak przepisy rozdziału 4 (art. 63-68) - po
części konkretyzację, po części zaś uzupełnienie unormowania umowy
rachunku bankowego zawartego w kodeksie cywilnym (art. 725-733).
Mimo znacznej ilości przepisów regulacja ustawowa umowy rachunku
bankowego zachowuje w znacznym stopniu charakter ramowy. Stąd
rolę podstawowego regulatora uprawnień i obowiązków wynikających
z umowy rachunku bankowego pełnią opracowywane przez banki
wzorce umowne (ogólne warunki umów, regulaminy bankowe); do
wzorców tych mają zastosowanie przepisy art. 384-3S5⁴ k.c. (w wersji
ustalonej ustawą z dnia 2 marca 2000 r. o ochronie niektórych praw
konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez
produkt niebezpieczny; Dz. U. Nr 22, poz. 271). W kategorii wzorców
umownych mieszczą się również ogłaszane przez banki stawki (taryfy)
oprocentowania wkładów, kredytów i pożyczek oraz stawki prowizji
i opłat, o których mowa w art. 111.

144

Rachunki bankowe Art. 49

2. Znaczenie terminu „rachunek bankowy". Termin „rachunek
bankowy" jest na gruncie przepisów ustawowych terminem wielo-
znacznym. W powiązaniu z terminem „umowa" oznacza on:

1. stosunek cywilnoprawny, którego treść jest objęta zakresem de-
   finicji ustawowej zawartej w art. 725 k.c. (stosunek prawny ra-
   chunku bankowego; zob. m. in. art. 730 i 731 k.c.) albo

2. czynność cywilnoprawną o charakterze dwustronnym (umowę)
   rozumianą jako źródło powstania i ukształtowania treści stosun-
   ku rachunku bankowego; zob. np. art. 54.

Użyty (w przepisach prawnych) bez powiązania z wyrazem „umo-
wa" termin „rachunek bankowy" oznacza zapisy w księgach rachun-
kowych banku odzwierciedlające stan wierzytelności przysługującej
jednej ze stron stosunku i rachunku bankowego względem drugiej (np.
przy tzw. stanie dodatnim rachunku - wierzytelność posiadacza ra-
chunku bankowego względem banku) oraz zmiany tego stanu (tzw.
rachunek bankowy w znaczeniu formalnym; zob. - przykładowo - art. 5
ust. l pkt l infine oraz art. 5 ust. 2).

3. Znaczenie terminu „prowadzenie rachunków bankowych".

Termin ustawowy „prowadzenie rachunków bankowych" jest - na
gruncie art. 49 - skrótowym określeniem konwencjonalnym oznaczają-
cym zawieranie i wykonywanie umów rachunku bankowego w rozu-
mieniu art. 725 k.c. Prowadzenie rachunków bankowych mieści się
w pojęciu tzw. czynności bankowych w ścisłym tego słowa znaczeniu
(art. 5 ust. 1), czyli czynności, których wykonywanie w sposób zawo-
dowy jest prawnie zastrzeżone dla podmiotów mających status banku
w rozumieniu ustawy Prawo bankowe.

Stosunek rachunku bankowego powstaje w drodze umowy (umowy
rachunku bankowego). Z punktu widzenia banku jest to zawsze umowa
dobrowolna, co oznacza, iż bank nie jest zobowiązany do zawarcia
takiej umowy na żądanie konkretnej osoby (brak cywilnoprawnego
obowiązku kontraktowania). Z art. 13 ustawy z 1999 r. Prawo działal-
ności gospodarczej wynika - w przypadkach tam określonych - obo-
wiązek przedsiębiorców posiadania rachunku bankowego oraz doko-
nywania rozliczeń pieniężnych za pośrednictwem tego rachunku; jest to
obowiązek o charakterze wyłącznie publicznoprawnym obciążający
wyłącznie przedsiębiorcę (a nie bank), z którym nie koresponduje cy-

145

Art. 49 Prawo bankowe

wilnoprawne roszczenie konkretnego przedsiębiorcy o zawarcie umo-
wy rachunku bankowego z konkretnym bankiem [nieco odmienny po-
gląd w tej kwestii prezentuje J. Jackiewicz (w:) Prawo bankowe. Ko-
mentarz, s. 129-130].

4. Strony umowy rachunku bankowego. Zgodnie z art. 49 ust. l
stroną stosunku prawnego rachunku bankowego (czyli posiadaczem
rachunku) może być osoba fizyczna, osoba prawna, a także jednostka
organizacyjna niemająca osobowości prawnej, o ile posiada zdolność
prawną (czyli tzw. ułomna osoba prawna).

O ile każda osoba fizyczna (bez względu na wiek) może być posia-
daczem rachunku bankowego, o tyle do samodzielnego (tzn. bez
udziału przedstawiciela ustawowego) zawarcia umowy rachunku ban-
kowego konieczne jest posiadanie pełnej zdolności do czynności praw-
nych. O szczególnej sytuacji osób małoletnich w zakresie zawierania
umów o rachunek oszczędnościowy i związanych z tym kontrowersjach
- zob. uwagi do art. 59.

Osoby prawne działają - w zakresie zawierania i wykonywania
umowy rachunku bankowego - przez swoje organy lub przedstawicieli.

Ułomnymi osobami prawnymi, które mogą być stroną stosunku
prawnego rachunku bankowego są de lege lata osobowe spółki han-
dlowe (spółka jawna, komandytowa, partnerska i komandytowo-akcyj-
na; zob. - odpowiednio - art. 8 k.s.h.) oraz spółki kapitałowe w organi-
zacji (czyli przed uzyskaniem osobowości prawnej z chwilą wpisu do
Krajowego Rejestru Sądowego; zob. art. 11 k.s.h.). Do powyższej kate-
gorii należy również zaliczyć tzw. wspólnoty mieszkaniowe (art. 6
ustawy z 1994 r. o własności lokali; t. jedn. Dz. U. z 2000 r. Nr 80,
poz. 903).

Spółki cywilne (art. 860 i n. k.c.) nie mają zdolności prawnej
i w związku z tym nie mogą być - jako takie - posiadaczami rachun-
ków bankowych. Wspólnicy takich spółek mogą być jednak współpo-
siadaczami tzw. wspólnego rachunku bankowego otwartego dla obsługi
finansowej wspólnie prowadzonej działalności.

W odróżnieniu od poprzednio obowiązującego stanu prawnego de
lege lata nie mogą być posiadaczami rachunków bankowych różnego
rodzaju jednostki organizacyjne lub grupy osób niemające - choćby
tylko ułomnej - podmiotowości prawnej (np. rodzaju nieformalne ko-

146

Rachunki bankowe Art. 49

mitety społeczne, drużyny harcerskie). Dla tego rodzaju jednostek
(grup) mogą być otwierane - podobnie jak w przypadku spółek cywil-
nych - wspólne rachunki bankowe, których współposiadaczami będą
uczestnicy (członkowie) tych jednostek lub grup (wszyscy bądź niektó-
rzy) albo tzw. powiernicze rachunki bankowe dla konkretnej osoby lub
osób działających w charakterze „powierników" uczestników (człon-
ków) jednostek bądź grup (stroną umowy rachunku bankowego jest
w omawianym przypadku powiernik działający we własnym imieniu;
swoje uprawnienia i obowiązki wobec banku powinien on wykonywać
zgodnie z treścią stosunku powierniczego łączącego go z uczestnikami
danej jednostki organizacyjnej lub grupy).

W roli posiadacza rachunku bankowego może występować więcej
niż jedna osoba fizyczna (rachunek wspólny). Zob. uwagi do art. 52.

5. Waluta rachunku. Rachunki bankowe mogą być prowadzone
w złotych i w walutach obcych. Prowadzenie rachunku bankowego
w walucie obcej stanowi czynność obrotu dewizowego, dlatego też
rachunki takie mogą być prowadzone wyłącznie przez banki posiadają-
ce upoważnienie Prezesa NBP, o którym mowa w art. 99.

Terminu „waluty obce" nie można utożsamiać z pojęciem walut
wymienialnych.

6. Istota prawna przechowywania środków pieniężnych na ra-
chunku bankowym. Regulacja zawarta w art. 49 ust. 3 nie ma w isto-
cie żadnego znaczenia normatywnego i stanowi swego rodzaju niepo-
rozumienie. Środki pieniężne przechowywane przez bank w wykonaniu
umowy rachunku bankowego stanowią własność banku, a nie posiada-
cza rachunku [zob. W. Pyzioł, Umowa rachunku bankowego, s. 95 i n.];
ten ostami nabywa - w wyniku wpłaty na rachunek - wierzytelność
względem banku o zwrot tych środków (art. 726 k.c.). W związku
z tym uprawnienie banku do dysponowania tymi środkami jest pochod-
ną jego praw właścicielskich i nie wymaga żadnej dodatkowej podsta-
wy prawnej. Bezprzedmiotowe jest w związku z tym również nałożenie
na bank obowiązku dokładania wszelkich starań w zakresie bezpie-
czeństwa powierzonych mu środków pieniężnych. Interesy posiadaczy
rachunków bankowych jako wierzycieli zabezpiecza - obok instru-
mentów o charakterze cywilnoprawnym - norma zawarta w art. 8 usta-
wy statuująca publicznoprawny obowiązek banku utrzymywania tzw.

147

Art. 50 Prawo bankowe

płynności płatniczej (rozumianej jako zdolność do wykonywania obo-
wiązku zwrotu środków pieniężnych zgodnie z warunkami umowy).

Art. 50

1. Banki mogą prowadzić w szczególności następujące rodzaje
rachunków bankowych:

1. rachunki bieżące,

2. rachunki pomocnicze,

3. rachunki lokat terminowych,

4. rachunki oszczędnościowe - wkłady oszczędnościowe.

2. Rachunki oszczędnościowe są prowadzone dla osób fizycz-
   nych. Mogą być one również prowadzone dla szkolnych kas oszczęd-
   nościowych i pracowniczych kas zapomogowo-pożyczkowych.

3. Rachunki oszczędnościowe nie mogą być wykorzystywane
   przez ich posiadaczy do przeprowadzania rozliczeń pieniężnych
   związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej.

4. Ograniczenia, o którym mowa w ust. 3, nie stosuje się
   w przypadku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne oraz
   innych składek, do poboru których zobowiązany jest Zakład Ubez-
   pieczeń Społecznych.

Art. 50 ust. 4 dodany przez ustawę z dnia 11 stycznia 2001 r o zmianie ustawy o sys-
temie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 8, poz. 64)
z dniem 18 maja 2001 r.

1. Normatywne odmiany umowy rachunku bankowego. Pojęcie
   „rodzaje rachunków bankowych" (ust. 1) oznacza występujące w praktyce
   odmiany (podtypy) umowy rachunku bankowego, różniące się między
   sobą odmiennym ukształtowaniem praw i obowiązków stron. Jedna
   z tych odmian (umowa rachunku oszczędnościowego) posiada poza
   tym szczególną regulację prawną (zob. dalej) stanowiącą lex specialis
   w stosunku do ogólnego unormowania umowy rachunku bankowego.
   Przepis art. 50 ust. l zawiera przykładowe wyliczenie tych odmian
   (podtypów).

2. Rachunek bieżący. Umowa rachunku bankowego bieżącego
   (w praktyce stosowane są również określenia „rachunek podstawowy"
   lub „rachunek rozliczeniowy") odpowiada swą treścią ściśle definicji

148

Rachunki bankowe Art. 50

ustawowej umowy rachunku bankowego zawartej w art. 725 k.c. -
zobowiązuje ona bank do gromadzenia środków pieniężnych kontra-
henta oraz do przeprowadzania rozliczeń pieniężnych na jego polece-
nie.

W praktyce umowa ta jest zawierana przede wszystkim z osobami
prawnymi i fizycznymi prowadzącymi działalność gospodarczą, a także
z innymi osobami prawnymi (np. ze szkołami wyższymi, stowarzysze-
niami, fundacjami).

Stroną umowy o rachunek bieżący mogą być - teoretycznie - także
osoby fizyczne nieprowadzące działalności gospodarczej (w praktyce
są one zazwyczaj posiadaczami rachunków oszczędnościowych).

3. Rachunek pomocniczy. Każda osoba fizyczna i prawna (a także
każda tzw. ułomna osoba prawna) może być posiadaczem większej
liczby rachunków bankowych otwartych i prowadzonych w jednym
bądź kilku bankach na podstawie odrębnych umów rachunku bankowe-
go. Dotyczy to również i przedsiębiorców. Wyodrębnienie przez usta-
wodawcę - jako odrębnej kategorii - rachunków pomocniczych odnosi
się właśnie do rachunków bankowych przedsiębiorców i ma związek
z regulacją zawartą w art. 13 ust. l pkt 2 oraz 3 ustawy z 1999 r. - Pra-
wo działalności gospodarczej. W myśl powyższych przepisów przed-
siębiorca posiadający więcej niż jeden rachunek bankowy zobowiązany
jest do wskazania jednego z tych rachunków jako rachunku podstawo-
wego i zawiadomienia o tym urzędu skarbowego właściwego ze wzglę-
du na podatek dochodowy; ponadto przedsiębiorca jest zobowiązany do
zawiadomienia właściwego urzędu skarbowego oraz banku, w którym
otwarty jest rachunek podstawowy, o posiadaniu rachunków banko-
wych w innych bankach z podaniem ich adresu oraz numerów rachun-
ków. Należy przyjąć, iż wszystkie pozostałe (poza rachunkiem podsta-
wowym) rachunki bankowe mieszczą się w pojęciu rachunku pomocni-
czego.

W praktyce rachunki pomocnicze są otwierane przez przedsiębior-
ców prowadzących działalność gospodarczą w ramach kilku oddziałów
(zakładów, filii) i służą do gromadzenia środków pieniężnych oraz do
przeprowadzania rozliczeń związanych z ich funkcjonowaniem.

4. Rachunek lokaty terminowej. Pojęcie rachunku lokaty termino-
wej (ust. l pkt 3) nie zostało przez ustawodawcę zdefiniowane.

149

Art. 50 Prawo bankowe

W dawniejszej praktyce bankowej pojęcie to odnosiło się. do umów
rachunku bankowego, z których treści wynikało wyłączenie uprawnie-
nia posiadacza rachunku do zwrotu wkładu na każde żądanie (a vis ta).
Posiadacz rachunku mógł domagać się od banku wypłaty zgromadzo-
nych na rachunku środków pieniężnych albo dopiero po upływie termi-
nu określonego w umowie, albo też po upływie określonego w umowie
terminu wypowiedzenia (zob. art. 726 k.c.).

Tego rodzaju umowy o lokatę terminową (sensu stricto) nie wystę-
pują w zasadzie we współczesnej praktyce bankowej. Aktualnie cechą
charakterystyczną umowy o lokatę terminową jest zawarte w niej zo-
bowiązanie banku do zapłaty odpowiednio wyższego oprocentowania
od wniesionego wkładu w zamian za gotowość posiadacza rachunku do
powstrzymania się od wykonania uprawnienia do podjęcia wkładu
przez czas określony w umowie.

Posiadacz rachunku lokaty terminowej może domagać się wypłaty
wkładu w każdym czasie, ale zgłoszenie takiego żądania przed upły-
wem terminu lokaty traktowane jest przez bank jako wypowiedzenie
umowy o lokatę terminową, z czym wiąże się utrata oprocentowania
albo zmniejszenie jego wysokości. W tym sensie lokata terminowa traci
swoją (poprzednio wyrażoną) odrębność, stając się odmianą wkładu
płatnego na każde żądanie (zgodnie z regułą przewidzianą w art. 726
k.c.).

Umowa o lokatę terminową może mieć zarazem — choć nie musi -
charakter umowy o rachunek oszczędnościowy [zob. W. Pyzioł, O lo-
katach terminowych „na okaziciela"..., „Prawo Bankowe" 1999, nr l,
s. 103 i n.].

5. Rachunek oszczędnościowy. Każdy wkład na rachunku banko-
wym jest - z ekonomicznego punktu widzenia - „oszczędnością". Wy-
różnienie „rachunku oszczędnościowego - wkładu oszczędnościowe-
go" (ust. l pkt 4) oparte jest na kryterium formalnym (a nie funkcjonal-
nym) - o „oszczędnościowym" (w sensie formalnoprawnym) charakte-
rze konkretnej umowy rachunku bankowego decyduje wyrażona w niej
przez strony wola nadania jej takiego właśnie charakteru (zob. uwagi
do art. 55).

Konsekwencją nadania umowie rachunku bankowego charakteru
umowy rachunku oszczędnościowego jest poddanie jej szczególnemu

150

Rachunki bankowe Art. 51

reżimowi prawnemu (art. 50 ust. 3 oraz art. 52 i 55-57). Posiadaczy
rachunków oszczędnościowych dotyczą pewne ograniczenia w zakresie
dysponowania wkładem, rekompensowane określonymi przywilejami
(zob. niżej).

Umowy o rachunek oszczędnościowy występują w praktyce
w dwóch podstawowych odmianach (umowa o rachunek oszczędno-
ściowy „zwykły", będąca wyłącznie formą gromadzenia oszczędności
bez możliwości dokonywania rozliczeń pieniężnych oraz umowa
o rachunek oszczędnościowo-rozliczeniowy zbliżona w swej treści do
klasycznej umowy rachunku bankowego w rozumieniu art. 725 k.c.).
Umowa o rachunek oszczędnościowy może mieć zarazem - choć nie
musi - charakter lokaty terminowej w rozumieniu art. 50 ust. l pkt 3.

Posiadaczami rachunku oszczędnościowego mogą być tylko osoby
fizyczne, a także szkolne kasy oszczędnościowe oraz pracownicze kasy
zapomogowo-pożyczkowe (ust. 2). Nie mogą nimi być inne podmioty,
w szczególności osoby prawne, ułomne osoby prawne oraz osoby fi-
zyczne występujące w roli przedsiębiorców.

Rachunki oszczędnościowe nie mogą być przez ich posiadaczy
wykorzystywane do przeprowadzania rozliczeń związanych z prowa-
dzeniem działalności gospodarczej. Pojęcie działalności gospodarczej
zdefiniowane jest w art. 2 ust. l ustawy z 1999 r. - Prawo działalności
gospodarczej. Nie pokrywa się ono z pojęciem działalności zarobko-
wej; w szczególności nie obejmuje ono działalności niemającej cha-
rakteru zorganizowanego i ciągłego. Nie jest działalnością gospodarczą
działalność zarobkowa adwokata i radcy prawnego, rzecznika patento-
wego, a także działalność zarobkowa notariusza (zob. art. 76 i 87
p.d.g.). Wyżej wymienione podmioty mogą - w związku z prowadzoną
przez siebie działalnością - gromadzić środki pieniężne na rachunkach
oszczędnościowych i dokonywać za ich pośrednictwem rozliczeń pie-
niężnych.

Art. 51

Posiadacz rachunku bankowego dysponuje swobodnie środkami
pieniężnymi zgromadzonymi na rachunku. W umowie z bankiem
mogą być zawarte postanowienia ograniczające swobodę dyspono-
wania tymi środkami.

151

Art. 51

Prawo bankowe

1. Zasada swobody dysponowania środkami pieniężnymi zgroma-
dzonymi na rachunku. Uprawnienie posiadacza rachunku bankowego
do swobodnego dysponowania środkami pieniężnymi zgromadzonymi
na rachunku tylko pozornie koliduje z uprawnieniem banku do swo-
bodnego dysponowania powierzonymi środkami pieniężnymi (zob.
uwagi do art. 49). O ile bowiem w przypadku banku chodzi o dyspo-
nowanie środkami pieniężnymi jako pochodnej uprawnień właściciel-
skich, o tyle uprawnienie posiadacza rachunku bankowego dotyczy
dysponowania wierzytelnością, jaka mu przysługuje względem banku.

Pod pojęciem dysponowania środkami pieniężnymi przez posiada-
cza rachunku bankowego należy rozumieć polecenia (zlecenia w rozu-
mieniu art. 725 k.c.) posiadacza rachunku, do których wydawania jest
on uprawniony na podstawie umowy rachunku bankowego, a których
realizacja przez bank skutkuje zmianą stanu wierzytelności przysługu-
jącej posiadaczowi rachunku wobec banku. W pojęciu tym mieszczą się
zarówno polecenia wypłaty środków pieniężnych (gotówki) do rąk
samego posiadacza lub osoby przez niego upoważnionej (pełnomocni-
ka), jak też polecenia dokonania rozliczeń pieniężnych (np. polecenie
przelewu).

2. Ograniczenia swobody dysponowania środkami pieniężnymi
przez posiadacza rachunku. Ograniczenia w dysponowaniu wierzy-
telnością z tytułu wkładu na rachunku bankowym mogą wynikać nie
tylko z umowy rachunku bankowego (art. 51), ale mogą być również
następstwem innych zdarzeń określonych przepisami prawa (np.
w wyniku zajęcia rachunku bankowego przez komornika w ramach
postępowania egzekucyjnego - zob. art. 889 i n. k.p.c.; w wyniku usta-
nowienia zastawu na wierzytelności - zob. art. 327 i n. k.c.).

Umowne ograniczenie uprawnienia posiadacza rachunku bankowe-
go do dysponowania wkładem przybierają najczęściej postać tzw. blo-
kady rachunku. Jej celem może być zabezpieczenie wierzytelności
banku wobec posiadacza rachunku (np. z tytułu udzielonego kredytu)
albo też pozostaje ona w związku z przekształceniem wkładu płatnego
na żądanie na wkład terminowy (por. wyżej); [zob. na ten temat -
W. Pyzioł, Umowa rachunku bankowego a zasada swobody kontrakto-
wania (zagadnienia wybrane), cz. II, „Prawo Bankowe" 1996, nr l,
s. 91 i n.].

152

Rachunki bankowe Art. 52

Oprócz tego umowa rachunku bankowego może wyłączać upraw-
nienie posiadacza rachunku do wydawania bankowi poleceń przepro-
wadzania rozliczeń pieniężnych (dotyczy w szczególności niektórych
rodzajów umów o rachunek oszczędnościowy lub umów o lokatę ter-
minową).

Niemająca podstaw w zawartej umowie albo w przepisach ustawo-
wych odmowa banku wykonania dyspozycji posiadacza rachunku doty-
czącej środków zgromadzonych na rachunku bankowym stanowi naru-
szenie umowy pociągające za sobą odpowiedzialność banku na pod-
stawie art. 471 k.c. (zob. wyrok SA w Warszawie, I Acr 833/95, „Pra-
wo Gospodarcze" 1996, nr 6, poz. 51 oraz wyrok SA w Łodzi, I Aca
346/97, OSA 1998, nr 5, poz. 20).

Art. 52

Rachunek bankowy może być prowadzony dla kilku osób fi-
zycznych (rachunek wspólny), z których każda korzysta z upraw-
nień posiadacza rachunku w granicach określonych w umowie.

Art. 52 w brzmieniu ustalonym przez ustawę z dnia 23 sierpnia 2001 r o zmianie usta-
wy - Prawo bankowe oraz o zmianie innych ustaw (Dz. U Nr 111, poz 1195) z dniem
7 stycznia 2002 r.

1. Podmioty umowy wspólnego rachunku bankowego. Z zasad
ogólnych prawa zobowiązań wynika, iż w charakterze strony stosunku
obligacyjnego może występować więcej niż jedna osoba (wielość dłuż-
ników lub wierzycieli). Przepis art. 52 w swej pierwotnej wersji po-
twierdzał expressis verbis taką możliwość tylko w odniesieniu do ra-
chunków oszczędnościowych. Powodowało to wątpliwość co do do-
puszczalności otwierania rachunków wspólnych innych niż oszczędno-
ściowe bowiem art. 52 mógł być (choć - moim zdaniem - niesłusznie)
interpretowany jako przepis zakazujący otwierania rachunków wspól-
nych niemających charakteru rachunków oszczędnościowych.

De lege lata (po ostatniej nowelizacji ustawy) wspólny rachunek
bankowy może być prowadzony dla kilku osób fizycznych. Uchylono
zatem zastrzeżenie, iż rachunek wspólny może być tylko rachunkiem
„oszczędnościowym".

Nowelizacja nie usunęła jednak wszystkich dotychczasowych wąt-
pliwości. Brak wzmianki w ustawie o osobach prawnych i tzw. ułom-

153

Art. 52

Prawo bankowe

nych osobach prawnych może nasuwać pytanie o dopuszczalność pro-
wadzenia rachunków wspólnych dla ww. podmiotów. W razie odpo-
wiedzi negatywnej na to pytanie należałoby uznać, iż ustawa Prawo
bankowe wprowadza wyjątek od ogólnej (wynikającej z kodeksu cy-
wilnego) zasady, wedle której stroną każdego stosunku obligacyjnego
może być kilka osób (sui generis wierzyciel zbiorowy lub dłużnik zbio-
rowy). Przyjęcie, iż niedopuszczalne jest otwieranie i prowadzenie
rachunków bankowych dla kilku osób prawnych (ułomnych osób
prawnych) oznaczałoby niemożność wykorzystywania instytucji ra-
chunku wspólnego w przypadku różnego rodzaju konsorcjów (w tym
konsorcjów kredytowych).

Jak się wydaje, przepis art. 52 jest w ogóle zbędny i powinien być -
de legeferenda - w ogóle uchylony.

Źródłem ukształtowania stosunku rachunku bankowego jako ra-
chunku wspólnego jest najczęściej stosowna umowa zawarta z bankiem
przez więcej niż jedną osobę. Rachunek wspólny może powstać rów-
nież ex lege w drodze dziedziczenia (gdy zmarły posiadacz rachunku
bankowego pozostawił więcej niż jednego spadkobiercę).

2. Sytuacja prawna współposiadać/y rachunku wspólnego. Zgod-
nie z art. 52 in fine sytuację prawną współposiadaczy rachunku wspól-
nego w zakresie korzystania z uprawnień posiadacza rachunku powinna
określać umowa (chodzi tu o umowę rachunku bankowego, a nie

• umowę między współposiadaczami). Kwestia ta może być jednak -

• w praktyce z reguły jest - unormowana w regulaminie bankowym.

W przypadku rachunków wspólnych powstałych w drodze dziedzi-
czenia sytuację prawną ich współposiadaczy regulują stosowne przepi-
sy prawa spadkowego.

Umowa (regulamin bankowy) powinna w szczególności określać
sposób dysponowania wkładem (czyli wierzytelnością wobec banku)
przez współposiadaczy rachunku wspólnego. W tym zakresie praktyka
kontraktowa wykształciła dwa zasadnicze rodzaje rachunków wspólnych.

W przypadku tzw. rachunku rozłącznego (stanowiącego regułę)
każdy ze współposiadaczy jest uprawniony do samodzielnego dyspo-
nowania wkładem ze skutkiem dla pozostałych współposiadaczy.
W przypadku rachunku tzw. łącznego dysponowanie wkładem wymaga
łącznego współdziałania wszystkich współposiadaczy.

154

Rachunki bankowe Art. 53

Sytuacja prawna współposiadaczy rachunku wspólnego rozłączne-
go względem banku może być kwalifikowana jako zmodyfikowana
(w porównaniu z wzorcem ustawowym zawartym w art. 367 k.c.) soli-
darność wierzycieli. Specyfika tej solidarności wyraża się. w tym, iż nie
ma do niej zastosowania reguła, zgodnie z którą dłużnik (czyli bank)
może spełnić swoje świadczenie do rąk któregokolwiek z wierzycieli
według swego wyboru (w przypadku rachunku wspólnego bank powi-
nien spełnić świadczenie do rąk tego ze współposiadaczy, który zażądał
świadczenia); [zob. na ten temat W. Pyzioł, Wspólny rachunek banko-
wy, „Prawo Bankowe" 1995, nr 3, s. 82 i n.].

3. Rozwiązanie i wypowiedzenie umowy wspólnego rachunku
bankowego. Powyższe uwagi odnoszą się wyłącznie do kwestii dyspo-
nowania wkładem; nie dotyczą one dysponowania stosunkiem praw-
nym jako takim. Oznacza to, iż umowna zmiana lub rozwiązanie albo
też wypowiedzenie umowy o rachunek wspólny wymaga złożenia sto-
sownych oświadczeń woli przez wszystkich współposiadaczy rachunku
(co nie wyklucza udzielenia jednemu z nich przez pozostałych pełno-
mocnictwa do działania w tym zakresie).

Art. 53

Środki pieniężne na rachunku bankowym mogą być oprocento-
wane według stopy stałej lub zmiennej w wysokości i na zasadach
określonych w umowie. Do obliczania odsetek przyjmuje się, że rok
liczy 365 dni.

Art. 53 zmieniony przez ustawę z dnia 9 kwietnia 1999 r. o zmianie ustawy o Banko-
wym Funduszu Gwarancyjnym oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 40, poz 399)
z dniem 21 maja 1999 r.

1. Rodzaje oprocentowania wkładu. Oprocentowanie wkładu może
   być ustalone w umowie jako stałe bądź zmienne. Jeżeli strony określiły
   w umowie wysokość oprocentowania, ale nie zamieściły klauzuli prze-
   widującej możliwość jej zmiany, to należy przyjmować, iż zastrzeżono
   stałą stopę oprocentowania (uchwała SN z dnia 26 listopada 1991 r.,
   HICZP 121/91, OSNC 1992, nr 6, poz. 99).

2. Przesłanki zastrzeżenia zmiennej stopy oprocentowania. Dla

skuteczności zastrzeżenia zmiennej stopy oprocentowania wkładu ko-

155

Prawo bankowe

Art. 54

bankowe W

nieczne jest określenie w umowie okoliczności (przesłanek faktycz-
nych) zmiany stopy oprocentowania przez bank oraz - choćby w spo-
sób ogólny — relacji między sytuacją uzasadniającą zmianę a rozmia-
rem zmiany (uchwała SN z dnia 6 marca 1992 r., III CZP 141/91, OG
1992, nr 4, poz. 72 z glosą W. Pyzioła oraz uchwała SN z dnia 19 maja
1992 r., III CZP 50/92, OSP 1993, z. 6, poz. 119 z glosą W. Pyzioła).

3. Sposób określenia stawek oprocentowania. Określenie stopy
   oprocentowania wraz ze wskazaniem jej rodzaju (stała lub zmienna)
   powinno nastąpić w umowie. Określenie tych stawek w regulaminie
   bankowym lub w ogłaszanych w sposób przewidziany w art. 111 sta-
   wek oprocentowania nie zwalnia stron od ich powtórzenia w umowie
   (zob. uwagi do art. 54). Tego rodzaju regulacja pozwala na traktowanie
   postanowień dotyczących stawek oprocentowania i zasad oprocento-
   wania jako tzw. postanowień uzgodnionych indywidualnie w rozumie-
   niu art. 385¹ § l k.c. [zob. na ten temat R. Tollik, Czy w świetle
   art. 385³pkt 20 kodeksu cywilnego w brzmieniu ustalonym przez ustawę
   z dnia 2 marca 2000 r. (Dz. U. z 2000 r. nr 22, poz. 271) zastrzeżenie
   zmiennej stopy oprocentowania kredytu jest niedozwoloną klauzulą
   umowną? „Prawo Bankowe" 2000, nr 7-8, s. 148 i n.].

4. Okres obliczania odsetek. Należy przyjąć, iż przepis art. 53 zd. 2
   przewidujący, iż do obliczania odsetek przyjmuje się, iż rok liczy 365
   dni jest przepisem bezwzględnie obowiązującym. Realizuje on postulat
   przejrzystości klauzul umownych i ma na celu ochronę interesów kon-
   trahenta banku zapewniając mu możliwość łatwiejszego porównywania
   stawek oprocentowania oferowanych przez poszczególne banki.

Art. 54

1. Otwarcie rachunku bankowego następuje przez zawarcie
   z bankiem umowy na piśmie.

2. Umowa rachunku bankowego powinna określać w szczegól-
   ności:

1. strony umowy,

2. rodzaj otwieranego rachunku,

3. walutę, w jakiej rachunek jest prowadzony,

4. czas, na jaki rachunek został otwarty,

156

Rachunki bankowe Art. 54

5. wysokość oprocentowania i warunki jego zmiany,

6. sposób dysponowania środkami zgromadzonymi na rachunku,

7. terminy wypłaty lub kapitalizacji odsetek,

8. terminy realizacji zleceń posiadacza rachunku,

9. zakres odpowiedzialności banku za terminowe i prawidłowe
   przeprowadzenie rozliczeń pieniężnych oraz wysokość od-
   szkodowania za przekroczenie terminu realizacji dyspozycji
   posiadacza rachunku,

10. tryb i warunki dokonywania zmian umowy,

11. sposób i termin wypowiedzenia lub rozwiązania umowy
    rachunku,

12. zasady rozwiązania umowy w razie niedokonywania na ra-
    chunku żadnych obrotów.

3. W umowie rachunku bankowego określa się ponadto wyso-
kość prowizji i opłat za czynności związane z prowadzeniem ra-
chunku i warunki ich zmiany.

Art. 54 ust. 3 w brzmieniu ustalonym przez ustawę z dnia 23 sierpnia 2001 r o zmianie
ustawy — Prawo bankowe oraz o zmianie innych ustaw (Dz. U Nr 111, poz 1195)
z dniem 7 stycznia 2002 r.

1. Forma umowy rachunku bankowego. Mimo wadliwej redakcji
art. 54 ust. l (jego brzmienie może sugerować, iż zachowanie przez
strony formy pisemnej stanowi przesłankę dojścia umowy do skutku)
należy przyjąć, iż komentowany przepis ustanawia wymóg formy pi-
semnej adprobationem dla umowy rachunku bankowego (art. 74 k.c.).

Umowa rachunku bankowego może być zawarta w sposób określo-
ny w art. 78 k.c. albo też w sposób, o którym mowa w art. 7 (za pomocą
elektronicznych nośników informacji). W tym ostatnim przypadku,
jeżeli zostały dochowane wymogi przewidziane w art. 7 ust. 2 uznaje
się, iż umowa została zawarta na piśmie (ust. 3).

2. Treść umowy. Ze sformułowania przepisu art. 54 ust. 2 in principe
(„umowa rachunku bankowego powinna określać w szczególności,,) nie
należy wnosić, iż każda umowa rachunku bankowego musi uwzględ-
niać wszystkie elementy wymienione w ust. 2 pkt. 1-12 oraz w ust. 3.
Umowa rachunku bankowego dochodzi do skutku, gdy - poza określe-
niem stron - zawiera w swej treści zobowiązanie banku do gromadze-

157

Art. 54 Prawo bankowe

nią środków pieniężnych posiadacza rachunku oraz zobowiązanie do
przeprowadzania rozliczeń pieniężnych (tzw. minimalna treść umowy;
art. 725 k.c.), przy czym można przyjąć - w związku z brzmieniem
art. 50 oraz 51 - iż ewentualne wyłączenie w umowie (wyraźne lub
dorozumiane np. przez wskazanie podtypu rachunku) zobowiązania do
przeprowadzania rozliczeń nie odbiera umowie charakteru umowy ra-
chunku bankowego (co dotyczy np. rachunków oszczędnościowych
sensu stricto). Jeżeli umowa rachunku bankowego zawiera jedynie
elementy „minimalne" (w powyższym znaczeniu tego słowa) wówczas
treść wynikającego z niej stosunku prawnego będzie określana przez
odnośne przepisy prawa, zasady współżycia społecznego oraz ustalone
zwyczaje (art. 56 k.c.), jak również - a właściwie przede wszystkim -
przez postanowienia ogólnych warunków lub regulaminów bankowych
(zob. art. 384-3S5⁴ k.c.).

Nie oznacza to, że wyliczenie elementów treści umowy rachunku
bankowego zawarte w ust. 2 ma znaczenie wyłącznie instrukcyjne.
Pomijając kwestie dowodowe, o których była mowa wyżej, uwzględ-
nienie w umowie elementów, o których mowa (wszystkich bądź niektó-
rych), może w konkretnym przypadku uzasadniać ich zakwalifikowanie
jako tzw. klauzul „indywidualnie uzgodnionych" z konsekwencjami
przewidzianymi w art. 385¹ § l k.c. (z zastrzeżeniem § 3).

Niektóre inne przepisy Prawa bankowego uzupełniają (art. 60 ust. 2)
lub powtarzają (art. 52 i 53) przewidziany w art. 54 ust. 2 wymóg za-
mieszczenia w umowie stosownych elementów; sens tego powtórzenia
nie jest jasny.

3. Publicznoprawny charakter przepisu art. 54. Za problem dysku-
syjny można uznać kwestię, czy przepis art. 54 jest przepisem o cha-
rakterze wyłącznie prywatnoprawnym czy też również i publiczno-
prawnym. Przyjmując ten drugi wariant, można omawiany przepis in-
terpretować jako przepis zawierający publicznoprawny nakaz pod adre-
sem banków zapewnienia, aby zawierane przez nie z klientami umowy
rachunku bankowego zawierały klauzule wymienione w ust. 2 pkt. 1-12
oraz ust. 3 i to bez względu na to, czy kwestie unormowane tymi klau-
zulami zostały (bądź nie) uregulowane w mającym zastosowanie do
danej umowy regulaminie bankowym (za cel tej regulacji można by
uznać ochronę interesów klientów banku). Nierespektowanie tego na-

158

Rachunki bankowe Art. 55

kazu przez bank umożliwiałoby stosowanie odpowiednich środków
nadzorczych przez Komisję Nadzoru Bankowego na podstawie art. 133
ust. l pkt 2 w zw. z art. 138 ust. 3.

4. Rozszerzenie zakresu obligatoryjnej treści umowy. W ramach
ostatniej nowelizacji ustawy Prawo bankowe do przepisu art. 54 doda-
no ust. 3, który przewiduje, iż w umowie rachunku bankowego określa
się ponadto wysokość prowizji i opłat za czynności związane z prowa-
dzeniem rachunku i warunki ich zmiany.

Z ust. 3 wynika, iż niewystarczające jest określenie prowizji i opłat
w ogłoszonym w trybie przewidzianym ustawą regulaminie bankowym
lub w ogólnych warunkach umownych (art. 111). Wysokość prowizji
i opłat powinna być określona (ewentualnie powtórzona) w konkretnej
umowie. Jak można sądzić, celem wprowadzenia nowej regulacji było
uregulowanie dotychczasowej (a ocenianej negatywnie przez klientów
i część doktryny) praktyki banków polegającej na obciążaniu posiada-
czy rachunków coraz to nowymi prowizjami (opłatami) za różne czyn-
ności związane z otwieraniem i prowadzeniem rachunków bankowych.
Zawarcie w umowie odnośnych postanowień umożliwia ich kontrolę
nie tylko z punktu widzenia przepisów o wzorcach umownych (art. 384
i n. k.c.), ale ponadto z punktu widzenia art. 353' k.c. (w zw. z art. 58
k.c.). Praktyka pokaże, czy omawiana zmiana wpłynie korzystnie na
sytuację prawną posiadaczy rachunków.

Art. 55

1. Dowodem zawarcia umowy rachunku oszczędnościowego
   może być książeczka lub inny dokument potwierdzający zawarcie
   umowy. W nazwie dokumentu należy użyć w odpowiednim przy-
   padku wyrazu „oszczędnościowy".

2. Dowód zawarcia umowy rachunku oszczędnościowego jest
   wystawiany jako dokument imienny.

1. Charakter prawny książeczki oszczędnościowej. Znaczenie przepi-
su art. 55 jest wysoce niejasne. Stanowi on, że książeczka oszczędno-
ściowa albo „inny dokument potwierdzający zawarcie umowy" jest
„dowodem zawarcia umowy rachunku oszczędnościowego". Z oma-
wianego przepisu nie wynika natomiast, iż książeczka oszczędnościowa

159

Art. 55 Prawo bankowe

albo inny dokument potwierdzający zawarcie umowy stanowią również
dowód na włożone wkłady oszczędnościowe (jak to przewidywał wy-
raźnie art. 18 poprzednio obowiązującego Prawa bankowego z 1989 r.).
Mimo to należy uznać, że wpis dokumentujący wpłatę określonej sumy
w książeczce oszczędnościowej (w miejscu do tego przeznaczonym)
może być uznany za dowód wniesienia wkładu. Jednak książeczka
oszczędnościowa jest dowodem posiadania wkładu oszczędnościowego
tylko wówczas, gdy znajduje się w rękach osoby w niej wymienionej.
Inaczej jest, gdy znajduje się ona w ręku osoby trzeciej, która o tym
zawiadamia bank, a figurujący w książeczce nie przeczy, że pieniądze
stanowiące wkład rzeczywiście złożyła ta osoba trzecia (wyrok SN
z dnia 12 czerwca 1968 r., III CRN 126/68; niepublikowany).

Na temat znaczenia przepisu art. 55 zob. R. Tollik (w:) Prawo ban-
kowe. Komentarz, s. 146.

2. Imienny charakter książeczki oszczędnościowej. Dowód zawar-
   cia umowy rachunku bankowego może być wystawiany wyłącznie jako
   dokument imienny (ust. 2); stanowi to zmianę w stosunku do regulacji
   art. 18 Prawa bankowego z 1989 r., który dopuszczał wystawianie do-
   wodów na okaziciela na złożone wkłady oszczędnościowe.

3. Przesłanki uznania rachunku bankowego za rachunek oszczęd-
   nościowy. Oszczędnościowy charakter konkretnej umowy rachunku
   bankowego wynika z woli stron tej umowy, która może być wyrażona
   także w sposób dorozumiany (zob. art. 60 k.c. oraz uwagi do art. 50).
   Wprowadzenie przez ustawodawcę nakazu używania w dokumencie
   stwierdzającym zawarcie umowy rachunku oszczędnościowego wyrazu
   „oszczędnościowy" ma na celu -jak należy sądzić - usunięcie ewentu-
   alnych wątpliwości co do charakteru konkretnej umowy rachunku ban-
   kowego.

4. Książeczka oszczędnościowa jako papier wartościowy. Obowią-
   zujące przepisy ustawowe nie stanowią expressis verbis, iż książeczka
   oszczędnościowa lub inny dokument potwierdzający zawarcie umowy
   o rachunek oszczędnościowy mają charakter papieru wartościowego.

Współczesna doktryna prawa cywilnego przyjmuje jednak trafnie
pogląd, wedle którego tzw. zasada numerus clausus papierów warto-
ściowych nie odnosi się do papierów wartościowych imiennych.

160

Rachunki bankowe Art. 55

Przyjmując ten pogląd należy uznać, iż de lege lata książeczka
oszczędnościowa lub inny dokument potwierdzający zawarcie umowy
rachunku oszczędnościowego (np. imienny bon oszczędnościowy) mo-
gą mieć, choć nie muszą, charakter papieru wartościowego.

Charakter papieru wartościowego książeczka oszczędnościowa (lub
inny dokument) ma wówczas, gdy w umowie rachunku oszczędno-
ściowego (w regulaminie bankowym) zawarto klauzulę przewidującą,
iż możliwość realizacji przez posiadacza rachunku jego uprawnień wy-
nikających z umowy wymaga jako przesłanki koniecznej przedstawie-
nia książeczki oszczędnościowej (innego określonego dokumentu)
dłużnikowi (czyli bankowi). W takim przypadku do imiennych książe-
czek oszczędnościowych (innych dokumentów imiennych potwierdza-
jących zawarcie umowy) mają zastosowanie przepisy kodeksu cywil-
nego o imiennych papierach wartościowych; [za uznaniem książeczek
oszczędnościowych za imienne papiery wartościowe opowiedzieli się
m.in. A. Szpunar, Podstawowe problemy papierów wartościowych, PiP
1991, z. 2, s. 13 oraz K. Zawada, Przesłanki przeniesienia wierzytelno-
ści, cz. IV, „Rejent" 1992, nr 3-4, s. 7].

5. Cesja wierzytelności z umowy rachunku oszczędnościowego.

Wierzytelność posiadacza rachunku bankowego z tytułu wniesionego
wkładu, w tym także wkładu oszczędnościowego może zostać przelana
na osobę trzecią, chyba że w umowie rachunku bankowego zastrzeżono
inaczej (art. 509 k.c.). W umowie można zastrzec również, iż skutecz-
ność przelewu jest uzależniona od spełnienia określonych warunków
np. odnośnie do formy umowy przelewu (zob. wyrok SN z dnia
25 marca 1969 r., III CRN 416/68; OSNCP 1970, nr 2, poz. 3).

Do skutecznego przeniesienia na inną osobę wkładu na książeczce
oszczędnościowej niezbędne jest dokonanie zmiany wierzyciela drogą
przelewu stwierdzonego pismem (wyrok SN z dnia 21 stycznia 1970 r.,
III CRN 509/69; niepublikowany), co wynika z treści art. 511 k.c.
Z umowy rachunku bankowego może wynikać wymóg dokonania
wzmianki o przelewie w treści książeczki oszczędnościowej. W przy-
padku, gdy książeczka oszczędnościowa może być uznana za papier
wartościowy (por. wyżej) - co w praktyce jest regułą - przeniesienie
wierzytelności z tytułu wkładu następuje przez przelew (pisemny) po-
łączony z wydaniem książeczki cesjonariuszowi (art. 921⁸ k.c.).

161

Art. 56 Prawo bankowe

6. Inne dowody zawarcia umowy rachunku oszczędnościowego.

Z art. 55 nie wynika, iż wystawienie książeczki oszczędnościowej (lub
innego dokumentu) jest niezbędną przesłanką dojścia do skutku umowy
rachunku oszczędnościowego. Jednak zachowanie formy pisemnej umowy
pociąga za sobą określone skutki dowodowe (zob. uwagi do art. 54).

Innym niż książeczka oszczędnościowa dokumentem potwierdzają-
cym zawarcie umowy rachunku oszczędnościowego może być
w szczególności wypełniony i podpisany przez strony formularz samej
umowy (tak w przypadku umów o rachunek oszczędnościowo-rozli-
czeniowy). Umowa stron może przewidywać również i inne formy
stwierdzania uprawnień posiadacza rachunku do dysponowania wkła-
dem (np. imienne karty plastikowe). Do rachunków oszczędnościowych
znajduje także zastosowanie przepis art. 7 (forma elektroniczna).

Art. 56

1. Środki pieniężne na rachunkach oszczędnościowych jednej
   osoby, niezależnie od liczby zawartych umów, wolne są od zajęcia
   na podstawie sądowego lub administracyjnego tytułu wykonawcze-
   go do wysokości trzykrotnego przeciętnego miesięcznego wynagro-
   dzenia w sektorze przedsiębiorstw, bez wypłat nagród z zysku,
   ogłaszanego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego za
   okres bezpośrednio poprzedzający dzień wystawienia tytułu wyko-
   nawczego.

2. Skarb Państwa nie odpowiada za zobowiązania banków,
   z wyjątkiem zobowiązań, za które przyjął odpowiedzialność z ty-
   tułu gwarancji lub poręczeń.

Art 56 ust 2 w brzmieniu ustalonym przez ustawę z dnia 15 grudnia 2000 r o zmianie
ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym oraz ustawy - Prawo bankowe (Dz U
Nr 122, poz 1316) z dniem l stycznia 2001 r

1. Cel regulacji. Przepis art. 56 ust. l zawiera uzupełnienie katalogu
zwolnień przedmiotowych od egzekucji zawartego w przepisach
art. 829 k.p.c. oraz art. 8 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w ad-
ministracji. Celem regulacji zawartej w art. 56 ust. l jest, z jednej stro-
ny, dodatkowa ochrona minimum egzystencji podmiotu, przeciwko
któremu prowadzona jest egzekucja, z drugiej, zaś zachęcenie do
oszczędzania pieniędzy na rachunkach bankowych w ogóle.

162

Rachunki bankowe Art. 56

2. Zakres przywileju egzekucyjnego. Przywilej egzekucyjny prze-
   widziany w art. 56 ust. l dotyczy środków pieniężnych na rachunkach
   oszczędnościowych jednej osoby, niezależnie od liczby zawartych
   umów (do wysokości określonej w tym przepisie). Bez znaczenia jest,
   czy środki pieniężne, o których mowa, zgromadzone są na rachunkach
   bankowych w jednym czy też w kilku bankach. Omawiany przywilej
   nie dotyczy środków pieniężnych przechowywanych przez bank na
   podstawie umów rachunku bankowego niemających charakteru
   „oszczędnościowego".

3. Skutki zajęcia rachunku. Z chwilą otrzymania od podmiotu pro-
   wadzącego egzekucję (np. komornika) zawiadomienia o zajęciu ra-
   chunku oszczędnościowego bank prowadzący rachunek zobowiązany
   jest do niedokonywania wypłat z rachunku do wysokości zajętej wie-
   rzytelności oraz do bezzwłocznego przekazania zajętej kwoty na po-
   krycie należności wierzyciela (art. 889 k.p.c.). Przy wykonywaniu tego
   obowiązku bank zobowiązany jest do uwzględnienia kwoty objętej
   zwolnieniem od egzekucji. W przypadku gdyby wysokość kwoty egze-
   kwowanej przekraczała wysokość kwoty objętej przywilejem egzeku-
   cyjnym, bank powinien przekazać jedynie nadwyżkę, powiadamiając
   organ prowadzący egzekucję o przeszkodzie do przekazania całości
   egzekwowanej sumy. Bank nie może powoływać się przy tym na fakt
   (zresztą z reguły mu nieznany), iż posiadacz rachunku posiada również
   w innych bankach rachunki oszczędnościowe.

4. „Jednorazowy" charakter przywileju. Przywilej egzekucyjny
   przewidziany w art. 56 ust. l ma charakter jednorazowy w tym znacze-
   niu, iż bank (a także posiadacz rachunku) tylko raz może się na niego
   powołać w ramach konkretnego zajęcia. Jeżeli postępowanie egzeku-
   cyjne nie zostało zakończone, a posiadacz rachunku pobrał z rachunku
   kwotę zwolnioną od zajęcia, a następnie wpłacił na rachunek określoną
   sumę, to suma ta objęta jest w całości skutkami zajęcia i powinna być
   bezzwłocznie przekazana na pokrycie należności wierzyciela.

5. Zajęcie rachunku wspólnego. W przypadku rachunku oszczędno-
   ściowego wspólnego zwolnienie od zajęcia dotyczy każdego współpo-
   siadacza rachunku z osobna bez względu na to, czy egzekucja jest pro-
   wadzona przeciwko jednemu ze współposiadaczy czy też przeciwko

163

Art. 57

Prawo bankowe

kilku (wszystkim) spośród nich. Oznacza to, iż przy wykonywaniu
obowiązku przewidzianego w art. 889 k.p.c. bank powinien uwzględnić
stosowną wielokrotność kwoty, o której mowa w art. 56 ust. l (czyli
zarezerwować na rachunku kwotę przypadającą na każdego z pozosta-
łych współposiadaczy rachunku). Ewentualna późniejsza wpłata na
rachunek -bez względu na to, przez którego ze współposiadaczy zo-
stała dokonana - podlega przekazaniu na zaspokojenie wierzyciela
tylko w zakresie przekraczającym rezerwę zastrzeżoną dla pozostałych
współposiadaczy rachunku.

6. Odesłanie. Przepis art. 56 ust. l należy stosować per analogiom do
   rachunków oszczędnościowych prowadzonych przez kasy zapomogowo-
   pożyczkowe (uchwała składu 7 sędziów SN z dnia 22 grudnia 1979 r.,
   OSNCP 1980, nr 4, poz. 64 z glosą M. Bączyka, „Nowe Prawo" 1981, nr 2).

7. Bezprzedmiotowość przepisu art. 56 ust. 2. Przepis art. 56 ust. 2
   jest bezprzedmiotowy. Potwierdza on jedynie to, co wynika z zasad
   ogólnych. Do odpowiedzialności Skarbu Państwa z tytułu gwarancji
   i poręczeń stosuje się przepisy ustawy dnia 8 maja 1997 r. o poręcze-
   niach i gwarancjach udzielonych przez Skarb Państwa oraz niektóre
   osoby prawne (Dz. U. Nr 79, poz. 484 ze zm.).

Art. 57

1. W razie śmierci posiadacza rachunków oszczędnościowych,
bank jest obowiązany wypłacić z tych rachunków:

1. kwotę wydatkowaną na koszty pogrzebu posiadacza rachun-
   ku - osobie, która przedstawi rachunki stwierdzające wyso-
   kość poniesionych przez nią wydatków - w wysokości nie
   przekraczającej kosztów urządzenia pogrzebu zgodnie ze
   zwyczajami przyjętymi w danym środowisku,

2. kwotę nie wyższą niż przypadające na ostatni miesiąc przed
   śmiercią posiadacza rachunku dwudziestokrotne przeciętne
   miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw bez
   wypłat nagród z zysku, ogłaszane przez Prezesa Głównego
   Urzędu Statystycznego, nie przekraczającą jednak wysokości
   środków na rachunku - osobie, którą posiadacz rachunku
   wskazał w umowie.

164

Rachunki bankowe Art. 57

2. Przepis ust. l nie dotyczy rachunków, o których mowa w art. 52.

3. Kwoty, o których mowa w ust. l, nie wchodzą do spadku po
   posiadaczu rachunku.

1. Uwagi ogólne. Przepis art. 57 reguluje uprawnienia osób trzecich
   do wkładu zgromadzonego na rachunkach bankowych po śmierci ich
   posiadacza. Regulacja ta budzi w doktrynie i praktyce bankowej szereg
   wątpliwości m.in. odnośnie do jej stosunku do przepisów prawa spad-
   kowego [zob. R. Tollik (w:) Prawo bankowe..., s. 154-162 z powoły-
   waną tam literaturą i orzecznictwem].

2. Koszty pogrzebu. Zgodnie z art. 57 ust. l w razie śmierci posiada-
   cza rachunków oszczędnościowych osoba, która poniosła wydatki
   związane z pogrzebem posiadacza rachunku i która przedstawiła ra-
   chunki stwierdzające wysokość tych wydatków, może żądać od banku
   prowadzącego rachunek oszczędnościowy wypłacenia jej kwoty stano-
   wiącej równowartość tych wydatków. Jest bez znaczenia, czy osoba ta
   należy do kręgu spadkobierców po zmarłym posiadaczu rachunku.

Roszczenie, o którym mowa, ogranicza się jednak do kwoty nie-
przekraczającej kosztów urządzenia pogrzebu zgodnie ze zwyczajami
przyjętymi w danym środowisku (jest więc - mówiąc najogólniej -
związana ze statusem społecznym zmarłego). Wypłacona przez bank
kwota nie wchodzi do spadku po posiadaczu rachunku (ust. 3). Ponadto
- zgodnie z ust. 2 - roszczenie, o którym mowa, nie może być realizo-
wane ze środków zgromadzonych na wspólnym rachunku oszczędno-
ściowym (art. 52).

3. Samoistność roszczenia o zwrot kosztów pogrzebu. Osoba do-
magająca się zwrotu kosztów urządzenia pogrzebu na podstawie art. 57
ust. l pkt l nie musi przedstawiać bankowi książeczki oszczędnościo-
wej zmarłego (lub innego dowodu zawarcia umowy). Należy przyjąć,
że bank, który otrzymał żądanie wypłaty od osoby przedstawiającej
rachunki, o których mowa w ust. l pkt l, nie może - z powołaniem się
na tajemnicę bankową - odmówić tej osobie informacji o fakcie pro-
wadzenia rachunku oszczędnościowego dla osoby zmarłej (argument
żart. 104 ust. l pkt 1). W przypadku, gdy ilość środków zgromadzo-
nych na rachunkach oszczędnościowych w danym banku nie wystarcza
na pełne pokrycie kosztów urządzenia pogrzebu bank zobowiązany jest

165

Art. 57 Prawo bankowe

jedynie do wypłacenia sumy mieszczącej się w granicach tzw. salda
dodatniego rachunku (choćby umowa zawarta ze zmarłym przewidy-
wała jego uprawnienie do spowodowania debetu na rachunku; upraw-
nienie to przechodzi bowiem - moim zdaniem - na spadkobierców
zmarłego). W omawianym przypadku osoba, która poniosła koszty
urządzenia pogrzebu może domagać się reszty swojej należności od
innego banku prowadzącego rachunek oszczędnościowy zmarłego.
Bank, który - z powodów, o których mowa - pokrył jedynie część
kosztów urządzenia pogrzebu, powinien zwrócić przedstawione przez
osobę uprawnioną rachunki po dokonaniu na nich wzmianki o częścio-
wym pokryciu kosztów (argument z art. 465 k.c. per analogiam).

4. Zakres roszczenia o zwrot kosztów pogrzebu. Kwestią kontro-
wersyjną jest, czy koszty urządzenia pogrzebu obejmują również koszty
postawienia nagrobka. Stanowisko pozytywne w tej kwestii zajął SN
w orzeczeniach z dnia 10 grudnia 1962 r., I PR 244/62, OSNCP 1964,
nr l, poz. 11, oraz z dnia 13 listopada 1969 r., II CR 326/69, OSPiKA
1971, z. 7-8, poz. 140; [co do poglądów doktryny zob. R. Tollik (w:)
Prawo bankowe..., s. 156-157 wraz z powoływaną tam literaturą].

Według R. Tollika [(w:) Prawo bankowe..., s. 158] bank ponosi
ryzyko wypłaty kosztów pogrzebu w wysokości przewyższającej
koszty urządzenia pogrzebu zgodnie ze zwyczajami przyjętymi w da-
nym środowisku (spadkobiercy posiadacza rachunku mogą teoretycznie
dochodzić od banku zwrotu nadwyżki wypłaconej z naruszeniem po-
wyższej reguły).

5. Charakter prawny dyspozycji wkładem oszczędnościowym na
wypadek śmierci. Charakter prawny dyspozycji wkładem oszczędno-
ściowym na wypadek śmieci (art. 57 ust. l pkt 2) był (od chwili wpro-
wadzenia tej instytucji do polskiego porządku prawnego w 1964 r.)
i jest nadal (na gruncie ustawy Prawo bankowe z 1997 r.) przedmiotem
kontrowersji doktrynalnych; [zob. literatura powoływana przez R. Tol-
lika (w:) Prawo bankowe..., s. 155 (przypis). Z najnowszej literatury -
zob. A. Szpunar, Wypłaty z rachunku oszczędnościowego po śmierci
jego posiadacza, KPP 1998, nr 3, s. 409-422 oraz W. Pyzioł, Pozate-
stamentowe formy dysponowania wkładem oszczędnościowym na wy-
padek śmierci, (w:) Księga Pamiątkowa dla uczczenia pracy naukowej
Profesora Kazimierza Kruczałaka, t. V, 1999, s. 357-366].

166

Rachunki bankowe Art. 57

Zdaniem A. Szpunara dyspozycja wkładem oszczędnościowym na
wypadek śmierci ma charakter dwustronny i mieści się w ramach kon-
strukcji umowy o świadczenie na rzecz osoby trzeciej (art. 393 k.c.).
Według innego poglądu (W. Pyzioł) dyspozycja, o której mowa, ma
charakter jednostronny (tzw. uprawnienie prawokształtujące) i stanowi
formę rozrządzenia majątkiem na wypadek śmierci (ustawowy wyjątek
od zasady przewidzianej w art. 941 k.c.); [szczegółowe uzasadnienie
tego poglądu - zob. W. Pyzioł, Pozatestamentowe formy..., s. 363 i n.].

Dalsze wywody opierają się na kwalifikacji dyspozycji wkładem na
wypadek śmierci jako czynności prawnej o charakterze jednostronnym,
do której można stosować w drodze ostrożnej analogii przepisy kodek-
su cywilnego dotyczące testamentu.

6. Wyłączenie uprawnienia w odniesieniu do rachunków wspól-
   nych. Uprawnienie do dokonania dyspozycji wkładem na wypadek
   śmierci przysługuje posiadaczowi rachunku oszczędnościowego bez
   względu na jego rodzaj, a więc także posiadaczowi rachunku oszczęd-
   nościowo-rozliczeniowego. Uprawnienie to nie przysługuje współpo-
   siadaczowi rachunku wspólnego (art. 52).

7. Podmiotowy zakres dyspozycji. De lege lata beneficjentem dys-
   pozycji może być każda osoba, a więc nie tylko osoba fizyczna, ale
   również i osoba prawna. Dyspozycja może być dokonana na rzecz kilku
   osób. W takim przypadku posiadacz rachunku powinien określić sumę
   (lub część limitu ustawowego, np. w procentach), która ma przypaść
   każdej z tych osób. Komplikacje powstają wówczas, gdy w różnym
   czasie dokonano kilku dyspozycji na sumę przekraczającą limit usta-
   wowy.

8. Ilościowy zakres dyspozycji. Ustawowy limit wypłat z tytułu dys-
   pozycji wyznacza jedynie górną granicę roszczenia osoby uprawnionej
   wobec banku. Oznacza to, iż posiadacz rachunku może wskazać
   w dyspozycji dowolną sumę pieniężną. Jest to o tyle zrozumiałe, że
   w chwili dokonywania dyspozycji limit ustawowy może być różny od
   limitu obowiązującego w chwili śmierci posiadacza rachunku. Dopusz-
   czalne jest określenie tej sumy w sposób pośredni, np. w ten sposób, iż
   wypłacona ma być kwota w pełnej wysokości limitu ustawowego lub
   określonej jego części.

167

Art. 57

Prawo bankowe

9. Odwołanie (zmiana) dyspozycji. Posiadacz rachunku może
   w każdym czasie odwołać lub zmienić dokonaną przez siebie dyspozy-
   cję bez zgody banku.

10. Konsekwencje prawne złożenia dyspozycji w więcej niż jednym
    banku. De lege lata możliwe jest posiadanie rachunków oszczędno-
    ściowych w kilku bankach. Osoba, która posiada takie rachunki w kilku
    bankach, może w każdym z nich złożyć dyspozycję, o której mowa
    w art. 57 ust. l pkt 2, a każdy z tych banków jest zobowiązany samo-
    dzielnie do wypłaty wkładu (w granicach limitu ustawowego) na rzecz
    beneficjenta dyspozycji. Rzecz jasna, może to w rezultacie doprowa-
    dzić do wypłat, których łączna wysokość przekroczy limit określony
    ustawą. Powstaje więc pytanie o ocenę skutków tego rodzaju sytuacji.

Należy przyjąć, iż ocena ta zależy wyłącznie od chwili dokonania
poszczególnych dyspozycji. W związku z tym, za zgodną z prawem
należy uznać wypłatę dokonaną na podstawie ostatniej (czasowo) dys-
pozycji (art. 947 k.c. per analogiom; dla uproszczenia zakładam, iż
wypłata ta wyczerpuje limit ustawowy). Osoby, które otrzymały wy-
płaty na podstawie dyspozycji wcześniejszych, powinny być traktowa-
ne jako osoby otrzymujące świadczenie nienależne; są one zobowiąza-
ne do zwrotu uzyskanej sumy na żądanie banku według zasad ogól-
nych.

11. Stosowanie przepisów prawa spadkowego. Ponieważ dyspozycja
wkładem oszczędnościowym na wypadek śmierci jest rozrządzeniem
majątkowym na wypadek śmierci (zob. wyżej), to z natury rzeczy nie
można jej traktować jako darowizny. W związku z tym do wypłat
z tytułu dyspozycji nie można stosować przepisów art. 991, 993, 994
oraz 1000 k.c.

Powyższe oznacza, iż beneficjant dyspozycji nie jest zobowiązany
do jakichkolwiek świadczeń na rzecz spadkobierców zmarłego posia-
dacza rachunku i to bez względu na to, czy sam należy, czy też nie, do
ich grona.

Kwota wypłacona w wykonaniu dyspozycji nie wchodzi do spadku
po posiadaczu rachunku (art. 57 ust. 3). Praktyczne znaczenie tego
unormowania ogranicza się do sytuacji, gdy osoba, która otrzymała
wypłatę z tytułu dyspozycji należy do grona spadkobierców po posia-
daczu rachunku. Polega ono na tym, że suma objęta dyspozycją nie

168

Rachunki bankowe Art. 58

podlega przepisom o zarządzie majątkiem spadkowym oraz przepisom
o dziale spadku. Suma ta nie jest również brana pod uwagę przy ustala-
niu wartości stanu czynnego spadku jako podstawy do określenia za-
kresu ograniczonej odpowiedzialności za długi spadkowe (art. 1031
k.c.).

12. Krytyka aktualnej regulacji prawnej. Aktualna regulacja prawna
dyspozycji wkładem oszczędnościowym na wypadek śmierci budzi
poważne zastrzeżenia merytoryczne. Nie uwzględnia ona w sposób
wystarczający realiów funkcjonowania polskiego systemu bankowego
po roku 1989 (od kiedy stało się możliwe posiadanie rachunków ban-
kowych przez jedną osobę w więcej niż jednym banku). W szczególno-
ści istotne problemy powstają w sytuacji, gdy dokonano dyspozycji
w kilku bankach. Wówczas wypłata wkładu osobie wskazanej w dys-
pozycji nie ma skutku zwalniającego bank względem spadkobierców
posiadacza rachunku, jeżeli nastąpiła w wykonaniu dyspozycji „uchy-
lonej" następnie przez kolejną dyspozycję dokonaną w innym banku.
Oznacza to dla każdego z banków, w którym dokonano dyspozycji,
określone ryzyko, któremu nie jest on w stanie się przeciwstawić. Każ-
dy bowiem z tych banków (z wyjątkiem banku, w którym dokonano
ostatniej dyspozycji) musi się liczyć z koniecznością zwrotu spadko-
biercom posiadacza rachunku całego wkładu bez pewności, czy odzy-
ska tę sumę od osoby, która ją podjęła na podstawie uchylonej następ-
nie dyspozycji. Należy więc postulować - de legeferenda - albo istot-
ną modyfikację aktualnych przepisów dotyczących omawianego za-
gadnienia, albo wręcz ich całkowite uchylenie.

Art. 58

W razie gdy umowa rachunku oszczędnościowego nie stanowi
inaczej, ulega ona rozwiązaniu, jeżeli w ciągu 5 lat nie dokonano na
rachunku żadnych obrotów poza okresowym dopisywaniem odse-
tek, a stan środków na rachunku nie przekracza kwoty minimalnej
ustalonej w umowie.

1. Przyczyny wygaśnięcia umowy rachunku oszczędnościowego.

Umowa rachunku oszczędnościowego może wygasnąć z różnych przy-
czyn (rozwiązanie umowy w drodze porozumienia stron, wypowiedze-

169

Art. 58 Prawo bankowe

nie umowy przez posiadacza rachunku lub bank w trybie art. 730 k.c.,
wygaśnięcie umowy zawartej na czas oznaczony z upływem umówio-
nego terminu). Przepis art. 58 przewiduje szczególny przypadek roz-
wiązania umowy ex lege w razie zajścia określonych w nim przesłanek.
Celem regulacji zawartej w art. 58 jest zwolnienie banku z konieczno-
ści utrzymywania rachunków „martwych", tzn. takich, z których posia-
dacz rachunku de facto nie korzysta; prowadzenie takich rachunków
wymaga ponoszenia przez bank określonych kosztów bez jakiejkolwiek
rekompensaty w postaci możności obracania zdeponowanymi na ra-
chunku środkami pieniężnymi.

2. Znaczenie określenia kwoty minimalnej. Podstawową przesłanką
rozwiązania umowy na podstawie art. 58 jest określenie w umowie
rachunku oszczędnościowego kwoty minimalnej, czyli minimalnego
wkładu. Kwota ta może być, choć nie musi, równa wysokości tzw.
wkładki zawiązkowej, czyli kwoty, która powinna być - na żądanie
banku - wpłacona przy zawieraniu umowy (wymóg wpłaty wkładki
zawiązkowej przy zawarciu umowy przewidują niekiedy odnośne re-
gulaminy bankowe).

Drugą konieczną przesłanką rozwiązania umowy jest brak jakich-
kolwiek obrotów na rachunku (poza okresowym dopisywaniem odse-
tek) w ciągu pięciu lat z równoczesnym utrzymywaniem się - przez
cały ten okres - stanu środków na rachunku w wysokości nieprzekra-
czającej kwoty minimalnej. Omawiana przesłanka musi zostać zreali-
zowana w całości, tzn. rozwiązanie umowy nastąpi, jeżeli w okresie
pięcioletnim dokonywano wprawdzie obrotów na rachunku (czyli do-
konywano wpłat lub wypłat), ale obroty te nie doprowadziły do prze-
kroczenia stanu rachunku powyżej kwoty minimalnej (co zresztą jest
przypadkiem raczej wyłącznie teoretycznym).

Rozwiązanie umowy nie nastąpi, jeśli w wyniku dopisania należ-
nych odsetek stan rachunku przekroczy kwotę minimalną.

3. Charakter przepisu art. 58. Należy uznać, iż przepis art. 58 ma
charakter tzw. przepisu semiimperatywnego. Strony mogą w umowie
przedłużyć okres pięcioletni trwania umowy mimo braku obrotów na
rachunku; nie mogą natomiast go skrócić. Strony mogą również wyłą-
czyć w ogóle zastosowanie omawianego przepisu (wystarczy w tym
względzie nieokreślenie w umowie kwoty minimalnej).

170

Rachunki bankowe Art. 59

4. Skutki rozwiązania umowy. Rozwiązanie umowy w trybie art. 58
   skutkuje powstaniem stanu wymagalności roszczenia posiadacza ra-
   chunku o zwrot środków zgromadzonych na rachunku. Roszczenie to
   podlega przedawnieniu z upływem lat 10 (art. 731 k.c.).

5. Przedmiotowy zakres obowiązywania art. 58. Przepis art. 58 nie
   ma zastosowania do umów rachunku bankowego niemających charak-
   teru oszczędnościowego. Umowy takie mogą jednak zawierać klauzulę
   przewidującą rozwiązanie (wygaśnięcie) umowy w sytuacjach takich
   samych lub podobnych do sytuacji uregulowanych w art. 58.

Art. 59

Osoba małoletnia może posiadać rachunek oszczędnościowy,
a po ukończeniu 13 lat dysponować środkami pieniężnymi znajdu-
jącymi się na tym rachunku, o ile nie sprzeciwi się temu na piśmie
jej przedstawiciel ustawowy.

1. Znaczenie regulacji. Zawarte w art. 59 in principe stwierdzenie, iż
   osoba małoletnia może posiadać rachunek oszczędnościowy stanowi
   oczywiste superfluum. Zdolność osób małoletnich (bez względu na
   wiek) do bycia stroną umowy rachunku bankowego wynika z zasad
   ogólnych (art. 8 k.c.) i odnosi się do wszelkich odmian tej umowy
   (a nie tylko do umów o rachunek oszczędnościowy).

2. Zawarcie umowy. Umowa rachunku oszczędnościowego, której
   stroną ma być osoba małoletnia poniżej lat 13, może być zawarta
   w imieniu tej osoby wyłącznie przez jej przedstawiciela ustawowego.
   Małoletni, który ukończył 13 lat, może samodzielnie zawrzeć taką
   umowę, ale jej ważność uzależniona jest od potwierdzenia przez przed-
   stawiciela ustawowego (art. 18 § l k.c.).

3. Dysponowanie wkładem przez małoletniego. Po ukończeniu lat
   13 małoletni posiadacz rachunku oszczędnościowego może dyspono-
   wać środkami pieniężnymi znajdującymi się na rachunku (o ile nie
   sprzeciwi się temu na piśmie jego przedstawiciel ustawowy).

W pojęciu dysponowania środkami pieniężnymi znajdującymi się
na rachunku mieści się podejmowanie wypłat z rachunku oraz wyda-
wanie poleceń przeprowadzenia rozliczeń pieniężnych (jeżeli umowa

171

Art. 59 Prawo bankowe

nie wyłącza w ogóle dokonywania rozliczeń jak to jest np. w przypadku
wkładów oszczędnościowych, na które wystawiona została książeczka
oszczędnościowa).

W pojęciu, o którym mowa, nie mieszczą się natomiast wpłaty na
rachunek, jako że nie dotyczą one środków znajdujących się na rachun-
ku [inaczej R. Tollik (w:) Prawo bankowe..., s. 164]. Zob. uwagi w pkt. 4.

Należy przyjąć, iż przyznanie małoletniemu, który ukończył lat 13,
prawa do dysponowania środkami pieniężnymi znajdującymi się na
jego rachunku jest równoznaczne z przyznaniem mu pełnej zdolności
do czynności prawnych w omawianym zakresie. Oznacza to m.in., iż
małoletni może dokonać przelewu wierzytelności z tytułu wkładu na
jego rachunku; może również ustanowić zastaw na tej wierzytelności.

4. Charakter prawny wpłaty na rachunek bankowy. Wpłata na
rachunek bankowy jest czynnością prawną o charakterze rozporządza-
jącym (wpłacający traci własność wpłacanych pieniędzy na rzecz ban-
ku, uzyskując w zamian wierzytelność względem banku o zwrot wnie-
sionego wkładu). Do wpłat na rachunek oszczędnościowy dokonywa-
nych przez jego małoletniego posiadacza należy stosować reguły ogól-
ne zawarte w kodeksie cywilnym

I tak małoletni, który nie ukończył 13 lat, nie może samodzielnie
dokonywać wpłat na swój rachunek oszczędnościowy (może to uczynić
wyłącznie jego przedstawiciel ustawowy). Małoletni powyżej lat 13 może
bez zgody swego przedstawiciela ustawowego wpłacać na swój rachu-
nek oszczędnościowy kwoty stanowiące jego zarobek (art. 21 k.c.), jak
również kwoty oddane mu przez przedstawiciela ustawowego do swo-
bodnego użytku (art. 22 k.c.). Wpłata kwot pochodzących z innych
źródeł (np. sum uzyskanych z tytułu nagród konkursowych) wymaga
dla swej skuteczności zgody przedstawiciela ustawowego (art. 17).

Rzecz jasna techniczno-organizacyjne realia pracy banku nie dają
możliwości kontrolowania (poza sytuacjami skrajnymi; np. w przypad-
ku wpłaty szczególnie wysokiej kwoty), z jakich źródeł pochodzą pie-
niądze wpłacane przez małoletniego na jego rachunek oszczędnościo-
wy. Mając na względzie ochronę uzasadnionych interesów banków,
należy postulować de lege ferenda zmianę treści art. 59 polegającą na
przyznaniu małoletniemu, który ukończył 13 lat, pełnej zdolności do
czynności prawnych w zakresie wszelkich czynności związanych

172

Rachunki bankowe Art. 59

z wykonywaniem umowy o rachunek oszczędnościowy (przy zachowa-
niu prawa sprzeciwu przedstawiciela ustawowego).

5. Sposób dysponowania wkładem przez małoletniego. Ustawa nie
   przewiduje żadnych ograniczeń odnośnie do sposobu (formy) dyspo-
   nowania przez małoletniego środkami pieniężnymi znajdującymi się na
   jego rachunku oszczędnościowym. W szczególności, należy przyjąć, iż
   małoletni może dysponować wkładem także przy użyciu kart płatni-
   czych oraz czeków [inaczej - moim zdaniem nietrafnie - R. Tollik (w.)
   Prawo bankowe..., s. 164; autor ten pomija, iż prawo czekowe nie za-
   wiera szczególnych przepisów normujących kwestię zdolności czeko-
   wej oraz zdolności do czynności czekowych]. Nie ma również prze-
   szkód do korzystania przez małoletniego z możliwości dysponowania
   wkładem przy użyciu elektronicznych sposobów przesyłania oświad-
   czeń woli (np. przez Internet; zob. art. 7).

6. Swoboda dysponowania wkładem przez małoletniego. Należy
   przyjąć, iż małoletni, który ukończył 13 lat, może -jeżeli umowa ra-
   chunku oszczędnościowego nie stanowi inaczej - dysponować środka-
   mi pieniężnymi znajdującymi się na jego rachunku oszczędnościowym
   w sposób całkowicie swobodny (argument z art. 51). Bank nie jest ani
   zobowiązany, ani też uprawniony do kontrolowania sposobu, w jaki
   małoletni dysponuje swoim wkładem; nie może w szczególności żądać
   od niego jakichkolwiek informacji co do celu jego dyspozycji. Prawo
   sprzeciwu przedstawiciela ustawowego (art. 59) jest de lege lata jedyną
   dopuszczalną formą kontroli i nadzoru nad dyspozycjami małoletniego
   posiadacza rachunku oszczędnościowego.

7. Dyspozycja małoletniego posiadacza rachunku na wypadek
   śmierci. Za kwestię sporną należy uznać to, czy małoletni może doko-
   nywać dyspozycji wkładem na wypadek śmierci (art. 57 ust. l pkt 2).
   Przeciwko takiej możliwości wypowiada się R. Tollik [(w:) Prawo
   bankowe..., s. 164]. Można oponować, iż dysponowanie wkładem
   oszczędnościowym na wypadek śmierci mieści się w pojęciu dyspono-
   wania środkami pieniężnymi znajdującymi się na rachunku bankowym,
   zaś przepis art. 59 - jako przepis szczególny - wyłącza zastosowanie
   reguły zawartej w art. 19 k.c. Omawiana kwestia ma jednak raczej wy-
   łącznie znaczenie teoretyczne.

173

Art. 59

Prawo bankowe

8. Niedopuszczalność dyspozycji powodujących powstanie zadłu-
   żenia na rachunku. Przepis art. 59 dotyczy jedynie środków pienięż-
   nych znajdujących się na rachunku oszczędnościowym (czyli środków
   w granicach tzw. salda dodatniego). Małoletni nie jest uprawniony do
   dokonywania dyspozycji powodujących powstanie tzw. salda debeto-
   wego na rachunku, chyba że umowa rachunku oszczędnościowego
   (potwierdzona przez przedstawiciela ustawowego - art. 18 k.c.) stanowi
   inaczej. Należy jednak mieć na względzie, iż - z uwagi na techniczno-
   organizacyjne warunki pracy banku - nie jest możliwe całkowite wy-
   eliminowanie niebezpieczeństwa spowodowania powstania salda de-
   betowego (czyli zaciągnięcia kredytu) przez małoletniego posiadacza
   rachunku wbrew postanowieniom umowy.

9. Sprzeciw przedstawiciela ustawowego. Przedstawiciel ustawowy
   małoletniego posiadacza rachunku oszczędnościowego może sprzeci-
   wić się samodzielnemu dysponowaniu przez niego środkami znajdują-
   cymi się na rachunku. Sprzeciw powinien być zgłoszony pisemnie; jest
   on skuteczny z chwilą, gdy doszedł do banku w taki sposób, że mógł on
   zapoznać się z jego treścią (art. 61 k.c.). Postanowienia umowy (lub
   regulaminu bankowego) mogą określać, w której jednostce organiza-
   cyjnej banku sprzeciw powinien zostać złożony (np. tylko w oddziale
   prowadzącym rachunek).

Sprzeciw przedstawiciela ustawowego może polegać na całkowi-
tym pozbawieniu małoletniego prawa dysponowania wkładem; może
jednak także zmierzać jedynie do ograniczenia uprawnień małoletniego
do dysponowania wkładem (np. w ramach sprzeciwu przedstawiciel
ustawowy może określić kwotowy limit wypłat w określonym czasie).
W przypadku, gdy bank zrealizuje dyspozycję małoletniego posiadacza
rachunku wbrew sprzeciwowi przedstawiciela ustawowego ponosi od-
powiedzialność na zasadach ogólnych (art. 471 k.c.), co praktycznie
oznacza, iż dyspozycja ta nie doprowadzi do definitywnego obciążenia
rachunku małoletniego.

10. Art. 59 pr. bank. a przepisy prawa rodzinnego. Należy przyjąć,
że uprawnienie małoletniego do dysponowania środkami pieniężnymi
znajdującymi się na jego rachunku nie wyłącza - wynikających z ko-
deksu rodzinnego i opiekuńczego - uprawnień przedstawiciela usta-
wowego w tym zakresie.

174

Rachunki bankowe Art. 60

11. Sytuacja prawna osób ubezwłasnowolnionych. Przepis art. 59 -
jako przepis o charakterze szczególnym - odnosi się wyłącznie do osób
małoletnich. Sytuacje, osób pełnoletnich ubezwłasnowolnionych całko-
wicie lub częściowo oraz osób małoletnich ubezwłasnowolnionych
całkowicie należy oceniać bezpośrednio według odnośnych przepisów
kodeksu cywilnego (art. 13 i n.).

Art. 60

1. W razie zgłoszenia bankowi utraty dowodu zawarcia umowy
   rachunku oszczędnościowego, czeku lub blankietu czeku, bank jest
   odpowiedzialny za wypłaty gotówkowe, a także za przelewy dokonane
   w jednostce organizacyjnej banku prowadzącej rachunek oszczęd-
   nościowy, od chwili otrzymania przez tę jednostkę zgłoszenia.

2. W umowie zawartej między bankiem a posiadaczem rachun-
   ku bankowego powinna być określona odpowiedzialność banku za
   dokonane w innych przypadkach wypłaty gotówkowe po otrzyma-
   niu zgłoszenia utraty dokumentów, o których mowa w ust. 1.

1. Uwagi ogólne. Norma prawna zawarta w przepisie art. 60 została
zredagowana w sposób wadliwy, nieuwzględniający ogólnych zasad
prawa cywilnego. Wypłata wkładu znajdującego się. na rachunku ban-
kowym (każdym, nie tylko oszczędnościowym) osobie nieuprawnionej
nie zwalnia - co do zasady - banku od obowiązku powtórnego świadcze-
nia na rzecz uprawnionego (czyli posiadacza rachunku bądź jego przed-
stawiciela ustawowego albo pełnomocnika). Nie można więc w takim
przypadku mówić w ogóle o odpowiedzialności banku za skutki wypłaty
dokonanej do rąk osoby nieuprawnionej (wyrok SN z dnia 28 maja 1999 r.,
m CKN 196/98, OSP 2000, z. 7-8, poz. 115, s. 382 i n., z glosą A. Janiaka).

Zob. na ten temat - W. Pyzioł, Umowa rachunku bankowego,
s. 146 i n. wraz z literaturą tam cytowaną oraz K. Zawada (w:) Kodeks
cywilny. Komentarz, t. II, pod red. K. Pietrzykowskiego, s. 637 i n.
Z najnowszej literatury zob. K. Oplustil, Skutki wypłaty wkładu osobie
nieuprawnionej (Uwagi na tle nowej ustawy o ochronie niektórych
praw konsumentów), „Prawo Bankowe" 2000, nr 11.

2. Obowiązek banku dochowania staranności przy dokonywaniu
wypłat z rachunku. Zgodnie z art. 65 bank dokonujący wypłat z ra-

175

Art. 60 Prawo bankowe

chunku bankowego jest obowiązany sprawdzić autentyczność i prawi-
dłowość formalną dokumentu stanowiącego podstawę do wypłaty oraz
tożsamość osoby dającej zlecenie. Wypłata wkładu osobie nieupraw-
nionej jest z reguły następstwem nieskuteczności działań podjętych
przez bank w wykonaniu tego obowiązku. Wina banku (lub jej brak)
w omawianym zakresie jest bez znaczenia - bank ponosi pełne ryzyko
wypłaty wkładu osobie nieuprawnionej w tym znaczeniu, iż spełnienie
przez niego świadczenia ma skutek zwalniający jedynie w takim zakre-
sie, w jakim wierzyciel (czyli posiadacz rachunku) ze świadczenia sko-
rzystał (art. 452 k.c.).

3. Znaczenie przepisu art. 60 pr. bank. Znaczenie prawne regulacji
   zawartej w art. 60 ust. l należy - w kontekście uwag zamieszczonych
   wyżej - uznać za sporne. Jak się wydaje, sprowadza się ono do wyłą-
   czenia możliwości obciążenia posiadacza rachunku - w drodze odpo-
   wiednich postanowień umownych lub klauzul regulaminowych - ryzy-
   ka wypłaty wkładu osobie nieuprawnionej w razie dokonania zgłosze-
   nia, o którym mowa w tym przepisie. Oznacza to, iż - bez względu na
   ewentualnie odmienne postanowienia umowne (klauzule regulamino-
   we), bank ponosi ryzyko, o którym wyżej mowa, w każdym przypadku
   wypłaty do rąk osoby nieuprawnionej dokonanej po dokonaniu zgło-
   szenia (bez względu na stopień staranności, jakiej dołożył przy wyko-
   nywaniu powinności określonych w art. 65).

4. Tryb zgłoszenia utraty dowodu zawarcia umowy rachunku
   oszczędnościowego (czeku lub blankietu czeku). Zgłoszenie, o którym
   mowa w art. 60, jest skuteczne, jeśli zostało dokonane w jednostce
   organizacyjnej banku prowadzącej rachunek oszczędnościowy (czyli
   w konkretnym oddziale banku). Może ono być dokonane w formie dowolnej
   (np. telefonicznie). Za wystarczające należy uznać podanie w zgłoszeniu
   imienia i nazwiska posiadacza rachunku (nie jest konieczne podanie
   numeru rachunku bądź numerów blankietów czekowych). Należy uznać,
   iż przepis art. 60 ma zastosowanie również w przypadku zgłoszenia
   utraty karty płatniczej (stanowi ona dowód - w szerokim tego słowa
   znaczeniu - zawarcia umowy rachunku oszczędnościowego).

5. Skutki wypłaty wkładu mimo braku zgłoszenia utraty dowodu
   zawarcia umowy (utraty czeku lub blankietu czeku). W związku

176

Rachunki bankowe Art. 60

treścią art. 60 ust. l należy przyjąć, iż regulacja zawarta w art. 60 ust. 2
dotyczy przypadków wypłaty do rąk osoby nieuprawnionej dokonanej
mimo braku zgłoszenia, o którym mowa w ust. l, albo dokonanej
winnej jednostce organizacyjnej banku niż prowadząca rachunek
(w innym oddziale lub w centrali banku).

W praktyce umowa (lub regulamin bankowy) zawierają postano-
wienia przewidujące całkowite zwolnienie banku od odpowiedzialności
za skutki wypłaty wkładu osobie nieuprawnionej dokonanej w określo-
nym czasie (z reguły 2 dni) po dokonaniu zgłoszenia w innej - niż pro-
wadząca rachunek - jednostce organizacyjnej banku bez względu na
przyczyny utraty przez posiadacza rachunku dokumentów, o których
mowa w ust. 1. Ponadto umowa (regulamin) nakłada zazwyczaj na
posiadacza rachunku obowiązek dochowania należytej (lub podwyż-
szonej) staranności przy przechowywaniu i korzystaniu z dokumentów,
na podstawie których dokonywana jest wypłata (np. blankietów czeko-
wych), oraz dokumentów stwierdzających tożsamość posiadacza ra-
chunku (dowód osobisty, paszport itp.) z zastrzeżeniem, iż naruszenie
tego obowiązku skutkuje wyłączeniem odpowiedzialności banku za
skutki ewentualnych wypłat dokonanych do rąk osób nieuprawnionych.
W istocie rzeczy normatywny sens powyższych klauzul sprowadza się
do tego, iż naruszenie przez posiadacza rachunku nałożonych na niego
w powyższym trybie obowiązków może rodzić jego odpowiedzialność
kontraktową wobec banku na podstawie art. 471 k.c. za szkodę wywo-
łaną koniecznością spełnienia świadczenia po raz drugi (a nie wyłączać
odpowiedzialność banku wobec posiadacza rachunku). W omawianej
sytuacji bank mógłby potrącić swój dług wobec posiadacza rachunku
z wierzytelnością, jaka mu przysługuje wobec posiadacza rachunku
z tytułu odszkodowania, co praktycznie oznaczałoby, iż bank mógłby
odmówić wypłaty w całości (chyba że w grę wchodziłoby przyczynie-
nie się banku do powstania szkody - np. gdy w ogóle nie sprawdził on
tożsamości osoby żądającej wypłaty).

Klauzule omawianego rodzaju, jeśli mogą być zakwalifikowane
w konkretnym przypadku jako tzw. klauzule indywidualnie uzgodnione
w rozumieniu art. 385' k.c., podlegają ocenie z punktu widzenia przepi-
su art. 353¹ k.c.; mogą one być w szczególnych przypadkach uznane za
klauzule naruszające właściwość (naturę) stosunku prawnego i jako

177

Art. 61 Prawo bankowe

takie za nieważne. W innych przypadkach (tzn. gdy stanowią one ele-
ment regulaminu bankowego) wchodzi w grę uznanie tych klauzul za
tzw. klauzule niedozwolone w rozumieniu art. 385³ pkt 2 k.c.

W szczególności za niedopuszczalne należy uznać klauzule prze-
rzucające całkowicie ryzyko wypłaty wkładu osobie nieuprawnionej na
posiadacza rachunku bez względu na przyczyny utraty dokumentów,

0 których mowa w art. 60 ust. l lub bez względu na przyczyny niedo-
konania, lub nieterminowego dokonania zgłoszenia [bliżej na ten temat
zob. K. Oplustil, Skutki wypłaty...].

Art. 61

Zasady i tryb umarzania dowodów zawarcia umowy rachunku
oszczędnościowego określa, w drodze rozporządzenia, Minister
Sprawiedliwości w porozumieniu z Komisją Nadzoru Bankowego.

1. Źródła regulacji prawnej. Przepis art. 61 zawiera upoważnienie
dla Ministra Sprawiedliwości do uregulowania - w trybie rozporządze-
nia wydanego w porozumieniu z Komisją Nadzoru Bankowego - zasad

1 trybu umarzania dowodów zawarcia umowy rachunku oszczędno-
ściowego. W wykonaniu tego upoważnienia zostało wydane rozporzą-
dzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 7 września 1998 r. w sprawie
zasad i trybu umarzania dowodów zawarcia umowy rachunku oszczęd-
nościowego (Dz. U. Nr 121, poz. 795). Rozporządzenie reguluje kwe-
stię umarzania dowodów zniszczonych, zagubionych lub bezprawnie
zabranych (§ l ust. 1). Umorzenie może nastąpić na wniosek posiada-
cza rachunku, jego pełnomocnika lub przedstawiciela ustawowego (§ l
ust. 2). Zgodnie z § 2 rozporządzenia o umorzeniu rozstrzyga oddział
banku prowadzący rachunek. W razie umorzenia dowodu oddział pro-
wadzący postępowanie w sprawie wystawia - na żądanie wnioskodaw-
cy - nowy dowód (§ 6 rozporządzenia).

2. Odesłanie. Rozporządzenie wydane na podstawie art. 61 nie doty-
czy umarzania dokumentów (dowodów) zawarcia umowy rachunku
oszczędnościowego w toku prowadzonej egzekucji sądowej lub admi-
nistracyjnej. W rym zakresie mają zastosowanie przepisy, o których
mowa w art. 62 (zob. niżej uwagi do art. 62).

178

Rachunki bankowe Art. 62

Art. 62

Umarzanie utraconych dokumentów zawarcia umowy rachunku
oszczędnościowego w toku prowadzonej egzekucji sądowej lub ad-
ministracyjnej z rachunku oszczędnościowego regulują przepisy
Kodeksu postępowania cywilnego i przepisy o postępowaniu egze-
kucyjnym w administracji.

1. Źródła prawa. Do umarzania dokumentów (dowodów) zawarcia
   umowy rachunku oszczędnościowego w toku prowadzonej z rachunku
   oszczędnościowego egzekucji sądowej lub administracyjnej mają za-
   stosowanie, w zależności od trybu postępowania przepisy art. 893 k.p.c.
   bądź też przepis art. 18 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowa-
   niu egzekucyjnym w administracji (t. jedn. Dz. U. z 1991 r. Nr 36,
   poz. 161 zezm.).

2. Zakres regulacji. Powyższe przepisy dotyczą przypadków, gdy na
   podstawie umowy rachunku oszczędnościowego posiadaczowi rachun-
   ku została wystawiona książeczka oszczędnościowa albo inny dowód,
   którego przedstawienie jest niezbędnym warunkiem wykonywania
   praw posiadacza rachunku jako wierzyciela (czyli w przypadkach, gdy
   wyżej wymienione dokumenty mają charakter papieru wartościowego).
   W innych przypadkach (np. w przypadku umowy o rachunek oszczęd-
   nościowo-rozliczeniowy) mają zastosowanie przepisy ogólne (art. 889
   i n. k.p.c. oraz art. 80-83 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym
   w administracji); [zob. R. Tollik (w:) Prawo bankowe..., s. 174-182].

Rozdział 4

Rozliczenia pieniężne
przeprowadzane za pośrednictwem banków

Tytuł rozdziału 4 w brzmieniu ustalonym przez ustawę z dnia 23 sierpnia 2001 r.
o zmianie ustawy - Prawo bankowe oraz o zmianie innych ustaw (Dz. U. Nr 111,
poz. 1195) z dniem 7 stycznia 2002 r,

Art. 63

1. Rozliczenia pieniężne mogą być przeprowadzane za pośred-
   nictwem banków, jeżeli przynajmniej jedna ze stron rozliczenia
   (dłużnik lub wierzyciel) posiada rachunek bankowy. Rozliczenia
   pieniężne przeprowadza się gotówkowe lub bezgotówkowe za po-
   mocą papierowych lub elektronicznych nośników informacji.

2. Rozliczenia gotówkowe przeprowadza się czekiem gotówko-
   wym lub przez wpłatę gotówki na rachunek wierzyciela.

3. Rozliczenia bezgotówkowe przeprowadza się w szczególności:

1. poleceniem przelewu,

2. poleceniem zapłaty,

3. czekiem rozrachunkowym,

4. kartą płatniczą.

Art. 63 w brzmieniu ustalonym przez ustawę z dnia 23 sierpnia 2001 r. o zmianie usta-
wy - Prawo bankowe oraz o zmianie innych ustaw (Dz. U. Nr 111, poz. 1195) z dniem
7 stycznia 2002 r.

1. Źródła prawa. Regulacja prawna bankowych rozliczeń pienięż-
nych zawarta w art. 63-68 nie jest wyczerpująca. W omawianym za-
kresie mają zastosowanie również odnośne przepisy kodeksu cywilnego
(art. 725 i n.) oraz przepisy wykonawcze wydane na podstawie art. 68
(w zakresie tzw. rozrachunków międzybankowych). Zob. uwagi do art. 68.

180

Rozliczenia pieniężne przeprowadzane za pośrednictwem banków Art. 63

W ramach ostatniej nowelizacji ustawy Prawo bankowe wprowa-
dzono istotne zmiany w rozdz.iale czwartym ustawy. I tak:

1. zmieniono tytuł rozdziału na „Rozliczenia pieniężne przeprowa-
   dzane za pośrednictwem banków",

1. nadano całkowicie nowe brzmienie przepisowi art. 63,

2. dodano do ustawy przepisy art. 63b-63h oraz

3. zmieniono brzmienie art. 67 i 68.

Bez zmian pozostawiono brzmienie przepisów art. 63a oraz 64-66
ustawy.

2. Przesłanki zmian regulacji prawnej bankowych rozliczeń pie-
   niężnych. Przepisy art. 63 ust. l oraz 63b-63f ustawy stanowią niemal
   dosłowne powtórzenie regulacji prawnej zawartej uprzednio w - wyda-
   nym na podstawie art. 68 pkt l ustawy (w wersji sprzed nowelizacji) -
   zarządzeniu Prezesa Narodowego Banku Polskiego z dnia 29 maja
   1998 r. w sprawie form i trybu przeprowadzania rozliczeń pieniężnych
   za pośrednictwem banków (M.P. Nr 21, poz. 320). Przyczyną nadania
   odnośnej regulacji prawnej charakteru ustawowego były wątpliwości co
   do zgodności z Konstytucją RP przepisów tego zarządzenia Prezesa
   NBP (a ściślej - zgodności z Konstytucją upoważnienia ustawowego
   zawartego w art. 68 pkt l ustawy w jej pierwotnym brzmieniu). Zabieg
   polegający na przeniesieniu przepisów dotyczących bankowych rozli-
   czeń pieniężnych z zarządzenia do ustawy może budzić - moim zda-
   niem - szereg zastrzeżeń co do swej celowości; kontrowersyjna jest
   przy tym również zmiana (zapewne nie całkiem świadoma) przez usta-
   wodawcę niektórych przepisów ustawy z 1936 r. - Prawo czekowe
   (zob. dalej).

3. Formy bankowych rozliczeń pieniężnych. Artykuł 63 ust. l zd. 2
   przewiduje, iż bankowe rozliczenia pieniężne mogą być dokonywane
   gotówkowo lub bezgotówkowe.

Z art. 63 ust. 2 wynika, iż wyłącznie dopuszczalnymi formami roz-
liczeń gotówkowych są czek gotówkowy oraz wpłata gotówki na ra-
chunek wierzyciela. Natomiast formy rozliczeń bezgotówkowych zo-
stały wymienione w art. 63 ust. 3 w sposób przykładowy. Oznacza to,
iż poza formami przewidzianymi expressis verbis przez ustawę (pole-
cenie przelewu, polecenie zapłaty, czek rozrachunkowy, karta płatni-
cza) dopuszczalne jest stosowanie również innych form (np. stosowa-

181

Art. 63

Prawo bankowe

nego dawniej w obrocie krajowym, a obecnie stosowanego w obrocie
międzynarodowym tzw. inkasa bankowego). Nowe brzmienie art. 63
ust. 3 umożliwia również kwalifikowanie jako formy rozliczeń, akre-
dytywy (zarówno dokumentowej jak i pieniężnej); kwestia ta była do-
tychczas w doktrynie sporna.

4. Pojęcie rozliczeń pieniężnych. W swojej wersji pierwotnej (przed
dużą nowelizacją z 2001 r.) przepis art. 63 ust. l zawierał tzw. definicję
legalną bankowych rozliczeń pieniężnych. Z przepisu tego wynikało, iż
pod pojęciem tym należy rozumieć operację bankową, której celem
i skutkiem jest zmiana w stanie środków pieniężnych na rachunku ban-
kowym. Treść końcowej części omawianego przepisu (gdzie była mo-
wa o zmianie w zakresie praw majątkowych klienta) pozwalała przyj-
mować, iż wyrażenie „zmiana w stanie środków pieniężnych na ra-
chunku bankowym" oznaczało powstanie, zmianę wysokości lub zga-
śniecie wierzytelności pieniężnej służącej posiadaczowi rachunku
względem banku (zob. art. 725 i 726 k.c.), zaś w przypadku tzw. debetu
na rachunku - jego długu względem banku. Inaczej mówiąc, bankowe
rozliczenie pieniężne było - w świetle poprzedniego tekstu ustawy -
zdarzeniem prawnym wywierającym skutek w płaszczyźnie material-
noprawnej. Z powyższego wynikało, iż w pojęciu „bankowych rozli-
czeń pieniężnych" nie mieściły się operacje bankowe, których celem
i skutkiem była wyłącznie zmiana zapisów w księgach rachunkowych
banku, a więc takie, które nie powodowały zmian w zakresie praw ma-
jątkowych posiadacza rachunku. Chodzi tu w szczególności o tzw.
storno, czyli wykreślenie lub zmianę błędnego zapisu w księgach ban-
ku, dokonywane w celu uzgodnienia go z rzeczywistym stanem wie-
rzytelności (lub długu) klienta wobec banku.

W pojęciu „bankowego rozliczenia pieniężnego" nie mieściła się
wypłata środków pieniężnych (w formie gotówkowej) dokonywana do
rąk posiadacza rachunku (jego przedstawiciela ustawowego lub pełno-
mocnika) w wykonaniu obciążającego bank obowiązku zwrotu zgro-
madzonych na rachunku środków pieniężnych. Odnośne przepisy ko-
deksu cywilnego o umowie rachunku bankowego wyraźnie bowiem
odróżniają obowiązek zwrotu środków pieniężnych, jako sposób za-
kończenia „przechowania" tych środków (art. 726) od obowiązku prze-
prowadzania rozliczeń pieniężnych (art. 725).

182

Rozliczenia pieniężne przeprowadzane za pośrednictwem banków Art. 63

Mimo zmiany brzmienia art. 63 ust. l polegającej na „uchyleniu" do-
tychczasowej „definicji legalnej" bankowych rozliczeń pieniężnych należy
przyjąć, iż ich istota prawna nie uległa zmianie na skutek tej nowelizacji.

5. Ewidencjonowanie rozliczeń. Podobnie jak wpłata na rachunek
i wypłata z rachunku również przeprowadzenie rozliczenia pieniężnego
rodzi po stronie banku obowiązek dokonania odpowiednich zapisów
w księgach rachunkowych odzwierciedlających aktualny stan rachunku
(art. 24 ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości; Dz. U. Nr
121, poz. 591 ze zm.) oraz obowiązek przesłania posiadaczowi rachunku
wyciągu z rachunku z ustaleniem aktualnego salda (art. 728 § l k.c.).

Należy podkreślić, że wpis, o którym mowa, nie stanowi samoist-
nego tytułu prawnego, lecz ma charakter wtórny względem wierzytel-
ności (długu). Oznacza to, iż nie wpis w księgach rachunkowych ban-
ku, lecz rzeczywisty stan wierzytelności (długu) wyznacza w płasz-
czyźnie materialnoprawnej zakres uprawnień posiadacza rachunku do
dysponowania środkami pieniężnymi zgromadzonymi na rachunku.
Z drugiej strony należy pamiętać, iż brak stosownego zapisu lub błędny
zapis w księgach banku może stanowić dla posiadacza rachunku fak-
tyczną przeszkodę w realizacji służących mu uprawnień (np. gdy pra-
cownik banku kierujący się treścią zapisu odmawia realizacji żądania
wypłaty lub polecenia rozliczeniowego). W pewnych okolicznościach
może w tego rodzaju przypadkach wchodzić w grę odpowiedzialność
banku wobec posiadacza rachunku na podstawie art. 471 k.c.

6. Przeprowadzanie rozliczeń pieniężnych a umowa rachunku
bankowego. W zdecydowanej większości przypadków bankowe rozli-
czenia pieniężne są dokonywane w wykonaniu łączącej bank z klientem
umowy rachunku bankowego (art. 725 k.c.) albo w wykonaniu innej
umowy (np. umowy kredytowej, umowy o dyskonto weksli).

Rozliczenia te są przeprowadzane:

1. na polecenie („zlecenie" - art. 725 k.c.) posiadacza rachunku lub
   jego przedstawiciela ustawowego albo pełnomocnika;

2. w wykonaniu polecenia złożonego przez osobę trzecią bezpośrednio
   w banku prowadzącym rachunek albo w innym banku; w takich
   przypadkach dla realizacji polecenia niezbędna jest uprzednio
   wyrażona zgoda posiadacza rachunku (tak np. w przypadku po-
   lecenia zapłaty);

183

Art. 63 Prawo bankowe

3) z inicjatywy samego banku w przypadkach przewidzianych w umo-
wie lub regulaminie bankowym (np. dopisywanie odsetek od wkła-
du, pobieranie z rachunku kwot należnych z tytułu prowizji i opłat).
Poza wyżej określonymi przypadkami bankowe rozliczenia pie-
niężne mogą być dokonywane - na zasadzie wyjątku od reguły -
w razie zajścia zdarzeń określonych w ustawie, które zobowiązują bank
do dokonania rozliczenia bez względu na wolę posiadacza rachunku.
Typowymi przykładami tego rodzaju zdarzeń są: zajęcie rachunku
przez komornika, rodzące po stronie banku obowiązek przekazania
zajętej kwoty na pokrycie egzekwowanej należności, a także zdarzenia,
o których mowa w art. 57 (w przypadkach tam określonych bank zo-
bowiązany jest do wypłacenia określonej kwoty osobom trzecim bez
względu na wolę spadkobierców, którzy wstąpili w prawa i obowiązki
zmarłego posiadacza rachunku).

7. Zakres obowiązków banków w zakresie przeprowadzania rozli-
czeń pieniężnych. Ustawa Prawo bankowe nie rozstrzyga kwestii, jakie
operacje bankowe objęte są pojęciem „bankowego rozliczenia pienięż-
nego".

W ujęciu węższym bankowe rozliczenia pieniężne obejmują wy-
łącznie te operacje, których dokonanie leży całkowicie w dyspozycji
banku prowadzącego rachunek klienta składającego polecenie rozlicze-
niowe (w tym sensie, iż operacje te mogą być dokonane samodzielnie
przez ten bank bez jakiegokolwiek udziału innych podmiotów np. in-
nych banków). Przykładem mogą tu być przelewy z jednego rachunku
na drugi, w przypadku gdy zarówno klient zlecający przelew jak i bene-
ficjent tego przelewu są posiadaczami rachunków w tym samym banku.

W ujęciu szerszym bankowe rozliczenia pieniężne obejmują nie tylko
operacje dokonywane przez bank realizujący polecenie swojego klien-
ta, ale także operacje dokonywane przez inne banki przekazujące daną
sumę pieniężną na konto (lub z konta) osoby posiadającej rachunek
w innym banku.

Powyższa kwestia - sporna od wielu lat w doktrynie i praktyce
bankowej wielu krajów - ma nie tylko teoretyczne, ale i praktyczne
znaczenie w tych wszystkich przypadkach, gdy strony rozliczenia (np.
dłużnik i wierzyciel z tytułu sprzedaży) posiadają swoje rachunki ban-
kowe w różnych bankach.

184

Rozliczenia pieniężne przeprowadzane za pośrednictwem banków Art. 63

Węższa formuła bankowego rozliczenia jest korzystna dla banku,
który może traktować złożone mu polecenie rozliczeniowe za wykona-
ne z chwilą skierowania przyjętej od swego klienta dyspozycji do reali-
zacji przez inny bank, np. Narodowy Bank Polski (poprzez wydanie
odrębnego, „własnego" polecenia rozliczeniowego na podstawie umo-
wy rachunku bankowego łączącej te banki). Przy aprobacie dla tego
ujęcia należałoby uznać, iż tzw. (pełny) cykl rozliczeniowy (rozpoczy-
nający się od złożenia pierwszego polecenia rozliczeniowego, a koń-
czący się z chwilą tzw. uznania, bądź tzw. obciążenia rachunku banko-
wego drugiej strony rozliczenia) składa się z co najmniej dwóch lub
więcej, formalnie niezależnych od siebie, bankowych rozliczeń pie-
niężnych inicjowanych kolejnymi poleceniami rozliczeniowymi.
W konsekwencji oznaczałoby to brak jakiejkolwiek odpowiedzialności
banku za dalsze „losy" sumy pieniężnej przekazywanej z rachunku
klienta na rachunek bankowy innej osoby w innym banku (ewentualna
odpowiedzialność banku za działania lub zaniechania innych banków
na podstawie art. 474 lub 738 k.c. nie mogłaby wchodzić w grę, skoro
banki te nie są ani pomocnikami, ani substytutami pierwszego banku).

Przyjęcie szerszej formuły bankowego rozliczenia pieniężnego jest
korzystne dla posiadacza rachunku bankowego, który może żądać od
swojego banku osiągnięcia pełnego, zamierzonego przez klienta rezul-
tatu polecenia rozliczeniowego, a więc w szczególności albo uznania
rachunku bankowego swojego wierzyciela (w przypadku przelewu),
albo też (w przypadku polecenia zapłaty) obciążenia rachunku dłużnika
[co do powyższych kwestii zob. W. Pyzioł, Umowa rachunku banko-
wego, s. 157 i n. oraz cytowana tam literatura].

Do chwili wejścia w życie obowiązującego Prawa bankowego,
z uwagi na brak stosownej regulacji prawnej, banki narzucały swoim
klientom w regulaminach bankowych węższą formułę bankowego roz-
liczenia pieniężnego. Konieczność zapewnienia należytej ochrony
klientom banków zmusiła ustawodawcę do uregulowania w nowej
ustawie kwestii odpowiedzialności banków za niewykonanie lub nie-
należyte wykonanie pełnego cyklu rozliczeniowego (art. 64). Zob.
uwagi do art. 64.

Charakter prawny uprawnienia posiadacza rachunku do wy-
dawania poleceń rozliczeniowych. Jak stwierdzono wyżej, bankowe

185

Art. 63 Prawo bankowe

rozliczenia pieniężne są w większości przypadków przeprowadzane na
polecenie posiadacza rachunku („zlecenie" w rozumieniu art. 725 k.c.).
Posiadacz rachunku jest uprawniony do wydawania takich poleceń,
jeśli umowa rachunku bankowego nie wyłącza zobowiązania banku do
przeprowadzania rozliczeń. Ewentualne wyłączenie przez strony zobo-
wiązania, o którym mowa, w ramach umowy nie odbiera jej charakteru
umowy rachunku bankowego (zobowiązanie do przeprowadzania rozli-
czeń stanowi tzw. naturalia negotii umowy rachunku bankowego).

9. Charakter prawny polecenia rozliczeniowego. Polecenie rozli-
   czeniowe jest oświadczeniem woli posiadacza rachunku bankowego
   stanowiącym wezwanie banku do spełnienia świadczenia w postaci
   określonej usługi rozliczeniowej (zob. art. 455 k.c.). Świadczenie to nie
   jest świadczeniem pieniężnym (wyrok SA w Krakowie z dnia 6 marca
   1991 r., I ACr 24/91; Orzecznictwo Sądu Apelacyjnego w Krakowie
   w sprawach cywilnych i gospodarczych, rocznik I, Bielsko-Biała 1991,
   s. 44-45).

10. Treść polecenia rozliczeniowego. W treści polecenia rozliczenio-
    wego powinny być określone:

1. rodzaj usługi rozliczeniowej, czyli forma rozliczenia (np. prze-
   lew);

2. strony rozliczenia (wierzyciel i dłużnik);

3. rachunki bankowe stron rozliczenia (poprzez wskazanie ich ban-
   ków oraz numerów rachunków);

4. kwota, która ma być przekazana z jednego rachunku na drugi,
   a także ewentualnie termin realizacji polecenia.

Jeżeli odnośne przepisy prawa lub umowa (regulamin) nie stanowią
inaczej, treść polecenia rozliczeniowego może zawierać również i inne,
dodatkowe elementy (np. informacje dla drugiej strony rozliczenia).

W praktyce elementy treści polecenia rozliczeniowego (obligato-
ryjne i dodatkowe) wynikają ze stosowanych przez banki formularzy
poleceń rozliczeniowych (np. formularzy dla poleceń przelewu); z for-
mularzy tych wynika niejednokrotnie wymóg ich „wypełnienia"
w określony sposób (np. pismem drukowanym).

11. Osoby uprawnione do składania poleceń rozliczeniowych. Pole-
cenie rozliczeniowe może być kierowane do banku bezpośrednio przez

186

r

Rozliczenia pieniężne przeprowadzane za pośrednictwem banków Art. 63

posiadacza rachunku (jego przedstawiciela ustawowego lub pełnomoc-
nika) albo też za pośrednictwem osoby trzeciej, jeżeli umowa lub re-
gulamin dopuszcza taką możliwość (zazwyczaj tą osobą trzecią jest
beneficjent rozliczenia). Ten drugi przypadek jest aktualny w szczegól-
ności w przypadku czeku na zlecenie lub czeku na okaziciela przedsta-
wianym w banku przez osobę inną niż wystawca (ale nie czeku na wła-
sne zlecenie wystawcy lub czeku na okaziciela przedstawianego do
zapłaty przez wystawcę) oraz w przypadku zapłaty kartą płatniczą.

Możliwe jest również (i zdarza się w praktyce) wypełnienie
i podpisanie dokumentu rozliczeniowego (np. polecenia przelewu)
przez posiadacza rachunku i wręczenie go osobie trzeciej, która decy-
duje o terminie jego złożenia w banku.

12. Forma polecenia rozliczeniowego. Polecenie rozliczeniowe może
być teoretycznie złożone w formie dowolnej. W praktyce stosuje się
najczęściej formę pisemną (przy użyciu stosownych formularzy),
a ostatnio także formę tzw. dyspozycji ustnych.

Zgodnie z art. 63 ust. l zd. 2 rozliczenia pieniężne bezgotówkowe
mogą być przeprowadzane przy użyciu papierowych albo elektronicz-
nych nośników informacji. Należy przyjąć, że powołany przepis doty-
czy nie tylko trybu dokonywania rozliczeń, ale również i formy poleceń
rozliczeniowych (co zresztą wynika także z art. 7). Oznacza to, przy-
kładowo, że polecenie przelewu może być wydane również za pomocą
komputera (pocztą elektroniczną). Należy jednak pamiętać, iż inne
przepisy ustawowe mogą wyłączać dopuszczalność stosowania elektro-
nicznej formy poleceń rozliczeniowych; dotyczy to w szczególności
czeku, który de lege lata musi mieć postać dokumentu pisemnego.

13. Rodzaje poleceń rozliczeniowych. Polecenie rozliczeniowe może
mieć charakter jednostkowy (tzn. dotyczyć pojedynczego rozliczenia)
albo ogólny (tzw. zlecenie stałe). W przypadku zlecenia stałego bank
dokonuje większej ilości rozliczeń w terminach określonych przez
klienta; chodzi przy tym z reguły o rozliczenia z określonego tytułu lub
tytułów (np. opłaty za energię elektryczną, należności alimentacyjne,
wynagrodzenia za pracę) na rzecz jednego lub wielu beneficjentów.
Zlecenie stałe może być przez posiadacza rachunku w każdym czasie
odwołane (jeżeli już nie zostało zrealizowane).

187

Art. 63 Prawo bankowe

14. Odwołanie polecenia rozliczeniowego. Polecenie rozliczeniowe
    należy uznawać za złożone z chwilą, gdy doszło ono do banku w taki
    sposób, że mógł on zapoznać się z jego treścią (art. 61 zd. l k.c.). Od-
    wołanie polecenia rozliczeniowego jest skuteczne, jeżeli doszło do
    banku jednocześnie z tym poleceniem lub wcześniej (art. 61 zd. 2 k.c.).
    Należy jednak podkreślić, iż w praktyce bankowej terminowi „odwoła-
    nie polecenia rozliczeniowego" przypisuje się na ogół inne znaczenie
    od powyższego. Jest on mianowicie rozumiany jako nowe (odrębne
    polecenie rozliczeniowe o treści przeciwstawnej do poprzedniego pole-
    cenia. Tak rozumiane odwołanie polecenia ma na celu cofnięcie skut-
    ków złożonego uprzednio polecenia (np. polecenia przelewu), które nie
    zostało jeszcze przez bank zrealizowane (rachunek bankowy wierzy-
    ciela nie został uznany sumą przelewu). Należy przyjąć, iż pojmowane
    w ten sposób odwołanie polecenia rozliczeniowego jest dopuszczalne,
    jeżeli strony w umowie (lub regulamin bankowy) tak przewidziały.

15. Wykonanie polecenia rozliczeniowego. Bank, który otrzymał
    polecenie rozliczeniowe, jest zobowiązany do jego wykonania, jeżeli
    nie zachodzą przesłanki zwalniające go od tego obowiązku (zob. uwagi
    w pkt. 14). Wykonanie polecenia powinno nastąpić niezwłocznie (art. 455
    k.c.), chyba że w umowie (regulaminie) postanowiono inaczej. W praktyce
    umowa (regulamin bankowy) dopuszcza niekiedy możliwość oznacze-
    nia przez posiadacza rachunku terminu realizacji polecenia. Jeżeli po-
    siadacz rachunku złożył bezpośrednio po sobie kilka poleceń rozlicze-
    niowych i nie określił, w jakiej kolejności mają one być zrealizowane,
    bank powinien wykonywać polecenia w kolejności ich otrzymania,
    oczywiście z zachowaniem reguły przewidzianej w art. 455 k.c.

16. Odmowa realizacji polecenia rozliczeniowego. Bank może od-
    mówić realizacji polecenia rozliczeniowego tylko w przypadkach
    przewidzianych w przepisach szczególnych (art. 727 k.c.) albo w umo-
    wie stron (art. 51). Pojęcie „przepisów szczególnych" należy na gruncie
    art. 727 k.c. rozumieć szeroko. Obejmuje ono nie tylko przypadki, gdy
    konkretny przepis prawa expressis verbis zakazuje dokonania rozlicze-
    nia (zob. np. art. 50 ust. 3 pr. bank., art. 889 i n. k.p.c.), ale również
    przypadki, gdy wykonanie polecenia powodowałoby naruszenie przepi-
    sów ogólnie obowiązujących (np. prawa dewizowego, prawa karnego,
    prawa upadłościowego).

188

Rozliczenia pieniężne przeprowadzane za pośrednictwem banków Art. 63a

Prawo (a z reguły także obowiązek) odmowy realizacji polecenia
rozliczeniowego wynikające z umowy wiąże się albo z samym jej cha-
rakterem (np. umowa rachunku oszczędnościowego sensu stricto), albo
z wyłączeniem (albo niezastrzeżeniem) przez strony określonej formy
rozliczeń (np. polecenia zapłaty) bądź też wreszcie z tzw. zastrzeżeniem
(blokadą) rachunku [zob. W. Pyzioł, Umowa rachunku..., s. 131-145].

Niezależnie od tego bank może odmówić realizacji polecenia rozli-
czeniowego, gdy stwierdzi jego braki formalne (np. wadliwe oznacze-
nie strony rozliczenia lub numeru rachunku bankowego, brak podpisu
posiadacza rachunku zlecającego dokonanie rozliczenia).

17. Skutki prawne złożenia kilku poleceń rozliczeniowych w jed-
nym czasie. Bank może (choć nie musi) odmówić realizacji polecenia
rozliczeniowego w przypadku braku wystarczającej ilości środków
pieniężnych na rachunku posiadacza, którego rachunek ma zostać ob-
ciążony. Jeśli posiadacz rachunku złożył równocześnie kilka poleceń
rozliczeniowych, a środki znajdujące się na rachunku nie wystarczają
na realizację wszystkich poleceń, to bank, jeżeli umowa stron nie sta-
nowi inaczej, może - w zasadzie - odmówić realizacji wszystkich pole-
ceń. Kwestię, czy w przypadkach szczególnych (np. gdy bank ma świa-
domość, iż wykonanie jednego z kilku jednocześnie otrzymanych pole-
ceń rozliczeniowych ma dla posiadacza rachunku szczególne znaczenie
albo że niewykonanie określonego polecenia może narazić posiadacza
rachunku na wysokie straty) bank powinien - w granicach stanu środ-
ków na rachunku - wykonać jedno lub kilka poleceń z pominięciem
pozostałych, należy uznać za sporną.

Bank może wykonać polecenie rozliczeniowe mimo braku wystar-
czającej ilości środków na rachunku, udzielając posiadaczowi rachunku
kredytu w odpowiedniej wysokości. W omawianej sytuacji złożenie
polecenia rozliczeniowego (np. polecenia przelewu) może być potrak-
towane przez bank jako oferta zawarcia umowy o udzielenie kredytu.
Ewentualne zrealizowanie polecenia należałoby wówczas uznać za
dorozumiane przyjęcie takiej oferty.

Art. 63a

Banki zobowiązane są do niezwłocznej realizacji poleceń prze-
lewu na rachunki Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z tytułu skła-

189

Art. 63b

Prawo bankowe

dek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne oraz
innych składek i wpłat, do których poboru zobowiązany jest Za-
kład Ubezpieczeń Społecznych.

Art 63a dodany ustawą z dnia 17 grudnia 1998 r o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U Nr 162, poz 1118) z dniem l stycznia 2001 r.

1. Charakter prawny regulacji. Obowiązek banku niezwłocznego
   realizowania poleceń rozliczeniowych wynika z art. 455 k.c. W tej sy-
   tuacji sens regulacji zawartej w art. 63a może być uznany za dyskusyj-
   ny. Wydaje się, iż jedynym sposobem uzasadniania racjonalności tej
   regulacji jest przypisanie art. 63a charakteru publicznoprawnego. Przy
   takim ujęciu terminowość (realizowanie bez zwłoki) poleceń przelewu
   w zakresie określonym w art. 63a podlegałaby kontroli i nadzorowi ze
   strony Komisji Nadzoru Bankowego (z punktu widzenia „zgodności
   działalności banków z przepisami niniejszej ustawy" - art. 133 ust. l
   _Pkt2).

2. Odesłanie. Co do obowiązków płatnika składek i trybu ich przeka-
   zywania za pośrednictwem banku - zob. art. 47 ustawy z dnia
   13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U.
   Nr 137, poz. 887 ze zm.).

Na podstawie upoważnienia zawartego w art. 49 ust. 3 i 4 wyżej
wymienionych ustawy zostało wydane rozporządzenie Ministra Finan-
sów z dnia l grudnia 1998 r. w sprawie określenia bankowego doku-
mentu płatniczego składek, do których poboru zobowiązany jest Zakład
Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. Nr 149, poz. 981). Wzór tego doku-
mentu zawiera załącznik do rozporządzenia.

Art. 63b

1. Czek gotówkowy stanowi dyspozycję wystawcy czeku udzie-
   loną trasatowi obciążenia jego rachunku kwotą, na którą czek zo-
   stał wystawiony, oraz wypłaty tej kwoty okazicielowi czeku lub
   osobie wskazanej na czeku.

2. Czek gotówkowy może być przedstawiony do zapłaty bezpo-
   średnio u trasata albo w innym banku. Zapłata czeku gotówkowego
   przedstawionego do zapłaty w innym banku następuje, z zastrzeże-
   niem ust. 3, po uzyskaniu przez ten bank od trasata środków wy-

190

Rozliczenia pieniężne przeprowadzane za pośrednictwem banków Art. 63b

starczających do zapłaty czeku. Szczegółowe warunki przedstawie-
nia czeku gotówkowego do zapłaty w innym banku określa umowa
między tym bankiem i posiadaczem czeku.

3. Banki mogą zawierać porozumienia, w których - na zasa-
dach wzajemności - określą inny niż w ust. 2 tryb przedstawienia
czeków gotówkowych do zapłaty z rachunków oszczędnościowo-
rozliczeniowych.

Art 63b dodany przez ustawę z dmą 23 sierpnia 2001 r o zmianie ustawy - Prawo
bankowe oraz o zmianie innych ustaw (Dz. U Nr 111, poz. 1195) z dniem 7 stycznia
2002 r

1. Źródła prawa. Do rozliczeń przy użyciu czeku (gotówkowego lub
   rozrachunkowego) mają bezpośrednie zastosowanie przepisy ustawy
   z dnia 28 kwietnia 1936 r. Prawo czekowe (Dz. U. Nr 37, poz. 283 ze zm.)
   z zastrzeżeniem odnośnych przepisów prawa bankowego (zob. dalej);
   [zob. w szczególności - M. Czarnecki, L. Bagińska, Prawo wekslowe
   i czekowe, Komentarz, s. 423 i n. oraz A. Kostecki, Prawo czekowe].

2. Istota czeku. Istotę czeku wyjaśnia art. l pr. czek., z którego wyni-
   ka, iż czek jest dokumentem zawierającym w swej treści elementy
   wskazane w tym przepisie, w tym - w szczególności - polecenie bez-
   warunkowe zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej. Polecenie to adre-
   sowane jest do trasata, którym - przy czekach wystawionych i płatnych
   w Polsce - może być tylko bank (art. 3 pr. czek.). W świetle powyższe-
   go przepis art. 63b zd. l wydaje się być przepisem całkowicie zbęd-
   nym.

3. Forma czeku. Przepisy prawa czekowego wymagają, aby czek
   miał postać dokumentu pisemnego i był opatrzony własnoręcznym
   podpisem wystawcy (art. l pr. czek.). W tym zakresie prawo czekowe
   stanowi - moim zdaniem - regulację szczególną w stosunku do art. 7
   pr. bank. Oznacza to, iż de lege lata czek nie może występować w po-
   staci zdematerializowanej (czek „elektroniczny").

4. Umowa czekowa. Zgodnie z art. 3 pr. czek. czek wystawia się na
   bankiera, który ma fundusze do rozporządzenia wystawcy, zgodnie
   z wyraźną lub dorozumianą umową uprawniającą wystawcę do rozpo-
   rządzania tymi funduszami za pomocą czeku. Chodzi tu o tzw. umowę
   czekową. W praktyce umowa ta nie ma charakteru samodzielnego, lecz

191

Art. 63c Prawo bankowe

stanowi element innej umowy łączącej wystawcę czeku z bankiem.
Najczęściej jest to umowa rachunku bankowego zawierająca stosowną
klauzulę (klauzula taka może być również zawarta w regulaminie ban-
kowym). Umowa rachunku bankowego bez odnośnej klauzuli nie
uprawnia posiadacza rachunku bankowego do wystawiania czeków.

5. Ogólny zakaz tzw. zastępczego honorowania czeków. Artykuł
   63b ust. 2 wprowadza zakaz wypłaty sumy czekowej osobie uprawnio-
   nej z czeku przez bank niebędący trasatem czeku bez uprzedniego uzy-
   skania „pokrycia" od trasata. Bank niebędący trasatem może przyjąć
   czek jedynie do tzw. inkasa (na podstawie zawartej z osobą przedsta-
   wiającą czek tzw. umowy o inkaso czeków - zob. art. 63b ust. 2 zd. 3).
   Bank dokonujący wypłaty bez uprzedniego uzyskania pokrycia sumy
   czekowej działa na własne ryzyko.

6. Wyjątek od zakazu zastępczego honorowania czeków. Zgodnie
   z art. 63b ust. 3 banki mogą zawierać porozumienia, w których - na
   zasadach wzajemności - określą inny niż w ust. 2 tryb przedstawiania
   czeków gotówkowych do zapłaty z rachunków oszczędnościowo-
   rozliczeniowych. Chodzi tu o porozumienia uprawniające bank niebę-
   dący trasatem do wypłaty (na rachunek banku-trasata) sumy czekowej
   niezwłocznie po przedstawieniu czeku do zapłaty bez konieczności
   uprzedniego uzyskania pokrycia. Ustawa nie określa treści tego rodzaju
   porozumień. W praktyce zawierają one określenie maksymalnej sumy,
   która może być wypłacona na podstawie jednego czeku (np. 300 zł)
   oraz obowiązki banku przyjmującego czek w zakresie sprawdzenia
   autentyczności czeku, identyfikacji osoby przedstawiającej czek do
   zapłaty itp. Z porozumień tych wynika również obowiązek banku-
   trasata wobec banku wypłacającego sumę czekową refundacji tej sumy
   w określonym terminie.

Art. 63c

Polecenie przelewu stanowi udzieloną bankowi, z zastrzeżeniem
art. 63g, dyspozycję dłużnika obciążenia jego rachunku określoną
kwotą i uznania tą kwotą rachunku wierzyciela. Bank wykonuje
dyspozycję dłużnika w sposób przewidziany w umowie rachunku
bankowego.

192

Rozliczenia pieniężne przeprowadzane za pośrednictwem banków Art. 63d

Art. 63c dodany przez ustawę z dnia 23 sierpnia 2001 r. o zmianie ustawy - Prawo bankowe
oraz o zmianie innych ustaw (Dz. U. Nr 111, poz. 1195) z dniem 7 stycznia 2002 r.

1. Definicja. Przepis art. 63c zd. l zawiera definicję ustawową pole-
   cenia przelewu. Definicja ta jest zbyt wąska - obejmuje expressis verbis
   jedynie przelewy dokonywane w ramach jednego banku, tzn. w przy-
   padkach, w których zarówno dłużnik, jak i wierzyciel (beneficjent
   przelewu) mają w tym samym banku swoje rachunki bankowe. Ograni-
   czenie to wynika z faktu, iż nie jest możliwe uznanie prowadzonego
   w innym banku rachunku wierzyciela (uznanie rachunku takiego wie-
   rzyciela leży w dyspozycji banku prowadzącego jego rachunek). Wy-
   daje się, iż treść art. 63c nie daje podstaw do ewentualnego poglądu, iż
   bank dłużnika przyjmujący do wykonania złożone przez dłużnika pole-
   cenie przelewu udziela temu dłużnikowi sui generis gwarancji, iż uzna-
   nie rachunku wierzyciela przez bank tego wierzyciela zostanie dokonane.

2. Sposób wykonania polecenia przelewu. Inaczej niż w przypadku
   innych form rozliczeń bezgotówkowych uprawnienie do składania po-
   leceń przelewu przysługuje - moim zdaniem - posiadaczowi rachunku
   bankowego bezpośrednio na podstawie art. 725 k.c. (nie jest konieczne
   stosowne postanowienie zawarte w umowie lub regulaminie banko-
   wym). Umowa rachunku bankowego może jednak wyłączać w ogóle
   dokonywanie rozliczeń pieniężnych przez bank (np. w przypadku ra-
   chunków oszczędnościowych); wówczas wyłączenie to odnosi się
   w szczególności do przelewów bankowych.

W praktyce umowy rachunku bankowego (bądź warunki umów lub
regulaminy bankowe) nie regulują wszystkich kwestii dotyczących
sposobu realizacji poleceń przelewu. Stosowne klauzule umowne (re-
gulaminowe) dotyczą tylko niektórych kwestii, np. terminu wykonania
polecenia, trybu składania polecenia (wymóg należytego wypełnienia
odnośnych formularzy itp.). Należy przyjąć, iż w razie braku jakich-
kolwiek postanowień umownych (regulaminowych) odnośnie do spo-
sobu wykonania polecenia rozliczeniowego bank powinien niezwłocz-
nie wykonać polecenie w sposób uznany przez siebie za właściwy.

Art. 63d

1. Polecenie zapłaty stanowi udzieloną bankowi dyspozycję wie-
rzyciela obciążenia określoną kwotą rachunku bankowego dłużnika

193

Art. 63d Prawo bankowe

i uznania tą kwotą rachunku wierzyciela. Dyspozycja wierzyciela
oznacza równocześnie jego zgodę na cofnięcie przez bank dłużnika
obciążenia rachunku dłużnika i cofnięcie uznania rachunku wie-
rzyciela w przypadku dokonanego przez dłużnika odwołania pole-
cenia zapłaty, o którym mowa w ust. 6.

2. Przeprowadzenie rozliczeń poleceniem zapłaty jest dopusz-
czalne pod warunkiem:

1. posiadania przez wierzyciela i dłużnika rachunków w ban-
   kach, które zawarły porozumienie w sprawie stosowania po-
   lecenia zapłaty, określające w szczególności: zakres odpowie-
   dzialności banków wykonujących polecenie zapłaty, przyczy-
   ny odmowy wykonania polecenia zapłaty przez bank dłużni-
   ka, procedury dochodzenia wzajemnych roszczeń banków,
   wynikających ze skutków odwołania polecenia zapłaty przez
   dłużnika, wzory jednolitych formularzy oraz zasady wyko-
   nywania przez banki poleceń zapłaty za pomocą elektronicz-
   nych nośników informacji,

2. udzielenia przez dłużnika wierzycielowi zgody do obciążania
   rachunku dłużnika w drodze polecenia zapłaty w umownych
   terminach zapłaty z tytułu określonych zobowiązań,

3. zawarcia pomiędzy wierzycielem a bankiem prowadzącym
   jego rachunek umowy w sprawie stosowania polecenia zapła-
   ty przez wierzyciela, zawierającej w szczególności: zgodę
   banku na stosowanie polecenia zapłaty przez wierzyciela, za-
   sady składania i realizowania poleceń zapłaty, zgodę wierzy-
   ciela na obciążenie jego rachunku kwotami odwoływanych
   poleceń zapłaty wraz z odsetkami, o których mowa w ust. 7,
   zwróconymi dłużnikowi w związku z odwołaniem polecenia
   zapłaty oraz zakres odpowiedzialności wierzyciela i banku,

4. że maksymalna kwota pojedynczego polecenia zapłaty nie
   przekracza równowartości, przeliczonej na złote według kur-
   su średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski
   w ostatnim dniu kwartału poprzedzającego kwartał, w któ-
   rym dokonywane jest rozliczenie pieniężne:

1. 1000 EURO - w przypadku gdy dłużnikiem jest osoba fi-
   zyczna niewykonująca działalności gospodarczej,

2. 10 000 EURO - w przypadku pozostałych dłużników.

194

Rozliczenia pieniężne przeprowadzane za pośrednictwem banków Art. 63d

3. Bank, który udzielił wierzycielowi zgody na stosowanie pole-
   ceń zapłaty, jest wobec banków-stron porozumienia, o którym
   mowa w ust. 2 pkt l, odpowiedzialny za działania wierzyciela zwią-
   zane ze stosowaniem poleceń zapłaty, w szczególności jest obowią-
   zany do natychmiastowego uznania kwotą odwołanego polecenia
   zapłaty rachunku banku dłużnika wraz z odsetkami, o których
   mowa w ust. 7, również w przypadku braku środków na rachunku
   wierzyciela lub wystąpienia innej przyczyny uniemożliwiającej
   obciążenie rachunku bankowego wierzyciela.

4. Uznanie rachunku bankowego wierzyciela następuje po uzy-
   skaniu przez jego bank od banku dłużnika środków wystarczają-
   cych na pokrycie polecenia zapłaty.

5. Dłużnikowi przysługuje prawo do cofnięcia w każdym czasie
   zgody, o której mowa w ust. 2 pkt 2.

6. Dłużnik może odwołać pojedyncze polecenie zapłaty, w ban-
   ku prowadzącym jego rachunek, w terminie:

1. 30 dni kalendarzowych od dnia dokonania obciążenia ra-
   chunku bankowego - w przypadku gdy dłużnikiem jest osoba
   fizyczna niewykonująca działalności gospodarczej,

2. 5 dni roboczych od dnia dokonania obciążenia rachunku
   bankowego - w przypadku pozostałych dłużników.

7. Odwołanie polecenia zapłaty przez dłużnika zobowiązuje
   bank dłużnika do natychmiastowego uznania rachunku bankowego
   dłużnika kwotą odwołanego polecenia zapłaty. Uznanie rachunku
   dłużnika następuje z datą złożenia odwołania polecenia zapłaty,
   z obowiązkiem naliczenia - od dnia obciążenia rachunku dłużnika
   kwotą odwołanego polecenia zapłaty - odsetek należnych dłużni-
   kowi z tytułu oprocentowania rachunku bankowego.

8. Bank będący wierzycielem może przeprowadzić rozliczenia
   poleceniem zapłaty na warunkach określonych w ustawie, z tym że:

1. do rozliczeń tych nie stosuje się przepisów ust. 2 pkt 3 i ust. 3,

2. bank ten jest obowiązany do natychmiastowego uznania kwo-
   tą odwołanego polecenia zapłaty rachunku banku dłużnika.

Art 63d dodany przez ustawę z dnia 23 sierpnia 2001 r o zmianie ustawy - Prawo
bankowe oraz o zmianie innych ustaw (Dz U Nr 111, poz 1195) z dniem 7 stycznia
2002 r

195

Art. 63d

Prawo bankowe

1. Uwagi ogólne. Polecenie zapłaty jest najmłodszą formą rozliczeń
   bezgotówkowych (zostało wprowadzone po raz pierwszy do prawa
   polskiego w 1997 r.). Jest ono dogodną formą regulowania stałych,
   różnego rodzaju świadczeń na rzecz wierzyciela o charakterze ciągłym
   lub periodycznym (np. z tytułu opłat za energię, paliwa, korzystania
   z telefonu, należności za dostawy napojów do sklepów czy restauracji).
   Dotyczy to w szczególności wierzytelności, których istnienie i wyso-
   kość jest co do zasady niesporna między stronami. Zaletą tej formy jest
   przede wszystkim to, iż umożliwia ona wierzycielowi terminowe reali-
   zowanie jego wierzytelności pieniężnych (ponieważ jest on podmiotem
   inicjującym cykl rozliczeniowy). Oprócz tego polecenie zapłaty może
   być formą rozliczeń w stosunkach między bankiem jako wierzycielem
   a innym bankiem jako dłużnikiem (art. 63d ust. 8); [na temat polecenia
   zapłaty zob. J. Pisuliński, Polecenie zapłaty (w:) Encyklopedia Prawa
   Bankowego, pod red. W. Pyzioła, s. 484 i n.].

2. Definicja. Polecenie zapłaty stanowi udzieloną bankowi wierzy-
   ciela dyspozycję wierzyciela obciążenia określoną kwotą rachunku
   bankowego dłużnika i uznania tą kwotą rachunku wierzyciela (art. 63d
   ust. l zd. 1). Podobnie jak w przypadku innych form rozliczeń tryb
   realizacji polecenia zapłaty jest różny w zależności od tego, czy wie-
   rzyciel i dłużnik posiadają swoje rachunki bankowe w tym samym ban-
   ku, czy też w różnych bankach. Regulacja prawna zawarta w art. 63d
   jest dostosowana do drugiego z wyżej wymienionych przypadków. Do
   poleceń zapłaty realizowanych w jednym banku nie stosuje się przepi-
   sów art. 63d ust. 2 pkt l oraz ust. 3, zaś pozostałe regulacje zawarte
   w art. 63d powinny być stosowane odpowiednio.

3. Przesłanki dopuszczalności stosowania polecenia zapłaty. Prze-
   słankami, które muszą zostać spełnione, aby było możliwe stosowanie
   formy polecenia zapłaty są:

1. istnienie porozumienia między bankami obu stron (dłużnika
   i wierzyciela) w sprawie stosowania polecenia zapłaty;

2. istnienie umowy między wierzycielem a jego bankiem w sprawie
   stosowania polecenia zapłaty;

3. udzielenie wierzycielowi przez dłużnika zgody na obciążanie je-
   go rachunku w drodze polecenia zapłaty.

196

Rozliczenia pieniężne przeprowadzane za pośrednictwem banków Art. 63d

Ad 1) Porozumienie między bankami W sprawie stosowania formy
polecenia zapłaty powinno obejmować swoją treścią elementy określo-
ne w art. 63d ust. 2 pkt l.

Porozumienie to może mieć charakter wielostronny albo dwustron-
ny (między konkretnym bankiem wierzyciela a konkretnym bankiem
dłużnika). Porozumienia dwustronne mogą być przez dany bank zawie-
rane z wieloma bankami; w takim przypadku treść tych porozumień
może być zróżnicowana. W praktyce przyj #o formułę porozumienia
wielostronnego przewidującego możliwość akcesu innych banków
[zob. J. Pisuliński, Polecenie..., s. 485].

Ad 2) Umowa rachunku bankowego jako taka nie daje posiadaczo-
wi rachunku uprawnienia do składania swojemu bankowi poleceń za-
płaty. W świetle art. 63d ust. 2 pkt 3 konieczne jest w tym względzie
zawarcie stosownej umowy między wierzycielem a bankiem prowadzą-
cym jego rachunek, zawierającej w swej treści elementy określone
w tym przepisie. Jak się wydaje - wbrew sugestii, jaką może wywoły-
wać brzmienie przepisu - niekoniecznie musi to być umowa odrębna;
strony mogą włączyć swoje ustalenia w sprawie stosowania formy po-
lecenia zapłaty w ramy umowy rachunku bankowego (od razu lub póź-
niej w formie aneksu).

Ad 3) Zgoda dłużnika do obciążania jego rachunku w drodze pole-
cenia zapłaty jest oświadczeniem woli dłużnika kierowanym do wie-
rzyciela (a nie do banku dłużnika bądź do banku wierzyciela). Zgoda
taka może dotyczyć pojedynczego rozliczenia (z tytułu konkretnej
transakcji) albo mieć charakter ogólny, tzn. dotyczyć określonych ro-
dzajowo zobowiązań. Dłużnik może w swoim oświadczeniu określić
okres, którego dotyczy jgo zgoda (np. roKu kalendarzowego). Zgodnie
z art. 63d ust. 5 dłużnikowi przysługuje prawo do cofnięcia w każdym
czasie zgody na stosowanie formy polecenia zapłaty; należy przyjąć, iż
uprawnienie to nie może być umownie wyłączone lub ograniczone.

Ustawa nie przewiduje ani po stronie dłużnika, ani po stronie wie-
rzyciela obowiązku zawiadomienia któregokolwiek z banków uczestni-
czących w realizacji polecenia zapłaty o udzieleniu zgody przez dłużni-
ka na stosowanie tej formy rozliczeń. Obowiązek taki może jednak
obciążać wierzyciela w stosunku do jego banku z mocy porozumienia,
o którym mowa w art. 63d ust. 2 pkt 3.

197

Art. 63d

Prawo bankowe

4. Maksymalna kwota pojedynczego rozliczenia. Maksymalna kwota
   pojedynczego polecenia zapłaty nie może przekraczać limitu określo-
   nego w art. 63d ust. 2 pkt 4. Zarówno bank wierzyciela, jak i bank
   dłużnika zobowiązane są odmówić realizacji polecenia zapłaty opie-
   wającego na kwotę przewyższającą ten limit i to nawet w przypadku,
   gdyby dłużnik oświadczył swojemu bankowi, że godzi się na obciążenie
   swego rachunku. Należy bowiem przyjąć, iż przepis określający górny
   limit pojedynczego polecenia przelewu jest przepisem bezwzględnie
   obowiązującym, mającym na celu nie tylko zabezpieczenie interesów
   dłużnika, ale także i interesów banku dłużnika oraz banku wierzyciela
   (z uwagi na regulację zawartą w art. 63d ust. 2 pkt l oraz ust. 6 i 7).

5. Tryb realizacji polecenia zapłaty. Bank wierzyciela, który otrzy-
   mał polecenie zapłaty, kieruje to polecenie do banku dłużnika. Jeśli nie
   zachodzą przeszkody prawne lub faktyczne (brak środków na rachunku
   dłużnika), bank dłużnika powinien obciążyć rachunek dłużnika i prze-
   kazać stosowną kwotę na rachunek banku wierzyciela (z reguły jest to
   rachunek bieżący banku wierzyciela w Narodowym Banku Polskim).
   Bank dłużnika powinien ponadto zawiadomić dłużnika o obciążeniu
   jego rachunku (aby umożliwić mu ewentualne odwołanie polecenia
   zapłaty w trybie art. 63d ust. 6). Z kolei bank wierzyciela powinien
   uznać tą kwotą rachunek bankowy wierzyciela.

6. Odwołanie polecenia zapłaty przez dłużnika i jego skutki.

Zgodnie z art. 63d ust. 6 dłużnik może odwołać polecenie zapłaty
w terminie określonym w tym przepisie. Odwołanie polecenia zapłaty
jest oświadczeniem woli dłużnika składanym w jego banku. Zobowią-
zuje on bank dłużnika do natychmiastowego uznania rachunku dłużnika
kwotą odwołanego polecenia zapłaty, z obowiązkiem naliczenia - od
dnia obciążenia rachunku dłużnika kwotą odwołanego polecenia za-
płaty - odsetek należnych dłużnikowi z tytułu oprocentowania rachun-
ku bankowego (art. 63d ust. 7). Dopiero po uznaniu rachunku dłużnika
bank dłużnika może zwrócić się do banku wierzyciela o obciążenie
rachunku wierzyciela i o przekazanie stosownej kwoty na swój rachu-
nek (rachunek banku dłużnika). W przypadku otrzymania od banku
dłużnika stosownego żądania bank wierzyciela obciąża rachunek wie-
rzyciela bez konieczności uzyskania jego zgody (zob. art. 63d ust. l zd. 2),
a następnie przekazuje stosowną kwotę na rachunek banku dłużnika -

198

Rozliczenia pieniężne przeprowadzane za pośrednictwem banków Art. 63e

także w przypadku braku środków na rachunku wierzyciela lub wystą-
pienia innej przyczyny uniemożliwiającej obciążenie rachunku banko-
wego wierzyciela (art. 63d ust. 3).

Z powyższego wynika, iż odwołanie polecenia zapłaty stwarza
określone ryzyko dla banku dłużnika, który może nie otrzymać od banku
wierzyciela zwrotu kwoty, którą zmuszony był uznać rachunek dłużni-
ka (np. w razie niewypłacalności banku wierzyciela). Jeszcze większe
zachodzi po stronie banku, który nie zawsze będzie mógł odzyskać
wyłożoną przez siebie sumę od wierzyciela. Tego rodzaju regulacja
prawna (przerzucająca na banki ryzyko związane ze stosowaniem for-
my polecenia zapłaty) budzi zastrzeżenia co do swej zasadności.

7. Polecenie zapłaty w stosunkach między bankami. Z art. 63d ust. 8
   wynika możliwość stosowania formy polecenia zapłaty w celu realizacji
   należności służących określonemu bankowi względem innego banku.
   Do tego rodzaju przypadków nie stosuje się art. 63d ust. 2 pkt 3 i ust. 3.

8. Odpowiedzialność uczestników rozliczenia w trybie polecenia
   zapłaty. Naruszenie ustawowych reguł dotyczących polecenia zapłaty
   może skutkować odpowiedzialnością banku dłużnika względem dłuż-
   nika oraz odpowiedzialnością banku wierzyciela względem wierzycie-
   la. W stosunkach tych znajduje zastosowanie art. 64.

Zasady odpowiedzialności banków uczestniczących w realizacji
polecenia zapłaty względem siebie powinno określać porozumienie,
o którym mowa w art. 63d ust. 2 pkt l. W razie braku odpowiednich
postanowień w porozumieniu znajdą zastosowanie ogólne reguły od-
powiedzialności kontraktowej (art. 471 k.c.).

Bezzasadne odwołanie polecenia zapłaty przez dłużnika może
in concreto spowodować szkodę po stronie wierzyciela albo po stronie
banków uczestniczących w realizacji polecenia zapłaty [co do odpo-
wiedzialności dłużnika w omawianym przypadku zob. J. Pisuliński,
Polecenie. ., s. 491 i n.].

Art. 63e

1. Czek rozrachunkowy stanowi dyspozycję wystawcy czeku
udzieloną trasatowi do obciążenia jego rachunku kwotą, na którą czek
został wystawiony, oraz uznania tą kwotą rachunku posiadacza czeku.

199

Art. 63e Prawo bankowe

2. Na wniosek wystawcy czeku bank może potwierdzić czek
   rozrachunkowy, rezerwując jednocześnie na rachunku wystawcy
   odpowiedni fundusz na pokrycie czeku. Bank może potwierdzić
   również czek niezupełny.

3. Czek rozrachunkowy może być przedstawiony do rozra-
   chunku ze skutkami zapłaty bezpośrednio u trasata lub w banku,
   w którym posiadacz czeku ma rachunek. Uznanie rachunku posia-
   dacza czeku sumą czekową, z zastrzeżeniem ust. 4, następuje po
   uzyskaniu przez bank posiadacza czeku od trasata środków wy-
   starczających do zapłaty czeku. Szczegółowe warunki przedstawie-
   nia czeku do rozrachunku ze skutkami zapłaty w banku innym niż
   trasata określa umowa między tym bankiem i posiadaczem czeku.

4. Banki mogą zawierać porozumienia, w których - na zasa-
   dach wzajemności - określą inny niż w ust. 3 tryb przedstawienia
   czeków rozrachunkowych do zapłaty z rachunków oszezędnościo-
   wo-rozliczeniowych.

Art 63e dodany przez ustawę z dnia 23 sierpnia 2001 r o zmianie ustawy - Prawo
bankowe oraz o zmianie innych ustaw (Dz. U. Nr 111, poz. 1195) z dniem 7 stycznia
2002 r

1. Definicja czeku rozrachunkowego. Przepis art. 39 pr. czek. okre-
śla istotę czeku rozrachunkowego, stanowiąc, iż wystawca lub posia-
dacz czeku mogą zabronić zapłaty czeku w gotówce przez zamieszcze-
nie w poprzek na przedniej stronie czeku zastrzeżenie „przelać na ra-
chunek" lub innego równoznacznego. W takim przypadku czek może
być - zgodnie z przytoczonym przepisem - użyty przez bank-trasata
tylko do rozrachunku księgowego przez uznanie rachunku, rozliczenie
lub potrącenie.

Przepis art. 63e zawęża - w porównaniu z art. 39 pr. czek. - zakres
pojęcia czeku rozrachunkowego. Zgodnie z tym przepisem realizacja
czeku rozrachunkowego może polegać jedynie na uznaniu rachunku
bankowego posiadacza czeku kwotą, na którą czek opiewa. Zawężenie
to stanowi de facto nowelizację przepisu art. 39 pr. czek. w odniesieniu
do czeków wystawianych i płatnych w Polsce. Celowość tego rodzaju
zabiegu legislacyjnego budzi zasadnicze wątpliwości.

2. Potwierdzenie czeku rozrachunkowego. Czek rozrachunkowy
może być potwierdzony przez bank na wniosek wystawcy, z czym wią-

200

Rozliczenia pieniężne przeprowadzane za pośrednictwem banków Art. 63f

że się zablokowanie na rachunku bankowym wystawcy kwoty, na którą
czek opiewa (art. 63e ust. 2). Nie jest jasne, dlaczego ustawa przewi-
duje możliwość potwierdzenia tylko czeku rozrachunkowego (a nie
także czeku gotówkowego). Potwierdzenie czeku (zwane także wizą
lub certyfikatem) następuje na czeku (z reguły poprzez wzmiankę
„potwierdzony" lub inną równoznaczną). Potwierdzenie, o którym mo-
wa, ma charakter tzw. klauzuli czekowo obojętnej - nie rodzi żadnych
uprawnień po stronie posiadacza czeku. Jej znaczenie jest wyłącznie
faktyczne i sprowadza się do dodatkowego uwiarygodnienia wystawcy
czeku.

Nie jest potwierdzeniem czeku ewentualnie udzielona przez bank
gwarancja zapłaty sumy czekowej na żądanie posiadacza czeku (przy-
kładem tego rodzaju czeków gwarantowanych są tzw. euroczeki).
Udzielenie gwarancji zapłaty czeku mieści się w pojęciu tzw. gwarancji
bankowej uregulowanej w art. 81.

3. Odesłanie. Co do czeków rozrachunkowych przedstawionych do
zapłaty w innym banku niż bank-trasat - zob. odpowiednio uwagi do
art. 63b.

Art. 63f

1. Na warunkach określonych w umowach strony mogą stoso-
   wać w rozliczeniach bezgotówkowych także karty płatnicze.

2. Prawa i obowiązki wydawcy i posiadacza karty płatniczej
   określa odrębna ustawa.

Art. 63f dodany przez ustawę z dnia 23 sierpnia 2001 r o zmianie ustawy - Prawo
bankowe oraz o zmianie innych ustaw (Dz U Nr 111, poz. 1195) z dniem 7 stycznia
2002 r

Odesłanie. Przepis art. 63f przesądza jedynie o tym, iż rozliczenia
przy użyciu kart płatniczych mieszczą się w pojęciu „rozliczeń pienięż-
nych przeprowadzanych za pośrednictwem banków". Oznacza to
w szczególności, iż do rozliczeń z użyciem kart płatniczych należy
stosować przepisy ogólne o rozliczeniach zawarte w Prawie banko-
wym, czyli zwłaszcza art. 63 ust. l zd. 2 oraz art. 64 a także - w przy-
padku kart uprawniających do pobrania gotówki z bankomatów - od-
powiednio art. 65.

201

Art. 63g Prawo bankowe

Poza tym Prawo bankowe stanowi, iż prawa i obowiązki wydawcy
i posiadacza karty określać ma odrębna ustawa (ustawa taka nie została
dotąd uchwalona).

Art. 63g

1. Przy wykonywaniu zlecanych przez klientów banków poleceń
przelewu i wpłat gotówkowych w obrocie z krajami członkowskimi
Unii Europejskiej oraz z Islandią, Liechtensteinem i Norwegią,
w kwocie nieprzekraczającej równowartości w złotych 50 000 EURO
przeliczonej według kursów średnich ogłaszanych przez Narodowy
Bank Polski w dniu przyjęcia zlecenia, zwanych dalej „przelewami
transgranicznymi", banki obowiązane są do:

1. złożenia przed przyjęciem dyspozycji od klienta - na jego żą-
   danie - oświadczenia, dotyczącego przelewu transgraniczne-
   go, którego elementy zostały wskazane przez klienta, zawie-
   rającego w szczególności termin wykonania przelewu, wyso-
   kość opłat i prowizji, z wyłączeniem kosztów związanych
   z zastosowaniem kursów walut obcych w złotych,

2. wykonania przelewu transgranicznego w pełnej kwocie objętej
   zleceniem, chyba że zleceniodawca określił, że koszty pokry-
   wa w całości lub części beneficjent; nie wyklucza to upraw-
   nień banku beneficjenta do pobierania opłat związanych
   z prowadzeniem jego rachunku zgodnie z obowiązującymi
   przepisami,

3. wykonania przelewu transgranicznego poprzez uznanie ra-
   chunku banku beneficjenta, w terminie do końca piątego
   dnia roboczego następującego po dniu przyjęcia zlecenia
   przez bank zleceniodawcy, chyba że inny termin został usta-
   lony w umowie pomiędzy zleceniodawcą a bankiem zlecenio-
   dawcy,

4. uznania rachunku bankowego beneficjenta przez bank benefi-
   cjenta do końca dnia roboczego następującego po dniu uzna-
   nia rachunku banku beneficjenta, chyba że inny termin został
   ustalony pomiędzy bankiem beneficjenta a beneficjentem.

2. W przypadku opóźnienia w wykonaniu przelewu transgra-
nicznego:

202

Rozliczenia pieniężne przeprowadzane za pośrednictwem banków Art. 63g

1. bank zleceniodawcy wypłaca zleceniodawcy odsetki ustawo-
   we od kwoty objętej zleceniem za okres liczony od końca
   terminu umownego, lub w przypadku braku takiego terminu
   - od końca piątego dnia roboczego, następującego po dniu
   przyjęcia zlecenia - do dnia uznania rachunku banku benefi-
   cjenta,

2. bank beneficjenta, jeżeli nie uzna rachunku beneficjenta
   w terminach określonych w ust. l pkt 4, wypłaca beneficjen-
   towi odsetki ustawowe od kwoty objętej zleceniem za okres
   od końca umownego terminu, lub w przypadku braku takie-
   go terminu - od końca dnia roboczego, następującego po
   dniu uznania rachunku banku beneficjenta - do dnia, w któ-
   rym został uznany rachunek beneficjenta.

3. Odsetek, o których mowa w ust. 2, nie wypłaca się, jeżeli
   bank zleceniodawcy lub bank beneficjenta ustali, że opóźnienie
   powstało z przyczyn leżących po stronie zleceniodawcy lub benefi-
   cjenta.

4. W przypadku niewykonania przyjętych zleceń przelewu
   transgranicznego, bank zleceniodawcy obowiązany jest uznać ra-
   chunek zleceniodawcy lub postawić do jego dyspozycji, na jego
   wniosek, w terminie 14 dni roboczych następujących po dniu złoże-
   nia wniosku, kwotę objętą zleceniem, nie więcej jednak niż do rów-
   nowartości w złotych kwoty 12 500 EURO przeliczonej według kur-
   su średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski, obowiązu-
   jącego w momencie przyjęcia zlecenia przez bank zleceniodawcy,
   powiększoną o odsetki ustawowe za okres od dnia zlecenia do dnia
   uznania jego rachunku kwotą odszkodowania lub postawienia do
   jego dyspozycji tej kwoty, oraz powiększoną o opłacone przez zle-
   ceniodawcę koszty związane z wykonaniem zlecenia, jeżeli po przy-
   jęciu zlecenia przez bank zleceniodawcy odpowiednia kwota nie
   wpłynęła na rachunek banku beneficjenta. Bank zleceniodawcy
   zwolniony jest z powyższego obowiązku, jeżeli kwotą objętą zlece-
   niem został wcześniej uznany rachunek banku beneficjenta.

5. Wniosek zleceniodawcy, o którym mowa w ust. 4, nie może
   być złożony przed upływem terminu wykonania przelewu trans-
   granicznego, ustalonego zgodnie z przepisami ust. l pkt 3.

203

Art. 63g

Prawo bankowe

6. Instytucja pośrednicząca, która przyjęła i nie wykonała zle-
   cenia przelewu transgranicznego, jest obowiązana zwrócić na rzecz
   banku zleceniodawcy, na własny koszt, kwotę objętą zleceniem
   wraz ze wszystkimi odpowiednimi kosztami i odsetkami, jeżeli kwo-
   ta objęta zleceniem nie wpłynęła na rachunek beneficjenta.

7. Przepisów ust. 4-6 nie stosuje się w przypadku, gdy zlecenie
   przelewu transgranicznego nie zostało zrealizowane z przyczyn
   leżących po stronie instytucji pośredniczącej wskazanej przez bank
   beneficjenta. W takim przypadku bank beneficjenta obowiązany
   jest postawić do dyspozycji beneficjenta kwotę objętą zleceniem,
   nie większą niż równowartość w złotych 12 500 EURO przeliczoną
   według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski,
   obowiązującego w momencie przyjęcia zlecenia przez bank zlece-
   niodawcy.

8. Przepisów ust. 4-6 nie stosuje się w przypadku, gdy zlecenie
   przelewu transgranicznego nie zostało zrealizowane z powodu błę-
   dów lub przeoczeń w instrukcji udzielonej przez zleceniodawcę lub
   z przyczyn leżących po stronie instytucji pośredniczącej wskazanej
   przez zleceniodawcę. W takim przypadku bank zleceniodawcy
   i instytucje pośredniczące w wykonaniu zlecenia powinny podjąć
   niezwłocznie starania w celu odzyskania kwoty objętej zleceniem.
   Gdy kwota objęta zleceniem zostanie odzyskana przez bank zlece-
   niodawcy, jest on obowiązany do przekazania jej na rachunek zle-
   ceniodawcy lub postawienia do dyspozycji zleceniodawcy. W takim
   przypadku bank zleceniodawcy i instytucje pośredniczące w wyko-
   naniu zlecenia nie są obowiązane do zwrotu zleceniodawcy opłat
   i naliczonych odsetek oraz mogą potrącić własne koszty poniesione
   przy odzyskiwaniu kwoty objętej zleceniem.

9. Odpowiedzialność banków oraz instytucji pośredniczących
   w wykonaniu przelewów transgranicznych za nienależyte wykona-
   nie lub niewykonanie zlecenia, określona w ust. 2-8, jest wyłączona
   w przypadku wystąpienia siły wyższej oraz w przypadku zastoso-
   wania przez bank przepisów o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do
   obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z niele-
   galnych lub nieujawnionych źródeł.

10. Banki i instytucje pośredniczące obowiązane są do zwrotu na
rzecz zleceniodawcy lub odpowiednio banku zleceniodawcy lub

204

Rozliczenia pieniężne przeprowadzane za pośrednictwem banków Art. 63g

beneficjenta potrąceń z tytułu kosztów wykonania przelewu trans-
granicznego, dokonanych z naruszeniem ust. l pkt 2.

11. Bankowi zleceniodawcy przysługuje w stosunku do instytucji
    pośredniczącej roszczenie o zwrot wypłaconych na podstawie ust. 2
    pkt l odsetek, jeżeli opóźnienie wykonania przelewu transgranicz-
    nego powstało z przyczyn leżących po stronie instytucji pośredni-
    czącej.

12. Przepisy ust. 2 i 6 nie wyłączają ani nie ograniczają upraw-
    nień klientów, banków i instytucji pośredniczących, uczestniczą-
    cych w wykonaniu zlecenia przelewu transgranicznego, wynikają-
    cych z odrębnych przepisów.

13. Do wykonywania zleceń przelewu transgranicznego art. 64
    nie stosuje się.

14. Jeżeli strony nie sporządziły zapisu na sąd polubowny, na
    żądanie osoby uprawnionej sprawy przeciwko bankom lub instytu-
    cjom pośredniczącym z zakresu przelewów transgranicznych roz-
    poznawane są przez sądy polubowne wyznaczone przez ministra
    właściwego do spraw instytucji finansowych, chyba że strona po-
    zwana sprzeciwi się temu nie później niż w odpowiedzi na pozew.

15. Minister właściwy do spraw instytucji finansowych, po za-
    sięgnięciu opinii Prezesa Narodowego Banku Polskiego, określi,
    w drodze rozporządzenia:

1. rodzaje przelewów transgranicznych, wykonywanych na za-
   sadach określonych w ust. 1-13,

2. szczegółowy zakres informacji, o których mowa w art. 111
   ust. l pkt 7,

3. szczegółowe obowiązki banków oraz instytucji pośredniczą-
   cych, związane z wykonywaniem przelewów transgranicz-
   nych, oraz

4. wyznaczy sądy polubowne właściwe do rozpoznawania spraw
   związanych z wykonaniem przelewu transgranicznego

- kierując się zasadami zawartymi w dyrektywie 97/5 WE Parla-
mentu Europejskiego i Rady z dnia 27 stycznia 1997 r. o przele-
wach transgranicznych (Dz. Urz. WE nr L 43, s. 25).

Art. 63g dodany przez ustawę z dnia 23 sierpnia 2001 r. o zmianie ustawy - Prawo
bankowe oraz o zmianie innych ustaw (Dz. U. Nr 111, poz. 1195), wejdzie w życie
z dniem uzyskania prze? Rzeczpospolitą Polską członkostwa w Unii Europejskiej.

205

Art. 63g Prawo bankowe

1. Cel regulacji. Celem tego artykułu jest dostosowanie prawa pol-
   skiego do dyrektywy UE nr 97/5/EC Parlamentu Europejskiego i Rady
   z dnia 27 stycznia 1997 r. o przelewach transgranicznych [Dz. Urz. WE
   nr L 43 z 14 lutego 1997 r., s. 25-30; polski przekład dyrektywy za-
   mieszczony został w „Prawie Bankowym" 2000, nr l, w dodatku
   „W drodze do UE", s. 11-15; na temat obowiązującego stanu prawnego
   i jego zgodności z dyrektywą nr 97/5/EC zob. J. Pisuliński, G. Tracz,
   Dostosowanie prawa polskiego do dyrektywy Unii Europejskiej
   nr 97/5/EC w sprawie przelewów transgranicznych - realizacja dyrek-
   tywy w prawie niemieckim, „Prawo Bankowe" 2000, nr l (dodatek
   „W drodze do UE"), s. 7-10].

2. Dyrektywa nr 97/5/EC. Celem dyrektywy nr 97/5/EC była popra-
   wa warunków realizacji przelewów transgranicznych mających szcze-
   gólne znaczenie tak dla osób prywatnych, jak i małych i średnich
   przedsiębiorstw. Realizacji tego celu ma służyć zwiększenie przejrzy-
   stości zasad, na jakich instytucje kredytowe (banki) wykonuj ą przelewy
   transgraniczne, skrócenie terminów wykonywania przelewów oraz
   obniżenie związanych z tym kosztów. Ustawodawca europejski nie
   zdecydował się więc na kompleksowe unormowanie instytucji przele-
   wów transgranicznych, tak jak uczyniono to w ustawie modelowej
   o przelewach międzynarodowych (Model Law on International Credit
   Transfers) przygotowanej i przyjętej w dniu 15 maja 1992 r. przez Ko-
   misję Międzynarodowego Prawa Handlowego ONZ (UNCITRAL);
   [zob. tekst angielski i niemiecki ustawy modelowej Wertpapier Mitte-
   ilungen 1993, nr 15, s. 664-673].

Dyrektywa nr 97/5/EC reguluje trzy grupy zagadnień: zakres in-
formacji, które instytucje kredytowe (banki) obowiązane są udzielać
swoim klientom w związku z realizacją przelewów transgranicznych,
terminy, w których instytucja kredytowa (bank) obowiązana jest wykonać
przelew i dokonać wpisu na rachunek bankowy beneficjenta, odpowie-
dzialność instytucji kredytowych (banków) i instytucji pośredniczących
za niewykonanie lub nienależyte wykonanie przelewu lub wpisu na
rachunek bankowy. Dyrektywa reguluje jedynie przelewy transgranicz-
ne w euro lub walutach państw członkowskich Unii Europejskiej do
kwoty nieprzekraczającej 50 000 euro. Z zakresu dyrektywy wyłączone
są przelewy transgraniczne w innych walutach lub przekraczające

206

Rozliczenia pieniężne przeprowadzane za pośrednictwem banków Art. 63g

kwotę 50 000 euro oraz których zleceniodawcami są instytucje wymie-
nione w art. 2 lit. a-c dyrektywy [szerzej na temat dyrektywy zob.
W. Hadding, Dyrektywa Unii Europejskiej o przelewach transgranicz-
nych, „Prawo Bankowe" 1998, nr 4, s. 51 i n.].

3. Pojęcie przelewu transgranicznego. Kluczowe dla ustalenia za-
kresu obowiązywania dyrektywy i komentowanego artykułu jest poję-
cie „przelewu transgranicznego" (cross-border credit transfer, virement
transfrontalier, grenzuberschreitende Uberweisung). Dyrektywa w art. 2
lit. f określa przelew transgraniczny jako operację wykonywaną przez
instytucję kredytową albo inną instytucję lub jej oddział w jednym
z państw członkowskich na polecenie zleceniodawcy polegającą na
udostępnieniu kwoty pieniężnej beneficjentowi w instytucji kredytowej
albo innej instytucji lub jej oddziale w innym państwie członkowskim,
przy czym zleceniodawcą i beneficjentem może być ta sama osoba.

Natomiast z art. 63g ust. l wynika, iż komentowany przepis stosuje
się do poleceń przelewu i wpłat gotówkowych w obrocie z krajami
członkowskimi Unii Europejskiej oraz z Islandią, Liechtensteinem
i Norwegią (to jest krajami należącymi do Europejskiego Obszaru Go-
spodarczego) w kwocie nieprzekraczającej równowartości w złotych
50 000 euro. Pojęcie polecenia przelewu rozumieć należy zgodnie
z definicją zawartą w art. 63c (zob. uwagi do tego przepisu), zaś przez
wpłatę gotówkową - wpłatę gotówki przez zleceniodawcę na rachunek
bankowy beneficjenta (zob. uwagi do art. 63 ust. 2).

Określenie przelewów transgranicznych w art. 63g ust. l nie odpo-
wiada postanowieniom dyrektywy. Po pierwsze, ustawa nie definiuje,
co oznacza pojęcie „obrotu" ze wskazanymi w ust. l państwami. Po
drugie, brak jest ograniczenia waluty, w której przelewy mają podlegać
realizacji zgodnie z komentowanym przepisem. Jest to bardzo istotne,
gdyż w przypadku, gdyby polski bank był zobowiązany do zapłaty
odsetek (ust. 2) lub wykonania gwarancji wynikającej z ust. 4 lub 7,
może być pozbawiony możliwości dochodzenia roszczeń regresowych
(zob. ust. 6 i 11) wobec zagranicznej instytucji pośredniczącej, jeżeli
prawo państwa, w którym instytucja ta ma swoją siedzibę i które jest
właściwe dla stosunków między polskim bankiem a tą instytucją (zob.
niżej pkt 21) zawiera ograniczenie przepisów o przelewach transgra-
nicznych do przelewów opiewających na waluty państw członkowskich

207

Art. 63g

Prawo bankowe

UE i euro oraz wymienionych państw niebędących członkami Unii
Europejskiej. Po trzecie, brak jest zastrzeżenia, iż zleceniodawcą i be-
neficjentem może być ta sama osoba, co może budzić wątpliwości wo-
bec użycia w przepisach o rozliczeniach pieniężnych terminów „dłuż-
nik" i „wierzyciel". Może to sugerować, że chodzi zawsze o dwie różne
osoby. Po czwarte, ustawa nie wyłącza zastosowania komentowanego
przepisu w przypadku przelewów transgranicznych zlecanych przez
instytucje kredytowe (banki) i instytucje finansowe (zob. art. l in fine
w zw. z art. 2 lit. a-c dyrektywy).

W związku z upoważnieniem udzielonym w ust. 15 Ministrowi
Finansów do wydania rozporządzenia określającego rodzaje przelewów
transgranicznych wykonywanych na zasadach określonych w ust. 1-13
komentowanego artykułu można się jedynie spodziewać, iż w tym roz-
porządzeniu znajdą się przepisy, które usuną podniesione wyżej za-
strzeżenia. Jednakże oznaczać to będzie, iż o zakresie zastosowania
komentowanego przepisu nie decyduje ustawa, lecz akt do niej wyko-
nawczy (dotyczy to zwłaszcza wyjaśnienia pojęć użytych w ustawie,
a które w niej nie zostały zdefiniowane). Takie rozwiązanie budzi
sprzeciw z punktu widzenia zasad techniki legislacyjnej.

4. Informacja o warunkach wykonywania przelewów transgra-
nicznych Zgodnie z art. 3 dyrektywy nr 97/5/EC banki obowiązane są
w przystępnej formie, na piśmie, a w miarę potrzeb w formie elektro-
nicznej informować swoich klientów o warunkach wykonywania prze-
lewów transgranicznych. H. Schimansky uważa, iż udostępnienie in-
formacji o warunkach wykonywania przelewów w formie elektronicz-
nej dotyczy instytucji kredytowych prowadzących działalność za po-
mocą środków komunikacji na odległość; instytucje, które posiadają
tradycyjne oddziały, nie mogą poprzestać na informacji udostępnianej
wyłącznie w formie elektronicznej); [H. Schimansky, Die EU-
Uberweisungsrichtlinie und ihre Umsetzung am Beispiel des deutschen
Recht, (w:) Rechtliche Probleme des Zahlungsverkehrs, s. 7]. Wspo-
mniany przepis zobowiązuje instytucje kredytowe (banki) do podawa-
nia co najmniej: terminu uznania kwotą przelewu rachunku instytucji
kredytowej beneficjenta i początku biegu tego terminu, terminu od
wpłynięcia kwoty przelewu na konto instytucji kredytowej beneficjenta
do uznania nią rachunku beneficjenta, sposobu obliczania wszelkich

208

Rozliczenia pieniężne przeprowadzane za pośrednictwem banków Art. 63g

^ prowizji i opłat pobieranych w związku z wykonaniem przelewu łącz-
nie z obowiązującymi stawkami, daty ewentualnego tzw. przewaluto-
wania, stosowanych stóp procentowych, zasad postępowania w razie
skarg dotyczących wykonywania przelewów oraz procedury polubow-
nego rozstrzygania sporów. Ponieważ w przepisie tym chodzi o ogólną
informację (niedotyczącą konkretnego przelewu), termin wykonania
przelewu może być określony w przybliżeniu (np. 3 do 4 dni). Nato-
miast obowiązek podania terminu uznania kwotą przelewu rachunku
beneficjenta odnosi się tylko do terminu obowiązującego w instytucji
kredytowej udzielającej informacji [tak H. Schimansky, Die EU-
Uberweisungsrichtlinie..., s. 6]. Dyrektywa nie przewiduje żadnych
sankcji za naruszenie obowiązku informacji nałożonego w art. 3 (jest to
więc materia należąca do prawa wewnętrznego państw członkowskich
UE).

Z kolei art. 4 dyrektywy określa minimalny zakres informacji, jakie
instytucje kredytowe obowiązane są po wykonaniu przelewu transgra-
nicznego podać swoim klientom (odpowiednio zleceniodawcy
i beneficjentowi), chyba że wyraźnie zrzekli się oni tego uprawnienia
[niedopuszczalne byłoby więc „fmgowanie" złożenia takiego oświad-
czenia we wzorcu umownym - tak H. Schimansky, Die EU-Uber-
weisungsrichtlinie..., s. 9]. Są to: dane pozwalające na identyfikację
przelewu, jego kwota (w przypadku dokonania potrącenia byłaby to
więc nie tylko kwota, na którą opiewał pierwotnie przelew, ale także
kwota, którą uznany został rachunek beneficjenta), kwota wszelkich
opłat i prowizji zapłaconych przez klienta, w razie tzw. przewalutowa-
nia (np. gdy zlecono przelew transgraniczny w funtach, zaś zlecenio-
dawca miał rachunek prowadzony w euro) - zastosowany kurs przeli-
czeniowy i data operacji. Informacje te powinny być podane w sposób
jasny i łatwo zrozumiały na piśmie lub ewentualnie w formie elektro-
nicznej.

W odniesieniu do banków krajowych oraz działających w Polsce
oddziałów banków zagranicznych i instytucji kredytowych obowiązek
informowania klientów o warunkach wykonywania przelewów trans-
granicznych wynika z nowego art. 111 ust. l pkt 7. Zakres informacji,
które banki (oddziały) powinny udzielać swoim klientom, ma zostać
określony w rozporządzeniu Ministra Finansów wydanym na podstawie
upoważnienia zawartego w ust. 15 pkt 2 komentowanego artykułu.

209

Art. 63g Prawo bankowe

5. Oświadczenie o warunkach wykonania przelewu transgranicz-
nego. Zgodnie z ust. l pkt l bank obowiązany jest na żądanie klienta
złożyć oświadczenie co do terminu wykonania przelewu transgranicz-
nego oraz wysokości opłat i prowizji z wyjątkiem kosztów związanych
ze stosowaniem kursów walut (dotyczy to sytuacji, gdy zleceniodawca
wpłaca lub zleca obciążenie swojego rachunku kwotą w walucie innej
niż kwota przelewu). Literalna wykładnia tego przepisu mogłaby pro-
wadzić do wniosku, iż bank obowiązany jest zawsze złożyć takie
oświadczenie na żądanie klienta. Jednakże przepis ten należy wykładać
zgodnie z art. 5 dyrektywy nr 97/5/EC, który obowiązek złożenia takie-
go oświadczenia odnosi jedynie do przelewów transgranicznych, które
bank zgodził się przyjąć do realizacji. Tak więc bank jest obowiązany
złożyć żądane przez klienta oświadczenie tylko wówczas, gdy zgadza
się na wykonanie przelewu. Dotyczy to zwłaszcza klientów, których
z bankiem nie łączy umowa rachunku bankowego, a zatem, wobec
których bank nie jest zobowiązany do przeprowadzania rozliczeń pie-
niężnych. Natomiast odmowa złożenia takiego oświadczenia przez
bank na żądanie posiadacza rachunku (bieżącego lub oszczędnościowo-
rozliczeniowego) może nastąpić w przypadku, gdy bank uprawniony
jest do odmowy wykonania zlecenia posiadacza rachunku(art. 727 k.c.).

Oświadczenie banku złożone na żądanie klienta zgodnie z ust. l pkt l
wiąże bank. Bank obowiązany jest zatem wykonać przelew w terminie
określonym w oświadczeniu i nie może żądać opłat i prowizji przewyż-
szających podane w oświadczeniu.

6. Zasady wykonywania przelewów transgranicznych. Z ust. l pkt.
2-A (będącymi odpowiednikami art. 6 ust. l i 2 oraz art. 7 ust. l zd. l
dyrektywy) wynikają trzy podstawowe zasady, zgodnie z którymi bank
powinien wykonywać przelewy transgraniczne. Po pierwsze, przelew
powinien być wykonany w pełnej kwocie. Banki ani instytucje pośred-
niczące nie są więc uprawnione do dokonania potrącenia z przelanej
kwoty własnych opłat i prowizji, chyba że w treści przelewu określono,
iż koszty jego wykonania pokrywa beneficjent. Oznacza to, że kwota,
którą ma zostać uznany rachunek banku beneficjenta powinna odpo-
wiadać kwocie, na którą wystawiono przelew. Natomiast bank benefi-
cjenta może przy dokonywaniu wpisu na rachunek bankowy benefi-
cjenta potrącić opłatę związaną z prowadzeniem rachunku (ust. l pkt 2

210

Rozliczenia pieniężne przeprowadzane za pośrednictwem banków Art. 63g

in fine). W razie naruszenia omawianego obowiązku bank lub instytu-
cja pośrednicząca zobowiązane są do zwrotu potrąconych z kwoty
przelewu opłat i prowizji zleceniodawcy, chyba że niezgodnego z ust. l
pkt 2 potrącenia dokonał bank beneficjenta (ust. 10). W tym ostatnim
przypadku bank beneficjenta powinien uznać jego rachunek kwotą
nienależnie potrąconą z kwoty przelewu. Zwrot nienależnie potrąco-
nych kwot następuje na koszt banku lub instytucji pośredniczącej, która
jest do tego zobowiązana.

Przepis ust. l pkt 2 nie wyłącza - podobnie jak art. 7 ust. l dyrek-
tywy nr 97/5/EC - roszczeń banków ani instytucji pośredniczących
o zapłatę opłat i prowizji zgodnie z treścią łączących te podmioty sto-
sunków prawnych, ale jedynie dokonywania ich potrącenia z kwoty
przelewu [zob. B. Schmitt, Grenzuberschreitende Uberweisungen,
s. 103].

Zgodnie z drugą zasadą określoną w ust. l pkt 3 uznanie kwotą
przelewu rachunku banku beneficjenta (a nie rachunku bankowego
beneficjenta) powinno nastąpić nie później niż piątego dnia roboczego,
następującego po dniu przyjęcia zlecenia przez bank zleceniodawcy,
jeżeli nie umówiono się inaczej. Strony mają zatem swobodę w okre-
ślaniu terminu wykonania przelewu transgranicznego. W przypadku
przelewów realizowanych z rachunków bankowych termin wykonania
przelewu powinien być ustalony w umowie rachunku bankowego (art. 54
ust. 2 pkt 8). W odniesieniu do wpłat na rachunek bankowy wierzyciela
termin wykonania przelewu wynikać może albo z oświadczenia banku
złożonego na żądanie zleceniodawcy zgodnie z ust. l pkt l, albo
z regulaminu banku (gdy zleceniodawca nie żądał złożenia oświadcze-
nia na podstawie ust. l pkt 1). Za dzień przyjęcia przelewu należy ro-
zumieć dzień, w którym zleceniodawca złożył w banku przelew zawie-
rający wszystkie niezbędne informacje wraz z wymaganymi dokumen-
tami (chodzi tu zwłaszcza o dokumenty niezbędne w celu dokonania
przez bank kontroli dewizowej, wymagane przez art. 14 ust. 2 i 3 ustawy
z dnia 18 grudnia 1998 r. Prawo dewizowe, Dz. U. nr 160, poz. 1063 ze
zm.), gdy bank dysponuje odpowiednim pokryciem niezbędnym do
jego realizacji (tzn. na rachunku bankowym zleceniodawcy znajduje się
odpowiednia kwota pieniężna albo zleceniodawca wpłacił ją w gotówce
lub uzyskał z banku na ten cel kredyt). Zob. definicję tego pojęcia
w art. 2 lit 1) dyrektywy nr 97/5/EC.

211

Art. 63g

Prawo bankowe

Trzecia zasada odnosząca się wykonywania przelewów transgra-
nicznych dotyczy terminu uznania kwotą przelewu przez bank benefi-
cjenta rachunku bankowego beneficjenta. Powinno to nastąpić w termi-
nie ustalonym przez strony w umowie rachunku bankowego lub wyni-
kającym z regulaminu bankowego, a gdy terminu takiego nie określono
- najpóźniej następnego dnia roboczego następującego po dniu uznania
rachunku banku beneficjenta (ust. l pkt 4).

7. Sposób obliczania terminu wykonania przelewu transgranicz-
   nego. W związku z terminem wykonania przelewu transgranicznego
   przez bank mogą pojawić się wątpliwości z jego obliczeniem. Chodzi
   o to, czy do terminu tego nie wlicza się jedynie dni, w których nie pra-
   cują banki i instytucje pośredniczące w Polsce, czy także dni, w których
   nie pracują banki i instytucje pośredniczące znajdujące się za granicą.
   Przykładowo, jeżeli w Polsce dniem ustawowo wolnym od pracy jest
   3 maja, a jest on dniem roboczym w Niemczech, to pojawia się pytanie,
   czy dzień ten powinien być pominięty przy liczeniu terminu wykonania
   przelewu transgranicznego, jeżeli zlecenie przelewu na rachunek ban-
   kowy beneficjenta w Niemczech przyjęte zostało przed tym dniem.
   Odpowiednio, jeżeli w Niemczech dniem wolnym od pracy jest
   17 czerwca (Święto Jedności Niemieckiej), to można się zastanawiać,
   czy dzień ten powinien być pominięty przy liczeniu terminu wykonania
   przelewu, jeżeli nie jest on równocześnie dniem wolnym w Polsce.
   Sytuacja się komplikuje, gdy w wykonaniu przelewu uczestniczy kilka
   instytucji pośredniczących mających siedziby w różnych krajach, gdzie
   różne dni mogą być dniami wolnymi od pracy. Wówczas w zależności
   od tego, z pośrednictwa jakich instytucji korzysta bank przy wykony-
   waniu przelewu (na co zresztą nie zawsze ma on wpływ), różny może
   być czas, w którym dojdzie do uznania rachunku banku beneficjenta.
   Dyrektywa nr 97/5/EC, na której wzorowany jest przepis ust. l pkt 3,
   niestety nie rozstrzyga tej kwestii. Brak jest dotąd także wypowiedzi na
   ten temat w literaturze.

8. Skutki opóźnienia w wykonaniu przelewu transgranicznego.

W razie wykonania przelewu z opóźnieniem, tzn. gdy uznanie rachunku
banku beneficjenta nastąpiło w terminie późniejszym niż ustalony przez
strony lub wynikający z komentowanego przepisu, bank zleceniodawcy
obowiązany jest do zapłaty zleceniodawcy ustawowych odsetek za

212

Rozliczenia pieniężne przeprowadzane za pośrednictwem banków Art. 63g

okres od dnia, w którym powinien zostać uznany rachunek banku bene-
ficjenta, do dnia, w którym faktycznie nastąpiło uznanie rachunku (ust. 2
pkt 1).

Również w razie uznania rachunku bankowego beneficjenta w ter-
minie późniejszym niż określony w umowie rachunku bankowego lub
w ust. l pkt 4 bank beneficjenta zobowiązany jest do zapłaty benefi-
cjentowi odsetek ustawowych za okres opóźnienia, to jest za czas od
dnia, w którym powinno nastąpić uznanie rachunku bankowego benefi-
cjenta, do dnia, w którym faktycznie bank uznał rachunek (ust. 2 pkt 2).

Obowiązek zapłaty przez bank zleceniodawcy odsetek ustawowych
za opóźnienie w wykonaniu przelewu transgranicznego (tj. uznanie
rachunku banku beneficjenta) przewidziany w ust. 2 pkt l, jak i podob-
ny obowiązek banku beneficjenta zapłaty odsetek ustawowych za
opóźnienie w uznaniu rachunku beneficjenta kwotą przelewu (art. 2
pkt 2), nie jest uzależniony od winy banku (a ściślej - jego pracowni-
ków). Jest to odpowiedzialność oparta na zasadzie ryzyka. Bank zlece-
niodawcy i bank beneficjenta będą zwolnione z tego obowiązku jedy-
nie, gdy opóźnienie spowodowane było okolicznościami, za które po-
nosi odpowiedzialność odpowiednio zleceniodawca lub beneficjent
(ust. 3), gdyby było wywołane siłą wyższą albo wynikało z zastosowa-
nia przez bank przepisów o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu
finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub
nieujawnionych źródeł (ust. 9). Zob. ustawę z dnia 16 listopada 2000 r.
(Dz. U. Nr 116, poz. 1216 ze zm.), a w szczególności art. 18 i 19 tej
ustawy, które umożliwiają wstrzymanie przeprowadzenia transakcji
(np. wykonania przelewu transgranicznego) na polecenie Generalnego
Inspektora Informacji Finansowej na okres nie dłuższy niż 48 godzin
lub na podstawie postanowienia prokuratora, na czas określony w tym
postanowieniu, jeżeli zachodzi podejrzenie, że transakcja może mieć
związek z przestępstwem prania brudnych pieniędzy (art. 299 k.k.).

Ustawa nie definiuje pojęcia siły wyższej. Dyrektywa nr 97/5/EC
przez siłę wyższą rozumie niezwykłe i nieprzewidywalne okoliczności,
na które osoba powołująca się na siłę wyższą nie miała wpływu i któ-
rych skutków nie mogła uniknąć mimo zachowania należytej staranno-
ści (zob. art. 9). W tekście francuskim dyrektywy podkreśla się ponad-
to, iż okoliczności te muszą mieć charakter zewnętrzny (circonstances
etrangeres). Definicja siły wyższej w dyrektywie odpowiada ujęciu

213

Art. 63g Prawo bankowe

pośredniemu między ujęciem subiektywnym i obiektywnym, prezento-
wanemu również przez część nauki i orzecznictwo w Polsce [zob. w tej
kwestii W. Czachórski (w:) System prawa cywilnego, t. III, cz. l,
s. 614—615]. Problematyczny jednakże jest zawarty w punkcie 13 pre-
ambuły dyrektywy przykład okoliczności stanowiącej siłę wyższą,
a mianowicie niewypłacalność instytucji pośredniczącej w wykonaniu
przelewu. Mogłoby to prowadzić do wniosku, iż bank zleceniodawcy
byłby zwolniony z odpowiedzialności za wykonanie przelewu, jeżeli
mimo dołożenia należytej staranności nie mógł przewidzieć niewypła-
calności instytucji pośredniczącej w realizacji przelewu. Ze względu na
ochronny cel dyrektywy pogląd uznający niewypłacalność instytucji
pośredniczącej za wypadek siły wyższej należy odrzucić [zob. w tej
kwestii B. Schmitt, Grenzuberschreitende Uberweisungen, s. 124-125].

Dyrektywa nr 97/5/EC ani ustawa nie zawierają szczególnych re-
gulacji dotyczących niewypłacalności banku zleceniodawcy lub banku
beneficjenta. Z uwagi na wyłączenie przez ust. 13 stosowania art. 64
w odniesieniu do przelewów transgranicznych zleceniodawcy może
przysługiwać roszczenie do instytucji pośredniczącej jedynie wtedy,
gdy spełnione będą przesłanki odpowiedzialności deliktowej tej insty-
tucji. Ciężar dowodu spoczywa w tym zakresie na zleceniodawcy.

Gdy chodzi o przyczyny opóźnienia, za które zleceniodawca lub
beneficjent mogą odpowiadać (tak bowiem należy rozumieć sformuło-
wanie ust. 3, iż „opóźnienie powstało z przyczyn leżących po stronie
zleceniodawcy lub beneficjenta"), będą to przede wszystkim błędy w treści
przelewu transgranicznego lub instrukcji udzielonej bankowi przez
beneficjenta (np. niepodanie przez zleceniodawcę nazwy oddziału ban-
ku beneficjenta, prowadzącego jego rachunek, czy niewskazanie przez
beneficjenta rachunku, na który jego bank miałby dokonać wpisu kwoty
przelewu). Przyczyny opóźnienia, za które odpowiada zleceniodawca lub
beneficjent, nie muszą być przez niego zawinione [tak P. Bydlinski,
Rechts-fragen des internationalen uberweisunsverherhs .., s. 53].

Przyznane zleceniodawcy przez ustawę uprawnienie do żądania
odsetek za opóźnienie w wykonaniu przelewu transgranicznego oraz
podobne uprawnienie przyznane beneficjentowi za opóźnienie w uzna-
niu jego rachunku nie wyłączają innych roszczeń, które mogą przysłu-
giwać tym podmiotom na podstawie przepisów prawa właściwego dla
ich stosunków z bankiem. W szczególności zarówno zleceniodawca,

214

Rozliczenia pieniężne przeprowadzane za pośrednictwem banków Art. 63g

jak i beneficjent mogą żądać od banku naprawienia szkody wyrządzo-
nej na skutek nienależytego wykonania zobowiązania (art. 471 w zw.
z art. 481 § 3 k.c.). Na poczet tego odszkodowania powinny być jednak
zaliczone odsetki wypłacone przez bank.

9. Instytucje pośredniczące. W wykonaniu przelewu transgraniczne-
go na ogół uczestniczą inne podmioty niż bank zleceniodawcy i benefi-
cjenta. Ustawa tak jak art. 2 lit. e dyrektywy określa je mianem instytu-
cji pośredniczących (zob. nowy art. 4 pkt 24). Może to być bank (in-
stytucja kredytowa) lub inna instytucja. Prawo bankowe nie definiuje
pojęcia „instytucja". Jego wykładnia powinna być dokonywana zgodnie
z definicją zawartą w art. 2 lit. d dyrektywy. Według tego przepisu
„instytucja" to zarówno „instytucja kredytowa" jak i „inna instytucja".
Pojęcie „instytucji" w art. 4 pkt 24 odpowiada więc terminowi „inna
instytucja" określonemu w art. 2 lit. b dyrektywy. Pojęcie „instytucji"
należy zatem na gruncie art. 4 pkt 24 rozumieć szeroko, jako każdą
osobę fizyczną lub prawną, poza bankiem (instytucją kredytową),
uczestniczącą w realizacji przelewu transgranicznego. Może to być, ale
nie musi, instytucja finansowa. W Polsce taką instytucją pośredniczącą
będzie np. inny bank uczestniczący w wykonaniu przelewu, gdy bank
zleceniodawcy nie ma uprawnień do dokonywania czynności obrotu
dewizowego.

Jeżeli doszło do opóźnienia w wykonaniu przelewu i bank zlece-
niodawcy wypłacił z tego tytułu odsetki zleceniodawcy, ma on rosz-
czenie regresowe do instytucji pośredniczącej w realizacji przelewu
o zwrot wypłaconej kwoty, jeżeli opóźnienie powstało z przyczyn leżą-
cych po stronie tej instytucji (ust. 11),

10. Odpowiedzialność za niewykonanie przelewu transgranicznego.

Realizując obowiązek wynikający z art. 8 dyrektywy nr 97/5/EC, ust. 4
komentowanego artykułu statuuje gwarancyjną (opartą na zasadzie
ryzyka) odpowiedzialność banku zleceniodawcy w razie niewykonania
przelewu transgranicznego (tzw. money-back guarantee). Wspomniany
Przepis dyrektywy wzorowany był na art. 14 ustawy modelowej
UNCITRAL, nawiązującym z kolei do art. 4A § 402 (c) i (d) Uniform
Commercial Code [zob. J. Genner, Das UNCITRAL-Modellgesetz iiber
den internationalen Uberweisungsverkehr, s. 124 i n.]. Między tymi
regulacjami istnieją jednak pewne różnice [np. w kwestii okoliczności

215

Art. 63 g Prawo bankowe

wyłączających odpowiedzialność zob. U. Schwolow, Internationale
Entwicklungslinien im Recht der Auslandsuberweisung, s. 129-145].

Wprowadzenie niezależnej od winy odpowiedzialności banku zle-
ceniodawcy uzasadnione jest trudnościami w dochodzeniu przez zlece-
niodawcę (a w przypadku określonym w ust. 7 - przez beneficjenta)
zwrotu przelanej kwoty (na podstawie przepisów o bezpodstawnym
wzbogaceniu lub o odpowiedzialności deliktowej) od zagranicznych
instytucji pośredniczących. Mimo że w ust. 12 nie wspomina się o ust. 4,
należy uznać, iż przewidziana w ust. 4 odpowiedzialność banku zlece-
niodawcy nie wyłącza dochodzenia od niego przez zleceniodawcę na-
prawienia poniesionej szkody za niewykonanie zobowiązania na ogól-
nych zasadach (art. 471 i n. k.c.). Przeciwko takiej możliwości nie
przemawia użycie w ust. 4 terminu „odszkodowanie" na określenie
zwracanej kwoty niewykonanego przelewu. To samo dotyczy docho-
dzenia naprawienia szkody przez beneficjenta od jego banku w sytuacji
określonej w ust. 7.

11. Przesłanki odpowiedzialności. Odpowiedzialność z ust. 4 po-
wstaje w razie niewykonania przelewu transgranicznego. Ponieważ
wniosek o zwrot kwoty przelewu powiększonej o odsetki i uiszczone
przez zleceniodawcę koszty (przez co należy rozumieć obciążające go
opłaty i prowizje) można złożyć najwcześniej po upływie umownego
lub ustawowego terminu, w którym powinno nastąpić uznanie rachunku
banku beneficjenta (ust. 5), prowadzi to do wniosku, iż na podstawie
komentowanego przepisu z tą chwilą powstaje roszczenie na rzecz zle-
ceniodawcy. Pojawia się w związku z tym pytanie o stosunek ust. 4 do
ust. 2. Jeżeli w ciągu 14 dni roboczych (a nie kalendarzowych) od
przewidzianego w umowie lub ustawie terminu wykonania przelewu
nie dojdzie do uznania rachunku banku beneficjenta, przelew uważać
należy za „zaginiony". Bank zleceniodawcy jest w takim przypadku
obowiązany albo uznać rachunek zleceniodawcy, albo postawić do jego
dyspozycji kwotę przelewu (do równowartości 12 500 euro) wraz
z odsetkami i uiszczonymi kosztami. Gdyby natomiast przed upływem
owych 14 dni roboczych doszło do uznania rachunku banku benefi-
cjenta, bank zwolniony jest z odpowiedzialności na podstawie ust. 4,
natomiast obowiązany jest do zapłaty odsetek za opóźnienie w wyko-
naniu przelewu na podstawie ust. 2 pkt 1.

216

Rozliczenia pieniężne przeprowadzane za pośrednictwem banków Art. 63g

Mimo sformułowania ust. 4 in fine należy uznać, iż bank zlecenio-
dawcy nie ponosi odpowiedzialności na podstawie powołanego przepi-
su, jeżeli dojdzie do uznania kwotą przelewu rachunku banku benefi-
cjenta także po upływie 14 dni roboczych od złożenia wniosku. Uza-
sadnione jest to tym, iż w takim przypadku nie można mówić o „nie-
wykonaniu" przelewu. Kwota, którą bank zleceniodawcy uznał już
rachunek zleceniodawcy lub mu ją wypłacił, podlega zwrotowi jako
nienależne świadczenie (art. 410 k.c.). Zleceniodawca może jednak
potrącić z tej kwoty przysługujące mu na podstawie ust. 2 odsetki.

12. Ograniczenie kwotowe odpowiedzialności za niewykonanie
przelewu transgranicznego. Odpowiedzialność banku na podstawie
ust. 4 ograniczona jest do kwoty stanowiącej równowartość 12 500
euro. Oznacza to, że w przypadku, gdy kwota przelewu przekraczała tę
kwotę, bank zleceniodawcy obowiązany jest do zwrotu tylko jej części.
Zleceniodawca może dochodzić zwrotu kwoty przelewu w części prze-
kraczającej równowartość 12 500 euro na ogólnych zasadach (zob.
wyżej pkt 10). Kwota 12500 euro nie obejmuje należnych zlecenio-
dawcy odsetek ani podlegających zwrotowi uiszczonych przez zlece-
niodawcę kosztów przelewu.

Zgodnie z komentowanym przepisem zleceniodawcy należą się odset-
ki ustawowe za okres od dnia zlecenia do dnia uznania jego rachunku
lub postawienia do jego dyspozycji kwoty odszkodowania. Ponieważ dzień
przyjęcia przelewu nie musi być tym samym dniem, w którym zgodnie
z umową bank zleceniodawcy powinien obciążyć kwotą przelewu ra-
chunek zleceniodawcy, zleceniodawcy przysługują odsetki dopiero od
dnia, w którym nastąpiło obciążenie jego rachunku kwotą przelewu [tak
trafnie U. Schwolow, Internationale Entwicklungshnien..., s. 142].

13. Odpowiedzialność banku beneficjenta za niewykonanie przele-
wu transgranicznego. Jeżeli do niewykonania przelewu transgranicz-
nego doszło z przyczyn, za które ponosi odpowiedzialność instytucja
pośrednicząca wskazana przez bank beneficjenta, wówczas bank zlece-
niodawcy zwolniony jest z odpowiedzialności na podstawie ust. 4, zaś
bank beneficjenta obowiązany jest postawić do dyspozycji beneficjenta
Kwotę objętą przelewem do równowartości 12 500 euro. Odpowiedzial-
ność banku beneficjenta nie jest uzależniona od jego winy w wyborze
instytucji pośredniczącej.

217

Art. 63g

Prawo bankowe

14. Wyłączenie odpowiedzialności banku zleceniodawcy. Odpowie-
dzialność banku zleceniodawcy za niewykonanie przelewu transgra-
nicznego na podstawie ust. 4 jest wyłączona, gdy do niewykonania
doszło z powodu siły wyższej lub wstrzymania transakcji zgodnie
z przepisami o przeciwdziałaniu praniu brudnych pieniędzy (ust. 9).
Zob. wcześniejsze uwagi w pkt. 8.

Ponadto bank zleceniodawcy nie odpowiada za niewykonanie
przelewu na skutek błędów lub przeoczeń (co należy chyba rozumieć
jako brak odpowiednich informacji) w treści złożonego przelewu lub
z przy czyn, za które odpowiada instytucja pośrednicząca wskazana
przez zleceniodawcę (ust. 8). Bank zleceniodawcy i instytucje pośred-
niczące (inne niż wskazana przez zleceniodawcę) obowiązane są wów-
czas jedynie do podjęcia starań w celu odzyskania kwoty objętej prze-
lewem. Gdyby odzyskano tę kwotę, bank zleceniodawcy i instytucje
pośredniczące mogą żądać od zleceniodawcy zwrotu poniesionych
kosztów.

15. Regres banku zleceniodawcy. Na podstawie ust. 6 bank zlecenio-
dawcy, który zgodnie z ust. 4 zwrócił zleceniodawcy kwotę przelewu
transgranicznego wraz z odsetkami i kosztami, ma roszczenie do in-
stytucji pośredniczącej, która przyjęła i nie wykonała zlecenia przelewu
transgranicznego. To uregulowanie - gdyby wykładać je literalnie -
różniłoby się od postanowienia art. 8 ust. l (ostatni akapit) dyrektywy
nr 97/5/EC. Zgodnie bowiem z powołanym przepisem dyrektywy bank
zleceniodawcy ma roszczenie o zwrot wypłaconej zleceniodawcy
kwoty do instytucji pośredniczącej, która przyjęła jego zlecenie wyko-
nania przelewu transgranicznego. Chodzi więc o instytucję pozostającą
w umownym stosunku z bankiem zleceniodawcy, której zlecił on wy-
konanie przelewu. Okoliczność, czy instytucja ta wywiązała się ze
swojego zobowiązania, czy nie, ma znaczenie jedynie dla jej ewentual-
nego własnego roszczenia regresowego do kolejnej (dalszej) instytucji
pośredniczącej, jeżeli zleciła ona jej wykonanie przelewu. Roszczenie
regresowe nie przysługuje bowiem bankowi zleceniodawcy ani instytu-
cji pośredniczącej tylko wtedy, gdy niewykonanie przelewu było spo-
wodowane udzieleniem przez bank zleceniodawcy lub instytucję po-
średniczącą błędnych lub niepełnych instrukcji kolejnemu podmiotowi,
który miał uczestniczyć w wykonaniu przelewu. Takie rozwiązanie

218

Rozliczenia pieniężne przeprowadzane za pośrednictwem banków Art. 63g

ma ułatwić bankowi zleceniodawcy i instytucjom pośredniczącym do-
chodzenie zwrotu kwot, które zobowiązane były wypłacić zlecenio-
dawcy.

Natomiast z ust. 6 komentowanego artykułu można by wyprowa-
dzić wniosek, iż bankowi zleceniodawcy przysługuje roszczenie regre-
sowe do którejkolwiek z instytucji pośredniczących uczestniczącej
w realizacji przelewu, która nie wywiązała się z obowiązku wykonania
przelewu. Oznaczałoby to, że bank zleceniodawcy mógłby wystąpić na
podstawie tego przepisu z roszczeniem do instytucji pośredniczącej,
z którą nie wiązał go wcześniej żaden stosunek prawny, jeżeli udałoby
się mu udowodnić, iż ta instytucja nie wykonała przelewu transgranicz-
nego. Wobec trudności w przeprowadzeniu takiego dowodu banki pol-
skie, przyjmujące do wykonania przelewy transgraniczne, byłyby
praktycznie pozbawione roszczenia regresowego wobec instytucji po-
średniczącej. Wydaje się więc, iż przepis ust. 6 powinien być wykłada-
ny zgodnie z art. 8 ust. l dyrektywy. Dlatego należy uznać, iż bankowi
zleceniodawcy na podstawie ust. 6 przysługuje roszczenie tylko w sto-
sunku do pierwszej „w łańcuchu" instytucji pośredniczącej, czyli tej,
której sam zlecił wykonanie przelewu. Po spełnieniu przez tę instytucję
świadczenia na rzecz banku zleceniodawcy przysługiwałoby jej z kolei
roszczenie regresowe w stosunku do następnej instytucji pośredniczą-
cej, o czym, niestety, ust. 6 nie wspomina. Przykładowo, gdyby w wy-
konaniu przelewu transgranicznego uczestniczyły obok banku zlece-
niodawcy dwie instytucje pośredniczące A i B, wówczas zgodnie
z przedstawionym poglądem bank zleceniodawcy miałby roszczenie
regresowe do instytucji pośredniczącej A, której zlecił realizację prze-
lewu, ta zaś - po zaspokojeniu banku zleceniodawcy - miałaby rosz-
czenie regresowe do instytucji pośredniczącej B, której „przekazała"
wykonanie przelewu (chyba że sama nie wykonała zlecenia albo udzie-
liła instytucji pośredniczącej B błędnych lub niepełnych instrukcji co
do wykonania przelewu).

16. Regres w razie upadłości instytucji pośredniczącej. Przyjęcie
zaproponowanej wyżej wykładni ust. 6, zgodnie z którą bankowi zlece-
niodawcy przysługuje roszczenie regresowe tylko do instytucji pośred-
niczącej, której zlecił on realizację przelewu, rodzi problem - nieroz-
strzygnięty również na gruncie art. 8 ust. l dyrektywy nr 97/5/EC -

219

Art. 63g

Prawo bankowe

dochodzenia roszczenia regresowego przez bank zleceniodawcy w razie
niewypłacalności tej instytucji. Ponieważ bank zleceniodawcy nie może
dochodzić od następnej „w łańcuchu" instytucji pośredniczącej (tzw.
skip-rule) zwrotu świadczenia spełnionego na rzecz zleceniodawcy
w związku z niewykonaniem przelewu transgranicznego, rozwiązaniem
tego problemu byłoby nałożenie na niewypłacalną instytucję pośredni-
czącą obowiązku przelewu na rzecz banku zleceniodawcy przysługują-
cej tej instytucji wierzytelności z tytułu regresu w stosunku do kolejnej
instytucji pośredniczącej (w podanym w punkcie poprzednim przykła-
dzie w razie niewypłacalności instytucji A, której bank zleceniodawcy
zlecił realizację przelewu, instytucja ta obowiązana byłaby przenieść na
rzecz banku zleceniodawcy swoją wierzytelność do instytucji pośredni-
czącej B).

17. Ograniczenie kwoty roszczenia regresowego. Obowiązek zwrotu
    przez instytucję pośredniczącą na podstawie ust. 6 bankowi zlecenio-
    dawcy kwoty objętej zleceniem ograniczony jest do równowartości
    12 500 euro [tak samo w odniesieniu do art. 8 ust. l H. Schimansky,
    Die EU-Uberweisungsrichtlinie..., s. 14]. Wniosek ten uzasadniony jest
    tym, iż do tej tylko kwoty bank zleceniodawcy odpowiada wobec zle-
    ceniodawcy za niewykonanie przelewu.

18. Brak regresu banku beneficjenta. Przepis ust. 6 nie ma zastoso-
    wania do dochodzenia przez bank beneficjenta od wskazanej przez
    niego instytucji pośredniczącej zwrotu kwoty, którą zgodnie z ust. 7
    obowiązany był postawić do dyspozycji beneficjentowi. Bank benefi-
    cjenta może dochodzić zwrotu wypłaconej beneficjentowi kwoty od
    banku pośredniczącego na ogólnych zasadach.

19. Polubowne rozstrzyganie sporów. Dyrektywa nr 97/5/EC w art. 10
    nakazuje państwom członkowskim wprowadzenie odpowiedniego po-
    stępowania polubownego w celu rozpatrywania sporów między instytu-
    cjami kredytowymi i zleceniodawcami lub beneficjentami powstałymi
    w związku z wykonywaniem przelewów transgranicznych (zalecenie
    utworzenie odpowiednich instytucji do polubownego rozpatrywania
    sporów między bankami a ich klientami zawierało już zalecenie
    nr90/109/EWG Komisji EWG z dnia 14 lutego 1990 r. w sprawie
    przejrzystości warunków wykonywania transgranicznych operacji fi-

220

Rozliczenia pieniężne przeprowadzane za pośrednictwem banków Art. 63g

nansowych, Dz. Urz. WE nr L 67 z dnia 15 marca 1990 r., s. 39-43).
Obowiązek ten ma realizować ust. 14 komentowanego artykułu oraz
rozporządzenie Ministra Finansów, które określi sądy polubowne wła-
ściwe do rozpatrywania spraw związanych z wykonywaniem przelewu
transgranicznego (ust. 15 pkt 4).

Uregulowanie ust. 14 stanowi istotną zmianę w dotychczasowej
praktyce bankowej, gdyż w Polsce nie istniała dotąd znana w innych
krajach europejskich instytucja ombudsmana bankowego (Związek
Banków Polskich powołał 8 lutego 2002 r. arbitra bankowego, który
ma rozstrzygać spory między bankami i ich klientami, będącymi kon-
sumentami, których wartość nie przekracza 8000 zł; za konsumenta
uważa się jedynie osobę fizyczną, która zawarła z bankiem umowę
w celu niezwiązanym z działalnością gospodarczą; zob. Regulamin
bankowego arbitrażu konsumenckiego z maja 2001 r. opublikowany na
stronie www.zbp.pl); [na temat polubownego rozpatrywania sporów
między bankami i ich klientami zob. P. Schlosser, Alternative
Streitbeilegung in der Kreditwirtschaft, (w:) Kartengesteuerter
Zahlungsverkehr. Aussergerichtliche Streitschlichtung, s. 185 i n. oraz
K.D. Bundschuh, Erfahrungen als Ombudsmann, tamże, s. 211 i n.].

20. Zakres spraw rozstrzyganych przez sąd polubowny. Osobami
uprawnionymi do żądania rozstrzygnięcia sporu przez sąd polubowny
na podstawie ust. 14 są zleceniodawca i beneficjent, co wynika ze
sformułowania, iż chodzi o sprawy „przeciwko bankom lub instytucjom
pośredniczącym z zakresu przelewów transgranicznych". Wspomniany
przepis nie ma więc zastosowania do sporów między bankami (zlece-
niodawcy lub beneficjenta) i instytucjami pośredniczącymi.

Wydaje się również, iż przez określenie „sprawy związane z wyko-
nywaniem przelewów transgranicznych" (ust. 15 pkt 4) należy rozumieć
spory dotyczące dochodzenia przez zleceniodawców lub beneficjentów
roszczeń z ust. 2, 4 i 7 komentowanego artykułu. W tej sytuacji niewła-
ściwe jest sformułowanie ust. 14, iż w trybie określonym w tym przepi-
sie mogłyby być rozstrzygane sprawy między osobami uprawnionymi
a instytucjami pośredniczącymi, gdyż zleceniodawcy ani beneficjento-
wi nie przysługuje na podstawie komentowanego artykułu jakiekolwiek
roszczenie do instytucji pośredniczącej, które mogłoby być dochodzone
na tej drodze.

221

Art. 63g Prawo bankowe

Znaczenie ust. 14 komentowanego artykułu sprowadza się do tego,
iż nie wymaga on dla rozpatrzenia sporu między zleceniodawcą lub
beneficjentem a bankiem istnienia zapisu na sąd polubowny (zob. 697
k.p.c.). Jeżeli pozwany bank nie sprzeciwi się najpóźniej w odpowiedzi na
pozew rozpatrzeniu sporu przez sąd polubowny, wówczas traci on możli-
wość podniesienia zarzutu braku zapisu na sąd polubowny w skardze
o uchylenie wyroku sądu polubownego (zob. art. 712 § l pkt l k.p.c.).

Należy również podkreślić, iż istnienie zapisu na sąd polubowny
wyłącza stosowanie ust. 14 także wówczas, gdy strony poddały po-
wstały miedzy nimi spór rozstrzygnięciu przez sąd polubowny wskaza-
ny w rozporządzeniu. W takim przypadku pozwany bank nie może
sprzeciwić się rozpoznaniu sporu przez sąd polubowny zgodnie z ust. 14
/« fine (jest związany zapisem na sąd polubowny). Gdyby natomiast
zapis na sąd polubowny okazał się nieważny lub utracił moc, wydaje
się, iż zleceniodawca lub beneficjent mogą skorzystać z polubownego
rozpatrzenia sporu zgodnie z ust. 14.

21. Prawo właściwe dla stosunków związanych z wykonywaniem
przelewów transgranicznych. Przepisy komentowanego artykułu
znajdą zastosowanie do stosunków prawnych powstających w związku
z wykonywaniem przelewów transgranicznych, do których zgodnie
z umową stron lub przepisami prawa prywatnego międzynarodowego
właściwe będzie prawo polskie.

Gdy chodzi o stosunek prawny między zleceniodawcą a bankiem
krajowym albo oddziałem w Polsce banku zagranicznego lub instytucji
kredytowej należy rozróżnić sytuację, gdy przelew transgraniczny ma być
realizowany w wykonaniu umowy rachunku bankowego (przez złoże-
nie polecenia przelewu) lub gdy jest realizowany przez wpłatę gotówki
na rachunek bankowy beneficjenta. W pierwszym przypadku statutowi
kontraktowemu powinien podlegać cały stosunek prawny powstały na
skutek zawarcia umowy rachunku bankowego, a więc również zlecenie
przelewu transgranicznego. W drugim przypadku, jeżeli zleceniodawca
nie posiadał rachunku bankowego (np. był to obcokrajowiec przeby-
wający na wycieczce w Polsce), a strony nie dokonały wyboru prawa
właściwego ani nie miały miejsca zamieszkania lub siedziby w Polsce
w chwili zawarcia umowy (zob. art. 26 p.p.m.), wówczas do stosunku
prawnego między bankiem a zleceniodawcą właściwe będzie zgodnie

222

Rozliczenia pieniężne przeprowadzane za pośrednictwem banków Art. 63h

z art. 27 § l pkt 2 i § 3 p.p.m. prawo państwa, w którym ma siedzibę
oddział banku, który przyjął zlecenie wykonania przelewu transgra-
nicznego. Gdy więc zlecenie przelewu transgranicznego zostało złożo-
ne w oddziale banku krajowego albo oddziale w Polsce bank zagra-
nicznego lub instytucji kredytowej właściwe będzie prawo polskie.

Komentowane przepisy będą miały zastosowanie również do sto-
sunku między bankiem beneficjenta a beneficjentem w związku z wy-
konaniem przelewu transgranicznego, jeżeli do łączącej ich umowy
rachunku bankowego właściwe jest prawo polskie.

Podobnie jak w przypadku stosunku między zleceniodawcą a bankiem,
tak też przy ustalaniu prawa właściwego dla stosunku między bankiem
zleceniodawcy a instytucją pośredniczącą należy odróżnić dwie sytuacje,
a mianowicie gdy strony łączy umowa określająca zasady dokonywania
rozliczeń z tytułu przelewów transgranicznych (np. umowa rachunku
bankowego lub rachunku bieżącego), czy nie. Jeżeli bank zleceniodaw-
cy łączy umowa z instytucją pośredniczącą (z reguły, gdy instytucją
pośredniczącą jest bank korespondent), wówczas wykonanie zlecenia
przelewu transgranicznego podlegać powinno statutowi kontraktowe-
mu. Jeżeli strony przed złożeniem zlecenia wykonania przelewu trans-
granicznego nie łączyła umowa, w braku wyboru prawa do stosunku
prawnego między bankiem zleceniodawcy a instytucją pośredniczącą,
właściwe będzie prawo miejsca zamieszkania lub siedziby stron
w chwili zawarcia umowy zlecenia wykonania przelewu transgranicz-
nego (art. 26 p.p.m.), a gdy strony nie miały zamieszkania lub siedziby
w tym samym państwie, prawem właściwym będzie prawo państwa,
w którym ma miejsce zamieszkania lub siedzibę instytucja pośredniczą-
ca lub jej oddział, jako przyjmujące zlecenie (art. 27 § l pkt 2 w zw. z § 3
p.p.m.). Gdyby więc, przykładowo, oddział banku krajowego zwrócił
się o wykonanie przelewu transgranicznego na rachunek beneficjenta
we Francji do oddziału banku amerykańskiego w Paryżu, wówczas
w braku wyboru prawa do stosunku prawnego między bankiem krajo-
wym a bankiem amerykańskim właściwe byłoby prawo francuskie.

Art. 63h

Minister właściwy do spraw instytucji finansowych może okre-
ślić, w drodze rozporządzenia, po zasięgnięciu opinii Prezesa Naro-

223

Art. 63h Prawo bankowe

dowego Banku Polskiego, wzór formularza polecenia przele-
wu/wpłaty gotówkowej stosowanego w rozliczeniach pieniężnych
przeprowadzanych za pośrednictwem banku.

Art 63h dodany przez ustawę z dnia 23 sierpnia 2001 r. o zmianie ustawy - Prawo
bankowe oraz o zmianie innych ustaw (Dz. U. Nr 111, poz. 1195) z dniem 7 stycznia
2002 r.

1. Cel i znaczenie regulacji. Komentowany przepis zawiera upoważ-
nienie dla ministra właściwego do spraw instytucji finansowych do
określenia w formie rozporządzenia wzoru formularza polecenia prze-
lewu i wpłaty gotówkowej na rachunek bankowy. Celem tej regulacji
jest ujednolicenie stosowanych przez klientów banków formularzy
i usprawnienie rozrachunków międzybankowych. Jednakże wydawanie
takiego rozporządzenia wydaje się z dwóch powodów zbędne. Po
pierwsze, ujednolicenie dokumentów stosowanych w związku z prze-
prowadzaniem rozliczeń pieniężnych możliwe jest w drodze odpowied-
niego porozumienia między bankami (np. wzory dokumentów stoso-
wanych przy rozliczeniu w formie polecenia zapłaty określa zgodnie
z art. 63g ust. 2 pkt l porozumienie zawarte przez banki). Ujednoliceniu
służą także normy wydawane przez Polski Komitet Normalizacyjny
(w dniu 23 lipca 2001 r. zostały wydane dwie polskie normy: PN-F-01103
zawierająca wzór formularzy czeków oraz PN-F-01101 zawierająca
wzór polecenia przelewu i wypłaty gotówkowej). Wprawdzie stosowa-
nie polskich norm nie jest w zasadzie obligatoryjne (zob. jednak uwagę
w pkt. następnym), jednakże banki mogą wprowadzić odpowiednie
postanowienia do swoich regulaminów. Po drugie, w praktyce banko-
wej w coraz większym zakresie dopuszcza się składanie polecenia
przelewu ustnie (np. przez telefon) lub z wykorzystaniem elektronicz-
nych sposobów komunikowania (Internet). Z komentowanego przepisu
nie można wyprowadzić wniosku, aby składanie w ten sposób poleceń
przelewu przez klientów było niedopuszczalne (zależy to od umowy
między bankiem a klientem). Znaczenie wydanego rozporządzenia
polegać będzie zatem jedynie na tym, iż bank nawet w braku odpo-
wiedniego postanowienia w umowie lub regulaminie, nakazującego
składanie polecenia przelewu lub dokonywania wpłat gotówki na ra-
chunek bankowy na formularzu według określonego wzoru, będzie
mógł żądać od klientów stosowania formularzy odpowiadających wzo-

224

Rozliczenia pieniężne przeprowadzane za pośrednictwem banków Art. 64

rowi ustalonemu w rozporządzeniu. W razie niezłożenia polecenia
przelewu lub wpłaty gotówkowej na właściwym formularzu bank
uprawniony byłby do odmowy przeprowadzenia rozliczenia bądź po-
brania wyższej prowizji (z uwagi na konieczność dostosowania złożo-
nego dokumentu do standardów określonych w rozporządzeniu).

2. Przepisy szczególne. Przepisy szczególne przewidują obowiązek
dokonywania rozliczeń pieniężnych przy wykorzystaniu dokumentów
odpowiadających określonemu wzorowi. Chodzi o następujące przy-
padki: dokonywanie wpłat z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne,
na ubezpieczenie zdrowotne oraz Fundusz Pracy i Fundusz Gwaranto-
wanych Świadczeń Pracowniczych przez płatników powinno następo-
wać przy użyciu dokumentów określonych przez ministra właściwego
do spraw finansów publicznych (zob. rozporządzenie Ministra Finan-
sów z dnia l grudnia 1998 r. w sprawie określenia wzoru bankowego
dokumentu płatniczego składek, do których poboru zobowiązany jest
Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Dz. U. Nr 149, poz. 981), doku-
mentu elektronicznego z programu udostępnionego przez bank lub
dokumentu w postaci uzgodnionej z instytucją obsługującą wpłaty
składek na ubezpieczenie społeczne (art. 47 ust. 4a ustawy z dnia
13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, Dz. U.
Nr 137, poz. 887 ze zm.); dokonywanie zapłaty podatków na rachunek
bankowy organu podatkowego powinno następować na formularzu
określonym przez ministra właściwego do spraw finansów publicznych
(zob. rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 15 września 2001 r.
w sprawie określenia wzoru formularza wpłaty gotówkowej oraz pole-
cenia przelewu na rachunek organu podatkowego, Dz. U. Nr 105,
poz. 1146 ze zm., które nakazuje stosować formularze odpowiadające
polskiej normie PN-F-01101) zgodnie z art. 60 § 3 ustawy z dnia
29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz. U. Nr 137, poz. 926 ze
zm.).

Art. 64

Jeżeli polecenie przeprowadzenia rozliczenia pieniężnego złożo-
ne przez posiadacza rachunku bankowego jest wykonywane przez
kilka banków, każdy z tych banków ponosi wraz z pozostałymi
solidarną odpowiedzialność wobec posiadacza rachunku za szkody

225

Art. 64 Prawo bankowe

spowodowane niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem pole-
cenia. Wolny od odpowiedzialności jest bank, który udowodni, że
szkoda nie powstała z jego winy.

1. Zakres zastosowania. Przepis art. 64 stosuje się w rozliczeniach
   krajowych i zagranicznych (jeżeli na podstawie przepisów prawa mię-
   dzynarodowego prywatnego podlegają one prawu polskiemu). Co do
   zasad rozliczeń transgranicznych po wejściu Polski do Unii Europej-
   skiej - zob. uwagi do art. 63g. Artykuł 64 ma de lege lata zastosowanie
   w przypadkach, gdy strony rozliczenia (dłużnik i wierzyciel) posiadają
   swoje rachunki bankowe w różnych bankach. Dochodzi wówczas do
   tzw. rozrachunków międzybankowych, których zasady i tryb unormo-
   wane są przepisami wykonawczymi wydanymi - w drodze zarządzenia
   - przez Prezesa NBP na podstawie art. 68 pkt 1. Zob. uwagi do art. 68.

2. Rozrachunek międzybankowy. Jeżeli strony rozliczenia posiadają
   swoje rachunki bankowe w różnych bankach, wówczas realizacja peł-
   nego cyklu rozliczeniowego (zob. uw. do art. 63) wymaga współdziała-
   nia kilku banków, z których każdy realizuje samodzielnie przypadający
   na niego etap tego cyklu. Oprócz banku prowadzącego rachunek dłuż-
   nika oraz banku prowadzącego rachunek wierzyciela w cyklu rozlicze-
   niowym uczestniczą tzw. banki pośredniczące (w tym Narodowy Bank
   Polski). Liczba banków uczestniczących w cyklu rozliczeniowym jest,
   z jednej strony, pochodną kształtu struktury organizacyjnej systemu
   bankowego oraz z drugiej - zastosowanej w konkretnym przypadku
   procedury rozrachunków międzybankowych (przepisy wykonawcze,
   o których mowa w art. 68 pkt l, przewidują kilka wariantów tej proce-
   dury). W realiach polskiego systemu bankowego w cyklu rozliczenio-
   wym może teoretycznie uczestniczyć nawet siedem banków (w przy-
   padku gdy bank dłużnika i bank wierzyciela są bankami spółdzielczymi
   uczestniczącymi w strukturach zrzeszeniowych banków spółdziel-
   czych).

3. Pozycja prawna banków w cyklu rozliczeniowym. Banki uczest-
   niczące w realizacji dalszych etapów cyklu rozliczeniowego nie są ani
   pomocnikami (art. 474 k.c.), ani tzw. substytutami (art. 738 k.c.) banku,
   który jako pierwszy przyjął do realizacji polecenie rozliczeniowe swo-
   jego klienta (np. banku dłużnika w przypadku polecenia przelewu).

226

Rozliczenia pieniężne przeprowadzane za pośrednictwem banków Art. 64

Posiadacz rachunku bankowego inicjujący cykl rozliczeniowy jest
powiązany umową rachunku bankowego tylko ze „swoim" bankiem
i tylko od niego może domagać się realizacji obowiązków wynikają-
cych z umowy (a więc przyjęcia polecenia rozliczeniowego i wydania
kolejnego polecenia rozliczeniowego adresowanego do banku realizu-
jącego następny etap cyklu). Z pozostałymi bankami uczestniczącymi
w cyklu rozliczeniowym (w tym z bankiem prowadzącym rachunek
drugiej strony rozliczenia, np. wierzyciela) posiadacz rachunku nie jest
powiązany jakimkolwiek stosunkiem prawnym. W konsekwencji (gdy-
by nie regulacja zawarta w art. 64) nie mógłby się on domagać od po-
zostałych banków zrealizowania pełnego cyklu rozliczeniowego oraz
ewentualnego odszkodowania za szkody poniesione z powodu jego
niezrealizowania (np. gdy - w przypadku przelewu - nie nastąpiło
uznanie rachunku bankowego wierzyciela); [zob. na ten temat W. Py-
zioł, Umowa rachunku bankowego, s. 173 i n. oraz literatura tam po-
woływana].

4. Cel regulacji. Celem regulacji zawartej w art. 64 jest ochrona inte-
   resów klientów banku poprzez umożliwienie im uzyskania repartycji
   ewentualnej szkody poniesionej na skutek działań lub zaniechań
   wszystkich banków uczestniczących w realizacji cyklu rozliczeniowe-
   go. Regulacja ta stanowi realizację idei zawartych w Dyrektywie Unii
   Europejskiej nr97/5/EC z dnia 27 stycznia 1997 r. w sprawie przele-
   wów transgranicznych (Dz. Urz. WE nr L43 z dnia 14 lutego 1997 r.);
   [zob. na ten temat - J. Pisuliński, G. Tracz, Dostosowanie prawa pol-
   skiego do dyrektywy Unii Europejskiej nr 97/5/EC w sprawie przelewów
   transgranicznych - realizacja dyrektywy w prawie niemieckim, „Prawo
   Bankowe" 2000, nr l (dodatek), s. 3 i n.]. Konstrukcja regulacji zawar-
   tej w ustawie Prawo bankowe jest zbliżona do konstrukcji normatywnej
   odpowiedzialności przewoźnika przyjmującego przesyłkę do przewozu
   na podstawie tego samego listu przewozowego (art. 789 § 2 i 3 k.c.).

5. Przesłanki odpowiedzialności banków uczestniczących w cyklu
   rozliczeniowym. Pierwszą przesłanką odpowiedzialności banków
   uczestniczących w cyklu rozliczeniowym jest przyjęcie polecenia rozli-
   czeniowego przez bank prowadzący rachunek podmiotu, który zaini-
   cjował cykl rozliczeniowy (czyli np. posiadacza rachunku zlecającego
   dokonanie przelewu określonej sumy na rachunek swego wierzyciela

227

Art. 64 Prawo bankowe

w innym banku). Przez przyjęcie polecenia rozliczeniowego należy
rozumieć brak odmowy jego realizacji (może ono nastąpić w sposób
dorozumiany).

Drugą konieczną przesłanką omawianej odpowiedzialności jest
przyjęcie do realizacji przez następny bank uczestniczący w cyklu roz-
liczeniowym polecenia rozliczeniowego złożonego przez bank prowa-
dzący rachunek podmiotu inicjującego cykl rozliczeniowy. To (drugie
w kolejności) przyjęcie polecenia rozliczeniowego aktualizuje poten-
cjalną odpowiedzialność wszystkich banków uczestniczących w cyklu
rozliczeniowym.

6. Odpowiedzialność pierwszego banku. Bank prowadzący rachu-
   nek podmiotu, który zlecił dokonanie rozliczenia, odpowiada wobec
   niego na zasadach ogólnych (art. 471 i n. k.c. z uwzględnieniem
   art. 355 § 2 k.c.) za szkody spowodowane niewykonaniem lub nienale-
   żytym wykonaniem polecenia rozliczeniowego. Ewentualne wyłączenie
   lub ograniczenie odpowiedzialności tego banku (w umowie lub regu-
   laminie) nie ma wpływu na odpowiedzialność pozostałych banków
   uczestniczących w cyklu rozliczeniowym.

7. Sytuacja prawna posiadacza rachunku. W razie, gdy cykl rozli-
   czeniowy nie został dokończony (np. gdy w przypadku polecenia prze-
   lewu nie nastąpiło uznanie rachunku wierzyciela), posiadacz rachunku
   bankowego, który zainicjował rozliczenie, może dochodzić swoich
   roszczeń przeciwko wszystkim bankom uczestniczącym w cyklu rozli-
   czeniowym. Bank posiadacza rachunku, który zlecił dokonanie rozli-
   czenia, jest zobowiązany do wskazania mu banków uczestniczących
   w cyklu rozliczeniowym (art. 354 k.c.).

8. Zasady odpowiedzialności banków uczestniczących w cyklu
   rozliczeniowym. Każdy z banków uczestniczących w cyklu rozlicze-
   niowym odpowiada za niedołożenie staranności wymaganej od profe-
   sjonalisty (art. 355 § 2 k.c.). Jest to szczególny przypadek odpowie-
   dzialności ex lege. Odpowiedzialność ta nie może być (w stosunku do
   posiadacza rachunku zlecającego przeprowadzenie rozliczenia) wyłą-
   czona lub ograniczona. Bank, w stosunku do którego posiadacz rachun-
   ku wytoczył powództwo, może uwolnić się od odpowiedzialności, wy-
   kazując brak winy przy realizacji cyklu rozliczeniowego.

228

Rozliczenia pieniężne przeprowadzane za pośrednictwem banków Art. 65

Z praktycznego punktu widzenia, posiadacz rachunku, który wydał
polecenie rozliczeniowe, powinien - w celu dochodzenia swoich rosz-
czeń - pozwać wszystkie banki uczestniczące w realizacji cyklu rozli-
czeniowego. Dla wyłączenia odpowiedzialności banku pośredniczącego
w cyklu rozliczeniowym konieczne jest wykazanie przez niego dołoże-
nia staranności, o której mowa w art. 355 § 2 k.c.

9. Roszczenie regresowe. Z zasad ogólnych (art. 376 k.c.) wynika, iż
bank, który w wykonaniu art. 64 spełnił swoje świadczenie (z tytułu
odszkodowania) względem posiadacza rachunku, może żądać zwrotu
tego świadczenia - w odpowiedniej części - od każdego z banków
uczestniczących w procedurze rozliczeń.

Art. 65

Bank dokonujący wypłat z rachunku bankowego jest obowiąza-
ny sprawdzić autentyczność i prawidłowość formalną dokumentu
stanowiącego podstawę do wypłaty oraz tożsamość osoby dającej
zlecenie.

Art. 65 zmieniony przez ustawę z dnia 23 sierpnia 2001 r. o zmianie ustawy - Prawo
bankowe oraz o zmianie innych ustaw (Dz. U. Nr 111, poz. 1195) z dniem 7 stycznia
2002 r.

1. Cel regulacji. Celem regulacji zawartej w art. 65 jest zminimali-
   zowanie ryzyka wypłat środków pieniężnych zgromadzonych na ra-
   chunkach bankowych osobom nieuprawnionym. Znaczenie tej regulacji
   może być rozpatrywane zarówno na płaszczyźnie prywatnoprawnej
   (relacja bank - posiadacz rachunku), jak i publicznoprawnej.

2. Skutki wypłaty wkładu osobie nieuprawnionej. W relacji bank -
   posiadacz rachunku ryzyko wypłaty wkładu osobie nieuprawnionej
   obciąża co do zasady bank (zob. uwagi do art. 60), przy czym jest bez
   znaczenia, czy bank dopełnił (lub nie) w ogóle albo w sposób prawi-
   dłowy powinności sprawdzenia autentyczności i prawidłowości for-
   malnej dokumentu stanowiącego podstawę do wypłaty, jak również
   tożsamość osoby żądającej wypłaty.

W tej sytuacji znaczenie regulacji zawartej w art. 65 w płaszczyźnie
prawa prywatnego ogranicza się do uznania niedopuszczalności prze-
rzucania na posiadacza rachunku ryzyka, o którym mowa, w drodze

229

Art. 66

Prawo bankowe

klauzul umownych lub regulaminowych przewidujących ograniczenie
zakresu powinności banku przewidzianych w art. 65 (np. za niedopusz-
czalną należałoby uznać klauzulę przewidującą, iż bank powinien jedy-
nie dochować określonej miary staranności przy badaniu autentyczno-
ści i prawidłowości formalnej odnośnych dokumentów oraz ustalaniu
tożsamości osoby żądającej wypłaty). Co do dopuszczalności obciąża-
nia ryzykiem wypłaty osobie nieuprawnionej posiadacza rachunku -
zob. uwagi do art. 60.

3. Charakter prawny regulacji. Niedopełnienie lub nienależyte do-
pełnienie powinności, o których mowa w art. 65, naraża bank na stratę
wynikającą z faktu, iż wypłata wkładu osobie nieuprawnionej nie ma
(z zastrzeżeniem art. 452 k.c.) skutku zwalniającego względem posia-
dacza rachunku (bank będzie więc zmuszony do wypłaty wkładu po raz
drugi).

W przypadkach skrajnych (np. gdy niedopełnianie wymogów prze-
widzianych w art. 65 jest zjawiskiem notorycznym albo gdy ogólna
wysokość sum wypłacanych osobom nieuprawnionym jest znaczna)
negatywne skutki naruszania powinności, o których mowa, wykraczają
poza ramy pojedynczego banku - już choćby ze względu na możliwy
spadek zaufania do sprawności funkcjonowania systemu bankowego
w ogóle.

Mając powyższe na uwadze, należy uznać, iż regulacja zawarta
w art. 65 ma również i walor publicznoprawny, co oznacza, że działa-
nia banku (lub ich brak) w zakresie, o którym mowa w tym przepisie,
mogą stanowić przedmiot kontroli i nadzoru ze strony Komisji Nadzoru
Bankowego na podstawie art. 131 w zw. z art. 133 ust. l pkt l oraz 2
ustawy.

Art. 66

Banki są obowiązane przyjmować wpłaty gotówkowe na ra-
chunki bankowe oraz przeliczać i sortować banknoty i monety po-
chodzące z tych wpłat.

1. Znaczenie przepisu. Przepis art. 66 in principe stanowi całkowicie
zbędne superfluum ustawowe. Obowiązek banku przyjmowania wpłat
stanowi element zobowiązania banku do przechowywania środków

230

Rozliczenia pieniężne przeprowadzane za pośrednictwem banków Art. 67

pieniężnych posiadacza rachunku wynikającego z umowy rachunku
bankowego (art. 725 k.c.). Obowiązek ten dotyczy przy tym nie tylko
wpłat gotówkowych (jak to zdaje się sugerować brzmienie art. 66), ale
również wpłat bezgotówkowych dokonywanych (np. w trybie przele-
wu) zarówno przez posiadacza rachunku, jak i przez osoby trzecie
(np. dłużników posiadacza rachunku).

2. Granice obowiązku banku. Bank może odmówić przyjęcia wpłaty
   w przypadku, gdy osoba, na rzecz której wpłata jest dokonywana, nie
   jest posiadaczem rachunku bankowego prowadzonego przez ten bank.

3. Charakter obowiązku przeliczania i sortowania banknotów
   i monet. Obowiązek banku przeliczania i sortowania banknotów i mo-
   net pochodzących z wpłat na rachunki bankowe ma charakter publicz-
   noprawny.

Art. 67

Banki wspólnie z bankowymi izbami gospodarczymi mogą two-
rzyć izby rozliczeniowe w formie spółek handlowych w celu wy-
miany zleceń płatniczych oraz ustalania wzajemnych wierzytelności
wynikających z tych zleceń. Dla zabezpieczenia przeprowadzania
rozrachunku izba może tworzyć ze środków banków fundusz gwa-
rancyjny; środki tego funduszu nie podlegają egzekucji z majątku
banku.

Art. 67 w brzmieniu ustalonym przez ustawę z dmą 23 sierpnia 2001 r o zmianie usta-
wy - Prawo bankowe oraz o zmianie innych ustaw (Dz U Nr 111, poz. 1195) z dniem
7 stycznia 2002 r

1. Dopuszczalność tworzenia izb rozliczeniowych. Przepis art. 67
przed nowelizacją stanowił, iż „banki mogą tworzyć izby rozliczeniowe
w formie spółek prawa handlowego w celu wymiany zleceń płatniczych
oraz ustalania wzajemnych wierzytelności wynikających z tych zle-
ceń". Przepis art. 67 zd. l w aktualnym brzmieniu przewiduje nato-
miast, iż tego rodzaju izby mogą być tworzone przez banki „wspólnie
z bankowymi izbami gospodarczymi". De lege lata nie jest jasne, czy
po nowelizacji dopuszczalne jest tworzenie przez banki spółek rozli-
czeniowych bez udziału bankowych izb gospodarczych. Aktualna re-
gulacja może budzić wątpliwości przede wszystkim z uwagi na brzmie-

231

Art. 68 Prawo bankowe

nie art. 6 ustawy, który zawiera ogólne upoważnienie dla banków do
obejmowania lub nabywania akcji i praw z akcji oraz udziałów innych
podmiotów (a więc także spółek rozliczeniowych).

2. Formy prawno-organizacyjne izb rozliczeniowych. Artykuł 67
   nie ogranicza banków w wyborze formy organizacyjnej tworzonych
   przez nie izb rozliczeniowych. Izby takie mogą być tworzone zarówno
   jako handlowe spółki osobowe, jak i handlowe spółki kapitałowe (nie
   jest dopuszczalne prowadzenie izby rozliczeniowej w ramach umowy
   spółki cywilnej). W przypadku wyboru formy spółki z ograniczoną
   odpowiedzialnością albo spółki akcyjnej bank może być jednoosobo-
   wym założycielem spółki (zob. art. 152 oraz 302 k.s.h.).

3. Zakres działalności izb rozliczeniowych. Z brzmienia art. 67
   in fine zdaje się wynikać, iż wymiana zleceń płatniczych oraz ustalanie
   wzajemnych wierzytelności wynikających z tych zleceń jest wyłącz-
   nym dopuszczalnym celem (a zarazem przedmiotem) działania izb roz-
   liczeniowych (tzn. nie mogą one prowadzić innej działalności).

4. Dopuszczalność utworzenia funduszu gwarancyjnego. Fundusz
   gwarancyjny dla zabezpieczenia przeprowadzania rozrachunku (czyli
   fundusz, którego środki służyć będą doprowadzeniu do skutku cyklu
   rozliczeniowego bez względu na zdolność płatniczą poszczególnych
   uczestników rozrachunku) ma charakter fakultatywny. Jeśli jednak taki
   fundusz zostanie utworzony (na podstawie umowy lub statutu spółki),
   wówczas środki na nim zgromadzone nie podlegają egzekucji z mająt-
   ku banku.

Art. 68

Prezes Narodowego Banku Polskiego określa, w drodze zarządzenia:

1. sposób przeprowadzania rozrachunków między bankowych,
   w tym za pomocą elektronicznych nośników informacji,

2. sposób i tryb przeliczania, sortowania, pakowania i oznacza-
   nia opakowań banknotów i monet oraz wykonywania czyn-
   ności związanych z zaopatrywaniem banków w te znaki,

3. sposób numeracji banków i ich jednostek organizacyjnych,

4. sposób numeracji rachunków bankowych prowadzonych
   w bankach.

232

Rozliczenia pieniężne przeprowadzane za pośrednictwem banków Art. 68

Art. 68 w brzmieniu ustalonym przez ustawę z dnia 23 sierpnia 2001 r o zmianie usta-
wy - Prawo bankowe oraz o zmianie innych ustaw (Dz U Nr 111, poz 1195) z dniem
7 stycznia 2002 r.

Delegacje. Na podstawie art. 68 pkt l ustawy zostało wydane za-
rządzenie nr 6/2000 Prezesa NBP z dnia 6 kwietnia 2000 r. w sprawie
sposobu przeprowadzania rozrachunków międzybankowych (Dz. Urz.
NBP Nr 7, poz. 12).

Na podstawie art. 68 pkt 2 ustawy zostało wydane zarządzenie
nr 8/2001 Prezesa NBP z dnia 27 czerwca 2001 r. w sprawie sposobów
i trybu przeliczania, sortowania, pakowania i oznaczania opakowań
banknotów i monet oraz wykonywania czynności związanych z zaopa-
trywaniem banków w te znaki (Dz. Urz. NBP Nr 10, poz. 22 ze zm.).

Na podstawie art. 68 pkt 3 ustawy zostało wydane zarządzenie
nr 7/2002 Prezesa NBP z dnia 24 maja 2002 r. w sprawie sposobu nu-
meracji banków i ich jednostek organizacyjnych (Dz. Urz. NBP Nr 8,
poz. 27). Wejdzie ono w życie z dniem l lipca 2002 r.

Na podstawie art. 68 pkt 4 ustawy zostało wydane zarządzenie
nr 5/2002 Prezesa NBP z dnia 6 maja 2002 r. w sprawie sposobu nume-
racji rachunków bankowych prowadzonych w bankach (Dz. Urz. NBP
Nr 8, poz. 26). Wejdzie ono w życie z dniem l lipca 2002 r.

Rozdział 5

Kredyty i pożyczki pieniężne
oraz zasady koncentracji wierzytelności

Art. 69

1. Przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozy-
   cji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwot ę środków pie-
   niężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowią-
   zuje się do korzystania z niej na warunkach okre słonych w umowie,
   zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznacz o-
   nych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kred ytu.

2. Umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać
   w szczególności:

1. strony umowy,

2. kwotę i walutę kredytu,

3. cel, na który kredyt został udzielony,

4. zasady i termin spłaty kredytu,

5. wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany,

6. sposób zabezpieczenia spłaty kredytu,

7. zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzysta-
   nia i spłaty kredytu,

8. terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy
   środków pieniężnych,

9. wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje,

10) warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.

1. Uwagi ogólne. Działalność kredytowa stanowi obok gromadzenia
wkładów pieniężnych i świadczenia usług rozliczeniowych główny

234

Kredyty i pożyczki pieniężne oraz zasady koncentracji wierzytelności

Art.69

przedmiot działalności banków. Jest ona wykonywana na podstawie
umów cywilnoprawnych, wśród których najważniejszą rolę odgrywają:
umowa kredytu (art. 69 i n.) oraz umowa pożyczki (art. 78 w zw. z art. 720
i n. k.c.). Obie te umowy są umowami kredytowymi sensu stricto -
udzielenie kredytu stanowi przedmiotowo istotny element tych umów.

W obrocie bankowym występują również umowy niebędące umo-
wami kredytowymi sensu stricto, które pełnią lub w zależności od oko-
liczności mogą pełnić, w sposób pośredni, funkcję instrumentu kredy-
towania. Umowy te, wraz z umową kredytu (art. 69) i umową pożyczki
mogą być kwalifikowane jako umowy kredytowe w szerokim tego sło-
wa znaczeniu. Do tego rodzaju umów można w szczególności zaliczyć:

1. umowę o dyskonto (redyskonto) weksli;

2. umowę o zakup obligacji lub innych papierów wartościowych
   ucieleśniających wierzytelności pieniężne;

3) umowę o tzw. kredyt akceptacyjny;

4. umowę o otwarcie akredytywy;

5. umowę poręczenia oraz

6. umowę zlecenia udzielenia gwarancji bankowej.

Umowy wymienione wyżej w pkt. 3-6 pełnią funkcję instrumentu
kredytowania wówczas, gdy klient banku nie zapewnił wcześniej po-
krycia świadczeń pieniężnych, które mają być ewentualnie wypłacone
w przyszłości osobom trzecim (np. beneficjentowi gwarancji bankowej)
na podstawie tych umów.

Przepisy zawarte w rozdz.iale 5 odnoszą się w zasadzie wyłącznie
do umów kredytowych sensu stricto, tj. do umowy o kredyt oraz po-
średnio - w drodze odesłania - do umowy o bankową pożyczkę pie-
niężną. Umów kredytowych w szerokim tego słowa znaczeniu dotyczą
expressis verbis jedynie art. 71-72 (regulujące zasady koncentracji
wierzytelności oraz limitu kredytu udzielanego jednemu podmiotowi
lub podmiotom powiązanym) oraz art. 79 (normujący zasady zawiera-
nia umów z osobami powiązanymi w szczególny sposób z bankiem,
np. z jego akcjonariuszami, członkami zarządu). Taka metoda regulacji
wiąże się z faktem, iż niektóre z umów kredytowych sensu largo są
unormowane poza przepisami rozdziału 5 bądź w innych aktach usta-
wowych (np. w kodeksie cywilnym, prawie wekslowym).

Mimo braku wyraźnego w tej mierze przepisu ustawy należy przy-
jąć, iż niektóre reguły dotyczące umowy o kredyt (art. 69) mogą być

235

Art. 69

Prawo bankowe

stosowane w drodze analogii do umów kredytowych sensu largo. Do-
tyczy to w pierwszym rzędzie art. 70 regulującego kwestię tzw. zdolno-
ści kredytowej. Kwestia ta jest jednak dyskusyjna.

2. Istota umowy o kredyt bankowy. Umowa o kredyt bankowy sta-
nowi na gruncie prawa polskiego odrębny typ umowy nazwanej. Prze-
pis art. 69 ust. l zawiera definicję ustawową tej umowy, w ramach któ-
rej określona została treść świadczeń obu stron, czyli banku i kredyto-
biorcy.

Świadczenie banku polega na „oddaniu do dyspozycji kredytobior-
cy" określonej „kwoty środków pieniężnych". Sformułowanie to należy
rozumieć w ten sposób, że kredytobiorca może żądać od banku wypła-
cenia mu sumy kredytu w całości lub w części w gotówce, jak również
zlecać mu przeprowadzanie rozliczeń pieniężnych (w formie gotówko-
wej lub bezgotówkowej) w granicach sumy kredytu.

Wykorzystanie kredytu przez kredytobiorcę może następować
w różny sposób, w zależności od uzgodnionej przez strony tzw. techni-
ki kredytowania. Umowa może np. przewidywać otwarcie przez bank
odrębnego rachunku kredytu i przelanie na ten rachunek sumy kredytu
(jednorazowo lub w kilku transzach). Umowa może także przewidy-
wać, iż suma kredytu zostanie przelana na rachunek bankowy kredyto-
biorcy, co jest równoznaczne z wykorzystaniem kredytu. I wreszcie,
strony mogą się umówić, że kredytobiorca będzie uprawniony do kie-
rowania do banku dyspozycji płatniczych, których realizacja przez bank
skutkować będzie powstaniem salda debetowego na rachunku banko-
wym (overdraft) - w takim przypadku wykorzystanie kredytu następuje
z chwilą zrealizowania przez bank tego rodzaju dyspozycji. Należy
nadmienić, iż dwie ostatnie z wyżej wymienionych technik kredytowa-
nia zakładają uprzednie powiązanie stron umową rachunku bankowego
(art. 725 k.c.).

Oddanie do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych ma
charakter czasowy, co wynika nie tylko z treści art. 69 ust. l, ale także
z samej istoty kredytu jako instrumentu finansowania o charakterze
zwrotnym.

Świadczenie kredytobiorcy polega na zapłacie prowizji z tytułu
udzielenia kredytu oraz odsetek od kwoty kredytu faktycznie wykorzy-
stanego.

236

Kredyty i pożyczki pieniężne oraz zasady koncentracji wierzytelności Art. 69

3. Charakter prawny. Umowa kredytu jest umową podmiotowo
kwalifikowaną (stroną udzielającą kredytu może być jedynie podmiot
mający status banku w rozumieniu ustawy). Jest to umowa konsensual-
na, dwustronnie zobowiązująca i odpłatna [co do cech umowy kredytu
bankowego - zob. w szczególności Z. Truszkiewicz, Umowa kredytu
(w:) Encyklopedia Prawa Bankowego, wraz z powołaną tam literaturą].

Kredytobiorcą może być osoba fizyczna, osoba prawna, jak rów-
nież jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, ale wy-
posażona (przez ustawę) w zdolność prawną (np. spółka jawna, koman-
dytowa, partnerska, komandytowo-akcyjna; zob. art. 8 k.s.h.).

W roli kredytodawcy może występować więcej niż jeden bank
(tzw. kredyt konsorcjalny). Zobacz uwagi do art. 73. Również w roli
kredytobiorcy może występować więcej niż jedna osoba, co jest aktual-
ne przede wszystkim w przypadku kredytu udzielonego wspólnikom
spółki cywilnej lub obojgu małżonkom. Jeżeli kredytobiorcami są
wspólnicy spółki cywilnej, ich odpowiedzialność za spłatę kredytu ma
charakter solidarny (wyrok SA w Katowicach z dnia 22 listopada 1994 r.,
I ACr 676/94, „Prawo Gospodarcze" 1995, nr 9, poz. 22).

4. Rodzaje umów o kredyt bankowy. W praktyce bankowej wystę-
puje wiele odmian umowy kredytu bankowego, które można klasyfi-
kować według różnych kryteriów [zob. na ten temat -1. Heropolitańska
(w:) Prawo bankowe. Komentarz, s. 201 i n. oraz Z. Truszkiewicz,
Umowa kredytu].

Przepisy rozdziału 5 ustawy mają zastosowanie do wszelkich od-
mian umowy o kredyt bankowy.

5. Dobrowolny charakter umowy. Umowa kredytu bankowego ma
   zawsze charakter dobrowolny (brak obowiązku kontraktowania). Jed-
   nak w szczególnych, wyjątkowych sytuacjach odmowa udzielenia kre-
   dytu przez bank może być uznana za praktykę monopolistyczną (co
   wynika pośrednio z wyroku Sądu Antymonopolowego z dnia 18 czerw-
   ca 1993 r., XVII Amr 15/93, „Wokanda" 1993, nr 9, poz. 40).

6. Forma umowy. Umowa kredytu powinna być zawarta w formie
   pisemnej (forma ad probationem - art. 74 k.c.). Katalog elementów
   treści umowy objętych wymogiem formy pisemnej jest określony
   w ust. 2. Nie jest to katalog pełny - z ust. l wynika bowiem, iż umowa

237

Art. 69

Prawo bankowe

powinna dodatkowo określać warunki korzystania przez kredytobiorcę
z kwoty udzielonego kredytu.

7. Zasada celowości kredytu. Z art. 69 ust. l oraz z ust. 2 pkt 3 wy-
   nika, iż umowa kredytowa powinna określać cel, na który kredyt jest
   udzielany (tzw. zasada celowości kredytu). Ustawa nie określa, jak
   dalece konkretnie strony powinny określić cel kredytu. Możliwe jest
   określenie go w sposób nawet bardzo ogólny, ale jednak na tyle precy-
   zyjny, aby możliwe było - w czasie trwania umowy - sprawdzenie
   (przez bank), czy kredytobiorca wykorzystuje kredyt na cel ustalony
   w umowie (zob. art. 70 ust. 3, 74 oraz 75). Należy mieć na względzie,
   iż im bardziej konkretnie strony określą w umowie cel kredytu, tym
   większe są możliwości banku wykonywania efektywnej kontroli sposo-
   bu wykorzystania kredytu przez kredytobiorcę, co ma istotne znaczenie
   z punktu widzenia uprawnień banku do przedterminowego zakończenia
   stosunku prawnego (art. 75).

8. Termin zwrotu kredytu. Zgodnie z ust. 2 pkt 4 omawianego arty-
   kułu umowa kredytu powinna określać zasady i termin spłaty kredytu.
   Określenie zasad spłaty kredytu polega w szczególności na ustaleniu,
   czy kredyt ma być spłacany jednorazowo czy w ratach. W tym drugim
   przypadku strony powinny określić liczbę rat oraz ich strukturę, tzn.
   proporcje między „udziału" kwotą kapitału a kwotą odsetek spłacanych
   w ramach danej raty (proporcje te mogą być różne w poszczególnych
   ratach).

Określenie terminu spłaty kredytu polega na ustaleniu końcowej
daty spłaty kredytu (w przypadku, gdy cały kredyt ma być spłacony
jednorazowo), zaś w przypadku, gdy kredyt ma być spłacany w ratach -
na ustaleniu dat spłaty poszczególnych rat. Wydaje się jednak, iż moż-
na uznać za dopuszczalne zawarcie w umowie kredytu postanowienia
przewidującego, iż kredytodawca (bank) będzie uprawniony - w ciągu
trwania stosunku prawnego - do jednostronnego określenia terminu
spłaty kredytu. Tego rodzaju umowy (de facto o kredyt na czas z góry
nieoznaczony) są w wielu krajach zawierane przez banki z przedsię-
biorcami o stabilnej pozycji finansowej, którzy są stałymi klientami
danego banku. Również na gruncie prawa polskiego nie można co do
zasady kwestionować ważności takich umów - przynajmniej w stosun-

238

Kredyty i pożyczki pieniężne oraz zasady koncentracji wierzytelności Art. 69

kach z przedsiębiorcami (gdy kredytobiorcą jest osoba posiadająca
status konsumenta konieczne w takim przypadku jest uwzględnienie
normy zawartej w art. 385³ pkt 15 k.c.).

9. Wcześniejsza spłata kredytu. Z uwagi na fakt, iż odsetki (należne
   od sumy rzeczywiście wykorzystanego kredytu) są istotnym elementem
   umowy kredytu bankowego (art. 69 ust. 1), należy uznać za bezsporne,
   iż uzgodniony w umowie termin spłaty kredytu jest terminem zastrze-
   żonym na rzecz obu stron. Oznacza to, iż jeżeli z umowy kredytowej
   nie wynika nic innego, kredytobiorca nie jest uprawniony do spłaty
   kredytu przed terminem płatności (art. 457 k.c. nie znajduje tu zastoso-
   wania właśnie z uwagi na brak wątpliwości, o których mowa w tym
   przepisie). Przedterminowa spłata kredytu prowadziłaby bowiem do
   utraty przez bank spodziewanych korzyści z tytułu oprocentowania
   oraz zmuszałaby go do poniesienia ciężarów związanych z konieczno-
   ścią ponownego zainwestowania odzyskanych przed umówionym ter-
   minem środków pieniężnych (co nie zawsze jest możliwe na warunkach
   nie gorszych od dotychczasowych, np. w razie ogólnego spadku stóp
   procentowych). Bank może jednak wyrazić zgodę na wcześniejszą
   spłatę zarówno w ramach samej umowy, jak i w czasie trwania stosun-
   ku prawnego - na wniosek kredytobiorcy (co jest równoznaczne ze
   zmianą pierwotnej umowy). Co do dopuszczalności i skutków wypo-
   wiedzenia umowy kredytowej przez kredytobiorcę przed upływem
   terminu spłaty kredytu - zob. też uwagi do art. 75.

10. Oprocentowanie kredytu. Umowa kredytowa powinna określać
    wysokość oprocentowania kredytu oraz warunki jego zmiany (ust. 2 pkt 5).
    Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 1992 r. (III CZP
    50/92, z glosą krytyczną W. Pyzioła; OSP 1993, z. 6, poz. 119) posta-
    nowienie umowy kredytu, w której przyjęto, że kredytodawca jest
    uprawniony do zmiany stawek oprocentowania, jest bezskuteczne, je-
    żeli w umowie nie określono jednocześnie konkretnych okoliczności,
    od jakich zmiana ta jest uzależniona. Zob. też uchwałę Sądu Najwyż-
    szego z dnia 6 marca 1992 r., III CZP 141/91, OSNC 1992, nr 6, poz. 90.

11. Zabezpieczenie kredytu. Obowiązek określenia w umowie sposo-
    bu zabezpieczenia kredytu (ust. 2 pkt 6) nie oznacza, iż każda umowa
    o kredyt bankowy musi przewidywać zabezpieczenie kredytu. Jeżeli

239

Art. 69 Prawo bankowe

jednak strony - co powinno w zasadzie być regułą - chcą kredyt zabez-
pieczyć, to powinny w umowie określić sposób zabezpieczenia jego
formę prawną (np. poręczenie, hipoteka), a także warunki wykorzysta-
nia zabezpieczenia (np. gdy zastrzeżono kilka zabezpieczeń kolejność
wykorzystania zabezpieczeń). Co do form zabezpieczenia kredytów
bankowych oraz obligatoryjności (bądź fakultatywności) zastrzegania
w umowie kredytowej zabezpieczenia spłaty kredytu - zob. uwagi do
art. 93. Należy dodać, iż polityka banku w zakresie żądania zabezpie-
czeń udzielanych przez niego kredytów może być przedmiotem kon-
troli i nadzoru ze strony Komisji Nadzoru Bankowego (zob. art. 133
ust. l pkt 2 w zw. z art. 138).

12. Wykorzystanie kredytu. Jeżeli umowa kredytowa nie stanowi
    inaczej, kredytobiorca może wykorzystać przyznany mu kredyt po
    uprzednim wezwaniu kredytodawcy do spełnienia świadczenia (art. 455
    k.c.), przy czym w pojęciu wezwania mieszczą się wszelkie dyspozycje
    płatnicze kredytobiorcy dotyczące sumy przyznanego mu kredytu
    (a więc żądanie wypłaty określonej kwoty w gotówce albo polecenie
    rozliczeniowe, np. polecenie przelewu). Umowa kredytowa może jed-
    nak określać termin oddania do dyspozycji kredytobiorcy przyznanych
    mu z tytułu kredytu środków pieniężnych bądź to jednorazowo w cało-
    ści, bądź też w określonych częściach (tzw. transzach). Dopuszczalne
    jest uzależnienie w umowie oddania środków pieniężnych do dyspozy-
    cji kredytobiorcy od spełnienia przez niego określonych warunków -
    np. przedstawienia stosownych dokumentów, wykazania postępów
    budowy (przy kredycie na cele inwestycyjne). Umowa powinna rów-
    nież określać wybraną przez strony tzw. technikę kredytowania (patrz
    komentarz w pkt. 2).

13. Prowizja. Z art. 69 ust. 2 pkt 9 wynika, iż jeśli umowa przewiduje
    prowizję, to powinna zarazem określać jej wysokość. Oznacza to, iż nie
    wystarczy stwierdzenie w umowie, iż z określonego tytułu prowizja
    może być pobrana przez bank z równoczesnym odesłaniem do ogłoszo-
    nych przez niego w sposób ogólnie dostępny stawek prowizji (art. 111).

Ustawa nie określa wyczerpująco, z jakich konkretnych tytułów
prowizja może być pobierana, ograniczając się do ogólnego stwierdze-
nia, że bank może pobierać prowizje z tytułu wykonywanych czynności
bankowych.

240

Kredyty i pożyczki pieniężne oraz zasady koncentracji wierzytelności Art. 70

W praktyce, w umowach kredytowych zastrzegana jest prowizja za
samo przyznanie kredytu, jak również prowizja od kredytu oddanego
do dyspozycji kredytobiorcy, ale przez niego niewykorzystanego
(art. 77). Niekiedy umowa kredytowa przewiduje dodatkowe opłaty
za dokonanie określonych, konkretnych czynności związanych z uru-
chomieniem kredytu (dopuszczalność zastrzegania takich dodatkowych
opłat jest dyskusyjna).

14. Zmiana i rozwiązanie umowy. Umowa kredytowa może być
w każdym czasie zmieniona lub rozwiązana za obopólnym porozumie-
niem stron. W związku z tym należy przyjąć, iż wymóg określenia
w umowie warunków dokonywania zmian i rozwiązania umowy (ust. 2
pkt 10) odnosi się tylko do przypadków, gdy strony chcą zastrzec na
rzecz jednej ze stron (lub obu) uprawnienie do jednostronnego doko-
nywania zmian umowy lub jednostronnego jej rozwiązania (np. do
wypowiedzenia, poza przypadkami określonymi w art. 75).

Przesłanką skuteczności klauzul umownych przewidujących
uprawnienie do jednostronnego modyfikowania lub rozwiązania sto-
sunku prawnego jest określenie w umowie warunków takiej jedno-
stronnej czynności, czyli w szczególności przesłanek faktycznych jej
dokonania oraz zakresu ewentualnej zmiany (przynajmniej na tyle kon-
kretnie, aby w razie sporu możliwe było ustalenie, czy dokonana
w trybie jednostronnym zmiana nie miała charakteru dowolnego, lecz
znajdowała swoją podstawę w umowie stron).

Art. 70

1. Bank uzależnia przyznanie kredytu od zdolności kredytowej
   kredytobiorcy. Przez zdolność kredytową rozumie się zdolność do
   spłaty zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami w terminach okre-
   ślonych w umowie. Kredytobiorca jest obowiązany przedłożyć na
   żądanie banku dokumenty i informacje niezbędne do dokonania
   oceny tej zdolności.

2. Osobie fizycznej, prawnej lub jednostce organizacyjnej nie mają-
   cej osobowości prawnej, o ile posiada zdolność prawną, które nie mają
   zdolności kredytowej, bank może udzielić kredytu pod warunkiem:

1) ustanowienia szczególnego sposobu zabezpieczenia spłaty
kredytu,

241

Art. 70 Prawo bankowe

2) przedstawienia niezależnie od zabezpieczenia spłaty kredytu
programu naprawy gospodarki podmiotu, którego realizacja
zapewni - według oceny banku - uzyskanie zdolności kredy-
towej w określonym czasie.

3. Kredytobiorca jest obowiązany umożliwić podejmowanie
   przez bank czynności związanych z oceną sytuacji finansowej
   i gospodarczej oraz kontrolę wykorzystania i spłaty kredytu.

4. Przepis ust. 2 stosuje się odpowiednio przy udzielaniu kredy-
   tu nowo utworzonemu przedsiębiorcy, osobie prawnej lub jednost-
   ce organizacyjnej nie mającej osobowości prawnej, o ile posiada
   zdolność prawną.

Art 70 ust 4 dodany przez ustawę z dnia 9 kwietnia 1999 r o zmianie ustawy

0 Bankowym Funduszu Gwarancyjnym oraz niektórych innych ustaw (Dz U Nr 40,
poz 399) z dniem 21 maja 1999 r.

1. Zdolność kredytowa jako przesłanka udzielenia kredytu. Z art. 70
ust. l zd. l wynika obowiązek banku zbadania zdolności kredytowej
podmiotu ubiegającego się o kredyt oraz obowiązek odmowy udziele-
nia kredytu (zawarcia umowy kredytowej) w razie stwierdzenia, iż
podmiot ten nie posiada zdolności, o której mowa (z zastrzeżeniem ust. 2).
Jest to obowiązek wyłącznie publicznoprawny sankcjonowany upraw-
nieniami nadzorczymi Komisji Nadzoru Bankowego (art. 138 w zw.
z art. 133 ust. l pkt 2). Oznacza to, iż umowa kredytowa zawarta
z podmiotem nieposiadającym zdolności kredytowej jest - co do zasady

• ważna, co jednak nie wyklucza możliwości powołania się przez bank

• w określonych przypadkach - na wady oświadczenia woli (art. 84

1 86 k.c.).

2. Pojęcie zdolności kredytowej. Artykuł 70 ust. l zd. 2 zawiera
określenie zdolności kredytowej. W świetle tego przepisu nie jest
w pełni jasne, czy o zdolności kredytowej konkretnego podmiotu moż-
na mówić jedynie wówczas, gdy jest on zdolny do spłaty kredytu wraz
z odsetkami samodzielnie (tzn. z własnych środków), czy też również
wtedy, gdy nie jest on wprawdzie zdolny do samodzielnej spłaty, ale
zaoferowane przez niego zabezpieczenia kredytu dają bankowi rękoj-
mię zwrotu sumy kredytu wraz z umówionymi odsetkami. Jak się wy-
daje - przy uwzględnieniu treści przepisów ust. 2 oraz 4 - ewentualne

242

Kredyty i pożyczki pieniężne oraz zasady koncentracji wierzytelności Art. 70

zabezpieczenia kredytu powinny być raczej traktowane jako instrument
umacniający, a nie zastępujący zdolność kredytobiorcy do samodzielnej
spłaty kredytu. W związku z powyższym ewentualne zaoferowanie
zabezpieczenia (np. poręczenia) przez podmiot ubiegający się o kredyt
(we wniosku kredytowym) powinno mieć dla banku jedynie walor po-
mocniczy przy ustalaniu zdolności kredytowej tego podmiotu.

3. Zdolność kredytowa a zabezpieczenie kredytu. Jeżeli bank przy
   ustalaniu zdolności kredytowej zamierza wziąć pod uwagę zaoferowane
   ewentualnie przez potencjalnego kredytobiorcę zabezpieczenia spłaty
   kredytu, to powinien, moim zdaniem, rozważyć wiarygodność tych
   zabezpieczeń; w tym zakresie możliwe jest wykorzystanie reguł stoso-
   wanych przy ustalaniu zdolności kredytowej potencjalnego kredyto-
   biorcy.

4. Udzielenie kredytu podmiotowi nieposiadającemu zdolności
   kredytowej. Przepis ust. 2 dopuszcza - na zasadzie wyjątku od reguły
   - udzielenie kredytu podmiotowi nieposiadającemu zdolności kredyto-
   wej pod warunkiem:

1. ustanowienia szczególnego sposobu zabezpieczenia kredytu oraz

1. przedstawienia niezależnie od zabezpieczenia kredytu programu
   naprawy gospodarki podmiotu, którego realizacja zapewni - we-
   dług oceny banku - uzyskanie zdolności kredytowej w określo-
   nym czasie (ten drugi warunek odnosić się może z natury rzeczy
   tylko do przedsiębiorców).

Powyższa regulacja ma odpowiednie zastosowanie przy udzielaniu
kredytów nowo utworzonemu przedsiębiorcy, osobie prawnej lub jed-
nostce organizacyjnej nie mającej osobowości prawnej, ale posiadającej
zdolność prawną (ust. 4).

Przytoczony wyżej przepis może budzić pewne wątpliwości z uwa-
gi na to, iż nie jest jasne, na czym może polegać szczególne zabezpie-
czenie kredytu. Mając na względzie, iż w omawianych przypadkach
zabezpieczenia kredytowe nie tyle umacniają, ile zastępują zdolność
kredytową danego podmiotu, o dopełnieniu wymogu szczególnego
(a nie tylko zwykłego) zabezpieczenia można mówić wówczas, gdy
zabezpieczenie (lub kilka zabezpieczeń) zapewnia bankowi zwrot całej
sumy udzielonego kredytu wraz z odsetkami (trzeba przy tym wziąć
pod uwagę faktyczną możliwość realizacji tych zabezpieczeń).

243

Art. 70 Prawo bankowe

5. Metody ustalania zdolności kredytowej. Co do metod i kryteriów
ustalania zdolności kredytowej podmiotu ubiegającego się o kredyt zob.

5. Ryżewska (w:) Prawo bankowe. Komentarz, s. 207-226.

6. Obowiązki banku w zakresie badania zdolności kredytowej.

Bank zobowiązany jest do zbadania zdolności kredytowej podmiotu
ubiegającego się o kredyt w każdym przypadku (tzn. bez względu na
osobę kredytobiorcy i wysokość kredytu). Zaniechanie lub niestaranne
badanie zdolności kredytowej stanowi nie tylko naruszenie obowiązku
ustawowego przewidzianego w art. 70 ust. 1; może ono ponadto uza-
sadniać odpowiedzialność członków organów banku wobec samego
banku (a pośrednio wobec jego właścicieli, czyli w szczególności ak-
cjonariuszy) za szkodę wyrządzoną na skutek zaniedbań w omawianym
zakresie (zob. art. 483 k.s.h.).

Z drugiej strony trzeba jednak mieć na względzie, iż wszelkie usta-
lenia w zakresie zdolności kredytowej potencjalnego kredytobiorcy
mają jedynie charakter prognozy przyszłego stanu rzeczy, dokonywanej
w określonym momencie (przed podjęciem decyzji o udzieleniu kre-
dytu). Prognoza ta może się nie sprawdzić nawet przy założeniu, że
została dokonana z należytą starannością (na zdolność kredytową mogą
w przyszłości wpływać różnego rodzaju czynniki). Okoliczność ta musi
być brana pod uwagę przy ustalaniu ewentualnej odpowiedzialności
wyżej wymienionych osób.

7. Skutki ustalenia braku zdolności kredytowej. Stwierdzenie przez
bank, iż potencjalny kredytobiorca posiada zdolność kredytową nie
zobowiązuje banku do udzielenia kredytu. Jedynie w szczególnych
okolicznościach odmowa udzielenia kredytu danej osobie mimo posia-
dania przez nią zdolności kredytowej może zostać zakwalifikowana
jako tzw. culpa in contrahendo, co uzasadniałoby odpowiedzialność
banku wobec tej osoby (np. gdy bank stanowczo przyrzekł udzielenie
kredytu na wypadek stwierdzenia, iż potencjalny kredytobiorca posiada
zdolność kredytową, a następnie - po jej pozytywnym ustaleniu - bez
uzasadnionej przyczyny wycofał to przyrzeczenie).

Z drugiej strony, bank ma - z formalnego punktu widzenia - pełną
swobodę decyzji przy ustalaniu zdolności kredytowej. Oznacza to, iż
potencjalnemu kredytobiorcy nie przysługują żadne środki prawne na
wypadek, gdyby kwestionował ustalenia banku w tym zakresie.

244

Kredyty i pożyczki pieniężne oraz zasady koncentracji wierzytelności Art. 71

Art. 71

1. Suma wierzytelności banku oraz udzielonych przez bank zo-
bowiązań pozabilansowych obciążonych ryzykiem jednego podmio-
tu lub podmiotów powiązanych kapitałowo lub organizacyjnie nie
może przekroczyć, z zastrzeżeniem art. 128 ust. 4, limitu koncen-
tracji wierzytelności, który wynosi:

1. 20% funduszy własnych banku - w przypadku gdy który-
   kolwiek z tych podmiotów jest w stosunku do banku podmio-
   tem dominującym lub zależnym albo jest podmiotem zależ-
   nym od podmiotu dominującego wobec banku, z zastrzeże-
   niem art. 79 ust. 3,

2. 25% funduszy własnych banku - w przypadku gdy podmioty
   te nie są podmiotami powiązanymi z bankiem, w sposób
   określony w pkt 1.

2. Suma wierzytelności banku oraz udzielonych przez bank zo-
   bowiązań pozabilansowych, przekraczających 10% funduszy wła-
   snych banku w stosunku do podmiotów, o których mowa w ust. l,
   nie może być wyższa niż 800% tych funduszy.

3. Przepisów ust. l i 2 nie stosuje się, jeżeli:

1. stroną zobowiązaną wobec banku jest: Skarb Państwa, Na-
   rodowy Bank Polski, Europejski Bank Centralny, rządy lub
   banki centralne państw członkowskich Unii Europejskiej,
   Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju, z wyłącze-
   niem państw, które restrukturyzują lub restrukturyzowały
   swoje zadłużenie zagraniczne w ciągu ostatnich 5 lat,

2. stroną zobowiązaną wobec banku jest bank mający siedzibę
   w państwie członkowskim Unii Europejskiej, Organizacji
   Współpracy Gospodarczej i Rozwoju, z wyłączeniem państw,
   które restrukturyzują lub restrukturyzowały swoje zadłuże-
   nie zagraniczne w ciągu ostatnich 5 lat,

3. wierzytelność lub udzielone zobowiązanie pozabilansowe są
   zabezpieczone gwarancją lub poręczeniem udzielonym przez
   podmioty wymienione w pkt l do wysokości zabezpieczenia,

4. wierzytelność lub udzielone zobowiązanie pozabilansowe są
   zabezpieczone zastawem na prawach wynikających z papie-

245

Art. 71 Prawo bankowe

rów wartościowych, których emitentami są podmioty wymie-
nione w pkt l do wysokości zabezpieczenia,
5) wierzytelność lub udzielone zobowiązanie pozabilansowe są
zabezpieczone kwotą pieniężną, która została przeniesiona na
własność i na rachunek banku do wysokości tej kwoty.

4. Komisja Nadzoru Bankowego:

1. określi, w drodze uchwały, szczegółowe zasady i warunki
   uwzględniania wierzytelności oraz udzielonych zobowiązań
   pozabilansowych, o których mowa w ust. l, przy ustalaniu
   przestrzegania limitów, o których mowa w ust. l i 2,

2. może określić, w drodze uchwały, inne niż wymienione w ust. 3,
   wierzytelności i udzielone zobowiązania pozabilansowe, wo-
   bec których nie stosuje się przepisów ust. l i 2.

5. Zarząd banku jest obowiązany niezwłocznie zgłosić do Komi-
   sji Nadzoru Bankowego każdorazowe przekroczenie granicy 10%
   funduszy własnych banku w odniesieniu do wierzytelności banku
   lub udzielonych przez bank zobowiązań pozabilansowych obciążo-
   nych ryzykiem jednego podmiotu lub podmiotów powiązanych
   kapitałowo lub organizacyjnie.

6. Banki we własnym zakresie ustalają i okresowo weryfikują we-
   wnętrzne limity koncentracji wierzytelności według kryteriów uwzględ-
   niających specyfikę ich działalności, a w szczególności sektor gospo-
   darki i region geograficzny, z zachowaniem limitów obowiązujących.

Art. 71 w brzmieniu ustalonym przez ustawę z dnia 23 sierpnia 2001 r. o zmianie ustawy
- Prawo bankowe oraz o zmianie innych ustaw (Dz. U. Nr 111, poz. 1195) z dniem
l stycznia 2002 r.

1. Ustawowe ograniczenia rozmiarów kredytowania. Artykuł 71
reguluje tzw. limit koncentracji wierzytelności (ust. 1) oraz tzw. limit
maksymalnego zaangażowania kredytowego (ust. 2). Limit koncentra-
cji wierzytelności to górna suma wierzytelności banku oraz udzielo-
nych przez bank zobowiązań pozabilansowych obciążonych ryzykiem
jednego podmiotu lub podmiotów powiązanych kapitałowo lub organi-
zacyjnie. Natomiast limit maksymalnego zaangażowania kredytowego
wyznacza górną, dopuszczalną granicę zaangażowania kredytowego
banku w stosunku do wszystkich klientów.

246

Kredyty i pożyczki pieniężne oraz zasady koncentracji wierzytelności Art. 71

Funkcją regulacji zawartej w art. 71 jest ograniczenie ryzyka banku
wynikającego bądź to z nadmiernej (w relacji do wysokości funduszy
własnych banku) globalnej wielkości udzielonych kredytów, bądź też
z braku ich rozproszenia między większą liczbę kontrahentów. Analo-
giczne regulacje są przewidziane w ustawodawstwie innych państw
[zob. na ten temat B. Smykla, Zakres podmiotowy stosowania normy
koncentracji kredytowej uregulowanej w ustawie Prawo bankowe (wy-
brane zagadnienia), „Prawo Bankowe" 2000, nr l (tam omówienie
w szczególności problematyki konstrukcji normy koncentracji kredy-
towej, pojęcia klientów powiązanych wspólnym ryzykiem gospodar-
czym oraz stosowania normy koncentracji kredytowej do gwarancji
bankowych i poręczeń); zob. też B. Smykla, Normy koncentracji kre-
dytowej a poręczenia i gwarancje Skarbu Państwa, „Prawo Bankowe"
2000, nr 9, a także A. Jończyk, Strona zobowiązana wobec banku w art. 71
ust. 3 pkt J prawa bankowego, „Prawo Bankowe" 2000, nr 4].

Treść przepisu art. 71 uległa istotnym zmianom w ramach ostatniej
nowelizacji ustawy. Zmiany te miały na celu dalsze dostosowanie pol-
skiej regulacji do standardów obowiązujących w Unii Europejskiej.
Polegają one w szczególności na ustanowieniu odmiennych od dotych-
czasowych limitów procentowych koncentracji wierzytelności oraz
ogólnego zaangażowania kredytowego, jak również na nowym określe-
niu dopuszczalnych wyjątków o charakterze podmiotowym od obo-
wiązku stosowania zasad określonych w art. 71 ust. l i 2; [zob. na ten
temat B. Smykla, Trudne aspekty projektowanej nowelizacji ustawy
Prawo bankowe, „Prawo Bankowe" 2001, nr 4].

2. Skutki naruszenia ograniczeń. Przepis art. 71 jest adresowany
   tylko do banków (a nie do ich klientów), co oznacza, iż jego naruszenie
   nie skutkuje nieważnością konkretnych umów [tak - trafnie - B. Smy-
   kla (w.) Prawo bankowe. Komentarz, s. 228].

3. Ograniczenia kredytowania a nadzór bankowy. Przepis art. 71
   zawiera normy o charakterze publicznoprawnym, których przestrzega-
   nie jest przedmiotem kontroli i nadzoru sprawowanych przez Komisję
   Nadzoru Bankowego na zasadach określonych w art. 138.

4. Rola KNB w zakresie ustalania rozmiarów kredytowania.

Zgodnie z art. 137 Komisja Nadzoru Bankowego może ustalać wiążące

247

Art. 72-73

Prawo bankowe

banki normy dopuszczalnego ryzyka w działalności banków, a więc
m.in. - moim zdaniem - konkretyzować a nawet zaostrzać (ale nie ła-
godzić) wymogi przewidziane w art. 71. Kwestia ta jest jednak dysku-
syjna. Zob. uwagi do art. 137.

Art. 72
(skreślony)

Art. 72 skreślony przez ustawę z dnia 23 sierpnia 2001 r. o zmianie ustawy - Prawo banko-
we oraz o zmianie innych ustaw (Dz. U. Nr 111, poz. 1195) z dniem 7 stycznia 2002 r.

Art. 73

1. Banki w celu wspólnego udzielenia kredytu mogą zawrzeć
   umowę o utworzeniu konsorcjum bankowego.

2. W umowie, o której mowa w ust. l, banki ustalają warunki
   udzielenia kredytu i jego zabezpieczenia oraz wyznaczają bank
   umocowany do zawarcia umowy kredytu.

3. Banki, o których mowa w ust. l, ponoszą ryzyko związane
   z udzielonym kredytem proporcjonalnie do wysokości wniesionych
   środków finansowych do wspólnie udzielonego kredytu.

1. Uwagi ogólne. Dopuszczalność udzielenia kredytu określonemu
   kredytobiorcy łącznie przez kilka banków (w ramach tzw. bankowego
   konsorcjum kredytowego) wynika bezpośrednio z zasady swobody
   umów. Ustawa nie ogranicza również swobody banków w kształtowa-
   niu treści umów, na podstawie których ma nastąpić wspólne udzielenie
   kredytu. W praktyce występują różne rodzaje takich umów różniące się
   od siebie odmiennym ukształtowaniem roli poszczególnych uczestni-
   ków konsorcjum, w tym zwłaszcza roli tzw. banku-lidera konsorcjum
   [na temat rodzajów bankowych konsorcjów kredytowych zob. T. Na-
   rożny, Zarys prawa bankowego, s. 83-87]. Ustawa Prawo bankowe
   reguluje tylko jeden z wariantów umowy o wspólne udzielenie kredytu
   (określając go mianem „umowy o utworzeniu konsorcjum bankowe-
   go"), co jednak nie ogranicza banków w możliwości wyboru innych
   wariantów tego rodzaju umowy.

2. Treść umowy konsorcyjnej i jej charakter prawny. Ustawa nie
   określa bliżej wymaganej treści umowy o utworzeniu konsorcjum ban-

248

Kredyty i pożyczki pieniężne oraz zasady koncentracji wierzytelności Art. 74

kowego, stanowiąc jedynie, iż powinna ona zawierać określenie wa-
runków udzielenia kredytu i jego zabezpieczenia oraz wyznaczać bank
umocowany do zawarcia umowy kredytu (art. 73 ust. 2). Takie ujęcie
normatywne nie przesądza charakteru omawianej umowy. Może to być
in concreto umowa spółki cywilnej (art. 860 i n. k.c.) albo umowa nie-
nazwana. W praktyce umowy o utworzeniu konsorcjum bankowego
mają najczęściej charakter umów samoregulujących, tzn. umów, które
regulują prawa i obowiązki stron w sposób na tyle szczegółowy, iż dla
ich oceny prawnej nie jest konieczne sięganie do jakichkolwiek przepi-
sów ustawowych normujących określone typy umów (umów nazwa-
nych).

3. Lider konsorcjum. Rola banku-lidera konsorcjum może być
   ukształtowana w umowie w różny sposób. Może ona być ograniczona
   jedynie do umocowania lidera do zawarcia umowy kredytu. W praktyce
   rola lidera obejmuje (z mocy umowy) ponadto czynności związane
   z administrowaniem kredytem, tzn. obowiązki dotyczące spraw zwią-
   zanych z oddaniem kredytu do dyspozycji kredytobiorcy oraz jego
   zwrotem i repartycją uzyskanych od kredytobiorcy kwot między
   uczestników konsorcjum. Umowa o utworzeniu konsorcjum może na-
   kładać na lidera konsorcjum także i inne obowiązki.

4. Rozkład ryzyka kredytowego. Z art. 73 ust. 3 wynika zasada po-
   noszenia przez uczestników konsorcjum ryzyka związanego z udzielo-
   nym kredytem proporcjonalnie do wysokości wniesionych środków
   finansowych do wspólnie udzielonego kredytu. Oznacza to, iż każda
   wpłata dokonana przez kredytobiorcę w wykonaniu obowiązku zwrotu
   kredytu powinna być proporcjonalnie zaliczona na rzecz poszczegól-
   nych uczestników konsorcjum. Oznacza to również, że w analogiczny
   sposób powinny być rozdz.ielane między uczestników konsorcjum
   kwoty uzyskane w drodze przymusowej windykacji kredytu.

Art. 74

W czasie obowiązywania umowy kredytu kredytobiorca jest obo-
wiązany przedstawić - na żądanie banku - informacje i dokumenty
niezbędne do oceny jego sytuacji finansowej i gospodarczej oraz
umożliwiające kontrolę wykorzystania i spłaty kredytu.

249

Art. 75

Prawo bankowe

Obowiązki informacyjne kredytobiorcy. Z przepisu art. 74 wyni-
ka, iż kredytobiorca jest obowiązany przedstawić tylko informacje
i dokumenty niezbędne do oceny jego sytuacji finansowej i gospodar-
czej oraz umożliwiające kontrolę wykorzystania i spłaty kredytu i to
tylko na żądanie banku. Oznacza to, iż kredytobiorca nie musi przed-
stawiać takich informacji i dokumentów z własnej inicjatywy. Oznacza
to również, iż ewentualne dodatkowe uprawnienia kontrolne banku (np.
uprawnienie do bezpośredniego sprawdzania - podczas wizytacji
przebiegu działalności gospodarczej kredytobiorcy) muszą zostać przez
strony przewidziane wyraźnie w umowie kredytowej. Ewentualne nie-
zastrzeżenie w umowie takich dodatkowych uprawnień może utrudnić,
a nawet uniemożliwić wykonywanie przez bank uprawnień przewidzia-
nych w art. 75.

Art. 75

1. W razie stwierdzenia przez bank kredytujący, że warunki
udzielenia kredytu nie zostały dotrzymane, lub w razie zagrożenia
terminowej spłaty kredytu z powodu złego stanu majątkowego
kredytobiorcy, bank może:

1. wypowiedzieć umowę kredytu w całości lub w części,

2. zażądać dodatkowego zabezpieczenia spłaty kredytu bądź
   przedstawienia w określonym terminie programu naprawczego
   i jego realizacji po zatwierdzeniu przez bank.

2. Okres wypowiedzenia, o którym mowa w ust. l pkt l, wynosi
   30 dni, a w razie zagrożenia upadłością kredytobiorcy - 7 dni, o ile
   umowa kredytu nie przewiduje okresu dłuższego.

3. Po upływie okresu wypowiedzenia umowy kredytu kredyto-
   biorca jest obowiązany do niezwłocznego zwrotu wykorzystanego
   kredytu wraz z odsetkami należnymi bankowi za okres korzystania
   z kredytu, o ile umowa kredytu nie stanowi inaczej.

1. Uwagi ogólne - skutki wypowiedzenia. Przedterminowe, jedno-
stronne rozwiązanie (lub zmiana) przez bank - w trybie wypowiedzenia
- umowy kredytu, w całości lub w części, jest dopuszczalne wyłącznie
w razie stwierdzenia przez bank kredytujący, że warunki udzielenia
kredytu nie zostały dotrzymane, lub w razie zagrożenia terminowej

250

Kredyty i pożyczki pieniężne oraz zasady koncentracji wierzytelności Art. 75

spłaty kredytu z powodu złego stanu majątkowego kredytobiorcy (ust. 1).
Szkoda banku (lub możliwość jej powstania) nie jest przesłanką warun-
kującą dopuszczalność wypowiedzenia umowy.

Wypowiedzenie umowy kredytu w całości prowadzi do jej rozwią-
zania z chwilą upływu terminu wypowiedzenia (ust. 2). Skutki takiego
wypowiedzenia mogą być różne w zależności od tego, czy przed wy-
powiedzeniem kredytobiorca wykorzystał kredyt, czy też nie.
W pierwszym przypadku skutkiem wypowiedzenia jest powstanie stanu
wymagalności roszczenia banku o zwrot kredytu z upływem terminu
określonego w ust. 2; w drugim przypadku natomiast - wygaśnięcie
roszczenia kredytobiorcy o wypłatę dotąd niepodjętej sumy kredytu.

Wypowiedzenie umowy kredytu w części może - zależnie od kon-
kretnych okoliczności - skutkować:

1. zmianą treści stosunku prawnego polegającą na wygaśnięciu
   roszczenia kredytobiorcy o wypłatę sumy kredytu dotąd jeszcze
   niewykorzystanej;

2. powstaniem stanu wymagalności roszczenia banku o zwrot okre-
   ślonej części sumy wykorzystanego kredytu.

Możliwe jest wypowiedzenie umowy obejmujące oba skutki wy-
mienione w punktach l i 2.

2. Niedotrzymanie warunków umowy jako przesłanka wypowie-
   dzenia. Pod pojęciem „niedotrzymania warunków udzielenia kredytu"
   (ust. 1) należy rozumieć niedotrzymanie jakichkolwiek warunków
   (klauzul) umowy kredytowej, a nie tylko jej warunków istotnych. Bez
   znaczenia jest, czy kredytobiorcy naruszającemu warunki umowy moż-
   na przypisać winę w tym względzie.

3. Zagrożenie terminowej spłaty kredytu jako przesłanka wypo-
   wiedzenia. Zagrożenie terminowej spłaty kredytu uprawnia bank do
   wypowiedzenia umowy tylko wówczas, gdy wynika z powodu złego
   stanu majątkowego kredytobiorcy, a nie z innych powodów (np. z po-
   wodu przejściowych trudności finansowych wywołanych nietermino-
   wym realizowaniem należności wobec kredytobiorcy przez osoby trze-
   cie). Stwierdzenie złego stanu majątkowego leży w wyłącznej gestii
   banku i nie jest uzależnione od zaistnienia jakichkolwiek przesłanek
   natury formalnej (np. ogłoszenia upadłości kredytobiorcy, wszczęcia
   egzekucji przeciw niemu).

251

Art. 75 Prawo bankowe

4. Udzielenie dodatkowego zabezpieczenia a dopuszczalność wy-
   powiedzenia. Jeżeli bank zażąda dodatkowego zabezpieczenia kredytu
   (wskazując przy tym, jakiego zabezpieczenia oczekuje) lub przedsta-
   wienia w określonym terminie programu naprawczego (ust. l pkt 2), to
   wówczas jego uprawnienie do wypowiedzenia umowy kredytu w cało-
   ści lub w części ulega zawieszeniu. Aktualizuje się ono ponownie, gdy
   kredytobiorca nie ustanowi we właściwym czasie dodatkowego zabez-
   pieczenia lub nie przedstawi programu naprawczego, a także wówczas,
   gdy bank nie zaakceptuje tego programu. Uprawnienie do wypowie-
   dzenia aktualizuje się ponadto wówczas, gdy bank stwierdzi niewyko-
   nywanie lub nienależyte wykonywanie uprzednio przez siebie zatwier-
   dzonego programu naprawczego.

5. Charakter prawny wypowiedzenia. Uprawnienie banku do wy-
   powiedzenia umowy kredytowej w całości lub w części jest tzw. pra-
   wem kształtującym, którego wykonanie podlega kontroli sądowej na
   podstawie art. 5 k.c. W konsekwencji kredytobiorca może żądać -
   w trybie art. 189 k.p.c. (powództwo o ustalenie stosunku prawnego) -
   stwierdzenia przez sąd, iż w konkretnym przypadku wypowiedzenie
   umowy było bezskuteczne (np. dlatego, iż w rzeczywistości kredyto-
   biorca nie znajdował się w złym stanie majątkowym).

6. Termin wypowiedzenia. Wypowiedzenie umowy jest oświadcze-
   niem woli, które uważa się za złożone z chwilą, gdy doszło do kredyto-
   biorcy w taki sposób, że mógł on zapoznać się z jego treścią. Prawne
   skutki wypowiedzenia aktualizują się z upływem okresu (terminu) wy-
   powiedzenia, określonego w ust. 2. Przepis ust. 2 reguluje kwestię wy-
   magalności roszczenia banku o zwrot części lub całości sumy wykorzy-
   stanego kredytu. W myśl tego przepisu okres wypowiedzenia wynosi
   30 dni, a w razie zagrożenia upadłością kredytobiorcy - 7 dni, jeżeli
   umowa nie przewiduje okresu dłuższego. Należy przyjąć, iż oświad-
   czenie banku o wypowiedzeniu umowy kredytowej z powodu zagroże-
   nia upadłością powinno zawierać stwierdzenie, iż okres wypowiedzenia
   jest krótszy niż zwykły okres ustawowy (tj. 30 dni); w razie bowiem
   braku takiego stwierdzenia kredytobiorca może zasadnie uznać, iż ma
   zastosowanie termin 30-dniowy.

Ustawa nie precyzuje, kiedy można uznać, iż kredytobiorca znaj-
duje się w stanie zagrożenia upadłością. Stan taki niewątpliwie zacho-

252

Kredyty i pożyczki pieniężne oraz zasady koncentracji wierzytelności Art. 75

dzi, gdy bank lub jakikolwiek inny podmiot złożył we właściwym sądzie
wniosek o ogłoszenie upadłości kredytobiorcy. Jest natomiast kwestią
wątpliwą, czy samo przekonanie banku, iż kredytobiorca znajduje się.
de facto w stanie zagrożenia upadłością - mimo iż wniosek ojej ogło-
szenie nie został złożony - może uzasadniać zastosowanie 7-dniowego
okresu wypowiedzenia.

7. Upływ terminu wypowiedzenia - sytuacja prawna kredytobior-
   cy. Po upływie okresu wypowiedzenia kredytobiorca jest zobowiązany
   do niezwłocznego zwrotu wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami
   należnymi bankowi za okres korzystania z kredytu, jeżeli umowa nie
   stanowi inaczej (ust. 3). Nie wyłącza to, moim zdaniem, dopuszczalno-
   ści dochodzenia przez bank (na podstawie art. 471 k.c.) odszkodowania
   od kredytobiorcy w przypadku, gdy kredytobiorca, który naruszył wa-
   runki udzielenia kredytu (ust. 1), wyrządził tym bankowi szkodę.
   W szczególności, w konkretnym przypadku zawinione przez kredyto-
   biorcę naruszenie warunków umowy kredytowej może uzasadniać
   roszczenie banku o zapłatę utraconych korzyści (w wysokości odsetek
   od kredytu rzeczywiście niewykorzystanego w następstwie wypowie-
   dzenia umowy przez bank).

8. Wypowiedzenie umowy kredytowej przez kredytobiorcę. W art. 75
   uregulowano jedynie ustawowe prawo banku do wypowiedzenia umo-
   wy kredytowej, w związku z czym powstaje pytanie, czy, a jeśli tak, to
   przy spełnieniu jakich przesłanek prawo to przysługuje również kredy-
   tobiorcy.

Nie ulega wątpliwości, iż strony mogą w umowie przyznać kredy-
tobiorcy uprawnienie do wypowiedzenia umowy w określonych sytu-
acjach (umowne prawo wypowiedzenia). Kwestią sporną jest natomiast,
czy w razie niedokonania odpowiedniego zastrzeżenia umownego, kredy-
tobiorca może wypowiedzieć umowę przed terminem z ważnych po-
wodów (co umożliwiłoby mu spłatę kredytu przed nadejściem terminu
płatności i uniknięcie w ten sposób konieczności zapłaty oprocentowa-
nia za okres późniejszy). W literaturze zaprezentowano rozbieżne po-
glądy na ten temat [za dopuszczalnością takiego wypowiedzenia opo-
wiedzieli się W. Pyzioł i G. Tracz (w:) Wypowiedzenie umowy kredytowej,
„Prawo Bankowe" 1994, nr 4, s. 105 i n.; zob. też M. Janczyk, Wypo-
wiedzenie umowy kredytowej, PPH 1997, nr 2, s. 9 i n.].

253

Art. 76 Prawo bankowe

Art. 76

1. Zasady oprocentowania kredytu określa umowa kredytu,
z tym że w razie stosowania stopy zmiennej należy:

1. określić w umowie kredytowej warunki zmiany stopy procen-
   towej kredytu,

2. powiadomić w sposób określony w umowie kredytobiorcę oraz
   poręczycieli o każdej zmianie stopy oprocentowania kredytu.

2. W ogłoszeniach i ofertach dotyczących warunków udzielenia
kredytu na cele konsumpcyjne banki obowiązane są określać wyso-
kość rocznej stopy oprocentowania tego kredytu.

1. Uwagi ogólne. Przepis art. 76 ust. l pkt l jest przepisem zbędnym,
   ponieważ zawiera powtórzenie wymogu przewidzianego w art. 69 ust. 2
   pkt 5. Zob. uwagi do art. 70.

2. Skutki zastrzeżenia zmiennej stopy oprocentowania. Jeżeli stro-
   ny zastrzegły w umowie zmienną stopę oprocentowania kredytu, to
   niezbędną przesłanką skuteczności jednostronnej zmiany stopy opro-
   centowania przez bank w czasie trwania umowy jest powiadomienie
   kredytobiorcy (a także ewentualnych poręczycieli) o zmianie stopy
   oprocentowania w sposób przewidziany w umowie. Wydaje się, iż
   sprzeczna z celem omawianego unormowania byłaby klauzula umow-
   na, w myśl której dla skuteczności zmiany oprocentowania wystarcza-
   jące miałoby być ogłoszenie aktualnych stóp oprocentowania w lokalu
   banku. Należy uznać, iż kredytobiorca powinien zostać powiadomiony
   o zmianie bezpośrednio, tzn. listownie lub - gdy umowa przewiduje
   taką możliwość - telefonicznie, bądź za pomocą poczty elektronicznej,
   faksu lub w inny podobny sposób.

3. Roczna stopa oprocentowania kredytów konsumenckich. Wy-
   móg określenia przez bank - w ogłoszeniach i ofertach dotyczących
   warunków udzielenia kredytu na cele konsumpcyjne - wysokości rocz-
   nej stopy oprocentowania tego kredytu nie jest jasny. Dotyczy to
   w szczególności kredytów udzielanych ze zmienną stawką oprocento-
   wania (które w praktyce występują najczęściej). Wątpliwości budzi
   samo pojęcie „rocznej stopy oprocentowania", które nie zostało
   w ustawie sprecyzowane. Należy w związku z tym mieć na względzie,

254

Kredyty i pożyczki pieniężne oraz zasady koncentracji wierzytelności Art. 77-78

iż z punktu widzenia kredytobiorcy nie jest istotna przeciętna stopa
oprocentowania w skali roku (którą może on samodzielnie, stosunkowo
łatwo, obliczyć), ale roczny koszt całkowity kredytu (obejmujący -
obok odsetek - także i inne należności uboczne banku). Omawiany
przepis straci swoją aktualność z chwilą wejścia w życie odrębnej
ustawy o kredycie konsumenckim. Zob. uwagi do art. 78a.

Art. 77

Umowa kredytu może określać, że od kredytu postawionego do
dyspozycji kredytobiorcy i przez niego nie wykorzystanego przy-
sługuje bankowi odrębna prowizja.

1. Prowizja za niewykorzystanie kredytu. Artykuł 77 dopuszcza
   możliwość zastrzeżenia w umowie kredytowej prowizji od kredytu
   postawionego do dyspozycji kredytobiorcy, ale przez niego niewyko-
   rzystanego (tzw. prowizja od zaangażowania). Omawiany przepis sta-
   nowi rozszerzenie zakresu regulacji zawartej w art. 110. W razie braku
   zastrzeżenia w umowie kredytowej prowizji od zaangażowania bank
   nie może - moim zdaniem - domagać się od kredytobiorcy rekompen-
   saty za spodziewane, a utracone korzyści (w postaci odsetek; odsetki
   mogą dotyczyć wyłącznie kwot kredytu faktycznie wykorzystanego).

2. Przedterminowy zwrot kredytu a prowizja za niewykorzystanie
   kredytu. Przepis art. 77 nie dotyczy przypadków, w których kredyt
   wykorzystany przez kredytobiorcę został następnie przez niego zwró-
   cony przed umówionym terminem spłaty (za zgodą banku lub w na-
   stępstwie wypowiedzenia dokonanego przez bank lub kredytobiorcę;
   zob. uwagi do art. 75). Kwestię rozliczeń między stronami w takich
   przypadkach powinna określać umowa kredytowa (względnie regula-
   min bankowy); [zob. na ten temat - W. Pyzioł, G. Tracz, Wypowiedze-
   nie umowy kredytowej}.

Art. 78

Do umów pożyczek pieniężnych zawieranych przez bank stosuje
się odpowiednio przepisy dotyczące zabezpieczenia spłaty i opro-
centowania kredytu.

255

Art. 78a Prawo bankowe

1. Umowa o kredyt bankowy a umowa pożyczki. Obok umowy
o kredyt (art. 70) drugą podstawową formą prawną udzielania przez
banki kredytu pieniężnego jest umowa pożyczki (art. 720-724 k.c.).

Mimo podobieństwa funkcji obie te umowy różnią się od siebie pod
względem konstrukcyjnym, stanowiąc odrębne ustawowe typy umów
(w związku z czym nieuzasadnione jest spotykane niekiedy w piśmien-
nictwie stwierdzenie, iż umowa o kredyt stanowi odmianę umowy po-
życzki); [co do istoty umowy pożyczki oraz relacji zachodzących mię-
dzy umową pożyczki a umową o kredyt - zob. Z. Truszkiewicz, Umo-
wa pożyczki (w:) Encyklopedia Prawa Bankowego, wraz z literaturą
tam powoływaną].

2. Źródła regulacji umowy bankowej pożyczki pieniężnej. Podo-
   bieństwa zachodzące między umową o kredyt bankowy a umową po-
   życzki bankowej skłoniły ustawodawcę do zamieszczenia w ustawie
   przepisu przewidującego odpowiednie stosowanie do pożyczek pie-
   niężnych przepisów ustawy dotyczących zabezpieczenia spłaty i opro-
   centowania kredytu. Niezależnie od tego do umów pożyczki z udziałem
   banku mają teoretycznie bezpośrednie zastosowanie przepisy art. 721-
   724 k.c. Trzeba jednak zauważyć, że przepisy kodeksu cywilnego o po-
   życzce (mające charakter przepisów dyspożytywnych) nie odpowiadają
   potrzebom obrotu bankowego i są - w praktyce - zastępowane w umo-
   wach o bankową pożyczkę pieniężną odmiennymi - pod względem
   treści - klauzulami umownymi lub regulaminowymi.

3. Zakres odesłania ustawowego. Odpowiednie zastosowanie do
   umów o bankową pożyczkę pieniężną mają art. 70, 74-78 oraz 99.
   Ponadto niektóre przepisy zawarte w ustawie dotyczą (bezpośrednio)
   zarówno kredytów, jak i pożyczek, np. art. 71 oraz 79.

Do umów pożyczki bankowej nie mają zastosowania przepisy do-
tyczące umów o kredyt wprowadzające jako obligatoryjną zasadę ce-
lowości kredytu (art. 69 ust. 1), przepisy normujące obligatoryjną treść
umowy kredytowej (art. 69 ust. 2) oraz przepisy dotyczące konsorcjum
bankowego (art. 73).

Art. 78a

Do umów kredytu konsumenckiego zawieranych przez banki
stosuje się przepisy odrębnej ustawy.

256

Kredyty i pożyczki pieniężne oraz zasady koncentracji wierzytelności Art. 79

Art. 78a dodany przez ustawę z dnia 23 sierpnia 2001 r. o zmianie ustawy - Prawo bankowe
oraz o zmianie innych ustaw (Dz. U. Nr 111, poz. 1195) z dniem 7 stycznia 2002 r.

1. Odesłanie. Odrębną ustawą w rozumieniu art. 78a jest ustawa z dnia
   20 lipca 2001 r. o kredycie konsumenckim (Dz. U. Nr 100, poz. 1081),
   która wchodzi w życie po upływie roku od jej ogłoszenia, tj. z dniem
   19 września 2002 r.

2. Stosunek ustawy o kredycie konsumenckim do ustawy Prawo
   bankowe. Przepisy rozdziału 5 ustawy Prawo bankowe należy stoso-
   wać w zakresie nieunormowanym ustawą o kredycie konsumenckim.

Szczególna regulacja zawarta w ustawie o kredycie konsumenckim
dotyczy w szczególności treści umowy o kredyt oraz trybu jej rozwią-
zywania.

Art. 79

1. Bank przy udzielaniu kredytów, pożyczek pieniężnych, gwa-
   rancji bankowych, poręczeń oraz przy otwieraniu rachunków ban-
   kowych podmiotom zależnym od banku, podmiotom działającym
   w tym samym co bank holdingu finansowym lub holdingu o dzia-
   łalności mieszanej, jednostkom zależnym i stowarzyszonym z ban-
   kiem w rozumieniu ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunko-
   wości (Dz. U. Nr 121, poz. 591 oraz z 1997 r. Nr 32, poz. 183, Nr 43,
   poz. 272, Nr 88, poz. 554, Nr 118, poz. 754 i Nr 139, poz. 933 i 934)
   swoim akcjonariuszom i członkom w bankach spółdzielczych, pra-
   cownikom i członkom organów banku lub banku należącego do tej
   samej bankowej grupy kapitałowej oraz podmiotu dominującego
   nie może stosować korzystniejszych warunków, a w szczególności
   korzystniejszych stóp oprocentowania niż stosowane przez bank
   dla danego rodzaju umowy.

2. Udzielenie kredytu, pożyczki pieniężnej, gwarancji bankowej
   lub poręczenia:

1) członkowi organu banku w kwocie przekraczającej równowar-
tość 5000 EURO, obliczonej w złotych według kursu ogłasza-
nego przez NBP, łącznego zobowiązania wymaga wspólnej
uchwały zarządu i rady nadzorczej, podjętej w głosowaniu taj-
nym - większością 2/3 głosów w obecności co najmniej poło-
wy członków obu organów, bez udziału zainteresowanej osoby,

257

Art. 79 Prawo bankowe

2. członkowi organu banku w kwocie nie przekraczającej rów-
   nowartości 5000 EURO, obliczonej w złotych według kursu
   ogłaszanego przez NBP, łącznego zobowiązania określa re-
   gulamin uchwalony przez radę banku (walne zgromadzenie),

3. osobie zajmującej stanowisko kierownicze w banku określa
   regulamin uchwalony przez radę banku.

3. Suma kredytów, pożyczek pieniężnych, gwarancji banko-
   wych i poręczeń udzielonych członkom organów i osobom zajmują-
   cym kierownicze stanowiska w banku nie może przekroczyć 10%
   sumy funduszy podstawowych banku, a w banku spółdzielczym
   25% sumy funduszy podstawowych banku.

4. Bank ustala w regulaminie warunki udzielania kredytów, po-
   życzek pieniężnych, gwarancji bankowych i poręczeń, o których
   mowa w ust. l, oraz prowadzi ich odrębną ewidencję.

5. Przy udzielaniu kredytu, pożyczki pieniężnej, gwarancji
   bankowej lub poręczenia, a także otwieraniu rachunku bankowego
   podmiotowi powiązanemu kapitałowo lub organizacyjnie z:

1. akcjonariuszem banku w formie spółki akcyjnej i członkiem
   banku spółdzielczego stosuje się odpowiednio przepis ust. l,

2. członkiem organu banku i osobą zajmującą stanowisko kie-
   rownicze w banku stosuje się odpowiednio przepisy ust. 1-4.

6. Udzielenie kredytu, pożyczki pieniężnej, gwarancji bankowej
i poręczenia członkowi organu banku, osobie zajmującej stanowi-
sko kierownicze w banku, akcjonariuszowi banku i członkowi ban-
ku spółdzielczego oraz podmiotowi powiązanemu z nimi kapitałowo
lub organizacyjnie, jeżeli w pojedynczym przypadku przekracza
równowartość 30 000 EURO obliczoną w złotych według kursu
ogłaszanego przez NBP, podlega zgłoszeniu do Komisji Nadzoru
Bankowego.

Art. 79 ust. l, 5 i 6 zmienione przez ustawę z dnia 23 sierpnia 2001 r. o zmianie ustawy
- Prawo bankowe oraz o zmianie innych ustaw (Dz. U. Nr 111, poz. 1195) z dniem
7 stycznia 2002 r.

7. Przez osoby zajmujące stanowiska kierownicze rozumie się
pracowników podlegających bezpośrednio członkom zarządu oraz
dyrektorów oddziałów, ich zastępców i głównych księgowych.

258

Kredyty i pożyczki pieniężne oraz zasady koncentracji wierzytelności Art. 79

8. Przez członków organów banku, o których mowa w ust. l i 2,
rozumie się członków zarządu i członków rady nadzorczej.

Art. 79 ust. 8 dodany przez ustawę z dnia 9 kwietnia 1999 r. o zmianie ustawy o Ban-
kowym Funduszu Gwarancyjnym oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 40,
poz. 399) z dniem 21 maja 1999 r.

1. Przesłanki regulacji. Doświadczenia praktyki wskazują, iż banki
   mają skłonność do traktowania w sposób uprzywilejowany kontrahen-
   tów, którzy powiązani są z nimi więzami organizacyjnymi (w szerokim
   tego słowa znaczeniu), w szczególności akcjonariuszy (udziałowców
   w bankach spółdzielczych), członków organów banku, osób zajmują-
   cych w nim stanowiska kierownicze, a także pracowników banku. Re-
   gulacja zawarta w art. 79 ma na celu przeciwdziałanie takiemu uprzy-
   wilejowaniu, którego skutki są niekorzystne zarówno dla samego banku
   (bowiem pomniejszają jego dochody), jak i dla wizerunku ogółu ban-
   ków w odbiorze społecznym.

2. Przedmiotowy zakres regulacji. Przepis art. 79 wprowadza:

1. zakaz stosowania przez bank korzystniejszych, niż ogólnie sto-
   sowane, warunków (klauzul) umownych przy udzielaniu kredy-
   tów, pożyczek pieniężnych, gwarancji bankowych, poręczeń oraz
   przy otwieraniu rachunków bankowych jednostkom zależnym
   i stowarzyszonym z bankiem, swoim akcjonariuszom i członkom
   w bankach spółdzielczych, pracownikom i członkom organów
   banku lub banku należącego do tej samej grupy kapitałowej oraz
   podmiotu dominującego (ust. 1);

2. nakaz stosowania szczególnej procedury przy podejmowaniu de-
   cyzji o udzieleniu kredytu, pożyczki pieniężnej, gwarancji ban-
   kowej lub poręczenia członkowi organu banku lub osobie zaj-
   mującej w banku stanowisko kierownicze (ust. 2);

3. maksymalny limit zaangażowania z tytułu kredytów, pożyczek
   pieniężnych, gwarancji bankowych i poręczeń udzielonych
   członkom organów i osobom zajmującym w banku stanowiska
   kierownicze (ust. 3);

4. obowiązek banku stosowania odrębnych regulaminów normują-
   cych warunki umów, o których mowa w ust. l, oraz obowiązek
   prowadzenia odrębnej ewidencji takich umów (ust. 4);

259

Art. 79 Prawo bankowe

5) nakaz zgłoszenia Komisji Nadzoru Bankowego transakcji obję-
tych przepisem art. 79, jeśli jej wartość (w pojedynczym przy-
padku) przekracza równowartość w złotych sumy 30 000 euro.
Ponadto z ust. 5 wynika, iż przy udzielaniu kredytu, pożyczki pie-
niężnej, gwarancji bankowej lub poręczenia, a także przy otwieraniu
rachunku bankowego podmiotowi powiązanemu kapitałowo i organiza-
cyjnie z akcjonariuszem banku i członkiem banku spółdzielczego sto-
sować należy odpowiednio ust. l, a w przypadku gdy odnośna umowa
jest zawierana z członkiem organu banku lub osobą zajmującą w nim
stanowisko kierownicze - ust. 1—4 (również odpowiednio).

3. Podmiotowy zakres regulacji. Ograniczenia przewidziane w art. 79
   dotyczą wyłącznie osób enumerarywnie w nim wymienionych. Nie
   dotyczą one bliskich tych osób (np. małżonka członka zarządu banku),
   co może umożliwić obejście tych ograniczeń. Stanowi to istotny man-
   kament aktualnej regulacji.

4. Sankcje publicznoprawne. Naruszenie przez bank reguł przewi-
   dzianych w art. 79 mieści się w pojęciu „działalności banku wykony-
   wanej z naruszeniem prawa" w rozumieniu art. 138 ust. 3 i uzasadnia
   zastosowanie odpowiednich środków nadzoru przez Komisję Nadzoru
   Bankowego.

5. Naruszenie reguł przewidzianych w art. 79 a umowy. Za kwestię
   sporną należy uznać to, czy umowy zawarte przez bank z naruszeniem
   reguł przewidzianych w art. 79 zachowują swoją ważność.

Z całą pewnością sankcję nieważności należy zastosować w przy-
padku ust. 2 pkt l (jeśli bank jest spółką akcyjną), a to ze względu na
kategoryczne brzmienie art. 17 k.s.h. Moim zdaniem, można również
bronić poglądu, iż sankcja nieważności powinna być stosowana także
i w pozostałych przypadkach zawarcia umowy z pominięciem trybu
przewidzianego w art. 79 (z uwagi na naruszenie art. 58 k.c.). Nie doty-
czy to jedynie przypadku, gdy naruszenie art. 79 polega wyłącznie na
zawarciu stosownej umowy mimo braku regulaminu, o którym mowa
w ust. 4.

Rozdział 6
Gwarancje bankowe, poręczenia i akredytywy

Art. 80

Banki - na zlecenie - mogą udzielać gwarancji bankowych i po-
ręczeń.

1. Funkcja gwarancji bankowej, poręczenia i akredytywy. Przepi-
   sy rozdziału 6 dotyczą trzech instytucji pełniących zbliżoną funkcję
   gospodarczą, a mianowicie: gwarancji bankowej, poręczenia i akredy-
   tywy. Wszystkie one służą bowiem zabezpieczeniu wierzytelności (mogą
   być zaliczone do tzw. zabezpieczeń osobistych), z tym że akredytywa
   dokumentowa pełni ponadto funkcję płatniczą (zob. uwagę w pkt 6 do
   art. 85). Wyjątkiem jest akredytywa pieniężna, która nie służy ani za-
   bezpieczeniu wierzytelności, ani rozliczeniu transakcji handlowych,
   lecz ma zapewnić beneficjentowi możliwość uzyskania gotówki od
   wskazanego w treści akredytywy banku lub banków (zob. art. 86).

2. Gwarancja bankowa i poręczenie jako czynności bankowe.

Udzielanie gwarancji bankowych jest czynnością bankową zastrzeżoną
wyłącznie dla banków (art. 5 ust. l pkt 4). Udzielanie poręczeń przez
banki stanowi czynność bankową w szerokim znaczeniu (art. 5 ust. 2 pkt 8).
Czynnościami bankowymi są także: potwierdzenie gwarancji banko-
wych (art. 5 ust. l pkt 4) oraz potwierdzenie poręczeń (art. 5 ust. 2 pkt 8).

3. Przepisy prawa bankowego dotyczące gwarancji bankowej.

Gwarancję bankową regulują przede wszystkim art. 80-82, art. 83 ust. l
i art. 87-88. Do instytucji tej odnoszą się również inne przepisy prawa
bankowego: wspomniany art. 5 ust. l pkt 4, art. 48k ust. 2, ust. l,

261

Art. 80 Prawo bankowe

art. 79, art. 105 ust. l pkt l i ust. 4, art. 133 ust. 2 pkt 2, art. 161 pkt 2
lit. c), art. 181.

Szczegółowe warunki udzielania przez banki gwarancji bankowych
i poręczeń reguluje wydane na podstawie art. 88 zarządzenie nr 4/98
Komisji Nadzoru Bankowego z dnia 30 czerwca 1998 r. (Dz. Urz. NBP
Nr 18, poz. 39). Zob. niżej uwagę w pkt. 14 oraz uwagi do art. 88.

Do gwarancji udzielonych przed wejściem w życie prawa banko-
wego z 1997 r. stosuje się przepisy dotychczasowe (art. 181). Do gwa-
rancji tych ma jednak zastosowanie art. 152.

Co do poręczenia zob. uwagę w pkt 2 do art. 84.

4. Stosowanie przepisów kodeksu cywilnego do gwarancji banko-
   wej. Do stosunków prawnych powstających w związku z udzieleniem
   gwarancji bankowej stosować należy także przepisy kodeksu cywilne-
   go. Do gwarancji bankowych nie mają jednak zastosowania (nawet
   w drodze analogii) przepisy o poręczeniu.

5. Gwarancje udzielane przez banki spółdzielcze. Do gwarancji
   udzielanych przez banki spółdzielcze i banki zrzeszające odnoszą się
   art. 6 pkt 5, art. 10 ust. l, art. 19 ust. l ustawy z dnia 7 grudnia 2000 r.
   o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach
   zrzeszających (Dz. U. Nr 119, poz. 1252 ze zm.).

6. Gwarancje udzielane przez BFG. Przepisy prawa bankowego
   o gwarancjach bankowych stosuje się odpowiednio do gwarancji
   udzielanych przez Bankowy Fundusz Gwarancyjny (art. 19 ust. 3 usta-
   wy z dnia 14 grudnia 1994 r. o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym,
   t. jedn. Dz. U. z 2000 r. Nr 9, poz. 131 ze zm.).

7. Gwarancje udzielane przez banki państwowe. Do gwarancji
   udzielanych przez banki nie mają w zasadzie zastosowania przepisy
   ustawy z dnia 8 maja 1997 r. o poręczeniach i gwarancjach udzielanych
   przez Skarb Państwa oraz niektóre osoby prawne (Dz. U. Nr 79, póz.
   484 ze zm.). Por. art. 2 pkt 3. Wyjątkiem są gwarancje udzielane przez
   Bank Gospodarstwa Krajowego ze środków Krajowego Funduszu Po-
   ręczeń Kredytowych (zob. art. l ust. l pkt 3 i art. 2 pkt 4 lit. b). Szcze-
   gółowe warunki i tryb udzielania gwarancji określa umowa zawarta
   przez BGK z ministrem właściwym do spraw finansów publicznych
   (art. 38 ust. 3 powołanej ustawy).

262

Gwarancje bankowe, poręczenia i akredytywy Art. 80

8. Stosowanie do gwarancji bankowej przepisów innych ustaw. Do

niektórych rodzajów gwarancji bankowych mogą mieć zastosowanie
przepisy innych ustaw. Przykładowo można wymienić art. 201 kodeksu
celnego (ustawa z dnia 9 stycznia 1997 r., t. jedn. Dz.U. z 2001 r.,
Nr 75, poz. 802 ze zm.) czy art. 5 i art. 10 ustawy z dnia 29 sierpnia
1997 r. o usługach turystycznych (t. jedn. Dz. U. z 2001 r., Nr 55,
poz. 578). Stosunek tych ustaw do prawa bankowego nie zawsze przed-
stawia się jasno. Należy zatem każdorazowo ustalić, w jakiej relacji
pozostają one do przepisów prawa bankowego.

9. Zakaz udzielania gwarancji bankowych. Z uwagi na określony
ustawowo zakres działalności nie mogą udzielać gwarancji bankowych
banki hipoteczne (por. art. 12 i 15 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r.
o listach zastawnych i bankach hipotecznych, Dz. U. Nr 140, poz. 940
ze zm.), kasy oszczędnościowo-budowlane (por. art. 4 ustawy z dnia
5 czerwca 1997 r. o kasach oszczędnościowo-budowlanych i wspiera-
niu przez państwo oszczędzania na cele mieszkaniowe, Dz. U. Nr 85,
poz. 538 ze zm.) ani przedstawicielstwa banków zagranicznych (por.
art. 42 ust. 4).

Banki spółdzielcze mogą udzielać gwarancji bankowych podmio-
tom zamieszkującym lub mającym siedzibę na obszarze działania ban-
ku (zasadniczo - na terenie powiatu, w którym znajduje się siedziba
banku) w zakresie i trybie uzgodnionym z bankiem zrzeszającym (art. 6
pkt 5 ustawy z dnia 7 grudnia o funkcjonowaniu banków spółdziel-
czych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających).

Oddział banku zagranicznego może udzielać gwarancji bankowych,
gdy mieści się to w zakresie uzyskanego zezwolenia Komisji Nadzoru
Bankowego (art. 40 ust. 4). Gwarancji bankowych mogą także udzielać
instytucje kredytowe i ich oddziały w Polsce, jeżeli do dokonywania
takiej czynności są uprawnione zgodnie z posiadanym zezwoleniem
władz nadzorczych państwa macierzystego (art. 48j i 48k ust. 2).

Wątpliwe jest, czy Narodowy Bank Polski może udzielać gwarancji
bankowych w obrocie krajowym (o gwarancjach takich wspomina np.
art. 3 ust. 2 pkt l ustawy o listach zastawnych i bankach hipotecznych).
W nowej ustawie brak jest bowiem przepisu będącego odpowiednikiem
art. 3 ustawy o NBP z 1989 r. Z uwagi na ustawowo określony zakres
zadań oraz czynności wykonywanych przez NBP należy uznać, iż NBP

263

Art. 80 Prawo bankowe

nie może udzielać gwarancji bankowych poza obrotem z zagranicą
(art. 52 ust. 4 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku
Polskim, Dz. U. Nr 140, poz. 938 ze zm.). Odmienny pogląd prezentuje

I. Heropolitańska [zob. B. Andrzejuk, I. Heropolitańska, Gwarancje,
poręczenia, awale i akredytywy standby, s. 37].

Udzielenie gwarancji może stanowić obrót dewizowy w rozumieniu
art. 2 ust. l pkt 10 ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. Prawo dewizowe
(Dz. U. Nr 160, poz. 1063 ze zm.). W takim przypadku gwarancji może
udzielić bank posiadający upoważnienie Prezesa NBP (art. 99 ust. 1).

Co do dopuszczalności udzielania poręczeń przez banki zob. uwagę
w pkt. 4 do art. 84.

10. Zlecenie udzielenia gwarancji. Z artykułu 80 wynika, iż udziele-
nie gwarancji bankowej i poręczenia następuje w wykonaniu umowy
zawieranej przez bank z inną osobą (tzw. zleceniodawcą gwarancji lub
poręczenia). Również otwarcie akredytywy następuje na zlecenie
klienta banku (zob. uwagi do art. 85 i 86). Zlecenie udzielenia gwaran-
cji lub poręczenia będzie z reguły pochodziło od osoby, której zobo-
wiązanie ma zostać zabezpieczone gwarancją lub poręczeniem. Nie jest
jednak wykluczone, że zleceniodawcą będzie inna osoba (np. spółka-
matka, która chce w ten sposób zabezpieczyć zobowiązanie zaciągnięte
przez spółkę-córkę).

II. Udzielenie zlecenia lub gwarancji bankowej przez kilka osób.

Zlecenie udzielenia gwarancji lub poręczenia może pochodzić od jednej
lub kilku osób (np. wspólników spółki cywilnej). Mimo braku wyraź-
nego przepisu dopuszczalne jest także wspólne udzielenie gwarancji
lub poręczenia przez kilka banków.

12. Udzielenie gwarancji przez konsorcjum bankowe. Udzielenie
gwarancji lub poręczenia wspólnie przez kilka banków ma na celu
zmniejszenie ryzyka związanego z ustanowieniem takiego zabezpie-
czenia (zob. art. 71 dotyczący koncentracji wierzytelności). W związku
z tym banki mogą tworzyć konsorcja bankowe. Do takiego konsorcjum
bankowego należy odpowiednio stosować przepisy o konsorcjum kre-
dytowym (art. 73). Umowa między bankami powinna określać warunki,
na jakich udzielona ma zostać gwarancja lub poręczenie, rozkład ryzy-
ka ponoszonego przez każdy bank w związku z ustanowionym zabez-

264

Gwarancje bankowe, poręczenia i akredytywy Art. 80

pieczeniem i ewentualnie zasady rozliczeń między bankami z tytułu
dokonanej zapłaty, sposób zabezpieczenia roszczeń do osoby zlecającej
udzielenie gwarancji lub poręczenia i ich dochodzenia.

13. Stosunki prawne powstające w przypadku udzielenia gwarancji
bankowej i poręczenia. W gwarancji bankowej należy wyróżnić co
najmniej dwa stosunki prawne: stosunek prawny łączący zleceniodawcę
gwarancji z bankiem (tzw. stosunek pokrycia) oraz stosunek łączący
bank z beneficjentem gwarancji (tzw. stosunek zapłaty, zwany też sto-
sunkiem gwarancji). Z reguły również zleceniodawcę gwarancji łączył
będzie z beneficjentem stosunek prawny (tzw. stosunek waluty). O ile
dwa pierwsze stosunki prawne mają charakter cywilnoprawny, o tyle
stosunek prawny istniejący między zleceniodawcą gwarancji a benefi-
cjentem może mieć inny charakter (np. administracyjnoprawny jak
w przypadku gwarancji celnych).

W razie udzielenia przez bank poręczenia dochodzi do powstania
stosunku prawnego między bankiem i wierzycielem zabezpieczonej
poręczeniem wierzytelności. Od tego stosunku należy odróżnić stosu-
nek prawny łączący bank z osobą, na której zlecenie bank udzielił po-
ręczenia. Poza przypadkiem zabezpieczenia poręczeniem wierzytelno-
ści przyszłej, między wierzycielem i dłużnikiem głównym istnieć musi
także stosunek prawny, z którego wynika zabezpieczona poręczeniem
wierzytelność.

14. Treść zlecenia udzielenia gwarancji bankowej. Treść zlecenia
udzielenia gwarancji określa § l ust. l zarządzenia nr 4/98 Komisji
Nadzoru Bankowego z dnia 30 czerwca 1998 r. (Dz. Urz. NBP Nr 18,
poz. 39). Zlecenie powinno zawierać: nazwę i adres siedziby zlecenio-
dawcy (w przypadku osób fizycznych nazwisko i adres zamieszkania),
wierzytelność, która ma być zabezpieczona gwarancją (w przypadku
gwarancji zabezpieczającej ryzyko innego zdarzenia niż niewykonanie
zobowiązania określić należałoby rodzaj tego zdarzenia), uprawnienia
i obowiązki, jakie mają wynikać z gwarancji, osobę uprawnioną do
realizacji gwarancji (beneficjenta), sumę gwarancyjną i termin obowią-
zywania gwarancji, wielkość zobowiązań zleceniodawcy w stosunku do
banków z tytułu uzyskanych gwarancji i akredytyw, udzielonych porę-
czeń, zaciągniętych kredytów i pożyczek, bank prowadzący rachunek
podstawowy lub bieżący zleceniodawcy. Do zlecenia powinny być

265

Art. 80 Prawo bankowe

dołączone dokumenty wskazane w § l ust. 2 zarządzenia (przede
wszystkim umowa, z której wynika zabezpieczona gwarancją wierzy-
telność, i dokumenty potwierdzające zdolność kredytową zleceniodaw-
cy). Ponadto zleceniodawca powinien zaproponować zabezpieczenie
wierzytelności banku o zwrot kwoty zapłaconej beneficjentowi gwa-
rancji (§ l ust. 2 pkt 3 zarządzenia).

W zasadzie te same dane powinny znajdować się w zleceniu
udzielenia przez bank poręczenia. Zob. uwagę w pkt. 6 do art. 84.

15. Ewidencja zleceń i gwarancji bankowych. Zgodnie z § 6 zarzą-
    dzenia nr 4/98 Komisji Nadzoru Bankowego z dnia 30 czerwca 1998 r.
    bank prowadzi ewidencję otrzymanych zleceń, jak również ewidencję
    udzielonych gwarancji i poręczeń oraz dokonanych potwierdzeń zobo-
    wiązań z tytułu gwarancji lub poręczenia udzielonego przez inny bank.
    Bank powinien ewidencjonować także zapewnienia udzielenia gwaran-
    cji lub poręczenia (tzw. promesy). W oświadczeniach banku o udziele-
    niu gwarancji, regwarancji, poręczenia oraz w promesach należy poda-
    wać odpowiednie dane zawarte w ewidencji.

16. Charakter prawny umowy zlecenia udzielenia gwarancji ban-
    kowej lub poręczenia. Między zleceniodawcą gwarancji lub poręcze-
    nia i bankiem zawarta zostaje umowa zlecenia (art. 734 k.c.). Bank
    zobowiązuje się do udzielenia gwarancji lub poręczenia na warunkach
    określonych w tej umowie na rzecz wskazanej osoby (beneficjenta
    gwarancji, wierzyciela zabezpieczonej poręczeniem wierzytelności)
    oraz zapłaty sumy gwarancyjnej lub wykonania zabezpieczonego porę-
    czeniem zobowiązania po spełnieniu ewentualnie dalszych przesłanek
    zamieszczonych w oświadczeniu banku o udzieleniu gwarancji lub
    umowie poręczenia. Zleceniodawca zobowiązuje się natomiast do
    zwrotu kwoty wypłaconej beneficjentowi gwarancji lub wierzycielowi
    zabezpieczonej poręczeniem wierzytelności oraz do zapłaty wynagro-
    dzenia bankowi (prowizji).

W umowie tej strony najczęściej ustalają również sposób zabezpie-
czenia wierzytelności banku o zwrot zapłaconej sumy.

Z umowy tej nie wynikają żadne uprawnienia dla beneficjenta gwa-
rancji ani wierzyciela zabezpieczonej poręczeniem wierzytelności (nie
jest to umowa o świadczenie na rzecz osoby trzeciej w rozumieniu
art. 393 k.c.).

266

Gwarancje bankowe, poręczenia i akredytywy Art. 80

17. Zawarcie i forma umowy zlecenia. Zawarcie umowy zlecenia
może nastąpić w sposób wyraźny lub (rzadziej) dorozumiany. Zlecenie
udzielenia gwarancji lub poręczenia uważać można za ofertę zawarcia
umowy. Udzielenie gwarancji lub poręczenia zgodnie z treścią zlecenia
traktować wówczas trzeba jako przyjęcie oferty (art. 69 k.c.).

Z uwagi na wartość świadczeń, do których strony się zobowiązują
(powyżej 2000 zł), umowa wymagać będzie z reguły zachowania formy
pisemnej dla celów dowodowych (art. 75 k.c.). Obowiązek zachowania
formy pisemnej zlecenia wynika także z § l ust. l zarządzenia nr 4/98
Komisji Nadzoru Bankowego.

18. Odmowa przyjęcia zlecenia. Jeżeli bank nie chce przyjąć zlecenia,
    powinien niezwłocznie powiadomić o tym dającego zlecenie (art. 736
    k.c.). W przeciwnym razie może odpowiadać za wyrządzoną mu szko-
    dę [co do podstawy odpowiedzialności odszkodowawczej banku zob.
    L. Ogiegło (w:) Kodeks cywilny. Komentarz, t. II, s. 355-356].

19. Promesa udzielenia gwarancji lub poręczenia. Zgodnie z § 3
    ust. 3 zarządzenia Komisji Nadzoru Bankowego nr 4/98 z dnia
    30 czerwca 1998 r. bank może zapewnić zleceniodawcę gwarancji lub
    poręczenia, że udzieli gwarancji lub poręczenia w przyszłości, jeżeli do
    udzielenia takiej gwarancji lub poręczenia konieczne jest uzyskanie
    zezwolenia dewizowego lub innej decyzji właściwego organu pań-
    stwowego. Charakter tego zapewnienia nie jest jasny. Gdyby miało
    chodzić o umowę przedwstępną w ujęciu art. 389 i 390 k.c. [tak jak
    uważa E. Niezbecka (w:) E. Niezbecka, A. Jakubecki, J. Mojak, Praw-
    ne zabezpieczenie wierzytelności bankowych, s. 157], to przepis ten nie
    miałby normatywnej treści. W świetle powołanych przepisów kodeksu
    cywilnego dopuszczalność zawarcia umowy przedwstępnej między
    bankiem i zleceniodawcą gwarancji nie może bowiem budzić wątpli-
    wości. Wydaje się zatem, iż przepis ten stwarzać ma podstawę do
    udzielenia przez bank zapewnienia w postaci jednostronnej czynności
    prawnej. Jednakże ani treść tego zapewnienia, ani skutki jego nie-
    wykonania (przez co należałoby rozumieć odmowę zawarcia umowy
    zobowiązującej bank do udzielenia gwarancji na określonych
    w owym zapewnieniu warunkach) nie zostały w zarządzeniu uregu-
    lowane.

267

Art. 80 Prawo bankowe

20. Udzielenie gwarancji bankowej i poręczenia niezgodnie z umo-
    wą zlecenia. Udzielenie gwarancji lub poręczenia przez bank z opóź-
    nieniem lub na warunkach odbiegających od ustalonych w umowie ze
    zleceniodawcą gwarancji lub poręczenia stanowi niewłaściwe wykona-
    nie umowy i rodzi odpowiedzialność banku za szkodę, którą poniósł
    zleceniodawca (art. 471 k.c.).

21. Obowiązek powiadomienia zleceniodawcy. W literaturze sporne
    jest, czy bank ma obowiązek powiadomienia zleceniodawcy gwarancji
    o żądaniu zapłaty skierowanym do niego przez beneficjenta. Obowią-
    zek ten uzasadnia się tym, iż bank nie jest w stanie ocenić, czy żądanie
    zapłaty jest rzeczywiście uzasadnione i nie stanowi nadużycia prawa
    przez beneficjenta gwarancji [por. H. Kozioł (w:) P. Avancini, G. Iro,
    H. Kozioł, Ósterreichisches Bankvertargsrech, Bd. 2, s. 276].

22. Regres banku do zleceniodawcy. Bankowi przysługuje roszczenie
    do zleceniodawcy gwarancji o zwrot kwoty zapłaconej beneficjentowi
    gwarancji, gdy wypłata została dokonana zgodnie z warunkami gwa-
    rancji (argument z art. 82 ust. 1). Jedynie wówczas zapłata ta może być
    uznana za wydatek poczyniony w celu należytego wykonania zlecenia
    (art. 742 k.c.).

Gdyby bank zobowiązał się wobec beneficjenta gwarancji w szer-
szym zakresie niż określonym w umowie ze zleceniodawcą gwarancji,
przysługiwałoby mu roszczenie do zleceniodawcy gwarancji jedynie
o zwrot kwoty, do której bank zobowiązany był udzielić gwarancji
zgodnie z zawartą ze zleceniodawcą umową.

23. Kontrola dokumentów przedłożonych przez beneficjenta. Zgod-
nie z artykułem 82 ust. l ani bank, który udzielił gwarancji, ani bank
pośredniczący nie są zobowiązani do badania prawdziwości okoliczno-
ści, jakie stwierdzone zostały w dokumentach przedłożonych przez
beneficjenta gwarancji wraz z żądaniem zapłaty. Także wygaśnięcie
zobowiązania zabezpieczonego gwarancją nie zwalnia banku, który
udzielił gwarancji, z obowiązku spełnienia świadczenia na rzecz bene-
ficjenta gwarancji (por. art. 87 ust. 2). Dlatego co do zasady zlecenio-
dawca gwarancji będzie zobowiązany do zwrotu kwoty zapłaconej
przez bank beneficjentowi gwarancji, chociażby okoliczności stwier-
dzone dołączonymi przez beneficjenta do żądania zapłaty dokumentami

268

Gwarancje bankowe, poręczenia i akredytywy Art. 80

okazały się nieprawdziwe albo zobowiązanie zabezpieczone gwarancją
nie powstało lub wygasło zanim bank dokonał zapłaty. Wyjątkiem będą
przypadki, gdy bank dokonał zapłaty na rzecz beneficjenta gwarancji,
wiedząc, iż jego żądanie zapłaty stanowi nadużycie prawa. Wówczas
zapłaty sumy gwarancyjnej na rzecz beneficjenta gwarancji nie będzie
można uznać za wydatek niezbędny w celu należytego wykonania zle-
cenia w rozumieniu art. 742 k.c.

24. Odpowiedzialność za bank pośredniczący. Sporna w doktrynie
    jest kwestia odpowiedzialności wobec zleceniodawcy banku, który
    udzielił gwarancji, za działania innych banków pośredniczących. Wy-
    daje się, iż bank udzielający gwarancji ponosi odpowiedzialność za
    działania banku, który zawiadomił beneficjenta gwarancji ojej udziele-
    niu, oraz za działania banku pośredniczącego związane z przyjęciem
    żądania zapłaty i zbadaniem dołączonych doń dokumentów jak za
    działania własne na podstawie art. 474 k.c. Działania tych banków słu-
    żą bowiem realizacji obowiązków banku wynikających z umowy ze
    zleceniodawcą a dotyczących udzielenia gwarancji i zapłaty sumy gwa-
    rancyjnej zgodnie z ustalonymi warunkami. Jeżeli natomiast bank
    udzielający gwarancji zlecił jej potwierdzenie innemu bankowi za zgo-
    dą zleceniodawcy gwarancji, będzie ponosił wobec niego odpowie-
    dzialność jedynie za szkodę wywołaną brakiem staranności przy wybo-
    rze banku, który dokonał potwierdzenia gwarancji (art. 738 k.c.).

25. Regres banku udzielającego poręczenia. W razie wykonania
    przez bank zobowiązania zabezpieczonego poręczeniem przysługuje
    mu również na podstawie art. 742 k.c. roszczenie do dającego zlecenie
    o zwrot zapłaconej kwoty. Ponadto bank nabywa spłaconą wierzytel-
    ność na podstawie art. 518 § l pkt l k.c.

26. Odpowiedzialność regresowa kilku zleceniodawców. Jeżeli kilka
    osób dało zlecenie bankowi, odpowiadają one solidarnie za zapłatę
    wynagrodzenia banku i zwrot kwoty wypłaconej beneficjentowi gwa-
    rancji lub wierzycielowi zabezpieczonej poręczeniem wierzytelności.
    Jeżeli kilka banków wspólnie przyjęło zlecenie udzielenia gwarancji
    lub poręczenia, ich odpowiedzialność wobec dającego zlecenie za jego
    wykonanie również jest solidarna (art. 745 k.c.).

269

Art. 80 Prawo bankowe

27. Regulacje międzynarodowe dotyczące gwarancji bankowej.

Gwarancja bankowa odgrywa doniosłą rolę w obrocie międzynarodo-
wym. Ujednoliceniu praktyki służą przyjęte przez Międzynarodową
Izbę Handlową (MIH) w Paryżu w dniu 20 czerwca 1978 r. Jednolite
reguły dotyczące gwarancji kontraktowych [Uniform Rules for Contract
Guarantees, publikacja MIH nr 325, przekład polski: wydawnictwo
Polskiej Izby Handlu Zagranicznego, seria „Źródła Prawa"; L. Gromadzki,
Bankowe gwarancje, poręczenia i owale, s. 157-175, oraz „Prawo
Bankowe" 1994, nr l, s. 109-119] oraz przyjęte w grudniu 1991 r. Jed-
nolite reguły gwarancji płatnych na żądanie [Uniform Rules for De-
mand Guarantees", publikacja MIH nr 458, przekład polski:
L. Gromadzki, Bankowe gwarancje..., s. 176-188; B. Andrzejuk, I. Hero-
politańska, Gwarancje, poręczenia..., s, 362-369 oraz „Prawo Banko-
we" 1996, nr 4, s. 111-116]. Komisja Międzynarodowego Prawa Han-
dlowego ONZ (UNCITRAL) przyjęła w dniu 11 grudnia 1995 r. kon-
wencję w sprawie gwarancji bankowych płatnych na pierwsze żądanie
i akredytyw zabezpieczających [United Nations Convention on Inde-
pendent Guarantees and Stand-By Letters of Credit; tekst konwencji
i jej polski przekład zamieszczają B. Andrzejuk, I. Heropolitańska, Gwa-
rancje, poręczenia..., s. 370-398]. Konwencja ta nie weszła dotąd w życie
z braku dostatecznej liczby ratyfikacji (zob. art. 28 ust. l konwencji).

28. Akredytywa standby. W obrocie międzynarodowym tę samą
    funkcję co gwarancja bankowa pełni akredytywa zabezpieczająca,
    zwana także akredytywą „standby" (standby letter of credif). Zob. na
    jej temat uwagi w pkt 6 do art. 85.

29. Charakter Jednolitych reguł. Jednolite reguły dotyczące gwaran-
    cji kontraktowych (w skrócie JRGK) oraz Jednolite reguły dotyczące
    gwarancji płatnych na żądanie (w skrócie JRZG) odnoszą się nie tylko
    do gwarancji udzielanych przez banki, ale również przez inne podmioty
    (przede wszystkim ubezpieczycieli). Znajdą one zastosowanie, jeżeli
    zostały powołane w treści udzielonej gwarancji (por. art. l JRGK i art. l
    JRZG). W związku z rym należy uznać, iż postanowienia zawarte
    w tych aktach mają charakter ogólnych warunków umów.

30. Zwyczaje handlowe. Rozwiązania przyjęte w Jednolitych regułach
    są nierzadko wynikiem ukształtowanego w obrocie zwyczaju handlo-

270

Gwarancje bankowe, poręczenia i akredytywy Art. 80

wego. Nie można zatem wykluczyć powoływania się na niektóre posta-
nowienia zamieszczone w Jednolitych regułach jako potwierdzające
istnienie w tym zakresie określonych zwyczajów handlowych. Co do
znaczenia zwyczajów w obrocie międzynarodowym zob. wyrok SN
z 18 maja 1970 r. (I CR 58/70, OSNCP 1971, nr 5, poz. 86).

31. Prawo właściwe. Istotne znaczenie w przypadku gwarancji banko-
wych udzielanych przez polskie banki (banki krajowe) na zlecenie
podmiotów mających miejsce zamieszkania lub siedzibę za granicą
albo na rzecz beneficjentów będących zagranicznymi osobami fizycz-
nymi lub prawnymi ma określenie prawa właściwego, któremu podle-
gać będą stosunki prawne powstające w związku z udzieleniem takiej
gwarancji. Należy podkreślić, iż dla stosunków tych właściwe może
być prawo różnych państw (słusznie zatem § 4 ust. 2 infine zarządzenia
nr 4/98 Komisji Nadzoru Bankowego z dnia 30 czerwca 1998 r. naka-
zuje bankom udzielającym gwarancji i poręczeń w obrocie międzyna-
rodowym wskazać przepisy, którym mają podlegać stosunki powstające
w związku z udzieleniem takich gwarancji i poręczeń). Gdy chodzi
o stosunek prawny między zleceniodawcą gwarancji i bankiem, to je-
żeli strony nie miały miejsca zamieszkania (siedziby) w chwili zawar-
cia umowy w tym samym kraju i nie dokonały wyboru prawa, właści-
wym będzie zgodnie z art. 27 § pkt 2 p.p.m. prawo miejsca siedziby
banku (gwaranta), a więc prawo polskie. Jeżeli w chwili udzielenia
gwarancji bank i beneficjent nie mieli miejsca zamieszkania (siedziby)
w tym samym kraju i nie doszło do wyboru prawa właściwego, to do
stosunku między bankiem a beneficjentem gwarancji właściwym bę-
dzie zgodnie z art. 29 p.p.m. prawo państwa, w którym została zawarta
umowa (jeśli przyjmie się umowny charakter gwarancji bankowej) lub
(z mocy odesłania zawartego w art. 30 p.p.m., jeżeli przyjmie się, iż
źródłem zobowiązania gwaranta jest jednostronna czynność prawna)
prawo siedziby banku, który udzielił gwarancji [por. M. Pazdan, Prawo
prywatne międzynarodowe, s. 123]. Jeżeli gwarancji udzielił oddział
banku krajowego za granicą, wówczas właściwe powinno być prawo
państwa, w którym mieści się oddział (art. 27 § 3 p.p.m.). Na prawo
miejsca prowadzenia działalności przez gwaranta lub oddział, który
udzielił gwarancji, jako na prawo właściwe wskazuje również art. 27
JRZG. Na prawo siedziby handlowej gwaranta wskazuje natomiast

271

Art. 81 Prawo bankowe

art. 10 JRGK. Zob. także art. 21 i 22 konwencji UNCITRAL z dnia
11 grudnia 1995 r.

Powyższe uwagi odnoszą się także do określenia prawa właściwego
dla umowy zlecenia udzielenia poręczenia i umowy poręczenia zawie-
ranych przez bank w obrocie zagranicznym.

Art. 81

Gwarancją bankową jest jednostronne zobowiązanie banku-
gwaranta, że po spełnieniu przez podmiot uprawniony (beneficjenta
gwarancji) określonych warunków zapłaty, które mogą być stwier-
dzone określonymi w tym zapewnieniu dokumentami, jakie benefi-
cjent załączy do sporządzonego we wskazanej formie żądania za-
płaty, bank ten wykona świadczenie pieniężne na rzecz beneficjenta
gwarancji - bezpośrednio albo za pośrednictwem innego banku.

1. Pojęcie gwarancji bankowej. Komentowany artykuł można uznać
   za ustawową próbę definicji gwarancji. Definicja ta nie jest jednak
   kompletna ani ścisła. Dlatego na podstawie całości przepisów prawa
   bankowego gwarancję bankową można określić jako zobowiązanie
   zaciągnięte przez bank (gwaranta) na zlecenie innej osoby (zlecenio-
   dawcy gwarancji), na mocy którego bank obowiązany jest do zapłaty
   pewnej sumy pieniężnej (w złotych lub walucie obcej) na żądanie oso-
   by uprawnionej (beneficjenta gwarancji) po spełnieniu przez nią okre-
   ślonych przesłanek (verba legis: warunków).

2. Rodzaje gwarancji bankowej. W obrocie występuje wiele odmian
   gwarancji bankowych. Można je podzielić w zależności od:

1. przedmiotu zabezpieczenia,

2. treści gwarancji,

3. liczby banków gwarantujących.

3. Gwarancje płatnicze i kontraktowe. Udzielając gwarancji, bank
przyjmuje na siebie ryzyko zaistnienia lub niezaistnienia pewnego zda-
rzenia (rezultatu). Jeśli jest to ryzyko niewykonania zobowiązania, taką
gwarancję określa się jako tzw. gwarancję płatniczą. W praktyce występuje
ona najczęściej i z reguły służy zabezpieczeniu zobowiązania zlecenio-
dawcy gwarancji wobec beneficjenta, np. z tytułu spłaty udzielonego
kredytu, wpłaty zaliczki, zapłaty rat leasingowych, należności celnych.

272

Gwarancje bankowe, poręczenia i akredytywy Art. 81

Odmianą gwarancji płatniczej była gwarancja udzielana przez bank
w związku z wystawieniem euroczeku. Z początkiem 2002 r. euroczeki
i karty euroczekowe przestały być jednak wydawane. Znajdujące się
w obiegu euroczeki i karty euroczekowe zachowują ważność do końca
2003 r. [zob. Gwarancje płatnicze dla euroczeków tylko do końca roku,
,3iuletyn bankowy" 2001, nr 10, s. 66; C. W. Canaris, Recht der
Wertpapiere, s. 188 i n. oraz C. W. Canaris, Bankvertragsrecht, s. 576 i n.].

Inne występujące w obrocie rodzaje gwarancji to: tzw. gwarancje
kontraktowe (przetargowe, właściwego wykonania kontraktu, zwrotu
zaliczki), gwarancje konosamentowe, gwarancje za armatora zabezpie-
czające refundację szkód wyrządzonych przez statek w czasie rejsu,
gwarancje za linie lotnicze lub armatora statku zabezpieczające zapłatę
opłat za korzystanie z portów lotniczych lub morskich itd.

4. Gwarancje celne i turystyczne. Spośród gwarancji bankowych
uregulowanych w odrębnych przepisach na uwagę zasługują zwłaszcza
gwarancje celne i turystyczne.

Zgodnie z artykułem 199 § l pkt 2 kodeksu celnego zabezpieczenie
zapłaty długu celnego może być dokonane w formie gwarancji.
Wprawdzie ustawa nie wspomina o gwarancjach bankowych, ale z art.
201 § 2 wynika pośrednio, że gwarantem może być bank, w tym także
działający w kraju oddział banku zagranicznego (mimo niezmienionej
treści tego przepisu wydaje się, że należy go stosować także do instytu-
cji kredytowych i ich oddziałów w Polsce). Wykaz gwarantów upraw-
nionych do udzielania gwarancji składanych na pokrycie kwoty wyni-
kającej z długu celnego zawiera rozporządzenie Ministra Finansów
z dnia 14 października 1999 r. (Dz. U. Nr 87, poz. 973 ze zm.), w któ-
rym wymienionych jest aktualnie 79 banków oraz 25 zakładów ubez-
pieczeń. Co do treści gwarancji celnej zob. niżej uwagę w pkt. 14.

Różnice konstrukcyjne w stosunku do gwarancji uregulowanej
w Prawie bankowym cechują gwarancję bankową na pokrycie kosztów
powrotu do kraju podróżnych oraz zwrotu wniesionych przez nich
wpłat w razie niewykonania zobowiązań umownych przez organizatora
turystyki lub pośrednika turystycznego (por. art. 5 ust. l pkt 2 lit. a
ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o usługach turystycznych, t. jedn.
Dz. U. z 2001 r. Nr 55, poz. 578). Minimalną wysokość sumy gwaran-
cyjnej, do której zapłaty zobowiązany jest bank, określa minister wła-

273

Art. 81 Prawo bankowe

ściwy do spraw finansów publicznych (art. 10 ust. 2 pkt l powołanej
ustawy; zob. rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 24 listopada
1999 r., Dz. U. Nr 98, poz. 1142). Odmienność tej gwarancji bankowej
wyraża się ponadto w tym, iż zawierać ona powinna upoważnienie do
żądania wypłaty zaliczki na pokrycie kosztów powrotu klienta (podróż-
nego) do kraju dla wojewody lub wskazanej przez niego jednostki
(art. 5 ust. 3 powołanej ustawy). Wojewoda jest uprawniony do wystą-
pienia na rzecz klientów o wypłatę środków z gwarancji bankowej na
zasadach określonych w jej treści (art. 5 ust. 4 powołanej ustawy); [zob.
też J. Raciborski, Usługi turystyczne. Przepisy i komentarz, s. 47-61].

Szerzej na temat poszczególnych rodzajów gwarancji zob.
L. Gromadzki, Bankowe gwarancje..., s. 45-109,1. Heropolitańska (w:)
B. Andrzejuk, I. Heropolitańska, Gwarancje, poręczenia.., s. 115 i n.

5. Gwarancja na pierwsze żądanie. Ze względu na treść gwarancji
wyróżnia się:

1. gwarancje bezwarunkowe i warunkowe,

2. nieodwołane i odwołalne.

Podział na gwarancje bezwarunkowe i warunkowe może być mylą-
cy. Nie chodzi w nich bowiem o warunek w znaczeniu, jaki nadaje
temu terminowi art. 89 k.c., lecz o przesłanki aktualizujące obowiązek
zapłaty przez bank (w takim też znaczeniu użyto tego terminu w ko-
mentowanym przepisie).

W przypadku gwarancji bezwarunkowych, znanych także jako
gwarancje na pierwsze żądanie, bank ma obowiązek zapłaty po otrzy-
maniu wezwania od beneflcjenta gwarancji, bez potrzeby dokumento-
wania, czy zabezpieczone gwarancją zdarzenie nastąpiło (dlatego art. 81
stanowi, że spełnienie warunków zapłaty może być stwierdzone okre-
ślonymi dokumentami). Zapłata sumy gwarancyjnej nie jest więc uza-
leżniona od sprawdzenia zasadności żądania beneficjenta. W związku
z tym wskazuje się niekiedy na różnicę między materialnym i formal-
nym uprawnieniem beneficjenta gwarancji do żądania zapłaty sumy
gwarancyjnej, podkreślając, iż o obowiązku świadczenia gwaranta de-
cydują wyłącznie przesłanki formalne [por. M. Król, Charakter praw-
ny, rodzaje i funkcje gwarancji bankowych, „Prawo Spółek" 1997, nr 4,
s. 38, G. Tracz, Umowa gwarancji..., s. 225], Wydaje się, że do rozróż-
nienia tego nawiązuje art. 82 ust. 1.

274

Gwarancje bankowe, poręczenia i akredytywy Art. 81

Sporne w literaturze jest, czy zamieszczenie w treści gwarancji
klauzuli „na pierwsze żądanie" oznacza zrzeczenie się przez gwaranta
niektórych przysługujących mu zarzutów, w tym zarzutu potrącenia
wierzytelności banku przeciwko beneficjentowi gwarancji [tak
Z. Radwański, J. Panowicz-Lipska, Zobowiązania - część szczegółowa,
s. 229, odmiennie G. Tracz, Umowa gwarancji.., s. 259-261, według
którego wyłączenie zarzutu potrącenia powinno wyraźnie wynikać
z treści gwarancji].

W gwarancjach warunkowych, zwanych też czasami dokumento-
wymi, obowiązek zapłaty sumy gwarancyjnej uzależniony jest od speł-
nienia określonych przesłanek (warunków). Beneficjent gwarancji
obowiązany jest wówczas dołączyć do żądania zapłaty dokumenty
wskazujące na spełnienie tych przesłanek (o obowiązku takim wspomi-
na zresztą komentowany przepis). Niekiedy jednak za warunkowe uwa-
ża się tylko te gwarancje, w których beneficjent ma obowiązek przedło-
żenia dokumentów pochodzących od osoby trzeciej, np. certyfikatu
rzeczoznawcy, orzeczenia sądu polubownego [por. L. Gromadzki, Ban-
kowe gwarancje..., s. 36]. Zamieszczenie w dokumencie gwarancyjnym
zastrzeżenia, iż obowiązek zapłaty sumy gwarancyjnej powstaje w razie
rzeczywistego niewystąpienia określonego rezultatu, upodabnia gwa-
rancję do poręczenia [tzw. Effektivklauseln, zob. G. Tracz, Umowa
gwarancji..., s. 226-228 oraz uwagi do art. 82].

Według W. Srokosza [(w:) Charakter prawny gwarancji bankowej
w świetle nowego prawa bankowego, PPH 2000, nr 2, s. 46] Prawo
bankowe reguluje gwarancję bankową „na pierwsze żądanie" i gwaran-
cję bankową dokumentową. Jeżeli w treści gwarancji nie zamieszczono
klauzuli „zapłaty na pierwsze żądanie" lub klauzuli dokumentowej,
taka gwarancja - chociażby udzielona została przez bank - nie będzie
gwarancj ą bankową.

6. Gwarancja odwolalna. Bank, który udzielił gwarancji, nie może
w zasadzie jednostronnie zmienić treści gwarancji (zob. art. 82 ust. 2 in
fine) ani spowodować jej wygaśnięcia. Wyjątkiem jest gwarancja za-
wierająca klauzulę upoważniającą bank do odwołania gwarancji
w drodze jednostronnego oświadczenia woli (nie chodzi tu o odwołanie
oświadczenia woli w rozumieniu art. 61 zd. 2 k.c.). Uprawnienie do
odwołania gwarancji ma charakter prawokształtujący. Złożenie oświad-

275

Art. 81 Prawo bankowe

czenia o odwołaniu gwarancji może być uzależnione od wystąpienia
zdarzeń określonych w treści dokumentu gwarancyjnego i powinno
nastąpić wobec beneficjenta.

7. Rola banku pośredniczącego. W wykonaniu obowiązku banku
udzielenia gwarancji może uczestniczyć inny bank, tzw. pośredniczący,
na co wskazują wyraźnie art. 81 infine i art. 82 ust. 1. Rola banku po-
średniczącego może polegać jedynie na przekazaniu beneficjentowi
oświadczenia banku udzielającego gwarancji (tzw. Avisbank). Z art. 82
ust. l wynika, iż bank pośredniczący może być zobowiązany także do
przyjęcia i kontroli dokumentów dołączonych do żądania zapłaty zło-
żonego przez beneficjenta oraz do dokonania na jego rzecz zapłaty
w imieniu i na rachunek banku udzielającego gwarancji (zob. uwagi do
tego przepisu). Beneficjentowi nie przysługuje jednak wobec banku
pośredniczącego roszczenie o spełnienie świadczenia określonego
w gwarancji udzielonej przez inny bank.

W przypadku potwierdzenia gwarancji (art. 83 ust. 1) lub udzielenia
tzw. regwarancji (zob. art. 82 ust. 3) będziemy mieli do czynienia
z wielością banków gwarantujących. Możliwe konfiguracje podmiotowe
przedstawia szczegółowo E. Niezbecka [zob. E. Niezbecka, A. Jakubecki,
J. Mojak, Prawne zabezpieczenie wierzytelności bankowych, s. 161-164].
Zob. także uwagi do art. 82 i art. 83.

8. Udzielenie gwarancji bankowej. Zobowiązanie banku wobec be-
   neficjenta gwarancji powstaje dopiero wskutek złożenia przez bank
   oświadczenia o udzieleniu gwarancji. Treść oświadczenia banku po-
   winna odpowiadać warunkom ustalonym w umowie łączącej bank ze
   zleceniodawcą gwarancji. W razie rozbieżności między umową zawartą
   ze zleceniodawcą a treścią oświadczenia banku o udzieleniu gwarancji
   o zakresie zobowiązania banku decyduje treść złożonego przez niego
   oświadczenia (zob. art. 82 ust. 2). Bank nie może w związku z tym
   powoływać się wobec beneficjenta na treść umowy łączącej go ze zle-
   ceniodawcą gwarancji. Co do odpowiedzialności banku wobec zlece-
   niodawcy gwarancji zob. uwagi w pkt. 20 i 24 do art. 80.

9. Forma gwarancji bankowej. Oświadczenie banku o udzieleniu
   gwarancji następuje w praktyce w formie tzw. listu gwarancyjnego.
   Prawo bankowe określa oświadczenie składane przez bank mianem

276

Gwarancje bankowe, poręczenia i akredytywy Art. 81

„zapewnienia" (por. art. 81 i 82 ust. 2). Użycie w art. 82 ust. 2 zwrotu
„co oświadczył w tym zapewnieniu" sugeruje, że oświadczenie banku
powinno być złożone na piśmie (obowiązek zachowania formy pisem-
nej przez bank wprowadza § 3 ust. l zarządzenia nr 4/98 Komisji Nad-
zoru Bankowego z dnia 30 czerwca 1998 r., Dz. Urz. NBP Nr 18,
poz. 39; kwestia formy oświadczenia banku powinna być uregulowana
w ustawie).

Z uwagi na wartość zobowiązania banku (przekraczającą z reguły
2000 zł) wymóg zachowania formy pisemnej (tzw. zwykłej) będzie
wynikał także z art. 75 k.c.

Ponieważ ustawa nie określa sankcji niezachowania formy pisem-
nej dla oświadczenia banku, zatem zgodnie z art. 73 § l k.c. niezłożenie
oświadczenia przez bank w formie pisemnej nie będzie pociągało za
sobą jego nieważności.

10. Forma elektroniczna. Bank może złożyć oświadczenie o udziele-
    niu gwarancji za pomocą elektronicznych nośników informacji (art. 7
    ust. 1). Złożone w formie elektronicznej oświadczenie woli banku
    zgodnie z art. 7 ust. l jest równoważne w skutkach ze złożeniem
    oświadczenia na piśmie (art. 7 ust. 3; zob. też art. 5 ust. 2 ustawy z dnia
    18 września 2001 r. o podpisie elektronicznym, Dz. U. Nr 130,
    poz. 1450).

11. Treść gwarancji bankowej. Artykuł 81 nie określa treści gwaran-
    cji bankowej. Treść oświadczenia banku udzielającego gwarancji re-
    guluje natomiast § 3 ust. l i 2 zarządzenia nr 4/98 Komisji Nadzoru
    Bankowego z dnia 30 czerwca 1998 r. Z przepisów tych wynika, że
    oświadczenie banku powinno wskazywać: walutę, w której będzie wy-
    konane zobowiązanie banku, przesłanki (warunki) zapłaty przez bank
    i dokumenty stwierdzające ich spełnienie oraz postanowienie o podda-
    niu gwarancji jednolitym regułom stosowanym w obrocie międzynaro-
    dowym. Ponadto bank może zastrzec w swoim oświadczeniu, że prze-
    lew wierzytelności z gwarancji będzie dopuszczalny tylko wraz z prze-
    niesieniem wierzytelności nią zabezpieczonej oraz określić termin
    obowiązywania gwarancji, z którego upływem powinien nastąpić zwrot
    dokumentu gwarancyjnego wystawionego przez bank (yerba legis:
    „zwrot gwarancji dla banku").

277

Art. 81 Prawo bankowe

Zarządzenie wyraźnie nie wspomina, że w oświadczeniu banku
powinien zostać wskazany rodzaj zdarzenia (rezultat), które ma zabez-
pieczać gwarancja (a więc cel ustanowionego zabezpieczenia). Ko-
nieczność zamieszczenia takiego postanowienia może jedynie pośred-
nio wynikać z § l ust. l pkt 2 zarządzenia. Natomiast chyba przeocze-
niem jest pominięcie w zarządzeniu wzmianki, że oświadczenie banku
musi określać kwotę (a nie tylko walutę), do której bank zobowiązuje
się dokonać zapłaty na rzecz beneficjenta gwarancji. Bez oznaczenia
w oświadczeniu banku kwoty zobowiązania nie byłoby wiadome, do
czego bank się zobowiązał [ponieważ zobowiązanie banku nie ma cha-
rakteru odszkodowawczego, wątpliwe jest, aby w braku określenia
sumy gwarancyjnej należało przyjąć, iż bank zobowiązał się do napra-
wienia szkody powstałej w związku z niewystąpieniem gwarantowane-
go rezultatu - zob. R. Szostak, Poręczenia i gwarancje wadialne,
„Przegląd Sądowy" 1999, nr l, s. 24].

12. Klauzule dodatkowe. Oprócz wskazanych wyżej elementów
    w treści oświadczenia banku mogą znaleźć się również inne postano-
    wienia. W szczególności - w zależności od rodzaju udzielonej gwaran-
    cji - w oświadczeniu banku mogą pojawić różnorodne klauzule wy-
    kształcone w praktyce bankowej. Związane są one na ogół z bliższym
    określeniem przesłanek, od których spełnienia uzależniona jest zapłata
    przez bank sumy gwarancyjnej [w tej kwestii zob. G. Tracz, Umowa
    gwarancji..., s. 223 i n.].

13. Określenie celu gwarancji bankowej. W praktyce bankowej
    przyjęło się, iż zasadniczą treść oświadczenia banku poprzedza pream-
    buła, w której wyjaśnia się cel gospodarczy i powody udzielenia gwa-
    rancji. Kontrowersje budzi kwestia znaczenia, jakie ma wskazanie
    w niej stosunku prawnego, t którego wynika zabezpieczone gwarancją
    świadczenie. Na ogół twierdzi się, że zamieszczenie wzmianki o tym
    stosunku prawnym nie zmienia nieakcesoryjnego charakteru gwarancji.
    Może natomiast mieć znaczenie dla obrony banku w razie nadużycia
    gwarancji przez beneficjenta (zob. uwagi w pkt 13 do art. 82). W wyro-
    ku z dnia 21 listopada 1997 r. (I CKN 825/97, OSP 1998, z. 5, poz. 937,
    z glosą A. Szpunara) SN stwierdził, iż nie jest wyłączona wykładnia
    oświadczeń woli wyrażonych w umowie gwarancji bankowej nie-
    odwołalnej, bezwarunkowej i płatnej na pierwsze żądanie, a przepis

278

Gwarancje bankowe, poręczenia i akredytywy Art. 81

art. 247 k.p.c. nie sprzeciwia się dowodowi ze świadków lub z przesłu-
chania stron na okoliczności nieujawnione w dokumencie gwarancyj-
nym mogące pomóc w wyjaśnieniu treści tych oświadczeń.

W uzasadnieniu wyroku z dnia 25 czerwca 1999 r. (II CKN 402/98,
OSNC 2000, nr l, poz. 16) SN stwierdził, iż wprawdzie oświadczenie
woli gwaranta podlega tłumaczeniu zgodnie z regułami określonymi
w art. 65 § l k.c., jednakże zaostrzona odpowiedzialność gwaranta „na
pierwsze żądanie" wymaga ścisłego tłumaczenia przesłanek formal-
nych, od których uzależniona jest wymagalność roszczenia beneficjenta
(zdaniem M. Olechowskiego odwołanie się przez SN w uzasadnieniu
wyroku jedynie do art. 65 § l k.c. świadczy o tym, iż uważa on, że
w odniesieniu do gwarancji na pierwsze żądanie stosowanie art. 65 § 2
k.c. powinno być wyłączone lub co najmniej znacznie ograniczone,
zob. glosę M. Olechowskiego do wyroku SN z dnia 25 czerwca 1999 r.,
PUG 2000, nr 7-8, s. 18; pogląd ten nie wydaje się trafny, jeżeli przyj-
mie się stanowisko o umownym charakterze gwarancji bankowej).

14. Treść gwarancji celnej. Treść gwarancji udzielonej w celu zabez-
    pieczenia zapłaty długu celnego określa art. 201 § l kodeksu celnego.
    Zgodnie z rym przepisem gwarant powinien zobowiązać się na piśmie
    do zapłaty solidarnie z dłużnikiem, bezwarunkowo i nieodwołalnie, na
    każde wezwanie organu celnego, zabezpieczonej kwoty wynikającej
    z długu celnego, jeżeli jej zapłacenie stanie się wymagalne. Gwarancja
    bankowa, której treść nie będzie odpowiadała powyższym wymaga-
    niom, nie zostanie przyjęta przez organ celny jako zabezpieczenie (co
    do innych przypadków odmowy przyjęcia zabezpieczenia przez organ
    celny zob. art. 204 kodeksu celnego). Bank może wówczas ponosić
    odpowiedzialność wobec zleceniodawcy za szkodę wyrządzoną wsku-
    tek niewłaściwej treści udzielonej gwarancji (bank nie będzie ponosił
    odpowiedzialności, jeżeli udzielił gwarancji zgodnej z treścią otrzyma-
    nego zlecenia; obowiązany jest jednak zwrócić uwagę zleceniodawcy
    na ewentualną niezgodność treści gwarancji, której wystawienia zlece-
    niodawca żąda, z wymaganiami stawianymi przez prawo celne).

15. Charakter prawny gwarancji bankowej. Sprawa charakteru
    prawnego gwarancji bankowej budzi wiele kontrowersji. Znowelizo-
    wane prawo bankowe nie tylko nie rozstrzyga tych wątpliwości, ale

279

Art. 81 Prawo bankowe

wskutek wadliwej redakcji przepisów wątpliwości te mnoży. Do spor-
nych kwestii należy przede wszystkim zaliczyć:

1. jaka czynność prawna (jednostronna czy dwustronna) jest źró-
   dłem zobowiązania banku wobec beneficjenta gwarancji,

2. czy czynność prawna, z której wynika zobowiązanie gwaranta,
   ma charakter odpłatny czy nieodpłatny,

3. czy zobowiązanie gwaranta ma charakter akcesoryjny w stosunku
   do zobowiązania zleceniodawcy gwarancji wobec beneficjenta,

4. czy udzielenie gwarancji jest czynnością prawną kauzalną czy
   abstrakcyjną,

5. czy odpowiedzialność banku ma charakter odszkodowawczy.

16. Gwarancja bankowa - czynność jednostronna czy umowa. Ar-
tykuł 81 nie daje wprost odpowiedzi na pytanie, czy udzielenie gwaran-
cji bankowej jest jednostronną czynnością prawną, czy umową, nato-
miast w literaturze oraz w orzecznictwie dominuje pogląd, iż udzielenie
gwarancji przez bank jest umową. Na umowny charakter tej czynności
wskazują także przepisy zarówno Prawa bankowego (por. zwłaszcza
art. 181), jak i innych ustaw (por. przykładowo art. 5 ust. l pkt 2 lit. a
ustawy o usługach turystycznych). Najczęściej oświadczenie banku
o udzieleniu gwarancji traktuje się jako ofertę zawarcia umowy [jednak
zdaniem E. Niezbeckiej oświadczenie gwaranta nie wykazuje cech
oferty - zob. E. Niezbecka, A. Jakubecki, J. Mojak, Prawne zabezpie-
czenie wierzytelności bankowych, s. 139], która może zostać przyjęta
przez beneficjenta gwarancji w dowolny sposób (nawet dorozumiany).
W szczególności za oświadczenie o przyjęciu oferty uważa się zgłosze-
nie przez beneficjenta gwarancji żądania zapłaty [por. Z. Radwański,
J. Panowicz-Lipska, Zobowiązania - część szczegółowa, s. 225].

Według innego poglądu udzielenie gwarancji jest jednostronną
czynnością prawną banku [tak J. Pisuliński, Charakter prawny gwaran-
cji bankowej, „Monitor Podatkowy" 1994, nr 2, s. 36].

Rozstrzygnięcie tego zagadnienia ma praktyczne znaczenie, ponie-
waż prawo cywilne inaczej traktuje czynności jednostronne i dwustron-
ne (np. przy przekroczeniu granic pełnomocnictwa - art. 103 i 104
k.c.). Uznanie oświadczenia banku o udzieleniu gwarancji za ofertę
zawarcia umowy powodowałoby także, iż w razie ogłoszenia upadłości
banku przed jej przyjęciem masa upadłości nie byłaby nią związana

280

Gwarancje bankowe, poręczenia i akredytywy Art. 81

(por. art. 38 pr. upadł.; jak się wydaje art. 161 pkt 2 lit. c dotyczy umo-
wy między bankiem a zleceniodawcą gwarancji).

Za jednostronnym charakterem gwarancji bankowej przemawiają
trudności w określeniu chwili, w której dochodzi do zawarcia umowy
między bankiem a beneficjentem gwarancji. Uznanie gwarancji za
szczególną odmianę przekazu (zob. niżej uwagę w pkt. 24) uzasadnia-
łoby również traktowanie oświadczenia o udzieleniu gwarancji jako
jednostronnej czynności prawnej (por. art. 921² § l k.c. odnoszący się
do przyjęcia przekazu). Nie wydają się przy tym zasadne podnoszone
niekiedy zastrzeżenia, iż taka kwalifikacja udzielenia przez bank gwa-
rancji prowadziłaby do daleko idącej ochrony interesów banku kosztem
beneficjenta oraz naruszała zasadę zamkniętego katalogu jednostron-
nych czynności prawnych zobowiązujących, o ile przyjmie się istnienie
tej zasady [zob. szerzej J. Pisuliński, Niektóre zagadnienia związane
z gwarancją bankową, „Prawo Bankowe" 1998, nr 4, s. 40^41].

17. Gwarancja bankowa - czynność odpłatna czy nieodpłatna. Od-
    płatność czynności prawnej ma znaczenie z uwagi na słabszą ochronę,
    jaką przepisy prawa cywilnego udzielają czynnościom nieodpłatnym
    (zob. w szczególności art. 84 k.c., który mógłby mieć zastosowanie
    w razie udzielenia gwarancji pod wpływem błędu). Jednakże pojęcie
    odpłatności może być rozmaicie rozumiane. Jeżeli przyjmie się, iż od-
    płatny charakter czynności musi wynikać z jej treści (a nie zależy od
    istniejącego ewentualnie innego stosunku prawnego, w szczególności
    rodzaju zabezpieczonej wierzytelności), to udzielenia gwarancji nie
    można zaliczyć do czynności odpłatnych, ponieważ bank pobiera wy-
    nagrodzenie z tego tytułu (prowizję) od zleceniodawcy gwarancji [zob.
    Z. Radwański, J. Panowicz-Lipska, Zobowiązania - część szczegółowa,
    s. 226, A. Szpunar, Zabezpieczenia osobiste wierzytelności, s. 142].
    Jednak, zdaniem niektórych autorów, gwarancji bankowej nie da się
    jednoznacznie zaliczyć do czynności prawnych odpłatnych lub nieod-
    płatnych, a ocena powinna być dokonywana w zależności od rodzaju
    zabezpieczonego gwarancją rezultatu [por. G. Tracz, Umowa gwaran-
    cji..., s. 126-133 oraz J. Pisuliński, recenzja powołanej pracy, KPP
    1999, nr 3, s. 672].

18. Nieakcesoryjny charakter gwarancji bankowej. Rozbieżności
    w rozumieniu pojęcia „akcesoryjności" prowadzą również do rozbież-

281

Art. 81 Prawo bankowe

nych ocen dotyczących akcesoryjnego lub nieakcesoryjnego (samo-
dzielnego) charakteru gwarancji bankowej. Jeżeli rozumieć akcesoryj-
ność jako uzależnienie powstania i istnienia pewnego stosunku praw-
nego od innego stosunku prawnego [por. A. Wolter, J. Ignatowicz,
K. Stefaniuk, Prawo cywilne. Zarys części ogólnej, s. 131], to problem
akcesoryjności lub nieakcesoryjności gwarancji zbiega się u zwolenni-
ków poglądu przyjmującego istnienie tzw. causa cavendi z problemem
kauzalności lub abstrakcyjności gwarancji [zob. także W. Srokosz,
Charakter prawny gwarancji bankowej..., s. 43].

W literaturze przeważa pogląd, że gwarancja ma charakter nieakce-
soryjny, co odróżnia ją od poręczenia. Przemawia za tym okoliczność,
że gwarancja bankowa nie musi zabezpieczać wykonania zobowiązania
zleceniodawcy wynikającego ze stosunku prawnego łączącego go
z beneficjentem gwarancji. Na niezależność gwarancji od istnienia tego
zobowiązania wskazuje wyraźnie art. 87 ust. 2 in fine. Również rozmiar
świadczenia banku (gwaranta) nie jest uzależniony od zakresu obo-
wiązku świadczenia ciążącego na zleceniodawcy gwarancji (inaczej niż
przy poręczeniu).

19. Abstrakcyjność gwarancji bankowej. Udzielenie gwarancji przez
bank jest niewątpliwie czynnością przysparzającą, a zatem zasadne jest
pytanie, czy jest ono uzależnione od istnienia i ważności jej podstawy
prawnej (causa). Problem kauzalności lub abstrakcyjności gwarancji
bankowej należy do najbardziej spornych w literaturze. Większość
wypowiadających się w tej kwestii autorów uważa, iż zobowiązanie
wynikające z udzielonej przez bank gwarancji ma charakter abstrakcyj-
ny [prezentowane poglądy zestawia R. Blicharz, Charakter prawny
umowy gwarancji bankowej, „Prawo Papierów Wartościowych" 2000,
nr 11, s. 34 i n.] i jest niezależne od leżących u podstaw udzielenia
przez bank gwarancji stosunków prawnych łączących bank ze zlece-
niodawcą gwarancji (stosunek pokrycia) i zleceniodawcy z beneficjen-
tem (stosunek waluty). Pogląd ten - po pewnych wahaniach - przyjęty
został również w orzecznictwie SN [por. w szczególności uchwałę
7 sędziów SN z dnia 16 kwietnia 1993 r., III CZP 16/93, OSN 1993,
nr 10, poz. 166 oraz uchwałę pełnego składu Izby Cywilnej SN z dnia
28 kwietnia 1995 r., III CZP 166/94, OSN 1995, nr 10, poz. 135; zob.
też omówienie orzecznictwa Sądu Najwyższego dokonane przez

282

Gwarancje bankowe, poręczenia i akredytywy Art. 81

M. Króla, Gwarancje bankowe w orzecznictwie Sądu Najwyższego,
„Prawo Spółek" 1997, nr 5, s. 43 i n.].

20. Causa zobowiązania gwaranta. Zwolennicy kauzalnego charakte-
    ru gwarancji bankowej odwołują się do zasady kauzalności czynności
    prawnych przysparzających. Wskazują oni przede wszystkim na brak
    możliwości kreowania przez strony abstrakcyjnych czynności praw-
    nych z powołaniem się na swobodę umów (art. 353¹ k.c.). Podkreślają,
    że celem gwarancji jest eliminacja ryzyka beneficjenta związanego
    z wykonaniem określonego zobowiązania. Rezultat ten powinien być
    zatem możliwy do osiągnięcia. W konsekwencji uważają, iż gwarancja
    bankowa ma swoją własną podstawę prawną określaną jako causa
    cavendi [zob. zwłaszcza A. Szpunar, Zabezpieczenia..., s. 151-172
    i zawartą tam krytykę dominującego w nauce i orzecznictwie poglądu
    oraz E. Niezbecka (w:) E. Niezbecka, A. Jakubecki, J. Mojak, Prawne
    zabezpieczenie wierzytelności bankowych, s. 142-146].

21. Causa solvendi. W literaturze został zaprezentowany także pogląd,
    iż gwarancja bankowa udzielana jest na podstawieso/ve«dz causa, która
    wynika z zawartej przez bank umowy ze zleceniodawcą gwarancji [por.
    G. Tracz, Umowa gwarancji..., s. 165].

22. Causa cavendi. Wydaje się, iż autorzy wskazujący na istnienie
    causa cavendi gwarancji nie dostrzegają różnicy między celem gospo-
    darczym gwarancji (którym jest zabezpieczenie beneficjenta gwarancji
    przed ryzykiem związanym z wystąpieniem lub niewystąpieniem okre-
    ślonego zdarzenia) a jej podstawą prawną (rozumianą jako przyczyna
    prawna zaciągnięcia przez bank zobowiązania wobec beneficjenta gwa-
    rancji). Tą podstawą prawną udzielenia gwarancji jest istnienie zobo-
    wiązania banku wobec zleceniodawcy. Ponieważ causa udzielenia
    przez bank gwarancji leży w innym stosunku prawnym (z osobą trze-
    cią), jej odpadnięcie nie może mieć wpływu na ważność zaciągniętego
    wobec beneficjenta zobowiązania. W tym też sensie zobowiązanie ban-
    ku wobec beneficjenta gwarancji należy uznać za abstrakcyjne. Zob.
    także uwagi w pkt. 8 i n. do art. 82.

23. Gwarancja bankowa a odpowiedzialność odszkodowawcza. Sąd

Najwyższy w wyroku z dnia 4 października 1995 r. (II CRN 123/94,

283

Art. 81 Prawo bankowe

OSN 1996, nr 2, poz. 29 z glosą F. Prusaka, „Przegląd Sądowy" 1996,
nr 2, s. 70-76) stwierdził, iż odpowiedzialność gwaranta z tytułu gwa-
rancji bankowej „na pierwsze żądanie" nie ma charakteru odszkodo-
wawczego, lecz wyraża się obowiązkiem zapłaty uzgodnionej w gwa-
rancji tzw. sumy gwarancyjnej [odmiennie R. Szostak, glosa do
uchwały SN z 24 czerwca 1992 r., III CZP 78/92, „Przegląd Sądowy"
1993, nr 6, s. 93 i A. Koch, Umowa gwarancji bankowej jako postać
umowy o świadczenie przez osobę trzecią (art. 391 k.c.) (w:) Księga
pamiątkowa ku czci profesora Leopolda Steckiego, s. 434^137, który
podkreśla swoistość odpowiedzialności odszkodowawczej gwaranta
w stosunku do odpowiedzialności ex delicto i ex contractu, oraz uza-
sadnienie uchwały 7 sędziów SN z dnia 16 kwietnia 1993 r., III CZP
16/93, OSN 1993, nr 10, poz. 166]. Zobowiązanie do zapłaty sumy
gwarancyjnej nie jest bowiem uzależnione od powstania ani rozmiaru
szkody po stronie beneflcjenta gwarancji. Za niedopuszczalny należy
zatem uznać zarzut przyczynienia się przez beneflcjenta gwarancji do
powstania szkody (art. 362 k.c.).

24. Gwarancja bankowa a przekaz. W literaturze polskiej na gruncie
przepisów Prawa bankowego wyrażony został pogląd, iż gwarancja
bankowa stanowi odmianę przekazu [tak J. Pisuliński, Charakter praw-
ny..., s. 36-37, M. Olechowski, Charakter prawny gwarancji bankowej,
PiP 1997, z. 6, s. 72-77]. Chociaż podstawową funkcją przekazu jest
uproszczenie obrotu dzięki zastąpieniu dwóch świadczeń jednym, które
ma służyć wykonaniu ewentualnych zobowiązań istniejących w stosun-
ku pokrycia i waluty, przekaz może również służyć zabezpieczeniu
wykonania zobowiązania przekazującego do odbiorcy przekazu [por.
H. Kozioł (w:) P. Avancini, G. Iro, H. Kozioł, Ósterreichisches Ban-
kvertargsrecht, Bd. 2, s. 270]. W razie bowiem przyjęcia przekazu
przez przekazanego (art. 921² § l k.c.) odbiorca przekazu uzyskuje -
obok przekazującego, który z reguły jest dłużnikiem odbiorcy przekazu
- dodatkowego dłużnika w osobie przekazanego.

Zgodnie z tą koncepcją zlecenie udzielenia gwarancji stanowiłoby -
nie tylko ofertę zawarcia umowy zlecenia - ale także oświadczenie
o przekazaniu świadczenia (art. 921¹ k.c.), w którym zleceniodawca
(jako przekazujący) upoważniałby bank (jako przekazanego) do doko-
nania zapłaty na rzecz beneflcjenta gwarancji (odbiorcy przekazu), tego

284

Gwarancje bankowe, poręczenia i akredytywy Art. 81

ostatniego zaś upoważniałby do przyjęcia tego świadczenia. Oświad-
czenie banku o udzieleniu gwarancji oznaczałoby przyjęcie przekazu.

25. Krytyka koncepcji gwarancji bankowej jako odmiany przeka-
    zu. Przedstawiona koncepcja gwarancji bankowej jako szczególnej
    odmiany przekazu spotkała się z krytyką [G. Tracz, Umowa gwaran-
    cji..., s. 185]. Przeciwko tej koncepcji przemawia przed wszystkim
    uzależnienie przyjęcia przekazu od istnienia przekazu. Tym samym
    skuteczność zobowiązania banku udzielającego gwarancji zależałaby
    od istnienia zlecenia zleceniodawcy gwarancji. Z art. 82 ust. 2 wynika
    natomiast, że bank może skutecznie zobowiązać się wobec beneficjenta
    gwarancji do świadczenia w szerszym rozmiarze i na odmiennych wa-
    runkach, niż określone w treści zlecenia.

26. Gwarancja bankowa a poręczenie. W literaturze wskazuje się na
    szereg różnic między gwarancją bankową a poręczeniem [zob. np.
    A. Szpunar, Zabezpieczenia..., s. 150]. Są one przede wszystkim wyni-
    kiem akcesoryjnego charakteru zobowiązania poręczyciela. Najważ-
    niejsze z nich to: zakres zobowiązania gwaranta jest z góry określony,
    zaś odpowiedzialność poręczyciela zależy od zakresu zobowiązania
    dłużnika głównego; gwarant nie może w zasadzie podnosić zarzutów ze
    stosunku łączącego zleceniodawcę gwarancji z beneficjentem, nato-
    miast poręczyciel może podnosić przeciwko wierzycielowi zarzuty
    przysługujące dłużnikowi głównemu (w tym zarzut potrącenia); czas
    trwania gwarancji jest z reguły ograniczony, zaś zobowiązanie porę-
    czyciela z reguły nie jest ograniczone czasowo; poręczyciel odpowiada
    jak dłużnik solidarny, zaś gwarant nie odpowiada solidarnie ze zlece-
    niodawcą gwarancji.

27. Gwarancja bankowa a umowa z art. 393 k.c. Od umowy o świad-
    czenie na rzecz osoby trzeciej (art. 393 k.c.) gwarancja bankowa różni
    się przede wszystkim tym, że bank, udzielając gwarancji, składa
    oświadczenie beneficjentowi, natomiast osoba trzecia nabywa roszcze-
    nie przeciwko przyrzekającemu o spełnienie świadczenia wprost
    z umowy (przyrzekający w umowie z art. 393 k.c. nie składa żadnego
    oświadczenia woli osobie trzeciej).

28. Gwarancja bankowa a umowa z art. 391 k.c. W literaturze tak
    polskiej, jak i zagranicznej można spotkać się z poglądem, iż gwarancja

285

Art. 81 Prawo bankowe

bankowa wywodzi się z umowy o świadczenie przez osobę trzecią
(art. 391 k.c.). Mimo pewnego podobieństwa obydwu instytucji [zob.
A. Koch, Umowa gwarancji bankowej..., s. 433^434] pomiędzy gwa-
rancją bankową a umową o świadczenie przez osobę trzecią istnieją
jednak różnice, które sprowadzają się zasadniczo do trzech kwestii:
gwarancja bankowa udzielana jest na zlecenie innego podmiotu (któ-
rym jest z reguły dłużnik beneficjenta gwarancji), natomiast umowa
żart. 391 k.c. nie jest zawierana z inicjatywy osoby trzeciej; umowa
żart. 391 k.c. zabezpiecza ryzyko związane z zawarciem przez osobę
trzecią umowy lub spełnieniem przez nią świadczenia, gwarancja ban-
kowa może zabezpieczać również innego rodzaju ryzyka; odpowie-
dzialność gwaranta w umowie żart. 391 k.c. ma charakter odszkodo-
wawczy, w przypadku gwarancji bankowej bank nie ma obowiązku
naprawienia szkody, lecz zapłaty określonej sumy gwarancyjnej [zob.
też G. Tracz, Umowa gwarancji..., s. 178-183].

29. Gwarancja bankowa a umowa ubezpieczenia. Zdaniem niektó-
    rych autorów gwarancja bankowa ma charakter umowy losowej, co
    zbliżałoby ją do umowy ubezpieczenia [zob. G. Tracz, Umowa gwa-
    rancji..., s. 125, 189; R. Blicharz, Charakter prawny umowy gwaran-
    cji...., s. 34]. Między gwarancją bankową a umową ubezpieczenia za-
    chodzi jednak szereg różnic. W przypadku ubezpieczeń majątkowych
    obowiązek zapłaty odszkodowania przez zakład ubezpieczeń powstaje
    w razie powstania szkody wynikłej wskutek przewidzianego w umowie
    wypadku (art. 805 k.c.), natomiast zobowiązanie banku do zapłaty su-
    my gwarancyjnej nie zależy od zaistnienia szkody. Bankowi, który
    spełnił świadczenie na rzecz beneficjenta gwarancji, przysługuje rosz-
    czenie o zwrot poniesionego wydatku do zleceniodawcy gwarancji,
    zakładowi ubezpieczeń może zaś przysługiwać regres do ubezpieczają-
    cego tylko w niektórych wypadkach (np. przy ubezpieczeniu odpowie-
    dzialności cywilnej). Inaczej ustalana jest prowizja pobierana przez
    bank za udzielenie gwarancji, a według innych zasad obliczana jest
    składka ubezpieczeniowa.

30. Gwarancja bankowa a akredytywa (odesłanie). Co do różnic
    między gwarancją a akredytywą zabezpieczającą zob. uwagi w pkt. 11
    do art. 85.

286

Gwarancje bankowe, poręczenia i akredytywy Art. 82

Art. 82

1. Bank pośredniczący w wykonaniu świadczenia gwarancyjne-
   go ani też gwarant nie są obowiązani sprawdzać okoliczności, jakie
   wynikają z dokumentów towarzyszących żądaniu zapłaty. Przyjęcie
   żądania zapłaty czy też towarzyszących mu dokumentów dotknię-
   tych wadami powodującymi ich nieważność bądź nieskuteczność
   stanowi ryzyko banku, który je przyjął.

2. O ile w zobowiązaniu, o którym mowa w art. 81, znalazły się
   zobowiązania inne niż w treści zlecenia, o jakim mowa w art. 80,
   bank-gwarant obowiązany jest do świadczenia według tego, co
   oświadczył w tym zapewnieniu, chyba że beneficjent wyrazi zgodę
   na zmianę treści zobowiązania gwaranta.

3. Jeżeli bank-gwarant uzyskał gwarancję innego banku, że
   przy spełnieniu określonych warunków pokryje on należności wy-
   płacone przez gwaranta w związku z udzieloną gwarancją (regwa-
   rancja), stosunek prawny stąd wynikający należy traktować jako
   odrębne zobowiązanie pomiędzy gwarantem i regwarantem.

1. Zakres regulacji. Komentowany przepis reguluje trzy zagadnienia:
   obowiązki banku związane ze sprawdzeniem dokumentów dołączonych
   do żądania zapłaty (ust. 1), skutki rozbieżności między treścią udzielo-
   nej przez bank gwarancji a otrzymanym zleceniem (ust. 2), skutki re-
   gwarancji udzielonej przez inny bank w celu pokrycia należności banku
   udzielającego gwarancji (ust. 3).

2. Wymagalność roszczenia z gwarancji bankowej. Obowiązek
   zapłaty przez bank sumy gwarancyjnej aktualizuje się z chwilą sku-
   tecznego zgłoszenia żądania zapłaty przez beneficjenta gwarancji
   (art. 87 ust. 2). Zob. uwagę w pkt. 2 do art. 87.

Według dominującego poglądu żądanie zapłaty stanowi dorozu-
miane oświadczenie o przyjęciu oferty banku zawarcia urnowy gwaran-
cji (w przypadku uznania, że zobowiązanie banku powstaje wskutek
jednostronnej czynności prawnej, zgłoszenie żądania zapłaty stanowi-
łoby natomiast wezwanie do spełnienia świadczenia w rozumieniu
art. 455 k.c.). Żądać zapłaty można najpóźniej w ostatnim dniu terminu
obowiązywania gwarancji określonego w oświadczeniu banku. Ryzyko
nieterminowego dojścia oświadczenia do banku ponosi beneficjent

287

Art. 82 Prawo bankowe

gwarancji [w razie uznania żądania zapłaty za przyjęcie oferty złożonej
przez bank miałby jednak zastosowanie art. 67 k.c. - tak samo
H. Kozioł (w:) P. Avancini, G. Iro, H. Kozioł, Ósterreichisches Ban-
kvertargsrech, s. 297]. Żądanie zapłaty powinno być skierowane do
tego oddziału banku, który udzielił gwarancji.

3. Dokumenty uzasadniające żądanie zapłaty sumy gwarancyjnej.

Do żądania zapłaty beneficjent powinien dołączyć dokumenty potwier-
dzające zasadność żądania, jeżeli od przedstawienia takich dokumen-
tów bank uzależnił zapłatę sumy gwarancyjnej. Dokumenty powinny
być sporządzone we właściwej formie i przedłożone w ilości określonej
w oświadczeniu banku. Bank nie jest w zasadzie zobowiązany udzielić
beneficjentowi dodatkowego terminu do przedłożenia właściwych do-
kumentów, jeżeli dołączone do żądania zapłaty dokumenty nie odpo-
wiadają wymogom określonym w oświadczeniu banku (czym innym
natomiast jest zmiana terminu obowiązywania gwarancji, stanowiąca
zmianę warunków, na których udzielono gwarancji - jest ona dopusz-
czalna za zgodą beneficjenta, co wynika z art. 82 ust. 2; w zasadzie na taką
zmianę bank powinien uzyskać również zgodę zleceniodawcy, jeżeli
nie chce się narazić na zarzut nienależytego wykonania zobowiązania).

4. Kryteria kontroli dokumentów przez gwaranta. Zgodnie z ust. l
   komentowanego przepisu bank, który udzielił gwarancji, lub bank po-
   średniczący zobowiązani są jedynie do sprawdzenia zgodności formal-
   nej żądania zapłaty oraz przedłożonych dokumentów. Identyczny obo-
   wiązek spoczywa na banku, który potwierdził gwarancję udzieloną
   przez inny bank. W razie niedopełnienia tego obowiązku ryzyko za-
   płaty sumy gwarancyjnej ponosi bank, który przyjął wadliwe żądanie
   zapłaty lub dołączone do niego dokumenty.

5. Bezskuteczność żądania zapłaty sumy gwarancyjnej. Zdanie
   drugie art. 82 ust. l zostało niewłaściwie zredagowane. Można jedynie
   mówić o nieważności lub nieskuteczności czynności prawnej stwier-
   dzonej wadliwie sporządzonymi dokumentami, a nie dokumentu. Jeżeli
   zatem w oświadczeniu banku udzielającego lub potwierdzającego gwa-
   rancję określone zostały wymogi dotyczące formy i treści żądania za-
   płaty, żądanie zapłaty (rozumiane jako oświadczenie beneficjenta gwa-
   rancji), które nie będzie ich spełniało, należy uznać za bezskuteczne.

288

Gwarancje bankowe, poręczenia i akredytywy Art. 82

Podobnie za bezskuteczne zostanie uznane żądanie zapłaty skierowane
do banku, jeśli beneficjent gwarancji dołączył do niego dokumenty,
których treść lub forma jest niezgodna z wymaganiami określonymi
w oświadczeniu banku (np. do żądania zapłaty dołączono weksel bez
wymaganego poręczenia wekslowego) lub wymaganiami określonymi
przez właściwe przepisy (np. co do treści weksla).

6. Zaplata sumy gwarancyjnej niezgodnie z treścią gwarancji
bankowej. Bank, który dokonał zapłaty sumy gwarancyjnej na podsta-
wie dokumentów nieodpowiadających wymaganiom określonym
w treści gwarancji, nie może żądać zwrotu wydatkowanej kwoty od
zleceniodawcy gwarancji. Jeżeli zapłaty dokonał bank pośredniczący
lub bank, który potwierdził gwarancję, nie przysługuje mu roszczenie

0 zwrot poniesionego wydatku od banku udzielającego gwarancji, od
którego otrzymał zlecenie. Zob. uwagi w pkt. 22 do art. 80.

7. Roszczenie o zwrot nienależnie zapłaconej sumy gwarancyjnej.

Bankowi, który przyjął wadliwe żądanie zapłaty lub dołączone do nie-
go dokumenty i dokonał zapłaty na rzecz beneficjenta gwarancji, przy-
sługuje roszczenie o zwrot zapłaconej sumy gwarancyjnej do benefi-
cjenta na podstawie przepisów o nienależnym świadczeniu (art. 405

1 410 k.c.). Roszczenie o zwrot zapłaconej kwoty podlega trzyletniemu
terminowi przedawnienia, jako roszczenie związane z prowadzoną
przez bank działalnością gospodarczą (zob. wyrok SA w Warszawie
z dnia 16 listopada 200 r., I Aca 635/00, „Biuletyn Bankowy" 2001, nr 9,
s. 64).

8. Zarzuty przysługujące bankowi. Sprawa zakresu zarzutów przy-
sługujących bankowi (udzielającemu lub potwierdzającemu gwarancję)
przeciwko beneficjentowi gwarancji należy do najbardziej dyskutowa-
nych w literaturze. Również orzecznictwo sądowe wykazuje istotne
rozbieżności. Niewątpliwie bankowi przysługują zarzuty wynikające ze
stosunku łączącego go z beneficjentem, powstałego wskutek udzielenia
gwarancji (dotyczące zwłaszcza ważności zaciągniętego przez bank
zobowiązania gwarancyjnego). W praktyce wchodzić mogą tu w grę
zarzuty:

1. niewłaściwej reprezentacji banku (art. 39 k.c.),

2. przekroczenia zakresu pełnomocnictwa (art. 103 k.c.),

289

Art. 82 Prawo bankowe

3. wadliwości złożonego przez bank oświadczenia wskutek błędu
   lub podstępu (art. 84 i 86 k.c.),

4. nieziszczenia się warunku zawieszającego, upływu terminu obo-
   wiązywania gwarancji, przedawnienia itp. [zob. szerzej na temat
   tych zarzutów G. Tracz, Umowa gwarancji..., s. 254-256 oraz
   261-264].

Z reguły bank będzie mógł także powołać się na zarzuty wynikają-
ce ze stosunków osobistych łączących go z beneficjentem, w szczegól-
ności na zarzut potrącenia przysługującej mu do beneficjenta własnej
wierzytelności (jeżeli zarzuty te nie zostały wyłączone - zob. uwagę
wpkt. 5 do art. 81).

9. Dopuszczalność zarzutów ze stosunku pokrycia. Powszechnie
przyjmuje się, iż bank nie może powoływać się na zarzuty wynikające
ze stosunku między nim a zleceniodawcą gwarancji (stosunku pokry-
cia). Tak samo bank, który potwierdził gwarancję (zob. art. 83), nie
może powoływać się wobec beneficjenta na zarzuty wynikające ze
stosunku łączącego go z bankiem, który udzielił gwarancji. Podnosze-
nie powyższych zarzutów przeciwko beneficjentowi gwarancji jest
niedopuszczalne, gdyż są to zarzuty ze stosunków prawnych z osobami
trzecimi (ex iure tertii). Potwierdza ten wniosek pośrednio ust. 2 ko-
mentowanego przepisu, zgodnie z którym bank nie może powoływać
się wobec beneficjenta gwarancji na odmienną od swojego oświadcze-
nia treść zlecenia udzielenia gwarancji.

W świetle art. 82 ust. 2 należy uznać, że na obowiązek banku speł-
nienia świadczenia określonego w treści gwarancji nie ma również
wpływu ewentualna wadliwość umowy łączącej bank ze zleceniodawcą
gwarancji (odpowiednio w przypadku potwierdzenia gwarancji - wa-
dliwość umowy łączącej bank udzielający gwarancji z bankiem, który
ją potwierdził).

10. Dopuszczalność zarzutów ze stosunku waluty. Rozstrzygnięcie
kwestii dopuszczalności podnoszenia przez bank zarzutów ze stosunku
między beneficjentem a zleceniodawcą gwarancji zależy w dużej mierze
od przyjętego poglądu co do kauzalności lub abstrakcyjności zobowią-
zania banku z tytułu gwarancji. Jednakże nawet zwolennicy kauzalnego
charakteru gwarancji bankowej wskazują na potrzebę ograniczenia
zarzutów przysługujących bankowi. W szczególności za niedopusz-

290

Gwarancje bankowe, poręczenia i akredytywy Art. 82

czalne uważają wykonywanie przez bank praw kształtujących lub rosz-
czeń służących osobiście zleceniodawcy gwarancji w stosunku do be-
neficjenta, jak np. uprawnień z tytułu wad fizycznych rzeczy będących
przedmiotem świadczenia wzajemnego beneficjenta [por. A. Szpunar,
Zabezpieczenia osobiste..., s. 174]. Natomiast - ich zdaniem - bank może
powoływać się na zarzuty dotyczące istnienia lub ważności zabezpie-
czonego gwarancją zobowiązania zleceniodawcy [por. A. Szpunar,
Zabezpieczenia osobiste..., s. 174].

11. Dopuszczalność zarzutów w przypadku gwarancji bankowej na
    pierwsze żądanie. Problem dopuszczalności zarzutów wynikających ze
    stosunku między beneficjentem a zleceniodawcą gwarancji rozważany
    był w orzecznictwie przede wszystkim w odniesieniu do gwarancji
    bezwarunkowej „na pierwsze żądanie". Zgodnie z powołaną uchwałą
    7 sędziów SN z dnia 16 kwietnia 1993 r. (III CZP 16/93, OSN 1993,
    nr 10, poz. 166) bank udzielający gwarancji opatrzonej klauzulami
    „nieodwołalnie i bezwarunkowo" oraz „na pierwsze żądanie" nie może
    skutecznie powoływać się - w celu wyłączenia lub ograniczenia przy-
    jętego na siebie obowiązku zapłaty - na zarzuty wynikające ze stosun-
    ku podstawowego, w związku z którym gwarancja została wystawiona
    [zob. krytyczną glosę do tej uchwały A. Szpunara, PiP 1993, z. 9,
    s. 106-111]. Pogląd wyrażony w tym orzeczeniu podtrzymał SN
    w uchwale pełnego składu Izby Cywilnej z dnia 28 kwietnia 1995 r.
    (III CZP 166/94, OSN 1995, nr 10, poz. 135; zob. także glosę G. Tra-
    cza, „Prawo Bankowe" 1996, nr 2, s. 74-83). Zdaniem SN niedopusz-
    czalność podnoszenia przez bank zarzutów ze stosunku między benefi-
    cjentem gwarancji a zleceniodawcą jest konsekwencją abstrakcyjnego
    charakteru zobowiązania gwaranta.

12. Uzasadnienie wyłączenia zarzutów ze stosunku waluty. Wyłą-
    czenie zarzutów ze stosunku łączącego beneficjenta gwarancji ze zle-
    ceniodawcą wynika przede wszystkim z tego, że bank nie jest stroną
    tego stosunku. Powoływanie się zaś na zarzuty ze stosunku z osobą
    trzecią, poza wypadkami przewidzianymi w ustawie, jest w zasadzie
    niedopuszczalne. Jest to konsekwencją względnego charakteru stosun-
    ków obligacyjnych. W razie przyjęcia koncepcji, iż gwarancja bankowa
    jest szczególną odmianą przekazu, przeciwko dopuszczalności podno-

291

Art. 82 Prawo bankowe

szenia przez bank zarzutów ze stosunku między beneficjentem gwaran-
cji a zleceniodawcą przemawiałby art. 921² § 2 k.c.

Na niezależność zobowiązania banku z tytułu udzielonej gwarancji
i zabezpieczonego nią zobowiązania zleceniodawcy wskazuje art. 87
ust. 2. Z przepisu tego wynika, iż okoliczność, że zabezpieczone gwa-
rancją zobowiązanie wygasło (niezależnie -jak można sądzić - od przy-
czyny, która spowodowała wygaśnięcie), nie ma wpływu na istnienie
obowiązku zapłaty sumy gwarancyjnej przez bank ani na skuteczność
zgłoszonego przez beneficjenta żądania zapłaty. Na formalną, a nie
materialną zgodność z warunkami gwarancji skierowanego przez bene-
ficjenta żądania zapłaty wskazuje także ust. l komentowanego artykułu.

13. Dopuszczalność zarzutu nadużycia prawa. Różnice między
zwolennikami kauzalnego lub abstrakcyjnego charakteru gwarancji
w praktyce nie są jednak tak duże, jak mogłoby się wydawać [por.
A. Szpunar, Zabezpieczenia osobiste.., s. 175-176]. Ochrony banku
przed żądaniem zapłaty w sytuacji, gdy zabezpieczone gwarancją zo-
bowiązanie w ogóle nie powstało lub wygasło, poszukuje się zwłaszcza
przez odwołanie do konstrukcji nadużycia prawa podmiotowego
(art. 5 k.c.). Uznaje się bowiem, że żądanie zapłaty sumy gwarancyjnej
przez beneficjenta w takim przypadku byłoby przede wszystkim
sprzeczne ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem przysługujące-
go mu prawa [por. M. Pyziak-Szafnicka, Gwarancja autonomiczna,
PPH 1994, nr 2, s. 25; G. Tracz, glosa do uchwały pełnego składu Izby
Cywilnej SN z dnia 28 kwietnia 1995 r., s. 79; zob. jednak krytyczne
uwagi wobec tej koncepcji R. Szostaka, Poręczenia i gwarancje wa-
dialne, „Przegląd Sądowy" 1999, nr l, s. 23]. Stanowisko to zaakcep-
tował SN w wyroku z dnia 25 stycznia 1995 r. (III CRN 70/94, PPH
1996, nr 3 z glosą M. Litwińskiej).

Według innego poglądu [M. Bączyk, glosa do uchwały SN z dnia
24 czerwca 1992 r., III CZP 78/92, PiP 1993, z. 4, s. 117, Z. Radwański,
J. Panowicz-Lipska, Zobowiązania.., s. 230] zgłoszenie żądania zapłaty
sumy gwarancyjnej, mimo że wierzytelność zabezpieczona gwarancją
nie istnieje, wykracza poza cel gwarancji (art. 65 k.c.). Jeżeli bowiem
nie istnieje ryzyko, które gwarancja miała zabezpieczać, brak jest god-
nego ochrony interesu beneficjenta gwarancji w uzyskaniu zapłaty od
banku. Żądanie zapłaty w tej sytuacji powinno być zatem uznane za

292

Gwarancje bankowe, poręczenia i akredytywy Art. 82

naruszenie treści gwarancji [por. A. Koch, Umowa gwarancji banko-
wej..., s. 439]. Nie oznacza to dopuszczalności podnoszenia zarzutów
ze stosunku prawnego łączącego bank z beneficjentem gwarancji.

W świetle art. 87 ust. 2 za trafny należy uznać pogląd pierwszy.
Z przepisu tego wyprowadzić można wniosek, że beneficjentowi przy-
sługuje roszczenie o zapłatę sumy gwarancyjnej, chociażby zobowiąza-
nie zabezpieczone gwarancją wygasło. Jak się wydaje, dotyczy to także
sytuacji, gdy zabezpieczone zobowiązanie w ogóle nie powstało. Do-
chodzenie w tej sytuacji zapłaty od banku przez beneficjenta gwarancji
nie narusza więc treści gwarancji. Podstaw do odmowy zapłaty przez
bank poszukiwać zatem trzeba w konstrukcji nadużycia prawa pod-
miotowego przysługującego beneficjentowi.

14. Ciężar dowodu. Niezależnie od przyjętego poglądu, dowód
    sprzeczności żądania zapłaty ze społeczno-gospodarczym przeznacze-
    niem przysługującego beneficjentowi prawa czy z celem gwarancji
    spoczywa na banku (art. 6 k.c.).

15. Zmiana dłużnika zabezpieczonej wierzytelności. Zgodnie z wy-
    rokiem SN z dnia 7 stycznia 1997 r. (I CKN 37/96, OSP 1997, z. 5,
    poz. 97), gwarant nie jest zobowiązany do zapłaty sumy gwarancyjnej
    w sytuacji, gdy doszło do przejęcia długu zabezpieczonego gwarancją
    [podobnie G. Tracz, Umowa gwarancji..., s. 287 oraz D. Drapała,
    Zwalniające przejęcie długu a zabezpieczenie wierzytelności, „Monitor
    Prawniczy" 2002, nr l, s. 18]. Stanowisko SN wyrażone w tym orzeczeniu
    budzi jednak zastrzeżenia, gdyż inaczej niż w przypadku poręczenia
    bank udzielający gwarancji nie zobowiązuje się wykonać zobowiązania
    zaciągniętego przez inną osobę, lecz zobowiązuje się do zapłaty sumy
    gwarancyjnej w razie wystąpienia lub niewystąpienia określonego zda-
    rzenia (np. nieotrzymania określonego świadczenia przez beneficjenta).
    Przyczyny, które do tego doprowadziły, nie mają znaczenia dla po-
    wstania obowiązku zapłaty sumy gwarancyjnej. Ponieważ bank, speł-
    niając świadczenie, nie nabywa spłaconej wierzytelności zabezpieczo-
    nej gwarancją (zob. niżej pkt 18), odpada też jeden z głównych moty-
    wów przyjętej w art. 525 k.c. regulacji. Ponadto zarzut zmiany dłużnika
    zabezpieczonej wierzytelności byłby zarzutem ze stosunku podstawo-
    wego, zaś podnoszenie tego rodzaju zarzutów przez bank udzielający

293

Art. 82 Prawo bankowe

lub potwierdzający gwarancję jest niedopuszczalne [por. krytyczne
glosy do tego orzeczenia A. Szpunara, OSP 1997, z. 5, s. 238-240 oraz

F. Zedlera, PiP 1997, z. 8, s. 109-112].

16. Zawarcie układu przez dłużnika zabezpieczonej gwarancją
    bankową wierzytelności. Nie uzasadnia odmowy zapłaty przez bank
    sumy gwarancyjnej zawarcie przez zleceniodawcę gwarancji układu
    w postępowaniu upadłościowym lub układowym obejmującego zabez-
    pieczoną gwarancją wierzytelność przysługującą beneficjentowi,
    w wyniku którego nastąpiło częściowe umorzenie długu [por. G. Tracz,
    glosa do uchwały SN z dnia 25 kwietnia 1995, s. 80 oraz S. Gurgul,
    Prawo upadłościowe i układowe. Komentarz, s. 889; zob. także uwagę
    wpkt. 11 doart. 84].

17. Przedawnienie roszczenia z gwarancji bankowej (odesłanie). Co

do przedawnienia roszczenia z gwarancji bankowej zob. uwagi do art. 87.

18. Skutki zapłaty sumy gwarancyjnej. W literaturze sporna jest
kwestia, czy bank, który dokonał zapłaty sumy gwarancyjnej, nabywa
na podstawie art. 518 § l pkt l k.c. zabezpieczoną wierzytelność przy-
sługującą beneficjentowi gwarancji w stosunku do zleceniodawcy [por.

G. Tracz, Umowa gwarancji..., s. 294 i n. oraz powołaną tam literatu-
rę]. Problem ten może mieć znaczenie np. w przypadku, gdyby doszło
do upadłości zleceniodawcy, a wierzytelność beneficjenta korzystała
z pierwszeństwa zaspokojenia. Wydaje się, iż art. 518 § l pkt l k.c. nie
ma zastosowania do gwarancji bankowej, ponieważ bank nie jest od-
powiedzialny za dług zleceniodawcy gwarancji. Bank nie zobowiązuje
się do wykonania zobowiązania zleceniodawcy gwarancji, lecz do za-
płacenia sumy gwarancyjnej na wypadek wystąpienia lub niewystąpie-
nia określonego zdarzenia (tym zdarzeniem aktualizującym obowiązek
zapłaty przez bank może być niespełnienie świadczenia przez zlecenio-
dawcę). Bank odpowiada zatem tylko za swój dług [por. Z. Radwański,
J. Panowicz-Lipska, Zobowiązania..., s. 230; odmiennie A. Koch,
Umowa gwarancji..., s. 449, który uważa, że niezależność zobowiąza-
nia gwaranta od zobowiązania zleceniodawcy gwarancji nie stoi na
przeszkodzie uznaniu, że spełniając świadczenie, gwarant wykonuje nie
tylko własne zobowiązanie, ale jednocześnie spłaca „cudzy dług"; po-
dobnie -jak się wydaje - G. Tracz, Umowa gwarancji..., s. 300].

294

Gwarancje bankowe, poręczenia i akredytywy Art. 82

19. Przelew wierzytelności z gwarancji bankowej. W nowym Prawie
bankowym brak jest odpowiednika art. 43 pr. bank. z 1989 r., który
regulował przelew przez beneficjenta wierzytelności z gwarancji ban-
kowej. Do przelewu wierzytelności z gwarancji bankowej odnosi się
natomiast § 3 ust. 2 pkt l zarządzenia nr 4/98 Komisji Nadzoru Ban-
kowego z dnia 30 czerwca 1998 r. Zgodnie z tym przepisem bank może
zamieścić w oświadczeniu o udzieleniu gwarancji zastrzeżenie, że
przelew wierzytelności z gwarancji jest dopuszczalny tylko wraz
z przeniesieniem wierzytelności zabezpieczonej gwarancją (możliwość
ograniczenia, a nawet wyłączenia zbywalności wierzytelności wynika
zresztą z art. 509 § l k.c.).

Powstaje jednak pytanie o dopuszczalność przelewu wierzytelności
z gwarancji, jeżeli w oświadczeniu banku nie zamieszczono wspomnia-
nego zastrzeżenia [za taką możliwością wypowiada się I. Heropolitańska
(w:) B. Andrzejuk, I. Heropolitańska, Gwarancje, poręczenia..., s. 298-299].
Jeżeli uzna się, że zobowiązanie z gwarancji powstaje w drodze umowy,
która zostaje zawarta wskutek przyjęcia oferty banku przez zgłoszenie
żądania zapłaty sumy gwarancyjnej, wówczas przeniesienie uprawnie-
nia do przyjęcia tej oferty przez beneficjenta gwarancji wymagałoby
zawsze zgody banku. Również w razie przyjęcia, że źródłem zobowią-
zania banku jest jednostronna czynność prawna, przeniesienie wierzy-
telności przysługującej beneficjentowi bez zabezpieczonej nią wierzy-
telności przed zgłoszeniem żądania zapłaty należałoby uznać za niedo-
puszczalne. Przelew takiej wierzytelności byłby bowiem sprzeczny
z właściwością tego zobowiązania (art. 509 § l k.c.). Wynika to przede
wszystkim z celu gwarancji, którym jest zabezpieczenie określonego
ryzyka związanego najczęściej ze stosunkiem prawnym łączącym bene-
ficjenta gwarancji ze zleceniodawcą. Niejednokrotnie również ukształ-
towanie przesłanek żądania zapłaty przez beneficjenta powodowało
będzie, iż przeniesienie wierzytelności z gwarancji na inną osobę przed
spełnieniem tych przesłanek sprzeciwiałoby się właściwości tego zo-
bowiązania. Natomiast po skutecznym zgłoszeniu żądania zapłaty przelew
wierzytelności z tytułu gwarancji bankowej powinien być uznany za
dopuszczalny [odmiennie G. Tracz, Umowa gwarancji..., s. 306-307].

20. Zmiana gwarancji bankowej. Powstały na skutek udzielenia gwa-
rancji stosunek zobowiązaniowy między bankiem a beneficjentem gwa-

295

Art. 82 Prawo bankowe

rancji nie może być jednostronnie zmieniony przez bank. To samo do-
tyczy stosunku łączącego beneficjenta z bankiem, który potwierdził
gwarancję. Zmiana warunków gwarancji przez bank wymaga więc
zgody beneficjenta gwarancji jako drugiej strony powstałego stosunku
prawnego. Myśl tę wyraża art. 82 ust. 2, dotyczący zresztą innej kwe-
stii.

Zgoda beneficjenta gwarancji nie wymaga szczególnej formy i mo-
że być udzielona w sposób dorozumiany. Na banku, który udzielił gwa-
rancji, w razie sporu spoczywa jednak ciężar dowodu, że beneficjent
wyraził zgodę na zmianę treści gwarancji.

21. Zmiana treści oświadczenia gwaranta. Bank, który udzielił lub
    potwierdził gwarancję, może zmienić treść złożonego przez siebie
    oświadczenia, zanim dotarło ono do beneficjenta (art. 61 zd. 2 k.c.).
    Taka zmiana nie stanowi zmiany treści gwarancji w rozumieniu art. 82
    ust. 2.

22. Żądanie zleceniodawcy zmiany gwarancji bankowej. Żądanie
    zleceniodawcy zmiany treści udzielonej przez bank gwarancji należy
    traktować jako ofertę zmiany treści umowy łączącej zleceniodawcę
    z bankiem. Zmiana tej umowy nie ma wpływu na zobowiązanie banku
    wynikające z udzielonej beneficjentowi gwarancji, jeżeli beneficjent
    nie wyraził zgody na zmianę treści gwarancji.

23. Pojęcie regwarancji. Przepis art. 82 ust. 3 dotyczy regwarancji.
    Regwarancja, określana czasem jako kontrgwarancja, stanowi dla ban-
    ku, który udzielił gwarancji, zabezpieczenie zwrotu przez zleceniodaw-
    cę gwarancji kwoty wypłaconej beneficjentowi gwarancji. Beneficjen-
    tem regwarancji jest bank, który udzielił gwarancji, zaś zleceniodawcą
    regwarancji najczęściej podmiot, który zlecił udzielenie gwarancji [por.
    E. Niezbecka (w:) E. Niezbecka, A. Jakubecki, J. Mojak, Prawne za-
    bezpieczenie.., s. 162-163].

24. Niezależność regwarancji. Z komentowanego przepisu wynika, że
    stosunek prawny między gwarantem a regwarantem powstający wsku-
    tek udzielenia regwarancji jest odrębnym stosunkiem prawnym od sto-
    sunku łączącego gwaranta z beneficjentem gwarancji. Beneficjenta
    gwarancji nie łączy zatem żaden stosunek prawny z regwarantem. Ani
    beneficjent gwarancji nie może dochodzić żadnych roszczeń wobec

296

Gwarancje bankowe, poręczenia i akredytywy Art. 82

regwaranta, ani też bank, który udzielił gwarancji, nie może powoływać
się wobec beneficjenta na ewentualną wadliwość stosunku łączącego
go z regwarantem.

25. Charakter regwarancji. Do regwarancji należy stosować przepisy
    dotyczące gwarancji (zob. § 5 zarządzenia nr 4/98 Komisji Nadzoru
    Bankowego z dnia 30 czerwca 1998 r.). Może mieć ona charakter bez-
    warunkowy lub warunkowy. Z reguły regwarancja jest nieodwołalna,
    gdyż tylko wtedy stanowi zabezpieczenie dla gwaranta będącego bene-
    ficjentem regwarancji. Wypłata z regwarancji następuje na żądanie
    banku, który udzielił gwarancji, po spełnieniu ewentualnie dalszych
    przesłanek określonych w treści regwarancji. Do przedawnienia rosz-
    czenia banku udzielającego gwarancji przeciwko bankowi, który
    udzielił regwarancji ma zastosowanie art. 87.

26. Wygaśnięcie gwarancji bankowej i regwarancji. Prawo bankowe
    nie reguluje wygaśnięcia gwarancji ani regwarancji. W związku z tym
    wygaśnięcie gwarancji bankowej i regwarancji nastąpić może z tych
    samych przyczyn, co inne zobowiązania (np. zwolnienie z długu, od-
    nowienie).

Ponieważ gwarancja bankowa udzielana jest z reguły z zastrzeże-
niem terminu, do którego musi zostać dokonane zgłoszenie żądania
zapłaty przez beneficjenta, po bezskutecznym upływie tego terminu
zobowiązanie banku wygasa.

Zobowiązanie banku wygasa również w razie wykonania zobowią-
zania wynikającego z udzielonej gwarancji. Dokonując zapłaty na rzecz
beneficjenta gwarancji, bank może domagać się zwrotu dokumentu
zawierającego oświadczenie o udzieleniu gwarancji (art. 465 k.c.). Wy-
gaśnięcie zobowiązania banku nie jest jednak zależne od zwrotu tego
dokumentu (por. § 3 ust. 2 pkt 2 zarządzenia nr 4/98 Komisji Nadzoru
Bankowego z dnia 30 czerwca 1998 r.). W razie odmowy zwrotu do-
kumentu bank powinien żądać uczynienia na nim wzmianki o spełnie-
niu świadczenia oraz wydania pokwitowania.

Niekiedy w treści gwarancji można spotkać postanowienie, iż zo-
bowiązanie banku wygasa dopiero ze zwrotem przez beneficjenta listu
gwarancyjnego. Wydaje się, że również w tym przypadku zobowiąza-
nie wygaśnie, jeżeli bank spełni świadczenie na rzecz beneficjenta gwa-
rancji, chociażby ten ostatni nie zwrócił listu gwarancyjnego.

297

Art. 83 Prawo bankowe

27. Wygaśnięcie gwarancji bezterminowej. Gdyby przyjąć dopusz-
czalność udzielenia gwarancji bez określonego terminu jej obowiązy-
wania, między bankiem a beneficjentem gwarancji doszłoby do po-
wstania zobowiązania o charakterze ciągłym (trwałym). Za dopusz-
czalne należałoby wówczas uznać rozwiązanie łączącego strony zobo-
wiązania w drodze wypowiedzenia [zob. w tej sprawie G. Tracz, Umo-
wa gwarancji..., s. 287 i n.]. Potwierdza ten pogląd art. 365¹ k.c. Jeżeli
w treści gwarancji nie został określony termin wypowiedzenia ani nie
wynika on z istniejącego zwyczaju, gwarancja wygaśnie na skutek jej
wypowiedzenia przez którąkolwiek ze stron z chwilą, gdy oświadczenie
o wypowiedzeniu dotrze do drugiej strony (art. 61 k.c. w zw. z art. 365'
k.c.).

Art. 83

1. Bank może potwierdzić zobowiązanie innego banku wynika-
   jące z gwarancji bankowej; w przypadku tym roszczenia z gwarancji
   można kierować do banku, który jej udzielił, lub do banku, który
   ją potwierdził, albo do obu tych banków łącznie, aż do zupełnego
   zaspokojenia roszczeń wierzyciela.

2. Przepisy ust. l stosuje się odpowiednio przy potwierdzaniu
   przez bank zobowiązań wynikających z poręczenia udzielonego
   przez inny bank.

1. Charakter potwierdzenia gwarancji bankowej. Gwarancja (tak
samo regwarancja) udzielona przez jeden bank może zostać potwier-
dzona przez inny bank, który na skutek tego staje się zobowiązany wo-
bec beneficjenta gwarancji za zapłatę sumy gwarancyjnej (możliwe jest
także potwierdzenie wielokrotne dokonywane przez kolejne banki).
Beneficjent gwarancji (regwarancji) może dochodzić zapłaty od banku,
który udzielił gwarancji, lub od banku, który j ą potwierdził, albo od obu
łącznie aż do zupełnego zaspokojenia swoich roszczeń (art. 83 ust. 1).
Wskutek potwierdzenia gwarancji sytuacja beneficjenta ulega zatem
wzmocnieniu, uzyskuje on bowiem dodatkowego dłużnika. Zdaniem
części autorów potwierdzenie gwarancji stanowi przypadek kumula-
tywnego przystąpienia do długu [por. W. Pyzioł (w:) Prawo handlowe,
t. 4, s. 67, A. Szpunar, Zabezpieczenia osobiste..., s. 147-148, według
którego dopuszczalne jest częściowe potwierdzenie gwarancji do sumy

298

Gwarancje bankowe, poręczenia i akredytywy Art. 83

niższej niż suma gwarancyjna określona w oświadczeniu banku, który
udzielił gwarancji]. Według innego poglądu, potwierdzenie gwarancji
stanowi kolejną gwarancję udzieloną przez bank na rzecz beneficjenta
pierwszej gwarancji [por. J. Pisuliński, Charakter prawny..., s. 35] lub
jest oryginalną konstrukcją, wykształconą w praktyce bankowej [tak
M. Bączyk, Umowy w zakresie czynności bankowych, s. 869 - jak się
wydaje - T. Narożny, Czynności kredytowe banku..., s. 152].

Przyjęcie poglądu, zgodnie z którym potwierdzenie gwarancji jest
także gwarancją, oznacza, że zobowiązania banku udzielającego gwa-
rancji i banku ją potwierdzającego mają charakter samodzielny. Powo-
duje to wzmocnienie pozycji beneficjenta gwarancji, ponieważ bank do-
konujący potwierdzenia gwarancji może powoływać się na nieistnienie
zobowiązania banku, który udzielił gwarancji, jako na zarzut ze stosun-
ku z osobą trzecią. Bank, który potwierdził gwarancję, odpowiada więc
za zapłatę sumy gwarancyjnej wobec beneficjenta gwarancji. Natomiast
na gruncie konstrukcji kumulatywnego przystąpienia do długu należał-
by dopuścić zarzut, iż zobowiązanie z gwarancji nie powstało (stosując
w drodze analogii art. 524 § l k.c.). Tym samym bank potwierdzający
gwarancję nie byłby odpowiedzialny wobec beneficjenta gwarancji.

Zmiana art. 5 ust. l pkt 4 (dokonana przez ustawę z dnia 23 sierpnia
2001 r.) polegająca na wyróżnieniu wśród czynności bankowych
udzielania gwarancji i jej potwierdzania może świadczyć o tym, iż
ustawodawca traktuje te czynności jako dwie odrębne instytucje. Gdy-
by bowiem potwierdzenie gwarancji miałoby być kolejną gwarancją,
zmiana powołanego przepisu byłaby zbyteczna. Dokonana zmiana
przemawiałaby więc na rzecz trzeciego z przedstawionych poglądów.

2. Zlecenie potwierdzenia gwarancji bankowej. Potwierdzenie gwa-
rancji udzielonej przez inny bank może nastąpić na podstawie zlecenia
tego banku bądź zleceniodawcy gwarancji. W tym drugim przypadku
pomiędzy bankiem potwierdzającym gwarancję i bankiem, który jej
udzielił, nie powstaje żaden stosunek prawny [por. E. Niezbecka (w:)
E. Niezbecka, A. Jakubecki, J. Mojak, Prawne zabezpieczenie wierzy-
telności bankowych, s. 161-162]. Jeżeli zlecenia potwierdzenia gwa-
rancji dokonał bank, który udzielił gwarancji, między nim a bankiem
potwierdzającym gwarancję powstaje stosunek prawny o tym samym
charakterze, jak stosunek prawny między bankiem udzielającym gwa-

299

Art. 83 Prawo bankowe

rancji a pierwszym zleceniodawcą. Nie powstaje natomiast żaden sto-
sunek prawny między bankiem potwierdzającym gwarancję a pierw-
szym zleceniodawcą. W przypadku dokonania przez bank potwierdza-
jący gwarancję zapłaty na rzecz jej beneficjenta, bank ten może doma-
gać się zwrotu wypłaconej kwoty tylko od banku, który udzielił gwa-
rancji [por. E. Niezbecka (w:) E. Niezbecka, A. Jakubecki, J. Mojak,
Prawne zabezpieczenie wierzytelności bankowych, s. 162].

Dopuszczalne jest udzielenie przez bank zapewnienia potwierdze-
nia gwarancji (promesa) na rzecz podmiotu, który zlecił potwierdzenie
gwarancji [tak M. Bączyk, Umowy w zakresie czynności bankowych,
s. 872].

3. Treść i forma potwierdzenia gwarancji bankowej. Potwierdzenie
gwarancji następuje w drodze złożenia przez bank oświadczenia bene-
ficjentowi gwarancji, w którym zobowiązuje się do zapłaty sumy gwa-
rancyjnej na tych samych warunkach jak bank, który udzielił gwarancji.
Potwierdzenie gwarancji powinno być w zasadzie dokonane na piśmie
(forma ad probationem). Do potwierdzenia gwarancji mają zastosowa-
nie przepisy dotyczące udzielenia gwarancji (por. § 5 zarządzenia
nr 4/98 Komisji Nadzoru Bankowego z dnia 30 czerwca 1998 r.).

Ustawa nie rozstrzyga problemu ewentualnej różnicy między tre-
ścią oświadczenia banku potwierdzającego gwarancję i oświadczenia
banku, który udzielił gwarancji. Rozstrzygnięcie tej kwestii zależy od
tego, jak przedstawia się relacja między zobowiązaniami obydwu ban-
ków. Zobowiązania banku udzielającego gwarancji i banku ją potwier-
dzającego, chociaż służą zabezpieczeniu tego samego interesu benefi-
cjenta gwarancji, wynikają z dwóch niezależnych od siebie czynności
prawnych. Należy zatem uznać, iż rozbieżność między oświadczeniem
banku dokonującego potwierdzenia gwarancji i banku, który jej udzie-
lił, nie powoduje nieważności zobowiązania zaciągniętego przez bank
potwierdzający gwarancję. Beneficjent może nadal dochodzić zapłaty
od każdego z obydwu banków, jeżeli zostały spełnione przesłanki okre-
ślone w oświadczeniach każdego z tych banków.

4. Odpowiedzialność banku - gwaranta i banku potwierdzającego
gwarancję bankową. Określając pozycję beneficjenta gwarancji w razie
jej potwierdzenia, przepis art. 83 ust. l czyni to w sposób podobny do
określenia sytuacji wierzyciela w stosunku do dłużników solidarnych

300

Gwarancje bankowe, pore_czema i akredytywy Art. 83

(por. art. 366 k.c.). Nie odsyła jednak do przepisów kodeksu cywilnego
dotyczących zobowiązań solidarnych. Ponieważ zobowiązania banku
udzielającego gwarancji i potwierdzającego ją mają źródło w dwóch
osobnych czynnościach prawnych, a brak jest przepisu wyraźnie wska-
zującego na solidarną odpowiedzialność obydwu banków, za trafny
należy uznać pogląd, zgodnie z którym odpowiedzialność banków ma
charakter odpowiedzialności in solidum [por. S. Rudnicki, O umowie
gwarancyjnej, PPH 1993, nr 9, s. 2]. Bez znaczenia przy tym jest fakt,
czy potwierdzenia dokonano na zlecenie banku, który udzielił gwaran-
cji, czy pierwszego zleceniodawcy [za istnieniem solidarnej odpowie-
dzialności w obydwu przypadkach wypowiada się A. Szpunar, Zabez-
pieczenia osobiste..., s. 148].

5. Charakter potwierdzenia poręczenia. Prawo bankowe z 1989 r.
   nie przewidywało możliwości potwierdzenia zobowiązania banku, któ-
   ry udzielił poręczenia, przez inny bank. Taką sytuacje, dopuszcza nato-
   miast art. 83 ust. 2. Na tle tego uregulowania pojawiły się kontrowersje
   dotyczące charakteru zdarzenia kreującego zobowiązanie banku po-
   twierdzającego poręczenie. Potwierdzenie zobowiązania z tytułu porę-
   czenia należy uznać za kolejne poręczenie udzielone przez bank na
   zlecenie pierwotnego zleceniodawcy lub banku, który udzielił poręcze-
   nia (przeciwko temu poglądowi może jednak przemawiać zmiana art. 5
   ust. 2 pkt 8, w którym obok udzielania poręczeń za osobną czynność
   bankową uznaje się potwierdzanie poręczeń - zob. uwagę w pkt. 1).
   Z tych samych względów jak w przypadku potwierdzenia gwarancji nie
   można potwierdzenia poręczenia traktować jako kumulatywnego przy-
   stąpienia do długu wynikającego z udzielonego poręczenia [tak
   A. Szpunar, Poręczenie w nowym prawie bankowym, „Rejent" 1998,
   nr 6, s. 97]. Nie wydaje się też trafny pogląd, według którego potwier-
   dzenie jest jednostronnym oświadczeniem woli banku potwierdzające-
   go złożonym wierzycielowi ze stosunku poręczenia [tak M. Bączyk,
   Poręczenie w świetle przepisów prawa bankowego z 1997 r., „Prawo
   Bankowe" 1998, nr 2, s. 59]. Trudno bowiem znaleźć uzasadnienie,
   dlaczego potwierdzenie poręczenia miałoby mieć inny charakter praw-
   ny niż samo poręczenie (będące przecież umową).

6. Odpowiedzialność banku potwierdzającego poręczenie. Oświad-
   czenie banku potwierdzającego poręczenie powinno być złożone

301

Art. 83 Prawo bankowe

w formie pisemnej pod rygorem nieważności (art. 876 § 2 k.c.). Po-
twierdzenie może odnosić się także do części zobowiązania zabezpie-
czonego pierwszym poręczeniem. Na skutek potwierdzenia bank po-
twierdzający staje się odpowiedzialny jak współdłużnik solidarny za
wykonanie zobowiązania zabezpieczonego pierwszym poręczeniem
(art. 881 k.c.). Zobowiązanie banku potwierdzającego poręczenie jest
więc akcesoryjne w stosunku do zobowiązania dłużnika zabezpieczonej
poręczeniem wierzytelności [odmiennie A. Szpunar, Poręczenie...,
s. 96]. Bank potwierdzający poręczenie może zatem powoływać się
wobec wierzyciela na zarzuty służące dłużnikowi głównemu (art. 883 § l
k.c.), brak jest bowiem podstaw, aby jego sytuacja miała być gorsza od
sytuacji banku, który udzielił poręczenia. Zobowiązanie banku po-
twierdzającego nie jest natomiast akcesoryjne w stosunku do zobowią-
zania wynikającego z poręczenia udzielonego przez pierwszy bank.

Zgodnie z art. 83 ust. l wierzyciel zabezpieczonej wierzytelności
może dochodzić zaspokojenia według swojego wyboru zarówno od
banku, który udzielił poręczenia, jak i od banku, który dokonał po-
twierdzenia, albo od obydwu banków łącznie. Ponieważ przepis ten nie
przewiduje solidarnej odpowiedzialności obydwu banków odpowiadają
one wobec wierzyciela in solidum [odmiennie A. Szpunar, Poręcze-
nie..., s. 97, według którego bank udzielający poręczenia i bank po-
twierdzający to zobowiązanie są dłużnikami solidarnymi]. Bank po-
twierdzający poręczenie nie może podnosić wobec wierzyciela zarzu-
tów przysługujących wyłącznie bankowi, który udzielił pierwszego
poręczenia.

W razie zaspokojenia wierzyciela przez bank potwierdzający porę-
czenie wstępuje on w prawa zaspokojonego wierzyciela (art. 518 § l
pkt l k.c.). Przepis ten nie będzie miał natomiast zastosowania do sto-
sunku między bankiem potwierdzającym poręczenie i bankiem, który
jako pierwszy udzielił poręczenia. Jeżeli bank potwierdzający poręcze-
nie działał na zlecenie banku, który udzielił poręczenia, będzie mu
przysługiwało roszczenie do tego banku na podstawie art. 742 k.c.
o zwrot poniesionych wydatków w celu wykonania zobowiązania. Je-
żeli zleceniodawcą była osoba, która dała zlecenie udzielenia poręcze-
nia, bank potwierdzający poręczenie mógłby się domagać od banku,
który udzielił pierwszego poręczenia, zwrotu części kwoty wydatkowa-
nej w celu zaspokojenia wierzyciela (analogia do art. 376 k.c.; analo-

302

Gwarancje bankowe, poręczenia i akredytywy Art. 84

giczne stosowanie tego przepisu między dłużnikami odpowiedzialnymi
in solidum jest jednak w nauce kwestionowane). Oczywiście w takim
przypadku bankowi potwierdzającemu poręczenie przysługiwałoby
roszczenie do dającego zlecenie na podstawie art. 742 k.c.

Art. 84

Do poręczeń udzielanych przez banki stosuje się przepisy Ko-
deksu cywilnego, z tym że poręczenie banku jest zawsze zobowią-
zaniem pieniężnym.

1. Pojęcie poręczenia. Zgodnie z art. 876 § l k.c. przez umowę porę-
   czenia poręczyciel zobowiązuje się względem wierzyciela wykonać
   zobowiązanie na wypadek, gdyby dłużnik zobowiązania nie wykonał.
   Na skutek udzielenia poręczenia wierzyciel zabezpieczonej wierzytel-
   ności uzyskuje dodatkowego dłużnika w osobie poręczyciela, który
   odpowiada za wykonanie zobowiązania całym swoim majątkiem.

2. Przepisy Prawa bankowego dotyczące poręczeń. Do poręczeń
   udzielanych przez banki oprócz art. 84 odnoszą się także inne przepisy
   ustawy: art. 5 ust. 2 pkt 8, art. 79, art. 83 ust. 2, art. 87 ust. l, art. 94,
   art. 105 ust. l pkt l i ust. 4, art. 133 ust. 2 pkt 2, art. 161 pkt 2 lit. c,
   art. 181. Ponadto art. 114 przewiduje szczególną konstrukcję powstają-
   cego ex lege poręczenia banku należącego do bankowej grupy kapita-
   łowej za zobowiązania pozostałych banków tworzących tą grupę. Zob.
   uwagi do tego przepisu.

Szczegółowe warunki udzielania przez banki poręczeń reguluje
zarządzenie nr 4/98 Komisji Nadzoru Bankowego z dnia 30 czerwca
1998 r. (Dz. Urz. NBP Nr 18, poz. 39).

3. Odesłanie do przepisów kodeksu cywilnego. Artykuł 84 nakazuje
stosować do poręczeń udzielanych przez banki przepisy kodeksu cy-
wilnego. Odesłanie to jest zbyteczne, gdyż przepisy kodeksu cywilnego
odnoszą się do wszelkich stosunków o charakterze cywilnoprawnym
(art. l k.c.), a nie ulega wątpliwości, iż taki charakter mają stosunki
prawne powstające w związku z udzieleniem przez bank poręczenia
(dotyczy to zarówno stosunku prawnego łączącego bank z osobą zle-
cającą udzielenie poręczenia, jak i stosunku prawnego między bankiem

,|; i wierzycielem zabezpieczonej poręczeniem wierzytelności). Komen-

303

Art. 84 Prawo bankowe

towany przepis może przy tym sugerować, iż do udzielania poręczeń
przez banki nie stosuje się poza Prawem bankowym i kodeksem cywil-
nym innych ustaw, skoro przepis do nich nie odsyła. Tak natomiast nie
jest. Tytułem przykładu można wskazać, że w świetle art. 5 ust. 2 pkt 2
dopuszczalne jest udzielenie przez bank poręczenia wekslowego, które
regulują przepisy art. 30-32 pr. weksl. Normatywny sens należy zatem
przypisać wyłącznie tej części komentowanego przepisu, w którym
stwierdza się, że zobowiązanie banku z tytułu poręczenia ma zawsze
charakter pieniężny.

4. Dopuszczalność udzielania poręczeń. Udzielanie i potwierdzanie
poręczeń należy do czynności bankowych w szerokim znaczeniu (art. 5
ust. 2 pkt 8). Poręczeń nie mogą jednak udzielać banki hipoteczne,
gdyż czynność ta nie została wymieniona w art. 12 ani w art. 15 ustawy
z 29 sierpnia 1997 r. o listach zastawnych i bankach hipotecznych
(Dz. U. Nr 140, poz. 940 ze zm.). W ograniczonym zakresie poręczeń
mogą udzielać banki spółdzielcze (zob. art. 6 pkt 5 i art. 10 ust. l usta-
wy z dnia 7 grudnia 2000 r. o funkcjonowaniu banków spółdzielczych,
ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających, Dz. U. Nr 119, poz. 1252 ze
zm.). Przepisy Prawa bankowego odnoszą się w pełni do poręczeń
udzielanych przez banki zrzeszające (zob. art. 19 ust. l powołanej
ustawy).

Nie może udzielać poręczeń przedstawicielstwo banku zagranicz-
nego (art. 42 ust. 4) oraz Narodowy Bank Polski poza obrotem z zagra-
nicą (w obrocie z zagranicą udzielanie poręczeń przez NBP przewiduje
art. 52 ust. 4 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Pol-
skim, Dz. U. Nr 140, poz. 938 ze zm.). Oddział banku zagranicznego
może udzielać poręczeń, jeżeli czynność ta mieści się w zakresie uzy-
skanego zezwolenia Komisji Nadzoru Bankowego (art. 40 ust. 2 pkt 2).
Do udzielania poręczeń uprawnione będą także (z dniem przyjęcia Pol-
ski do Unii Europejskiej) instytucje kredytowe lub ich oddziały w Pol-
sce, jeżeli dokonywanie takiej czynności zgodne jest z zezwoleniem
wydanym przez władze nadzorcze państwa macierzystego (art. 48j
i 48k ust. 2).

5. Udzielanie poręczeń przez Bank Gospodarstwa Krajowego. Do

poręczeń udzielanych przez banki państwowe nie stosuje się przepisów
ustawy z dnia 8 maja 1997 r. o poręczeniach i gwarancjach udzielanych

304

Gwarancje bankowe, poręczenia i akredytywy Art. 84

przez Skarb Państwa oraz niektóre osoby prawne (Dz. U. Nr 79 poz. 484
ze zm.) zgodnie z art. 2 pkt 3 powołanej ustawy. Przepisy tej ustawy
(zob. art. 35-39, art. 41 i 43a) stosuje się jednak do poręczeń udziela-
nych przez Bank Gospodarstwa Krajowego ze środków Krajowego
Funduszu Poręczeń Kredytowych (art. l ust. l pkt 3 w zw. z art. 2 pkt 4).

6. Zlecenie udzielenia poręczenia przez bank. Banki udzielają porę-
czeń na zlecenie innych podmiotów (art. 80). Zob. uwagi do tego prze-
pisu.

Treść zlecenia udzielenia poręczenia określa § l ust. l powołanego
zarządzenia Komisji Nadzoru Bankowego nr 4/98 z 30 czerwca 1998 r.
Zlecenie powinno zawierać: nazwę (nazwisko) i adres dającego zlece-
nie, podlegającą zabezpieczeniu wierzytelność, zakres uprawnień
i obowiązków banku jako poręczyciela, określenie wierzyciela zabez-
pieczonej wierzytelności, kwotę, do której zapłaty będzie zobowiązany
bank, i termin, z którego upływem obowiązek zapłaty wygasa, wyso-
kość zobowiązań obciążających dającego zlecenie z tytułu kredytów,
pożyczek oraz uzyskanych gwarancji, poręczeń i akredytyw, nazwę
banku prowadzącego rachunek podstawowy lub bieżący dającego zle-
cenie. Do zlecenia powinny być dołączone dokumenty wymienione w § l
ust. 2 zarządzenia (umowa, z której wynika zabezpieczona wierzytel-
ność, oświadczenie dotyczące sposobu zabezpieczenia wierzytelności
banku o zwrot kwoty zapłaconej wierzycielowi, inne dokumenty po-
zwalające ocenić zdolność kredytową dającego zlecenie).

7. Wierzytelność zabezpieczona poręczeniem. Wierzytelność za-
bezpieczona poręczeniem banku może mieć charakter zarówno pie-
niężny, jak i niepieniężny [odmiennie A. Szpunar, Poręczenie w nowym
prawie bankowym, „Rejent" 1998, nr 6, s. 91]. Gdyby ustawodawca
chciał wyłączyć możliwość zabezpieczenia wierzytelności niepienięż-
nych, art. 84 powinien być sformułowany inaczej. Z komentowanego
przepisu wynika, iż w przypadku zabezpieczenia wierzytelności niepie-
niężnej zobowiązanie banku udzielającego poręczenia ma zawsze cha-
rakter pieniężny.

Bank może udzielić poręczenia za dług już istniejący, jak i dług
przyszły. Do zabezpieczenia przez bank długu przyszłego ma zastoso-
wanie art. 878 k.c. [zob. szerzej A. Szpunar, Poręczenie za dług przy-
szfy,PPH 1996, nr 11, s. 7 i n.].

305

Art. 84 Prawo bankowe

8. Udzielenie poręczenia jako czynność obrotu dewizowego.

Udzielenie poręczenia zobowiązania w walucie obcej przez bank kra-
jowy (rezydenta) na rzecz wierzyciela będącego nierezydentem stanowi
czynność obrotu dewizowego z zagranicą (tzw. obrót gwarancyjny)
zgodnie z art. 2 ust. l pkt 25 ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. Prawo
dewizowe (Dz. U. Nr 160, poz. 1063 ze zm.). Czynnością obrotu dewi-
zowego będzie także poręczenie wierzytelności wyrażonej w walucie
obcej, przysługującej rezydentowi (art. 2 ust. l pkt 10 lit. a pr. dewiz.).
Poręczenia takiego może udzielić bank posiadający upoważnienie Pre-
zesa NBP do dokonywania czynności obrotu dewizowego (art. 99 ust. 1).
Udzielenie poręczenia przez bank nie wymaga uzyskania zezwolenia
dewizowego (argument z art. 4 pkt 3 pr. dewiz.). Jeżeli nierezydentowi
przysługuje wierzytelność w złotych, jej zabezpieczenie poręczeniem
przez bank krajowy (rezydenta) będzie również czynnością obrotu de-
wizowego z zagranicą (art. 2 ust. l pkt 10 lit. a tiret 2 w zw. z pkt. 12
tego artykułu pr. dewiz.).

9. Treść i forma oświadczenia banku. Oświadczenie banku udziela-
jącego poręczenia powinno być złożone pod rygorem nieważności na
piśmie (art. 876 § 2 k.c.), natomiast oświadczenie wierzyciela nie wy-
maga żadnej szczególnej formy. Nie czyni zadość obowiązkowi za-
chowania formy pisemnej złożenie oświadczenia przez bank za pomocą
faksu lub telegraficznie [zob. M. Sychowicz (w:) Komentarz do kodek-
su cywilnego. Księga trzecia. Zobowiązania, t. II, s. 556]. Wymóg for-
my pisemnej spełnia oświadczenie woli złożone za pomocą elektro-
nicznego nośnika informacji, jeżeli zostały spełnione wymagania okre-
ślone w art. 7.

Treść oświadczenia banku reguluje § 3 ust. l zarządzenia nr 4/98
Komisji Nadzoru Bankowego z dnia 30 czerwca 1998 r. Powinno ono
określać: zabezpieczoną poręczeniem wierzytelność, kwotę i walutę,
w jakiej będzie wykonane zobowiązanie banku, warunki, od których
uzależniona jest ewentualnie zapłata przez bank, i dokumenty stwier-
dzające ich spełnienie.

W oświadczeniu bank może zastrzec termin, z którego upływem
wygasa jego odpowiedzialność za wykonanie zobowiązania (§3 ust. 2
pkt 2 powołanego zarządzenia).

306

Gwarancje bankowe, poręczenia i akredytywy Art. 84

10. Odpowiedzialność banku udzielającego poręczenia. Bank, który
    udzielił poręczenia, odpowiada wobec wierzyciela za wykonanie za-
    bezpieczonego zobowiązania jak współdłużnik solidarny, o ile umowa
    nie stanowi inaczej (art. 881 k.c.). Zobowiązanie poręczyciela ma cha-
    rakter akcesoryjny w stosunku do zobowiązania dłużnika głównego
    (zob. jednak uwagi w pkt. 11 i 13). W konsekwencji nieważność za-
    bezpieczonego zobowiązania pociąga za sobą nieważność poręczenia.
    Akcesoryjność poręczenia wyraża się także w tym, że o zakresie zobo-
    wiązania poręczyciela decyduje w zasadzie zakres zobowiązania dłuż-
    nika głównego (art. 879 § l k.c.), chyba że w umowie poręczenia od-
    powiedzialność poręczyciela została ograniczona do określonej mak-
    symalnie kwoty. Z § l ust. l pkt 5 i § 3 ust. l zarządzenia Komisji
    Nadzoru Bankowego nr 4/98 z dnia 30 czerwca 1998 r. zdaje się wyni-
    kać, iż wysokość zobowiązania banku z tytułu poręczenia powinna być
    określona w oświadczeniu składanym przez bank wierzycielowi. Bank
    może podnosić wobec wierzyciela wszelkie zarzuty, które przysługują
    dłużnikowi zabezpieczonej wierzytelności, w tym zarzut przedawnienia
    roszczenia wierzyciela wynikającego z zabezpieczonej wierzytelności
    oraz potrącenia wierzytelności przysługującej dłużnikowi do wierzy-
    ciela (art. 883 § l k.c.). Jeżeli po zawarciu umowy poręczenia nastąpiła
    śmierć dłużnika, bank jako poręczyciel nie może jednak powoływać się
    na ograniczoną odpowiedzialność spadkobierców dłużnika (art. 883 § 3
    k.c.). Więcej na temat akcesoryjności zobowiązania poręczyciela zob.
    A. Szpunar, O zasadzie akcesoryjności poręczenia, „Palestra" 1992,
    z. ll-12,s. 22 i n.

11. Zawarcie układu przez dłużnika zabezpieczonej poręczeniem
    wierzytelności. W razie zawarcia przez dłużnika głównego układu,
    obejmującego również zabezpieczoną poręczeniem wierzytelność, po-
    ręczyciel nie może się powoływać wobec wierzyciela na treść tego
    układu. Zmniejszenie długu lub odroczenie terminu jego spłaty nie
    mają wpływu na zakres odpowiedzialności poręczyciela (art. 68 pr. ukł.
    i art. 194 § 2 pr. upadł.). Por. wyrok SA w Warszawie z dnia 11 grudnia
    1996 r., I ACr 985/96, OSP 1998, z. 2, poz. 38 z glosą A. Szpunara.

12. Poręczenie udzielone pod wpływem błędu. Zgodnie z tezą
    uchwały 7 sędziów SN z dnia 30 września 1996 r. (III CZP 85/96, OSP

307

Art. 84 Prawo bankowe

1997, z. 7-8, poz. 139 z glosą B. Lewaszkiewicz-Petrykowskiej oraz
z glosą M. Bączyka, „Prawo Bankowe" 1997, nr l, s. 87 i n.) poręczy-
ciel nie może uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia
woli z powodu błędu wywołanego podstępnie przez dłużnika co do
jego wypłacalności w dacie poręczenia. Zgodnie z wyrokiem SN z dnia
10 października 2000 r. (V CKN 98/00, OSN 2001, nr 6, poz. 88) porę-
czyciel wekslowy może natomiast uchylić się od skutków prawnych
udzielonego poręczenia, jeżeli działał pod wpływem błędu wywołanego
podstępnie przez remitenta.

13. Poręczenie wekslowe i czekowe. Bank może udzielić również
poręczenia wekslowego i czekowego (znaczenie poręczenia czekowego
jest jednak w praktyce minimalne). Oświadczenie banku powinno być
złożone na wekslu lub na dołączonym do niego przedłużku oraz wska-
zywać, za kogo je udzielono (art. 31 pr. weksl.). Odpowiedzialność
poręczyciela wekslowego jest znacznie surowsza niż w przypadku
udzielenia poręczenia według przepisów kodeksu cywilnego. Przede
wszystkim nieważność zobowiązania osoby, za którą udzielono poręczenia
wekslowego, nie ma wpływu na ważność zobowiązania poręczyciela
(art. 32 pr. weksl.). Jest to konsekwencja obowiązującej w prawie we-
kslowym zasady samodzielności podpisów znajdujących się na wekslu
(por. art. 7 pr. weksl.). W nauce i orzecznictwie przyjmuje się, iż zo-
bowiązanie poręczyciela wekslowego ma charakter abstrakcyjny [por.
A. Szpunar, Zabezpieczenia osobiste wierzytelności, s. 203; oraz uza-
sadnienie uchwały SN z dnia 31 maja 1994 r., III CZP 75/94, OSP
1995, z. 2, poz. 33; co do różnic między poręczeniem wekslowym
a poręczeniem według kodeksu cywilnego zob. A. Szpunar, Zabezpie-
czenia osobiste..., s. 203-204].

Sąd Najwyższy w powołanej wyżej uchwale z dnia 31 maja 1994 r.
przyjął, iż błąd poręczyciela wekslowego co do osoby wystawcy we-
ksla własnego in blanco nie zwalnia poręczyciela od odpowiedzialności
wekslowej [zob. także glosę A. Szpunara do tej uchwały, OSP 1995,
z. 2, s. 74 i n.].

14. Wykładnia poręczenia wekslowego. Za kontrowersyjny należy
uznać pogląd SN wyrażony w wyroku z dnia 19 grudnia 1994 r. (I CRN
147/94, OSP 1995, z. 7-8, poz. 167), zgodnie z którym klauzuli porę-
czenia za trasata zamieszczonej na wekslu własnym nie można trakto-

308

Gwarancje bankowe, poręczenia i akredytywy Art. 85

wać jako poręczenia za osobę niezobowiązaną. Zdaniem Sądu Najwyż-
szego formalizm zobowiązania poręczyciela wekslowego nie wyklucza
możliwości wykładni zawartych w wekslu sformułowań i uznania po-
ręczenia - mimo mylnego określenia osoby, za którą go udzielono - za
skuteczne, jako poręczenia danego za wystawcę weksla własnego [zob.
krytyczne uwagi do tego orzeczenia zawarte w glosach A. Szpunara,
OSP 1995, z. 7-8, s. 368-370 oraz F. Zedlera, PiP 1995, z. 5, s. 114-116].

15. Potwierdzenie poręczenia (odesłanie). Bank może potwierdzić
    zobowiązanie innego banku z tytułu udzielonego poręczenia (art. 83
    ust. 2). Zob. uwagi do art. 83.

16. Skutki wykonania zobowiązania przez bank udzielający porę-
    czenia. W razie wykonania zobowiązania przez bank z tytułu poręcze-
    nia zabezpieczona wierzytelność nie wygasa, lecz bank wstępuje
    wprawa zaspokojonego wierzyciela do wysokości dokonanej zapłaty
    (art. 518 § l pkt l k.c.). W związku z zapłatą na rzecz wierzyciela za-
    bezpieczonej poręczeniem wierzytelności bankowi przysługuje także
    roszczenie do dającego zlecenie o zwrot wydatkowanej kwoty na pod-
    stawie art. 742 k.c.

17. Przedawnienie roszczenia przeciwko bankowi (odesłanie). Co do

przedawnienia roszczenia wierzyciela przeciwko bankowi, który udzie-
lił poręczenia, zob. uwagi do art. 87.

18. Poręczenia na rzecz banków. Prawo bankowe nie reguluje udzie-
lania poręczeń na rzecz banków. Do poręczeń tych mają więc zastoso-
wanie przepisy kodeksu cywilnego [w tej kwestii zob. uwagi M. Bą-
czyka, Poręczenie w świetle przepisów..., s. 62 i 64 oraz J. Krzyżewski,
Poręczenie długu wobec banku, „Prawo Bankowe" 1998, nr 2, s. 69
i n.]. W ustawie brak jest również odpowiednika art. 44 pr. bank.
z 1989 r. Należy zatem przyjąć, iż dający bankowi zlecenie udzielenia
kredytu innej osobie będzie odpowiadał za jego zwrot jako poręczyciel,
jeżeli zobowiązał się do tego w umowie zawartej z bankiem.

Art. 85

1. Bank, działając na zlecenie klienta, ale we własnym imieniu
(bank otwierający akredytywę), może zobowiązać się pisemnie wo-

309

Art. 85 Prawo bankowe

bęc osoby trzeciej (beneficjenta), że dokona zapłaty beneficjentowi
akredytywy ustalonej kwoty pieniężnej, po spełnieniu przez benefi-
cjenta wszystkich warunków określonych w akredytywie (akredy-
tywa dokumentowa).

2. Akredytywa dokumentowa musi w szczególności zawierać:
   nazwę i adres zleceniodawcy i beneficjenta, kwotę i walutę akredy-
   tywy, termin ważności akredytywy oraz opis dokumentów, po któ-
   rych przedstawieniu beneficjent jest uprawniony do żądania wypła-
   ty w ramach akredytywy.

3. Zobowiązanie banku otwierającego staje się wymagalne
   z chwilą przedstawienia przez beneficjenta dokumentów zgodnie
   z warunkami akredytywy.

4. Przepisy ust. 1-3 stosuje się odpowiednio do akredytyw za-
   bezpieczających.

1. Przepisy regulujące akredytywę dokumentową i pieniężną.

W art. 85 i 86 zamieszczona została częściowa regulacja instytucji
akredytywy, a ściślej dwóch jej rodzajów: akredytywy dokumentowej
(art. 85) i akredytywy pieniężnej (art. 86). Do akredytywy odnoszą się
także inne przepisy Prawa bankowego: art. 5 ust. l pkt 4, art. 87,
art. 159 ust. l pkt l oraz art. 161 pkt 2 lit c. W zakresie nieuregulowa-
nym w Prawie bankowym do akredytyw otwieranych przez banki nale-
ży stosować przepisy kodeksu cywilnego (w szczególności przepisy
części ogólnej i części ogólnej zobowiązań). Istotną rolę odgrywać
mogą także wykształcone w praktyce bankowej zwyczaje (art. 56 k.c.),
zwłaszcza wykształcone w obrocie międzynarodowym (zob. uwagi
w punkcie następnym).

2. Regulacje międzynarodowe dotyczące akredytywy dokumento-
wej. Akredytywa dokumentowa (documentary letter ofcredit, le credit
documentaire, das Dokumentenakkreditiv) występuje przede wszystkim
w obrocie międzynarodowym jako jedna z form rozliczeń pieniężnych
z tytułu transakcji handlowych. Dlatego już w połowie lat 20. ubiegłego
wieku w niektórych krajach europejskich podjęto wysiłki w celu stan-
daryzacji tej formy rozliczeń. Zwieńczeniem tych starań było przyjęcie
przez Międzynarodową Izbę Handlową w Paryżu (MIH) na kongresie
w Wiedniu w 1933 r. pierwszej wersji Jednolitych zwyczajów i praktyk
dotyczących akredytywy dokumentowej (zwanych dalej w skrócie Jed-

310

Gwarancje bankowe, poręczenia i akredytywy Art. 85

nolitymi zwyczajami). Aktualnie obowiązująca ich wersja pochodzi
z 1993 r. [publikacja MIH nr 500, przekład polski: B. Andrzejuk, Ope-
racje dokumentowe (w transakcjach handlu zagranicznego). Akredyty-
wa dokumentowa, s. 93 i n.]. Jednolite zwyczaje nie mają charakteru
normatywnego, lecz muszą być traktowane jako ogólne warunki umów
[por. F. Graf von Westphalen, AGB-rechtliche Erwagungen zu den
neuen Einheithchen Richlinien und Gebrduchen fur Dokumenten-
Akkreditive - Revision 1993, RIW 1994, Heft 6, s. 454-455; odmiennie
R. A. Schiitze, Das Dokumentenakkreditiv im Internationalen Handels-
verkehr, s. 54, który uważa je za szczególnego rodzaju przepisy
prawne]. Zgodnie z art. l Jednolitych zwyczajów stosuje się je do
wszystkich akredytyw dokumentowych (włączając w to akredytywy
zabezpieczające), jeżeli zostały powołane w dokumencie akredytywy.
Ponieważ w praktyce międzynarodowej Jednolite zwyczaje są po-
wszechnie stosowane, w literaturze wyrażony został pogląd, że należy
je stosować także wówczas, gdy bank nie wskazał na nie w oświadcze-
niu o otwarciu akredytywy, pod warunkiem że beneficjent akredytywy
nie sprzeciwił się ich wyłączeniu [F. Graf von Westphalen, AGB-
rechtliche Erwagungen.., s. 455]. Stanowisko to budzi jednak zastrze-
żenia [zob. A. Gremlik, Regulacje i charakter prawny akredytywy,
„Prawo Bankowe" 2000, nr 7-8, s. 133].

Gwarancji bankowych i akredytyw zabezpieczających w obrocie
międzynarodowym dotyczy także przyjęta przez Komisję Międzynaro-
dowego Prawa Handlowego Narodów Zjednoczonych (UNCITRAL)
w dniu 11 grudnia 1995 r. (rezolucja nr 50/48) konwencja w sprawie
gwarancji bankowych płatnych na żądanie i akredytyw zabezpieczają-
cych {United Nations Convention on Independent Guarantees and
Stand-By Letter ofCredit). Zob. uwagę w pkt. 27 do art. 80.

W odniesieniu do akredytywy zabezpieczającej (standby) Między-
narodowa Izba Handlowa przyjęła w 1998 r. „Międzynarodowe prakty-
ki dotyczące akredytywy standby [ogłoszone jako publikacja MIH
nr 590, zwane także ISP 98; tekst angielski wraz z polskim tłumacze-
niem zamieszczają B. Andrzejuk, I. Heropolitańska, Gwarancje, porę-
czenia, avale i akredytywy standby, s. 399^477], zalecając ich stosowa-
nie przez banki od l stycznia 1999 r. [szerzej zob. M.-C. Guinot, Regles
et praątiąues internationales relatives aux standby - RPIS 1998, JBLJ
2000, nr 3, s. 271 i n.]. Powinny być traktowane - podobnie jak Jedno-

311

Art. 85 Prawo bankowe

lite zwyczaje i praktyki dotyczące akredytywy dokumentowej - jako
ogólne warunki umów [tak J. Nielsen, Internationale Bankgarantie,
Akkreditiv und anglo-amerikanisches Standby nach Inkrafttreten der
ISP 98, cz. I WM 1999, nr 40, s. 2011]. Mimo wątpliwości, wynikają-
cych z niezbyt precyzyjnych i jasnych sformułowań postanowień 1.01
lit.a i 1.02 lit. a, ISP 98 należy stosować, jeżeli w treści akredytywy
zawarte zostało odpowiednie odesłanie [tak M. Hass, Probleme der
„International Standby Pactices ISP 98" im Zusammenhang mit deut-
schem Recht, ZBB 1999, nr 5, s. 303-304].

3. Pojęcie akredytywy dokumentowej. Przepis art. 85 ust. l defi-
niuje akredytywę dokumentową jako pisemne zobowiązanie banku
otwierającego akredytywę, wobec beneficjenta do zapłaty na jego rzecz
ustalonej kwoty pieniężnej, po spełnieniu przez niego wszystkich wa-
runków określonych w dokumencie akredytywy. Przez warunki, od
których spełnienia uzależniona jest zapłata przez bank otwierający
akredytywę na rzecz jej beneficjenta, należy rozumieć dokumenty od-
powiadające co do swojej liczby, treści i formy wymaganiom określo-
nym w oświadczeniu banku o otwarciu akredytywy.

Chociaż art. 85 ust. l o tym nie wspomina, należy uznać za dopusz-
czalne - mając na uwadze wykształconą w obrocie międzynarodowym
praktykę - otwarcie akredytywy dokumentowej, w której zobowiązanie
banku będzie polegało na dokonaniu akceptu weksli ciągnionych przez
beneficjenta, udzieleniu poręczenia wekslowego za beneficjenta bądź
skupu weksli od beneficjenta bez prawa regresu (por. art. 2 Jednolitych
zwyczajów). Z tego powodu definicja akredytywy dokumentowej
w komentowanym przepisie jest zbyt wąska.

Akredytywą bywa także nazywany dokument zawierający oświad-
czenie banku o otwarciu akredytywy (w tym znaczeniu - jak się zdaje -
termin ten został użyty w końcowej części art. 85 ust. 1) lub stosunek
prawny łączący bank z beneficjentem akredytywy.

4. Stosunki prawne powstające w związku z otwarciem akredyty-
wy. W akredytywie da się wyróżnić co najmniej trzy stosunki prawne:
stosunek prawny łączący zleceniodawcę (akredytujący) z bankiem
otwierającym akredytywę (akredytat), stosunek łączący bank z benefi-
cjentem akredytywy (akredytowany) oraz zleceniodawcę z beneficjen-
tem. Gdy w realizacji akredytywy uczestniczy bank pośredniczący (co

312

Gwarancje bankowe, poręczenia i akredytywy Art. 85

w obrocie międzynarodowym jest regułą) pojawia się ponadto czwarty
stosunek prawny między bankiem otwierającym akredytywę i tzw.
bankiem pośredniczącym. Bank pośredniczący może działać w imieniu
i na rzecz banku otwierającego akredytywę, nie będąc jednak sam zo-
bowiązany do spełnienia świadczenia na rzecz beneficjenta (tzw. akre-
dytywa niepotwierdzona). Jego rola może polegać jedynie na przekaza-
niu beneficjentowi oświadczenia banku otwierającego akredytywę (tzw.
bank awizujący), może on także przyjąć od beneficjenta dokumenty
i dokonać na jego rzecz zapłaty albo spełnić inne świadczenie określo-
ne w treści akredytywy (tzw. bank negocjujący).

Bank pośredniczący może także potwierdzić akredytywę (zob. niżej
uwagi w pkt. 31), stając się dłużnikiem beneficjenta akredytywy (tzw.
akredytywa potwierdzona).

5. Charakter prawny akredytywy dokumentowej. Charakter praw-
ny akredytywy dokumentowej jest przedmiotem kontrowersji w literaturze
[por. G. Liicke, Das Dokumentenakkreditiv in Deutschland, Frankreich
und Schweiz. Eine rechtsvergleischende Darstellung, s. 22 i n.].

Według dominującego w nauce polskiej poglądu akredytywę należy
uważać za odmianę przekazu [por. S. Grzybowski (w:) System prawa
cywilnego. Zobowiązania - część szczegółowa s. 750; A. Szpunar, Za-
bezpieczenia osobiste wierzytelności s. 271; M. Bączyk, Odpowiedzial-
ność umowna banku w prawie polskim, s. 162; J. Pisuliński, Przepro-
wadzanie rozliczeń pieniężnych przez banki, „Prawo Bankowe" 1995,
nr 3, s. 68, T. Narożny, Czynności kredytowe banku..., s. 157]. Kon-
strukcja przekazu wyjaśnia także relację między bankiem otwierającym
akredytywę, bankiem pośredniczącym (potwierdzającym akredytywę
lub negocjującym) i beneficjentem akredytywy. Dochodzi w takim
przypadku do udzielenia tzw. podprzekazu. Przekazującym świadczenie
jest bank otwierający akredytywę, bank pośredniczący jest przekazanym,
zaś beneficjent akredytywy odbiorcą przekazu. Spełnienie świadczenia
przez bank pośredniczący, który potwierdził akredytywę, prowadzić
będzie do wykonania zobowiązań w aż 5 stosunkach prawnych (między
beneficjentem akredytywy i zleceniodawcą, zleceniodawcą i bankiem
otwierającym akredytywę, bankiem otwierającym akredytywę i benefi-
cjentem, bankiem otwierającym akredytywę i bankiem potwierdzają-
cym, bankiem potwierdzającym i beneficjentem akredytywy).

313

Art. 85 Prawo bankowe

Pogląd uznający akredytywę za szczególną postać przekazu prze-
waża także w literaturze austriackiej i szwajcarskiej [zob. w prawie
austriackim P. Avancini (w:) P. Avancini, G. Iro, H. Kozioł, Ósterrei-
chisches Bankvertargsrecht, Bd. 2, s. 400 nb. 4/84 i autorzy powołani
w przypisie 206, odmiennie E. Schinnerer, P. Avancini, Bankvertrage,
Teil III, s. 134 i n.; w prawie szwajcarskim D. Guggenheim, Die
Yertrdge der schweizerischen Bankpraxis, s. 173, E. Buchner, Obliga-
tionenrecht. Besonderer Teil, s. 271].

Co do krytyki koncepcji opierającej akredytywę na konstrukcji
przekazu zob. J. Pisuliński, Akredytywa (w:) Encyklopedia Prawa Ban-
kowego, pkt. 20-21 oraz A. Stangret, Charakter prawny stosunku akre-
dytywy, s. 297 i n.

6. Funkcja akredytywy dokumentowej. Akredytywa dokumentowa
pełni funkcję płatniczą i zabezpieczającą. Beneficjent akredytywy uzy-
skuje bowiem dodatkowego dłużnika w osobie banku otwierającego
akredytywę, przy czym zgodnie z umową łączącą go ze zleceniodawcą
akredytywy obowiązany jest dochodzić zapłaty w pierwszej kolejności
od banku otwierającego akredytywę.

Funkcję wyłącznie zabezpieczającą pełni natomiast wykształcona
w praktyce międzynarodowej (zwłaszcza banków amerykańskich)
akredytywa standby [szerzej na ten temat zob. M.R. Richter, Standby
Letter of Credit]. Prawo bankowe ten rodzaj akredytywy określa jako
akredytywę zabezpieczającą (art. 85 ust. 4). Bank otwierający akredy-
tywę zabezpieczającą obowiązany jest do zapłaty na rzecz beneficjenta
tylko w razie wystąpienia określonego zdarzenia (rezultatu). Zapłata
przez bank otwierający akredytywę nie wymaga przy tym z reguły pre-
zentowania jakichkolwiek dokumentów potwierdzających spełnienie
przez beneficjenta świadczenia na rzecz zleceniodawcy (identyfikują-
cych towar), a uzależniona jest jedynie od pisemnego stwierdzenia
beneficjenta, że zleceniodawca akredytywy nie wykonał swojego zo-
bowiązania. Akredytywa zabezpieczająca realizuje zatem te same za-
dania co gwarancja bankowa (zwłaszcza płatnicza).

7. Akredytywa dokumentowa jako czynność bankowa. Zgodnie
z art. 5 ust. l pkt 4 otwieranie akredytyw należy do czynności banko-
wych w ścisłym znaczeniu. Dokonana zmiana nie usuwa jednak całko-

314

Gwarancje bankowe, poręczenia i akredytywy Art. 85

wicie wątpliwości, jakie istniały wcześniej co do możliwości zaliczenia
akredytywy do czynności bankowych [zob. E. Fojcik-Mastalska, Czy
otwarcie akredytywy jest czynnością bankową, „Prawo Bankowe"
2001, nr l, s. 95-96]. Wciąż bowiem ustawa pomija instytucję potwier-
dzenia akredytywy. Traktując akredytywą jako jedną z form rozliczeń
pieniężnych (czemu nie sprzeciwia się obecnie art. 63 ust. 3, który wy-
mienia tylko przykładowo formy rozliczeń bezgotówkowych), za czyn-
ność bankową można również uznać potwierdzenie akredytywy [za
formę rozliczeń bezgotówkowych uważa akredytywę E. Fojcik-
Mastalska, Czy otwarcie akredytywy jest czynnością bankową, s. 96].

8. Dopuszczalność otwierania akredytyw dokumentowych. Z uwa-
gi na ustawowo określony zakres dopuszczalnych czynności akredyty-
wy nie mogą otwierać banki hipoteczne (por. art. 12 i 15 ustawy z dnia
29 sierpnia 1997 r. o listach zastawnych i bankach hipotecznych, Dz. U.
Nr 140, poz. 940 ze zm.) ani przedstawicielstwa banków zagranicznych
(por. art. 42 ust. 4).

Wątpliwości budzi dopuszczalność otwierania akredytywy przez
spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe. Nie są one bowiem
bankami (por. art. 2 ustawy z dnia 14 grudnia 1995 r. o spółdzielczych
kasach oszczędnościowo-kredytowych, Dz. U. z 1996 r. Nr l, poz. 2 ze
zm.), zaś w art. 3 ust. l określającym zakres ich zadań brak jest
wzmianki o otwieraniu akredytywy na zlecenie członków kasy
(w ustawie mowa jest ogólnie o przeprowadzaniu rozliczeń finanso-
wych). Jednakże na podstawie art. 13 ust. 2 w zw. z art. 100 ustawy
z dnia 19 listopada 1999 r. Prawo działalności gospodarczej (Dz. U.
Nr 101, poz. 1178 ze zm.) spółdzielcze kasy oszczędnościowo-
kredytowe mogą przeprowadzać rozliczenia pieniężne związane z pro-
wadzoną działalnością gospodarczą swoich członków. Jeżeli uzna się
akredytywę, zwłaszcza dokumentową, za formę rozliczeń pieniężnych,
to - jeśli taką formę rozliczeń finansowych przewiduje statut kasy -
można bronić poglądu o dopuszczalności otwierania akredytywy na
zlecenie członków kasy.

Podobne wątpliwości pojawiają się w przypadku banków spółdziel-
czych. Ustawa z dnia 7 grudnia 2000 r. o funkcjonowaniu banków
spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających (Dz. U.
Nr 119, poz. 1252) nie reguluje kwestii dopuszczalności otwierania

315

Art. 85 Prawo bankowe

akredytyw przez banki spółdzielcze, chociaż dopuszcza udzielanie
przez nie gwarancji bankowych i poręczeń (art. 6 pkt 5). Skoro banki
spółdzielcze mogą przeprowadzać bankowe rozliczenia pieniężne (art. 6
pkt 3 powołanej ustawy) oraz udzielać gwarancji i poręczeń, uzasad-
nione może być twierdzenie, że mogą one także otwierać akredytywy
i dokonywać ich potwierdzenia. Czynności te mogą wykonywać także
banki zrzeszające (zob. art. 19 ust. l powołanej ustawy).

Dyskusyjne jest także, czy na podstawie art. 52 ust. 4 ustawy z dnia
29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim (Dz. U. Nr 140,
poz. 938 ze zm.) dopuszczalne byłoby otwarcie przez Narodowy Bank
Polski akredytywy w obrocie z zagranicą.

Jeżeli czynności związane z otwieraniem akredytyw mieszczą się
w zakresie zezwolenia udzielonego przez Komisję Nadzoru Bankowe-
go, akredytywy otwierać mogą oddziały banków zagranicznych (art. 40
ust. 4 w związku z art. 41). Otwierać akredytywy będą mogły także
instytucje kredytowe i ich oddziały w Polsce po przyjęciu Polski do
Unii Europejskiej, jeżeli zostaną do tego uprawnione zgodnie z udzie-
lonym zezwoleniem władz nadzorczych państwa macierzystego
(art. 48j i art. 48k ust. 2).

9. Akredytywa dokumentowa jako czynność obrotu dewizowego.

Prawo dewizowe (ustawa z dnia 18 grudnia 1998 r., Dz. U. Nr 160,
poz. 1063 ze zm.) uznaje dokument akredytywy opiewający na waluty
obce za wartość dewizową (art. 2 ust. l pkt 4 lit. a w związku z pkt. 8
tego artykułu), natomiast dokument akredytywy wystawiony na złote
traktowany jest jako krajowy środek płatniczy (art. 2 ust. l pkt 9 pr.
dewiz.). W świetle przepisów Prawa dewizowego otwarcie akredytywy
przez bank krajowy (rezydenta), w której zobowiązuje się on do zapłaty
w walucie obcej na rzecz beneficjenta (będącego rezydentem lub niere-
zydentem), stanowi czynność obrotu dewizowego. Czynnością obrotu
dewizowego będzie też potwierdzenie takiej akredytywy i jej przenie-
sienie. Jeżeli bank krajowy otwiera akredytywę w złotych na rzecz
beneficjenta będącego nierezydentem, to również i w tym przypadku
będzie to czynność obrotu dewizowego (zob. art. 2 ust. l pkt 10 lit. a
tiret 2 pr. dewiz.). Otwarcie akredytywy (potwierdzenie jej) przez bank
krajowy posiadający uprawnienia dewizowe nie wymaga uzyskania
zezwolenia dewizowego (argument z art. 4 pkt 3 pr. dewiz.).

316

Gwarancje bankowe, poręczenia i akredytywy Art. 85

10. Rodzaje akredytyw dokumentowych. Spośród akredytyw uregu-
lowanych w Prawie bankowym zdecydowanie największe znaczenie
ma akredytywa dokumentowa. W praktyce bankowej wykształciło się
w związku z tym kilka jej postaci. Z uwagi na różne kryteria można
wyróżnić:

1. akredytywy gotówkowe, dyskontowe, akceptacyjne, gwarancyj-
   ne (kryterium podziału jest charakter świadczenia banku otwie-
   rającego akredytywę);

2. akredytywy odwołalne i nieodwołalne (kryterium podziału jest
   dopuszczalność odwołania lub zmiany treści akredytywy);

3. akredytywy niepotwierdzone (awizowane, negocjowane) i po-
   twierdzone (kryterium podziału jest rola, którą spełnia bank po-
   średniczący);

4. akredytywy nieprzenośne i przenośne (kryterium podziału jest
   możliwość żądania przez beneficjenta przeniesienia uprawnień
   z akredytywy);

5. akredytywy pokryte z góry, z dołu i rembursowe (kryterium po-
   działu jest sposób zabezpieczenia przez bank otwierający akre-
   dytywę roszczenia banku pośredniczącego z tytułu dokonanej
   przez niego zapłaty).

Oprócz wymienionych postaci akredytyw dokumentowych wystę-
pują jeszcze inne, jak: akredytywa zaliczkowa, akredytywa wiązana
(back-to-back), akredytywa zabezpieczająca (standby), akredytywa
odnawialna (rewolwingowa). Szerzej na temat różnych rodzajów akre-
dytyw dokumentowych zob. M. Dietrich, B. Kulikowski, Akredytywa
dokumentowa w handlu zagranicznym, s. 48-68; B. Andrzejuk, Opera-
cje dokumentowe (w transakcjach handlu zagranicznego). Akredytywa
dokumentowa, s. 18-32, A. Zacharzewski, Akredytywa dokumentowa
jako praktyczny instrument płatniczy w obrocie międzybankowym,
„Palestra" 1997, nr 1-2, s. 62-68.

11. Pojęcie akredytywy zabezpieczającej. Chociaż akredytywa za-
bezpieczająca wykształciła się z akredytywy dokumentowej ustawo-
dawca zdaje się traktować ją jako odrębny rodzaj akredytywy. Wska-
zuje na to odesłanie zawarte w art. 85 ust. 4. Zgodnie z tym przepisem
do akredytywy zabezpieczającej stosować należy odpowiednio przepisy
ust. 1-3 dotyczące akredytywy dokumentowej.

317

Art. 85 Prawo bankowe

Ze względu na swój charakter akredytywa zabezpieczająca zbliżona
jest do gwarancji bankowej [por. A. Zacharzewski, Akredytywa doku-
mentowa..., s. 68, który określa tę akredytywę jako szczególny rodzaj
gwarancji bankowej, podobnie A. Stangret, Charakter prawny stosunku
akredytywy, s. 304-305]. Różnice między tymi dwiema instytucjami
wydają się być drugorzędne i mają raczej charakter techniczny (dotyczą
np. zabezpieczonego ryzyka, rodzajów wymaganych dokumentów,
wzorów oświadczeń składanych przez banki). Wobec ustawowej regu-
lacji gwarancji bankowej zamieszczanie w Prawie bankowym przepisu
dotyczącego akredytywy zabezpieczającej jest zatem zbędne.

12. Rodzaje akredytyw zabezpieczających. Praktyka bankowa wy-
    kształciła - na wzór gwarancji bankowych - również kilka odmian
    akredytyw zabezpieczających w zależności od rodzaju zabezpieczone-
    go nią zobowiązania. Są to: performance standby, advance payment
    standby, bid bond, counter standby, financial standby, direct pay
    standby, insurance standby, commercial standby [szerzej na ich temat
    zob. B. Andrzejuk, I. Heropolitańska, Gwarancje, poręczenia..., s. 336
    i n.].

13. Prawo właściwe dla stosunku akredytywy. Ponieważ akredytywa
    dokumentowa wykorzystywana jest zwłaszcza w obrocie międzynaro-
    dowym, istotne znaczenie ma określenie prawa właściwego dla stosun-
    ków prawnych powstających w związku z otwarciem akredytywy. Je-
    żeli uzna się, że zobowiązanie banku otwierającego akredytywę po-
    wstaje wskutek jednostronnej czynności prawnej, wtedy w braku wybo-
    ru prawa zgodnie z art. 30 p.p.m. do stosunku między bankiem otwie-
    rającym akredytywę a beneflcjentem właściwe będzie prawo państwa,
    w którym miał siedzibę bank otwierający akredytywę. Zdaniem Sądu
    Najwyższego (który zdaje się przyjmować, iż otwarcie akredytywy jest
    wynikiem umowy) do stosunku prawnego powstałego w wyniku otwar-
    cia akredytywy stosować należy normę art. 27 § l pkt 2 p.p.m. (gdyż
    chodzi tu o „usługę", zaś założeniem tego przepisu jest możliwie szero-
    kie poddanie zobowiązań z umów o świadczenie usług prawu państwa,
    w którym w chwili zawarcia umowy ma siedzibę albo miejsce za-
    mieszkania strona mająca spełnić usługę). W braku wyboru prawa wła-
    ściwe dla stosunku między bankiem otwierającym akredytywę a bene-
    flcjentem będzie więc prawo państwa, w którym siedzibę ma bank

318

Gwarancje bankowe, poręczenia i akredytywy Art. 85

(zob. wyrok SN z dnia 22 kwietnia 1999 r., II CKN 204/98, „Prawo
Bankowe" 2000, nr l, s. 47-51 z glosą W. Popiołka, OSP 2000, z. 3,
poz. 43).

Jeżeli akredytywa została otwarta przez oddział banku krajowego
za granicą, właściwym w razie niedokonania wyboru prawa powinno
być prawo miejsca siedziby tego oddziału (art. 27 § 3 p.p.m.). Gdy
akredytywę otworzył oddział banku zagranicznego lub instytucji kre-
dytowej w Polsce, właściwe będzie w braku wyboru prawa prawo pol-
skie.

14. Prawo właściwe dla stosunków podstawowych. Stosunek prawny
między bankiem otwierającym akredytywę a zleceniodawcą w braku
wyboru prawa będzie podlegał prawu państwa, w którym strony miały
siedzibę (miejsce zamieszkania) w chwili zawarcia umowy (art. 26
p.p.m. - odmiennie SN w powołanym wyroku z dnia 22 kwietnia 1999 r.,
według którego uregulowanie zawarte w art. 26 p.p.m. nie ma zastoso-
wania do umów wymienionych w art. 27 § l p.p.m.), a jeżeli nie miały
siedziby (miejsca zamieszkania) w tym samym kraju, wówczas właści-
we będzie miejsce siedziby banku otwierającego akredytywę (art. 27 § l
pkt 2 p.p.m.).

Natomiast o prawie właściwym dla stosunku łączącego bank otwie-
rający akredytywę z bankiem pośredniczącym będzie decydowało -
gdy strony nie dokonały wyboru prawa ani nie mają siedziby w tym
samym państwie w chwili zawarcia umowy - miejsce siedziby banku
pośredniczącego (art. 27 § l pkt 2 p.p.m.). Jeżeli akredytywę otworzył
łub bankiem pośredniczącym był oddział banku krajowego za granicą
albo oddział banku zagranicznego lub instytucji kredytowej w Polsce,
przy określeniu prawa właściwego dla stosunków prawnych między
tym oddziałem a zleceniodawcą lub bankiem otwierającym akredytywę
(gdy oddział banku lub instytucji kredytowej pełnił rolę banku pośred-
niczącego) należy uwzględnić miejsce siedziby oddziału banku lub
instytucji kredytowej (art. 27 § 3 p.p.m.).

15. Zlecenie otwarcia akredytywy. Banki otwierają akredytywy na
zlecenie swoich klientów. Przepisy Prawa bankowego nie określają
treści zlecenia otwarcia akredytywy dokumentowej. W praktyce ban-
kowej przyjęło się wystawianie zlecenia otwarcia akredytywy na for-
mularzach przygotowanych przez banki. Zlecenie powinno zawierać

319

Art. 85 Prawo bankowe

przynajmniej dane, które muszą się znaleźć w treści oświadczenia ban-
ku o otwarciu akredytywy (art. 85 ust. 2). Z reguły banki żądają od
zleceniodawcy określenia: beneficjenta akredytywy; kwoty i waluty
akredytywy (z zastrzeżeniem, że kwota akredytywy może ewentualnie
zostać przekroczona lub niewykorzystana); sposobu spełnienia świad-
czenia przez bank (zapłata, akcept lub skup weksli); rodzaju akredyty-
wy (w tym wskazania banku pośredniczącego i j ego roli oraz możli-
wość przeniesienia akredytywy); terminu ważności akredytywy; ro-
dzaju, ilości i miejsca prezentacji dokumentów przez beneficjenta; na-
zwy i ilości towaru, daty załadunku oraz tzw. bazy dostawy (zgodnie
z regułami INCOTERMS opracowanymi przez Międzynarodową Izbę
Handlową w Paryżu); dopuszczalności częściowej dostawy i przeła-
dunku towaru w trakcie transportu; osoby, która będzie ponosiła koszty
związane z otwarciem i realizacją akredytywy; sposobu zabezpieczenia
wierzytelności banku o zwrot kwoty wypłaconej beneficjentowi (zob.
także art. 5 Jednolitych zwyczajów). Przy oznaczaniu kwoty akredyty-
wy, ilości towaru bądź jego ceny jednostkowej dopuszczalne jest uży-
cie zwrotów „około", „w przybliżeniu" i tym podobnych (por. art. 39
Jednolitych zwyczajów).

Warunki, na jakich ma zostać otwarta akredytywa, określone
w zleceniu, powinny odpowiadać warunkom uzgodnionym przez zle-
ceniodawcę akredytywy i beneficjenta w stosunku waluty (w tzw. klau-
zuli akredytywy).

16. Zawarcie umowy między bankiem a zleceniodawcą. Zlecenie
otwarcia akredytywy stanowi skierowaną do banku ofertę zawarcia
umowy. Może ona zostać przyjęta przez bank w sposób wyraźny lub
dorozumiany. Za dorozumiane przyjęcie oferty zleceniodawcy należy
uważać otwarcie przez bank akredytywy na warunkach przewidzianych
w treści zlecenia (art. 69 k.c.).

Stosunek prawny łączący zleceniodawcę akredytywy i bank otwie-
rający akredytywę oparty może być przede wszystkim na umowie zle-
cenia (art. 734 k.c.; zob. wyrok SN z dnia 22 kwietnia 1999 r., II CKN
204/98, OSP 2000, z. 3, poz. 43). Bank, jako zleceniobiorca, zobowią-
zuje się wobec zleceniodawcy do otwarcia akredytywy na rzecz wska-
zanego beneficjenta i spełnienia świadczenia na warunkach określo-
nych w treści dokumentu akredytywy, zleceniodawca zaś obowiązany

320

Gwarancje bankowe, poręczenia i akredytywy Art. 85

jest do zapłaty bankowi wynagrodzenia (prowizji), a w razie spełnienia
świadczenia na rzecz beneficjenta akredytywy - do zwrotu bankowi
niezbędnych wydatków poniesionych w celu wykonania zlecenia
(art. 742 k.c.). Gdyby zleceniodawca akredytywy nie dysponował od-
powiednią kwotą na pokrycie roszczenia banku otwierającego akredy-
tywę, bank może udzielić mu na ten cel kredytu (art. 69).

W nauce podkreśla się, że zobowiązanie tworzące stosunek pokry-
cia może wynikać także z innej umowy niż umowa zlecenia. Pod rzą-
dami przepisów, które uznawały akredytywę za formę rozliczeń bez-
gotówkowych, wskazywano w szczególności, że stosunek pokrycia
opiera się na umowie rachunku bankowego [por. S. Grzybowski, System
prawa cywilnego, t. III, cz. 2, s. 751]. W takim przypadku spełnienie
świadczenia na rzecz beneficjenta akredytywy następowałoby w ciężar
środków zgromadzonych na rachunku bankowym zleceniodawcy.

Umowa łącząca bank otwierający akredytywę ze zleceniodawcą nie
jest umową na rzecz osoby trzeciej (beneficjenta akredytywy). Zob.
jednak A. Stangret, Charakter prawny stosunku akredytywy, s. 297 i n.,
według której umowa zlecenia otwarcia akredytywy ma charakter
umowy z art. 393 k.c. o skutku słabszym (upoważniającym).

17. Stosunek waluty. Spełnienie świadczenia przez bank otwierający
akredytywę (bank potwierdzający akredytywę) służy z reguły wykona-
niu zobowiązania ciążącego na zleceniodawcy akredytywy. Zobowią-
zanie banku do spełnienia świadczenia określonego w treści akredyty-
wy nie jest jednak zależne od istnienia zobowiązania w stosunku wa-
luty (wskazuje na to art. 87 ust. 2).

Najczęściej między zleceniodawcą i beneficjentem akredytywy
zawierana jest umowa sprzedaży. Stosunek prawny łączący zlecenio-
dawcę i beneficjenta może także wynikać z innego rodzaju umowy, np.
dzieło, o roboty budowlane, przewozu. W przypadku akredytywy za-
bezpieczającej (standby) zabezpieczone nią zobowiązanie ma swoje
źródło najczęściej w umowie kredytu lub innym stosunku prawnym
o charakterze kredytowym. Akredytywa tego typu może także zabez-
pieczać naprawienie szkody wyrządzonej przez zleceniodawcę benefi-
cjentowi wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania umowy.

Umowa między beneficjentem a zleceniodawcą akredytywy po-
winna określać rodzaj akredytywy i warunki, na jakich ma ona zostać

321

Art. 85 Prawo bankowe

ustanowiona. Otwarcie akredytywy może stanowić wówczas warunek
(art. 89 k.c.), od którego uzależnione jest dojście do skutku umowy
tworzącej stosunek waluty (warunek zawieszający). Częściej jednak
niewykonanie przez zleceniodawcę akredytywy (np. kupującego) zo-
bowiązania otwarcia akredytywy będzie uprawniało beneficjenta do
powstrzymania się ze spełnieniem własnego świadczenia na rzecz zle-
ceniodawcy, a w razie zwłoki może nawet stanowić podstawę do odstą-
pienia od umowy (zob. art. 491 k.c.) i dochodzenia od zleceniodawcy
naprawienia poniesionej wskutek tego szkody [stanowisko takie zaj-
muje zwłaszcza orzecznictwo francuskie; por. J. Stoufflet, Credu
documentaire, Juris-Classeur 1999, nr 5, s. 6, uwaga 26].

18. Stosunek między bankiem otwierającym akredytywę i bankiem
    pośredniczącym. Stosunek prawny łączący bank otwierający akredy-
    tywę z bankiem pośredniczącym oparty jest na umowie zlecenia
    (art. 734 k.c.) lub umowie do zlecenia podobnej (art. 750 k.c.). Zależy
    to od treści obowiązków banku pośredniczącego. Jeżeli bank pośredni-
    czący ma potwierdzić akredytywę bądź dokonać zapłaty za prezento-
    wane przez beneficjenta dokumenty albo skupić ciągnione przez niego
    weksle, wówczas umowę między bankiem otwierającym akredytywę
    i bankiem pośredniczącym należy kwalifikować jako umowę zlecenia.
    Jeżeli natomiast rola banku pośredniczącego będzie polegała jedynie na
    przekazaniu beneficjentowi dokumentu akredytywy i przesłaniu do
    banku otwierającego akredytywę dokumentów otrzymanych od benefi-
    cjenta, wtedy umowę łączącą bank otwierający akredytywę i bank po-
    średniczący można uznać za umowę o świadczenie usług, do której
    odpowiednio stosować należy przepisy o umowie zlecenia (art. 750
    k.c.).

19. Niezależność stosunku między bankiem otwierającym akredy-
    tywę a bankiem pośredniczącym. Banku pośredniczącego nie łączy
    żaden stosunek prawny ze zleceniodawcą akredytywy. Jeżeli bank po-
    średniczący nie potwierdził akredytywy, również beneficjentowi nie
    przysługuje żadne roszczenie do banku pośredniczącego. Natomiast
    w przypadku potwierdzenia akredytywy, oprócz roszczenia do banku
    otwierającego akredytywę, beneficjent uzyskuje roszczenie do banku
    potwierdzającego akredytywę.

322

Gwarancje bankowe, poręczenia i akredytywy Art. 85

20. Otwarcie akredytywy. Zgodnie z art. 85 ust. l otwarcie akredyty-
wy następuje przez pisemne oświadczenie banku złożone beneficjento-
wi akredytywy. Jest to forma zastrzeżona jedynie dla celów dowodo-
wych (art. 74 k.c.). Oświadczenie banku zamiast na piśmie może zostać
złożone za pomocą elektronicznych nośników informacji, jeżeli nastąpi
to zgodnie z wymaganiami art. 7 (zob. także art. 5 ust. 2 ustawy z dnia
18 września 2001 r. o podpisie elektronicznym, Dz. U. Nr 130, poz. 1450).

W art. 85 ust. 2 określona została minimalną treść oświadczenia
o otwarciu akredytywy. Powinno ono zawierać: nazwę i adres zlece-
niodawcy oraz beneficjenta akredytywy, kwotę i walutę akredytywy,
termin ważności akredytywy, opis dokumentów, od przedstawienia
których uzależnione jest spełnienie świadczenia przez beneficjenta.
Oświadczenie muszą podpisać osoby upoważnione do reprezentowania
banku.

W praktyce treść oświadczenia banku o otwarciu akredytywy jest
znacznie bardziej szczegółowa [zob. A. Zacharzewski, Akredytywa
dokumentowa..., s. 61-62]. Warunki, na jakich zostaje otwarta akredy-
tywa, powinny odpowiadać warunkom określonym w treści zlecenia.

21. Charakter otwarcia akredytywy. Sporne może być, czy otwarcie
akredytywy jest jednostronną czynnością prawną banku czy też umową
[za umownym charakterem tej czynności opowiedział się Sąd Najwyż-
szy w wyroku z dnia 22 kwietnia 1999 r., II CKN 204/98, OSP 2000,
z. 3, poz. 43 z glosą W. Popiołka, a także A. Stangret, Charakter praw-
ny stosunku akredytywy, s. 298-299]. Artykuł 85 nie daje na to pytanie
odpowiedzi. Jeżeli uzna się zlecenie otwarcia akredytywy za przekaz,
wówczas otwarcie akredytywy powinno być traktowane jako przyjęcie
przekazu. Bank (przekazany) składałby zatem beneficjentowi (odbiorcy
przekazu) oświadczenie woli o przyjęciu przekazu będące jednostronną
czynnością prawną (art. 921² § l k.c.).

Na gruncie koncepcji uważającej otwarcie akredytywy za umowę
oświadczenie banku o otwarciu akredytywy należałoby traktować jako
ofertę, która może zostać przyjęta przez beneficjenta w sposób wyraźny
lub dorozumiany (przez żądanie zapłaty skierowane do banku).

22. Rozbieżność między treścią akredytywy a zleceniem jej otwar-
cia. Prawo bankowe, inaczej niż przy gwarancji bankowej, nie roz-
strzyga kwestii skutków rozbieżności między treścią zlecenia a treścią

323

r

Art. 85 Prawo bankowe

oświadczenia banku o otwarciu akredytywy (np. przekroczenia kwoty,
na którą akredytywa miała zostać otwarta, różnego określenia rodzaju
lub ilości wymaganych dokumentów).

Oparcie akredytywy dokumentowej na konstrukcji przekazu powo-
duje, że w takim przypadku oświadczenie banku o otwarciu akredyty-
wy (jako przyjęcie przekazu) byłoby bezskuteczne. Jednakże można by
je potraktować jako gwarancję udzieloną przez bank beneficjentowi
akredytywy (art. 82 ust. 2). Za taką konwersją przemawia podobień-
stwo między gwarancją bankową a akredytywą dokumentową.

23. Wykładnia oświadczenia banku otwierającego akredytywę.

Treść oświadczenia banku otwierającego akredytywę powinna być
ustalona zgodnie z zasadami wykładni określononymi w art. 65 k.c.
Przy wykładni oświadczenia banku (zwłaszcza w zakresie wymaganych
dokumentów) nie należy jednak dokonywać jedynie z punktu widzenia
zasad przyjętych w praktyce bankowej (zob. art. 20 i 21 Jednolitych
zwyczajów), ale uwzględniać trzeba także okoliczności dotyczące sto-
sunku waluty (między beneficjentem akredytywy a zleceniodawcą),
wynikające z dokumentów przedstawionych wraz z żądaniem zapłaty
[w kwestii wykładni zob. T. Koller, Ch. Kissling, Anweisung und Do-
kumentenakkreditiv im Zahlungsverkerh, (w:) Rechtliche Probleme
Zahlungsverkehrs, s. 102 i n.]

24. Abstrakcyjność zobowiązania banku otwierającego akredyty-
    wę. Na skutek otwarcia akredytywy między beneficjentem a bankiem
    powstaje stosunek zobowiązaniowy. Zobowiązanie banku ma charakter
    abstrakcyjny (por. art. 3 Jednolitych zwyczajów i punkt 1.06 lit. c ISP
    98). Nie jest ono uzależnione od istnienia stosunków prawnych łączą-
    cych zleceniodawcę z bankiem (stosunek pokrycia) ani z beneficjentem
    akredytywy (stosunek waluty). Bank nie może w zasadzie powoływać
    się wobec beneficjenta akredytywy na zarzuty wynikające z tych sto-
    sunków prawnych (zob. niżej uwagi w pkt. 30).

25. Skutki zapłaty przez bank otwierający akredytywę. Na skutek
    otwarcia akredytywy zobowiązanie zleceniodawcy wobec beneficjenta
    nie zostaje umorzone (art. 921⁵ k.c.). Do wygaśnięcia zobowiązania
    zleceniodawcy dochodzi dopiero w wyniku zapłaty dokonanej przez
    bank na rzecz beneficjenta akredytywy. Bank nie nabywa na podstawie

324

Gwarancje bankowe, poręczenia i akredytywy Art. 85

art. 518 k.c. spłaconej wierzytelności do zleceniodawcy (aktualne pozo-
stają tu uwagi dotyczące gwarancji bankowej).

26. Zmiana treści akredytywy. Ustawa nie reguluje sprawy zmiany
    treści stosunku akredytywy. Należy uznać, że bank może tego dokonać
    tylko za zgodą beneficjenta (przedłożenie przez beneficjenta doku-
    mentów odpowiadających nowej treści akredytywy można uważać za
    wyrażenie zgody na dokonaną zmianą). Zob. art. 9 lit. d Jednolitych
    zwyczajów i punkt 1.06. lit. b ISP 98. W razie potwierdzenia akredyty-
    wy zmiana treści stosunku akredytywy przez bank otwierający akredy-
    tywę nie ma wpływu na skuteczność i zakres zobowiązania banku po-
    twierdzającego, jeżeli nie wyraził swojej zgody na taką zmianę.

27. Wymagalność roszczenia przeciwko bankowi otwierającemu
    akredytywę. Zgodnie z art. 85 ust. 3 zobowiązanie banku otwierające-
    go akredytywę staje się wymagalne z chwilą przedstawienia przez be-
    neficjenta dokumentów zgodnych z warunkami akredytywy. Powinny
    one być dołączone do żądania zapłaty kwoty akredytywy. Przedstawie-
    nie przez beneficjenta samych dokumentów należy jednak uznać za
    równoznaczne z żądaniem zapłaty przez bank.

Żądanie zapłaty oraz niezbędne dokumenty powinny zostać złożone
przed upływem terminu oraz w miejscu określonym w oświadczeniu
o otwarciu akredytywy (por. art. 42 lit. b Jednolitych zwyczajów oraz
punkt 3.01 ISP 98). Data wystawienia dokumentów nie może być póź-
niejsza niż data ich prezentacji (zob. punkt 4.06 ISP 98), może nato-
miast być wcześniejsza niż data otwarcia akredytywy (zob. art. 22 Jed-
nolitych zwyczajów). W odniesieniu do dokumentów transportowych
wymaga się, aby ich prezentacja nastąpiła w określonym czasie od daty
wysyłki towaru (zgodnie z art. 43 Jednolitych zwyczajów dokumenty
powinny być przedstawione w ciągu 21 dni od daty wysyłki, jeżeli nie
ustalono innego terminu).

Z uwagi na potrzebę ochrony interesów zleceniodawcy bank otwie-
rający akredytywę powinien go zawiadomić o prezentacji dokumentów
(zob. jednak odmienne uregulowanie w punkcie 3.10 ISP 98). Tylko
bowiem zleceniodawca akredytywy może dysponować dowodami po-
twierdzającymi, że żądanie zapłaty przez beneficjenta akredytywy sta-
nowi nadużycie prawa.

325

Art. 85 Prawo bankowe

Ponieważ po upływie terminu ważności akredytywy zobowiązanie
banku do zapłaty na rzecz beneficjenta wygasa (art. 116 § 2 k.c.; zob.
jednak art. 44 Jednolitych zwyczajów przewidujący przedłużenie ter-
minu), dokumenty złożone po tym terminie powinny zostać zwrócone
beneficjantowi.

28. Kontrola prezentowanych dokumentów. Bank otwierający akre-
dytywę (ewentualnie bank pośredniczący) obowiązany jest do spraw-
dzenia prezentowanych dokumentów z należytą starannością (z uwzględ-
nieniem zawodowego charakteru prowadzonej działalności - art. 355
§ 2 k.c.). Kontrola dokumentów dokonywana jest według ich cech ze-
wnętrznych. Bank nie ma obowiązku kontroli prawdziwości okoliczno-
ści stwierdzonych w dokumentach (art. 13 lit. a Jednolitych zwyczajów
i punkt 4.01 lit. b ISP 98). Dokumenty, które nie były wymagane zgod-
nie z treścią oświadczenia o otwarciu akredytywy, nie podlegają bada-
niu. Mogą one zostać zwrócone beneficjentowi lub przekazane zlece-
niodawcy.

Zgodnie z art. 13 lit. b Jednolitych zwyczajów bank powinien do-
konać sprawdzenia dokumentów w terminie nie przekraczającym 7 dni
bankowych (roboczych). Według punktu 5.01 lit. a ISP 98 bank otwie-
rający akredytywę (bank pośredniczący) powinien zawiadomić benefi-
cjenta o niezgodności przedstawionych dokumentów z warunkami
akredytywy w rozsądnym terminie (w zasadzie w ciągu 3 dni robo-
czych, nie później jednak niż w ciągu 7 dni od otrzymania dokumen-
tów).

Jeżeli bank stwierdzi, że dokumenty nie odpowiadają warunkom
akredytywy, może zwrócić się do zleceniodawcy o wyrażenie zgody na
ich przyjęcie i dokonanie zapłaty (art. 14 lit. c Jednolitych zwyczajów
i punkt 5.05 ISP 98). Zgoda zleceniodawcy zwalnia bank z odpowie-
dzialności za przyjęcie niewłaściwych dokumentów i uzasadnia żądanie
zwrotu od zleceniodawcy kwoty wypłaconej beneficjentowi.

29. Kryteria oceny prezentowanych dokumentów. Dokumenty
przedstawione przez beneficjenta są zgodne z warunkami akredytywy,
jeżeli zostały wystawione we właściwej formie, ich ilość, rodzaj i treść
odpowiadają wymaganiom wynikającym z obowiązujących przepisów
prawa, przyjętych zwyczajów (zob. art. 20-38 Jednolitych zwyczajów
i punkty 4.16 do 4.21 ISP 98) oraz treści akredytywy. Za niezgodne

326

Gwarancje bankowe, poręczenia i akredytywy Art. 85

z warunkami akredytywy uznane mogą zostać przykładowo dokumen-
ty, jeżeli: nie zostały wystawione przez właściwy podmiot; zamiast
oryginałów dołączono ich kopie; nie zostały poświadczone przez wła-
ściwy organ (zob. art. 20 lit. b-d Jednolitych zwyczajów); nazwa, ilość
towaru bądź cena jednostkowa podane na fakturze różnią się, od danych
określonych w oświadczeniu banku; kwota ubezpieczenia jest niższa
niż w warunkach akredytywy; między dokumentami zachodzi sprzecz-
ność (np. ilość towaru podana na fakturze jest inna niż w liście przewo-
zowym).

30. Wyłączenie odpowiedzialności banku otwierającego akredyty-
wę. Zgodnie z art. 15 Jednolitych zwyczajów bank otwierający akre-
dytywę nie ponosi odpowiedzialności za formę, wystarczalność, do-
kładność, prawdziwość, fałszerstwo lub skuteczność dokumentów ani
za ich treść. Bank nie ponosi także odpowiedzialności za opis, ilość,
wagę, jakość, stan, opakowanie, dostawę, wartość lub istnienie towa-
rów wymienionych w dokumentach ani za działania lub zaniechania
dostawców, przewoźników, spedytorów, konsygnatariuszy, ubezpie-
czyli (zob. także punkt 8.01 lit. b podpunkt IIISP 98). O ile wyłączenie
odpowiedzialności banku za wadliwość lub braki towarów oraz za
działania wymienionych wyżej osób nie budzi zastrzeżeń (chodzi bo-
wiem o okoliczności związane z wykonaniem zobowiązania benefi-
cjenta akredytywy wobec zleceniodawcy ze stosunku waluty), o tyle
dopuszczalność klauzuli zwalniającej bank z odpowiedzialności za
prawdziwość lub skuteczność dokumentów przedstawionych przez
beneficjenta rodzi wątpliwości [por. J. Nielsen, Neue Richtlinie fur
Dokumenten-Akkreditive, s. 107-108]. Przyjęcia przez bank sfałszowa-
nych lub nieprawidłowo wystawionych dokumentów nie można uznać
za należyte wykonanie zobowiązania. Bankowi nie powinno zatem
przysługiwać roszczenie do zleceniodawcy o zwrot kwoty zapłaconej
beneficjentowi [C. W. Canaris, Bankvertagsrecht, s. 671, nb. 964].
Wspominana klauzula przerzucająca ryzyko fałszerstwa lub nieprawi-
dłowości dokumentów na zleceniodawcę akredytywy nie może oczywi-
ście skutecznie zwolnić banku z odpowiedzialności za szkodę wyrzą-
dzoną umyślnie zleceniodawcy wskutek przyjęcia takich dokumentów
(art. 473 § 2 k.c.). Natomiast wyłączenie odpowiedzialności za przyję-
cie sfałszowanych lub nieprawidłowych dokumentów z powodu nie-

327

Art. 85 Prawo bankowe

dbalstwa banku może być uznane za nieskuteczne w świetle art. 82 ust. l
zd. 2, który należałoby stosować również - w drodze analogii - do
akredytywy dokumentowej (z uwagi na jej podobieństwo w tym zakre-
sie do gwarancji bankowej).

Niezależnie od oceny skuteczności art. 15 Jednolitych zwyczajów,
nie zwalnia on banku z obowiązku kontroli zgodności dokumentów
z warunkami określonymi w oświadczeniu o otwarciu akredytywy.
Zaniechanie kontroli stanowi naruszenie przez bank jego obowiązków
umownych wobec zleceniodawcy. W wyroku z dnia 31 października
1996 r. (sygn. I ACr 834/96, OSA 1998, nr 4, s. 41 i n.) Sąd Apelacyjny
w Warszawie stwierdził, że skoro decyzja o akceptacji przedłożonych
przez beneficjenta dokumentów należy do banku, jego działanie po-
winna cechować szczególna staranność. Dlatego zapłata przez bank na
rzecz beneficjenta mimo wadliwości prezentowanych dokumentów
następuje na jego ryzyko.

W odniesieniu do akredytywy zabezpieczającej punkt 3.11 ISP 98
zezwala bankowi na odstępstwo od niektórych reguł i warunków doty-
czących prezentacji dokumentów bez zawiadamiania o tym zlecenio-
dawcy i bez potrzeby uzyskiwania na to jego zgody. Takie uregulowa-
nie jest sprzeczne zarówno z art. 737 k.c., jak i naturą łączącego zlece-
niodawcę akredytywy i bank stosunku prawnego. Na gruncie prawa
polskiego należy je więc uznać za nieważne (art. 58 k.c. w zw.
z art. 353' k.c.). Bank nie będzie zatem zwolniony z odpowiedzialności
wobec zleceniodawcy akredytywy za wyrządzoną mu w ten sposób
szkodę (art. 471 k.c.).

Stosownie do art. 16 Jednolitych zwyczajów bank nie odpowiada za
skutki zwłoki lub zaginięcia jakichkolwiek zawiadomień, listów lub
dokumentów bądź za zniekształcenia lub błędy powstałe w czasie ich
przekazywania (odmiennie SN w uchwale z dnia 20 listopada 1992 r.,
III CZP 138/92 z glosą A. Szpunara, PPH 1993, nr 10, s. 26 i n.). Po-
stanowienie to nie wyłącza jednak odpowiedzialności banku za szkodę
wyrządzoną zleceniodawcy z winy umyślnej (art. 473 § 2 k.c.).

31. Zarzuty przysługujące bankowi otwierającemu akredytywę.

Bankowi przysługują wobec beneficjenta akredytywy zarzuty ze sto-
sunków osobistych z beneficjentem akredytywy. Mogą to być zarzuty
wynikające zarówno ze stosunku prawnego powstałego na skutek

328

Gwarancje bankowe, poręczenia i akredytywy Art. 85

otwarcia akredytywy (a więc dotyczące ważności lub skuteczności
otwarcia akredytywy albo jej treści), jak i zarzuty z innych stosunków
z beneficjentem (np. zarzut potrącenia). Dopuszczalność tych zarzutów
wynika z zasad ogólnych i nie powinna budzić wątpliwości.

Jeżeli uzna się, że otwarcie akredytywy stanowi przyjęcie przekazu,
bankowi (jako przekazanemu) przysługiwałyby wobec beneficjenta
akredytywy (jako odbiorcy przekazu) także zarzuty dotyczące istnienia
przekazu i jego treści (art. 921² § 2 k.c.), np. sfałszowania zlecenia
otwarcia akredytywy, przekroczenia kwoty akredytywy określonej
w zleceniu itp. [por. P. Avancini (w:) P. Avancini, G. Iro, H. Kozioł,
Ósterreichisches Bankvertargsrecht, s. 426 nb. 4/121 oraz s. 433 nb.
4/131].

Bankowi nie przysługują natomiast w zasadzie zarzuty ze stosun-
ków pokrycia i waluty. Wyłączenie tych zarzutów wynika przede
wszystkim z obligacyjnego (a więc względnego) charakteru więzi łą-
czącej bank z beneficjentem. Są to zarzuty ze stosunków z osobami
trzecimi, na które można się powoływać tylko wówczas, gdy przewi-
duje to ustawa lub umowa. Wniosek taki wyprowadzić należy również
z art. 921² § 2 k.c. i art. 87 ust. 2.

Od tej zasady dopuszcza się wyjątek w sytuacji, gdy żądanie bene-
flcjenta stanowi nadużycie prawa (art. 5 k.c.). W nauce podkreśla się,
że nie każdy brak materialnoprawnego uprawnienia do żądania zapłaty
przez beneficjenta uznać należy za nadużycie prawa [zob. T. Koller,
Ch. Kissling, Answeisung..., s. 118]. Autorzy ci w ślad za literaturą
niemiecką wyróżniają trzy grupy wypadków nadużycia prawa:

1. gdy wierzytelność ze stosunku waluty nie istnieje, bo umowa
   była od początku nieważna lub nie doszła do skutku,

2. gdy beneficjent w oczywisty sposób w celu wykonania własnego
   zobowiązania dostarczył rzeczy całkowicie lub prawie całkowi-
   cie nieodpowiadające treści zobowiązania, np. zabarwioną wodę
   zamiast wina,

3. gdy umowa w stosunku waluty jest sprzeczna z prawem lub do-
   brymi obyczajami, np. gdy beneficjent miał dostarczyć towar
   z podrobionymi znakami towarowymi.

Sąd Najwyższy stwierdził, że nadużycie prawa może mieć miejsce
w razie szczególnie ciężkiego naruszenia zobowiązania beneficjenta ze
stosunku waluty, np. dostarczenia zamiast towaru jedynie pustego opa-

329

Art. 85 Prawo bankowe

kowania (zob. wyrok SN z dnia 22 kwietnia 1999 r., II CKN 204/98,
OSP 2000, z. 3, poz. 43). W takiej sytuacji bank otwierający akredyty-
wę może odmówić spełnienia świadczenia na rzecz beneficjenta (zob.
także uwagi w pkt. 13 do art. 82).

32. Potwierdzenie akredytywy. W praktyce bankowej występuje in-
    stytucja potwierdzenia akredytywy przez inny bank na zlecenie banku
    otwierającego akredytywę. Prawo bankowe nie reguluje potwierdzenia
    akredytywy. Na skutek potwierdzenia akredytywy beneficjent nabywa
    roszczenie o zapłatę bądź spełnienie innego świadczenia do banku po-
    twierdzającego. Potwierdzenie akredytywy powinno nastąpić na wa-
    runkach określonych w treści oświadczenia banku otwierającego akre-
    dytywę. Zobowiązanie banku potwierdzającego jest jednak niezależne
    od zobowiązania banku otwierającego akredytywę w tym sensie, że
    nieważność zobowiązania banku otwierającego akredytywę nie pociąga
    za sobą nieważności zobowiązania banku potwierdzającego. O zakresie
    odpowiedzialności banku potwierdzającego akredytywę decyduje treść
    jego oświadczenia. Ponieważ ustawa nie przewiduje solidarnej odpo-
    wiedzialności obydwu banków, uznać należy, iż odpowiadają one wo-
    bec beneficjenta in solidum [zob. J. Pisuliński, Akredytywa dokumento-
    wa (w:) Encyklopedia Prawa Bankowego].

33. Odpowiedzialność za działanie banków pośredniczących (ode-
    słanie). Uczestnictwo tzw. banku pośredniczącego w stosunku akredy-
    tywy rodzi problem odpowiedzialności banku otwierającego akredyty-
    wę za skutki działania lub zaniechania tego banku. Przedstawia się on
    podobnie jak w przypadku gwarancji bankowej, dlatego aktualne pozo-
    stają uwagi w pkt. 24 do art. 80 [zob także J. Pisuliński, Akredytywa
    dokumentowa, s. 12-28 i n. oraz uzasadnienie wyroku SN z dnia
    22 kwietnia 1999 r., II CKN 204/98, OSP 2000, z. 3, poz. 43].

34. Dopuszczalność wyłączenia odpowiedzialności za działanie
    banku pośredniczącego. Zgodnie z art. 18 lit. a Jednolitych zwycza-
    jów powierzenie przez bank otwierający akredytywę czynności związa-
    nych z jej realizacją innemu bankowi następuje na rachunek i ryzyko
    zleceniodawcy akredytywy. Bank nie ponosi odpowiedzialności za
    niewykonanie jego dyspozycji przez inny bank, nawet jeżeli wybór
    tego banku nastąpił z jego inicjatywy (art. 18 lit. b). Dopuszczalność

330

Gwarancje bankowe, poręczenia i akredytywy Art. 85

wyłączenia odpowiedzialności banku otwierającego akredytywę za
działania banku pośredniczącego nasuwa zastrzeżenia [por. J. Nielsen,
Neue Richtlinie..., s. 113 oraz C. W. Canaris, Bankvertagsrecht, s. 677
nb. 975]. Nie ulega wątpliwości, że wyłączenie odpowiedzialności ban-
ku otwierającego za szkodę wyrządzoną zleceniodawcy na skutek winy
umyślnej przez bank, przy pomocy którego wykonywane jest zobowią-
zanie, jak też za szkodę spowodowaną z winy umyślnej przy wyborze
banku pośredniczącego, nie jest prawnie skuteczne (art. 473 § 2 k.c.).

35. Obowiązki banku otwierającego akredytywę wobec banku po-
    średniczącego. Bank otwierający akredytywą obowiązany jest do
    zwrotu wydatków poniesionych przez bank pośredniczący, w szczegól-
    ności kwoty, którą bank pośredniczący zapłacił beneficjentowi akre-
    dytywy. Bank otwierający akredytywę może zlecić innemu bankowi
    (tzw. bankowi rembursującemu), aby dokonał on zapłaty na rzecz ban-
    ku pośredniczącego. Zobowiązanie banku rembursującego wobec ban-
    ku pośredniczącego może przybrać postać otwartej na jego rzecz akre-
    dytywy lub gwarancji bankowej [szerzej o akredytywie rembursowej
    zob. M. Dietrich, B. Kulikowski, Akredytywa dokumentowa..., s. 65-69].

36. Przeniesienie akredytywy. Praktyka bankowa wykształciła insty-
    tucję przeniesienia akredytywy. Polega ono na tym, że bank otwierają-
    cy akredytywę na zlecenie beneficjenta akredytywy (tzw. pierwszego
    lub pierwotnego) zaciąga nowe zobowiązanie wobec wskazanej osoby
    trzeciej (nowego lub wtórnego beneficjenta) na warunkach określonych
    w treści pierwotnej akredytywy (art. 48 Jednolitych zwyczajów
    i punkty 6.01-6.05 ISP 98). Od tak ujętego przeniesienia należy odróż-
    nić przelew wierzytelności beneficjenta wynikającej z otwartej na jego
    rzecz akredytywy (art. 49 Jednolitych warunków i punkty 6.06-6.10
    ISP 98).

Skutki przeniesienia akredytywy są podobne do skutków przelewu
wierzytelności. Pierwotny beneficjent akredytywy nie może dochodzić
zapłaty od banku, który przeniósł akredytywę [C. W. Canaris, Ban-
kvertagsrecht, s. 711 nb. 1040]. Jeżeli jednak nastąpiło jedynie czę-
ściowe przeniesienie akredytywy, pierwotny beneficjent zachowuje
roszczenie do banku o wypłatę pozostałej kwoty akredytywy (por. art. 48
lit. i Jednolitych zwyczajów). To różni przeniesienie akredytywy od
akredytywy wiązanej (w akredytywie wiązanej zleceniodawca pozostaje

331

Art. 86 Prawo bankowe

nadal beneficjantem w pierwszej akredytywie); [zob. J. Pisuliński, Akre-
dytywa dokumentowa (w:) Encyklopedia Prawa Bankowego, s. 12-31].

Art. 86

1. Bank, działając na zlecenie klienta, ale we własnym imieniu
   (bank otwierający), może zobowiązać się pisemnie wobec innego
   banku, że dokona zwrotu kwot wypłaconych beneficjentowi lub
   skupi weksle trasowane ciągnione przez beneficjenta na wskazany
   bank (akredytywa pieniężna).

2. Akredytywa pieniężna musi w szczególności zawierać: nazwę
   i adres osoby upoważnionej do dokonywania wypłat, kwotę i walutę
   akredytywy oraz termin jej ważności.

3. Zobowiązania banku otwierającego stają się wymagalne
   z chwilą wypłaty dokonanej beneficjentowi na zasadach określo-
   nych w akredytywie, pod warunkiem przedstawienia przez benefi-
   cjenta dokumentu tożsamości.

4. Jeżeli w akredytywie pieniężnej uzależniono wypłatę od speł-
   nienia przez beneficjenta innych warunków niż określone w ust. 3,
   wypłata może nastąpić wyłącznie po łącznym spełnieniu tych wa-
   runków.

1. Pojęcie akredytywy pieniężnej. Artykuł 86 dotyczy rzadko stoso-
wanej w praktyce bankowej akredytywy pieniężnej (zwanej także
travellers' letter of credii), wykształconej z instytucji listu kredytowe-
go. Ustęp pierwszy komentowanego przepisu definiuje - niestety nie-
zbyt prawidłowo - akredytywę pieniężną jako zobowiązanie zacią-
gnięte na zlecenie klienta przez bank otwierający akredytywę wobec
innego banku, na mocy którego zobowiązany on jest do zwrotu temu
bankowi kwoty wypłaconej beneficjentowi akredytywy lub do skupie-
nia weksli trasowanych ciągnionych przez beneficjenta. Jednakże
z uwagi na pełnioną przez tę akredytywę funkcję (swoistego rodzaju
środka transportu w obrocie zagranicznym) należałoby ją raczej okre-
ślić jako dokument, w którym bank otwierający akredytywę upoważnia
inny bank lub banki do dokonania wypłat na rzecz beneficjenta akre-
dytywy na ustalonych w treści akredytywy warunkach [por.
M. Chmielewska, Akredytywa pieniężna, „Bank" 1995, nr 10, s. 5 oraz
B. Andrzejuk (w:) Prawo bankowe. Komentarz, s. 271].

332

Gwarancje bankowe, poręczenia i akredytywy Art. 86

2. Dopuszczalność otwierania akredytywy pieniężnej (odesłanie).

Do otwierania akredytyw pieniężnych uprawnione są te same banki,
które mogą otwierać akredytywy dokumentowe (zob. uwagę w pkt. 8
do art. 85).

3. Otwarcie akredytywy pieniężnej jako czynność obrotu dewizo-
   wego (odesłanie). Otwieranie akredytywy pieniężnej z reguły stanowić
   będzie czynność obrotu dewizowego. Zob. uwagi w pkt. 9 do art. 85.

4. Zlecenie otwarcia akredytywy pieniężnej. Akredytywa pieniężna
   otwierana jest najczęściej na zlecenie przyszłego beneficjenta (zlece-
   niodawcą akredytywy pieniężnej może być jednak inna osoba). Zlece-
   niodawca zawiera z bankiem umowę, w której bank zobowiązuje się do
   otwarcia akredytywy na ustalonych warunkach. Umowę tę należy
   uznać za umowę zlecenia (art. 734 k.c.). Zleceniodawca zobowiązany
   jest do zapewniania bankowi środków na pokrycie wydatków związa-
   nych z realizacją akredytywy (art. 743 k.c.).

5. Rodzaje akredytywy pieniężnej. Otwierając akredytywę pienięż-
   ną, bank upoważnia wskazany bank (lub banki) do wypłaty określonej
   kwoty na rzecz beneficjenta akredytywy i zobowiązuje się zarazem do
   zwrotu wydatkowej przez ten bank kwoty lub do zapłaty za weksle
   ciągnione przez beneficjenta.

Akredytywa pieniężna może przybrać postać akredytywy okrężnej
lub adresowanej. W akredytywie okrężnej bank otwierający akredyty-
wę wręcza beneficjentowi pismo (tzw. list kredytowy), w którym zwra-
ca się do kilku lub wszystkich banków-korespondentów z prośbą
o dokonanie wypłaty określonej kwoty na rzecz beneficjenta (benefi-
cjent akredytywy pełni wówczas rolę posłańca banku otwierającego
akredytywę). W przypadku akredytywy adresowanej bank otwierający
akredytywę zwraca się natomiast z prośbą o zapłatę na rzecz benefi-
cjenta bezpośrednio do jednego banku (z reguły drogą telekomunika-
cyjną), który zawiadamia beneficjenta o otwarciu akredytywy.

6. Treść i forma oświadczenia o otwarciu akredytywy pieniężnej.

Oświadczenie banku o otwarciu akredytywy powinno być złożone
w formie pisemnej (art. 86 ust. 1). Jest to forma zastrzeżona dla celów
dowodowych. Może też być złożone za pomocą elektronicznych nośni-
ków informacji (art. 7).

333

Art. 86 Prawo bankowe

Minimalna treść oświadczenia banku otwierającego akredytywę
pieniężną (wskazuje na to określenie „w szczególności") została okre-
ślona w ust. 2 komentowanego artykułu. Zgodnie z tym przepisem
oświadczenie banku powinno zawierać: nazwę i adres banku upoważ-
nionego do wypłaty, kwotę i walutę akredytywy oraz termin jej ważno-
ści. W praktyce treść oświadczenia banku otwierającego akredytywę
jest znacznie bogatsza. Zawiera ono z reguły:

1. nazwę i adres banku otwierającego akredytywę,

2. numer akredytywy, datę wystawienia,

3. nazwę i adres wskazanego banku lub banków,

4. imię i nazwisko beneficjenta akredytywy,

5. oznaczenie rodzaju i numeru dowodu tożsamości (paszportu lub
   specjalnie wystawionego przez bank dowodu tożsamości, tzw.
   letter of indication), którym beneficjent będzie się legitymował
   przy podejmowaniu wypłat,

6. kwotę i walutę akredytywy,

7. termin ważności (obowiązywania) akredytywy,

8. instrukcje dla banku wypłacającego co do sposobu rozliczenia
   wypłaconych kwot [por. M. Chmielewska, Akredytywa pienięż-
   na, s. 6].

7. Wypłata kwoty akredytywy. Kwotę określoną w akredytywie
   pieniężnej beneficjent może wypłacić tylko w jednym banku (w przy-
   padku akredytywy adresowanej) lub w kilku bankach (w przypadku
   akredytywy okrężnej). Częściowe wypłaty kwoty akredytywy banki
   odnotowują na dokumencie akredytywy. Wypłata kwoty akredytywy
   może nastąpić jedynie w terminie ważności akredytywy (art. 116 § 2
   k.c.). Bank dokonujący wypłaty ma obowiązek sprawdzenia tożsamości
   beneficjenta (art. 86 ust. 3). Bank powinien także sprawdzić autentyczność
   akredytywy i prawidłowość jej treści [co do szczegółów zob. B. Andrzejuk
   (w:) Prawo bankowe. Komentarz, s. 272]. Może on żądać od benefi-
   cjenta zwrotu dokumentu akredytywy (art. 465 k.c.) oraz pokwitowania.

8. Prezentacja dokumentów przez beneficjenta akredytywy pie-
   niężnej. Bank otwierający akredytywę pieniężną może uzależnić wy-
   płatę na rzecz beneficjenta od spełnienia określonych warunków
   (art. 86 ust. 4), polegających z reguły na przedstawieniu pewnych do-
   kumentów (np. prawidłowo wystawionego weksla).

334

Gwarancje bankowe, poręczenia i akredytywy Art. 86

9. Sytuacja prawna beneficjenta akredytywy pieniężnej. Benefi-
   cjentowi akredytywy nie przysługuje roszczenie do wskazanego banku
   o dokonanie wypłaty kwoty akredytywy [W. Hefermehl (w:) Schlegel-
   berger Handelsgesetzbuch, Bd. IV, s 595 nb. 309, J. Hofstetter
   (w:) Schweizerisches Privatrecht, Bd. VII, Teil 2, s. 118], także wów-
   czas, gdy bank ten awizował otwarcie akredytywy beneficjentowi.
   W praktyce banki zawierają ze sobą umowy, w których zobowiązują się
   do realizacji wystawianych akredytyw pieniężnych. Zobowiązanie takie
   nie stwarza jednak żadnego uprawnienia dla beneficjenta akredytywy
   (nie przybiera ono postaci umowy o świadczenie na rzecz osoby trze-
   ciej).

10. Charakter prawny oświadczenia o otwarciu akredytywy pie-
    niężnej. Oświadczenie banku otwierającego akredytywę pieniężną
    zawiera upoważnienie dla wskazanego banku do dokonania wypłaty
    kwoty akredytywy na rzecz beneficjenta oraz upoważnienie dla benefi-
    cjenta do pobrania tej kwoty we wskazanym banku. Oświadczenie to
    można zatem uznać za przekaz w rozumieniu art. 921¹ k.c.

11. Stosunek między bankiem otwierającym akredytywę pieniężną
    a bankiem wskazanym w treści akredytywy. Z upoważnieniem dla
    wskazanego banku do wypłaty kwoty akredytywy połączone jest
    oświadczenie banku otwierającego akredytywę, w którym zobowiązuje
    się on do zwrotu wskazanemu bankowi wypłaconej beneficjentowi
    kwoty lub skupu weksli ciągnionych przez beneficjenta na wskazany
    bank. Oświadczenie to należy uważać za ofertę zawarcia umowy zlece-
    nia skierowaną do wskazanego banku [por. G. Gautschi (w:) Berner
    Kommentar zum schweizerischen Privatrecht, Bd. VI, Abt. 2, Teilband
    5, s. 5]. Przyjęcie oferty może nastąpić przez dokonanie wypłaty na
    rzecz beneficjenta akredytywy (art. 69 k.c.). Wskazany bank nie jest
    w zasadzie zobowiązany do przyjęcia oferty, chyba że wynika to
    z wcześniejszej umowy zawartej z bankiem otwierającym akredytywę
    (zob. uwagę w pkt. 9). Jeżeli wskazany bank dokonał wypłaty na rzecz
    beneficjenta, przysługuje mu roszczenie do banku otwierającego akre-
    dytywę o zwrot wypłaconej kwoty (art. 86 ust. 3, art. 742 k.c.). Rosz-
    czenie to staje się wymagalne z chwilą wypłaty kwoty akredytywy
    beneficjentowi (art. 86 ust. 3). Od tej chwili rozpoczyna się bieg
    przedawnienia roszczenia, który wynosi 2 lata (art. 751 pkt l k.c.) Do

335

Art. 87 Prawo bankowe

przedawnienie terminu tego roszczenie nie odnosi się art. 87 ust. l
(zob. uwagę w pkt. l do tego artykułu).

12. Odwołanie akredytywy pieniężnej. Zgodnie z art. 921³ k.c. prze-
kaz może w zasadzie zostać odwołany, zanim przekazany spełnił świad-
czenie na rzecz odbiorcy przekazu lub nie przyjął przekazu. Przepis ten
ma również zastosowanie do odwołania akredytywy pieniężnej.
Z umowy między zleceniodawcą a bankiem otwierającym akredytywę
może jednak wynikać, że bank otwierający zrzekł się prawa odwołania
akredytywy [por. W. Hefermehl (w:) Schlegelberger Handelsgesetzbuch,
s. 596 nb. 311]. Oświadczenie o odwołaniu akredytywy powinno być
skierowane do banku wskazanego w treści akredytywy.

Art. 87

1. Roszczenia z tytułu gwarancji bankowych, poręczeń udziela-
   nych przez banki oraz akredytyw, które stały się wymagalne,
   przedawniają się z upływem 6 lat.

2. Bieg przedawnienia roszczeń z tytułu gwarancji i akredytyw
   rozpoczyna się od daty przedłożenia skutecznego żądania zapłaty
   i w tym okresie roszczenie jest wymagalne, choćby zobowiązanie,
   z którym gwarancja bądź akredytywa była związana, już wygasło.

1. Zakres regulacji. Komentowany przepis odnosi się do roszczeń
skierowanych do banku, który udzielił gwarancji bankowej, poręczenia
lub otworzył akredytywę. Należy uznać, iż przepis ten dotyczy także
roszczeń wobec banku, który dokonał potwierdzenia zobowiązania
z tytułu gwarancji, poręczenia lub akredytywy udzielonych przez inny
bank oraz roszczeń wobec banku, który udzielił regwarancji. Artykuł
87 nie ma natomiast zastosowania do roszczeń stron w stosunkach łą-
czących bank ze zleceniodawcą gwarancji, osobą zlecającą otwarcie
akredytywy lub udzielenie poręczenia oraz roszczeń wynikających ze
stosunku prawnego między bankiem udzielającym gwarancji lub otwie-
rającym akredytywę a bankiem pośredniczącym. Roszczenia banku do
zleceniodawcy gwarancji, osoby zlecającej otwarcie akredytywy lub
udzielenie poręczenia, a także roszczenia banku pośredniczącego do
banku udzielającego gwarancji lub otwierającego akredytywę o zapłatę
wynagrodzenia i zwrot kwoty zapłaconej beneficjentowi gwarancji lub

336

Gwarancje bankowe, poręczenia i akredytywy Art. 87

akredytywy oraz wierzycielowi zabezpieczonej poręczeniem wierzytel-
ności podlegają dwuletniemu przedawnieniu (art. 751 pkt l k.c.).

2. Początek biegu terminu przedawnienia. Z art. 87 ust. l wynika,
   że początkiem biegu terminu przedawnienia roszczenia z gwarancji
   bankowej, poręczenia udzielonego przez bank i akredytywy jest zawsze
   chwila jego wymagalności. Ponieważ wymagalność roszczenia prze-
   ciwko bankowi zależy od dokonania przez wierzyciela określonej
   czynności (zgłoszenia żądania zapłaty - art. 87 ust. 2), przepis ten sta-
   nowi lex specialis w stosunku do art. 120 § l zd. 2 k.c.

3. Żądanie zapłaty jako przesłanka wymagalności roszczenia be-
   neficjenta gwarancji bankowej i akredytywy. Zgodnie z ust. 2 ko-
   mentowanego przepisu roszczenie beneficjenta gwarancji lub akredy-
   tywy do zobowiązanego banku staje się. wymagalne z dniem przedłoże-
   nia skutecznego żądania zapłaty (użycie wyrażenia „w tym okresie" jest
   nieprawidłowe, gdyż w rzeczywistości przepis ten określa chwilę wy-
   magalności roszczenia). Żądanie zapłaty powinno być podpisane przez
   osoby uprawnione do reprezentowania beneficjenta. Żądanie zapłaty
   należy uważać za skuteczne, jeżeli nastąpiło w czasie i miejscu oraz
   formie określonej w oświadczeniu banku udzielającego gwarancji lub
   otwierającego akredytywę (niezależnie od tego, czy bank spełni świad-
   czenie zgodnie z żądaniem). Jeżeli oprócz żądania zapłaty wymagane
   jest przedstawienie pewnych dokumentów, żądanie zapłaty będzie
   skuteczne tylko wówczas, gdy zostały do niego dołączone odpowiednie
   dokumenty (zob. wyrok SN z dnia 25 czerwca 1999 r. (II CKN 402/98
   OSNC 2000, nr l, poz. 16) z krytyczną glosą M. Olechowskiego, PUG
   2000, nr 7-8, s. 16 i n., zgodnie z którym jeżeli przesłanką wymagalno-
   ści świadczeń z gwarancji bankowej było oświadczenie, że osoba trze-
   cia nie zapłaciła w terminie swego długu, to oświadczenie beneficjenta
   o niezapłaceniu długu w terminie i zawiadomienie, że ogłoszono upa-
   dłość tej osoby, spełnia wymagania formalne gwarancji odnośnie do rat
   długu, których termin zapłaty miał upłynąć w przyszłości).

W braku określenia w treści oświadczenia banku treści, formy,
miejsca lub terminu zgłoszenia żądania zapłaty ustalenie, czy zgłoszone
żądanie zapłaty jest skuteczne, powinno nastąpić na podstawie mają-
cych zastosowanie do gwarancji i akredytywy postanowień regulacji

337

Art. 87 Prawo bankowe

wydawanych przez Międzynarodową Izbę Handlową oraz przyjętych
w obrocie zwyczajów (art. 56 k.c.).

4. Stosunek art. 87 ust. 2 do art. 85 ust. 3. W odniesieniu do rosz-
   czenia beneficjanta akredytywy dokumentowej art. 85 ust. 3 stanowi, że
   termin wymagalności tego roszczenia następuje z chwilą przedstawie-
   nia dokumentów zgodnie z warunkami akredytywy. Zachodząca mię-
   dzy tym przepisem a art. 87 ust. 2 sprzeczność ma jednak charakter
   pozorny i daje się usunąć w drodze wykładni. Należy bowiem uznać, że
   przedstawienie przez beneficjenta akredytywy wymaganych dokumen-
   tów jest równoznaczne z żądaniem zapłaty, co spełnia przesłanki wy-
   magalności określone zarówno w art. 85 ust. 3, jak i w art. 87 ust. 2.
   Jeżeli natomiast beneficjent zgłasza żądanie zapłaty, nie dołączając do
   niego wymaganych dokumentów lub przedstawiając dokumenty nieod-
   powiadające warunkom akredytywy, wówczas jego żądania zapłaty nie
   można traktować jako skutecznego (w rozumieniu art. 87 ust. 2), a tym
   samym przysługujące mu roszczenie nie staje się wymagalne. Ustalenie
   chwili wymagalności tego roszczenia na podstawie obydwu przepisów
   przedstawia się zatem identycznie. Nie zmienia to faktu, iż uregulowa-
   nie problemu wymagalności w dwóch odmiennie zredagowanych prze-
   pisach stanowi usterkę legislacyjną.

5. Skutki upływu terminu gwarancji bankowej i akredytywy. Do-
   chodzeniu roszczenia przez beneficjenta gwarancji lub akredytywy nie
   stoi na przeszkodzie upływ terminu, na który gwarancja lub akredytywa
   zostały udzielone, jeżeli beneficjent zgłosił w tym terminie skutecznie
   żądanie zapłaty.

6. Wymagalność roszczenia do banku udzielającego poręczenia.

Artykuł 87 ust. 2 nie precyzuje, od kiedy zobowiązanie banku, który
udzielił poręczenia, staje się wymagalne. Za datę wymagalności rosz-
czenia wierzyciela przeciwko bankowi wynikającego z zawartej umo-
wy poręczenia należy przyjąć dzień otrzymania przez bank zawiado-
mienia o opóźnieniu dłużnika głównego w spełnieniu świadczenia [zob.
L. Ogiegło (w:) Kodeks cywilny. Komentarz, t. II, s. 561 i powołani tam
autorzy; według odmiennego poglądu, wymagalność roszczenia do
poręczyciela jest zależna jedynie od wymagalności długu głównego,
bez potrzeby zawiadomienia poręczyciela o opóźnieniu dłużnika głów-

338

Gwarancje bankowe, poręczenia i akredytywy Art. 87

nego w spełnieniu świadczenia - tak Z. Radwański, Poręczenie. Ko-
mentarz do przepisów kodeksu cywilnego, s. 56, oraz M. Sychowicz
(w:) Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga trzecia. Zobowiązania,
t. II, s. 566].

7. Skutki wygaśnięcia zabezpieczonej wierzytelności. Końcowa
   część art. 87 ust. 2 została niefortunnie sformułowana. Przez „zobowią-
   zanie, z którym gwarancja bądź akredytywa była związana" rozumieć
   należy zobowiązanie zabezpieczone gwarancją lub akredytywą. Przepis
   ten wskazuje więc na niezależność zobowiązania banku z tytułu udzie-
   lonej gwarancji lub akredytywy od zabezpieczonego nimi stosunku
   prawnego. Wygaśnięcie zabezpieczonego zobowiązania (i to niezależ-
   nie od przyczyny) nie stoi w zasadzie na przeszkodzie dochodzeniu
   roszczenia od banku z tytułu udzielonej gwarancji lub otwartej akredy-
   tywy (może jednak stanowić nadużycie prawa). Inaczej sprawa przed-
   stawia się w przypadku poręczenia. Z uwagi na akcesoryjny charakter
   poręczenia wygaśnięcie zabezpieczonego zobowiązania powoduje rów-
   nież wygaśnięcie zobowiązania poręczyciela. W razie przedawnienia
   roszczenia wynikającego z wierzytelności zabezpieczonej poręczeniem,
   bank jako poręczyciel może także podnieść wobec wierzyciela przysłu-
   gujący dłużnikowi głównemu zarzut upływu terminu przedawnienia
   (art. 883 § l k.c.), chociażby roszczenie wierzyciela w stosunku do
   poręczyciela nie uległo jeszcze przedawnieniu (terminy przedawnienia
   roszczenia wynikającego z zabezpieczonego poręczeniem zobowiąza-
   nia i roszczenia przeciwko poręczycielowi mogą być różne; różny też
   będzie początek biegu przedawnienia tych roszczeń). Zgodnie z art. 883
   § 2 k.c. zrzeczenie się przez dłużnika głównego zarzutu przedawnienia
   roszczenia przysługującego wierzycielowi nie jest skuteczne wobec
   poręczyciela. Dotyczy to także uznania przez dłużnika głównego rosz-
   czenia wierzyciela [por. A. Szpunar, Zabezpieczenia osobiste..., s. 109].

8. Termin przedawnienia. Termin przedawnienia roszczeń z gwa-
   rancji bankowej, poręczenia lub akredytywy udzielonych przez bank
   wynosi zawsze 6 lat. Artykuł 87 ust. l jest zatem przepisem szczegól-
   nym w stosunku do art. 118 k.c.

9. Przedawnienie roszczenia przeciwko poręczycielowi wekslowe-
   mu. Powstaje wątpliwość, czy sześcioletni termin przedawnienia sto-

339

Art. 88 Prawo bankowe

suje się także do przedawnienia roszczenia z tytułu udzielonego przez
bank poręczenia wekslowego (czekowego). Należy uznać, że art. 87
odnosi się jedynie do przypadków poręczenia udzielonego przez bank
na podstawie przepisów kodeksu cywilnego. Przemawia za tym odesła-
nie zawarte w art. 84. Natomiast do poręczenia wekslowego udzielone-
go przez bank będzie miał zastosowanie art. 70 pr. weksl. Chociaż
przepis ten nie wspomina o roszczeniu przeciwko poręczycielowi, to
roszczenie to ulega takiemu samemu przedawnieniu jak roszczenie
przeciwko dłużnikowi, za którego poręczono [por. S. Wróblewski,
Prawo wekslowe i czekowe, s. 173]. Termin przedawnienia roszczenia
przeciwko bankowi jako poręczycielowi wekslowemu zależy zatem od
tego, za kogo bank udzielił poręczenia, i wynosi - 3 lata w przypadku,
gdy poręczenia udzielono za trasata, lub rok, jeżeli poręczenia udzielo-
no za wystawcę.

10. Przerwa i zawieszenie biegu przedawnienia (odesłanie). Do

przerwania i zawieszenia biegu terminu przedawnienia roszczenia prze-
ciwko bankowi stosować należy przepisy kodeksu cywilnego
o przedawnieniu (w szczególności art. 121 pkt 4, art. 123-125).

Art. 88

Komisja Nadzoru Bankowego określa, w drodze zarządzenia,
szczegółowe warunki udzielania gwarancji bankowych i poręczeń
udzielanych przez banki.

1. Zakres regulacji zarządzenia nr 4/98 KNB. Komentowany prze-
pis zawiera upoważnienie do wydania przez Komisję Nadzoru Banko-
wego zarządzenia określającego szczegółowe warunki udzielania przez
banki gwarancji bankowych i poręczeń. Wykonując to upoważnienie,
Komisja Nadzoru Bankowego wydała zarządzenie nr 4/98 z dnia
30 czerwca 1998 r. (Dz. Urz. NBP Nr 18, poz. 39), w którym uregulo-
wano: treść zlecenia udzielenia gwarancji lub poręczenia oraz doku-
menty, które zleceniodawca powinien do niego dołączyć, formę i treść
oświadczenia banku o udzieleniu gwarancji lub poręczenia, szczególne
obowiązki banku w związku z udzielaniem gwarancji i poręczeń
w obrocie międzynarodowym, zasady prowadzenia przez bank ewiden-
cji otrzymanych zleceń, udzielonych gwarancji, regwarancji, poręczeń

340

Gwarancje bankowe, poręczenia i akredytywy Art. 88

oraz potwierdzeń zobowiązań wynikających z gwarancji udzielonych
przez inny bank, a także wydanych przez bank zapewnień udzielenia
gwarancji lub poręczenia. Co do szczegółów tej regulacji zob. uwagi do
art. 80 i 84.

2. Zgodność art. 88 z Konstytucją. Istotne zastrzeżenia budzi zgod-
   ność art. 88 z przepisami Konstytucji z 2 kwietnia 1997 r. dotyczącymi
   źródeł prawa (zwłaszcza art. 87 ust. l Konstytucji). Problem upoważ-
   nienia organów Narodowego Banku Polskiego i Komisji Nadzoru Ban-
   kowego do wydawania aktów normatywnych był przedmiotem analizy
   SN w uzasadnieniu postanowienia z dnia 7 grudnia 1999 r. (I CKN
   796/99, OSNC 2000, nr 6, poz. 114 z glosą E. Fojcik-Mastalskiej,
   „Prawo Bankowe" 2000, nr 3, s. 16 i n.) oraz Trybunału Konstytucyj-
   nego w wyroku z dnia 28 czerwca 2000 r. (K. 25/99, teza ogłoszona
   w Dz. U. Nr 53, poz. 648). Jest on także rozważany w literaturze
   (szczegółowo poglądy poszczególnych autorów przedstawione zostały
   w uzasadnieniu powołanego wyroku TK).

3. Charakter aktów prawnych NBP i KNB. Zarówno Sąd Najwyż-
   szy, jak i Trybunał Konstytucyjny wypowiedziały się przeciwko zali-
   czeniu aktów organów Narodowego Banku Polskiego i Komisji Nadzo-
   ru Bankowego do norm prawa powszechnie obowiązującego z uwagi
   na przyjęty w Konstytucji zamknięty przedmiotowo i podmiotowo
   system źródeł prawa powszechnie obowiązującego, w którym nie
   uwzględniono aktów wymienionych organów. Natomiast uznanie Sądu
   Najwyższego i Trybunału Konstytucyjnego zyskała koncepcja traktują-
   ca akty Narodowego Banku Polskiego i Komisji Nadzoru Bankowego
   jako akty o charakterze wewnętrznym w rozumieniu art. 93 Konstytu-
   cji. Uzasadnione to jest funkcjonalną podległością banków w stosunku
   do Narodowego Banku Polskiego, mimo ich samodzielności i formalnej
   niezależności.

4. Niezgodność zarządzenia nr 4/98 KNB z Konstytucją. Zarządze-
   nia Komisji Nadzoru Bankowego określającego szczegółowe warunki
   udzielania gwarancji bankowych i poręczeń nie można zaliczyć do tzw.
   aktów międzybankowych o charakterze wewnętrznym adresowanych
   wyłącznie do banków [odmiennie R. Tupin, Status prawny i kompeten-
   cje prawotwórcze organów Narodowego Banku Polskiego i Komisji

341

Art. 88 Prawo bankowe

Nadzoru Bankowego, PUG 1998, nr 7-8, s. 6]. Kwestie uregulowane
w zarządzeniu Komisji Nadzoru Bankowego nr 4/98 należą bowiem do
materii ustawowej. Dotyczy to zwłaszcza § l i 3 zarządzenia, które
normują treść zlecenia udzielenia gwarancji i poręczenia oraz wymaga-
ne dokumenty, a także formę i treść oświadczenia banku o udzieleniu
gwarancji i poręczenia (przepisy te stosuje się odpowiednio do po-
twierdzenia przez bank gwarancji i poręczenia udzielonego przez inny
bank oraz do udzielania regwarancji). Zagadnienia te nie zostały ure-
gulowane w ustawie, chociaż w art. 85 ust. 2 określono treść oświad-
czenia banku o otwarciu akredytywy dokumentowej, a w art. 86 ust. 2
treść akredytywy pieniężnej. Powołane przepisy zarządzenia uzupeł-
niają zatem regulację ustawową. Przepisy te nie odnoszą się więc wy-
łącznie do banków, lecz także do ich klientów (świadczy o tym np. § 2
zarządzenia, który nakazuje bankowi wezwanie zleceniodawcy do uzu-
pełnienia dokumentów lub danych określonych w § l, jeżeli zlecenie
było niekompletne; w razie niedołączenia brakujących dokumentów lub
uzupełnienia danych zawartych w zleceniu bank może odmówić
udzielenia gwarancji lub poręczenia). Jedynie § 6 zarządzenia dotyczą-
cy ewidencji zleceń i udzielonych gwarancji i poręczeń skierowany jest
tylko do banków. W konsekwencji przepisy zarządzenia (poza wspo-
mnianym § 6) należy zaliczyć do norm powszechnie obowiązujących,
a to oznacza, iż w świetle powołanego wyroku Trybunału Konstytucyj-
nego z dnia 28 czerwca 2000 r. upoważnienie do ich wydania jest nie-
zgodne z Konstytucją. Niekonstytucyjność art. 88 powoduje, iż wydane
na jego podstawie zarządzenie Komisji Nadzoru Bankowego nr 4/98
z dnia 30 czerwca 1998 r. jest również sprzeczne z Konstytucją. Po-
trzeba wydania zarządzenia jest zresztą kwestionowana [zob.
M. Bączyk, Zarys prawa bankowego. Część I - Prawo systemu banko-
wego, s. 28].

Rozdział 7
Emisja bankowych papierów wartościowych

Art. 89

1. Banki mogą emitować bankowe papiery wartościowe na wa-
   runkach podawanych do publicznej wiadomo ści.

2. Bank informuje Prezesa Narodowego Banku Polskiego o za-
   mierzonej emisji papierów wartościowych na 30 dni przed terminem
   emisji, wskazując warunki i wartość emisji.

3. Prezes Narodowego Banku Polskiego może określać, w drodze
   zarządzenia, wartość i warunki emisji bankowych papierów warto-
   ściowych, na których emisję wymagana jest zgoda Prezesa Naro-
   dowego Banku Polskiego.

1. Prawna regulacja b.p.w. De lege lata poszerzono znacznie regula-
cję prawną bankowych papierów wartościowych (dalej b.p.w.) jako
samodzielnego typu waloru (art. 89-92). Do b.p.w. w wersji dokumen-
towej będą miary zastosowanie ogólne przepisy dotyczące papierów
wartościowych dokumentowych (art. 921⁶ i n. k.c.). Z racji konstruk-
cyjnego podobieństwa do obligacji (ustawa z 29 czerwca 1995 r. o ob-
ligacjach; t. jedn. Dz. U. z 2001 r. Nr 120, poz. 1300 ze zm.) niewyklu-
czone byłoby, jak się wydaje, analogiczne stosowanie przepisów o ob-
ligacjach. W zasadzie do b.p.w. nie miałyby zastosowania przepisy
ustawy z 21 sierpnia 1997 r. Prawo o publicznym obrocie papierami
wartościowymi (t. jedn. Dz. U. z 2002 r. Nr 49, poz. 447; art. 92; zob.
też uwagi do art. 4 pkt 16 i art. 27).

Pierwsze emisje b.p.w. na podstawie art. 89 spowodowały pojawie-
nie się także pozanormatywnej regulacji tych walorów w zakresie doty-
czącym „warunków emisji" (art. 89 ust. 1). Chodzi tu o odpowiednie

343

Art. 89 Prawo bankowe

regulaminy banków-emitentów (np. Regulamin sprzedaży i wykupu
b.p.w. - „Ekobonus" BOŚ SA z 1998 r.; Regulamin bankowego papie-
ru wartościowego „Quatro" BGŻ SA z 1999 r.). W 2002 r. BGŻ rozpo-
czął trzecią emisję b.p.w. „Quatro" jako papierów na okaziciela.

2. Emitenci. Emitentami (wystawcami) b.p.w. mogą być tylko banki
w rozumieniu art. 2. Dopuszczalna byłaby emisja b.p.w. przez bank we
własnym imieniu lub na rachunek innego banku.

De lege lata nie mogą emitować b.p.w. niektóre banki specjalne.
Dotyczy to np. banków hipotecznych, ponieważ mogą one dokonywać
tylko czynności określonych w art. 12 i 15 ustawy z 29 sierpnia 1997 r.

0 listach zastawnych i bankach hipotecznych (Dz. U. Nr 140, poz. 940
ze zm.); [por. np. A. Drewicz-Tułodziecka, O.M. Stócker, Komentarz
do ustawy o listach zastawnych i bankach hipotecznych, s. 122 (nume-
rus clausus czynności banku hipotecznego); M. Michalski (w:) Prawo
bankowe. Komentarz, s. 28]. Omawiane ograniczenie wydaje się mało
zrozumiałe, skoro banki hipoteczne mogą m.in. emitować obligacje

1 przyjmować lokaty terminowe (art. 15 ustawy z 1997 r.).

Emisja b.p.w. przez bank spółdzielczy mogła nastąpić jedynie za
zgodą banku regionalnego (w imieniu banku spółdzielczego-emitenta)
lub w imieniu banku regionalnego (art. 5 ust. 2 ustawy z 24 czerwca
1994 r. o restrukturyzacji banków spółdzielczych i Banku Gospodarki
Żywnościowej oraz o zmianie niektórych ustaw, Dz. U. Nr 80, poz. 364
ze zm.). Rozwiązanie takie zostało w zasadzie utrzymane w ustawie
z 9 listopada 2000 r. o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich
zrzeszaniu się i bankach zrzeszających (Dz.U. Nr 119, poz. 1252; art. 6
pkt 10).

B.p.w. mogą być emitowane przez konsorcja bankowe (emisyjne,
art. 73) lub przez bankową grupę kapitałową (art. 113).

3. Papiery wartościowe banku centralnego. Bank centralny nie mo-
że emitować b.p.w. Ma on możliwość emisji walorów reprezentujących
wierzytelności pieniężne na podstawie art. 48 ust. l ustawy o NBP (od-
rębna kategoria papierów wartościowych banku centralnego). Ten
ostatni przepis nie mógłby być podstawą wystawienia przez NBP
b.p.w. w znaczeniu, jaki nadaje im art. 89 i n. De lege lata wyraźnie
oddzielono podstawy emisji walorów banku centralnego i banków ko-
mercyjnych z racji odmiennych funkcji banku centralnego [zob.

344

Emisja bankowych papierów wartościowych Art. 89

M. Bączyk (w:) Papiery wartościowe, s. 516-517; M. Michalski (w:)
Prawo bankowe. Komentarz, s. 285-286 (różnice konstrukcyjne i funk-
cjonalne b.p.w. i walorów NBP); R. Jurga, M. Michalski (w:) Prawo
o publicznym obrocie papierami wartościowymi. Komentarz, s. 675 i n.
(charakterystyka papierów banku centralnego)].

4. Pojęcie i cechy b.p.w. W sensie ogólnym pojęciem „bankowe pa-
piery wartościowe" można by określić właściwie wszystkie walory
emitowane (wystawiane) przez banki, jeżeli ich emisja znajduje swoją
podstawę w ustawie (np. w Prawie bankowym z 1997 r. i innych aktach
prawnych). Chodzi tu o bardzo bogaty katalog takich walorów, tworzą-
cych odrębne typy normatywne (np. akcje, obligacje, listy zastawne,
warranty). Jak się wydaje, takim szerokim pojęciem b.p.w. operowano
w art. 38 pr. bank. z 1989 r. (Dz. U. Nr 4, poz. 21). Co do możliwości
konstruowania imiennego, oszczędnościowego papieru wartościowego
- zob. pkt 9.

W znaczeniu ścisłym b.p.w. stanowi konstrukcyjnie nowy typ (po-
stać) papieru wartościowego o kilku zasadniczych cechach:

1. ma on odrębną (samodzielną) podstawę kreacji (art. 89 i n.; nie-
   trafne wydaje się założenie, że przepis ten tworzy ogólne upo-
   ważnienie także dla emisji obligacji przez bank); [inaczej np.
   I. Weiss (w:) Papiery wartościowe, s. 223];

2. może być emitowany wyłącznie przez bank (art. 2 i art. 5 ust. 1);

3. reprezentuje jedynie wierzytelność pieniężną.

Nie istnieje wymóg emitowania b.p.w. w serii [tak też np. M. Mi-
chalski (w:) Prawo bankowe. Komentarz, s. 289, 306-307]. W ramach
tej samej emisji (określonej danymi warunkami emisji) b.p.w. mogą
być podzielone na serie. Seryjność oznaczać może zróżnicowanie treści
zobowiązania banku emitenta wynikającego z wyemitowanych b.p.w.

Od strony konstrukcyjnej b.p.w. jest najbardziej zbliżony do obli-
gacji.

5. Emisja b.p.w. jako czynność bankowa. Emitowanie b.p.w. zali-
czono do grupy tzw. podstawowych czynności bankowych (art. 5 ust. 1),
tworzących monopol banków (art. 5 ust. 4). Emitentem b.p.w. (w ro-
zumieniu art. 89) może być tylko bank (art. 2) i tylko wówczas emito-
wane walory mogą przyjąć nazwę „bankowych papierów wartościo-
wych" (art. 90 ust. 1).

345

Art. 89 Prawo bankowe

W przyszłości mógłby nastąpić rozwój różnych form współpracy
instytucji bankowych w zakresie emisji i obrotu b.p.w. W art. 6 pkt. 2
i 3 przewidziano możliwość zaciągania przez banki zobowiązań zwią-
zanych z emisją papierów wartościowych oraz dokonywania obrotu
papierami wartościowymi bez specyfikacji postaci takich walorów.
Bank-emitent mógłby zlecać innym bankom dokonywanie czynności
związanych z emisją papierów wartościowych (art. 5 ust. 2 pkt 9).

6. Warunki emisji. Ustawa nie precyzuje bliżej pojęcia „warunków
emisji" banku-emitenta, a zwłaszcza przedmiotowego zakresu takich
warunków (ich materii). Należałoby przyjąć, że obejmują one szerszy
kompleks zagadnień, przede wszystkim samą procedurę emisji, zagad-
nienie nabywania walorów, treść zobowiązania wynikającego z b.p.w.
i inne jeszcze materie.

Nie ma, jak się wydaje, znaczenia sama forma prawna opracowania
warunków emisji. W grę mógłby wchodzić odpowiedni wzorzec
umowny (np. regulamin, ogólne warunki, art. 384 k.c. i art. 109) lub
inny dokument. W dotychczasowej praktyce wybierano formułę regu-
laminu („regulamin b.p.w.", „regulamin sprzedaży i wykupu b.p.w."),
aczkolwiek nie zawsze wskazywano, że regulamin taki tworzony jest
na podstawie art. 109 (w sposób właściwy dla umów bankowych).

7. Procedura emisyjna. Przepis art. 89 i odpowiednie postanowienia
zawierające warunki emisji pozwalają określić podstawowe elementy
procedury emisji b.p.w. (warunki emisji w sensie ścisłym). Procedura
emisyjna obejmuje następujące etapy:

1. przygotowanie (ustalenie) warunków emisji przez przyszłego
   emitenta;

2. poinformowanie Prezesa NBP o zamierzonej emisji, czyli tzw.
   notyfikacja warunków emisji (art. 89 ust. 2; niekiedy niezbędna
   będzie zgoda tegoż Prezesa na emisję; art. 89 ust. 3);

3. podanie warunków emisji do publicznej wiadomości;

4. emisja.

W zakresie ustalania warunków emisji banki mają pełną swobodę
[K. Księżopolski, Bankowe papiery wartościowe, „Gazeta Prawna"
1998, nr 37, s. 36] określoną istniejącym stanem prawnym (art. 89 ust. 3
i art. 90). Prezes NBP powinien być poinformowany o zamierzonej
emisji b.p.w. przed podaniem tychże warunków do publicznej wiado-

346

Emisja bankowych papierów wartościowych Art. 89

mości. Chodzi o zapewnienie wstępnej kontroli warunków emisji ze
strony Prezesa NBP (np. z racji przewidzianych zakazów; art. 90 ust. 3,
art. 91). Prezesowi NBP pozostawiono możliwość określenia w akcie
wykonawczym wartości i warunków emisji b.p.w., na które wymagana
jest jego zgoda (art. 89 ust. 3). W takiej prawnej reglamentacji dostrze-
ga się nie bez racji szansę ujednolicenia zasad emisji, charakteru i spo-
sobu obrotu b.p.w. emitowanymi przez banki [np. M. Michalski (w:)
Prawo bankowe. Komentarz, s. 291]. Zgoda Prezesa NBP określona
w art. 89 ust. 3 ma charakter decyzji w rozumieniu przepisu art. 11 ust. l.

8. Podanie warunków emisji do publicznej wiadomości. Nie prze-
   widziano (ani wprost, ani pośrednio) formy i sposobu podania warun-
   ków emisji do publicznej wiadomości. W literaturze zaproponowano
   odpowiednie stosowanie w tej mierze przepisów prawa o publicznym
   obrocie papierami wartościowymi i postanowień wykonawczych
   (art. 79); [tak np. M. Pawełczyk, Bankowe papiery wartościowe na
   krajowym rynku finansowym, PPH 1999, nr 6 (wkładka), s. 27]. Nad-
   mierna formalizacja nie byłaby jednak usprawiedliwiona. Wydaje się,
   że w grę mógłby wchodzić każdy w zasadzie sposób upubliczniania
   omawianych warunków. Banki już emitujące b.p.w. (np. BOŚ SA;
   BGŻ SA) stosowały na szeroką skalę różne formy publikacji (np. ogło-
   szenia w prasie centralnej i lokalnej łącznie z dokumentowymi wzor-
   cami b.p.w.). Należy opowiedzieć się za szerokim zakresem warunków
   emisji przedstawianych w publicznych ogłoszeniach [podobnie np.
   T. Narożny, Prawo bankowe, s. 120-121].

9. B.p.w. a bankowe dokumenty oszczędnościowe. Bliższa regulacja
   prawna podstaw emisji b.p.w. i ich konstrukcja prawna spowodowała
   potrzebę dokonania nowej oceny prawnej dokumentów wystawianych
   przez banki w związku z zawieraniem umów rachunku oszczędnościo-
   wego (art. 55). Przepis art. 18 pr. bank. z 1989 r. upoważniał do wysta-
   wiania dokumentów oszczędnościowych (dowodów na złożone wkłady
   oszczędnościowe, noszących różne nazwy) imiennych i na okaziciela.
   Dokumenty takie mogły być wystawiane tylko w związku z zawarciem
   umów oszczędnościowych (umów o wkład oszczędnościowy). Doku-
   menty oszczędnościowe na okaziciela kwalifikowano z reguły jako
   papiery wartościowe. Imienne dokumenty oszczędnościowe zaliczano
   do grupy imiennych papierów wartościowych (z zastrzeżeniami); [zob.

347

Art. 89 Prawo bankowe

np. J. Mojak, E. Niezbecka, Dowody imienne i na okaziciela na złożone
wkłady oszczędnościowe, „Palestra" 1997, nr 9-10, s. 29; W. Grzegor-
czyk, Polski rynek papierów wartościowych, s. 29; K. Kruczalak, Pro-
blematyka prawna papierów wartościowych, s. 75; M. Bączyk, Sytu-
acja prawna posiadaczy tzw. hasłowych dokumentów oszczędnościo-
wych w świetle przepisów ustawy o BFG, „Biuletyn BFG" 1996, nr 7,
s. 23-26; tenże, Problem odpowiedzialności gwarancyjnej BFG wobec
posiadaczy okazicielskich papierów wartościowych, „Biuletyn BFG"
1996, nr 7, s. 27-32 (tamże, odróżnienie walorów tzw. samodzielnych,
związanych ze stosunkiem umownym i tzw. niesamodzielnych, nie-
związanych z takim stosunkiem; R. Tollik (w:) Prawo bankowe. Ko-
mentarz, s. 546 (premiowy bon oszczędnościowy jako szczególna po-
stać rachunku bankowego)].

De lege lata banki mogą emitować bankowe dokumenty oszczęd-
nościowe (b.d.o.) tylko w związku z zawarciem umowy rachunku
oszczędnościowego i tylko jako dokumenty imienne (art. 55 ust. 2 i art. 61).
Wystawione w związku z zawarciem umów oszczędnościowych doku-
menty oszczędnościowe na okaziciela zachowują moc prawną do czasu
wygaśnięcia tych umów, chyba że strony postanowią wcześniej prze-
kształcić je w umowy rachunku bankowego w rozumieniu art. 50 ust. 2
[bliżej zob. np. R. Tollik (w:) Prawo bankowe. Komentarz, s. 545-546].

W związku z nową regulacją b.p.w. pojawiły się w literaturze kon-
trowersje dotyczące oceny prawnej bankowych dokumentów oszczęd-
nościowych (b.d.o.) wydawanych w przypadku zawarcia umowy ra-
chunku bankowego (zawsze jako dokumenty imienne). Jak się wydaje,
dominuje opinia, że przepis art. 55 mógłby stanowić podstawę wysta-
wiania przez bank imiennego, oszczędnościowego papieru wartościo-
wego [w tym sensie np. Z. Bielecka, M. Wierzbowski, Papiery dłużne.
Zagadnienia praktyczne, s. 139-140; W. Pyzioł (w:) Prawo bankowe.
Komentarz, s. 91 (imienna książeczka oszczędnościowa jako papier
wartościowy także de lege lata); M. Michalski (w:) Prawo bankowe
Komentarz, s. 295-296 (wskazanie na funkcję legitymacyjną imiennego
dokumentu oszczędnościowego i umarzalność restytucyjną tych doku-
mentów, art. 61 pr. bank.). Odmiennego zdania broni np. M. Bączyk
[(w:) Papiery wartościowe, s. 500-502 (akcent na wyraźne sformuło-
wanie ustawy, że b.d.o. stanowią jedynie „dowód zawarcia umowy
rachunku oszczędnościowego", co oznaczać może brak elementu praw-

348

Emisja bankowych papierów wartościowych Art. 89

nej inkorporacji wierzytelności wynikającej z umowy o wkład oszczęd-
nościowy w wydanym posiadaczowi dokumencie; art. 50 i 183; kon-
cepcja konstrukcyjnego i legislacyjnego rozdz.ielenia b.p.w. i b.d.o. de
lege lata).

Rozbieżności oceny prawnej b.d.o. powodują też różne propozycje
klasyfikacji dokumentów emitowanych przez instytucje bankowe [por.
np. M. Bączyk (w:) Papiery wartościowe, s. 501 i M. Michalski (w:)
Prawo bankowe. Komentarz, s. 296 (imienne dokumenty oszczędno-
ściowe autor zalicza do kategorii bankowych papierów wartościowych
sensu largo, tj. papierów emitowanych przez banki „w ramach wyko-
nywanych przez nie czynności bankowych)]. W literaturze broni się też
zdania o dopuszczalności wydawania przez banki dokumentów na oka-
ziciela posiadaczom nieoszczędnościowych lokat terminowych (art. 50
ust. l pkt 3, art. 54) z zastrzeżeniem, że dokumenty takie można by
kwalifikować co najwyżej jako znaki legitymacyjne na okaziciela
(art. 921¹⁵ § 2 k.c.); [tak W. Pyzioł, O lokatach terminowych „na okazi-
ciela"..., „Prawo Bankowe" 1999, nr l, s. 105 (z powołaniem się na
zasadę numerus clausus podstaw kreacji papierów wartościowych;
tamże trafna uwaga autora o zbędności przepisów art. 89-92 przy zało-
żeniu swobody banków w kreowaniu nowych typów papierów warto-
ściowych)].

10. B.p.w. a tzw. stosunek podstawowy. W związku z podstawową
funkcją b.p.w. wyrażoną w art. 90 ust. l („gromadzenie przez banki
środków pieniężnych w złotych lub w innej walucie") powstała kwe-
stia, czy b.p.w. mogą być emitowane w powiązaniu z jakimś stosun-
kiem umownym (łączącym bank-emitenta przynajmniej z pierwotnym
posiadaczem, np. umową rachunku bankowego, umową depozytu pie-
niężnego), czy zawsze niezależnie od takich umów. Oczywiście, prze-
pis art. 90 ust. l nie zakłada wspomnianego powiązania jako niezbęd-
nego warunku emisji b.p.w. B.p.w. stanowią bowiem walory samo-
dzielne z ekonomicznego i prawnego punktu widzenia. W literaturze
nie wyklucza się jednak możliwości pojawienia się określonych sto-
sunków podstawowych [zob. np. K. Księżopolski, Gwarancje dla ban-
kowych papierów wartościowych, „Gazeta Prawna" 1998, nr 41, s. 22;
Z. Bielecka, M. Wierzbowski, Papiery dlużne..., s. 139 (tamże, nawet
propozycje klasyfikacji b.p.w. według kryterium wspomnianego po-

349

Art. 90 Prawo bankowe

wiązania); M. Michalski (w:) Prawo bankowe. Komentarz, s. 294
(z wyłączeniem stosunku rachunku oszczędnościowego); odmiennie
jednak np. T. Narożny, Prawo bankowe, s. 121]. Dotychczasowa prak-
tyka emisyjna wskazuje na to, że banki wybierają model prawnie sa-
modzielnego, dokumentowego b.p.w. Nie znaczy to, że określone przy-
czyny prawno-gospodarcze nie mogłyby ujawnić tendencji wiązania
emisji b.p.w. z istniejącym już wcześniej stosunkiem umownym mię-
dzy pierwotnym posiadaczem walorów i bankiem (np. na tle działalno-
ści banku w zakresie nabywania wierzytelności pieniężnych innych
podmiotów; art. 5 ust. 2 pkt 5). Zagadnienie pozostaje otwarte.

Art. 90

1. Bankowy papier wartościowy służy gromadzeniu przez banki
środków pieniężnych w złotych lub w innej walucie wymienialnej
i zawiera w nazwie wyrazy: „bankowy papier wartościowy", a jego
treść obejmuje:

1. wartość nominalną,

2. zobowiązanie banku do:

1. naliczenia określonego oprocentowania według ustalonej
   stopy procentowej,

2. dokonania wypłaty oznaczonej kwoty osobie uprawnionej,
   w określonych terminach; osoba uprawniona nie może żą-
   dać od banku wykupu papieru przed upływem terminu,
   o ile treść papieru nie stanowi inaczej,

3. oznaczenie posiadacza papieru wartościowego, jeżeli jest to
   papier imienny, lub adnotacje, że jest to papier wartościowy
   na okaziciela,

4. zasady przenoszenia praw wynikających z papieru warto-
   ściowego,

5. numer papieru wartościowego i datę emisji,

6. podpisy osób upoważnionych do składania oświadczeń w za-
   kresie praw i obowiązków majątkowych banku.

2. Podpisy, o których mowa w ust. l pkt 6, mogą być odtwarza-
   ne mechanicznie.

3. W treści bankowego papieru wartościowego, jak również
   w podanej przez emitenta do publicznej wiadomości informacji

350

Emisja bankowych papierów wartościowych Art. 90

0 warunkach emisji, nie mogą być zamieszczane porównania z wa-
runkami emisji papierów wartościowych innych emitentów.

4. Banki mogą emitować bankowe papiery wartościowe również
   w formie zdematerializowanej. Depozyt papierów prowadzi bank
   emitujący te papiery.

5. Jeżeli bankowy papier wartościowy występuje w postaci
   zdematerializowanej, to wówczas wszystkie dane określone w ust. l
   powinny być zamieszczone w treści świadectwa depozytowego albo
   innego dokumentu wydanego przez bank osobie uprawnionej.

6. Prawa z bankowych papierów wartościowych emitowanych
   w formie zdematerializowanej powstają z chwilą zapisania ich po
   raz pierwszy na rachunku bankowych papierów wartościowych

1 przysługują posiadaczowi tego rachunku.

7. Przeniesienie praw z bankowego papieru wartościowego emi-
towanego w formie zdematerializowanej następuje z chwilą doko-
nania odpowiedniego zapisu na rachunku bankowych papierów
wartościowych w wyniku zawarcia umowy. Pożytki z bankowych
papierów wartościowych uzyskane przed dokonaniem zapisu przy-
padają nabywcy, chyba że umowa stanowi inaczej.

1. Obligatoryjna treść b.p.w. W przepisach art. 90 ust. l pkt. 1-6
określono minimalne, obligatoryjne elementy b.p.w.

Już w samej nazwie powinno występować określenie „bankowy
papier wartościowy" (a nie np. wynikać dopiero z treści dokumentu).
Reguła taka odnosi się do wielu papierów (np. weksla, obligacji, listu
zastawnego). Nie wydaje się trafne zapatrywanie, że niezamieszczenie
w nazwie waloru określenia „b.p.w." nie wpływa na kwalifikację
otrzymywanego przez nabywcę dokumentu jako papieru wartościowe-
go i tworzy po stronie nabywcy dokumentu roszczenia o wydanie mu
waloru prawidłowo oznaczonego [odmiennie M. Michalski (w:) Prawo
bankowe..., s. 298]. Właściwie użyta nazwa indywidualizuje bowiem
b.p.w., a ponadto moment kreacji tego waloru zbiega się z jego naby-
ciem przez pierwszego posiadacza. Brak właściwej nazwy dokumentu
powoduje więc to, że nabywca nabywa po prostu inny dokument niebę-
dący b.p.w.

Z b.p.w. musi wynikać, czy ma on charakter imienny, czy jest do-
kumentem na okaziciela (ust. l pkt 3). Od emitenta zależy sama możli-

351

Art. 90 Prawo bankowe

wość nadania charakteru imiennego b.p.w. na okaziciela i określenie
procedury takiej zmiany.

W treści b.p.w. powinno nastąpić bliższe określenie zobowiązania
emitenta wobec uprawnionego wierzyciela (ust. l pkt 2). Chodzi tu
przede wszystkim o wskazanie nominalnej wartości papieru (w złotych
lub w walucie obcej), oprocentowanie sumy nominalnej (stopa stała lub
zmienna), dokonywanie wypłat na rzecz osoby uprawnionej. Zob. pkt 4.

Indywidualizacja b.p.w. następuje także przez podanie jego numeru
i daty emisji (ust. l pkt 5). Możliwe byłoby wystawienie b.p.w. w kilku
kolejnych emisjach o zróżnicowanych warunkach emisji.

W treści b.p.w. powinny znaleźć się zasady przenoszenia wierzy-
telności wynikających z papieru odpowiednio skorelowane z charakte-
rem danego papieru (ust. l pkt 4). Zob. pkt 11.

Na wyemitowanych walorach powinny zawsze znajdować się pod-
pisy osób uprawnionych do składania oświadczeń woli w imieniu emi-
tenta (ust. l pkt 6). Podpisy te mogą być odtworzone w sposób mecha-
niczny (tzw. faksymile podpisu; ust. 2).

2. Fakultatywna treść b.p.w. W warunkach emisji emitent ma dużą
   swobodę w kształtowaniu fakultatywnej treści b.p.w. Chodzi tu przede
   wszystkim o bliższe określenie treści zobowiązania emitenta wobec
   uprawnionego (np. w zakresie sposobu obliczania i wypłaty odsetek),
   odpowiednie zabezpieczenia udzielone wierzycielom emitenta (np. porę-
   czenie, gwarancja innych banków), przesądzenie kwestii umarzalności
   lub nieumarzalności waloru, wykonywanie uprawnień z b.p.w. (np.
   reguły identyfikacji uprawnionego, dochodzenie należności z uszko-
   dzonego papieru), wygaśnięcie uprawnień posiadacza (np. w razie nie-
   przedstawienia papieru emitentowi w odpowiednim czasie).

3. Nabywcy b.p.w. Nie ograniczono wprost możliwego kręgu nabyw-
   ców b.p.w. Mogą nimi zatem być w zasadzie wszyscy uczestnicy ob-
   rotu bankowego. Pewne ograniczenia pojawić się mogą w odpowied-
   nich postanowieniach regulaminów dotyczących warunków emisji (np.
   wymóg pełnej zdolności do czynności prawnych nabywcy waloru).
   Nabywcami b.p.w. mogą być inne banki, w tym -jak się wydaje - tak-
   że bank centralny (por. art. 48 ustawy o NBP). Rozważano możliwość
   wyraźnego upoważnienia kas oszczędnościowo-budowlanych do na-
   bywania b.p.w. innych banków (jako formy lokaty tzw. wolnych środ-

352

Emisja bankowych papierów wartościowych Art. 90

ków kasy). Ograniczenie dopuszczalności nabywania omawianych
walorów przez bank hipoteczny wynika, jak się wydaje, z brzmienia
art. 12 i 15 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. o listach zastawnych i bankach
hipotecznych (Dz. U. Nr 140, poz. 940 ze zm.).

Nabywcą b.p.w. może być także BFG w ramach tzw. akcji pomo-
cowej dla banku emitenta (§ 2 i 4 rozporządzenia Rady Ministrów
z 22 września 1999 r. w sprawie obrotu przez Bankowy Fundusz Gwa-
rancyjny wierzytelnościami nabywanymi od banków, w których po-
wstało niebezpieczeństwo niewypłacalności, Dz. U. Nr 80, poz. 904).

4. Zobowiązanie pieniężne emitenta z b.p.w. W Prawie bankowym
przewidziano bardzo ogólną regulację treści zobowiązania pieniężnego
emitenta wynikającego z b.p.w. (ust. l pkt 1-2). Oznacza to możliwość
kształtowania treści takiego zobowiązania przez emitenta (przede
wszystkim w warunkach emisji; zob. uwagi do art. 89, pkt 5). Takie
warunki mogą zostać skonkretyzowane we właściwym bankowym lex
contractus (np. w regulaminach bankowych). Por. w tym względzie
zwłaszcza regulaminy powołane w uwagach do art. 89, pkt l.

Dług banku-emitenta obejmuje należność główną (zapłatę sumy nomi-
nalnej waloru w złotych lub w walucie obcej) i należność uboczną (od-
setki zwykłe). Możliwe byłoby wydawanie walorów o różnych nomi-
nałach w ramach tej samej emisji. Dokonywanie wypłat mogłoby na-
stąpić w różnych terminach, przed upływem roku i po jego upływie od
daty nabycia (tzw. wykup papieru). W grę mogą wchodzić walory krót-
ko-, średnio- i długoterminowe (w praktyce dotychczasowej pojawiały
się papiery jednoroczne). Banki emitujące nie przewidują możliwości
wypłaty częściowej należności głównej z b.p.w. (jedynie wypłatę całej
sumy nominalnej z odsetkami).

5. Oprocentowanie b.p.w. Szczegółowej regulacji (np. regulamino-
wej) poddane są odsetki należne posiadaczowi waloru (wierzycielowi).
Mogą mieć one stopę stałą lub zmienną. Spotyka się formułę tzw. dys-
kontowych b.p.w., stosowaną zwłaszcza w zakresie obligacji. W wa-
runkach emisji podaje się bardzo szczegółowe zasady ustalania zmien-
nej stopy oprocentowania, przewiduje się określone okresy wypłaty
odsetek, powstania roszczenia o wypłatę tychże odsetek. Po upływie
roku od daty nabycia waloru banki-emitenci zastrzegają wyłączenie

353

Art. 90 Prawo bankowe

oprocentowania sumy nominalnej waloru. Powstałe już należności od-
setkowe mogłyby być dochodzone wraz z sumą nominalną.

Jak dotychczas, banki nie przewidują odpowiednich postaci zabez-
pieczeń wierzytelności wynikających z dokumentowych b.p.w.

6. Wygaśnięcie zobowiązań z b.p.w. Szczegółowo regulowane są
   kwestie dotyczące wygaśnięcia zobowiązania wynikającego z b.p.w.
   Wygasa ono po dokonaniu wypłaty należności wraz z odsetkami kapi-
   tałowymi. Według postanowień regulaminowych, walor „traci waż-
   ność" i fakt ten potwierdzony bywa pewnymi technicznymi czynno-
   ściami banku-dłużnika (np. pozbawienie dokumentu pewnych cech,
   podziurkowanie). Wyemitowany b.p.w. traci ważność także wtedy, gdy
   nie zostanie przedstawiony bankowi w celu wypłaty w odpowiednim
   okresie od daty jego nabycia (np. po upływie 10 lat).

7. Rodzaje b.p.w. Przewidziano możliwość emitowania b.p.w. imien-
   nych i na okaziciela (art. 90 ust. l pkt 3; art. 921⁸ i art. 921¹⁰ k.c.). Po-
   nieważ b.p.w. konstrukcyjnie przypomina obligację, de lege lata nie
   ma, jak się wydaje, możliwości kreowania b.p.w. jako waloru na zlece-
   nie [art. 921⁹ k.c.; podobnie też R. Jurga i M. Michalski, Krótkotermi-
   nowe dłużne papiery wartościowe w systematyce typów normatywnych
   papierów wartościowych w prawie polskim, PPH 1999, nr 6 (wkładka),
   s. 16-17].

Imienne b.p.w. (dokumentowe) legitymują podmioty imiennie
określone w treści dokumentów (art. 90 ust. l pkt 3 pr. bank.; art. 921⁸
k.c.). Wierzytelności z tych walorów mogą być zbywane w wyniku
cesji połączonej z wydaniem dokumentu (art. 921⁸k.c.). W treści b.p.w.
zamieszczone są szczegółowe postanowienia dotyczące zasad przeno-
szenia praw wynikających z papieru wartościowego (ust. l pkt 4). Ban-
ki emitujące b.p.w. niekiedy prowadzą odpowiednie rejestry sprzeda-
nych b.p.w. w celu ujawnienia pierwotnych i kolejnych nabywców
imiennych walorów określonej emisji. Otwartą sprawą pozostaje zna-
czenie prawne tego rejestru (np. czysto ewidencyjne czy też istnieje
dodatkowy wymóg skuteczności nabycia waloru imiennego przez na-
bywcę w postaci zgłoszenia nabycia do rejestracji; por. np. niejasne
w tej kwestii sformułowanie pkt. 8 „Regulaminu sprzedaży i wykupu
b.p.w." - Ekobonus BOŚ SA z 1998 r.).

354

Emisja bankowych papierów wartościowych Art. 90

B.p.w. na okaziciela legitymują w zasadzie każdego posiadacza
(okaziciela) papieru. Przenoszenie wierzytelności z b.p.w. na okaziciela
następuje w wyniku przeniesienia własności dokumentu (art. 517 § 2
k.c.)- Przewidzianego w art. 921¹⁰ k.c. wymogu „zezwolenia właściwe-
go organu do puszczenia w obieg" b.p.w. na okaziciela można by do-
szukiwać się w treści art. 89 ust. 3 (zapowiedź określenia b.p.w., na
których emisję wymagana byłaby zgoda Prezesa NBP).

Pierwsze b.p.w. po zmianie prawa bankowego emitowane były jako
walory na okaziciela. W warunkach emisji przewiduje się z reguły
możliwość zamiany papieru na okaziciela na imienny (tzw. konwersja).
Banki-emitenci określają szczegółowe warunki takiej procedury (np.
czy następuje ona z inicjatywy uprawnionego, w której jednostce orga-
nizacyjnej banku-emitenta, czy niezbędne jest wpisanie oznaczenia
posiadacza waloru do rejestru b.p.w.). Możliwa jest także transformacja
waloru imiennego w papier na okaziciela [M. Michalski, Konstrukcja
bankowych papierów wartościowych w świetle zasady numerus clausus
papierów wartościowych w prawie polskim, „Prawo Bankowe" 1998,
nr 2, s. 51-52]. Porozumienie w sprawie konwersji może nastąpić
w każdym czasie istnienia zobowiązania banku-emitenta. Nie jest chy-
ba wykluczona możliwość wykreowania b.p.w. ab initio jako waloru
imiennego już w chwili nabycia go przez osobę imiennie oznaczoną,
mimo że w warunkach emisji (regulaminach bankowych) przewiduje
się emisję b.p.w. jako dokumentów na okaziciela.

8. Nabycie dokumentowego b.p.w. Dokumentowy b.p.w. powstaje
w zasadzie z chwilą jego nabycia przez pierwszego nabywcę (verba
legis: posiadacza). Nabycie należy łączyć z wydaniem walorów na-
bywcy (datę tę określa się niekiedy w postanowieniach regulamino-
wych jako „datę sprzedaży"). Przewidziane są różne formy zapłaty
bankowi-emitentowi (gotówkowe i bezgotówkowe), z tym że w przy-
padku zapłaty bezgotówkowej wydanie b.p.w. nabywcy następuje
w zasadzie po wpłynięciu pieniędzy do banku-emitenta lub po obciąże-
niu rachunku bankowego nabywcy prowadzonego w tym banku.

Zdematerializowany b.p.w. powstaje zawsze z chwilą dokonania
jego zapisu (tzw. zapis pierwotny) na rachunku b.p.w. Uprawnienia
z tych papierów przysługują posiadaczowi tego rachunku (ust. 6). Por.
pkt9.

355

Art. 90 Prawo bankowe

9. B.p.w. w formie zdematerializowanej. W ust. 4 przewidziano moż-
liwość wyemitowania b.p.w. w formie zdematerializowanej. Dotychczas
preferuje się (także w 2002 r.) dokumentową postać b.p.w. Bardzo ogólna
regulacja zdematerializowanego b.p.w. (ust. 4-7) odpowiada meryto-
rycznie regulacji prawnej zawartej w art. 7 Prawa o publicznym obrocie
papierami wartościowymi z 1997 r. W Prawie bankowym uregulowano
jedynie kilka zagadnień prawnych [por. np. L. Sobolewski (w:) Prawo
o publicznym obrocie papierami wartościowymi. Komentarz, s. 272-274].

W związku z emisją b.p.w. w wersji zdematerializowanej pojawia
się potrzeba stworzenia odpowiedniego tzw. systemu depozytowo-
rejestrowego tych papierów przez bank-emitenta (ust. 4). System ten
powinien spełniać co najmniej trzy funkcje:

1. umożliwiać w ogóle kreowanie b.p.w.;

1. dokumentować uprawnienia posiadaczy walorów (osób upraw-
   nionych, tzw. stan własności walorów);

2. umożliwiać obrót prawny walorami.

Ewentualny nabywca b.p.w. zawierałby z bankiem-emitentem od-
powiednią umowę („umowę rachunku b.p.w." - ust. 5). Powstanie
b.p.w. i uprawnień wynikających z takiego papieru ustawa łączy zaw-
sze z chwilą ich „zapisów po raz pierwszy na rachunku b.p.w." (tzw.
zapis lub wpis pierwotny). Nietrafnie uznaje się tę umowę za umowę
rachunku bankowego w rozumieniu art. 725 k.c. [inaczej np. M. Paweł-
czyk, Bankowe papiery wartościowe..., s. 30-31]. Nie sposób jednak
wykluczyć analogicznego zastosowania przepisów art. 725 i n. k.c.
Niewątpliwie bliższa regulacja prawna takiej umowy nastąpi w odpo-
wiednich wzorcach umowy (art. 384 k.c., art. 109).

10. Świadectwa depozytowe. Osoby uprawnione ze zdematerializo-
wanych b.p.w. otrzymują odpowiednie dokumenty niezbędne do wyka-
zywania i wykonywania ich uprawnień (np. świadectwo depozytowe
wydane przez bank emitenta; ust. 5). Są to na pewno znaki legityma-
cyjne (art. 921¹⁵ k.c.); [tak np. M. Pawełczyk, Bankowe papiery warto-
ściowe..., s. 30; K. Księżopolski, Bankowe papiery..., s. 336]. Nie jest
możliwy obrót tymi dokumentami. Powinny znaleźć się na nich zawsze
obligatoryjne dane umieszczane na dokumentowym b.p.w. (ust. l i 5);
[bliżej o funkcjach świadectw depozytowych zob. M. Bączyk (w:) Pa-
piery wartościowe..., s. 526].

356

Emisja bankowych papierów wartościowych Art. 90

11. Przenoszenie praw wynikających z papierów imiennych. Każdy
dokumentowy b.p.w. i świadectwo depozytowe powinny zawierać
m.in. informacje o „zasadach przenoszenia praw wynikających z papie-
ru" (ust. 4 i 5). Zasady takie nie mogą pozostawać, oczywiście,
w sprzeczności z ogólnym reżimem prawnym przenoszenia uprawnień
z papierów wartościowych (art. 921⁸ i 921¹⁰ k.c., art. 90 ust. 7).

Rozporządzanie wierzytelnościami wynikającymi z dokumento-
wych b.p.w. zależy od ukształtowania danego waloru jako waloru na
okaziciela lub imiennego (zob. pkt 7). W praktyce dominują b.p.w. na
okaziciela. Generalnie będzie tu zatem miał zastosowanie przepis art. 517
§ 2 k.c. Umieszczenie b.p.w. w depozycie banku-emitenta (co jest sytu-
acją bardzo częstą) nie eliminuje możliwości rozporządzania takimi
walorami przez ich posiadacza (przechowującego, art. 835 k.c.). Banki
określają też bliżej zasady przenoszenia praw wynikających z papierów
imiennych. Wymagane jest mianowicie bardziej szczegółowe określe-
nie stron umowy cesji (cesjonariusza i cedenta). Niekiedy niezbędne
będzie też odpowiednie powiadomienie jednostki organizacyjnej banku
prowadzącej rejestr sprzedanych papierów imiennych w celu wpisania
odpowiednich zmian w takim rejestrze.

12. Nabycie zdematerializowanego b.p.w. Zbywcę i nabywcę zde-
materializowanego papieru wartościowego muszą łączyć umowy ra-
chunku b.p.w. z bankiem-emitentem. Skutek rozporządzający umowy
zbycia b.p.w. (np. umowy sprzedaży) powstaje dopiero z chwilą doko-
nania odpowiedniego zapisu na rachunku b.p.w. nabywcy (np. kupują-
cego, ust. 7). Chodzi tu o tzw. zapis wtórny, powodujący nabycie walo-
rów przez nabywcę. Regulacja taka odpowiada ogólnej formule art. 7
ust. 3 Prawa o publicznym obrocie papierami wartościowymi [por. np.
L. Sobolewski (w:) Prawo o publicznym obrocie..., s. 272-273]. Na-
bywca może również nabyć pożytki z b.p.w. (np. odsetki), nawet jeżeli
pożytki takie zostały „uzyskane" jeszcze przed dokonaniem zapisu
nabytych walorów na rachunku nabywcy. Sformułowanie „uzyskane"
oznacza, jak się wydaje, powstanie roszczenia o wypłatę odsetek wobec
banku-emitenta zgodnie z treścią zobowiązania wynikającego z b.p.w.
Strony transakcji mogą umówić się także inaczej i wtedy pożytki (od-
setki) mogą przypaść zbywcy, a więc osobie legitymującej się jeszcze
zapisem zbywanych walorów na rachunku tych walorów. W grę mogą

357

Art. 90 Prawo bankowe

wchodzić inne jeszcze porozumienia, np. stosowny podział odsetek
przypadających w różnych okresach przed dokonaniem zapisów zby-
tych walorów. Postanowienia takie będą z reguły harmonizowane
z odpowiednio ustaloną ceną nabycia [por. np. L. Sobolewski, Prawo
o publicznym obrocie.., s. 273].

13. B.p.w. jako przedmiot różnych stosunków obligacyjnych. B.p.w.
może stanowić przedmiot wielu stosunków obligacyjnych o różnym
charakterze prawnym. Chodzi tu np. o umowę sejfu bankowego, umo-
wę przechowania (art. 5 ust. 2 pkt 6). W tym drugim przypadku (obok
stosownych bankowych wzorców umownych) będą miały zastosowanie
przepisy art. 835 k.c. Banki-emitenci oferują nieodpłatne przechowy-
wanie wyemitowanych b.p.w. (art. 836 k.c.) i wystawiają dla deponują-
cych posiadaczy odpowiednie, imienne poświadczenia na dowód zło-
żenia b.p.w. (imiennego lub na okaziciela) do depozytu. Jeżeli b.p.w.
złożony zostanie do depozytu w innym banku, pojawić się może kwe-
stia wykonywania uprawnień z b.p.w. wobec banku-emitenta przez
inny bank (np. bank-depozytariusza).

W regulaminach banków emitentów znajdują się niekiedy klauzule
przewidujące, że b.p.w. może stanowić zabezpieczenie udzielonego
kredytu lub pożyczki przez samego emitenta lub inny bank (z wyłącze-
niem kredytów udzielanych na nabycie b.p.w.; por. uwagi do art. 91).
Nie przesądza to, rzecz jasna, samej konstrukcji prawnej takiego zabez-
pieczenia. Mogłoby tu wchodzić w grę np. zabezpieczenie typu kaucyj-
nego, przewłaszczenie w rozumieniu art. 101.

B.p.w. mogą służyć zabezpieczeniu należności celnych przez zło-
żenie ich w urzędzie celnym na kwotę równą wysokości wymaganego
zabezpieczenia. Por. § l i 3 rozporządzenia Ministra Finansów z 12 sierp-
nia 1999 r. w sprawie sposobu złożenia zabezpieczenia w formie depo-
zytu w gotówce oraz określenia dokumentów mających wartość płatni-
czą, które mogą być przyjmowane przez organ celny (Dz. U. Nr 70,
poz. 786).

14. B.p.w. jako zabezpieczenie wierzytelności. Wierzytelności pie-
niężne inkorporowane w b.p.w. mogą być obciążone ograniczonymi
prawami rzeczowymi (np. zastawem zwykłym, rejestrowym, prawem
użytkowania - art. 265 k.c.). W tym zakresie należy stosować ogólne
reguły ustanawiania takich praw.

358

Emisja bankowych papierów wartościowych Art. 90

B.p.w. może być też przedmiotem przewłaszczenia na zabezpiecze-
nie (art. 101 ust. 1). Przewłaszczenie takie (pojedynczych walorów lub
tzw. pakietu papierów) polega na przeniesieniu przez uprawnionego na
rzecz banku (innego niż bank-emitent) uprawnień wynikających z ta-
kich papierów do czasu spłaty zadłużenia przez dłużnika (przewłasz-
czającego). Przeniesienie uprawnień musi nastąpić w sposób właściwy
dla danego waloru (cesja dla papierów imiennych i wydanie papierów
na okaziciela, art. 921⁸i 921¹⁰ k.c.). Zob. też uwagi do art. 101.

15. Uszkodzenie dokumentowego b.p.w. Zgodnie z zasadą integralno-
    ści papieru wartościowego dokumentowy b.p.w. nie mógłby być pod-
    stawą dochodzenia inkorporowanej w nim wierzytelności, gdyby został
    pozbawiony pewnych elementów (możliwość odmowy zapłaty przez
    bank-emitenta). Niekiedy emitenci przewidują jednak możliwość hono-
    rowania takich walorów (uszkodzonych papierów), przy zachowaniu
    warunków szczegółowo określonych w odpowiednich regulaminach
    (np. możliwość identyfikacji minimalnych cech dokumentu, zasięg
    powierzchni uszkodzonej i zachowanej). Niespełnienie warunków for-
    malnych powoduje, że nie można dochodzić należności na podstawie
    uszkodzonego waloru, co z kolei oznacza de facto stan równoznaczny
    z utratą dokumentowego b.p.w., połączony z wyłączeniem możliwości
    ewentualnego umorzenia waloru w odniesieniu do dokumentu na oka-
    ziciela.

16. Umorzenie b.p.w. Papiery na okaziciela są z reguły nieumarzalne
    (art. 2 pkt l dekretu z 10 grudnia 1946 r. o umarzaniu utraconych do-
    kumentów, Dz. U. z 1947 r., Nr 5, poz. 20). W regulaminach dotyczą-
    cych b.p.w. wyklucza się z reguły możliwość umarzania utraconych
    walorów na okaziciela bez względu na przyczynę ich utraty. Utrata
    waloru oznacza definitywny brak możliwości dochodzenia wobec ban-
    ku-emitenta należności wynikającej z takiego waloru. Umarzane mogą
    być natomiast imienne b.p.w., chyba że w warunkach emisji zastrzeżo-
    no ich nieumarzalność (art. 2 pkt 4 dekretu z 1946 r.). Zastrzeżenie
    takie powinno być ujawnione w treści imiennego b.p.w. [zob. np.
    M. Michalski, Konstrukcja..., s. 51-52]. W odniesieniu do b.p.w., które
    z papierów na okaziciela zostały przekształcone w papiery imienne,
    brak z reguły zastrzeżeń (w regulaminach bankowych) o niestosowaniu
    do nich procedury umorzeniowej.

359

Art. 90 Prawo bankowe

17. Zakaz reklamy porównawczej. W przepisie art. 90 ust. 3 przewi-
dziano ogólny zakaz stosowania w praktyce emisyjnej b.p.w. reklamy
porównawczej (niedopuszczalność porównań z warunkami emisji pa-
pierów wartościowych innych banków). Zakaz reklamy porównawczej
z podmiotowego punktu widzenia dotyczy wszystkich innych podmio-
tów emitujących papiery wartościowe (a więc nie tylko instytucji ban-
kowych). Nie ma znaczenia to, czy dany walor znajduje się w obrocie,
czy dopiero trwa jego procedura emisyjna. Reklama porównawcza nie
może być zamieszczona w treści b.p.w. i w podanych do publicznej
wiadomości informacjach o warunkach emisji. Zakaz „lokalizacji"
omawianej reklamy należałoby rozumieć chyba szerzej. Oznaczałoby
to niedopuszczalność zamieszczenia przez bank także w innych publi-
kacjach (np. analizujących własne warunki emisji na tle warunków
emisji innych banków) autoryzowanych lub sponsorowanych przez
banki-emitentów [por. M. Bączyk (w:) Papiery wartościowe..., s. 516].
W przeciwnym razie omawiany zakaz mógłby być stosunkowo łatwo
obchodzony (np. przez zamieszczenie odpowiednich informacji w me-
diach).

Emitent ma obowiązek poinformowania Prezesa NBP o zamierzo-
nej emisji b.p.w. na 30 dni przed terminem emisji i wskazać (przedsta-
wić) warunki i wartość emisji (art. 89 ust. 2). Można więc uznać, że
chodzi tu o odpowiedni mechanizm kontroli tych warunków.

Jak się wydaje, omawiany zakaz nie eliminuje możliwości ekspo-
nowania elementów porównawczych (analizy ekonomiczno-prawnej
walorów emitowanych przez innych emitentów) w ramach zawieranych
przez banki umów o świadczeniu usług konsultacyjno-doradczych
i innych usług finansowych (art. 6 pkt. 6, 7).

18. Techniczna strona dokumentowego b.p.w. Ustawa nie reguluje
kwestii dotyczących strony technicznej dokumentowego b.p.w. Na
dokumencie takim musi być ujawniona treść b.p.w. (elementy obligato-
ryjne i fakultatywne). Układ elementów treści b.p.w. (na tzw. awersie
i rewersie) pozostawiono samym bankom-emitentom. Z reguły na re-
wersie dokumentowego b.p.w. zamieszczone są postanowienia regula-
minowe dotyczące danego waloru (warunki emisji).

360

Emisja bankowych papierów wartościowych Art. 91

Art. 91

Bank nie może udzielać kredytu lub pożyczki pieniężnej na kupno
bankowych papierów wartościowych emitowanych przez siebie.

1. Źródła finansowania nabycia b.p.w. Przepis ten tworzy zasadni-
   cze ograniczenia w zakresie źródeł finansowania nabycia b.p.w. Bank
   emitujący takie papiery nie może udzielać kredytu lub pożyczki pie-
   niężnej na nabycie takich walorów. Oznaczony zakaz ma charakter
   bezwzględny i nie może być uchylony nawet w wyniku ustanowienia
   odpowiedniego zabezpieczenia na rzecz banku-emitenta. Obejmuje
   nabycie pierwotne (na tzw. rynku pierwotnym) i nabycie wtórne (od
   innych posiadaczy walorów). Wydaje się też, że bank-emitent nie może
   wystąpić w roli podmiotu ustanawiającego zabezpieczenie na rzecz
   ewentualnych kredytodawców udzielających kredytu innym podmio-
   tom w celu nabycia b.p.w. banku-emitenta.

2. Zakres zakazu z art. 91. Może pojawić się kwestia dotycząca za-
   kresu sformułowanego w art. 91 zakazu. Niewątpliwie zakaz dotyczy
   przede wszystkim zawierania ewentualnych umów (kredytowych i po-
   życzek) z ewentualnymi nabywcami (pierwotnymi i wtórnymi) b.p.w.
   przy założeniu, że uzyskane przez nabywców fundusze banku-emitenta
   miałyby służyć właśnie finansowaniu nabycia emitowanych przezeń
   b.p.w. Otwartym zagadnieniem pozostaje aktualność omawianego za-
   kazu w przypadku zastosowania innych sposobów (technik) omawiane-
   go finansowania (np. nabycie b.p.w. w związku z zadłużeniem się na-
   bywcy w ramach prowadzonego przez bank-emitenta rachunku banko-
   wego posiadacza-nabywcy). Wydaje się, że wykładnia celowościowa
   przepisu art. 91 uzasadnia objęcie zakazem także i tego typu sytuacje.

3. Zakaz reklamy. Zakaz określony w art. 91 oznacza także niedo-
   puszczalność jakiejkolwiek postaci reklamy ewentualnej działalności
   banku objętej tym zakazem (por. art. 138 ust. l pkt 3). Postanowienia
   sprzeczne z art. 91 nie mogłyby też znaleźć się w warunkach emisji
   b.p.w. (art. 89).

4. Cel zakazu. Zakaz ustanowiony w art. 91 ma z pewnością na celu
   niedopuszczenie do angażowania funduszu (majątku) instytucji banko-
   wych w ich działalność emisyjną (kumulacja ryzyka kredytowego

361

Art. 92 Prawo bankowe

i ryzyka związanego z zadłużeniem wynikającego z emitowanych wa-
lorów). Finansowanie przez bank-emitenta nabywania własnych papie-
rów wartościowych sprzeczne byłoby pośrednio z prawnym i ekono-
micznym celem emisji (verba legis: gromadzenie przez banki środków
pieniężnych; art. 90 ust. 1).

5. Dopuszczalność finansowania nabycia b.p.w. przez inny bank.

Możliwe byłoby udzielenie kredytu (pożyczki) przez inny bank na na-
bycie b.p.w. W praktyce bankowej na szeroką już skalę udziela się
kredytów (pożyczek) bankowych na nabycie papierów wartościowych
emitowanych przez różne podmioty (np. akcje spółek giełdowych).
Nabyte w ten sposób walory zaangażowane są w różne zabezpieczenia
(np. przewłaszczenie nabytego waloru na bank-wierzyciela, art. 101;
ustanowienie zastawu na wierzytelności wynikającej z papieru, okre-
ślone postacie kaucji).

6. Konsekwencje naruszenia zakazu. Naruszenie zakazu z art. 91 nie
powoduje nieważności umowy pożyczki lub umowy kredytu (art. 58
k.c.). Nie powoduje też nieważności samego nabycia b.p.w. [podobnie
też M. Michalski (w:) Prawo bankowe. Komentarz, s. 320]. Działania
takie mogą, oczywiście, spowodować uruchomienie odpowiednich
środków nadzorczych przez KNB (art. 133 ust. 1-2). Jak można sądzić,
samo tylko naruszenie zakazu sformułowanego w art. 91 nie jest do-
stateczną podstawą wypowiedzenia umowy kredytowej (por. art. 75).

Art. 92

Do bankowych papierów wartościowych nie stosuje się przepi-
sów ustawy, o której mowa w art. 4 pkt 8.

Art. 92 zmieniony przez ustawą z dnia 23 sierpnia 2001 r. o zmianie ustawy - Prawo
bankowe oraz o zmianie innych ustaw (Dz. U. Nr 111, poz. 1195) z dniem 7 stycznia
2002 r.

Dopuszczenie b.p.w. do publicznego obrotu. Ogólnie sformuło-
wany przepis art. 92 wywołał rozbieżności interpretacyjne. Dotyczy on
tymczasem problemu istotnego z punktu widzenia przyszłej praktyki
emisyjnej banków. Otóż zawarte w tym przepisie wyłączenie można
rozumieć, jak się wydaje, w dwojaki sposób.

362

Emisja bankowych papierów wartościowych Art. 92

Po pierwsze, można twierdzić, że do b.p.w. emitowanych na pod-
stawie art. 89 nie mają zastosowania w żadnym przypadku przepisy
Prawa o publicznym obrocie papierami wartościowymi (koncepcja
bezwzględnego charakteru zakazu; b.p.w. nie mogłyby w ogóle pojawić
się w obrocie publicznym, art. 2 ustawy).

Po drugie, można próbować bronić zdania, że b.p.w. mogłyby zna-
leźć się jednak w obrocie publicznym (w rozumieniu art. 2 ustawy) ze
wszystkimi wynikającymi stąd konsekwencjami (art. 61 ustawy). Mo-
głoby tak być w przypadku, gdy emitowane przez bank-emitenta b.p.w.
spełniałyby wszystkie warunki umieszczenia ich w obrocie publicznym
(względny zakaz sformułowany w art. 92).

W literaturze dominuje koncepcja pierwsza [zob. np. M. Romanow-
ski, Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi. Komen-
tarz, s. 57; M. Pawełczyk, Bankowe papiery wartościowe..., s. 28 (za-
wiadomienie KPWiG o emisji b.p.w. jako „warunek formalny wyłącze-
nia tych papierów spod rygoru ustawy"); A. Janiak, Recenzja pracy:
E. Fojcik-Michalska (red.), Prawo bankowe. Komentarz, „Prawo Ban-
kowe" 1999, nr 4, s. 99-100 (zdaniem tego, autora treść art. 92 powinna
znaleźć się raczej w art. 62 Prawa o publicznym obrocie papierami
wartościowymi, s. 100); L. Sobolewski, Prawo..., s. 270-274 (autor
wskazuje jednak na legislacyjną dysharmonię między Prawem o pu-
blicznym obrocie papierami wartościowymi i Prawem bankowym);
W. Szpringer, Polskie regulacje bankowe. Perspektywa europejska,
s. 124 (bez bliższego uzasadnienia); w odniesieniu do interpretacji dru-
giej zob. np. M. Michalski, Konstrukcja..., s. 44-45; tenże, Czy banko-
we papiery wartościowe mogą być wprowadzane do publicznego ob-
rotu?, „Prawo Bankowe" 2000, nr 6, s. 73-75 (i cytowana tam literatu-
ra); M. Bączyk, (w:) Papiery wartościowe..., s. 536-537].

Więcej racji wydaje się przemawiać jednak za dopuszczeniem
b.p.w. do publicznego obrotu w rozumieniu art. 2 i 61 Prawa o publicz-
nym obrocie papierami wartościowymi, w przypadku, gdy spełnią one
odpowiednie wymogi legitymujące je do uczestniczenia w takim obro-
cie [przekonująco - ostatnio np. M. Michalski, Czy bankowe..., s. 74-75].

Rozdział 8
Szczególne obowiązki i uprawnienia banków

Art. 93

1. W celu zabezpieczenia wierzytelności, które wynikają z czyn-
   ności bankowych, bank może żądać zabezpieczenia przewidzianego
   w Kodeksie cywilnymi i prawie wekslowym oraz zwyczajami przy-
   jętymi w obrocie krajowym i zagranicznym.

2. Bank może potrącić ze swego długu wierzytelność, której termin
   płatności jeszcze nie nadszedł, jeżeli podmiot będący dłużnikiem
   został postawiony w stan likwidacji, oraz we wszystkich tych przy-
   padkach, gdy służy mu prawo ściągnięcia swych wierzytelności
   przed nadejściem terminu płatności. Potrącenie nie może być do-
   konane w zakresie, w jakim wierzytelność z rachunku bankowego
   została zajęta jako przedmiot egzekucji należności z tytułu zobo-
   wiązań podatkowych.

1. Prawny sens regulacji. Przepis art. 93 ust. l ma nikłą wartość re-
   gulacyjną. Stwierdza on oczywistą możliwość korzystania przez banki
   z zabezpieczeń przewidzianych w całym obowiązującym systemie pra-
   wa i stosowanych zgodnie ze zwyczajami przyjętymi w obrocie krajo-
   wym i zagranicznym. Być może jedynie to ostatnie stwierdzenie mo-
   głoby służyć do uzasadnienia stosowania w polskiej praktyce bankowej
   nowych, oryginalnych zabezpieczeń (np. tzw. gwarancji na pierwsze
   żądanie), ukształtowanych w innych systemach prawnych.

2. Przedmiot zabezpieczenia. Banki mogą przyjmować zabezpiecze-
   nia dla umocnienia własnych wierzytelności, niekoniecznie wynikają-
   cych tylko z czynności bankowych (także ze zdarzeń określonych w art. 6).

364

Szczególne obowiązki i uprawnienia banków Art. 93

Bliżej o czynnościach bankowych jako wskazanych w ustawie źródłach
wierzytelności (roszczeń) banku zobacz uwagi do art. 96 i 97.

3. Pojęcie zabezpieczenia wierzytelności. Brak ustawowej definicji
   zabezpieczenia wierzytelności otwiera możliwość tworzenia odpowied-
   nich definicji doktrynalnych w tym zakresie. Dotychczas nie stworzono
   także w doktrynie uniwersalnego pojęcia zabezpieczenia. Pojęcie takie
   wydaje się być rozumiane bardzo szeroko w polskiej praktyce banko-
   wej, a więc właściwie jako każdy sposób umocnienia określonej wie-
   rzytelności bankowej niezależnie od tego, czy takie umocnienie przy-
   biera postać odpowiedniej instytucji prawnej. Zabezpieczenie charakte-
   ryzuje zatem stan prawnego umocnienia wierzytelności objętej zabez-
   pieczeniem.

4. Fakultatywność zabezpieczeń. Słusznie de lege lata zrezygnowa-
   no ze statuowania expressis verbis w prawie bankowym ustawowego
   obowiązku zabezpieczenia wierzytelności bankowych. Niektórzy auto-
   rzy konstruują jednak taki obowiązek [por. np. W. Sługiewicz, Bogat-
   szy katalog czynności, „Prawo i Gospodarka" z 13 lutego 1998 r., s. 4].
   Tymczasem samo przyjmowanie zabezpieczeń (i ich wybór) powinien
   być pozostawiony ocenie instytucji bankowej. Instytucja bankowa po-
   nosi jednak ryzyko handlowe niewłaściwych decyzji w tym zakresie.

5. Postacie zabezpieczeń. Stale trwa rozwój form zabezpieczeń sto-
   sowanych w praktyce bankowej. Obecnie stosuje się co najmniej kilka-
   dziesiąt różnych postaci zabezpieczeń [część z nich analizuje obszernie
   np. I. Heropolitańska, Zabezpieczenie wierzytelności banku}. Czynione
   są także próby ogólnych systematyzacji zabezpieczeń występujących
   w sektorze bankowym. Biorąc pod uwagę fakt, że pojęcie „zabezpie-
   czenia" może być określane bardzo szeroko (por. pkt 3), można by
   odesłać do zaproponowanego, najbardziej ogólnego podziału zabezpie-
   czeń:

1. zabezpieczenia prawne;

2. zabezpieczenia ekonomiczne;

3. zabezpieczenia psychologiczne.

[Zob. np. M. Bączyk, Problem regulacji prawnej zabezpieczeń
w prawie polskim, „Bank i Kredyt" 1991, nr 11, s. 1-2; A. Pomorska,
Komentarz do prawa bankowego, s. 70-71].

365

Art. 93 Prawo bankowe

Największe znaczenie mają, oczywiście, zabezpieczenia prawne
(zabezpieczenia w sensie ścisłym). Należy jednak pamiętać o tym, że
w praktyce bankowej niemałą rolę odgrywają także pozostałe zabezpie-
czenia. Zabezpieczenia prawne mają postać określonych instytucji
prawnych, chociaż niekoniecznie regulowanych wyczerpująco de lege
lata (np. przewłaszczenie dla zabezpieczenia; por. też uwagi do
art. 101; zabezpieczenia typu kaucyjnego, por. uwagi do art. 102). Je-
żeli ich podstawowym celem jest stworzenie stanu umocnienia prawne-
go wierzytelności, można mówić o typowych zabezpieczeniach instytu-
cjonalnych (np. poręczenie, gwarancja bankowa, zastaw, hipoteka). Nie-
które instytucje prawne mogą pełnić funkcję zabezpieczenia obok innej
funkcji podstawowej (zabezpieczenia instytucjonalne nietypowe, np.
cesja dla zabezpieczenia, pełnomocnictwo dla zabezpieczenia).

6. Zabezpieczenia prawne. W obrębie bogatego katalogu zabezpie-
   czeń prawnych można dokonywać jeszcze dalszych szczegółowych
   podziałów poza samym klasycznym podziałem na zabezpieczenia oso-
   biste i rzeczowe (przykładowe kryteria: źródło kreacji zabezpieczenia,
   charakter odpowiedzialności zabezpieczyciela, zakres zabezpieczenia,
   kumulacja zabezpieczeń, moment powstania obowiązku świadczenia).
   Coraz większe znaczenie spełniają obecnie w polskiej praktyce banko-
   wej tzw. zabezpieczenia publiczne (poręczenia i gwarancje Skarbu
   Państwa, a także poręczenia udzielane przez niektóre banki dysponują-
   ce tzw. funduszami publicznymi; zob. np. ustawę z 8 maja 1997 r.
   o poręczeniach i gwarancjach udzielanych przez Skarb Państwa oraz
   niektóre osoby prawne, Dz. U. Nr 79, poz. 484 ze zm.). Poręczenia
   udzielane przez banki (wobec instytucji bankowych) oraz przez niektó-
   re instytucje finansowe (np. ubezpieczycieli) można zaliczyć do grupy
   tzw. zabezpieczeń zawodowych (profesjonalnych). Klasyfikacja zabez-
   pieczeń prawnych pozostaje, rzecz jasna, otwarta.

7. Zabezpieczenia ekonomiczne i psychologiczne. Zabezpieczenia
   ekonomiczne polegają na eksponowaniu przez banki tzw. pozycji eko-
   nomicznej dłużnika (np. struktury jego majątku, określonego udziału
   w finansowaniu kredytowanego przedsięwzięcia, obecności na rynku).
   Elementy te ujawniane są najpełniej np. w związku z badaniem zdolno-
   ści kredytowej przyszłego kredytobiorcy (art. 70).

366

Szczególne obowiązki i uprawnienia banków Art. 93

Zabezpieczenia o charakterze psychologicznym polegają na okre-
śleniu tzw. moralności płatniczej dłużnika (rzetelności, solidności
i terminowości w wywiązywaniu się ze swoich zobowiązań wobec
różnych wierzycieli, nie tylko instytucji bankowych). Oceny takiej
można dokonać dopiero po określonym czasie działalności danego
dłużnika (tzn. historii działalności gospodarczej tego podmiotu).

8. „Część ogólna" prawa zabezpieczeń. Rozwój praktyki bankowej
   ijudykatury Sądu Najwyższego w dziedzinie zabezpieczeń wierzytel-
   ności bankowych prowadzi z pewnością do tworzenia się. ram „części
   ogólnej" prawa zabezpieczeń. Pojawiło się już sporo zagadnień ogól-
   nych dla wszystkich (wielu postaci) zabezpieczeń prawnych. Chodzi tu
   np. o tzw. kumulację zabezpieczeń i ich skutki prawne (w zakresie ko-
   lejności dochodzenia przez bank należności od poszczególnych zabez-
   pieczycieli; powinności banków związanych ze zwalnianiem niektórych
   zabezpieczycieli z długu), zagadnienie tzw. nadmiernych zabezpieczeń
   (przekraczających znacznie wartość wierzytelności zabezpieczonej)
   i inne. Na temat ogólnego i systematycznego ujęcia problematyki za-
   bezpieczeń (w tym też zabezpieczeń bankowych) zob. np. A. Szpunar,
   Zabezpieczenia osobiste wierzytelności; G. Sikorski, Zabezpieczenie
   rzeczowe wierzytelności bankowych w prawie polskim; G. Sikorski,
   Zabezpieczenie osobiste wierzytelności bankowych w prawie polskim;
   I. Heropolitańska, Zabezpieczenie wierzytelności banku, ostatnio:
   E. Niezbecka, A. Jakubecki, J. Mojak, Prawne zabezpieczenie wierzy-
   telności bankowych.

9. Zabezpieczenia prawne w Prawie bankowym. Prawo bankowe
   z 1997 r. poświęca sporo miejsca regulacji prawnej zabezpieczeń wie-
   rzytelności bankowej. Uregulowano w sposób ogólny przewłaszczenie
   na zabezpieczenie (art. 101) i zabezpieczenie typu kaucyjnego (art. 102).
   Szerszej regulacji doczekała się także gwarancja bankowa i jej różne
   postaci (art. 80-84). Nowość stanowi potwierdzenie przez bank zobo-
   wiązania wynikającego z istniejącego już poręczenia innego banku
   (tzw. zobowiązanie afirmacyjne, art. 5 ust. 2 pkt 8, art. 83 ust. 2). Jako
   zbędne należy uznać przepisy art. 84 (zwykłe odesłanie do przepisów
   kodeksu cywilnego o poręczeniu) i delegację do tworzenia przez Komi-
   sję Nadzoru Bankowego szczegółowych warunków udzielania gwaran-

367

Art 93 Prawo bankowe

cji bankowych i poręczeń udzielanych przez banki. Chodzi tu o mate-
rię, która mogłaby znaleźć się właśnie w bankowym lex contractus
(zob. uwagi do art. 109).

10. Potrącenie bankowe. Przepis art. 93 ust. 2 zd. l regulujący tzw.
potrącenie bankowe jest odpowiednikiem przepisu art. 52 pr. bank.
z 1989 r. (Dz. U. Nr 4, poz. 21 ze zm.). Potrącenie bankowe jest istot-
nym uprawnieniem banków, zaliczanym niekiedy słusznie do przywi-
lejów ustawowych tych instytucji (przywilejów w zakresie dochodzenia
własnych należności). W orzeczeniu Trybunału Konstytucyjnego
z 16 maja 1995 r. (K. 12/93, „Prawo Bankowe" 1995, nr 3, s. 23-31)
uznano zgodność przepisu art. 52 ustawy Prawo bankowe z 1989 r.
(regulującego omawiany przywilej) z obowiązującymi wówczas prze-
pisami konstytucyjnymi. Tamże wspomniano o innej (poza klasyczny-
mi) funkcji potrącenia (potrącenia bankowego), a mianowicie - o jego
funkcji ochronnej (uprawnienie kompensacyjne banku jako ochrona
interesów klientów banku, którzy powierzyli mu swoje pieniądze).
Krytykę uzasadnienia orzeczenia Trybunału podejmuje np. A. Janiak,

0 przywilejach bankowych, „Prawo Bankowe" 2000, nr 4, s. 48-50.

11. Potrącenie bankowe a potrącenie regulowane w kodeksie cywil-
nym. Potrącenie bankowe z art. 93 ust. 2 zachowuje tę samą konstruk-
cję prawną co potrącenie ustawowe przewidziane w przepisach art. 498

1 n. k.c. Odmienność dotyczy jednak jednej z podstawowych (tzw.
ogólnych) przesłanek potrącenia ustawowego, a mianowicie - wymogu
wymagalności wierzytelności banku przedstawianej do skompensowa-
nia z wymagalną wierzytelnością dłużnika instytucji bankowej (wie-
rzytelność banku nie musiałaby być wymagalna) oraz tzw. przesłanek
szczegółowych dopuszczalności potrącenia bankowego wskazanych
w art. 93 ust. 2 (stan likwidacji dłużnika, niekoniecznie mającego status
osoby prawnej, i pojawienie się po stronie banku prawa do ściągnięcia
swych wierzytelności przed nadejściem terminu płatności); [bliższa
analiza potrącenia bankowego - zob. np. M. Bączyk, Potrącenie na
podstawie przepisu art. 52 prawa bankowego, „Prawo Bankowe" 1995,
nr 4, s. 80 i n. (tamże uwagi dotyczące też ogólnych i szczegółowych
przesłanek omawianego potrącenia); A. Janiak, O przywilejach..., s. 50-52].
W literaturze zakwestionowano pogląd, że potrąceniem bankowym

368

Szczególne obowiązki i uprawnienia banków Art. 93

(z art. 93 ust. 2) może być objęta niewymagalna wierzytelność banku
[por. A. Janiak, O przywilejach..., s. 51 (sugestia istnienia „wymagalno-
ści przedterminowej" banku w razie pojawienia się stanu likwidacji
dłużnika banku). Tymczasem taki „stan likwidacj i" dłużnika nie powo-
duje automatycznie stanu wymagalności wierzytelności banku wobec
likwidowanego dłużnika (chyba że efekt taki wynikałby z jakiegoś
szczegółowego przepisu regulującego przebieg i skutki likwidacji).
Bankowi służy właśnie tylko możliwość „potrącenia", a nie dochodze-
nia niewymagalnej jeszcze wierzytelności (oznacza to np. niedopusz-
czalność objęcia takiej niewymagalnej wierzytelności b.t.e z art. 96 ust. 2).
Niejasna dogmatycznie formuła o prawie ściągnięcia wierzytelności
może budzić rozbieżności interpretacyjne co do zakresu odstępstwa
przepisu art. 93 ust. 2 od ogólnych przesłanek potrącenia sformułowa-
nych w art. 498 k.c. (prawo ściągnięcia wymagalnej czy niewymagalnej
jeszcze wierzytelności banku i w jakich sytuacjach, np. dokonanie po-
trącenia mimo wcześniejszych umownych wyłączeń tego uprawnienia
w umowie bankowej; potrącenie zanim uruchomione zostanie odpo-
wiednie uprawnienie kształtujące banku, np. wypowiedzenie umowy
bankowej).

12. Potrącenia podstawowe, bankowe i inne sytuacje. W praktyce
bankowej o potrąceniu (kompensacie) wspomina się w różnych zna-
czeniach. W związku z tym należy odróżnić kilka typowych sytuacji:

1. potrącenie podstawowe (art. 498 k.c.);

2. potrącenie bankowe (art. 93 ust. 2 pr. bank. w zw. z art. 498 k.c.);

3. tzw. umowna klauzula potrącenia;

1. formuły stosowane w zakresie tzw. pełnomocnictwa dla zabez-
   pieczenia.

O kompensacie w znaczeniu właściwym można mówić tylko
w sytuacji pierwszej i drugiej (pkt l i 2). Natomiast umowne klauzule
potrącenia umieszczane są w umowach kredytowych i innych umowach
bankowych i przewidują dopuszczalność „spłaty zadłużenia bez dyspo-
zycji kredytobiorcy z wpływów na rachunek bieżący kredytobiorcy
przed wszystkimi innymi płatnościami, z wyjątkiem tytułów wykonaw-
czych" (formuły standardowe). Chodzi tu na pewno o inną od potrące-
nia konstrukcję prawną [tak słusznie też np. W. Pyzioł, Umowa ra-
chunku bankowego, s. 130-131; omawiane klauzule szerzej analizuje

369

Art. 93 Prawo bankowe

M. Bączyk, Problematyka prawna tzw. klauzul potrącenia w praktyce
kontraktowej banków polskich, „Prawo Bankowe" 1996, nr l, s. 106
(klauzula potrącenia jako źródło szczególnego uprawnienia kszałtują-
cego instytucji bankowej)]. Niektórzy autorzy widzą tu jednak postać
kompensaty umownej [tak np. Z. Radwański, Zobowiązania - część
ogólna, s. 279].

Czym innym są także formuły upoważniające bank (pełnomocnika)
do podjęcia określonych sum pieniężnych z rachunku bankowego dłuż-
nika (mocodawcy), otwartego w innym banku [zob. M. Bączyk, Ko-
mentarz do wyroku NSA z 2 VII 1996 r., II SA/Wr 219/96, „Prawo Ban-
kowe" 1997, nr 3, s. 36-39 (pełnomocnictwo dla zabezpieczenia udzielo-
ne przez gminę w celu umocnienia wierzytelności kredytowej banku);
zob. też G. Sikorski, Zabezpieczenie osobiste wierzytelności bankowych
w prawie polskim, s. 222-226 (tamże m.in. ocena prawna tzw. klauzul
potrącenia i pełnomocnictwa do rachunku bankowego)].

13. Wierzytelności podlegające potrąceniu. Podobnie jak w ustawie
z 1989 r. de lege lata nie powiązano wierzytelności banku kwalifikują-
cych się do potrącenia bankowego z czynnościami bankowymi (art. 5).
Potrąceniem takim mogą być zatem objęte także wierzytelności wyni-
kające z pozabankowej działalności banków (art. 6).

Z tzw. potrącenia bankowego mógłby skorzystać także bank-cesjo-
nariusz (nabywca wierzytelności od banku-cedenta) i to niezależnie od
charakteru nabytej wierzytelności oraz czasu ukształtowania się stanu
potrącalności w zakresie potrącenia bankowego (cesja przed pojawie-
niem się tego stanu lub po nim).

14. Dopuszczalność potrącania wierzytelności wynikających z umo-
wy rachunku bankowego. Na tle Prawa bankowego z 1989 r. kwe-
stionowano niekiedy dopuszczalność dokonywania przez bank potrące-
nia należności wynikających z umowy rachunku bankowego [tak np.
M. Bączyk, Potrącenie na podstawie art. 52 prawa bankowego, s. 84
(akcent na priorytet obowiązku kontraktowego banku polegającego na
sprawowaniu pieczy nad środkami pieniężnymi zgromadzonymi na
rachunku bankowym w danym banku przed prerogatywą ustawową
w postaci możliwości potrącenia)]. Dominowało jednak stanowisko
odmienne [zob. np. W. Pyzioł, Umowa rachunku bankowego, s. 126-131

370

Szczególne obowiązki i uprawnienia banków Art. 93

(z powołaniem się m.in. na inne ustawodawstwa); wyrok SN z 20 lute-
go 1997 r., I CKN 3/97, ONSC 1997, nr 8, poz. 109 (stanowisko, że
wyłączenie potrącenia następuje tylko na podstawie wyraźnego przepi-
su art. 505 pkt 4 k.c.); zob. także L. Kociucki, Potrącenie wierzytelno-
ści banku wobec SM z zajętą przez komornika wierzytelnością tej spół-
dzielni z tytułu rachunku bankowego, „Biuletyn Prawniczy PKO BP"
1999, z. 3, s. 44-45].

15. Potrącenie wierzytelności wynikającej z umowy rachunku de
lege lata. Dopuszczalność potrącenia (ogólnego i bankowego) także
wierzytelności wynikającej z umowy rachunku bankowego przesądzo-
no wyraźnie w przepisie art. 93 ust. 2 zd. 2 i art. 155 ust. l (potrącenie
dokonywane przez likwidatora banku w toku postępowania likwidacyj-
nego). W praktyce pojawiły się jednak rozbieżności interpretacyjne
w odniesieniu do określenia przesłanki wymagalności wierzytelności
posiadacza rachunku (wierzyciela banku), wynikającej z umowy ra-
chunku bankowego (art. 498 § l k.c.). Chodzi mianowicie o to, kiedy
bank mógłby złożyć skuteczne oświadczenie o potrąceniu (np. własnej,
wymagalnej lub niewymagalnej wierzytelności bankowej z wierzytel-
nością wynikającą z umowy rachunku bankowego). Niektórzy autorzy
stan potrącalności łączą wyraźnie z pojawieniem się wymagalności
roszczenia posiadacza o zwrot wkładu (np. w razie zgłoszenia żądania
wypłaty z rachunku bieżącego [tak np. W. Pyzioł, Umowa rachunku
bankowego, s. 129-130]. Żądanie wypłaty (art. 726 k.c.) jest jednak
różnie rozumiane (np. pozostaje sporne to, czy może być ono zawarte
także w każdym poleceniu rozliczeniowym posiadacza rachunku). Kie-
dy indziej zakłada się (moim zdaniem, bezpodstawnie), że termin
świadczenia banku w umowie rachunku bankowego (bieżącego) jest
zawsze zastrzeżony na korzyść dłużnika (banku, art. 457 k.c.). Założe-
nie takie prowadzi do nietrafnej tezy, że wymagalność wierzytelności
wynikającej z umowy rachunku bankowego nie pozostaje niezbędna
dla powstania stanu potrącalności [tak np. L. Kociucki, Potrącenie
wierzytelności..., s. 47; z nietrafnym uzasadnieniem]. W art. 155 ust. l
zd. 2, będącym przepisem szczególnym, wyraźnie przewidziano moż-
liwość przedstawienia do potrącenia niewymagalnej (także) wierzytel-
ności posiadacza rachunku wobec banku (znajdującego się w likwida-
cji, zob. pkt 17). W wyroku Sądu Najwyższego z 23 lutego 2001 r.

371

Art 93 Prawo bankowe

(II CKN 403/00) przyjęto dopuszczalność potrącenia przez bank wie-
rzytelności pieniężnej przysługującej bankowi wobec posiadacza lokaty
terminowej z wierzytelnością tego posiadacza wobec banku („Prawo
Bankowe" 2001, nr 9, 45-48). Z uzasadnienia wyroku wynika, że stro-
ny nie kwestionowały wymagalności obu wierzytelności. Bliżej o wy-
magalności wierzytelności wynikającej z umowy o lokatę terminową
zob. M. Bączyk, glosa do wspomnianego wyroku (s. 47-48).

Gdyby kontrahent banku (np. kredytobiorca) dokonywał kompen-
saty wymagalnej należności kredytowej wobec banku z wierzytelnością
wynikającą z umowy rachunku bankowego, stan potrącalności w rozu-
mieniu przepisu art. 498 § l k.c. należałoby chyba liczyć od chwili
dotarcia do banku oświadczenia posiadacza o potrąceniu (art. 61 k.c.).

16. Zajęcie rachunku bankowego a skuteczność potrącenia. Zajęcie
    rachunku bankowego posiadacza w związku z wierzytelnością innego
    wierzyciela (innych wierzycieli) nie wyklucza możliwości dokonania
    przez bank skutecznego potrącenia (art. 504 k.c. i art. 93 ust. 2 zd. 2).
    Późniejsze, skutecznie złożone przez bank oświadczenie o potrąceniu
    może czynić bezprzedmiotowym wcześniej dokonane zajęcie egzeku-
    cyjne. Reguły zawarte w art. 504 k.c. mają tu w pełni zastosowanie
    (określenie sytuacji, w których zajęcie wierzytelności przez osobę trze-
    cią, w tym wierzytelności z rachunku bankowego, wyłącza umorzenie
    zajętej wierzytelności przez potrącenie). Potrącenie nie mogłoby być
    skutecznie dokonane w zakresie, w jakim wierzytelność z rachunku
    bankowego została zajęta w związku z egzekucją należności zobowią-
    zań podatkowych (art. 93 ust. 2 zd. 2).

17. Potrącenie dokonywane przez likwidatora banku. Zarzut potrą-
    cenia w imieniu banku może podnosić także likwidator w czasie likwi-
    dacji banku (art. 155 ust. 1). Sens tej szczególnej regulacji polega na
    tym, że likwidator mógłby objąć potrąceniem (tzw. potrąceniem likwi-
    dacyjnym) wymagalną wierzytelność likwidowanego banku nawet
    z niewymagalną jeszcze wierzytelnością wynikającą z umowy rachun-
    ku bankowego. Oznacza to, że likwidator banku mógłby przedstawić do
    potrącenia np. wierzytelność kredytową (wymagalną) banku z wierzy-
    telnością posiadacza rachunku wynikającą z umowy o lokatę termino-
    wą, niezależnie od przewidzianego w umowie tzw. okresu lokaty (wie-

372

Szczególne obowiązki i uprawnienia banków Art. 94

rzytelność niewymagalna). Likwidatora wiązałyby ograniczenia wyni-
kające z przepisu art. 93 ust. 2 zd. 2 (nieskuteczność potrącenia w za-
kresie, w jakim wierzytelność z rachunku bankowego została zajęta
w związku z egzekucją należności podatkowych). Likwidator mógłby
zawsze skorzystać z potrącenia ogólnego (art. 498 k.c.) i bankowego
(art. 93 ust. 2 zd. 1); [bliższa analiza przepisu art. 155 ust. l - M. Bą-
czyk, Potrącenie dokonywane przez likwidatora w toku postępowania
likwidacyjnego instytucji bankowej. Problem zakresu zastosowania
przepisu art. 155 ust. l prawa bankowego, „Prawo Bankowe" 2000,
nr 4, s. 57-63].

18. Ograniczenie potrącenia. Do potrącenia (podstawowego i banko-
    wego) dokonywanego przez bank zastosowanie będą miały ogranicze-
    nia dopuszczalności kompensaty przewidziane w art. 505 k.c. Możli-
    wość potrącenia wykluczona została np. w odniesieniu do wierzytelno-
    ści wynikających z umowy rachunku oszczędnościowego w zakresie
    kwot wolnych ex lege od zajęcia egzekucyjnego (art. 56 ust. l, art. 505
    pkt l k.c.).

19. Umowne wyłączenie potrącenia. W umowie bankowej strony
    mogą wyłączyć uprawnienie banku do dokonania potrącenia ogólnego
    i bankowego. Gdyby takie klauzule umowne ograniczały możliwość
    dokonywania potrącenia przez kontrahenta banku (konsumenta, art. 384
    § 3 k.c.), mogłyby być uznane za niedozwolone postanowienia umowne
    (por. art. 385³ pkt 3 k.c.). Praktyka sygnalizuje częstą obecność takich
    klauzul [zob. np. Ż. Semprich, Klient może więcej, „Rzeczpospolita"
    2000, nr 197, s. C3].

Art. 94

Minister Sprawiedliwości, po porozumieniu z Komisją Nadzoru
Bankowego, określa, w drodze rozporządzenia, ulgowe stawki opłat
sądowych oraz zwolnienia od tych opłat w sprawach o zabezpiecze-
nie należności z tytułu udzielanych przez banki kredytów, pożyczek
pieniężnych, gwarancji bankowych i poręczeń.

1. Uwagi ogólne. Przepis art. 94 stanowi odpowiednik art. 51 pr.
bank. z 1989 r. Zmiany wprowadzone nową ustawą dotyczą jedynie

373

Art. 95 Prawo bankowe

konieczności porozumiewania się Ministra Sprawiedliwości z Komisją
Nadzoru Bankowego przy wydawaniu określonego w art. 94 rozporzą-
dzenia. Obecnie obowiązuje rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości
z 30 czerwca 1998 r. w sprawie określenia ulgowych stawek opłat są-
dowych oraz zwolnień od tych opłat w sprawach o zabezpieczenie na-
leżności z tytułu udzielanych przez banki kredytów, pożyczek pienięż-
nych, gwarancji bankowych i poręczeń (Dz. U. Nr 87, poz. 554).

2. Koszty ustanowienia zabezpieczenia. W polskiej praktyce ban-
   kowej koszty ustanowienia zabezpieczeń na rzecz banku z reguły pono-
   si kredytobiorca (pożyczkobiorca) i osoba, w której interesie ustano-
   wiono poręczenie lub gwarancję bankową. Świadczą o tym stosowne
   klauzule umieszczone w odpowiednich umowach bankowych (zwłasz-
   cza w umowach kredytowych). Ulgowe stawki opłat sądowych lub
   zwolnienie od takich opłat oznaczają więc ograniczenie obciążeń kon-
   trahentów instytucji bankowych.

3. Orzecznictwo. De lege lata mogłoby być wykorzystane też orzecz-
   nictwo Sądu Najwyższego kształtujące się na tle poprzednio obowią-
   zującego rozporządzenia Ministra Finansów z 9 kwietnia 1992 r. (Dz. U.
   Nr 33, poz. 145; wydanego na podstawie art. 51 pr. bank. z 1989 r.; por.
   np. uchwałę SN z 7 lipca 1993 r, ffl CZP 86/93, OSN 1994, nr l, poz. 13;
   brak zastosowania przepisów rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości
   z 1992 r. w odniesieniu do wniosku o wykreślenie wcześniej wpisanej
   hipoteki przymusowej). Przy ocenie, czy istnieją podstawy do zastoso-
   wania ulgowej stawki opłaty sądowej lub do jej niepobierania od wnio-
   sku o wpis hipoteki, należy brać pod uwagę treść wniosku oraz dołą-
   czonych doń dokumentów (uchwała SN z 25 stycznia 1994 r.,
   CZP 150/93, OSN 1994, nr 6, poz. 120).

Art. 95

1. Księgi rachunkowe banków, wyciągi z tych ksiąg podpisane
przez osoby upoważnione do składania oświadczeń w zakresie praw
i obowiązków majątkowych banku i opatrzone pieczęcią banku
oraz wszelkie wystawione w ten sposób oświadczenia zawierające
zobowiązania, zwolnienie z zobowiązań, zrzeczenie się praw lub
pokwitowanie odbioru należności albo stwierdzające udzielenie

374

Szczególne obowiązki i uprawnienia banków Art. 95

kredytu, pożyczki pieniężnej, ich wysokości, zasad oprocentowania,
warunków spłaty, mają moc prawną dokumentów urzędowych
oraz stanowią podstawę do dokonania wpisów w księgach wieczys-
tych i rejestrach publicznych. Dokumenty te są podstawą wpisu
hipoteki do księgi wieczystej nieruchomości stanowiącej własność
dłużnika banku. Jeżeli nieruchomość nie posiada księgi wieczystej,
zabezpieczenie może być dokonane przez złożenie tych dokumen-
tów do zbioru dokumentów.

2. Przepis ust. l stosuje się odpowiednio do dokonania wpisu
hipoteki obciążającej użytkowanie wieczyste, własnościowe spół-
dzielcze prawo do lokalu mieszkalnego, spółdzielcze prawo do lo-
kalu użytkowego, prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni
mieszkaniowej.

Art. 95 ust. 2 dodany przez ustawą z dnia 23 sierpnia 2001 r. o zmianie ustawy - Prawo
bankowe oraz o zmianie innych ustaw (Dz. U. Nr 111, poz. 1195) z dniem 7 stycznia
2002 r.

1. Bankowe dokumenty urzędowe. Przepis art. 95 jest odpowiedni-
   kiem art. 53 ust. l pr. bank. z 1989 r. Określenie „dokumentu urzędo-
   wego" (korzystającego z domniemania autentyczności i wiarygodności)
   znajduje się. w art. 244 k.p.c. [zob. np. T. Ereciński (w:) Komentarz do
   kodeksu postępowania cywilnego. Postępowanie rozpoznawcze, s. 469-
   474]. Przepis art. 95 nadaje dokumentom w nim określonym (doku-
   mentom instytucji bankowych) moc prawną dokumentu urzędowego
   w rozumieniu przepisu art. 244 k.p.c. Ratio legis takiej regulacji można
   tłumaczyć specjalnym statusem prawnym instytucji bankowych (insty-
   tucji zaufania publicznego).

2. Rodzaje dokumentów. Grupa dokumentów bankowych, którym
   przysługuje moc dokumentu urzędowego, została określona bardzo sze-
   roko. Dokumentami tymi są:

1. księgi rachunkowe banków,

2. wyciągi z tych ksiąg,

1. dokumenty zawierające określone oświadczenia banku w zakre-
   sie uprawnień i obowiązków instytucji bankowej.

Konstrukcję, formę i sposób prowadzenia ksiąg rachunkowych
banku regulują przepisy dotyczące szczegółowych zasad prowadzenia
rachunkowości banków [por. rozporządzenie Ministra Finansów z dnia

375

Art. 95 Prawo bankowe

10 grudnia 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad rachunkowości
banków (Dz. U. Nr 149, poz. 1673); bliżej o tym np. E. Kryński (w:)
Prawo bankowe. Komentarz, s. 327-328].

3. Merytoryczne i formalne wymogi dokumentów bankowych.

Druga i trzecia grupa dokumentów bankowych (pkt. 2 i 3) powinna
spełniać określone wymogi merytoryczne (odzwierciedlenie treści
ksiąg rachunkowych banku; zawieranie określonych oświadczeń banku
w sferze obrotu cywilnoprawnego) oraz formalne (podpisy osób
uprawnionych do składania oświadczeń woli w imieniu banku; opa-
trzenie dokumentu stosowną pieczęcią).

Kwestie związane ze składaniem oświadczeń woli w imieniu banku
regulują przede wszystkim postanowienia statutu danej instytucji ban-
kowej i odpowiednie przepisy (art. 18 ust. 5, art. 20 ust. 2 i art. 31 ust. 3).
Zbyt daleko idącym wnioskiem byłoby przyjęcie, że przy podpisach (na
wyciągach z ksiąg bankowych) powinno figurować także wyraźne
wskazanie tytułu do działania w imieniu banku (np. informacja, że
podpisujący jest członkiem zarządu, prokurentem, pełnomocnikiem).
Stanowiska takiego broni jednak np. E. Kryński [Prawo bankowe. Ko-
mentarz, s. 328]. Wystarczy chyba sam fakt działania w imieniu insty-
tucji bankowej (oświadczenie woli może złożyć np. dyrektor oddziału
banku lub naczelnik wydziału wyposażony w stosowne umocowanie
udzielane w ramach struktury organizacyjnej danego banku).

Wyciąg z ksiąg banku i oświadczenie banku określone w art. 95
powinno być opatrzone pieczęcią banku używaną przez daną jednostkę
organizacyjną zgodnie z przepisami, postanowieniami statutu i regula-
minem organizacyjnym danego banku (np. oddział, filię banku
w związku z wystawieniem m.in. bankowych tytułów egzekucyjnych;
art. 96 ust. 1).

4. Dokumenty zawierające oświadczenia banków. W trzeciej grupie
dokumentów można wyróżnić przynajmniej dwie ich kategorie:

1. dokumenty o charakterze konstytutywnym (zawierające zobo-
   wiązanie banku lub kształtujące uprawnienia i obowiązki między
   bankiem a jego partnerami);

2. dokumenty o charakterze deklaratoryjnym (stwierdzające tylko
   powstanie takich uprawnień i obowiązków z innych tytułów
   prawnych).

376

Szczególne obowiązki i uprawnienia banków Art. 95

Do kategorii pierwszej zaliczyć można np. oświadczenie o udziele-
niu przez bank poręczenia, gwarancji bankowej, oświadczenie o zwol-
nieniu dłużnika z długu. Wątpliwości co do możliwości uznania
oświadczenia banku o udzieleniu gwarancji za dokument w rozumieniu
art. 95 zgłasza jednak np. E. Kryński [Prawo bankowe. Komentarz,
s. 239]. Dokumenty należące do drugiej kategorii zawierają stwierdze-
nie udzielenia kredytu lub pożyczki pieniężnej (zawarcia takich umów
bankowych) z określeniem wysokości sumy kredytu (pożyczki), zasad
oprocentowania i warunków spłaty.

5. Inne dokumenty wystawiane przez bank. W praktyce mogą po-
   jawić się wątpliwości, czy określony dokument wystawiony przez bank
   ma skutki dokumentu urzędowego w rozumieniu art. 95. Kontrowersje
   dotyczą np. pisemnej informacji banków odnoszącej się do wkładów
   oszczędnościowych osoby fizycznej, sporządzonej na żądanie sądu [por.
   np. T. Ereciński (w:) Komentarz do kodeksu..., s. 471]. Należałoby w takim
   przypadku zbadać to, czy wspomniana informacja (oświadczenie) o wkła-
   dzie oszczędnościowym spełnia wszystkie merytoryczne i formalne wy-
   magania przewidziane w art. 95. Dokumenty wystawiane przez banki
   w toku postępowania sądowego (na żądanie kontrahentów, np. w związku
   ze złożeniem wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych) zawierające
   informacje o sytuacji majątkowej wnioskodawcy, nie należą do doku-
   mentów określonych w art. 95 (zawierają bowiem opisy stanu faktycznego).

6. Konsekwencje prawne regulacji art. 95. Mogą pojawić się roz-
   bieżności co do konsekwencji prawnych uznania dokumentów banko-
   wych z art. 95 za dokumenty o prawnej mocy dokumentu urzędowego.
   W literaturze sugeruje się ograniczenie skutków takiego uznania do
   konsekwencji przewidzianych w art. 95 (dokumenty bankowe stano-
   wiące jedynie podstawę do dokonywania wpisów w księgach wieczys-
   tych i rejestrach publicznych); [tak np. T. Narożny, Prawo bankowe,
   s. 149 (sugestia wyłączenia, np. wiązanie daty pewnej z dokumentem
   bankowym; art. 81 § 2 k.c.)]. Nie wydaje się jednak, ażeby były dosta-
   teczne podstawy (i powody) takiego ograniczenia skutków prawnych
   wystawiania przez bank dokumentów określonych w art. 95. W literatu-
   rze zakwestionowano samą koncepcję nadawania mocy urzędowej do-
   kumentom bankowym [tak np. A. Janiak, O przywilejach..., s. 53-54
   i powołana tam literatura].

377

Art. 95 Prawo bankowe

7. Dokument bankowy stwierdzający udzielenie kredytu jako
   podstawa wpisu hipoteki. Do czasu zmiany stanu prawnego (Dz. U.
   z 1999 r., Nr 40, poz. 399) pojawiały się w praktyce wątpliwości, czy
   dokument bankowy stwierdzający udzielenie przez bank kredytu może
   być podstawą wpisu hipoteki mającej zabezpieczać wierzytelność kre-
   dytową banku. SN trafnie wyjaśnił w uchwale z 30 kwietnia 1998 r.
   (III CZP 10/98, OSN 1998, nr 10, poz. 154), że w świetle art. 95 doku-
   ment stwierdzający udzielenie przez bank kredytu lub pożyczki nie
   stanowi wystarczającej podstawy do wpisu w księdze wieczystej hipo-
   teki na rzecz banku. Do dokonania wpisu hipoteki (przed zmianą prze-
   pisu art. 95) niezbędne byłoby przedłożenie wyrażonego w formie aktu
   notarialnego oświadczenia właściciela nieruchomości [podobnie też np.
   W. Sługiewicz, Bogatszy katalog czynności, „Prawo i Gospodarka"
   z 13 lutego 1998 r., s. 4 (tamże, przykłady wpisów, które mogłyby być
   dokonane na podstawie dokumentów bankowych z art. 95 przed nowe-
   lizacją; np. wykreślenie hipoteki, zmiana terminu spłaty kredytu); zob.
   także J. Smólski, Hipoteka u notariusza, „Rzeczpospolita" 1998, nr 67
   (dokumenty bankowe jako podstawa wpisu obniżenia wysokości sum
   zabezpieczonych, odsetek)]. Bezzasadne były więc propozycje doko-
   nywania wpisu hipoteki (przed nowelizacją art. 95) na podstawie art. 69
   ust. l i 2 w zw. z art. 95; [zob. także interpretację przepisu art. 95
   (przed nowelizacją) proponowaną np. przez W. Pyzioła, Glosa do
   uchwały SN z 30 kwietnia 1998 r., III CZP 10/98, OSP 1999, z. l, poz. l,
   s. 3 i n.].

8. Forma aktu notarialnego a ustanowienie hipoteki. W wyniku
   nowelizacji art. 95 przywrócono w zasadzie stan prawny, który
   ukształtował się na tle regulacji zawartej w art. 50 pr. bank. z 1989 r.
   (por. jednak pkt 10). Dominował pogląd (w judykaturze i literaturze),
   że ten ostatni przepis statuował przede wszystkim uproszczony sposób
   ustanowienia hipoteki bankowej na rzecz banku (bez wymogu zacho-
   wania formy aktu notarialnego dla oświadczenia właściciela nierucho-
   mości składanego kredytodawcy o obciążeniu nieruchomości kredyto-
   biorcy hipoteką; art. 245 § 2 k.c.). Pojawiły się jednak kontrowersje co
   do charakteru i zakresu zastosowania tego wyraźnego przywileju ban-
   ków [zob. np. M. Bączyk, Glosa do postanowienia SN z 13 październi-
   ka 1995 r., II CRN 82/95, OSP 1996, nr 7-8, s. 364-365 i cyt. tam lite-

378

Szczególne obowiązki i uprawnienia banków Art. 95

ratura]. Na te kontrowersje wskazano m.in. w uzasadnieniu wcześniej
powołanej (pkt 7) uchwały SN z 30 kwietnia 1998 r. (OSN 1998, nr 10,
poz. 154, s. 27-32; źródło kreacji hipoteki bankowej - jednostronna
czynność prawna banku czy umowa banku z kredytobiorcą; treść do-
kumentu bankowego wystarczająca do dokonania wpisu; określenie
przedmiotu obciążenia hipotecznego i in.). W każdym razie w judyka-
turze SN dominuje pogląd o umownym źródle hipoteki bankowej (m.in.
z racji braku przesłanek ustanowienia hipoteki przymusowej przewi-
dzianych w art. 109 ustawy z 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych
i hipotece (Dz. U. Nr 19, poz. 147 ze zm.), przy różnym konstruowaniu
zgody kredytobiorcy-właściciela nieruchomości.

W uchwale Sądu Najwyższego z dnia 21 czerwca 2001 r. (III CZP
21/01) przyjęto, że dokumenty wymienione w art. 95 stanowią podsta-
wę wpisu do księgi wieczystej hipoteki (na użytkowaniu wieczystym
przysługującym dłużnikowi banku), jeżeli oświadczenie woli o ustano-
wieniu hipoteki na rzecz banku zostało złożone w formie aktu notarial-
nego (OSN 2002, nr 2, poz. 50). W ocenie SN przepis art. 95 pr. bank.
nie obejmuje formy ustanowienia hipoteki, a stwierdza jedynie to, jakie
dokumenty bankowe są podstawą wpisu hipoteki (tamże, s. 24). Takie
restrykcyjne stanowisko SN rodzi zasadnicze pytanie o prawny sens
uprawnień banków przewidzianych w art. 95 ust. l.

9. Charakter prawny hipoteki bankowej. Hipoteka bankowa usta-
   nowiona na podstawie art. 95 (odpowiednika art. 50 ust. l pr. bank.
   z 1989 r.) nie jest hipoteką ustawową. Tak słusznie stwierdzono np.
   w uzasadnieniu postanowienia SN z 13 września 1995 r., II CRN 82/92,
   „Prawo Bankowe" 1996, nr 2, s. 64; [K. Piasecki, Księgi wieczyste
   i hipoteka. Komentarz, s. 155].

10. Zakres zastosowania hipoteki bankowej. De lege lata rozszerzo-
    no zakres zastosowania hipoteki bankowej w tym sensie, że można ją
    ustanowić dla zabezpieczenia szerszego katalogu wierzytelności insty-
    tucji bankowej (nie tylko dla zabezpieczenia wierzytelności kredytowej
    i pożyczkowej); zob. też uchwałę SN z 21 czerwca 2001 r. (III CZP
    21/01, OSN 2002, nr 2, poz. 5, s. 22). Wniosek taki wynika z systema-
    tyki znowelizowanego przepisu art. 95. Dokumenty stanowiące pod-
    stawę wpisu hipoteki bankowej nie muszą obecnie wyrażać tylko wie-
    rzytelności kredytowej i pożyczkowej banku. Nie ma znaczenia data

379

Art. 95 Prawo bankowe

powstania wierzytelności banku (np. przed wejściem w życie Prawa
bankowego z 1997 r. w okresie nieistnienia omawianej hipoteki ban-
kowej, tj. od l stycznia 1998 r. do 23 kwietnia 1999 r.). Wierzytelności
zabezpieczone hipoteką bankową nie muszą być wymagalne. Decyzja
o wyborze nieruchomości dłużnika obciążonej hipoteką bankową nale-
ży do banku. Dłużnikiem banku (kredytobiorcą) może być także inna
instytucja bankowa.

11. Nieruchomości obciążane hipoteką bankową. Hipoteką przewi-
    dzianą w art. 95 nie mogą być obciążone nieruchomości stanowiące
    własność innych podmiotów niż kredytobiorca (np. poręczyciela; posta-
    nowienie SN z 16 marca 1994 r., II CRN 12/94, „Prawo Bankowe"
    1994, nr 4, s. 68). Mogłoby dojść do obciążenia hipotecznego nieru-
    chomości stanowiącej własność jednego z kilku kredytobiorców dla
    zabezpieczenia należności kredytowej służącej bankowi wobec wszyst-
    kich współkredytobiorców (art. 366 § l k.c.). Można by też ustanowić
    hipotekę na udziale we współwłasności nieruchomości przysługującym
    kredytobiorcy. W judykarurze dopuszczono możliwość ustanowienia
    hipoteki bankowej na własnościowym spółdzielczym prawie do lokalu
    mieszkalnego przysługującym kredytobiorcy (uchwała SN z 22 paź-
    dziernika 1995 r., III CZP 129/95, „Prawo Bankowe" 1996, nr 2, s. 66-67;
    krytyka - M. Bączyk, Glosa do tej uchwały, „Prawo Bankowe" 1996,
    nr 3, s. 63-65; zastrzeżenia co do zakresu przyjętej przez SN analogii
    określonej w art. 65 ust. 5 ustawy z 6 lipca 1982 r. o księgach wieczy-
    stych i hipotece). W judykarurze nie podzielono tych zastrzeżeń i przy-
    jęto możliwość korzystania przez banki z uprzywilejowanego trybu
    dokonania wpisu hipoteki nie tylko na nieruchomości, ale również na
    prawach wymienionych w art. 65 ust. 4 pkt. 1-4 wspomnianej ustawy,
    o ile te prawa przysługują „bezpośrednio podmiotom, będącym kredy-
    tobiorcami banków zamierzającym korzystać z ustawowego przywile-
    ju" (uzasadnienie uchwały SN z 19 lipca 1996 r., III CZP 82/96, „Pra-
    wo Bankowe" 1996, nr 4, s. 46). De lege lata rozszerzono expressis
    verbis przedmiotowy zakres hipoteki bankowej na użytkowanie wie-
    czyste i tzw. spółdzielcze ograniczone prawa rzeczowe (art. 95 ust. 2),

12. Przesłanki ustanowienia hipoteki bankowej z innych ustaw.

Ustanowienie hipoteki bankowej nastąpi nie tylko przy zachowaniu
wymagań z art. 95 (odpowiednika art. 50 ust. l pr. bank. z 1989 r.).

380

Szczególne obowiązki i uprawnienia banków Art. 96

Muszą być spełnione także przesłanki wynikające z innych przepisów.
Przy założeniu umownego charakteru hipoteki bankowej w judykaturze
przyjęto, że nieudokumentowanie przez wnioskodawcę, zgody małżon-
ka na ustanowienie hipoteki, której przedmiot objęty jest wspólnością
majątkową lub brak potwierdzenia takiej czynności (art. 36 § 2 zd. 2
i art. 37 § l k.r.o.) stanowi przeszkodę do wpisu hipoteki w rozumieniu
art. 48 ust. l ustawy o księgach wieczystych i hipotece (postanowienie
SN z 13 września 1995 r., II CRN 82/95, „Prawo Bankowe" 1996, nr 2,
s. 62-65).

13. Hipoteka kaucyjna. W praktyce pojawiła się kwestia określenia
podstawy wpisu hipoteki kaucyjnej na wierzytelności do księgi wieczy-
stej w sytuacji, w której hipoteka miałaby być ustanowiona na rzecz
banku. W uchwale SN z 19 lipca 1996 r. (III CZP 82/96, „Prawo Ban-
kowe" 1996, nr 4, s. 44-46) przyjęto, że przepis art. 50 ust. l pr. bank.
z 1989 r. (odpowiednik art. 95) ma tylko zastosowanie do stron związa-
nych obligacyjnym stosunkiem kredytowym (banku-kredytodawcy
i kredytobiorcy). W rezultacie wystawione przez bank dokumenty,
określone w art. 50 ust. l pr. bank. z 1989 r. i stwierdzające udzielenie
kredytu kredytobiorcy (kontrahentowi), nie stanowią podstawy wpisu
do księgi wieczystej hipoteki kaucyjnej na wierzytelności zabezpieczo-
nej hipoteką kaucyjną.

Art. 96

1. Na podstawie ksiąg banków lub innych dokumentów związa-
   nych z dokonywaniem czynności bankowych banki mogą wysta-
   wiać bankowe tytuły egzekucyjne.

2. W bankowym tytule egzekucyjnym należy oznaczyć bank,
   który go wystawił i na rzecz którego egzekucja ma być prowadzo-
   na, dłużnika zobowiązanego do zapłaty, wysokość zobowiązań
   dłużnika wraz z odsetkami i terminami ich płatności, datę wysta-
   wienia bankowego tytułu egzekucyjnego, jak również oznaczenie
   czynności bankowej, z której wynikają dochodzone roszczenia,
   oraz wzmiankę o wymagalności dochodzonego roszczenia. Banko-
   wy tytuł egzekucyjny należy opatrzyć pieczęcią banku wystawiają-
   cego tytuł oraz podpisami osób uprawnionych do działania w imie-
   niu banku.

381

Art. 96 Prawo bankowe

3. W przypadku egzekucji przeciwko kilku osobom lub z kilku
części składowych majątku dłużnika można wystawić dalsze tytuły
egzekucyjne.

1. Podmioty uprawnione do wystawiania b.t.e. Bankowy tytuł eg-
zekucyjny (dalej b.t.e.) może uzyskać tylko bank w rozumieniu przepi-
su art. 2. Bankami były także kasy oszczędnościowo-budowlane (art. 2
ustawy z 5 czerwca 1997 r. o kasach oszczędnościowo-budowlanych
i wspieraniu przez państwo oszczędzania na cele mieszkaniowe, Dz. U.
Nr 85, poz. 538 ze zm., nie obowiązuje). Nie są bankami spółdzielcze
kasy oszczędnościowo-kredytowe (art. 2 ustawy z 14 grudnia 1995 r.

0 spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych, Dz. U. z 1996 r.,
Nr l, poz. 2 ze zm.). Banki specjalne (np. hipoteczne) mogą wystawiać
b.t.e. jedynie w zakresie wierzytelności wynikających z czynności ban-
kowych, do których są uprawnione de lege lata. Nie wydaje się trafne
stwierdzenie, że czynności banku specjalnego muszą zarazem kore-
spondować z katalogiem czynności bankowych określonych w art. 5
[inaczej J. Pisuliński, Bankowy tytuł egzekucyjny, „Prawo Bankowe"
1998, nr l, s. 89-90].

B.t.e. mogą być wystawiane przez bank w toku postępowania
w przedmiocie ogłoszenia upadłości banku przez syndyka masy upa-
dłości [por. np. B. Kurzępa, Tytuł wykonawczy po upadłości banku,
„Prawo i Gospodarka" z 17 października 1998 r., s. 4]. W literaturze

1 orzecznictwie sądów powszechnych co do możliwości wystawiania
przez syndyka masy upadłości banku b.t.e. formułowane są jednak
zastrzeżenia (literalne brzmienie art. 96, potrzeba rozstrzygnięcia praw-
nej pozycji syndyka: przedstawiciel ustawowy zastąpionego czy organ
upadłej osoby prawnej - banku). Por. np. zagadnienia prawne przed-
stawione SN do rozstrzygnięcia, „Biuletyn SN Izba Cywilna" 2001, z. 2,
s. 12-13; sprawa III CZP 6/02). Wtórne znaczenie w tym sporze ma,
oczywiście, fakt, że syndykiem masy upadłości może być także instytu-
cja bankowa (zob. uwagi do art. 160). Podzielić należy stanowisko, że
pod rządem art. 53 pr. bank. z 1989 r. bankowy tytuł wykonawczy mógł
wystawić także syndyk masy upadłości banku (tak wyrok z 20 lutego
2002 r., V CKN 791/01, „Biuletyn SN Izba Cywilna" 2002, z. 3, s. 3).

2. Uprawnienie Narodowego Banku Polskiego do wystawiania
b.t.e. De lege lata ustawa o NBP nie przyznaje bankowi centralnemu

382

Szczególne obowiązki i uprawnienia banków Art. 96

wprost prawa do wystawiania b.t.e. W literaturze neguje się więc moż-
liwość posłużenia się przez ten bank b.t.e. [np. B. Kryński, Czy Naro-
dowy Bank Polski ma prawo wydawać bankowe tytuły egzekucyjne?,
„Prawo Bankowe" 2000, nr 5, s. 92-93; postulat przyznania bankowi
centralnemu de legeferenda prawa wystawiania b.t.w., s. 93]. Źródłem
przywileju egzekucyjnego banku centralnego nie mogłaby być, oczywi-
ście, sama uchwała zarządu NBP dotycząca wprowadzenia określonych
regulaminów tego banku [tak słusznie B. Kryński, Czy NBP ma pra-
wo..., s. 93]. Możliwe byłoby jednak wywodzenie uprawnienia banku
centralnego do posługiwania się b.t.e. z przepisów Prawa bankowego
(art. 96-98). W przepisach tych zakres podmiotowy omawianego przy-
wileju został ujęty, jak się wydaje, w sposób uniwersalny. Odnosi się
on zatem do wszystkich banków - w tym także do NBP w zakresie
przewidzianym w Prawie bankowym. Oznacza to, że bank centralny
mógłby posłużyć się b.t.e. w związku z dokonywaniem czynności ban-
kowych określonych w art. 5 (niewątpliwie należy do nich np. umowa
kredytu refinansowego; zob. uchwała nr 12/2000 Zarządu NBP z 17 marca
2000 r. w sprawie wprowadzenia „Regulaminu refinansowania banków
kredytem lombardowym przez NBP", Dz. Urz. NBP Nr 5, poz. 8 ze zm.).
Ponadto za prezentowanym rozwiązaniem przemawiać może także
wiele innych racji ogólniejszych.

3. Egzekucja przeciwko NBP. Egzekucja wszczęta przeciwko NBP
   (przez bank komercyjny) na podstawie b.t.e. mogłaby toczyć się przy
   uwzględnieniu reguł określonych w art. 57 ustawy o NBP.

4. Podstawa wystawienia b.t.e. Wystawianie b.t.e. może nastąpić na
   podstawie ksiąg banków lub innych dokumentów związanych z doko-
   nywaniem czynności bankowych (art. 96 ust. 1). W odniesieniu do ksiąg
   banku zob. uwagi do art. 95. Inne dokumenty to z pewnością doku-
   menty określone także w art. 95 (wyciągi z ksiąg banku lub oświadcze-
   nie banku). Z reguły b.t.e. wystawia się na podstawie ksiąg bankowych
   danego banku bez bliższej specyfikacji (oznaczenia) tych ksiąg. Oma-
   wiane podstawy wystawiania b.t.e. muszą dostatecznie indywidualizo-
   wać wierzytelność (należność banku) ujętą w tytule i wskazywać jej
   związek z dokonywaniem czynności bankowych. Chodzi tu o możliwość
   formalnej przynajmniej weryfikacji podstaw rachunkowo-prawnych
   danego b.t.e. w postępowaniu o nadaniu mu klauzuli wykonalności.

383

Art. 96 Prawo bankowe

5. Termin wystawienia b.t.e. Wystawienie b.t.e. oznacza opracowa-
nie przez bank dokumentu zawierającego wszystkie elementy formalne
przewidziane w art. 96 ust. 2 (zob. pkt 11). Oznacza to powstanie tytułu
egzekucyjnego w rozumieniu art. 777 § l k.p.c. Wystawienie b.t.e.
zbiega się z reguły w czasie z wnioskiem banku o nadanie takiemu
tytułowi klauzuli wykonalności (art. 97 ust. 2). B.t.e. opatrywane są
zazwyczaj numeracją przez daną jednostkę organizacyjną banku.

Data wystawienia tytułu nie musi zbiegać się z dniem pojawienia
się stanu wymagalności roszczeń objętych tytułem. Skuteczne wysta-
wienie b.t.e. mogłoby zatem nastąpić też po tej dacie do czasu upływu
terminu określonego w tzw. oświadczeniu egzekucyjnym (art. 97 ust. 2).
Wyraża się zdanie, że błędem ustawodawczym było nieokreślenie ter-
minu do złożenia przez bank wniosku o nadanie b.t.e. klauzuli wyko-
nalności [tak np. E. Kryński (w:) Prawo bankowe. Komentarz, s. 342;
zarzut dotyczący możliwości powstania trudnej do udowodnienia
praktyki opatrywania b.t.e. datą wsteczną).

6. Funkcje b.t.e. Wystawienie b.t.e. wydaje się spełniać przynajmniej
   trzy podstawowe funkcje. Po pierwsze, bank stwierdza, że objęte tytu-
   łem roszczenie stało się już wymagalne i dłużnik powinien uczynić mu
   zadość. Po drugie, stwierdzony zostaje także fakt braku dobrowolnego
   wykonania zobowiązania przez dłużnika wobec banku. Po trzecie, bank
   jako wierzyciel objawia wolę uzyskania zaspokojenia należności uję-
   tych w tytule w wyniku egzekucji sądowej. Weryfikacja stanu wymagal-
   ności (wszystkich lub niektórych roszczeń) mogłaby nastąpić dopiero
   po wytoczeniu powództwa przeciwegzekucyjnego. Do b.t.e. bank nie
   musi dołączać żadnych wezwań dłużnika do wykonania zobowiązania.

7. Skutki wystawienia b.Łe. B.t.e. należy do grupy tytułów egzeku-
   cyjnych określonych w art. 777 § l k.p.c. Może stanowić podstawę
   egzekucji sądowej po zaopatrzeniu go w odpowiednią klauzulę wyko-
   nalności; (por. uwagi do art. 97 ust. l i art. 98). W literaturze słusznie
   zwraca się uwagę na to, że z wystawieniem b.t.e. łączyć należy nie
   zawsze takie same skutki prawne (materialnoprawne i procesowe) jak
   z innymi tytułami egzekucyjnymi, zwłaszcza z prawomocnymi orze-
   czeniami sądowymi [bliżej o tym np. A. Marciniak, Bankowy tytuł eg-
   zekucyjny. Zagadnienia wybrane, „Prawo Bankowe" 2000, nr 6, s. 32-33

384

Szczególne obowiązki i uprawnienia banków Art. 96

(b.t.e. opatrzony klauzulą wykonalności nie korzysta z powagi rzeczy
osądzonej; nie wywołuje skutków prawnych przewidzianych w art. 125
§ l k.c. w zakresie biegu terminu przedawnienia roszczeń objętych
tytułem)]. Brak tej pierwszej cechy powoduje m.in. to, że banki wszczy-
nają równoczesne postępowanie nakazowe (na podstawie weksla gwa-
rancyjnego) i wystawiają b.t.e. obejmujące należność ze stosunku pod-
stawowego (np. wierzytelność kredytową zabezpieczoną wspomnianym
wekslem). Wystawienie b.t.e. nie powoduje także przerwania biegu
przedawnienia na podstawie art. 123 § l k.c. [por. np. A. Piegzik,
Praktyczne problemy stosowania nowych przepisów prawa bankowego
o tytule egzekucyjnym, „Prawo Bankowe" 1998, nr 5, s. 112-113; pro-
pozycja łączenia skutku przerwania roszczenia dopiero z wnioskiem
banku o wszczęcie egzekucji, s. 113].

8. Postępowanie nakazowe. Uprawnienie banku do posłużenia się
   b.te. nie wyklucza możliwości wszczęcia postępowania rozpoznawczego
   na zasadach ogólnych, w tym postępowania nakazowego (art. 485 i n.
   k.p.c.); [odmiennie i nieprzekonująco J. Pisuliński, Bankowy tytuł egze-
   kucyjny, s. 91].

9. Zapis na sąd polubowny. Dokonanie zapisu na sąd polubowny
   przez bank (art. 697 § l i art. 698 k.p.c.) powoduje, jak się wydaje,
   niedopuszczalność wystawienia przez bank b.t.e. w zakresie roszczeń
   banku objętych takim zapisem (a nie tylko niemożność żądania rozpo-
   znania sporu przez sąd, art. 697 § 2 k.p.c.). To samo dotyczyłoby sytu-
   acji, w której przewidziany został dla banku tzw. notarialny tytuł egze-
   kucyjny (art. 777 § l pkt 5 k.p.c.).

10. Wzorce b.t.e. Prawo bankowe z 1997 r. nie tworzy ustawowego
    wzorca b.t.e. Określa jedynie formalne przesłanki b.t.e., które ujęte
    zostały de lege lata na pewno precyzyjniej w porównaniu z przesłan-
    kami formalnymi bankowego tytułu wykonawczego (art. 53 ust. 2 pr.
    bank. z 1989 r.). Na tle poprzedniego stanu prawnego zgłoszono propo-
    zycje ujednolicenia elementów składowych (struktury) b.t.w. [zob. np.
    J. Krzyżewski, Bankowy tytuł wykonawczy —przywilej czy środek ogra-
    niczenia ryzyka banku?, „Prawo Bankowe" 1994, nr 3, s. 85]. Ujednoli-
    canie wzorców b.t.e. następuje w ramach działalności jednostek organi-
    zacyjnych danego banku, a nawet różnych instytucji bankowych.

385

Art. 96 Prawo bankowe

11. Formalne przesłanki b.t.e. Do formalnych przesłanek b.t.e. należą
(art. 96 ust. l i 2):

1. wskazanie podstawy wydania b.t.e.;

2. oznaczenie banku-wystawcy (wierzyciela);

3. oznaczenie dłużnika;

4. wskazanie zakresu zadłużenia dłużnika (podstawowego wraz
   z odsetkami i terminami ich płatności);

5. data wystawienia b.t.e.;

6. sprecyzowanie czynności bankowej, z której wynikają docho-
   dzone roszczenia;

7. zamieszczenie oświadczenia o wymagalności dochodzonego
   roszczenia (głównego i obejmującego odsetki);

8. opatrzenie tytułu pieczęcią banku;

9) podpisy osób uprawnionych do działania w imieniu banku.
Przesłanki b.t.e. szczegółowo analizuje m.in. E. Kryński (w:) Pra-
wo bankowe. Komentarz, s. 335-336.

12. Sposób ujęcia elementów formalnych b.t.e. Otwarta pozostaje
    sprawa ujęcia poszczególnych przesłanek (elementów) b.t.e. Chodzi
    mianowicie o sposób wyrażenia takich przesłanek w strukturze b.t.e.
    wówczas, gdy tytułem takim posłużono się wobec dłużnika głównego
    lub zabezpieczyciela. Struktura b.t.e. wystawionego wobec tego ostat-
    niego podmiotu powinna być odpowiednio skorelowana z postanowie-
    niami art. 97 ust. l w nowym brzmieniu. Przede wszystkim należy brać
    pod uwagę model konstrukcyjny tytułu egzekucyjnego w ogólności
    (art. 777 § l k.p.c.). Co do elementów formalnych b.t.e. przeciwko
    dłużnikowi głównemu i zabezpieczycielowi - zob. pkt. następne.

13. Indywidualizacja dłużnika i wierzyciela. W praktyce osobę dłuż-
    nika indywidualizuje się dodatkowo przez zamieszczenie w b.t.e. jego
    adresu lub siedziby. To samo mogłoby dotyczyć też zabezpieczyciela.
    Indywidualizacja wierzyciela następuje przez oznaczenie banku (jed-
    nostki organizacyjnej banku) i zamieszczenie stosownych pieczęci takiej
    jednostki (tzw. podłużnej lub okrągłej). Co do pieczęci i podpisów na
    b.t.e. por. uwagi do art. 95.

14. Oznaczenie czynności bankowej. B.t.e. musi wskazywać na to, że
    określone w nim roszczenia wynikają z określonej w tymże tytule

386

Szczególne obowiązki i uprawnienia banków Art. 96

czynności bankowej. Chodzi tu przede wszystkim o wskazanie charak-
teru umowy bankowej (np. umowa kredytowa, umowa rachunku ban-
kowego) i ewentualnie jej bliższą indywidualizację (np. przez oznacze-
nie daty zawarcia, numer umowy). To samo dotyczy umowy o ustano-
wienie zabezpieczenia (np. umowy poręczenia, zastawniczej, kaucyj-
nej). W b.t.e. wystawianym wobec zabezpieczyciela (łącznie z dłużni-
kiem głównym lub osobno; art. 97 ust. 1) należy zawsze określić czyn-
ność bankową kreującą należność główną banku [umowę bankową,
z której wynika wierzytelność zabezpieczona banku; por. np. E. Kryń-
ski (w:) Prawo bankowe. Komentarz, s. 335].

15. Oświadczenie o wymagalności roszczenia. Oświadczenie (wzmian-
ka) banku o wymagalności odnosi się do całego dochodzonego rosz-
czenia (wierzytelności) banku ujętej w b.t.e. (w sensie przedmiotowym)

• dotyczy także należności wobec zabezpieczyciela (zabezpieczycieli).
  Wystarczy ogólna formuła, że roszczenia banku (wobec dłużnika głów-
  nego i zabezpieczyciela) są już wymagalne. Nie trzeba wskazywać daty
  wymagalności roszczenia wobec zabezpieczyciela, nawet gdyby była
  ona inna dla dłużnika i zabezpieczyciela [np. z racji powstania obo-
  wiązku świadczenia zabezpieczyciela później niż dłużnika głównego;
  por. spór co do prawnego znaczenia zawiadomienia z art. 880 k.c. jako
  ewentualnej przesłanki powstania wymagalności roszczenia wobec
  poręczyciela - M. Bączyk, Poręczenia i gwarancje udzielane przez
  Skarb Państwa oraz niektóre osoby prawne. Komentarz do ustawy

• 8 maja 1997 r., s. 35-36]. W postępowaniu o nadanie klauzuli wyko-
  nalności sąd bada tylko fakt zamieszczenia oświadczenia o wymagal-
  ności, a nie jego merytoryczną zasadność (por. uwagi do art. 97).

16. Określenie struktury prawnej długu w b.t.e. Istotne znaczenie
ma sposób ujęcia zadłużenia dłużnika w b.t.e. Powinno ono wynikać
z tego tytułu w sposób klarowny, przejrzysty i dający się formalnie
zweryfikować. Chodzi tu o właściwe oznaczenie przez bank tzw.
struktury prawnej długu dłużnika (należność główna, odsetki zwykłe,
odsetki za opóźnienie, prowizje kredytowe, tzw. koszty kredytu); [zob.
np. uzasadnienie uchwały SN z 26 stycznia 1999 r., III CZP 55/98,
„Prawo Bankowe" 1999, nr 3, s. 21-22; M. Bączyk, glosa do tejże
uchwały, „Prawo Bankowe" 1999, nr 4, s. 51-52]. Ogólne zadłużenie
ujęte w b.t.e. nie może, oczywiście, przekraczać maksymalnej kwoty

387

Art. 96 Prawo bankowe

egzekucji określonej w oświadczeniu egzekucyjnym dłużnika (art. 97
ust. 1). B.t.e. mógłby objąć tylko niektóre elementy strukturalne długu
(por. uzasadnienie uchwały SN z 7 lipca 2000 r., III CZP 27/2000,
„Prawo Bankowe" 2000, nr 10, s. 15).

Należy wymagać określenia rozmiaru poszczególnych elementów
składających się na dług dłużnika (np. zadłużenia głównego, odsetek
zwykłych, odsetek za opóźnienie, tzw. kosztów kredytu). Niezbędne
jest określenie terminu płatności (terminu zapłaty) wyszczególnionych
należności. Terminy takie można by określić w sposób pośredni, np.
przez wskazanie okresów wyliczenia należności głównej i odsetek [tak
np. E. Kryński (w:) Prawo bankowe. Komentarz, s. 335]. Należy też
wskazać charakter stopy oprocentowania (stała lub zmienna).

17. Dochodzenie odsetek za opóźnienie na podstawie b.t.e. W prak-
    tyce pojawiły się wątpliwości dotyczące dopuszczalności egzekwowa-
    nia na podstawie b.t.e. odsetek za opóźnienie w spełnieniu świadczenia
    głównego (art. 481 k.c.), gdy takie opóźnienie powstaje po wystawieniu
    tytułu. Pozytywne stanowisko w tej materii wyrażono w uchwale SN
    z 26 stycznia 1999 r. [III CZP 55/98, „Prawo Bankowe" 1999, nr 3,
    s. 20; zob. też M. Bączyk, glosa aprobująca do tejże uchwały - „Prawo
    Bankowe" 1999, nr 4, s. 50-52; E. Kryński (w:) Prawo bankowe. Ko-
    mentarz, s. 336-337 i cytowana tam literatura]. We wspomnianej
    uchwale trafnie stwierdzono, że wymóg zamieszczania w b.t.e. oświad-
    czenia o wymagalności dochodzonego roszczenia nie eliminuje możli-
    wości objęcia takim tytułem także odsetek za opóźnienie powstałych po
    wystawieniu tytułu.

18. Objęcie b.t.e. odsetek od zaległych odsetek. Powstała kwestia
    dopuszczalności objęcia b.t.e. odsetek od zaległych odsetek (pojęcie
    „zaległe odsetki" w rozumieniu art. 482 § l k.c. obejmuje odsetki ka-
    pitałowe i odsetki za opóźnienie; tak np. wyrok SN z l października
    1998 r., I CKN 782/97, „Prawo Bankowe" 1999, nr 3, s. 23-25). Na tle
    przepisu art. 53 ust. 2 pr. bank. z 1989 r. SN wyraził pogląd, że wysta-
    wienie przez bank bankowego tytułu wykonawczego (b.t.w.) obejmują-
    cego odsetki od zaległych odsetek jest równoznaczne z wytoczeniem
    o nie powództwa w rozumieniu art. 482 § l k.c. (uchwała z 27 czerwca
    1995 r., III CZP 76/95, OSN 1995, z. 11, poz. 155; zastrzeżenia do tej
    uchwały i inne propozycje interpretacyjne - zob. np. M. Bączyk, glosa,

388

Szczególne obowiązki i uprawnienia banków Art. 96

„Prawo Bankowe" 1999, nr 4, s. 60-61). Można sądzić, że de lege lata
SN podobne skutki prawne łączy z wystawieniem b.t.e. (por. uzasad-
nienie uchwały SN z 26 stycznia 1999 r., III CZP 55/98, „Prawo Ban-
kowe" 1999, nr 3, s. 22; tamże odrzucenie stanowiska o konieczności
wytoczenia przez bank odrębnego procesu cywilnego o odsetki od za-
ległych odsetek). W literaturze broni się też stanowiska, że bank mógł-
by żądać odsetek od zaległych odsetek dopiero od dnia wniesienia do
sądu wniosku o nadanie b.t.e. klauzuli wykonalności (art. 97 ust. 3),
przy czym takie zastrzeżenie powinno być zamieszczone w treści b.t.e.
[tak A. Piegzik, Praktyczne problemy..., s. 112; podobnie też E. Kryń-
ski (w:) Prawo bankowe. Komentarz, s. 337].

19. Objęcie jednym b.t.e. kilku dłużników. W art. 96 jako zasadę
    przyjęto wystawienie przez bank jednego b.t.e. Można by zatem wy-
    stawić jeden b.t.e. wobec kilku dłużników, których dług wynika z tej
    samej umowy bankowej (np. wobec współkredytobiorców), wobec
    dłużników solidarnych (np. wobec dłużnika pierwotnego i osoby przy-
    stępującej do długu ex contractu; zob. uwagi do art. 98 ust. 1). Możliwe
    byłoby także objęcie jednym b.t.e. kilku dłużników odpowiadających
    z różnych podstaw prawnych (np. dłużnika głównego i poręczyciela).
    Oznaczałoby to konieczność zamieszczenia w b.t.e. odpowiednio zre-
    dagowanych elementów formalnych (np. w odniesieniu do ewentualne-
    go rozmiaru zadłużenia poszczególnych dłużników; w razie objęcia
    b.t.e. dłużnika głównego i poręczyciela należałoby też oznaczyć zakres
    zadłużenia poręczyciela z umowy poręczenia).

20. Wystawianie kolejnych b.t.e. Dopuszczono możliwość wystawia-
    nia tzw. dalszych b.t.e. (art. 96 ust. 3). Pojawiły się wątpliwości doty-
    czące prawnego znaczenia tego przepisu w związku z unormowaniem
    art. 793 k.p.c. [por. np. E. Kryński (w:) Prawo bankowe. Komentarz,
    s. 337; przepis art. 96 ust. 3 autor uważa za zbędny i sugeruje stosowa-
    nie art. 793 k.p.c. w pełnym zakresie]. Wydaje się jednak, że przepis
    art. 96 ust. 3 zawiera rozwiązanie szczególne, przynajmniej w zakresie
    oceny potrzeby wystawiania kolejnych b.t.e. Pozostawiono więc sa-
    mym bankom-wierzycielom sprawę wystawiania dalszych (poza pierw-
    szym) b.t.e. w razie prowadzenia egzekucji przeciwko kilku osobom
    lub z kilku składników majątku dłużnika. Celem przepisu art. 96 ust. 3
    jest usprawnienie egzekucji na rzecz banku przy zapewnieniu dłużni-

389

Art. 97 Prawo bankowe

kowi odpowiedniej ochrony w toku postępowania o nadanie klauzuli
wykonalności. Dalszy b.t.e. powinien więc spełniać wszystkie wymogi
formalne pierwszego (podstawowego) tytułu wykonawczego (art. 96
ust. l i 2). Bank powinien złożyć osobny wniosek o nadanie dalszemu
tytułowi stosownej klauzuli wykonalności (art. 97 ust. 3). Na postano-
wienie odmawiające nadania klauzuli wykonalności dalszemu b.t.e.
służy zażalenie [art. 795 k.p.c.; por. S. Dalka (w:) Postępowanie zabez-
pieczające i egzekucyjne. Komentarz do części drugiej kodeksu postę-
powania cywilnego, s. 110].

Dalsze b.t.e. bank może wystawiać przeciwko dłużnikom odpowia-
dającym za ten sam dług (np. przeciwko współkredytobiorcom, prze-
ciwko współposiadaczom rachunku wspólnego w zakresie tzw. salda
debetowego, przeciwko byłym współwłaścicielom dokonującym prze-
właszczenia rzeczy na zabezpieczenie w razie egzekucji wydania rze-
czy; art. 97 ust. 2). Jak się wydaje, dalsze tytuły mogą też być wysta-
wiane wobec dłużników odpowiadających wobec banku w związku
z ustanowionym zabezpieczeniem (np. przeciwko poręczycielowi, za-
stawcy niebędącemu dłużnikiem osobistym).

Art. 97

1. Bankowy tytuł egzekucyjny może być podstawą egzekucji
prowadzonej według przepisów Kodeksu postępowania cywilnego
po nadaniu mu przez sąd klauzuli wykonalności wyłącznie prze-
ciwko osobie, która bezpośrednio z bankiem dokonywała czynności
bankowej, albo jest dłużnikiem banku z tytułu zabezpieczenia wie-
rzytelności banku wynikającej z czynności bankowej i złożyła pi-
semne oświadczenie o poddaniu się egzekucji oraz gdy roszczenie
objęte tytułem wynika bezpośrednio z tej czynności bankowej lub
jej zabezpieczenia.

Art 97 ust. l zmieniony przez ustawę z dnia 9 kwietnia 1999 r o zmianie ustawy
o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym oraz niektórych innych ustaw (Dz U Nr 40,
poz 399) z dniem 21 maja 1999 r

2. Oświadczenie, o którym mowa w ust. l, powinno określać
kwotę, do której dłużnik poddaje się egzekucji, wraz z ostatecznym
terminem, do którego bank może wystawić bankowy tytuł egzeku-
cyjny. Dłużnik może się również poddać egzekucji wydania rzeczy,

390

Szczególne obowiązki i uprawnienia banków Art. 97

w przypadku gdy ustanowiono zastaw rejestrowy lub dokonano
przeniesienia własności w celu zabezpieczenia roszczenia.

3. Wniosek banku o nadanie klauzuli wykonalności, o której
mowa w ust. l, sąd rozpoznaje niezwłocznie, nie później jednak niż
w terminie 3 dni od dnia jego złożenia.

1. Przesłanki egzekucji na podstawie b.t.e. Przepis art. 97 formułuje
materialnoprawne przesłanki egzekucji banku na podstawie b.t.e.

Po pierwsze, egzekucja może być skierowana tylko przeciwko
dłużnikowi (głównemu i zabezpieczycielowi) określonemu w ustawie.
Obowiązuje wymóg wystawiania b.t.e. tylko przeciwko dłużnikowi
głównemu dokonującemu bezpośrednio z bankiem czynności bankowej
(„bezpośredni dłużnik"). Tytuł może być wystawiony ponadto jedynie
wobec osoby ustanawiającej zabezpieczenie (zabezpieczycielą) wie-
rzytelności banku wynikającej z czynności bankowej.

Po drugie, roszczenie objęte b.t.e. musi bezpośrednio wynikać
z określonej czynności bankowej lub ustanowionego zabezpieczenia
(bezpośredniość genetyczna roszczenia banku wobec dłużnika główne-
go i zabezpieczy cielą).

Po trzecie, złożenie przez dłużnika banku (głównego i zabezpieczy-
ciela) pisemnego oświadczenia o poddaniu się egzekucji (tzw. oświad-
czenie egzekucyjne). Por. też uwagi do art. 98.

2. B.t.e. a kategorie czynności bankowych. Uprawnienie banku do
wystawienia b.t.e. związane jest z czynnościami bankowymi określo-
nymi w art. 5 ust. l i 2 [tak słusznie uchwała SN z 20 lipca 1999 r.,
m CZP 14/99, OSP 2000, z. 3, poz. 41 z glosą aprobującą M. Bączyka,
s. 144-145; W. Srokosz, Oświadczenie o poddaniu się egzekucji według
art. 97 ustawy Prawo bankowe, „Prawo Bankowe" 2000, nr 3, s. 72;
J. Majewski, glosa aprobująca do wspomnianej uchwały, „Prawo Ban-
kowe" 1999, nr 6, s. 50 i n.].

Nieusprawiedliwione wydają się próby ograniczenia omawianego
przywileju banków tylko do grupy tzw. podstawowych (naturalnych)
czynności bankowych (art. 5 ust. 1); [ograniczenie takie przyjmuje np.
J. Pisuliński, Bankowy tytuł egzekucyjny, s. 85; A. Jończyk, Praktyczne
stosowanie przepisów o bankowym tytule egzekucyjnym, „Bank" 1998,
nr 12, s. 37-38]. Prawnych ram (ograniczeń) b.t.e. poszukiwać należy

391

Art. 97 Prawo bankowe

raczej w płaszczyźnie regulacji formalnych wymagań wystawiania
b.t.e. oraz jego przedmiotowych i podmiotowych granic. Ponadto nowa
redakcja art. 97 (wystawianie b.t.e. także wobec osób ustanawiających
zabezpieczenie) oznacza to, że posługiwanie się b.t.e. nie zostało po-
wiązane jedynie z czynnościami bankowymi określonymi w art. 5 ust. l.

Nieuzasadniony wydaje się pogląd ograniczający uprawnienie ban-
ków do wystawienia b.t.e. jedynie do czynności bankowych określo-
nych w Prawie bankowym [odmiennie jednak B. Smykla, Czynności
bankowe..., s. 10-11; E. Kryński (w:) Prawo bankowe. Komentarz, s. 340].

3. Zakres podmiotowy b.t.e. De lege lata b.t.e. może być wystawio-
   ny wobec dłużnika osobistego (np. dłużnika głównego, poręczyciela,
   dłużnika wekslowego) i rzeczowego (np. zastawcy, właściciela nieru-
   chomości obciążonej hipoteką niebędących dłużnikami osobistymi
   banku). Świadczyć o tym może przede wszystkim ogólna treść przepisu
   art. 97 ust. 1. Nie ma też dostatecznie przekonujących powodów, aby
   ograniczać podmiotowy zakres b.t.e. jedynie do osobistych dłużników
   instytucji bankowych. Przepisy o b.t.e. mają charakter nie tylko regula-
   cji materialnoprawnej, ale też proceduralnej [tak np. J. Pisuliński, Wy-
   stawianie bankowych tytułów egzekucyjnych przeciwko osobom usta-
   nawiającym zabezpieczenie na rzecz banku, „Prawo Bankowe" 2000,
   nr 2, s. 25; A. Marciniak, Bankowy tytuł egzekucyjny. Zagadnienia wy-
   brane, „Prawo Bankowe" 2000, nr 6, s. 32-38 (w odniesieniu do zasta-
   wu i hipoteki); E. Niezbecka (w:) A. Jakubecki, J. Mojak, E. Niezbecka,
   Prawne zabezpieczenie wierzytelności bankowych, s. 77; odmiennie np.
   E. Kryński (w:) Prawo bankowe. Komentarz, s. 340]. Słusznie zwrócono
   uwagę na to, że przepis art. 97 ust. 2 stwarza możliwość objęcia b.t.e.
   także niektórych wierzytelności niepieniężnych (o wydanie rzeczy na
   tle zabezpieczeń rzeczowych). Nie może być natomiast przykładem
   ustawowego ograniczenia podmiotowego zakresu b.t.e. do sytuacji
   określonych w tym przepisie [A. Marciniak, Bankowy tytuł..., s. 34-35].

4. Roszczenia pieniężne i niepieniężne objęte b.t.e. Poza wierzytel-
   nościami pieniężnymi b.t.e. mogą być objęte także niektóre roszczenia
   niepieniężne (o wydanie rzeczy w sytuacjach wskazanych w art. 97 ust. 2
   zd. 2, a więc w razie ustanowienia zastawu rejestrowego i dokonania
   przeniesienia własności w celu zabezpieczenia roszczenia; art. 101).

392

Szczególne obowiązki i uprawnienia banków Art. 97

W tym ostatnim przypadku chodzi o wydanie rzeczy pozostawionej we
władaniu przewłaszczającego dłużnika na podstawie określonego sto-
sunku obligacyjnego (np. użyczenia, art. 710 k.c.).

Na podstawie b.t.e. można dochodzić wierzytelności pieniężnych
wynikających z papieru wartościowego. Dotyczy to także wierzytelno-
ści wekslowych (zob. pkt następny).

5. Wystawienie b.te. wobec dłużnika wekslowego. W związku
z użyciem w art. 5 ust. 2 pkt 2 ogólnego terminu „operacje wekslowe"
pojawiły się rozbieżności interpretacyjne dotyczące możliwości posłu-
giwania się przez banki b.t.e. wobec niektórych dłużników wekslo-
wych, przede wszystkim wobec wystawcy weksla (m.in. in blanco)
i poręczyciela wekslowego (wystawienie i poręczenie nie oznacza, według
niektórych autorów, obrotu wekslowego). Należy przyjąć, że b.t.e. mo-
że być wystawiony jednak w zasadzie wobec każdego dłużnika we-
kslowego. W uchwale SN z 11 lipca 2000 r. (III CZP 22/2000) przyjęto
słusznie dopuszczalność wystawienia b.t.e. wobec poręczyciela we-
kslowego („Prawo Bankowe" 2000, nr 11, s. 23). Uchwała ta wywołała
zróżnicowaną ocenę w literaturze (glosa krytyczna - A. Janiak, „Prawo
Bankowe" 2001, nr l, s. 55; glosa aprobująca - M. Bączyk, „Prawo
Bankowe" 2001, nr 3, s. 21). Możliwe byłoby także posłużenie się b.t.e.
wobec wystawcy weksla in blanco niebędącego kredytobiorcą [por. np.
R. Tollik, Przegląd orzecznictwa za 1999 r., cz. II, „Prawo Bankowe"
2000, nr 5, s. 32-33]. Dłużnicy wekslowi powinni złożyć odpowiednie
oświadczenie egzekucyjne z art. 97 ust. 2 [bliżej o treści takich oświad-
czeń zob. np. R. Tollik, Obejmowanie oświadczeniem o poddaniu się
egzekucji roszczeń z weksla i kredytów zabezpieczonych tym wekslem,
,3iuletyn Prawny PKO BP" 1999, z. 2, s. 15 i n. (trafna uwaga, że
oświadczenie egzekucyjne kredytobiorcy wystawiającego jednocześnie
weksel in blanco powinno wyraźnie obejmować poddanie się egzekucji
z obu podstaw prawnych, weksla i umowy kredytowej, s. 16)]. Oświad-
czenie egzekucyjne może być zamieszczone także w deklaracji we-
kslowej. Nie eliminuje ono możliwości dochodzenia należności we-
kslowej w postępowaniu nakazowym (art. 485 i n. k.p.c.); [niedopusz-
czalność wystawiania b.t.e. wobec poręczycieli wekslowych (przed
zmianą treści art. 97 ust. 1) eksponują np. J. Pisuliński, Wystawianie
bankowych tytułów egzekucyjnych przeciwko osobom ustanawiającym

393

Art. 97 Prawo bankowe

zabezpieczenia na rzecz banku, „Prawo Bankowe" 2000, nr 2, s. 23;
E. Kryński (w:) Prawo bankowe. Komentarz, s. 340].

6. Wymóg bezpośredniości czynności bankowej. B.t.e. może być
wystawiony przeciwko dłużnikowi, który bezpośrednio z bankiem do-
konał czynności bankowej. Chodzi tu o dłużnika zawierającego z ban-
kiem umowę bankową (np. posiadacza rachunku, kredytobiorcę) lub
bezpośrednio zadłużonego wobec banku z innego tytułu (na podstawie
czynności prawnej jednostronnej, np. w wyniku przyjęcia przekazu).
Wymóg bezpośredniości eliminuje możliwość obejmowania b.t.e. wie-
rzytelności nabytych przez bank na podstawie cesji (art. 509 k.c.; wo-
bec dłużnika scedowanej wierzytelności; b.t.e. mógłby być natomiast
wystawiony przez bank-cesjonariusza wobec cedenta; art. 5 ust. 2
pkt 5). Czynnością bankową dokonywaną bezpośrednio z bankiem
(w rozumieniu art. 97 ust. 1) jest także czynność dokonana przez peł-
nomocnika banku (tak słusznie uchwała SN z 30 stycznia 2002 r.,
III CZP 80/01, „Biuletyn SN Izba Cywilna" 2002, z. 2, s. 6).

Bezpośrednimi dłużnikami banku będą z reguły także zabezpieczy-
ciele („dłużnicy banku z tytułu zabezpieczenia"), jeżeli zawarli z ban-
kiem odpowiednie umowy o ustanowienie zabezpieczeń (np. poręczy-
ciele, gwaranci, kaucjodawcy, zastawcy, kontrahenci umów o ustano-
wienie hipoteki). Jak się wydaje, wymóg bezpośredniości nie jest jed-
nak niezbędny w odniesieniu do zabezpieczycieli. Wystarczy, że byłby
spełniony wobec dłużnika głównego (podstawowego). B.t.e. mógłby
być zatem wystawiony przez bank uprawniony z tytułu hipoteki na
wierzytelności hipotecznej wobec właściciela obciążającego własną
nieruchomość w celu zabezpieczenia tejże wierzytelności hipotecznej.
Podobne stanowisko należałoby przyjąć w przypadku ustanowienia
zabezpieczeń na rzecz banku przez pośredników (np. w razie tzw. po-
wiernictwa zabezpieczeniowego na tle konsorcjów bankowych). Za-
gadnienie, rzecz jasna, jest otwarte. Musiałyby być jednak zawsze speł-
nione dalsze wymogi posługiwania się b.t.e. wobec zabezpieczycieli
przewidziane w art. 97 ust. 1. Co do oświadczenia egzekucyjnego za-
bezpieczycieli zob. uwagi w pkt. 8.

Wierzytelność objęta zabezpieczeniem musi wynikać z czynności
bankowej. Bank nie może zatem wystawić b.t.e. wobec zabezpieczy-
ciela umacniającego jego wierzytelności wynikające z działalności
określonej w art. 6.

394

Szczególne obowiązki i uprawnienia banków Art. 97

7. Bezpośredniość genetyczna roszczenia banku. Przedmiotowe
ramy b.t.e. wyznacza wymóg bezpośredniości wynikania roszczenia
banku z określonej czynności bankowej (tzw. bezpośredniość gene-
tyczna roszczenia). Jeszcze w związku z interpretacją art. 53 ust. 2 pr.
bank. z 1989 r. starano się ustalić pewne zobiektywizowane kryteria
takiej bezpośredniości [zob. np. wyrok SN z 15 lutego 1995 r., II CRN
165/94, „Prawo Bankowe" 1995, nr 4, s. 35-39, z krytyczną glosą
M. Bączyka; glosa aprobująca A. Szpunara, PiP 1995, z. 9, s. 112; SN
poszukiwał tu kryteriów pozwalających wyróżnić kategorię zobowią-
zań wynikających z działań wiążących się bezpośrednio i wyłącznie
z wykonywaniem podstawowej czynności banku (typowych dla danej
czynności). Należałoby oczekiwać w tym względzie rozwoju dalszej,
twórczej wykładni sądowej].

Wymóg bezpośredniości genetycznej wydaje się odnosić do dwóch
grup dłużników: dłużników głównych (podstawowych) i zabezpieczy-
cieli. W tym drugim przypadku roszczenie banku objęte tytułem po-
winno wynikać bezpośrednio z ustanowionego zabezpieczenia. Niekiedy
ustanowienie zabezpieczenia będzie pokrywało się z kategorią czynno-
ści bankowej (np. w przypadku przyjęcia przez bank gwarancji lub
udzielenia poręczenia w interesie innego banku; art. 5 ust. l pkt 4, art. 5
ust. 2 pkt 8).

Niewątpliwie zadłużenie kredytowe wobec banku (niezależnie od jego
struktury, np. obejmujące także odsetki za opóźnienie, odsetki od od-
setek, tzw. koszty kredytu) wynikają bezpośrednio z wcześniej zawartej
umowy kredytowej. Należność banku obejmująca tzw. saldo ujemne
figurujące na rachunku bankowym posiadacza wynika bezpośrednio
z wcześniej zawartej umowy rachunku bankowego (art. 725 k.c.) nie-
zależnie od tego, jakie przyczyny spowodowały istnienie tego salda
(np. wykonanie przez bank określonych poleceń rozliczeniowych po-
siadacza, wystawienie czeków). W tym sensie słuszna jest np. uchwała
SN z 11 kwietnia 2000 r. (III CZP 42/99, OSN 2000, nr 10, poz. 175;
oznaczenie czynności bankowej dłużnika banku w b.t.e. polegać tu
będzie na wskazaniu rachunku bankowego, a nie na wyszczególnieniu
poleceń rozliczeniowych lub innych czynności posiadacza rachunku
powodujących powstanie roszczenia, art. 96 ust. 2. Akceptacja tej uchwały
- zob. np. M. Bączyk, glosa, „Prawo Bankowe" 2001, nr 2, s. 24). Bez-
pośredni charakter ma roszczenie wekslowe banku wobec wystawcy

395

Art. 97 Prawo bankowe

i poręczycieli weksla in blanco. B.t.e. mogłoby być objęte roszczenie
subrogacyjne banku poręczającego (art. 84 pr. bank. art. 518 § l k.c.),
przysługujące płacącemu poręczycielowi wobec dłużnika głównego.
Takie właśnie roszczenie (subrogacyjne) banku-poręczyciela wydaje się
wynikać bezpośrednio z udzielonego (i wykonanego następnie) poręczenia
(zabezpieczenia) w rozumieniu art. 97 ust. 1. Z reguły jednak należności
subrogacyjne banku-poręczyciela umacniane są osobnym zabezpieczeniem
(np. wekslem in blanco wystawionym przez dłużnika głównego). Otwar-
tym zagadnieniem pozostaje kwestia dopuszczalności obejmowania
b.t.e. roszczenia banku-gwaranta wobec dającego zlecenie udzielenia
gwarancji powstającego po wykonaniu zobowiązania gwarancyjnego.

8. Oświadczenie o poddaniu się egzekucji. Oświadczenie o podda-
   niu się egzekucji składają w zasadzie wszyscy dłużnicy banku, a więc
   dłużnicy główni i zabezpieczyciele (dłużnicy z tytułu zabezpieczenia).
   Por. uwagi do art. 98. Względy praktyczne wymagają zapewne przyj-
   mowania oświadczeń zabezpieczycieli w osobnych dokumentach (np.
   z racji możliwości wystawienia dalszych b.t.e., art. 96 ust. 3). Oświad-
   czenie zabezpieczyciela powinno wskazywać także na tytuł jego odpo-
   wiedzialności (np. poręczenie, zobowiązanie wekslowe, gwarancja,
   zastaw) i określać przedmiot ustanowionego zabezpieczenia (wierzy-
   telność banku objętą zabezpieczeniem).

9. Forma oświadczenia o poddaniu się egzekucji. Wymóg pisemno-
   ści oświadczenia egzekucyjnego zostanie zachowany wówczas, gdy
   zostanie ono zawarte także w treści umowy bankowej (np. umowy kre-
   dytowej). Oświadczenie stanie się wtedy tzw. umowną klauzulą egzeku-
   cyjną. Z reguły banki posługują się własnymi formularzami omawia-
   nych oświadczeń, podpisywanymi przez kontrahenta (dłużnika, zabez-
   pieczyciela) przy zawieraniu umowy bankowej [zob. np. R. Tollik,
   Zamieszczenie oświadczenia o poddaniu się egzekucji, „Biuletyn Ban-
   kowy PKO", z. l, s. 13-14; J. Mazur, Składanie przez zleceniodawcę
   akredytywy oświadczenia o poddaniu się egzekucji, „Biuletyn Bankowy
   PKO", Warszawa 1999, z. l, s. 15-16; wzór „Oświadczenia o poddaniu
   się egzekucji", stanowiący załącznik do uchwały nr 12/2000 Zarządu
   NBP z 17 marca 2000 r. w sprawie wprowadzenia „Regulaminu refi-
   nansowania banków kredytem lombardowym przez NBP", Dz. Urz.
   NBP nr 5, poz. 8; zob. też uwagi do art. 96, pkt 2].

396

Szczególne obowiązki i uprawnienia banków Art. 97

10. Charakter prawny oświadczenia egzekucyjnego. Oświadczenie
    egzekucyjne jest oświadczeniem woli dłużnika (zabezpieczyciela). Będą
    tu zatem miały w zasadzie zastosowanie przepisy dotyczące czynności
    prawnych (np. wad oświadczenia woli, wykładni złożonego oświadcze-
    nia, odwołalności oświadczeń, art. 61 i 65 k.c.). Omawiane oświadczenie
    nie wywołuje w zasadzie skutków materialnoprawnych nawet wów-
    czas, gdy jest umieszczone w określonej umowie bankowej (jako tzw.
    klauzula egzekucyjna). Otwiera jedynie bankowi drogę do przeprowa-
    dzenia uproszczonej egzekucji (art. 97 ust. 1). Możliwe są wspólne
    oświadczenia egzekucyjne składane przez dłużników (kilku dłużników)
    i zabezpieczycieli.

11. Oznaczenie kwoty pieniężnej w oświadczeniu egzekucyjnym.

Pojawiły się kontrowersje dotyczące sposobu określania w oświadcze-
niu egzekucyjnym dłużnika kwoty, do której dłużnik poddaje się egze-
kucji (art. 97 ust. 1). Podkreśla się konieczność wskazywania oznaczo-
nej kwoty pieniężnej (oznaczenie bezpośrednie). Możliwe są też inne
pośrednie sposoby oznaczenia, np. podanie w oświadczeniu samej me-
tody ustalania kwoty kwalifikującej się do objęcia jej b.t.e. (tzw. for-
muły opisowe). W uchwale SN z 26 sierpnia 1999 r. (III CA 4/99,
„Prawo Bankowe" 2000, nr 3, s. 20) opowiedziano się za pierwszym
sposobem oznaczenia (wskazanie górnej wysokości należności banku,
a niedopuszczalność odesłania w oświadczeniu egzekucyjnym „do wy-
sokości odpowiadającej kwocie długu w postaci niespłaconego salda"
posiadacza rachunku bankowego); [co do możliwości stosowania for-
muł opisowych zob. np. M. Bączyk, Zagadnienie sposobu określania
maksymalnej kwoty egzekucji banku w oświadczeniu egzekucyjnym
dłużnika, „Prawo Bankowe" 1999, nr 5, s. 93-95 (tamże przykłady);
M. Bączyk, glosa do uchwały SN z 26 sierpnia 1999 r., „Prawo Banko-
we" 2000, nr 3, s. 20-22 (możliwość stosowania formuł, które w sposób
niewątpliwy, pewny i obiektywny pozwalają określić „kwotę egzeku-
cji" w chwili złożenia oświadczenia i wystawienia b.t.e.]. Rozbieżności
w dotychczasowej praktyce sądowej dokumentuje np. R. Tollik, Prze-
gląd orzecznictwa za 1999 r., cz. II, s. 33-34. We wzorcach umownych
dotyczących rachunków rozliczeniowo-oszczędnościowych banki okre-
ślają także z góry maksymalną kwotę egzekucji i konkretny termin
wystawienia b.t.e. (np. PKO BP SA w zakresie „Superkonta").

397

Art. 97 Prawo bankowe

Podana w oświadczeniu egzekucyjnym kwota odnosi się zawsze do
całości zadłużenia dłużnika (należności głównej, odsetek i innych wy-
szczególnionych w tytule).

12. Określenie terminu wystawienia b.t.e. Możliwe są różne sposoby
    określania w oświadczeniu egzekucyjnym ostatecznego terminu wy-
    stawienia b.t.e. (art. 97 ust. 1). W praktyce wskazuje się z reguły okre-
    śloną datę (np. także w zakresie umów rachunku bankowego), a także
    niekiedy oznaczone zdarzenia (np. określony czas po złożeniu oświad-
    czenia egzekucyjnego, po pojawieniu się wymagalności roszczenia
    banku). W praktyce zdarzają się przypadki określenia terminu wysta-
    wienia b.t.e. nawet w okresie 15 lat „od zawarcia umowy kredytu"
    (a więc w odpowiednio dłuższym niż wynosiłby termin przedawnienia
    roszczenia). Bieg terminu do wystawienia b.t.e. mógłby rozpoczynać
    się od daty rozwiązania przez bank umowy (np. umowy rachunku ban-
    kowego), będącej podstawą wystawienia tego tytułu. Tak słusznie
    uchwała SN z 19 lipca 2001 r., III CZP 42/01, OSN 2002, nr 2, poz. 18.

13. Oświadczenie egzekucyjne dotyczące rzeczy. Jeżeli oświadczenie
    egzekucyjne dotyczy egzekucji wydania rzeczy (art. 97 ust. 2 zd. 2),
    powinno ono określać tę rzecz i ostateczny termin wystawienia przez
    bank b.t.e. Określenie rzeczy powinno umożliwiać jej późniejszą iden-
    tyfikację. W razie przewłaszczenia na zabezpieczenie rzeczy oznaczo-
    nych in genere (art. 101 ust. 2) należałoby określić cechy takich rzeczy.
    Oznaczenie zbioru rzeczy w oświadczeniu egzekucyjnym powinno
    nastąpić w sposób dokonany w umowie, o której mowa w art. 102 ust. 2.

14. Niedopuszczalność oświadczeń egzekucyjnych in blanco. Niedo-
    puszczalne są oświadczenia egzekucyjne generalne (in blanco), odno-
    szące się do jakichkolwiek wierzytelności banku niezindywidualizowa-
    nych jeszcze w chwili składania wspomnianego oświadczenia, nawet
    gdyby w oświadczeniu podano maksymalną sumę egzekucji i końcowy
    termin wystawienia b.t.e. ftak np. M. Bączyk, glosa do postanowienia
    SN z 26 sierpnia 1999 r., III CA 4/99, „Prawo Bankowe" 2000, nr 3,
    s. 21]. Określenie kwoty egzekucji (przynajmniej w sposób opisowy)
    i wskazanie końcowego terminu wystawienia b.t.e. stanowią zawsze
    nieodzowne elementy skuteczności prawnej omawianego oświadczenia
    (art. 97 ust. 2). Dlatego za niedopuszczalną prawnie należałoby uznać

398

Szczególne obowiązki i uprawnienia banków Art. 97

zaproponowaną w literaturze także inną wersję oświadczenia egzeku-
cyjnego in blanco polegającego na oznaczeniu czynności bankowej, ale
bez określania maksymalnej kwoty egzekucji i końcowego terminu
wystawienia b.t.e. Opis sposobu precyzowania tych dwóch elementów
miałby być określony w dodatkowej deklaracji uzupełnienia oświad-
czenia [tak W. Srokosz, Oświadczenie o poddaniu się egzekucji...,
„Prawo Bankowe" 2000, nr 3, s. 76].

15. Wniosek o nadanie b.t.e. klauzuli wykonalności. Nadanie b.t.e.
klauzuli wykonalności następuje zgodnie z regułami przewidzianymi
w art. 778-795 k.p.c. (por. zwłaszcza art. 783 k.p.c.). Postępowanie
klauzulowe wszczyna się na wniosek banku. Do wniosku należy dołą-
czyć niezbędne dokumenty:

1. b.te.;

1. pisemne oświadczenie dłużnika o poddaniu się egzekucji (za-
   warte w treści umowy bankowej lub w odrębnym dokumencie);

2. inne dokumenty (np. obrazujące przejęcie długu pierwotnego
   dłużnika, przejęcie obowiązku świadczenia na rzecz spadkobierców
   lub w wyniku przekształcenia osoby prawnej, wykazujące fakt
   pozostawania dłużnika banków w związku małżeńskim; art. 98;
   art. 788-789 k.p.c.); [por. szerzej np. F. Zedler (w:) Ustawa o za-
   stawie rejestrowym i rejestrze zastawów. Komentarz, s. 145-150].

Pojawiły się różnice zdań co do tego, czy do wniosku o nadanie
klauzuli wymagalności dołączyć należy w ogóle dokumenty świadczą-
ce o rym, że egzekucja dotyczy należności banku, które mogłyby być
objęte b.t.e. (np. właściwą umowę bankową lub przynajmniej jej odpo-
wiednie fragmenty); [tak np. F. Zedler, Ustawa o zastawie rejestro-
wym..., s. 147; M. Bączyk, glosa do uchwały SN z 20 lipca 1999 r.,
III CZP 14/99, OSP 2000, z. 3, s. 145]. Zgodnie z odmiennym stanowi-
skiem, wystarczy tylko odpowiednie określenie czynności bankowej
w b.t.e. [np. E. Kryński (w:) Prawo bankowe. Komentarz, s. 346 i po-
wołana tam literatura].

16. Nadanie b.t.e. klauzuli wykonalności co do części ujętych w nim
należności. Możliwe jest nadanie b.t.e. klauzuli wykonalności jedynie
części ujętych w nim należności banku (np. w części dotyczącej zobo-
wiązań dłużnika prawidłowo oznaczonych; tak uchwała SN z 7 lipca

399

Art. 97

Prawo bankowe

2000 r., III CZP 27/00, „Prawo Bankowe" 2000, nr 10, s. 13-15; zob.
też uzasadnienie uchwały SN z 11 kwietnia 2000 r., III CZP 42/99,
OSN 2000, nr 10, poz. 175, s. 2).

17. Termin rozpoznania wniosku o nadanie b.t.e. klauzuli wyko-
    nalności. W art. 97 ust. 3 przewidziano instrukcyjny termin rozpozna-
    nia wniosku o nadanie b.t.e. klauzuli wykonalności (por. też art. 781'
    k.p.c.). Sens zamieszczenia takiego przepisu w pr. bank. wydaje się
    wątpliwy. Zob. też uwagi do art. 98 w pkt. 9.

18. Zarzuty formalne i merytoryczne zgłaszane przez dłużnika.

W związku z wystawieniem b.t.e. dłużnik może bronić się, podnosząc
zarzuty formalne i merytoryczne. Te pierwsze może podnosić w postę-
powaniu o nadanie klauzuli wykonalności (art. 795 k.p.c.), drugie -
w związku z całkowicie lub częściowo nieuzasadnioną egzekucją są-
dową po nadaniu b.t.e. klauzuli wykonalności (np. nieistnienie docho-
dzonego roszczenia w całości lub w części z różnych przyczyn praw-
nych, niewymagalność roszczenia banku; art. 840 k.p.c.). Istnieje moż-
liwość wystąpienia z powództwem o ustalenie istnienia lub nieistnienia
określonego stosunku prawnego (art. 189 k.p.c.), a także z odpowied-
nim roszczeniem odszkodowawczym przeciwko bankowi (art. 415
k.c.). Por. np. wyrok SN z 25 kwietnia 1997 r. (I CKN 60/97, OSN
1997, nr 11, poz. 173; wyrządzenie przez bank szkody w wyniku
wszczęcia egzekucji na podstawie wystawionego bezprawnie b.t.w.).

19. Posługiwanie się bankowym tytułem wykonawczym de lege lata.

De lege lata (po l stycznia 1998 r.) banki mogą posługiwać się jeszcze
bankowymi tytułami wykonawczymi (b.t.w.); [zob. np. M. Bączyk,
Poręczenie w świetle przepisów prawa bankowego z 1997 r., „Prawo
Bankowe" 1998, nr 2, s. 66-67 (w związku z analizą art. 181 i art. 51
ustawy z 6 grudnia 1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zasta-
wów; egzekucja wszczęta przed l stycznia 1998 r. na podstawie b.t.w.
mogła być kontynuowana aż do jej całkowitego zakończenia); zob. też
J. Pisuliński, Bankowy tytuł egzekucyjny, „Prawo Bankowe" 1998, nr l,
s. 94]. W uchwale SN z 11 października 2001 r. (III CZP 45/01, „Biu-
letyn Sądu Najwyższego" 2001, nr 10, s. 5), przyjęto, że bankowemu
tytułowi wykonawczemu wystawionemu w trybie art. 53 ust. 2 pr.
bank. z 1989 r. (który był podstawą egzekucji administracyjnej, umo-

400

Szczególne obowiązki i uprawnienia banków Art. 97

rzonej następnie przed l stycznia 1998 r. z powodu jej bezskuteczności)
sąd może nadać po tej dacie klauzulę wykonalności, jeżeli tytuł ten
spełnia wymagania b.t.e. przewidziane w art. 96 ust. 2 pr. bank. W ta-
kim przypadku dopuszczalne jest także nadanie klauzuli wykonalności
na rzecz banku, który przed l stycznia 1998 r. stała się następcą ogól-
nym wystawcy tytułu.

20. Uproszczony tryb dochodzenia roszczeń banku wynikających
z czynności bankowych dokonanych przed l stycznia 1998 r.

W praktyce pojawił się problem uproszczonego dochodzenia należności
banku wynikających z czynności bankowych dokonanych przed
l stycznia 1998 r. (możliwość wystawiania b.t.e. w ogóle lub kwestia
uzyskania od dłużnika odpowiedniego oświadczenia egzekucyjnego).
W uchwale SN z 16 grudnia 1999 r. (III CZP 46/98, „Prawo Bankowe"
1999, nr 3, s. 17 i n.) słusznie przyjęto, że do nadania klauzuli wyko-
nalności b.t.e. nie jest wymagane oświadczenie dłużnika o poddaniu się
egzekucji, jeżeli czynność bankowa, z której wynika wierzytelność
objęta tytułem egzekucyjnym została dokonana przed dniem l stycznia
1998 r. [zob. też J. Pisuliński, glosa do tejże uchwały, „Prawo Banko-
we" 1999, nr 4, s. 43 i n. (akceptacja ogólnej tezy SN przy sformuło-
waniu zastrzeżeń dotyczących uzasadnienia; s. 46-47). Pogląd podobny
do wyrażonego w uchwale z 16 grudnia 1998 r., III CZP 46/98, przy-
jęto też w uchwale SN z 16 grudnia 1998 r. [III CZP 50/98, „Prawo
Bankowe" 1999, nr 3, s. 43 i n.; tamże glosa aprobująca M. Bączyka;
zob. też R. Tollik, Przegląd orzecznictwa..., s. 34 i n. (tamże analiza
praktyki sądowej w zakresie nadawania klauzuli wykonalności b.t.e.
wystawianymi przeciwko poręczycielom w przypadku przyjęcia porę-
czenia przed l stycznia 1998 r., s. 35-36; praktykę taką przedstawia
także J. Majewski, w glosie do uchwały SN z 20 lipca 1999 r., III CZP
15/99, „Prawo Bankowe" 2000, nr 6, s. 24-25].

W uchwale z 20 lipca 1999 r. (III CZP 15/99, OSN 2000, nr 2,
poz. 22) słusznie stwierdzono, że przyjęcie poręczenia w czasie obo-
wiązywania Prawa bankowego z 1989 r. uprawnia bank do wystawiania
b.t.e. także po l stycznia 1998 r. (art. 96). Z uzasadnienia uchwały wy-
nika, że ma ona charakter ogólniejszy i w zasadzie dotyczy wszystkich
czynności bankowych (tamże, s. 5-6); [zob. też R. Tollik, Przegląd
orzecznictwa, s. 36 (tamże rozważania dotyczące możliwości ponow-

401

Art. 98

Prawo bankowe

nego występowania przez banki o nadanie b.t.e. przeciwko poręczy-
cielowi po nieuwzględnieniu wcześniej takich wniosków przez sądy;
możliwość powołania się przez te banki na argumentację zastosowaną
w uchwale z 20 lipca 1999 r.)]. Stanowisko przyjęte w powołanej
uchwale popiera także J. Majewski („Prawo Bankowe" 2000, nr 6,
s. 27-28 z odmiennym uzasadnieniem).

Bliżej o dochodzeniu należności przez banki na podstawie b.t.e.
(wystawionych przed lub po 21 maja 1999 r., tj. datą nowelizacji art. 97
ust. l, gdy zabezpieczenia udzielono przed tą datą) zob. np. J. Pisuliń-
ski, Wystawianie bankowych tytułów egzekucyjnych..., s. 30-35.

21. Właściwość sądu. Do nadania b.t.e. klauzuli wykonalności właści-
wy będzie w zasadzie sąd rejonowy właściwości ogólnej dłużnika
(art. 781 § 2 k.p.c.). Dopuszczalne byłoby ustalenie właściwości sądu
na podstawie art. 46 § l k.p.c. stosowanego analogicznie (uchwała SN
z 6 grudnia 2000 r., III CZP 41/00, „Biuletyn Prawniczy PK PB S.A."
2001, z. 2, s. 52 i n.). W uchwale tej odstąpiono od odmiennego stano-
wiska przyjmowanego dotąd w judykaturze; por. Z. Świeboda, Ko-
mentarz do kodeksu postępowania cywilnego, cz. II, s. 103.

Art. 98

1. Bankowy tytuł egzekucyjny może być także podstawą egze-
   kucji przeciwko osobie trzeciej, gdy osoba ta przejmie dług wynika-
   jący z czynności bankowej, o której mowa w art. 97 ust. 1.

2. Jeżeli po dokonaniu czynności bankowej, o której mowa
   w art. 97 ust. l, obowiązek spełnienia świadczenia przeszedł na inne
   osoby w wyniku spadkobrania lub przekształcenia osoby prawnej
   albo gdy zachodzi potrzeba egzekucji z majątku wspólnego mał-
   żonków, podstawą egzekucji może być tytuł wykonawczy oparty na
   bankowym tytule egzekucyjnym zaopatrzonym w sądową klauzulę
   wykonalności nadaną przez sąd przeciwko tym osobom.

1. Uwagi ogólne. Przepis art. 98 wzbudził rozbieżności interpretacyj-
ne w kilku kwestiach. Są to:

1) możliwość uproszczonej egzekucji wobec podmiotów niebędą-
cych tzw. bezpośrednimi dłużnikami banku (art. 97 ust. 1);

402

Szczególne obowiązki i uprawnienia banków Art. 98

2. określenie kręgu osób, wobec których możliwe byłoby bezpo-
   średnie wystawienie b.t.e. lub nadanie przeciwko nim przynajm-
   niej klauzuli wykonalności tytułowi wystawionemu wcześniej
   wobec tzw. dłużnika bezpośredniego;

3. problem relacji prawnej przepisu art. 98 do odpowiednich prze-
   pisów k.p.c. dotyczących nadawania klauzuli wykonalności ty-
   tułom egzekucyjnym (w szczególności do art. 788 i 789 k.p.c.).

Zagadnienia te są szczegółowo analizowane m.in. w opracowa-
niach: J. Pisuliński, Bankowy tytuł egzekucyjny, s. 83 i n.; A. Piegzik,
Praktyczne problemy stosowania nowych przepisów prawa bankowego
o tytule egzekucyjnym, s. 111 i n.; E. Kryński (w:) Prawo bankowe.
Komentarz, s. 347 i n.; D. Pawłyszcze, Bankowe tytuły egzekucyjne,
PPH 1998, nr 3, s. 20 i n.; A. Marciniak, Bankowy tytuł egzekucyjny...,
s. 21 i n.; F. Zedler, Zaspokojenie w drodze egzekucji zastawnika za-
stawu rejestrowego w razie ustanowienia zastawu na zbiorze rzeczy lub
praw, „Prawo Bankowe" 1999, nr 4, s. 58-59; J. Pisuliński, Wystawia-
nie bankowych tytułów egzekucyjnych..., s. 23 i n.

2. Zakres podmiotowy uprawnienia banków do wystawienia b.t.e.

Przepis art. 98 ust. l rozszerza podmiotowy zasięg uprawnienia banków
do wystawiania b.t.e. Tytuł taki może być wprost wystawiony przeciw-
ko innym podmiotom niż tzw. dłużnik bezpośredni banku (dłużnik
główny, zabezpieczyciel; art. 97 ust. 1). Chodzi tu przede wszystkim
oprzejemcę długu (art. 519 i n. k.c.), jeżeli przejmowany dług wyni-
kałby z czynności bankowej określonej w art. 97 ust. 1. B.t.e. mógłby
być wystawiony wobec pierwszego i następnego przejemcy długu
(w razie serii przejęć), wobec przejemcy przejmującego jedynie część
długu. Przejemca powinien złożyć oświadczenie egzekucyjne przewi-
dziane w art. 97 ust. 2. Bank (wierzyciel) może uzależnić np. zgodę na
przejęcie długu od takiego właśnie oświadczenia. Mogłoby ono różnić
się od świadczenia złożonego przez dłużnika (np. w zakresie określenia
kwoty długu pieniężnego w razie przejęcia częściowego długu). Nie-
którzy autorzy doszukują się w treści art. 98 ust. l odstępstwa od reguły
wyrażonej w art. 97 [np. E. Kryński (w:) Prawo bankowe. Komentarz,
s. 348; autor uważa oświadczenie egzekucyjne przejemcy za zbędne; wy-
starczy, że złoży je dłużnik pierwotny); zob. też W. Srokosz, Oświad-
czenie o poddaniu się egzekucji..., s. 73 (bez bliższego uzasadnienia)].

403

Art. 98 Prawo bankowe

Przepis art. 98 ust. l odnosi się także do przejęcia długu wynikają-
cego z udzielonego zabezpieczenia (np. przejęcie długu wynikającego
z poręczenia).

3. Wystawienie b.te. wobec osoby przystępującej do długu. B.t.e.

może być wystawiony także wobec osoby przystępującej do długu
(w razie tzw. kumulatywnego przejęcia długu ex contractu). Tytułem
takim mogą być objęci równocześnie dłużnik i przystępujący (art. 366 § l
k.c.); [podobnie np. J. Pisuliński, Bankowy tytuł egzekucyjny, s. 88;
odmiennie (ale nieprzekonująco) E. Kryński (w:) Prawo bankowe. Komen-
tarz, s. 347]. Od kumulatywnego przejemcy długu bank powinien uzy-
skać stosowne oświadczenie egzekucyjne (art. 97 ust. 2). Zob. też pkt 6.

4. Wystawienie b.te. wobec osoby przejmującej dług kumulatyw-
   nie ex lege. Należy również przyjąć dopuszczalność wystawiania b.t.e.
   wobec osoby przejmującej dług kumulatywnie ex lege (np. w sytuacji
   określonej w art. 526 k.c.). Zgłaszane w tym zakresie zastrzeżenia wy-
   dają się nietrafne (np. brak po stronie nabywcy świadomości możliwo-
   ści posłużenia się przez bank b.t.e. wobec zbywcy; ocena występowa-
   nia przesłanek solidarnej odpowiedzialności zbywcy i nabywcy); [tak
   np. J. Pisuliński, Bankowy tytuł egzekucyjny, s. 88]. W wielu przecież
   przypadkach wystawienia b.t.e. bank merytorycznie ocenia ujęte w nim
   roszczenie. Bank powinien jednak uzyskać od przejemcy długu (nabyw-
   cy przedsiębiorstwa) odpowiednie oświadczenie egzekucyjne (art. 97
   ust. 2). Zob. też pkt 6.

5. Przejęcie długu po wystawieniu b.t.e. Jeżeli przejęcie długu (roz-
   łączne, kumulatywne ex lege i ex contractu) nastąpi po wystawieniu
   b.t.e. przez bank wobec pierwotnego dłużnika (tzw. dłużnika bezpo-
   średniego), to bank może wystąpić o nadanie temu tytułowi klauzuli
   wykonalności przeciwko przejemcy. Znajdują wówczas zastosowanie
   ogólne przepisy art. 788 i 789 k.p.c. Wystawienie b.t.e. (verba legis:
   powstanie tytułu egzekucyjnego - art. 788 § l k.p.c.) należałoby łączyć
   z opracowaniem przez bank dokumentu spełniającego wszystkie wy-
   mogi formalne określone w art. 96 ust. 2.

6. Stosunek art. 98 ust. 2 pr. bank. do art. 788 k.p.c. Pojawia się
   kwestia ustalenia właściwej relacji prawnej przepisu art. 788 k.p.c. i art. 98
   ust. 2 w zakresie przewidzianych w tym ostatnim przepisie zdarzeń

404

Szczególne obowiązki i uprawnienia banków Art. 98

prawnych (przejście obowiązku świadczenia na inne osoby w wyniku
spadkobrania lub przekształcenia osoby prawnej). W obu tych sytu-
acjach wyraźnie zaznaczono, że podstawą egzekucji może być tytuł
wykonawczy oparty na b.t.e. i fakt wystąpienia opisanych zdarzeń już
po dokonaniu czynności bankowej. Wydaje się oznaczać to możliwość
posłużenia się b.t.e. w zakresie dochodzenia należności banku od nowych
dłużników (następców prawnych dłużnika). Rysują się tu dwie sytuacje:

1. pojawienie się wspomnianych zdarzeń przed wystawieniem b.t.e.
   przeciwko tzw. dłużnikom bezpośrednim (np. kredytobiorcy lub
   osobie prawnej przed transformacją);

2. pojawienie się zdarzeń z art. 98 ust. 2 po wystawieniu b.t.e. wo-
   bec dłużnika (poprzednika prawnego).

Jak się wydaje, w sytuacji pierwszej bank powinien uzyskiwać
uprawnienie do wystawienia b.t.e. bezpośrednio wobec następców
prawnych (spadkobierców, nowej osoby prawnej) i to bez konieczności
uzyskiwania od tych osób osobnych oświadczeń egzekucyjnych (wy-
starczyłyby już tylko takie oświadczenia złożone przez poprzedników
prawnych). Takie wydaje się ratio legis przepisu art. 98 ust. 2 (umożli-
wienie bankom uproszczonej egzekucji wobec następców prawnych
pierwotnie zobowiązanego pojawiających się już po wykreowaniu wie-
rzytelności banku).

W sytuacji drugiej znajdzie zastosowanie przepis art. 788 k.p.c. Sąd
mógłby wówczas nadać klauzulę wykonalności wobec nowych dłużni-
ków (spadkobierców, przekształconej osoby prawnej) wystawionemu
już wcześniej b.t.e. przeciwko dłużnikowi bezpośredniemu.

Przejście zadłużenia na następcę prawnego (następców prawnych)
powinno być wykazane odpowiednim dokumentem urzędowym lub
prywatnym z podpisem urzędowo potwierdzonym (np. postanowienie
o stwierdzeniu nabycia spadku po zmarłym dłużniku, art. 669 k.p.c.;
odpowiednie wypisy z rejestru osób prawnych i in.).

8. Przekształcenie osoby prawnej. Pojęcie „przekształcenie osoby
prawnej" (art. 98 ust. 2) należy rozumieć szeroko. Chodzi tu mianowi-
cie o różne postacie transformacji pierwotnie zadłużonej wobec banku
osoby prawnej (art. 97 ust. 1) w inne osoby prawne o tym samym lub
innym statusie organizacyjno-prawnym (np. w razie przekształcenia
banku państwowego w bank w formie spółki akcyjnej, art. 45; w razie

405

Art. 99 Prawo bankowe

przekształcenia się spółek handlowych; łączenia się osób w różnej for-
mule prawnej, unijnej lub inkorporacyjnej); [przypadki takich prze-
kształceń szczegółowo analizuje np. J. Pisuliński, Bankowy tytuł egze-
kucyjny, s. 88, 90]. Inne przypadki przekształceń powinny być analizo-
wane na tle przepisów odnoszących się do określonych kategorii osób
prawnych. Omawiany przepis dotyczy także podziału danej osoby
prawnej (dłużnika pierwotnego) na kilka osób prawnych, nowych dłuż-
ników banku [por. np. R. Tollik, Przegląd orzecznictwa..., s. 33 (do-
puszczalność posłużenia się b.t.e. po dokonaniu podziału spółdzielni
zaciągającej wcześniej kredyt w banku przeciwko spółdzielni wyodręb-
nionej, na którą przeszedł obowiązek spełnienia świadczenia, tj. zadłu-
żenie kredytowe)].

9. Egzekucja z majątku wspólnego małżonków. Po wystawieniu prze-
   ciwko dłużnikowi b.t.e. i nadaniu mu klauzuli wykonalności bank może
   wystąpić o nadanie wystawionemu tytułowi klauzuli wykonalności
   przeciwko małżonkowi dłużnika, pozostającemu z dłużnikiem w ustawowej
   wspólności majątkowej. Otwiera to możliwość prowadzenia egzekucji
   także z przedmiotów tworzących majątek wspólny małżonków (art. 98
   ust. 2 i art. 787 k.p.c.). Jak się wydaje, przewidziany w art. 97 ust. 3
   trzydniowy termin nie odnosi się do rozpoznawania wniosku o nadanie
   klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika. Małżonek po-
   winien być bowiem wcześniej wysłuchany przez sąd (art. 787 § l k.p.c.);
   [tak słusznie E. Kryński (w:) Prawo bankowe. Komentarz, s. 350].

10. Nadanie b.t.e. klauzuli wykonalności przeciwko nabywcy rze-
    czy. Odnośnie do możliwości nadania b.t.e. (wystawionemu przeciwko
    zbywcy rzeczy obciążonej zastawem lub hipoteką) klauzuli wykonalno-
    ści przeciwko nabywcy rzeczy (kolejnym dłużnikom rzeczowym) zob.
    np. uwagi A. Marciniaka [Bankowy ty tul egzekucyjny..., s. 41-42; moż-
    liwość stosowania ogólnego przepisu art. 788 k.p.c. do każdego przypad-
    ku następstwa prawnego, ogólnego i szczególnego].

Art. 99

1. Banki mogą, na podstawie upoważnienia Prezesa Narodowe-
go Banku Polskiego, wykonywać określone czynności obrotu dewi-
zowego i związane z nimi rozliczenia, w tym pośredniczyć w przyj-

406

Szczególne obowiązki i uprawnienia banków Art. 99

mowaniu i dokonywaniu płatności oraz w dokonywaniu transferu
krajowych i zagranicznych środków płatniczych w obrocie dewizo-
wym.

2. Czynności, o których mowa w ust. l, podlegają kontroli de-
   wizowej sprawowanej przez Prezesa Narodowego Banku Polskiego.

3. W razie stwierdzenia, że czynności, o których mowa w ust. l,
   wykonywane są przez bank z naruszeniem przepisów prawa, statu-
   tu lub udzielonego upoważnienia bądź że dalsze ich wykonywanie
   zagrażałoby bezpieczeństwu gromadzonych w banku środków,
   Prezes Narodowego Banku Polskiego może zakazać bankowi doko-
   nywania określonych czynności albo cofnąć w całości lub w okre-
   ślonej części udzielone upoważnienie.

Art. 99 w brzmieniu ustalonym przez ustawę z dnia 18 grudnia 1998 r. - Prawo dewi-
zowe (Dz. U. Nr 160, poz. 1063) z dniem 12 stycznia 1999 r.

1. Istota upoważnienia dewizowego. W przepisach Prawa bankowe-
   go nie uregulowano procedury wydawania upoważnień, a więc uzyska-
   nie statusu banku upoważnionego do dokonywania określonych czyn-
   ności obrotu dewizowego pozostaje w zakresie znacznej swobody
   działania Prezesa NBP [W. Szpringer, Polskie regulacje bankowe. Per-
   spektywa europejska, s. 127]. Ponadto użycie pojęcia „upoważnienie"
   należy uznać za rozwiązanie wzbudzające wiele wątpliwości. Może to
   bowiem sugerować, że upoważnienie nie stanowi decyzji administra-
   cyjnej i w związku z tym nie podlega zaskarżeniu do Naczelnego Sądu
   Administracyjnego [C. Kosikowski, Publiczne prawo bankowe, s. 129].

2. Przedmiot upoważnienia dewizowego. Przedmiotowy zakres
   upoważnień do wykonywania czynności obrotu dewizowego sformu-
   łowany w art. 99 jest szeroki, a ustawodawca wymienił tylko przykła-
   dowo i bardzo ogólnie typowe czynności obrotu dewizowego. Czynno-
   ści te mogą być związane zarówno z podstawowymi czynnościami
   bankowymi wymienionymi w art. 5 ust. l, jak i z pozostałymi czynno-
   ściami bankowymi sklasyfikowanymi w art. 5 ust. 2. Czynności obrotu
   dewizowego nie są klasyfikowane wśród czynności bankowych sensu
   stricto. Zgodnie z art. 5, czynności bankowe dzieli się na dwie katego-
   rie: do pierwszej zalicza się osiem rodzajów czynności, które mogą być
   wykonywane wyłącznie przez banki w rozumieniu ustawy Prawo ban-
   kowe, natomiast w drugiej wymienia się dziewięć rodzajów czynności,

407

Art. 99

Prawo bankowe

które stają się czynnościami bankowymi po podjęciu ich przez banki
(wśród nich wymieniono także czynności obrotu dewizowego). Czyn-
ności zaliczone do drugiej kategorii mogą być wykonywane także przez
inne podmioty niebędące bankami, lecz wtedy nie są traktowane jako
czynności bankowe. Wykonywanie czynności obrotu dewizowego na-
leży zatem zaliczyć do kategorii czynności bankowych, pod warun-
kiem, że jest to przedmiotem działalności banku. Są to więc szczególne
uprawnienia i obowiązki banków w zakresie obrotu dewizowego regu-
lowanego przepisami ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. Prawo dewizo-
we (Dz. U. Nr 160, poz. 1063 ze zm.).

Zgodnie z art. 4 pr. dewiz., specjalny status dewizowy mają: Skarb
Państwa, w zakresie, w jakim reprezentowany jest przez Ministra Fi-
nansów lub Ministra Skarbu Państwa, Narodowy Bank Polski, inne
banki w zakresie posiadanych przez nie uprawnień do dokonywania
określonych czynności obrotu dewizowego, nadanych im na podstawie
odrębnych przepisów ustawowych, a także zakłady ubezpieczeń lub
inne podmioty w zakresie posiadanych uprawnień do dokonywania
określonych czynności obrotu dewizowego, nadanych im na podstawie
odrębnych przepisów ustawowych.

3. Czynność obrotu dewizowego. W przepisach Prawa bankowego
oraz w przepisach Prawa dewizowego nie zdefiniowano pojęcia „czyn-
ności obrotu dewizowego", a jest ono elementem składowym legalnej
definicji obrotu dewizowego zawartej w postanowieniach art. 2 ust. l
pkt 10 pr. dewiz. Przyjmując za punkt wyjścia ustawową definicję ob-
rotu dewizowego, można stwierdzić, że czynności obrotu dewizowego
to: czynności prawne, inne zdarzenia oraz czynności faktyczne, pod
warunkiem, że ich skutkiem jest dokonywanie płatności wartościami
dewizowymi, przenoszenie własności wartości dewizowych albo praw
majątkowych oraz przejęcie lub przystąpienie do długu, których
przedmiotem świadczenia są wartości dewizowe. Czynności obrotu
dewizowego mogą również polegać na dokonywaniu płatności krajo-
wymi środkami płatniczymi bądź przenoszeniu własności takich środ-
ków albo przenoszeniu prawa majątkowego oraz przejęciu lub przystą-
pieniu do długu, których przedmiotem świadczenia są krajowe środki
płatnicze, jeżeli czynności te są dokonywane między rezydentem
a nierezydentem. Do czynności obrotu dewizowego zalicza się także

408

Szczególne obowiązki i uprawnienia banków Art. 99

transfer wartości dewizowych lub krajowych środków płatniczych,
czyli wszelkie sposoby ich przemieszczania przez granicę Rzeczpospo-
litej Polskiej. Czynności obrotu dewizowego mają więc zróżnicowany
charakter i mogą wywoływać różne skutki prawne.

4. Katalog czynności dewizowych. Przepis art. 4 pkt 3 pr. dewiz.
   odsyła do odrębnych przepisów ustawowych normujących nadawanie
   bankom uprawnień do dokonywania określonych czynności obrotu
   dewizowego. Tymi odrębnymi przepisami są postanowienia art. 99, na
   mocy którego Prezes NBP może upoważniać banki do wykonywania
   określonych czynności obrotu dewizowego i związanych z nimi rozli-
   czeń. Katalog czynności wymienionych w art. 99 nie jest zamknięty.
   W cytowanym przepisie tylko przykładowo wskazano, że banki mogą
   zostać upoważnione do pośredniczenia w przyjmowaniu i dokonywaniu
   płatności oraz w dokonywaniu transferu krajowych i zagranicznych
   środków płatniczych w obrocie dewizowym. Z ustawy dewizowej wy-
   nika generalna zasada, w myśl której wszelkie ograniczenia w niej za-
   warte i w wydanych na jej podstawie przepisach wykonawczych nie
   mają zastosowania do obrotu dewizowego dokonywanego przez banki,
   ale jedynie w zakresie posiadanych przez nie uprawnień do dokonywa-
   nia określonych czynności obrotu dewizowego. Z mocy art. 4 pkt 3 pr.
   dewiz, banki nie mogą w sposób całkowicie swobodny dokonywać
   czynności obrotu dewizowego. Banki przede wszystkim powinny po-
   siadać stosowne upoważnienia wydane przez Prezesa NBP. Ponadto
   odnoszą się do nich nie tylko ograniczenia określone w ustawie dewi-
   zowej i przepisach wykonawczych wydanych na jej podstawie, ale
   mają również do nich zastosowanie inne ograniczenia, jeżeli zostały
   określone w odrębnych ustawach. Można zatem przyjąć, że banki po-
   siadają szczególny status nadany im przez przepisy prawa bankowego
   i prawa dewizowego [E. Fojcik-Mastalska, K. Sawicka, Podstawy pra-
   wa celnego i dewizowego, s. 200].

5. Ograniczenia obrotu dewizowego w bankach. W ustawie dewi-
   zowej z dnia 18 grudnia 1998 r. granice obrotu dewizowego dokony-
   wanego przez banki wyznaczono poprzez sformułowanie w art. 4 pkt 3
   kilku zastrzeżeń. Są to przede wszystkim ustanowione limity warto-
   ściowe odnoszące się do niektórych czynności obrotu dewizowego

409

Art. 99

Prawo bankowe

dokonywanych przez banki. Zgodnie z art. 4 pkt 3 lit. a banki mogą być
upoważnione do dokonywania inwestycji portfelowych (pośrednich)
w zakresie krótkoterminowych papierów wartościowych. Ograniczenia
odnoszą się do nabywania nominowanych w walucie polskiej krótko-
terminowych papierów wartościowych emitowanych przez nierezy-
dentów oraz zbywania na rzecz nierezydentów nominowanych w walu-
cie polskiej krótkoterminowych papierów wartościowych emitowanych
przez banki, jeżeli suma dziennych sald tych inwestycji dla jednego
banku przekroczy w okresie kolejnych 3 miesięcy kalendarzowych
równowartość 30% jego funduszy własnych. Podobne ograniczenia
wprowadzono w zakresie pochodnych instrumentów finansowych, za
które płatności są ustalane i realizowane w walucie polskiej, jeżeli po-
zycja walutowa globalna (całkowita) banku, będąca skutkiem tych ope-
racji, przekroczy 30% jego funduszy własnych.

Oznacza to, że banki mogą swobodnie dokonywać wyżej wymie-
nionych czynności obrotu dewizowego tak długo, dopóki nie osiągną
limitów określonych w art. 4 pkt 3 lit. a. Po przekroczeniu tych limitów
stosowane są postanowienia art. 9 pkt 3, zgodnie z którym dalsze doko-
nywanie takich inwestycji portfelowych wymaga uzyskania przez bank
zezwolenia dewizowego. Ograniczenia dotyczą więc tylko niektórych
inwestycji portfelowych, tj. obrotu kapitałowego w zakresie papierów
wartościowych, jednostek uczestnictwa w funduszach zbiorowego in-
westowania oraz pochodnych instrumentów finansowych.

Utrzymywanie określonych ograniczeń w odniesieniu do niektórych
kategorii czynności kapitałowego obrotu dewizowego uzasadniane jest
koniecznością zapewnienia równowagi bilansu płatniczego oraz obawą
przed pojawieniem się kryzysu walutowego [J. Gliniecka, J. Harasi-
mowicz, Zasady polskiego prawa bankowego i dewizowego, s. 176].

Krótkoterminowe papiery wartościowe - w rozumieniu ustawy
dewizowej - to obligacje i inne papiery wartościowe o charakterze
dłużnym, wyemitowane na podstawie przepisów kraju miejsca za-
mieszkania, siedziby emitenta lub kraju emisji, o terminie wykupu krót-
szym niż rok. Pochodnymi instrumentami finansowymi są natomiast
prawa majątkowe, których cena zależy bezpośrednio lub pośrednio od
ceny towarów, walut obcych, waluty polskiej, złota dewizowego, pla-
tyny dewizowej lub papierów wartościowych albo od wysokości stóp
procentowych lub indeksów. Ograniczenia, o których mowa w art. 4

410

Szczególne obowiązki i uprawnienia banków Art. 99

pkt 3 lit. a-c, dotyczą inwestycji portfelowych dokonywanych przez
banki, jeżeli inwestycje te są wyrażane i realizowane w walucie pol-
skiej. Złoty nie jest wartością dewizową, ale dokonywane i rozliczane
transakcje między rezydentami i nierezydentami wchodzą w zakres
obrotu dewizowego. Wymóg uzyskania zezwolenia dewizowego na
dokonanie inwestycji portfelowych w rozmiarach przekraczających
ustawowo ustalone limity stanowi nie tylko ograniczenie zakresu swo-
body dewizowej banków, ale jest także formą kontroli sprawowanej
przez bank centralny nad działalnością banków upoważnionych do
dokonywania określonych czynności obrotu dewizowego. W tym kon-
tekście można więc wyróżnić dwa obszary kontroli banków w aspekcie
dokonywanego przez nie obrotu dewizowego. Upoważnienia udzielane
na mocy art. 99 są formą wstępnego dopuszczenia niektórych banków
do dokonywania określonych czynności obrotu dewizowego. Zezwole-
nia dewizowe, udzielane w warunkach określonych przepisami art. 4
pkt 3 lit. a pr. dewiz, w związku z art. 9 pr. dewiz. - to drugi obszar
kontroli dotyczącej banków dokonujących już bardzo dużych inwesty-
cji portfelowych. Limity określone ustawowo odnoszą się do funduszy
własnych banków (podstawowych i uzupełniających), które w poszcze-
gólnych bankach są zróżnicowane co do wielkości, a więc im większa
jest suma funduszy własnych danego banku, tym później pojawi się
obowiązek uzyskania zezwolenia dewizowego na dokonywanie dal-
szych inwestycji portfelowych, ponieważ osiągnięcie 30% udziału bę-
dzie związane z bardzo dużymi nakładami finansowymi.

6. Kapitałowy obrót kredytowy. Zgodnie z art. 4 pkt 3 lit. b ustawy
dewizowej ograniczenia swobody dokonywania czynności obrotu de-
wizowego z udziałem banków odnoszą się także do kapitałowego ob-
rotu kredytowego, który polega jedynie na dokonywaniu obrotu kredy-
towego z nierezydentami, jeżeli skutkuje on powstaniem długu w walu-
cie polskiej, którego termin ostatecznej spłaty jest krótszy niż rok,
a wartość pojedynczej transakcji przekracza równowartość 50 000 euro.
W razie łącznego spełnienia się tych przesłanek po stronie banku po-
wstanie obowiązek uzyskania zezwolenia dewizowego na dokonanie
określonej czynności kapitałowego obrotu kredytowego mieszczącego się
w ramach obrotu dewizowego. Muszą jednak zostać spełnione łącznie
aż cztery przesłanki: dokonanie obrotu z nierezydentem, powstanie

411

Art. 99 Prawo bankowe

długu wyrażonego w walucie polskiej i terminie spłaty krótszym niż rok
oraz przekroczenie równowartości 50 000 euro w odniesieniu do poje-
dynczej transakcji. Banki upoważnione do dokonywania określonych
czynności obrotu dewizowego są rezydentami w rozumieniu przepisów
ustawy dewizowej, a więc mają do nich zastosowanie przepisy rozpo-
rządzenia Ministra Finansów z dnia 8 stycznia 1999 r. w sprawie wy-
konania niektórych przepisów ustawy - Prawo dewizowe (Dz. U. Nr l,
poz. 2) wprowadzające zwolnienia z ograniczeń i obowiązków określo-
nych w ustawie dewizowej. Zwolnienia te mogą dotyczyć wszystkich lub
określonej kategorii podmiotów oraz wszystkich lub rodzajowo okre-
ślonych czynności. W zakresie obrotu kredytowego cytowane wyżej
rozporządzenie Ministra Finansów zwalnia z ograniczeń zaciąganie
przez rezydentów kredytów o terminie spłaty krótszym niż rok, jeżeli są
one objęte gwarancjami Rady Ministrów lub Narodowego Banku Polskie-
go i zostały zaciągnięte w Międzynarodowym Banku Odbudowy i Roz-
woju, Europejskim Banku Inwestycyjnym lub Nordyckim Banku Inwe-
stycyjnym, z przeznaczeniem na finansowanie inwestycji na terytorium
Rzeczpospolitej Polskiej. Drugie ze zwolnień określonych w tym roz-
porządzeniu odnosi się do pożyczek lub kredytów o terminie spłaty
krótszym niż rok, zaciąganych przez rezydentów w Polsko-Amerykańskim
Funduszu Przedsiębiorczości lub jednostkach zależnych, kontrolowa-
nych lub powiązanych z Funduszem, będących nierezydentami.

7. Granice swobodnego obrotu dewizowego. Zgodnie z art. 4 pkt 3
ustawy dewizowej banki, posiadające upoważnienie Prezesa NBP do
dokonywania określonych czynności obrotu dewizowego, obowiązane
są przestrzegać ograniczeń określonych w przepisach art. 9 pkt 5,
art. 12-15 oraz art. 17-19 tej ustawy. W myśl postanowień artykułu 9
pkt 5 ustawy dewizowej, zezwolenia dewizowego wymaga dokonywa-
nie obrotu depozytowego przez nierezydentów, jeżeli jego przedmio-
tem jest deponowanie waluty polskiej w formie lokat terminowych

0 terminie zapadalności krótszym niż 3 miesiące i w kwocie przekra-
czającej 500 000 zł lub wymiana waluty polskiej zdeponowanej w for-
mie lokat terminowych o terminie zapadalności dłuższym niż 3 miesią-
ce i w kwocie powyżej 500 000 zł na zagraniczne środki płatnicze

1 jeśli transfer środków uzyskanych z takiej wymiany następuje przed
upływem 3 miesięcy od daty zdeponowania. Cytowane przepisy Prawa

412

Szczególne obowiązki i uprawnienia banków Art. 99

dewizowego nakładają więc na banki obowiązek żądania od nierezy-
dentów okazania stosownych zezwoleń dewizowych przed przyjęciem
do przechowania w banku lokat terminowych lub przed ich „przewalu-
towaniem". Obowiązek ten to jeden z licznych przykładów uregulo-
wań, które stosowane konsekwentnie mają zapobiegać wykorzystywa-
niu systemu bankowego do procederu prania pieniędzy pochodzących
ze źródeł nielegalnych. Uregulowania prawa wewnętrznego są wyra-
zem przyjęcia przez Polskę zobowiązań wynikających z Dyrektywy
Rady UE nr 91/308/EWG z dnia 10 czerwca 1991 r. w sprawie zapo-
biegania wykorzystywaniu systemu finansowego w celu prania pienię-
dzy. Obowiązek uzyskania zezwolenia dewizowego spoczywa na nie-
rezydentach, natomiast bank przyjmujący lokatę terminową sprawuje
w tym zakresie kontrolę, żądając okazania tego zezwolenia. Zgodnie
z art. 98 § l ustawy z dnia 10 września 1999 r. Kodeks karny skarbowy
(Dz. U. Nr 83, poz. 930 ze zm.), kto bez wymaganego zezwolenia de-
wizowego albo wbrew jego warunkom dokonuje obrotu kapitałowego,
podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych. Ustalając stawkę
dzienną, sąd bierze pod uwagę dochody sprawcy, jego warunki osobi-
ste, rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe. Stawka
dzienna nie może być niższa od 1/30 części najniższego miesięcznego
wynagrodzenia w czasie orzekania w pierwszej instancji, ani też prze-
kraczać jej czterystukrotności.

8. Pośrednictwo banków. Postanowienia art. 12-15 ustawy dewizo-
wej dotyczą obowiązku korzystania z pośrednictwa banków przez re-
zydentów realizujących obrót dewizowy, którego przedmiotem jest
dokonywanie lub przyjmowanie płatności oraz dokonywanie transferu.
W ustawie dewizowej określono jednak kilka wyjątków od tej zasady,
dotyczą one głównie rozliczeń niezwiązanych z działalnością gospo-
darczą oraz rozliczeń dokonywanych za pośrednictwem Poczty Polskiej
lub polskich placówek dyplomatycznych. Dalsze zwolnienia z obo-
wiązkowego pośrednictwa banków wprowadzono w postanowieniach
§ 3 ust. 2 pkt 2 powołanego wyżej rozporządzenia Ministra Finansów
z dnia 8 stycznia 1999 r. Zwolnienia te generalnie związane są z bieżą-
cym obrotem dewizowym oraz obrotem dewizowym dokonywanym
przez koncesjonowane przedsiębiorstwa wydobywcze, a także przez
j, rezydentów-armatorów określonych w § 3 ust. 4 tego rozporządzenia.

413

Art. 99 Prawo bankowe

W art. 13 ustawy dewizowej wprowadzono natomiast obowiązek
wyrażania zobowiązań pieniężnych w obrocie dewizowym z zagranicą
wyłącznie w walucie polskiej lub w walutach wymienialnych oraz
obowiązek dokonywania płatności z tym obrotem związanych - wy-
łącznie w krajowych środkach płatniczych lub w walutach wymienial-
nych bądź w dewizach płatnych w takich walutach. Banki pośredniczą-
ce w realizacji takich zobowiązań i płatności lub będące stronami ta-
kich transakcji zobowiązane są więc przestrzegać obowiązującego try-
bu rozliczeń i w tym zakresie powinny sprawować kontrolę dewizową
nad podmiotami uczestniczącymi w takich rozliczeniach i korzystają-
cymi z usług bankowych. Nieliczne wyjątki od zasady wyrażonej w art. 13
pr. dewiz, zostały określone w § 3 ust. 2 pkt 3 rozporządzenia Ministra
Finansów z dnia 8 stycznia 1999 r. Dotyczą one możliwości dokony-
wania rozliczeń w obrocie bieżącym w zakresie umów polegających na
wymianie świadczeń niepieniężnych zawartych z nierezydentami
z krajów, w których waluta narodowa nie jest walutą wymienialną,
a ponadto w zakresie opłat za usługi portowe ponoszonych przez rezy-
dentów-armatorów w krajach, których waluta narodowa nie jest wy-
mienialna, oraz zakupu przez rezydentów towarów i usług w celu za-
spokojenia potrzeb osobistych.

Według postanowień ustawy z dnia 25 maja 2001 r. o skutkach
wprowadzenia w niektórych państwach członkowskich Unii Europej-
skiej wspólnej waluty euro (Dz. U. Nr 63, poz. 640) w sytuacji, w któ-
rej wartość świadczenia pieniężnego, w tym wartość zabezpieczenia
spełnienia świadczenia podlegającego wykonaniu na terytorium RP
została wyrażona w walucie narodowej (tj. walucie wymienialnej będą-
cej prawnym środkiem płatniczym w państwie członkowskim UE nale-
żącym do Unii Gospodarczej i Walutowej), a termin spełnienia tego
świadczenia przypada po dniu 31 grudnia 2001 r., świadczenie to po-
winno być spełnione w euro. W takich przypadkach postanowień art. 13
pr. dewiz, nie stosuje się. Jeżeli jednak termin spełnienia takiego
świadczenia, z wyjątkiem świadczenia spełnianego przez banki, przy-
padał w okresie między dniem l stycznia 2002 r. a dniem 28 lutego
2002 r. - spełnienie świadczenia mogło nastąpić w walucie narodowej.
Zasady te stosuje się do świadczeń spełnianych w formie gotówkowej
i bezgotówkowej. Również przeliczeniu na euro podlegały wyrażone
w walutach narodowych środki pieniężne zgromadzone na rachunkach

414

Szczególne obowiązki i uprawnienia banków Art. 99

bankowych. Przeliczenia tego dokonały banki według stanu na dzień
l stycznia 2002 r. Ustawowo zabroniono pobierania opłat od takiego
przeliczenia środków.

Zgodnie z art. 14 pr. dewiz, banki upoważnione do dokonywania
określonych czynności obrotu dewizowego są obowiązane do sprawo-
wania kontroli dewizowej w zakresie, w jakim pośredniczą w płatno-
ściach i transferach, tzn. mają obowiązek ustalenia tytułu, z jakiego
płatność lub transfer są dokonywane, kontroli dokumentów w celu
ustalenia, czy dana płatność lub transfer stanowią obrót bieżący bądź
kapitałowy niewymagający zezwolenia dewizowego i sprawdzania, czy
nierezydent dopełnił wymogu uregulowania zobowiązań podatkowych
wynikających z osiąganych w Polsce przychodów lub dochodów trans-
ferowanych następnie za granicę. Ostatni z wymienionych obowiązków
jest krytycznie oceniany przez przedstawicieli praktyki gospodarczej
i doradztwa finansowego. Uważa się, że jest to przykład przesuwania
części odpowiedzialności za badanie obowiązków podatkowych płatni-
ków i podatników z urzędów skarbowych na banki. W rezultacie banki
mające upoważnienie do dokonywania określonych czynności obrotu
dewizowego obowiązane są analizować sytuację podatkową nierezy-
denta przy zastosowaniu odpowiedniej procedury prowadzącej do do-
konania transferu [por. J. Koziński, Czy banki mają wyręczać urzędy
skarbowe, „Rzeczpospolita" 1999, nr 12, s. 18]. Tryb kontroli dewizo-
wej banków nie jest uregulowany w przepisach ogólnie obowiązują-
cych. Zasady, tryb postępowania i wymagane dokumenty przy kontroli
dewizowej banki określają same w uregulowaniach wewnętrznych
(wydają z reguły wytyczne), które są bardzo kazuistyczne [R. Jastrzęb-
ski, Bank jako organ kontroli dewizowej, „Aktualności Rachunkowo-
Podatkowe" 2001, nr 9, s. 21].

W art. 15 ust. 2 pr. dewiz, znajduje się odesłanie do postanowień
art. 23 ust. 2 i 4 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku
Polskim (Dz. U. Nr 140, poz. 938 ze zm.) w zakresie obowiązku prze-
kazywania danych do NBP niezbędnych przy sporządzaniu bilansu
płatniczego oraz bilansów należności i zobowiązań zagranicznych pań-
stwa. Informacje takie mają przekazywać podmioty uczestniczące
w obrocie dewizowym z zagranicą. Banki przekazują do NBP stosowne
dane, na żądanie NBP, w zakresie niezbędnym do ustalania polityki
pieniężnej i okresowych ocen sytuacji pieniężnej państwa, do sporzą-

415

Art. 99 Prawo bankowe

dzania bilansu płatniczego oraz bilansów należności i zobowiązań za-
granicznych państwa. Tryb i szczegółowe zasady przekazywania takich
informacji określa Zarząd NBP w drodze uchwały (por. uchwałę
nr 3/2002 Zarządu NBP z dnia 15 lutego 2002 r. w sprawie trybu
i szczegółowych zasad przekazywania przez banki do Narodowego
Banku Polskiego danych niezbędnych do ustalania polityki pieniężnej
i okresowych ocen sytuacji pieniężnej państwa oraz oceny sytuacji
finansowej banków i ryzyka sektora bankowego; Dz. Urz. NBP Nr 5,
poz. 9 ze sprost). Dane takie są przekazywane według stanu na koniec:
dziesiątego, dwudziestego oraz ostatniego dnia miesiąca.

9. Nadzwyczajne ograniczenia dewizowe. Zakres swobody dewizo-
   wej banków wyznaczany jest również postanowieniami art. 17-19
   ustawy dewizowej dotyczących nadzwyczajnych ograniczeń, które
   mogą być wprowadzane w razie zagrożenia realizacji założeń polityki
   pieniężnej, w przypadku zaistnienia nadzwyczajnego zagrożenia stabil-
   ności i integralności systemu finansowego Rzeczypospolitej Polskiej
   oraz w celu wykonania postanowień rezolucji Rady Bezpieczeństwa
   ONZ zakazujących lub ograniczających obroty płatnicze z danym kra-
   jem. Nadzwyczajne ograniczenia wprowadza Rada Ministrów w drodze
   rozporządzenia. Mogą one między innymi polegać na wprowadzeniu
   obowiązku odsprzedaży zagranicznych środków płatniczych przez re-
   zydentów podmiotom wskazanym w rozporządzeniu, obowiązku wyra-
   żania zobowiązań pieniężnych i dokonywania płatności w obrocie de-
   wizowym z zagranicą wyłącznie w walutach wymienialnych, obowiąz-
   ku uzyskiwania zezwolenia dewizowego na dokonywanie czynności
   obrotu dewizowego dotychczas niepodlegających takiemu obowiązko-
   wi. Realizacja tych nadzwyczajnych ograniczeń będzie zapewne dome-
   ną działalności banków upoważnionych do dokonywania określonych
   czynności obrotu dewizowego, jeżeli takie ograniczenia w ogóle zosta-
   ną wprowadzone.

10. Bank upoważniony. Upoważniony do dokonywania czynności
    obrotu dewizowego bank nie posiada więc pełnej swobody działania
    w tym zakresie. Jest on zobowiązany bowiem do przestrzegania okre-
    ślonych przepisów ustawy dewizowej i wydanych na jej podstawie
    aktów wykonawczych. W art. 99 generalnie zachowano dotychczas
    obowiązujący tryb udzielania upoważnień dla banków do dokonywania

416

Szczególne obowiązki i uprawnienia banków Art. 99

określonych czynności obrotu dewizowego będący rezultatem podziału
czynności bankowych na dwie kategorie na podstawie art. 5. Zarówno
w ustawie dewizowej, jak i w ustawie Prawo bankowe nie jest używane
pojęcie „bank dewizowy". W świetle uregulowań art. 99 można nato-
miast mówić o „bankach upoważnionych do wykonywania czynności
obrotu dewizowego". Prawna konstrukcja upoważnienia jest podkreśle-
niem - w obecnym systemie bankowej obsługi obrotu dewizowego -
szczególnego statusu prawnego NBP. W myśl postanowień art. 227
Konstytucji RP z dnia 2 kwietnia 1997 r., NBP jest centralnym bankiem
państwa. Zadania i funkcje NBP jako banku centralnego są szczegóło-
wo określone w ustawie o NBP. Między innymi w art. 52 tej ustawy
określono funkcje NBP jako centralnej bankowej instytucji dewizowej.
Jedną z takich funkcji jest możliwość upoważniania innych banków -
na podstawie art. 99 - do wykonywania czynności obrotu dewizowego.
W ten sposób czynności obrotu dewizowego dokonywane przez banki
mogą stać się częścią szeroko rozumianych czynności bankowych.

11. Bankowe czynności dewizowe. W art. 5 ust. l pr. bank. wśród
podstawowych czynności bankowych nie wymieniono wprost czynno-
ści obrotu dewizowego, ale czynności takie mogą być przecież związa-
ne z przyjmowaniem wkładów pieniężnych i prowadzeniem rachunków
tych wkładów, prowadzeniem innych rachunków bankowych, udziela-
niem kredytów i gwarancji bankowych, przeprowadzaniem bankowych
rozliczeń pieniężnych. Natomiast w art. 5 ust. 2 wymieniono czynności
obrotu dewizowego, które mogą stać się czynnościami bankowymi,
jeśli będą podejmowane przez banki. Dokonanie przez ustawodawcę
takiego podziału czynności bankowych, tj. na podstawowe oraz pozo-
stałe, które stają się bankowymi, jeżeli są wykonywane przez banki,
mogłoby sugerować, że czynności obrotu dewizowego są czynnościami
marginalnymi w działalności banków, a przecież w praktyce jest ina-
czej. Poza bankami czynności obrotu dewizowego są wykonywane
w sposób zorganizowany i fachowy głównie w kantorach walutowych
oraz w zakładach ubezpieczeń ubezpieczających różne rodzaje ryzyka
w obrocie z zagranicą, np. transport ładunków, turystykę wyjazdową.
Taki sposób klasyfikowania czynności obrotu dewizowego jest po-
twierdzeniem podziału rynku walutowego w Polsce na bankowy i po-
zostały. Dotychczas bankowy rynek walutowy i dewizowy był utożsa-

417

Art. 99 Prawo bankowe

miany z obrotem dewizowym związanym z działalnością gospodarczą,
podczas gdy pozabankowy rynek walutowy (realizujący się głównie
w kantorach walutowych) związany był z wykorzystywaniem wartości
dewizowych przez klientów tego rynku do zaspokajania potrzeb o cha-
rakterze osobistym. Należy ponadto zauważyć, że banki upoważnione
do dokonywania czynności obrotu dewizowego nie są tylko stronami
tych czynności, ale również obowiązane są do sprawowania kontroli
dewizowej czynności dokonywanych z ich udziałem lub za ich pośred-
nictwem.

12. Dewizowe czynności pośrednictwa. Upoważnienie banków może
dotyczyć nie tylko wykonywania określonych czynności obrotu dewi-
zowego i związanych z nimi rozliczeń, ale również pośredniczenia
w przyjmowaniu i dokonywaniu płatności oraz dokonywania transferu
krajowych i zagranicznych środków płatniczych w obrocie dewizo-
wym. W ustawie dewizowej z dnia 18 grudnia 1998 r. obrót dewizowy
został określony znacznie szerzej w porównaniu z postanowieniami
poprzednio obowiązującej ustawy dewizowej z dnia 2 grudnia 1994 r.
(Dz. U. Nr 136, poz. 703 ze zm.). Obecnie obrót dewizowy obejmuje
nie tylko czynności prawne i inne zdarzenia stanowiące, powodujące
lub mogące powodować płatność wartościami dewizowymi, przenosze-
nie własności tych wartości (w tym także przenoszenie praw majątko-
wych oraz przejęcie lub przystąpienie do długu, których przedmiotem
świadczenia są wartości dewizowe), transfer przez granicę Polski war-
tości dewizowych, ale również płatność krajowymi środkami płatni-
czymi bądź przeniesienie własności takich środków albo przeniesienie
prawa majątkowego oraz przyjęcie lub przystąpienie do długu, których
przedmiotem świadczenia są krajowe środki płatnicze, o ile zdarzenia
te mają miejsce w stosunkach między rezydentem i nierezydentem,
a także transfer krajowych środków płatniczych. Określony w ten spo-
sób obrót dewizowy dzieli się na obrót bieżący oraz obrót kapitałowy.
W art. 12 pr. dewiz, wprowadzono podstawową regułę, w myśl której
rezydenci dokonujący obrotu dewizowego obowiązani są przy doko-
nywaniu lub przyjmowaniu płatności oraz przy dokonywaniu transferu
korzystać z pośrednictwa banków, których uprawnienia do dokonywa-
nia określonych czynności obrotu dewizowego obejmują takie pośred-
nictwo. Od zasady tej wprowadzono nieliczne wyjątki, co powoduje -

418

Szczególne obowiązki i uprawnienia banków Art. 99

biorąc pod uwagę rozszerzony przedmiotowy zakres pojęcia „obrót
dewizowy" - wzrost roli banków i bankowej kontroli dewizowej
w obrocie dewizowym. Należy spodziewać się ilościowego i warto-
ściowego wzrostu operacji rozliczeniowych obsługiwanych przez upo-
ważnione banki, co powinno przyczynić się do dalszego rozwoju ban-
kowych rozliczeń bezgotówkowych.

13. Badanie wstępne. Udzielenie bankowi przez Prezesa NBP upo-
    ważnienia do wykonywania czynności obrotu dewizowego wymienio-
    nych w art. 99 powinno być poprzedzone badaniem wstępnym, mają-
    cym na celu ustalenie, czy bank daje rękojmię należytego i bezpieczne-
    go wykonywania tych czynności. Dopiero wtedy, gdy Prezes NBP
    uzna, że bank spełnia kryteria bezpieczeństwa, może udzielić temu
    bankowi stosownego upoważnienia. Charakter i ranga prawna takiego
    upoważnienia są istotne w sferze stosunków dewizowoprawnych.
    Upoważnienie uzyskane przez bank na podstawie przepisów Prawa
    bankowego wywiera daleko idące skutki w sferze prawa dewizowego
    i nie wymaga żadnych potwierdzeń na gruncie prawa dewizowego,
    np. uzyskania zezwolenia dewizowego. Upoważnienia nie są udzielane
    bankom wprost w przepisach Prawa bankowego, ale na podstawie tych
    przepisów i do dokonywania określonych czynności obrotu dewizowe-
    go. Oznacza to, że rzeczywisty zakres uprawnień poszczególnych ban-
    ków jest kształtowany indywidualnie, w granicach wyznaczonych
    przepisami prawa [M. Aleksandrowicz, M. Grzybowski, S. Jędrzejew-
    ski, Status dewizowy banków, „Prawo Bankowe" 1995, nr 2, s. 66].
    Banki ubiegają się o jak najszerszy, w zasadzie blankietowy, zakres
    upoważnienia, ponieważ bardzo pojemna definicja obrotu dewizowego,
    a także stale rozwijający się rynek usług bankowych uniemożliwiają
    w zasadzie skonkretyzowanie czynności obrotu dewizowego, niezbęd-
    nych do prawidłowej realizacji przez bank jego zadań statutowych.
    W razie braku upoważnienia bank nie może dokonać jakichkolwiek
    czynności obrotu dewizowego jedynie na podstawie zezwolenia dewi-
    zowego [Prawo dewizowe - komentarz, pod red. M. Krakowiaka, s. 35].

14. Odrębny tryb udzielania upoważnień. Z treści art. 99 wynika, że
    upoważnienia udzielane bankom do dokonywania określonych czynno-
    ści obrotu dewizowego są im nadawane poza procedurą tworzenia ban-
    ków, określoną w art. 30 i n., tzn. obok zezwolenia Komisji Nadzoru

419

Art. 99 Prawo bankowe

Bankowego na utworzenie banku. W zezwoleniu takim Komisja okre-
śla m.in. czynności bankowe, do których wykonywania bank jest upo-
ważniony, oraz warunki, po których spełnieniu Komisja zezwoli na
rozpoczęcie działalności przez bank.

15. Sprawowanie kontroli dewizowej przez Prezesa NBP. Czynności
    dewizowe banków, określone w art. 99 ust. l pr. bank., podlegają kon-
    troli dewizowej sprawowanej przez Prezesa NBP. W razie stwierdze-
    nia, że czynności te są wykonywane z naruszeniem przepisów prawa,
    statutu lub udzielonego upoważnienia, albo że dalsze ich wykonywanie
    zagrażałoby bezpieczeństwu gromadzonych w bankach środków, Pre-
    zes NBP może zakazać bankom dokonywania określonych czynności
    albo cofnąć w całości lub w określonej części udzielone upoważnienie.
    Jest to zatem wyodrębniony, szczególny tryb sprawowania kontroli
    i nadzoru. W ustawie Prawo bankowe określono, że organem nadzoru
    bankowego jest Komisja Nadzoru Bankowego. Zakres kontroli i nadzo-
    ru Komisji Nadzoru Bankowego obejmuje również czynności dewizo-
    we wykonywane przez banki. Dodatkowo swoisty nadzór nad wyko-
    nywaniem czynności obrotu dewizowego przez banki sprawuje Prezes
    NBP w zakresie ustalonym przepisami art. 99 ust. 2 i 3. Cele tego nad-
    zoru są takie same, jak w przypadku nadzoru wykonywanego przez
    Komisję Nadzoru Bankowego, tj. zapewnienie bezpieczeństwa środ-
    ków pieniężnych gromadzonych na rachunkach bankowych oraz zgod-
    ności działań banków z przepisami prawa, statutu i decyzją w sprawie
    zezwolenia na utworzenie banku oraz udzielonym upoważnieniem do
    dokonywania czynności obrotu dewizowego. Różny jest natomiast
    przedmiotowy zakres nadzoru, ponieważ Komisja Nadzoru Bankowego
    sprawuje nadzór nad wszystkimi czynnościami wykonywanymi przez
    banki, natomiast Prezes NBP sprawuje kontrolę i nadzór tylko w odnie-
    sieniu do czynności obrotu dewizowego i związanych z nimi rozliczeń,
    do których uprzednio upoważnił banki.

16. Tryb kontroli dewizowej NBP. Rozporządzeniem Ministra Finan-
    sów z dnia 22 marca 1999 r. w sprawie trybu wykonywania kontroli
    dewizowej przez Narodowy Bank Polski (Dz. U. Nr 27, poz. 249) okre-
    ślono tryb wykonywania przez NBP tej kontroli, m.in. w zakresie czyn-
    ności obrotu dewizowego dokonywanych przez banki na podstawie
    upoważnienia Prezesa NBP. Może to być kontrola dewizowa wykony-

420

Szczególne obowiązki i uprawnienia banków Art. 99a

wana w siedzibie kontrolowanego banku albo w siedzibie NBP (jed-
nostki organizacyjnej NBP). Czynności kontrolne są wykonywane
przez upoważnionych pracowników Centrali NBP oraz oddziałów
okręgowych NBP, natomiast na terenie województwa mazowieckiego
kontrolę dewizową wykonują pracownicy Głównego Oddziału Walu-
towo-Dewizowego NBP w Warszawie. Dokonywanie czynności kon-
trolnych polega na ustalaniu, czy czynności, na które zostało udzielone
upoważnienie dewizowe, zostały zrealizowane zgodnie z warunkami
w nim określonymi. W przypadku stwierdzenia w toku kontroli dewi-
zowej, że czynności obrotu dewizowego są wykonywane przez bank
bez stosownego upoważnienia lub z rażącym naruszeniem przepisów
prawa albo warunków udzielonego upoważnienia, upoważniony pra-
cownik Centrali NBP występuje do Prezesa NBP o zakazanie dokony-
wania przez bank określonych czynności albo o uchylenie w całości lub
w części udzielonego upoważnienia.

17. Kontrola dewizowa wykonywana przez banki. Należy również
zwrócić uwagę na postanowienia art. 21 ust. 3 pkt 2 ustawy dewizowej.
Banki upoważnione do dokonywania czynności obrotu dewizowego
maj ą obowiązek sprawowania kontroli dewizowej w zakresie czynności
obrotu dewizowego dokonywanych z ich udziałem lub za ich pośred-
nictwem. Banki sprawują tę kontrolę zarówno wobec swoich kontra-
hentów, jak i wobec siebie. W tym drugim przypadku jest to więc sa-
mokontrola dewizowa.

Art. 99a

1. Inne niż banki osoby prawne oraz podmioty nie będące oso-
   bami prawnymi mogą dokonywane skupu i sprzedaży walut obcych
   i dewiz na podstawie upoważnienia Prezesa Narodowego Banku
   Polskiego.

2. Minister Finansów, na wniosek Prezesa Narodowego Banku
   Polskiego, określi, w drodze rozporządzenia, zasady wykonywania
   czynności, o których mowa w ust. 1.

3. Przepisy art. 99 ust. 2 i 3 stosuje się odpowiednio.

Art. 99a dodany przez ustawę z dnia 18 grudnia 1998 r. - Prawo dewizowe (Dz. U.
Nr 160, poz. 1063) z dniem 12 stycznia 1999 r.

421

Art. 99a Prawo bankowe

1. Skup i sprzedaż walut obcych i dewiz. Tryb udzielania bankom
upoważnień do dokonywania czynności obrotu dewizowego może
świadczyć o tym, że ustawodawca przywiązuje stosunkowo dużą uwagę
do tej problematyki, a wykonywanie tych czynności przez podmioty
inne niż banki traktowane może być jako wyjątek od reguły bankowej
obsługi obrotu dewizowego. Do takiego pozornego wniosku mogłaby
prowadzić analiza treści art. 27 pkt 2 ustawy dewizowej skreślającego
pierwotnie obowiązujący ust. 5 w art. 52 ustawy o NBP, na podstawie
którego udzielano upoważnień dla innych niż banki osób prawnych
oraz podmiotów niebędących osobami prawnymi, do wykonywania
obsługi dewizowej i walutowej ludności.

Ustawą dewizową z dnia 18 grudnia 1998 r. znowelizowano ustawę
Prawo bankowe, dodając nowy przepis art. 99a, zgodnie z którym inne
niż banki osoby prawne oraz podmioty niebędące osobami prawnymi
mogą dokonywać skupu i sprzedaży walut obcych i dewiz na podstawie
upoważnienia Prezesa NBP. Porównując postanowienia art. 99 oraz
art. 99a, należy wyraźnie podkreślić, że przedmiotowy zakres upoważ-
nienia, które może być udzielone na podstawie art. 99a jest znacznie
węższy i sprowadza się tylko do udzielania upoważnień do dokonywa-
nia skupu i sprzedaży walut obcych i dewiz. Natomiast na podstawie
art. 99 mogą być udzielane upoważnienia dla banków do wykonywania
określonych czynności obrotu dewizowego i związanych z nimi rozli-
czeń. W art. 99a mowa jest tylko o skupie i sprzedaży walut obcych
oraz dewiz, podczas gdy w art. 99 nie sformułowano zamkniętego ka-
talogu czynności obrotu dewizowego.

Zarówno w art. 99, jak i w art. 99a określono, że organem posiada-
jącym kompetencje do udzielania upoważnień jest Prezes NBP. Nie
przewidziano tu możliwości przekazania tej kompetencji np. dyrekto-
rom oddziałów okręgowych NBP, jak ma to miejsce w przypadku
udzielania indywidualnych zezwoleń dewizowych (art. 7 ust. 3 pr. de-
wiz.).

2. Podmioty dokonujące skupu i sprzedaży walut obcych i dewiz.

Z treści art. 99a nie można wyprowadzić wniosku, że tylko inne niż
banki osoby prawne oraz podmioty niebędące osobami prawnymi mogą
dokonywać skupu i sprzedaży walut obcych i dewiz. Banki mogą być
również upoważnione do wykonywania tego rodzaju czynności obrotu

422

Szczególne obowiązki i uprawnienia banków Art. 99a

dewizowego, ponieważ także postanowienia art. 99 nie wykluczają
możliwości udzielenia im takiego upoważnienia. Podmiotów wymie-
nionych w art. 99a nie należy utożsamiać z podmiotami upoważniony-
mi na mocy ustawy dewizowej do prowadzenia działalności kantoro-
wej. Przedmiot działalności w obu przypadkach jest bardzo podobny,
lecz nie jest jednakowy. Zgodnie z art. 2 ust. l pkt 29 pr. dewiz, dzia-
łalność kantorowa to działalność gospodarcza polegająca na kupnie
i sprzedaży walut obcych, złota dewizowego lub platyny dewizowej,
a także na pośrednictwie w kupnie i sprzedaży tych wartości. Szczegó-
łowe warunki prowadzenia tej działalności reguluje rozporządzenie
Ministra Finansów z dnia 10 lutego 1999 r. w sprawie szczegółowych
warunków prowadzenia działalności kantorowej oraz rodzaju fachowe-
go przygotowania do jej wykonywania i sposobu jego udokumentowa-
nia (Dz. U. Nr 13, poz. 116). Działalność ta nie obejmuje skupu
i sprzedaży dewiz, czyli pełniących funkcje płatnicze weksli, czeków,
czeków podróżniczych, akredytyw, poleceń wypłat, przekazów i innych
dokumentów bankowych i finansowych płatnych w walutach obcych.
Działalność określona w art. 99a może obejmować skup i sprzedaż
walut obcych oraz dewiz, natomiast nie może obejmować skupu
i sprzedaży złota dewizowego lub platyny dewizowej.

Zgodnie z art. 10 ust. 5 pr. dewiz., działalność kantorowa skierowa-
na jest przede wszystkim do osób fizycznych nieprowadzących działal-
ności gospodarczej. Takiego zastrzeżenia nie sformułowano w art. 99a.
Podmioty prowadzące kantory walutowe mogą również zawierać umo-
wy kupna i sprzedaży walut obcych, złota dewizowego i platyny dewi-
zowej z upoważnionymi do tego bankami lub z innymi osobami prowa-
dzącymi działalność kantorową na podstawie zezwolenia dewizowego.
Nadal więc utrzymano generalny podział rynku walutowo-dewizowego
w Polsce na kantorowy i bankowy, a po wprowadzeniu art. 99a może
powstać trzeci rynek o bliżej nieokreślonych granicach podmiotowych.
Rynek kantorowy generalnie jest przeznaczony dla osób fizycznych -
rezydentów oraz nierezydentów, a zakupywane na nim środki dewizo-
we nie powinny być przeznaczane na finansowanie działalności gospo-
darczej [J. Zygadło, Prawo obrotu dewizowego, s. 77].

Bankowy rynek walutowy ma natomiast odmienne cele. Od maja
1995 r. wraz z częściowym upłynnieniem złotego powstał w Polsce
międzybankowy rynek walutowy. W stosunku do swoich klientów ban-

423

Art. 99a Prawo bankowe

ki mogły stosować swobodnie kursy waluty polskiej w stosunku do
walut obcych. Kolejnym etapem kształtowania mechanizmu kursu wa-
lutowego było wprowadzenie zasady płynnego kształtowania się jego
wartości na rynku międzybankowym z uwzględnieniem współczynnika
kroczącej dewaluacji. Ostatni współczynnik był ustalony na poziomie
0,3%. Według tej wielkości dewaluowano co miesiąc złotową wartość
koszyka walutowego, w którego skład wchodziły euro i dolar amery-
kański. Utrzymano dopuszczalny przedział wahań w wysokości od
+15% do -15% w stosunku do centralnego parytetu (uchwała RPP
z dnia 24 marca 1999 r. w sprawie dopuszczalnego przedziału wahań
kursów walut obcych i wartości dewizowych wyrażonych w złotych;
M. P. Nr 11, poz. 162; uchwała RPP z dnia 24 marca 1999 r. w sprawie
tempa kroczącej dewaluacji; M. P. Nr 11, poz. 161). Zasady te zmie-
niono w roku 2000, uchylając obie wyżej wymienione uchwały RPP
(uchwała RPP z dnia 11 kwietnia 2000 r. uchylająca uchwałę w sprawie
dopuszczalnego przedziału wahań kursów walut obcych i wartości de-
wizowych wyrażonych w złotych; M. P. Nr 11, poz. 232; uchwała RPP
z dnia 11 kwietnia 2000 r. uchylająca uchwałę w sprawie tempa kro-
czącej dewaluacji; M. P. Nr 11, poz. 231).

Nowa ustawa dewizowa nie ingeruje w sferę polityki kursów wa-
lutowych. Jedynie w myśl art. 8 tej ustawy kursy waluty krajowej
w stosunku do walut obcych ustalane przez Prezesa NBP i ogłaszane
przez NBP stosuje się w obrocie dewizowym, rozrachunkach i rozli-
czeniach z Narodowym Bankiem Polskim. We wszystkich innych seg-
mentach rynku walutowego, tj. w transakcjach między bankami
i klientami oraz między osobami fizycznymi obowiązuje zasada swo-
bodnego kształtowania się kursów.

Ustawa dewizowa z dnia 18 grudnia 1998 r. dopuściła złotego pol-
skiego na równi z walutami obcymi wymienialnymi do rozliczania
transakcji obrotu dewizowego z zagranicą. Powinno to spowodować
istotny wzrost obrotów na międzybankowym rynku walutowym i włą-
czenie się do tych obrotów większej liczby banków. Waluty obce będą-
ce w posiadaniu banków pochodzą głównie ze skupu od podmiotów
prowadzących działalność gospodarczą. Ustawa dewizowa nie określa
już trybu i zasad skupu walut obcych przez banki od podmiotów pro-
wadzących działalność gospodarczą, poza przypadkami skupu i sprze-
daży w stosunkach z podmiotami prowadzącymi działalność kantoro-

424

Szczególne obowiązki i uprawnienia banków Art. 99a

wą. Nie określono również reguł odsprzedaży skupionych przez banki
walut obcych do banku centralnego i zakupu tych walut przez banki od
Narodowego Banku Polskiego. W ten sposób odstąpiono od stosowanego
w latach ubiegłych systemu centralizacji zasobów dewizowych w ban-
ku centralnym. System taki mógłby ewentualnie zostać wprowadzony
tylko w przypadku pojawienia się nadzwyczajnych zagrożeń i byłby
elementem nadzwyczajnych ograniczeń przewidzianych w art. 17-19 pr.
dewiz.

3. Zasady skupu i sprzedaży walut obcych i dewiz. W art. 99a nie
określono bliżej zasad dokonywania skupu i sprzedaży walut obcych
i dewiz przez inne niż banki osoby prawne oraz podmioty niebędące
osobami prawnymi. Na podstawie delegacji zawartej w art. 99a ust. 2
zasady wykonywania tych czynności określa Minister Finansów, na
wniosek Prezesa NBP, w drodze rozporządzenia. Zatem ani w ustawie
Prawo bankowe, ani w ustawie dewizowej nie określono, od jakich
podmiotów mogą być skupowane waluty obce i dewizy oraz na rzecz
których podmiotów mogą być sprzedawane te wartości dewizowe.
Również bardzo ogólnie określono w ustawie krąg podmiotów, które
mogą zostać upoważnione przez Prezesa NBP do dokonywania skupu
i sprzedaży walut obcych oraz dewiz. Wiadomo jedynie, że nie mogą to
być banki. W tym kontekście przepis art. 99a można uznać za zbyt
ogólny.

Wykonując delegację zawartą w art. 99a ust. 2, Minister Finansów
wydał rozporządzenie z dnia 29 października 1999 r. w sprawie zasad
dokonywania skupu i sprzedaży walut obcych i dewiz przez inne niż
banki osoby prawne oraz podmioty niebędące osobami prawnymi
(Dz. U. Nr 90, poz. 1009). Zgodnie z powołanym rozporządzeniem
podmioty te mogą wykonywać czynności skupu i sprzedaży walut ob-
cych oraz dewiz na podstawie upoważnienia Prezesa NBP. Wykony-
wanie tych czynności możliwe jest w lokalu (tzw. kasie) dostosowanym
do ich wykonywania, a w szczególności zapewniającym bezpieczne doko-
nywanie transakcji. W rozporządzeniu określono niezbędne wyposaże-
nie kasy w tablice informujące (o czynnościach wykonywanych w ka-
sie, czasie jej pracy, cenach skupu i sprzedaży walut obcych i dewiz,
o obowiązku wydawania przy każdej transakcji dowodów kupna), reje-
stry skupowanych i sprzedawanych walut obcych i skupowanych de-

425

Art. 99a Prawo bankowe

wiz, formularze druków wystawianych na dowód dokonanych transak-
cji, pieczęcie kasy i kasjerów, oryginalny, tj. wydany przez NBP aktu-
alny album zagranicznych znaków pieniężnych. W kasie powinny być
eksponowane bieżące komunikaty NBP o walutach obcych i dewizach
będących przedmiotem obrotów w kasie. Wszystkie czynności skupu
i sprzedaży powinny być ewidencjonowane w sposób trwały i ciągły,
tak aby w każdym momencie możliwe było ustalenie aktualnego stanu
waluty polskiej, walut obcych i dewiz będących przedmiotem obrotu.
Wpisów do ewidencji (data transakcji, jej rodzaj, nazwa i ilość walut
obcych lub dewiz, cena) należy dokonywać niezwłocznie po dokonaniu
transakcji. Przy każdej transakcji należy wydać dowód, imienny lub na
okaziciela, potwierdzający jej dokonanie.

Omawiane rozporządzenie określa więc sposób wykonywania czynno-
ści skupu i sprzedaży. Należy jednak podkreślić, że ani w ustawie, ani
w cytowanym rozporządzeniu Ministra Finansów, nie określono kate-
gorii podmiotów, które mogą być upoważnione do dokonywania skupu
i sprzedaży walut obcych oraz skupu dewiz. Użyte przez ustawodawcę
stwierdzenie „inne niż banki osoby prawne oraz podmioty niebędące
osobami prawnymi" jest zbyt ogólne i wręcz lakoniczne. Wyposażono
zatem Prezesa NBP w duży zakres swobody przy udzielaniu upoważ-
nień do dokonywania skupu i sprzedaży walut obcych i dewiz.

4. Odpowiednie stosowanie przepisów. Zgodnie z art. 99a ust. 3,
przepisy art. 99 ust. 2 i 3 należy stosować odpowiednio, co oznacza, że
zostały poddane kontroli dewizowej Prezesa NBP czynności skupu
i sprzedaży walut obcych oraz dewiz dokonywane przez inne niż banki
osoby prawne, a także podmioty niebędące osobami prawnymi. Czyn-
ności dewizowe innych niż banki osób prawnych i podmiotów niebędą-
cych osobami prawnymi, określone w art. 99a ust. l, podlegają kontroli
dewizowej sprawowanej przez Prezesa NBP. W razie stwierdzenia, że
czynności te są wykonywane z naruszeniem przepisów prawa, statutu
lub udzielonego upoważnienia, albo że dalsze ich wykonywanie zagra-
żałoby bezpieczeństwu gromadzonych środków przez wyżej wymie-
nione podmioty, Prezes NBP może zakazać im dokonywania określo-
nych czynności albo cofnąć w całości lub w określonej części udzielone
upoważnienie. Przewidziano zatem stosowanie określonych środków
nadzoru, pomimo że ustawodawca wyraźnie wskazuje tylko na tryb

426

Szczególne obowiązki i uprawnienia banków Art. 100

sprawowania kontroli. Zgodnie z Prawem bankowym organem nadzoru
bankowego jest Komisja Nadzoru Bankowego. W zakresie właściwości
organu nadzoru bankowego nie zawiera się działalność innych pod-
miotów niebędących bankami a wykonujących szeroko rozumiane
czynności bankowe, określone w art. 5 ust. 2. Zatem tylko Prezes NBP
- zgodnie z art. 99a ust. 3 w zw. z art. 99 ust. 2 i 3 - jest upoważniony
do sprawowania kontroli działalności innych niż banki osób prawnych,
a także podmiotów niebędących osobami prawnymi dokonujących sku-
pu i sprzedaży walut obcych i dewiz.

5. Odesłanie. Na temat trybu wykonywania kontroli dewizowej zob.
komentarz do art. 99 w pkt. 16.

Art. 100

Banki, o których mowa w art. 99 ust. l i 2, mają prawo do
otwierania i posiadania rachunków bankowych w bankach za gra-
nicą oraz do lokowania środków dewizowych na tych rachunkach.

1. Odpowiednie stosowanie przepisów. Odesłanie w art. 100 do
   postanowień art. 99 ust. l i 2 może budzić pewne wątpliwości, ponie-
   waż tylko w ust. l art. 99 mowa jest o bankach posiadających upoważ-
   nienie Prezesa NBP do wykonywania określonych czynności obrotu
   dewizowego i związanych z nimi rozliczeń. Natomiast w ust. 2 art. 99
   mowa jest jedynie o kontroli sprawowanej przez Prezesa NBP nad
   czynnościami dokonywanymi przez wyżej wymienione banki.

2. Rachunki bankowe za granicą. Banki upoważnione do czynności
   obrotu dewizowego mają prawo do otwierania i posiadania rachunków
   bankowych w bankach za granicą oraz do lokowania środków dewizo-
   wych na tych rachunkach. Artykuł 100 ma charakter ustawowego ze-
   zwolenia dewizowego. Przepis ten należy traktować jako lex specialis
   w stosunku do postanowień art. 9 pkt 6 pr. dewiz, wprowadzających
   wymóg posiadania zezwolenia dewizowego na dokonywanie przez
   rezydentów obrotu depozytowego, a więc dewizowego obrotu kapita-
   łowego, którego przedmiotem są czynności w zakresie rachunków pro-
   wadzonych przez banki i inne upoważnione instytucje finansowe,
   a także płatności, przeniesienie własności i transfer wartości dewizo-

427

Art. 101

Prawo bankowe

wych lub krajowych środków płatniczych - wynikające z czynności
w zakresie wyżej wymienionych rachunków. Jeżeli zatem określony
bank uzyska upoważnienie - w trybie art. 99 - do dokonywania czyn-
ności obrotu dewizowego, to wówczas, na mocy postanowień art. 100,
a więc bez konieczności uzyskiwania odrębnego zezwolenia dewizo-
wego, może otworzyć i posiadać rachunek bankowy w banku za grani-
cą i lokować na nim środki dewizowe.

3. Środki dewizowe. Ustawodawca w treści art. 100 użył określenia
„środki dewizowe". Nie ma ono swojego odpowiednika w postanowie-
niach Prawa dewizowego, które używa pojęć np. wartości dewizowe,
zagraniczne środki płatnicze, dewizy, waluty obce, złoto i platyna de-
wizowe, waluty wymienialne, międzynarodowe jednostki rozrachun-
kowe. Mogą pojawić się wątpliwości, czy zakres pojęcia „środki dewi-
zowe" użytego w przepisach Prawa bankowego jest tożsamy z zakre-
sem pojęcia „wartości dewizowe" w rozumieniu przepisów Prawa de-
wizowego. Krytycznie należy ocenić użycie przez ustawodawcę
w Prawie bankowym pojęcia, które nie jest w nim zdefiniowane i nie
ma swojego odpowiednika w Prawie dewizowym.

Art. 101

1. Zabezpieczenie wierzytelności banku może być dokonane
   w drodze przeniesienia na bank przez dłużnika lub osobę trzecią,
   do czasu spłaty zadłużenia wraz z należnymi odsetkami i prowizją,
   prawa własności rzeczy ruchomej lub papierów wartościowych.

2. W przypadku gdy przeniesiona została własność rzeczy okre-
   ślonej co do gatunku lub zbioru rzeczy, dłużnik lub osoba trzecia
   obowiązani są wyodrębnić i oznaczyć rzecz lub zbiór rzeczy oraz -
   jeżeli umowa nie stanowi inaczej - prowadzić ewidencję zmian
   w zakresie przedmiotu przewłaszczenia.

Art. 101 zmieniony przez ustawę z dnia 23 sierpnia 2001 r. o zmianie ustawy - Prawo
bankowe oraz o zmianie innych ustaw (Dz. U. Nr 111, poz. 1195) z dniem 7 stycznia
2002 r

1. Literatura. W przepisie art. 101 nawiązano do rozpowszechnionej
w praktyce bankowej instytucji przewłaszczania rzeczy ruchomej dla
zabezpieczenia (przewłaszczenia powierniczego). Jest to jednak regula-

428

Szczególne obowiązki i uprawnienia banków Art. 101

cja dość ogólna, co może oznaczać rozwój odpowiednich postanowień
umownych w tym zakresie i kontynuację obecnie stosowanych formuł
prawnych (w odniesieniu do przewłaszczania rzeczy ruchomych). Wy-
kaz literatury i orzecznictwa poświęconego przewłaszczeniu dla zabez-
pieczenia zawiera, np. opracowanie R. Tollika (w:) Prawo bankowe.
Komentarz, s. 353-356; zob. nadto G. Tracz, F. Zoil, Przewłaszczenie
na zabezpieczenie', M. Orlicki, Przewłaszczenie na zabezpieczenie,
(recenzja - P. Drapała, „Prawo Bankowe" 1998, nr 2, s. 93); M. Orlic-
ki, Przewłaszczenie po austriacku, „Gazeta Bankowa" 1993, nr 48,
s. 17; G. Sikorski, Przewłaszczenie na zabezpieczenie w prawie banko-
wym, „Prawo Bankowe" 1999, nr 5, s. 71 (i powołana tam literatura).

2. Ogólny i szczególny reżim prawny przewłaszczenia powierni-
   czego. Przewłaszczenie powiernicze może być stosowane nie tylko
   z udziałem banku. Jest zabezpieczeniem podmiotowo uniwersalnym
   w obrocie prawnym. Przewłaszczenie na rzecz banku nie wymaga zaw-
   sze zachowania reżimu prawnego przewidzianego w art. 101. W prak-
   tyce niektórych banków już wcześniej przewidywano możliwość po-
   wierniczego przewłaszczenia nawet nieruchomości dłużnika [por. np.
   M. Bączyk, Zabezpieczenie kredytu w praktyce bankowej, s. 42-43]. De
   lege lata można więc mówić o istnieniu szczególnego (art. 101) i ogól-
   nego (art. 353¹ k.c.) reżimu przewłaszczenia powierniczego dla zabez-
   pieczenia wierzytelności instytucji bankowych.

3. Wierzytelności objęte zabezpieczeniem. Przewłaszczenie fidu-
   cjarne może służyć do zabezpieczenia każdej wierzytelności banku.
   Mogą to być także wierzytelności niewynikające z czynności banko-
   wych (art. 5). Chodzi tu przede wszystkim o wierzytelności pieniężne
   banku, skoro stan zabezpieczenia ma być utrzymany w zasadzie do
   czasu spłaty zadłużenia wraz z należnymi odsetkami i prowizją. Prze-
   właszczeniem fiducjarnym może być zabezpieczona też np. należność
   wobec poręczyciela.

4. Ustanowienie zabezpieczenia powierniczego przez osobę trzecią.

W praktyce prezentowano niekiedy nietrafne stanowisko, że ogranicze-
nie osoby przewłaszczającego do dłużnika banku oznaczało niedopusz-
czalność ustanowienia omawianego zabezpieczenia przez osobę trzecią.
Obecna, wyraźna regulacja prawna nie zmienia zatem istniejącego sta-

429

Art. 101 Prawo bankowe

nu prawnego. Osoba trzecią w rozumieniu art. 101 ust. l może być
każdy podmiot, w tym np. poręczyciel, kaucjodawca. Przewłaszczenia
mogliby dokonać także współwłaściciele rzeczy przewłaszczonej,
np. dłużnik banku i osoba trzecia.

W uchwale Sądu Najwyższego z 24 października 2001 r. (III CZP
58/01) sformułowano pogląd (na tle poprzedniego stanu prawnego),
iż dopuszczalne jest zabezpieczenie wierzytelności banku na podstawie
umowy z osoba trzecią o przewłaszczenie rzeczy ruchomej stanowiącej
własność tej osoby (art. 101, „Prawo Bankowe" 2002, nr 3, s. 25-27).

5. Substrat zabezpieczenia. Substratem zabezpieczenia (walorem, na
   którym ustanawia się zabezpieczenie) mogą być rzeczy ruchome (ozna-
   czone co do tożsamości lub co do gatunku) oraz papiery wartościowe.
   Możliwe jest też przewłaszczenie zbioru rzeczy (art. 101 ust. 2).
   W ustawie nie sprecyzowano bliżej charakteru takiego zbioru (np. czy
   ma to być zbiór zorganizowany, zbiór rzeczy jednorodnych, zbiór mie-
   szany lub jeszcze inny). W ustawie z 6 grudnia 1996 r. o zastawie reje-
   strowym i rejestrze zastawów (Dz. U. Nr 149, poz. 703 ze zm.) bliżej
   jednak określono omawianą kategorię prawną („zbiór rzeczy rucho-
   mych lub praw stanowiących całość gospodarczą, choćby jego skład
   był zmienny"; art. 7 ust, l pkt 3). Przepis art. 101 pozostawia samym
   stronom umowy określenie omawianego zbioru rzeczy i tym samym
   sankcjonuje dotychczasową praktykę bankową w tym zakresie. Przyj-
   mowano w niej różne postaci przewłaszczonych na bank zbiorów
   (np. grupy środków transportowych dłużnika, zapasów towarowych,
   zestawu urządzeń produkcyjnych, elektronicznych, zbiorów kolekcjo-
   nerskich, zbiór kaset filmowych). Omawianym zbiorem mogą być objęte
   również rzeczy oznaczone co do tożsamości.

6. Przeniesienie posiadania rzeczy oznaczonych co do gatunku.

Rozbieżności interpretacyjne może budzić sama konstrukcja prawna
umowy przewłaszczenia rzeczy ruchomych dla zabezpieczenia (rzeczy
oznaczonych co do gatunku i kategorii zbioru rzeczy). Chodzi tu
zwłaszcza o relację prawną przepisu art. 101 ust. 2 do art. 155 § 2 k.c.
(przeniesienie posiadania rzeczy ruchomej jako przesłanka skutecznego
nabycia własności). Można by twierdzić, że przewidziano tu odstęp-
stwo od tego ostatniego przepisu, a wymóg przeniesienia posiadania
(na bank) został zastąpiony obowiązkiem (dłużnika) odpowiedniej indy-

430

Szczególne obowiązki i uprawnienia banków Art. 101

widualizacji rzeczy [J. Brol, Zastaw rejestrowy na tle innych form za-
bezpieczania wierzytelności, „Bezpieczny Bank" 1998, z. l, s. 133].
Trafniejsza wydaje się opinia, że umowa powierniczego przewłaszcze-
nia rzeczy oznaczonych in genere i zbioru rzeczy nie stanowi odstęp-
stwa od rygoru przewidzianego w art. 155 § 2 k.c., jeżeli towarzyszy jej
jednocześnie powstanie między bankiem a przewłaszczającym odpo-
wiedniego stosunku obligacyjnego (np. użyczenia, najmu). Taka była
praktyka dotychczasowa. Przeniesienie posiadania omawianych rzeczy
na bank następuje wówczas przy zastosowaniu przepisu art. 349 k.c.
Należy zwrócić także uwagę na to, że w art. 101 ust. 2 użyto sformuło-
wania, iż „przeniesiona została własność rzeczy". Może to prowadzić
do wniosku, że wyodrębnienie i oznaczenie rzeczy lub zbioru rzeczy
stanowi w istocie już akt dalszy, dokonywany po przeniesieniu własno-
ści tych walorów na bank (wierzyciela).

W związku z tym należałoby odróżniać dwie kwestie. Po pierwsze,
w grę wchodziłaby indywidualizacja przedmiotów przewłaszczenia
(rzeczy oznaczonej co do gatunku lub zbioru rzeczy) dokonana najpóź-
niej w chwili zawarcia umowy i w celu przeniesienia własności tych
walorów na bank (wierzyciela). Po drugie, po przeniesieniu własności
przewłaszczający (zachowując przedmioty przewłaszczenia w posiada-
niu zależnym) zobowiązany byłby ex lege wyodrębnić i oznaczyć rzecz
lub zbiór rzeczy (zapewne w sposób szczegółowo określony w umo-
wie). Chodziłoby zatem o swego rodzaju umowne „odseparowanie"
przedmiotów przewłaszczonych od pozostałych elementów majątku
przewłaszczającego (dłużnika lub osoby trzeciej), w sposób odpowied-
nio wyraźny dla osób trzecich (np. wierzycieli przewłaszczającego,
ewentualnych nabywców przedmiotów przewłaszczonych; art. 169
k.c.).

7. Zmiany w zakresie przedmiotu przewłaszczenia. Przewłaszcze-
nie może obejmować stały lub zmienny zbiór rzeczy w okresie trwania
zabezpieczenia (art. 101 ust. 2). Postać dopuszczalnych zmian w zakre-
sie przedmiotu przewłaszczenia strony powinny określić w umowie
(np. przetworzenie rzeczy w cyklu produkcyjnym; zastępowanie okre-
ślonych elementów zbioru elementami nowymi). Dla banku istotne
znaczenie przedstawiać może stworzony zakres (wartość zabezpiecze-
nia), a nie poszczególne rzeczy stanowiące substrat zabezpieczenia.

431

Art. 101 Prawo bankowe

Przewłaszczający dłużnik mógłby nadal prowadzić określoną działal-
ność gospodarczą. Ewidencję zmian w zakresie przedmiotu przewłasz-
czenia (przetwarzanie i zastępowanie elementów zbioru) prowadziłby
dłużnik, jeżeli umowa nie stanowiłaby inaczej. Zakres, skutki prawne
zmian przedmiotu przewłaszczenia, konsekwencje prawne ewidencjo-
nowania (lub braku ewidencjonowania) tych zmian, musiałyby być
szerzej uregulowane w umowie przewłaszczenia.

8. „Przewłaszczenie" papierów wartościowych. Nowością w prawie
polskim jest możliwość przewłaszczenia papierów wartościowych. Nie
należy, jak się wydaje, ograniczać omawianego zabezpieczenia tylko
do papierów wartościowych na okaziciela (z uwagi na treść art. 517 § 2
k.c.). W grę mogłyby tu wchodzić także papiery wartościowe imienne
lub na zlecenie (art. 921⁸-921⁹ k.c.). Papier wartościowy mógłby repre-
zentować także inne prawa niż wierzytelność (np. tzw. towarowe papie-
ry wartościowe; art. 921¹⁶ k.c.).

Przewłaszczenie papierów wartościowych (pojedynczych lub od-
powiedniego pakietu) dla zabezpieczenia oznaczałoby przeniesienie
przez uprawnionego posiadacza na rzecz banku praw (uprawnień) wy-
nikających z takich papierów do czasu spłaty zadłużenia przez dłużni-
ka. Przeniesienie takie musiałoby nastąpić w sposób właściwy dla da-
nego typu papieru wartościowego (art. 921⁸-921⁹ k.c.). Szczególne
zasady obowiązują, oczywiście, w zakresie zbywania walorów znajdują-
cych się w publicznym obrocie (zdematerializowanych). W odpowied-
nim pactum fiduciae strony mogłyby określić (np. zmodyfikować lub
ograniczyć) sposób wykonywania przez bank uprawnień wynikających
z powierniczego przewłaszczenia takich papierów.

9. Przewłaszczenie flducjarne nieruchomości. De lege lata dopusz-
czalne jest przewłaszczenie fiducjarne nieruchomości (lub udziału
w nieruchomości, art. 198 k.c.). Formułowane w tym względzie obiek-
cje (w związku z treścią art. 157 § l k.c.) nie wydają się uzasadnione.
Chodzi mianowicie o odpowiednie ukształtowanie treści umowy po-
wierniczej. Umowa taka mogłaby zobowiązywać bank (który już nabył
nieruchomość na własność od przewłaszczającego w celu zabezpiecze-
nia) do tego, że po spłacie zabezpieczonej wierzytelności bank będzie
zobowiązany do ponownego przeniesienia prawa własności nierucho-
mości na rzecz przewłaszczającego [por. np. R. Tollik (w:) Prawo ban-

432

Szczególne obowiązki i uprawnienia banków Art. 102

kowe. Komentarz, s. 354; M. Bączyk, Zabezpieczenie kredytu..., s. 43].
Przewłaszczenie na rzecz banku mogłoby być połączone np. z prawem
pierwokupu dla przewłaszczającego (art. 599 § l k.c.). Dopuszczalność
przewłaszczenia nieruchomości na zabezpieczenie przewidziano
w wyroku SN z 29 maja 2000 r. (III CKN 246/00, OSN 2000, nr 11,
poz. 213). Co ciekawe, do przewłaszczeń takich dochodziło bardzo
często mimo znanych zastrzeżeń formułowanych w orzecznictwie
i piśmiennictwie. Znaczna efektywność prawna omawianego zabezpie-
czenia łączyć się może jednak z niemałymi kosztami jego ustanowienia
i wykorzystania przez instytucję bankową.

10. Zbieg zabezpieczeń. W zbiegu z innymi zabezpieczeniami (m.in.
z poręczeniem) przewłaszczenie na zabezpieczenie ustanowione przez
dłużnika (kredytobiorcę) nie eliminuje uprawnienia banku (wierzyciela)
do wyboru zabezpieczenia, z którego bank chciałby skorzystać.
W umowie poręczenia mogłaby się znaleźć odpowiednia klauzula
ustalająca określony porządek dochodzenia należności przez bank (por.
uchwała SN z 5 maja 1993 r., III CZP 54/94, OSN 1993, nr 12,
poz. 219; glosa M. Haczyka, „Prawo Bankowe" 1994, nr 4, s. 79-82).

Art. 102

1. W celu zabezpieczenia wierzytelności banku dłużnik lub inna
   osoba może przelać określoną kwotę w złotych lub w innej walucie
   wymienialnej na rachunek banku, który zobowiąże się, że zwróci tę
   kwotę po uzyskaniu spłaty zadłużenia wraz z należnymi odsetkami
   i prowizją.

2. Bank nie ma obowiązku zwrotu części kwoty przyjętej na ra-
   chunek, równej nie spłaconej w terminie sumie zadłużenia wobec
   banku, odsetek i prowizji.

1. Konstrukcja prawna zabezpieczenia. Regulacja prawna zabez-
pieczenia z art. 102 jest bardzo lapidarna. Wyeksponowano w niej dwa
zasadnicze elementy treści umowy ustanawiającej omawiane zabezpie-
czenie: powierzenie (wydanie) bankowi określonej sumy pieniężnej
[verba legis: przelać określoną kwotę (...) na rachunek banku] i po-
wstanie obowiązku zwrotu tej sumy po stronie banku („po uzyskaniu
spłaty zadłużenia wraz z należnymi odsetkami i prowizją"). Suma pie-

433

Art. 102 Prawo bankowe

niężna przelana na rachunek banku będzie z pewnością skorelowana
z wysokością obciążającego dłużnika zadłużenia (mogłaby to być jed-
nak kwota wyższa lub niższa niż wierzytelność zabezpieczenia banku).
Bank nie ma obowiązku zwrotu sumy pieniężnej równej niespłaconemu
zadłużeniu. Obowiązek taki powstaje dopiero po dokonaniu spłaty za-
dłużenia (np. przez samego dłużnika lub poręczyciela). Oznacza to, że
kontrahent banku ustanawiający zabezpieczenie nie mógłby dyspono-
wać w okresie trwania stanu zabezpieczenia wydaną bankowi sumą
pieniężną (nie mógłby żądać skutecznie jej zwrotu w każdej postaci do
czasu wygaśnięcia zabezpieczonej wierzytelności banku w całości nie-
koniecznie tylko w wyniku spłaty dokonanej przez dłużnika głównego
lub poręczyciela). Zakres obowiązku zwrotu po stronie banku (benefi-
cjenta zabezpieczenia) uzależniony pozostaje od rozmiaru aktualnego
zadłużenia dłużnika.

Przy interpretacji przepisu art. 102 należy mieć przede wszystkim
na uwadze prawny sens (konstrukcję) stworzonego w nim zabezpiecze-
nia (układ uprawnień i obowiązków stron). Wtórne znaczenie ma
przyjęta w ustawie terminologia, wyrażająca raczej stronę techniczną
niż dogmatyczno-prawną omawianej transakcji \yerba legis: przelać
(...) na rachunek banku].

2. Skutki prawne zabezpieczenia w ujęciu art. 102. W literaturze
różnie ujmuje się skutki prawne umowy w ujęciu art. 102. Chodzi
przede wszystkim o określenie sytuacji prawnej banku (beneficjenta
zabezpieczenia) i rym samym prawnego sensu uzyskanego przez bank
zabezpieczenia (problem intensywności skutków prawnych). Ponadto
rozbieżności pojawią się także na tle samego powstania obowiązku
zwrotu sumy pieniężnej wydanej bankowi i kwestii szczegółowych.
Wydaje się dominować pogląd, zgodnie z którym omawiane zabezpie-
czenie stanowi postać (odmianę) przewłaszczenia lub przynajmniej
powoduje skutki prawne jak przewłaszczenie [tak np. J. Brol, Zastaw
rejestrowy..., s. 133; A. Janiak, Recenzja pracy -Prawo bankowe. Ko-
mentarz, „Prawo Bankowe" 1999, nr 4, s. 101]. Niektórzy autorzy sens
omawianego zabezpieczenia dostrzegają w „przeniesieniu na bank
określonej kwoty środków pieniężnych" z takim skutkiem, że środki te
stają się mieniem banku" [R. Tollik (w:) Prawo bankowe. Komentarz,
s. 356-357]. Twierdzi się też, że kwota pieniężna złożona tytułem kau-

434

Szczególne obowiązki i uprawnienia banków Art. 102

cji jest przechowywana na wyodrębnionym rachunku (rachunku kaucji)
przez cały czas trwania zabezpieczenia [tak np. E. Niezbecka (w:)
A. Jakubecki, J. Mojak, E. Niezbecka, Prawne zabezpieczenie..., s. 415].

3. Charakter prawny zabezpieczenia. Bliskość regulacji prawnej
przewłaszczenia bankowego (art. 101) nie uzasadnia automatycznie
wniosku, że w przepisie art. 102 uregulowano po prostu dalszą postać
przewłaszczenia o innym tylko przedmiocie (suma pieniężna). Ekspo-
nowanie obowiązku zwrotu uzyskanej przez bank sumy (w zakresie
spłaconej już wierzytelności objętej zabezpieczeniem) może oznaczać
to, że akcent został położony właśnie na tę fundamentalną powinność
beneficjenta zabezpieczenia wobec dłużnika (kaucjodawcy). Kwestią
oceny pozostaje to, w ramach jakiego stosunku prawnego doszło do
powierzenia bankowi (wydania, „przelania na rachunek banku") sumy
pieniężnej stanowiącej zabezpieczenie (przedmiot kaucji). Jak się wy-
daje, przepis art. 102 nie tworzy dostatecznych podstaw do konstru-
owania jakiejś oryginalnej (choć nienazwanej) umowy bankowej
o skutku przysparzającym, łączącej beneficjenta z dłużnikiem. Popraw-
niejsze dogmatycznie byłoby zatem odwołanie się do stosunków obli-
gacyjnych tworzących wspomniany skutek prawny, znanych w prawie
cywilnym, a zwłaszcza do stosunku depozytu nieprawidłowego obej-
mującego środki pieniężne (art. 845 k.c.). Treść tego stosunku określają
strony umowy o ustanowienie zabezpieczenia. Bank mógłby zatem
rozporządzać środkami pieniężnymi (przedmiotem kaucji) powierzo-
nymi mu przez kaucjodawcę, a obowiązek zwrotu przedmiotu kaucji
aktualizowałby się dopiero po dokonaniu spłaty wierzytelności objętej
zabezpieczeniem. Umowa o ustanowienie zabezpieczenia mogłaby
przewidywać odpowiednie oprocentowanie powierzonej bankowi sumy
pieniężnej. Powierzenie takie mogłoby nastąpić w postaci gotówkowej
lub bezgotówkowej (np. w wyniku posłużenia się jedną z form rozli-
czeń bezgotówkowych). Znaczenie wtórne ma już sama indywidualiza-
cja rachunkowo-księgowa przedmiotu kaucji (niektórzy autorzy kon-
struują w tym celu tzw. rachunek kaucji jako rachunek wyodrębniony,
na którym mogłaby być przechowywana wydana bankowi kaucja [tak
np. E. Niezbecka (w:) A. Jakubecki, J. Mojak, E. Niezbecka, Prawne
zabezpieczenie..., s. 415]. Jest sprawą otwartą (i dyskusyjną) to, czy
omawiany stosunek depozytu nieprawidłowego, powstały w związku

435

Art. 102 Prawo bankowe

z porozumieniem o ustanowienie zabezpieczenia z art. 102, mógłby być
(i w jaki sposób) powiązany ze stosunkiem rachunku bankowego łączą-
cego bank-beneficjenta z dłużnikiem-kaucjodawcą (art. 725 k.c.).

4. Roszczenie o zwrot kaucji. Roszczenie wpłacającego (kaucjodaw-
   cy) wobec banku (kaucjobiorcy) o zwrot kaucji (kwoty pieniężnej)
   powstaje, jak się wydaje, już w chwili powierzenia bankowi przedmiotu
   kaucji (a więc w chwili kreowania stosunku depozytu nieprawidłowe-
   go, art. 845 k.c.). Chodzi tu bowiem o powierzenie niedefmitywne,
   dokonane jedynie w celu stworzenia określonego stanu zabezpieczenia.
   Roszczenie kaucjodawcy wobec banku staje się natomiast wymagalne
   dopiero po spłaceniu zabezpieczonej wierzytelności przez dłużnika.
   Bank mógłby zawsze zwrócić przedmiot kaucji przed tym zdarzeniem
   (np. dlatego, że uzyskał inne zabezpieczenie, art. 102 ust. 2). Nietrafne
   (i zbędne) wydaje się więc nawiązywanie w tej materii do konstrukcji
   warunku zawieszającego [inaczej R. Tollik (w:) Prawo bankowe. Ko-
   mentarz, s. 357; spłata zadłużenia ,jako warunek zawieszający zobo-
   wiązanie banku"]. Wierzytelność o zwrot przedmiotu kaucji tworzy
   element majątku kaucjodawcy (dłużnika głównego, poręczyciela). Mo-
   że być zajęta na rzecz wierzycieli kaucjodawcy (art. 895 i n. k.p.c.).
   Mogłaby być też przedmiotem cesji (art. 509 § l k.c.), obciążeń rze-
   czowych (np. zastawu na prawach, art. 329 k.c.).

5. Kwalifikacja prawna zabezpieczenia. Niewątpliwie przepisy art. 102
   tworzą dość oryginalne zabezpieczenie wierzytelności banku. Otwarte
   pozostaje prawne zakwalifikowanie takiego zabezpieczenia przy odrzu-
   ceniu formuły, że chodzi tu tylko o szczególną postać przewłaszczenia
   bankowego (por. pkt 2). Można sądzić, że zabezpieczenie z art. 102-103
   należy zaliczyć jednak do zabezpieczenia o charakterze kaucyjnym,
   nawet jeżeli de lege lata pozostają dyskusyjne w doktrynie podstawowe
   kontury prawne (konstrukcja) takiego zabezpieczenia [por. np. E. Nie-
   zbecka (w:) A. Jakubecki, J. Mojak, E. Niezbecka, Prawne zabezpiecze-
   nie..., s. 410-424]. Próbę prawnego uregulowania kaucji podjęto
   w praktyce kontraktowej banków jeszcze przed pojawieniem się prze-
   pisów art. 102-103 (zob. np. Rozdział VII załącznika do zarządzenia
   nr A/3/11/90 z 12 marca 1990 r. Prezesa BKO PB pt. „Zasady prawnego
   zabezpieczenia kredytu"). De lege lata mamy zatem do czynienia
   z próbą stworzenia ustawowej regulacji omawianego zabezpieczenia.

436

Szczególne obowiązki i uprawnienia banków Art. 102

Zabezpieczenie nawiązujące do konstrukcji przyjętej w art. 102-103
można by - w sposób konwencjonalny - określić jako bankowe zabez-
pieczenie kaucyjne lub kaucję bankową. W obrocie bankowym i poza-
bankowym mogłyby pojawić się, oczywiście, także inne postacie kaucji
(art. 93 ust. l, art. 353' k.c.). Można by wtedy mówić o zabezpiecze-
niach kaucyjnych ogólnych lub kaucji ogólnej (zwykłej).

6. Treść porozumień kaucyjnych. Przepisy art. 102 nie regulują
   pełnej treści porozumień kaucyjnych zawieranych między bankiem
   i kaucjodawcą. Mogą więc w nich znaleźć się dalsze jeszcze postano-
   wienia szczegółowe. Możliwe jest np. oprocentowanie złożonej sumy
   w banku. Strony mogą przewidywać różny sposób zwrotu przedmiotu
   kaucji (np. wypłacenie osobie trzeciej, uznanie sumą kaucji rachunku
   bankowego kaucjodawcy). Kaucjodawcą mógłby zawsze spowodować
   zaliczenie kwoty kaucji (przed lub po powstaniu obowiązku jej zwrotu
   przez bank) na poczet istniejącego zadłużenia wobec banku.

7. Osoby uprawnione do ustanowienia zabezpieczenia. Omawiane
   zabezpieczenie kaucyjne może ustanowić dłużnik banku i osoba trzecia,
   w tym osoba ustanawiająca już inne zabezpieczenie (np. poręczyciel,
   zastawnik). W tym drugim przypadku pojawić mogłyby się określone
   relacje prawne między stosunkiem kaucyjnym i stosunkiem wynikają-
   cym z innego zabezpieczenia (np. w umowie poręczenia bank mógłby
   zostać upoważniony do odpowiedniego zaliczenia kaucji pieniężnej na
   poczet powstałego już zadłużenia poręczyciela; wykonujący swoje
   zobowiązanie poręczyciel nabywałby roszczenie subrogacyjne wobec
   dłużnika głównego, w tym - roszczenie o wypłatę przedmiotu kaucji,
   art. 518 § l pkt l k.c.). Niewykluczona byłaby z pewnością konstrukcja
   tzw. kaucji łącznej złożonej w banku przez kilku dłużników (np. przez
   dwóch współkredytobiorców, przez dłużnika i osobę trzecią).

8. Indywidualizacja zabezpieczonej wierzytelności. W zasadzie
   każda wierzytelność banku może być zabezpieczona kaucją (art. 101
   ust. 1). Wierzytelność ta nie musi wynikać z czynności bankowej
   w rozumieniu art. 5. Niezbędne jest jednak jej bliższe zindywidualizo-
   wanie. Niekonieczne jest określenie wysokości takiej wierzytelności
   w umowie o ustanowienie kaucji. Wierzytelność zabezpieczona będzie
   przede wszystkim wierzytelnością pieniężną (zwrot kaucji po uzyska-

437

Art. 103 Prawo bankowe

niu spłaty zadłużenia wraz z należnymi odsetkami i prowizją, art. 102
ust. 1). Kaucja może zabezpieczać też kilka (zindywidualizowanych)
wierzytelności banku.

9. Potrącenie wierzytelności o zwrot przedmiotu kaucji. Wierzy-
   telność o zwrot przedmiotu kaucji może być objęta potrąceniem usta-
   wowym na zasadach ogólnych (wierzytelność taka musiałaby stać się
   wymagalna, art. 498 § l k.c.). W umowie o ustanowieniu zabezpiecze-
   nia z art. 102 mogą znaleźć się dodatkowe postanowienia dotyczące tej
   materii. In concreto mogłoby także zaktualizować się tzw. potrącenie
   bankowe z art. 93 ust. 2 w sytuacji określonej w tym przepisie.

10. Kaucja bankowa a inne środki przyjęte przez bank podlegające
    zwrotowi. W literaturze sporne są także dalsze skutki ustanowienia
    kaucji z art. 102 (np. w zakresie utrzymywania rezerwy obowiązkowej
    przez bank-kaucjobiorcę). Chodzi mianowicie o to, czy omawiana for-
    ma kaucji należy do kategorii „innych środków przyjętych przez bank
    podlegających zwrotowi" (art. 38 ust. 2 ustawy o NBP); [pogląd ten
    podziela R. Tollik (w:) Prawo bankowe. Komentarz, s. 357, inaczej
    G. Tracz, Rezerwa obowiązkowa w świetle nowej regulacji ustawy
    o Narodowym Banku Polskim, „Prawo Bankowe" 1999, nr 4, s. 94].

Art. 103

1. Jeżeli umowa ramowa z bankiem zastrzega, że poszczególne
porozumienia mające za przedmiot terminowe operacje finansowe
będą zawierane w wykonaniu umowy ramowej oraz że rozwiązanie
umowy ramowej powoduje rozwiązanie wszystkich porozumień
zawartych w wykonaniu tej umowy, w postępowaniu upadłościo-
wym syndykowi masy upadłości nie przysługuje uprawnienie z art. 39
§ l rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 paź-
dziernika 1934 r. - Prawo upadłościowe (Dz. U. z 1991 r. Nr 118,
poz. 512, z 1994 r. Nr l, poz. l, z 1995 r. Nr 85, poz. 426, z 1996 r.
Nr 6, poz. 43, Nr 43, poz. 189, Nr 106, poz. 496 i Nr 149, poz. 703,
z 1997 r. Nr 28, poz. 153, Nr 54, poz. 349, Nr 117, poz. 751, Nr 121,
poz. 770 i Nr 140, poz. 940, z 1998 r. Nr 117, poz. 756, z 2000 r.
Nr 26, poz. 306, Nr 84, poz. 948, Nr 94, poz. 1037 i Nr 114, poz. 1193
oraz z 2001 r. Nr 3, poz. 18) do odstąpienia od umowy ramowej.

438

Szczególne obowiązki i uprawnienia banków Art. 103

2. Syndyk masy upadłości może rozwiązać umowę ramową,
   o której mowa w ust. l, ze skutkiem natychmiastowym, z zachowa-
   niem ustalonego w tej umowie sposobu rozliczeń stron na wypadek
   rozwiązania umowy.

3. Bank może rozwiązać umowę ramową z zachowaniem usta-
   lonego w tej umowie trybu jej rozwiązania i rozliczeń stron na wy-
   padek jej rozwiązania, mimo złożenia przez syndyka masy upadło-
   ści żądania wykonania poszczególnych porozumień, z tym że
   oświadczenie banku o rozwiązaniu umowy ramowej powinno na-
   stąpić niezwłocznie po ogłoszeniu przez syndyka żądania wykona-
   nia poszczególnych porozumień.

Art. 103 w brzmieniu ustalonym przez ustawę z dnia 23 sierpnia 2001 r. o zmianie
ustawy - Prawo bankowe oraz o zmianie innych ustaw (Dz. U. Nr 111, poz. 1195)
z dniem 7 stycznia 2002 r.

1. Prawne znaczenie regulacji. Przepis ten stanowi nowość w prawie
   bankowym i upadłościowym. Przewiduje on istotne ograniczenie
   uprawnienia syndyka w zakresie odstąpienia od umowy wzajemnej,
   przewidzianego w art. 39 § l pr. upadł, z 1934 r. W uzasadnieniu pro-
   jektu prawa bankowego z 2001 r. wyjaśniono to, że „art. 103 ma za
   zadanie usunięcie problemów związanych z zastosowaniem nettingu na
   wypadek niewypłacalności oraz ochronę stabilności systemu finanso-
   wego kraju w sytuacji upadłości dużej instytucji finansowej w świetle
   pogłębiających się wzajemnych zależności pomiędzy poszczególnymi
   instytucjami" (s. 12). Zamieszczenie wyjątku od zasady wyrażonej
   w art. 39 pr. upadł, w Prawie bankowym usprawiedliwia chyba tylko
   tok prac legislacyjnych nad nowym ujęciem prawa upadłościowego.
   Redakcja art. 103 i dość przypadkowe umieszczenie go w rozdz.iale
   VIII pr. bank. może wywoływać w praktyce poważne trudności inter-
   pretacyjne.

2. Wyłączenie uprawnień syndyka z art. 39 § l pr. upadł. Upraw-
   nienia syndyka przewidziane w art. 39 § l pr. upadł, (odstąpienie od
   umowy wzajemnej) służy weryfikacji zobowiązań upadłego dłużnika
   z punktu widzenia interesu ogółu wierzycieli upadłego i możliwości
   kontynuacji działalności przedsiębiorstwa upadłego dłużnika [por. np.
   S. Gurgul, Prawo upadłościowe i układowe. Komentarz, s. 224-225].

439

Art. 103

Prawo bankowe

Uprawnienie takie zostanie wyłączone wówczas, gdy w umowie ramo-
wej z bankiem zastrzeżono, że poszczególne porozumienia (banku
z upadłym) - mające za przedmiot terminowe operacje finansowe -
będą zawierane w wykonaniu poprzedzającej je umowy ramowej
(umowy głównej) oraz że rozwiązanie umowy ramowej powoduje jed-
nocześnie rozwiązanie wszystkich porozumień zawartych w wykonaniu
tej umowy. Oświadczenie syndyka o odstąpieniu od umowy złożone
bankowi byłoby wówczas prawnie nieskuteczne. Syndyk mógłby żądać
jednak wykonania wskazanych przez niego porozumień zawartych
w wykonaniu umowy ramowej (art. 103 ust. 3).

3. Umowa ramowa. W prawie polskim nie wypracowano formuły
   tzw. umowy ramowej. W każdym razie chodzi tu o umowę podstawo-
   wą (główną), poprzedzającą zawieranie indywidualnych umów mają-
   cych za przedmiot terminowe operacje finansowe w rozumieniu art. 5
   ust 2 pkt 4 (zob. uwagi do tego artykułu). Umowa ramowa nie ma
   w zasadzie cech umowy przedwstępnej (art. 389 k.c.).

4. Rozwiązanie umowy ramowej przez syndyka. Syndyk mógłby
   rozwiązać (wypowiedzieć) umowę ramową z bankiem ze skutkiem
   natychmiastowym z zachowaniem określonego przez strony sposobu
   rozliczeń na wypadek rozwiązania umowy. Nie byłby natomiast krę-
   powany przewidzianymi w tej umowie podstawami jej rozwiązania
   (wypowiedzenia). Chodzi tu o nowe uprawnienie syndyka wynikające
   ex lege. Syndyk mógłby, oczywiście*, honorować podstawy i sposób
   rozwiązywania umowy ramowej przewidziane w jej treści.

5. Tryb rozwiązania umowy ramowej. Uprawnienie do rozwiązania
   umowy ramowej służy także bankowi, ale bank musiałby honorować
   przewidziany w treści umowy ramowej tryb jej rozwiązania (np. sposób
   i podstawy rozwiązania) oraz reguły rozliczeń stron na wypadek roz-
   wiązania (reguły dotyczące wzajemnych świadczeń stron). Takiego
   uprawnienia banku nie wyklucza skutecznie złożone przez syndyka
   żądanie wykonania porozumień zawartych w wykonaniu umowy ra-
   mowej. Oświadczenie banku o rozwiązaniu umowy ramowej powinno
   jednak nastąpić niezwłocznie po zgłoszeniu przez syndyka żądania
   wykonania poszczególnych porozumień (np. choćby jednego z nich).

440

Szczególne obowiązki i uprawnienia banków Art. 104

Art. 104

1. Banki i osoby w nich zatrudnione oraz osoby, za których po-
średnictwem bank wykonuje czynności bankowe, są obowiązane
zachować tajemnicę bankową, która obejmuje wszystkie wiadomości:

1. dotyczące czynności bankowych i osób będących stroną umo-
   wy, uzyskane w czasie negocjacji oraz związane z zawarciem
   umowy z bankiem i jej realizacją, z wyjątkiem wiadomości,
   bez których ujawnienia nie jest możliwe należyte wykonanie
   zawartej przez bank umowy,

2. dotyczące osób, które, nie będąc stroną umowy, o której mo-
   wa w pkt l, dokonały czynności pozostających w związku
   z zawarciem takiej umowy, z wyjątkiem przypadków, gdy
   ustawa przewiduje ujawnienie takich czynności,

3. dotyczące udzielania Policji informacji na zasadach określo-
   nych w art. 20 ust. 4-10 ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r.
   o Policji (Dz. U. z 2000 r. Nr 101, poz. 1092 oraz z 2001 r.
   Nr 41, poz. 465, Nr 81, poz. 877 i Nr 100, poz. 1084) oraz do-
   tyczące zawiadomienia, o którym mowa w art. 20 ust. 13 tej
   ustawy.

Art. 104 ust. l pkt 3 dodany przez ustawę z dnia 27 lipca 2001 r. o zmianie ustawy
o Policji, ustawy o działalności ubezpieczeniowej, ustawy - Prawo bankowe, ustawy
o samorządzie powiatowym oraz ustawy - Przepisy wprowadzające ustawy reformujące
administrację publiczną (Dz. U. Nr 100, poz. 1084) z dniem 19 października 2001 r.

2. Banku nie obowiązuje zachowanie tajemnicy wobec strony
umowy. Osobom trzecim wiadomości te nie mogą być ujawnione,
poza przypadkami określonymi w art. 105, a także gdy osoba będą-
ca stroną umowy na piśmie upoważni bank do przekazania okre-
ślonych informacji wskazanej przez siebie osobie.

Art. 104 ust. 2 zmieniony przez ustawę z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu
wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegal-
nych lub nieujawnionych źródeł (Dz. U. Nr 116, poz. 1216) z dniem 23 czerwca 2001 r.

3. Bank i osoby w nim zatrudnione oraz osoby, za pośrednic-
twem których bank wykonuje czynności bankowe, obowiązuje za-
chowanie tajemnicy wobec strony umowy oraz osób trzecich
w przypadkach, o których mowa w ust. l pkt 3.

441

Art. 104

Prawo bankowe

Art. 104 ust. 3 dodany przez ustawę z dnia 27 lipca 2001 r. o zmianie ustawy o Policji,
ustawy o działalności ubezpieczeniowej, ustawy - Prawo bankowe, ustawy o samorządzie
powiatowym oraz ustawy - Przepisy wprowadzające ustawy reformujące administrację
publiczną (Dz. U. Nr 100, poz. 1084) z dniem 19 października 2001 r.

1. Złożoność regulacji dotyczącej tajemnicy bankowej. Problema-
tyka prawa tajemnicy bankowej obejmuje spory kompleks zagadnień
prawnych, z których tylko niektóre mogą znaleźć się w prezentowanym
komentarzu. De lege lata (w stosunku do Prawa bankowego z 1989 r.)
nastąpił znaczny wzrost regulacji prawnej tajemnicy bankowej, niekie-
dy przesadny i nader kazuistyczny. Uwagi komentatorskie mogą ogra-
niczyć się tylko do podstawowej materii zawartej w przepisach art. 104
i 105. Najogólniej biorąc, zagadnienia prawne dotyczące sekretu ban-
kowego dałyby się usystematyzować w sposób następujący:

1. charakter prawny obowiązku zachowania tajemnicy bankowej;

2. zasięg tajemnicy (czasowy, podmiotowy i przedmiotowy);

3. źródła determinujące zakres tajemnicy (w trzech płaszczyznach:
   ustawa, wola beneficjenta tajemnicy bankowej, ewentualnie
   umowa banku z beneficjentem);

4. skutki prawne naruszenia przez bank omawianego obowiązku;

5. inne zagadnienia.

Rozwój regulacji prawnej tajemnicy bankowej w prawie polskim
oraz jej regulację obecną w niektórych państwach europejskich przed-
stawia J. Gliniecka (Tajemnica bankowa w ujęciu prawnym).

Istotny wpływ na praktykę w zakresie określania zasięgu tajemnicy
bankowej (podmiotowego i przedmiotowego) może mieć stanowisko
KNB formułowane w pismach (wytycznych) kierowanych do sektora
bankowego (np. pismo z 11 lutego 2000 r. nr NB/BI/WA/16/2000
w sprawie przestrzegania tajemnicy bankowej przez banki z udziałem
kapitału zagranicznego; z 21 lipca 2000 r. - NB/BPN/I/43/00 w sprawie
respektowania przepisów o tajemnicy bankowej (krytyczna analiza tych
pism zob. np. M. Tomczak-Górlikowska, W. Babicki, Między tajemni-
cą i rozsądkiem, „Rzeczpospolita" 2002, nr 4, s. C4). Zob. też pkt. 4 i 8.

2. Charakter prawny tajemnicy bankowej. Tajemnica bankowa
należy do uniwersalnych powinności instytucji bankowych. Powstaje
ona bowiem w zasadzie na tle wszystkich stosunków prawnych
(umownych) wiążących bank z beneficjentem tajemnicy, a nie tylko

442

Szczególne obowiązki i uprawnienia banków Art. 104

w zakresie określonego stosunku obligacyjnego (np. umowy rachunku
bankowego). Źródłem obowiązku dyskrecji jest ustawa. Ustawa wy-
znacza też podstawowy zasięg tego obowiązku we wskazanej płasz-
czyźnie czasowej, przedmiotowej i podmiotowej (zob. pkt 1). Omawia-
ny obowiązek może być zmodyfikowany (w trzech płaszczyznach)
woląbeneficjenta lub też niekiedy w określonej umowie bankowej.

Tajemnica bankowa należy do tajemnic zawodowych związanych
z wykonywaniem określonych profesji. Jeżeli bank prowadzi jednocze-
śnie inne przedsiębiorstwo (np. maklerskie), tajemnica bankowa może
obejmować obowiązek zachowania dyskrecji związanej z typem pro-
wadzonej działalności zawodowej (a więc np. tajemnicę maklerską).

Obowiązek zachowania tajemnicy bankowej może należeć do es-
sentialia negotii niektórych umów bankowych (np. umów rachunku
bankowego, umowy sejfu bankowego).

3. Beneficjenci tajemnicy bankowej. Beneficjentem obowiązku za-
   chowania tajemnicy bankowej nie musi być kontrahent banku. Mogą to
   być także inne jeszcze podmioty (np. podmiot, który nie zawarł jeszcze
   umowy bankowej, osoba trzecia). W przepisie art. 104 wspomina się
   bowiem o obowiązku zachowania tajemnicy wobec strony umowy
   i osób niebędących stroną umowy. W zakresie stosunków wielopod-
   miotowych może pojawić się kilku beneficjentów (np. współposiadaczy
   rachunku bankowego, art. 52). Wobec poszczególnych beneficjentów
   obowiązek zachowania tajemnicy bankowej może kształtować się
   w różnym zakresie. Beneficjentem mogłaby być także osoba małoletnia
   (art. 59 w zakresie umów rachunku oszczędnościowego).

4. Podmioty zobowiązane do zachowania tajemnicy bankowej.

Obowiązek zachowania tajemnicy bankowej obciąża przede wszystkim
instytucję bankową (art. 2). W przepisie art. 104 ust. l wprost nałożono
omawiany obowiązek także na osoby zatrudnione w banku i osoby, za
których pośrednictwem bank wykonuje czynności bankowe. Chodzi tu
więc o niemały krąg podmiotów (np. pracownicy banku, osoby niebę-
dące pracownikami, rzeczoznawcy, samodzielni przedsiębiorcy). Adre-
satem obowiązku zachowania dyskrecji jest jednak zawsze instytucja
bankowa od chwili zaktualizowania się takiego obowiązku. Od tej
chwili odpowiedzialność za niezachowanie tajemnicy bankowej będzie
obciążała bank (np. art. 474 k.c., art. 105 ust. 5).

443

Art. 104 Prawo bankowe

Broni się także odmiennego stanowiska (np. w wystąpieniach pisem-
nych nadzoru bankowego; „Glosa" 2000, nr 2, s. 27 - pismo z 27 paź-
dziernika 1999 r.). W pismach tych stwierdzono m.in. to, że obowiązek
zachowania tajemnicy obejmuje również osoby, za których pośrednic-
twem bank wykonuje czynności bankowe (przy czym osoby te mogą
działać zawsze jako pełnomocnicy banku; niedopuszczalne byłoby
posłużenie się innymi podmiotami). Tymczasem czym innym wydaje
się kwestia podmiotu obciążonego obowiązkiem zachowania tajemnicy
bankowej (może być nim tylko bank), a określonym w ustawie możli-
wym wyborem podmiotów, przy pomocy których bank mógłby wyko-
nywać czynności bankowe i tym samym powierzać tym podmiotom
niektóre wiadomości konfidencjonalne.

5. Zakres czasowy obowiązku zachowania tajemnicy bankowej.

Nowa regulacja tajemnicy bankowej uwzględnia też czasowy aspekt tej
powinności banku (art. 104 ust. 1). Chodzi mianowicie o chwilę po-
wstania i wygaśnięcia obowiązku zachowania dyskrecji. Obowiązek ten
nie musi łączyć się z powstaniem określonego stosunku umownego
(zawarcia umowy); może powstać jeszcze wcześniej (np. w okresie
poprzedzającym zawarcie umowy, nawet gdy do zawarcia takiego
w ogóle nie doszło, art. 104 ust. l pkt. 1-2). Obowiązek zachowania
dyskrecji może pojawić się także wobec osób, które w ogóle nie zamie-
rzały zawrzeć umowy z bankiem (yerba legis: dokonały czynności
pozostających w związku z zawarciem takiej umowy, np. przedstawi-
ciele ustawowi lub pełnomocnicy kontrahenta). Powstanie tajemnicy
bankowej łączy się więc z faktem powierzenia informacji bankowi
przez różne podmioty (niekoniecznie mające status przyszłego lub ak-
tualnego kontrahenta banku). Powierzenie to nie musi być powiązane
z zawieraniem umowy.

Obowiązek zachowania tajemnicy bankowej trwa przez czas nie-
określony {ad infinitum). Nie jest on więc determinowany czasem
trwania określonego stosunku umownego. Może przechodzić na inny
bank (np. w czasie przekształcenia banku państwowego w bankową
spółkę akcyjną - art. 45; w razie przejęcia banku przez inny bank lub
nabycia przedsiębiorstwa bankowego w postępowaniu upadłościowym,
art. 147, 165). Wcześniejsze zwolnienie banku z obowiązku zachowa-
nia dyskrecji może nastąpić za zgodą beneficjenta tajemnicy (ale już

444

Szczególne obowiązki i uprawnienia banków Art. 104

nie, moim zdaniem, za zgodą spadkobierców tego ostatniego), na pod-
stawie przepisów prawa lub wynikać z innych okoliczności (np. fakty
objęte tajemnicą bankową z przyczyn nieleżących po stronie banku
stały się powszechnie znane, zob. uwagi do art. 105).

6. Zakres przedmiotowy tajemnicy bankowej. Zagadnienie przed-
miotowego zakresu tajemnicy bankowej może budzić największe kon-
trowersje. Twórcza rola judykatury polegająca na wskazaniu odpo-
wiednich kryteriów odróżnienia informacji konfidencjonalnych i nie-
konfidencjonalnych jest o tyle ograniczona, że banki z oczywistych
względów nie są zainteresowane upublicznieniem ewentualnych naru-
szeń tajemnicy bankowej. Ponadto w Polsce w latach 90. odnotowano
niewiele postępowań sądowych (zwłaszcza karnych) dotyczących naru-
szeń tajemnicy bankowej. Unikając kazuistyki, należałoby ograniczyć
się do wskazania pewnych podstawowych kryteriów pozwalających na
oznaczenie zakresu przedmiotowego tajemnicy bankowej (zakresu
faktów konfidencjonalnych).

Nie sposób posługiwać się w tej mierze jedynym (uniwersalnym)
kryterium delimitującym informacje konfidencjonalne i niekonfiden-
cjonalne. Kryteriów tych może być przynajmniej kilka (art. 104-105).
Można by więc wskazywać na kryterium ogólne i kryteria szczegóło-
we. To pierwsze znalazło wyraz w art. 104 ust. l (formuła „wszystkich
informacji"; zasada maksymalizmu). W przepisie tym pojawiają się
także istotne klauzule ograniczające [kategoria informacji niezbędnych
do wykonania umowy bankowej; verba legis: bez ujawnienia których
nie jest możliwe należyte wykonanie (...) umowy, art. 104 ust. l pkt 1;
ustawa przewiduje ujawnienie (...) informacji, art. 104 ust. l pkt 2].
Jednocześnie w art. 105 znalazła się spora grupa kryteriów szczegóło-
wych, służących do określania zakresu informacji, które mogą być
ujawnione upoważnionym ex lege podmiotom (art. 105 ust. l i 2).
Oznacza to, że każdy podmiot upoważniony ex lege do uzyskania in-
formacji objętych tajemnicą bankową ma w istocie przedmiotowo
zróżnicowany dostęp do informacji konfidencjonalnych (zależny od
pełnionej przez podmiot funkcji i jego kompetencji, zob. uwagi do
art. 105).

Maksymalistyczna formuła wszystkich wiadomości dotyczących
czynności bankowych i dotyczących osób oznacza, że chodzi tu o in-

445

Art. 104 Prawo bankowe

formacje nie tylko odnoszące się do treści umów bankowych (banko-
wych stosunków zobowiązaniowych), ale także o inne jeszcze wiado-
mości dotyczące czynności bankowych i osób (kontrahentów i pod-
miotów niebędących kontrahentami banku). Tę pierwszą grupę infor-
macji konfidencjonalnych można by określić umownie informacjami
operacyjnymi (podstawowymi), uzyskanymi przez bank w związku
z ukształtowaniem się określonego stosunku umownego (np. umowy
rachunku bankowego, sejfu bankowego, depozytu). Drugą grupę in-
formacji konfidencjonalnych można by także umownie określić jako
wiadomości okazjonalne (pozaoperacyjne), uzyskane przez bank w okre-
sie przedkontraktowym (lub nawet później) i dotyczące sytuacji mająt-
kowej lub osobistej beneficjenta tajemnicy.

Pojęcie informacji (faktów) konfidencjonalnych rozumieć należało-
by jednak bardzo szeroko. Mogą to być także znane wyłącznie bankowi
poglądy beneficjenta w sferze życia osobistego, społecznego i politycz-
nego (np. finansowe wspomaganie określonych orientacji politycznych,
akcji społecznych lub charytatywnych).

Wspomniane kryteria (kryterium ogólne z art. 104 i kryteria szcze-
gółowe, wskazane w art. 105 ust. 1) pozwalają bankowi na dokonanie
odpowiedniej oceny zgłoszonego żądania udzielenia informacji. Ryzy-
ko niewłaściwej oceny w tej mierze ponosi zawsze instytucja bankowa.
Bank nie musi szczegółowo uzasadniać odmowy udzielenia informacji
(w ogóle lub w zakresie pierwotnie wymaganym przez żądającego).
Wystarczy ogólne powołanie się na obowiązek zachowania tajemnicy
i brak odpowiedniej zgody beneficjenta (art. 104 ust. 2).

7. Tajemnica bankowa a uprawnienia banków do udzielania in-
formacji. Obowiązek zachowania tajemnicy bankowej nie oznacza
tego, iż banki obciąża bezwzględny nakaz milczenia. Taką praktykę
obserwuje się jednak w polskim sektorze bankowym. Tymczasem nale-
żałoby bronić uprawnienia banków do udzielania informacji o charakte-
rze ogólnym (np. że dany podmiot „współpracuje z bankiem od dłuż-
szego czasu", że „prawidłowo i terminowo wykonuje zobowiązania",
że Jest godnym zaufania partnerem handlowym"). Udzielania takich
informacji wymaga, moim zdaniem, szczególna misja banków w każdej
gospodarce liberalnej (misja podmiotów zaufania publicznego). Rzecz
jasna, dyskusyjny może być katalog wspomnianych informacji ogól-

446

Szczególne obowiązki i uprawnienia banków Art. 104

nych (nieobjętych obowiązkiem dyskrecji). Mógłby być on opracowany
np. przez Związek Banków Polskich.

g. Modyfikacje zakresu tajemnicy bankowej. Zakres tajemnicy
bankowej (w trzech płaszczyznach) jest wyznaczony przede wszystkim
przez obowiązujący system prawa, zwłaszcza przez przepisy art. 104-105.
Tworzą one ogólny model możliwego zakresu takiej tajemnicy (dla
każdego beneficjenta). Z woli beneficjenta zakres tajemnicy bankowej
może być zmodyfikowany. Modyfikacja taka może polegać na:

1. ograniczeniu czasu trwania obowiązku banku (modyfikacja za-
   sięgu czasowego);

2. rozszerzenie katalogu osób uprawnionych do uzyskania informa-
   cji (modyfikacja zasięgu podmiotowego);

3. zawężenie kręgu informacji konfidencjonalnych (modyfikacja
   zakresu przedmiotowego).

Beneficjent może zwolnić bank z obowiązku zachowania tajemnicy
bankowej w sposób ogólny (np. ograniczyć czas trwania obowiązku po
wygaśnięciu umowy rachunku bankowego; zwolnienie banku w ogóle
z obowiązku, a nie tylko częściowo w zakresie określonych informacji).
Zwolnienie ogólne nie musiałoby chyba zatem przyjąć postaci upoważ-
nienia z art. 104 ust. 2. To ostatnie upoważnienie odnosi się do modyfi-
kacji zakresu podmiotowego i przedmiotowego tajemnicy bankowej
(sytuacje określone w pkt. 2 i 3).

Upoważnienie z art. 104 ust. 2 stanowi oświadczenie woli benefi-
cjenta (art. 60 k.c.). Wymóg pisemności upoważnienia nie oznacza, że
chodzi tu formę ad probationem (art. 74 k.c.). Forma pisemna stanowi
dowód zwolnienia banku z obowiązku zachowania tajemnicy w ogóle,
a także dowód zakresu tego zwolnienia. Beneficjent mógłby pisemnie
potwierdzić (np. na żądanie banku) złożone wcześniej ustne upoważ-
nienie. Ponadto upoważnienie może pochodzić nie tylko od strony
umowy bankowej (tak art. 104 ust. 2), ale także od innych beneficjen-
tów (np. od osoby uprawnionej określonej w art. 57 ust. l pkt 2).

Upoważnienie powinno być kierowane zawsze do banku, a nie oso-
by trzeciej, która miałaby od banku uzyskać informację konfidencjo-
nalną.

W przepisie art. 104 ust. 2 wyeksponowano zasadę determinacji
i zasadę indywidualizacji w zakresie upoważnienia udzielonego ban-

447

Art. 104 Prawo bankowe

kowi przez beneficjenta. Upoważnienie powinno więc precyzować
z reguły zakres przekazywanych informacji (yerba legis: określone
informacje). Możliwe byłyby jednak także określenia ogólniejsze
(np. użycie formuły obejmującej upoważnienie do przekazywania adre-
satowi „wszelkich informacji zawartych w umowie bankowej", „da-
nych związanych z zawarciem i wykonywaniem umowy"). Upoważ-
nienie powinno też precyzować (indywidualizować) adresata przeka-
zywanych informacji. Sprawą otwartą pozostaje stopień takiej indywi-
dualizacji (np. czy potrzebne byłoby podanie dokładnego adresu osoby
prawnej, czy wystarczyłaby sama nazwa takiej osoby; wskazanie banku
zagranicznego jako adresata informacji oznaczałoby dostępność takich
informacji dla wszystkich jednostek organizacyjnych takiego banku,
bez wyszczególnienia ich adresów). Osobą trzecią w rozumieniu
art. 104 ust. 2 jest także bank będący akcjonariuszem banku benefi-
cjenta tajemnicy (por. np. Pismo Generalnego Inspektora Nadzoru
Bankowego z 11 lutego 2000 r. w sprawie przestrzegania tajemnicy
bankowej przez banki z udziałem kapitału zagranicznego, „Biuletyn
Prawniczy PKO BP S.A." 2000, z. 2, s. 155 i n.).

9. Klauzule upoważniające do przekazywania informacji konfi-
dencjonalnych w dokumentach bankowych i wzorcach bankowych.

Przepisy wprowadzające wymóg formy pisemnej upoważnienia nie
precyzują, w jakim dokumencie musi być ono dokonane. Możliwe jest
zatem zawarcie upoważnienia w odrębnym dokumencie oraz umiesz-
czenie upoważnienia w treści umów bankowych (tzw. klauzule upo-
ważniające w umowach rachunku bankowego, umowach kredytowych
i innych). Nie wydają się więc usprawiedliwione zastrzeżenia formuło-
wane w tym zakresie przez nadzór bankowy kierowane do niektórych
banków. Natomiast posługiwanie się przez banki klauzulami upoważ-
niającymi (zamieszczonymi w standardowych wzorcach umów banko-
wych) nie zwalnia od konieczności zachowania warunków formalnych
upoważnienia z art. 104 ust. 2.

Omawiane klauzule upoważniające nie mogłyby znaleźć się nato-
miast w bankowych wzorcach umownych (regulaminach i ogólnych
warunków umów; art. 384¹ k.c., art. 109). O udzieleniu lub nieudziele-
niu odpowiedniego upoważnienia bankowi decyduje bowiem zawsze
suwerennie sam beneficjent i to niezależnie od tego, w czyim interesie

448

Szczególne obowiązki i uprawnienia banków Art. 104

takie upoważnienie miałoby być udzielone (np. w interesie beneficjenta
banku lub grupy bankowej, której uczestnikiem pozostaje bank-
kontrahent beneficjenta).

10. Odwołanie porozumienia z art. 104 ust. 2. Upoważnienie z art. 104
    ust. 2 może być odwołane (zmienione) w każdej chwili przez benefi-
    cjenta (np. gdyby dotyczyło sukcesywnego przekazywania informacji
    konfidencjonalnych przez bank innej osobie, art. 61 k.c.). Nie ma przy
    tym znaczenia to, gdzie upoważnienie takie zostało ostatecznie za-
    mieszczone (w odrębnym oświadczeniu beneficjenta lub w klauzuli
    upoważniającej). Sposób wyrażenia upoważnienia nie może bowiem
    zmieniać jego charakteru. Zarysowująca się. już praktyka umieszczania
    upoważnienia w klauzulach upoważniających nie prowadzi zatem do
    swoistego „ukontraktowienia" upoważnienia przewidzianego w art. 104
    ust. 2. Beneficjent może decydować nie tylko o przedmiotowym i pod-
    miotowym ograniczeniu obowiązku dyskrecji (komu i jakie informacje
    mógłby przekazywać bank upoważniony), ale także o czasie trwania
    takiego ograniczenia (jak długo miałoby trwać przekazywanie informa-
    cji konfidencjonalnych); [bliżej o tym zob. np. M. Bączyk, Czy w umo-
    wie może być umieszczone upoważnienie przewidziane w art. 104 ust. 2
    prawa bankowego?, „Prawo Bankowe" 2000, nr 10, s. 89].

11. Zakres informacji udzielanych pełnomocnikowi. Udzielenie
    pełnomocnictwa przez stronę umowy bankowej (beneficjenta) tworzy
    dla pełnomocnika wystarczający tytuł (uprawnienie) do uzyskania in-
    formacji objętych tajemnicą bankową, jeżeli takie umocowanie pozo-
    staje skuteczne wobec banku (w świetle postanowień regulaminowych).
    Mocodawca (beneficjent) nie musi zatem dodatkowo jeszcze upoważ-
    niać banku na piśmie do udzielenia informacji pełnomocnikowi jako
    osobie trzeciej (art. 104 ust. 2); [odmiennie jednak, jak się wydaje, np.
    B. Smykla (w:) Prawo bankowe. Komentarz, s. 365].

W praktyce bankowej ustanowienie pełnomocnika (np. na tle umo-
wy rachunku bankowego) następuje z reguły w formie pisemnej. Innym
zagadnieniem pozostaje sprawa określenia zakresu informacji, których
bank może legalnie udzielić pełnomocnikowi strony. Pełnomocnik
może otrzymać od banku takie informacje, które funkcjonalnie byłyby
związane z zakresem uzyskanego umocowania. Zakres upoważnienia
pełnomocnika należy rozstrzygać in concreto (np. inny jest zakres in-

449

Art. 104 Prawo bankowe

formacji dla pełnomocnika stałego, inny dla umocowanego ad hoc;
pełnomocnik substytucyjny nie może mieć szerszego dostępu do infor-
macji niż pełnomocnik podstawowy, art. 106 k.c.).

Gdyby przyszły partner banku w czasie pertraktacji z bankiem
ustanowił pełnomocnika, pełnomocnik strony pertraktującej z bankiem
uzyskiwałby w zasadzie dostęp do takich informacji, które byłyby
funkcjonalnie związane z zakresem udzielonego umocowania i umoż-
liwiałyby w ogóle wykonanie upoważnienia mocodawcy. Decydujące
znaczenie miałaby tu wola mocodawcy (beneficjenta), ujawniona ban-
kowi w okresie trwających pertraktacji (art. 104 ust. 2).

Gdyby pełnomocnikiem beneficjenta okazała się instytucja banko-
wa (np. w związku z ustanowieniem tzw. pełnomocnictwa w celu za-
bezpieczenia), bank-pełnomocnik (uzyskujący takie zabezpieczenie)
dysponowałby dwoma tytułami prawnymi pozwalającymi mu na bez-
pośredni dostęp do informacji konfidencjonalnych: jako pełnomocnik
(np. kredytobiorcy) oraz na podstawie art. 105 ust. l pkt 1. Oba tytuły
dostępu do informacji zakładają różne kryteria delimitujące zakres ta-
kich informacji. W przypadku pierwszym podstawowe znaczenie mia-
łoby z pewnością odpowiednie porozumienie między pełnomocnikiem
i mocodawcą dotyczące czasu i sposobu skorzystania przez bank-
pełnomocnika z udzielonego mu zabezpieczenia (chodzi o możliwość
podjęcia z rachunku bankowego kredytobiorcy odpowiedniej sumy
pieniężnej i zaliczenie jej na poczet zadłużenia kredytowego); [bliżej
o możliwości uzyskania informacji konfidencjonalnych przez pełno-
mocników (też procesowych) zob. np. M. Bączyk, Zagadnienie dostępu
pełnomocnika do informacji objętych tajemnicą bankową, „Prawo Ban-
kowe" 1999, nr 2, s. 85-89].

12. Dostęp do informacji konfidencjonalnych przedstawiciela usta-
wowego. Przedstawiciel ustawowy beneficjenta ma zawsze dostęp do
informacji objętych tajemnicą bankową w zakresie umocowania wyni-
kającego z ustawy lub z mocy orzeczenia sądowego (por. np. art. 59).
Przedstawiciel może udzielać upoważnienia przewidzianego w art. 104
ust. 2 [tak też słusznie np. B. Smykla (w:) Prawo bankowe. Komentarz,
s. 365].

450

Szczególne obowiązki i uprawnienia banków Art. 105

Art. 105

1. Bank ma obowiązek udzielenia informacji stanowiących ta-
jemnicę bankową wyłącznie:

1) innym bankom oraz - na zasadzie wzajemności - innym in-
stytucjom ustawowo upoważnionym do udzielania kredytów
o wierzytelnościach oraz o obrotach i stanach rachunków
bankowych w zakresie, w jakim informacje te są niezbędne
w związku z udzielaniem kredytów, pożyczek pieniężnych,
gwarancji bankowych i poręczeń oraz czynnościami obrotu
dewizowego, a także w związku z konsolidacją sprawozdań
finansowych,

Art. 105 ust. l pkt l zmieniony przez ustawę z dmą 23 sierpnia 2001 r o zmianie usta-
wy - Prawo bankowe oraz o zmianie innych ustaw (Dz U. Nr 111, poz 1195) z dniem
7 stycznia 2002 r

2) na żądanie:

a) Komisji Nadzoru Bankowego w zakresie nadzoru spra-
wowanego na podstawie niniejszej ustawy i ustawy z dnia
29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim (Dz. U.
Nr 140, poz. 938, z 1998 r. Nr 160, poz. 1063, z 2000 r.
Nr 53, poz. 648, Nr 62, poz. 718 i Nr 119, poz. 1252 oraz
z 2001 r. Nr 8, poz. 64 i Nr 110, poz. 1189), inspektorów
nadzoru bankowego w zakresie, o którym mowa w art. 139
ust. l pkt 2, oraz osób upoważnionych uchwałą Komisji
Nadzoru Bankowego w zakresie określonym w tym upo-
ważnieniu,

Art. 105 ust. l pkt 2 lit. a zmieniona przez ustawę z dnia 23 sierpnia 2001 r. o zmianie
ustawy - Prawo bankowe oraz o zmianie innych ustaw (Dz U. Nr 111, poz 1195)
z dniem 7 stycznia 2002 r.

b) sądu lub prokuratora w związku z toczącym się przeciwko
posiadaczowi rachunku będącemu osobą fizyczną postę-
powaniem karnym lub karnym skarbowym albo w związ-
ku z wykonaniem wniosku o udzielenie pomocy prawnej,
pochodzącego od państwa obcego, które na mocy ratyfi-
kowanej umowy międzynarodowej wiążącej Rzeczpospoli-
tą Polską ma prawo występować o udzielenie informacji
objętych tajemnicą bankową,

451

Art. 105 Prawo bankowe

Art. 105 ust. l pkt 2 lit. b zmieniona przez ustawę z dnia 9 września 2000 r. o zmianie
ustawy - Kodeks karny, ustawy - Kodeks postępowania karnego, ustawy o zwalczaniu
nieuczciwej konkurencji, ustawy o zamówieniach publicznych oraz ustawy - Prawo
bankowe (Dz. U. Nr 93, poz. 1027) z dniem 4 lutego 2001 r.

3. sądu lub prokuratora w związku z toczącym się postępo-
   waniem karnym lub karnym skarbowym o przestępstwo
   popełnione w związku z działaniem osoby prawnej lub
   jednostki nie mającej osobowości prawnej - w zakresie
   rachunków bankowych i czynności bankowych realizowa-
   nych przez tę osobę prawną bądź jednostkę,

4. sądu w związku z prowadzonym postępowaniem spadko-
   wym lub o podział majątku między małżonkami albo
   prowadzoną przeciwko osobie fizycznej będącej stroną
   umowy sprawą o alimenty lub o rentę o charakterze ali-
   mentacyjnym,

5. dyrektora izby celnej w związku z toczącą się:

• sprawą karną lub karną skarbową przeciwko osobie fi-
  zycznej będącej stroną umowy zawartej z bankiem,

• sprawą karną lub karną skarbową o przestępstwo po-
  pełnione w zakresie działalności osoby prawnej lub jed-
  nostki organizacyjnej nie mającej osobowości prawnej,
  która jest posiadaczem rachunku,

Art. 105 ust. l pkt 2 lit. e zmieniona przez ustawę z dnia 20 marca 2002 r. o przekształ-
ceniach w administracji celnej oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 41 poz. 365)
z dniem l maja 2002 r.

6. Prezesa Najwyższej Izby Kontroli w zakresie niezbędnym
   do przeprowadzenia postępowania kontrolnego określonego
   w ustawie z dnia 23 grudnia 1994 r. o Najwyższej Izbie Kon-
   troli (Dz. U. z 1995 r. Nr 13, poz. 59, z 1996 r. Nr 64, poz. 315,
   Nr 89, poz. 402 oraz z 1997 r. Nr 28, poz. 153, Nr 79,
   poz. 484, Nr 96, poz. 589, Nr 121, poz. 770 i Nr 133, poz. 883),

7. Przewodniczącego Komisji Papierów Wartościowych i Giełd
   w zakresie nadzoru na podstawie ustawy, o której mowa
   w art. 4 pkt 8,

Art. 105 ust. l pkt 2 lit. g zmieniona przez ustawę z dnia 23 sierpnia 2001 r. o zmianie
ustawy - Prawo bankowe oraz o zmianie innych ustaw (Dz. U. Nr 111, poz. 1195)
z dniem 7 stycznia 2002 r.

452

Szczególne obowiązki i uprawnienia banków Art. 105

h) Prezesa Zarządu Bankowego Funduszu Gwarancyjnego
w zakresie określonym ustawą z dnia 14 grudnia 1994 r.

0 Bankowym Funduszu Gwarancyjnym (Dz. U. z 2000 r.
Nr 9, poz. 131, Nr 86, poz. 958, Nr 119, poz. 1252 i Nr 122,
poz. 1316),

Art. 105 ust. l pkt 2 lit. h w brzmieniu ustalonym przez ustawę z dnia 15 grudnia 2000 r.
o zmianie ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym oraz ustawy - Prawo banko-
we (Dz. U. Nr 122, poz. 1316) z dniem l stycznia 2001 r.

i) biegłego rewidenta upoważnionego do badania sprawozdań
finansowych banku na podstawie zawartej z bankiem umowy,

j) Komisji Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych
w zakresie nadzoru nad wykonywaniem przez bank funk-
cji depozytariusza na podstawie ustawy z dnia 28 sierpnia
1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emery-
talnych (Dz. U. Nr 139, poz. 934),

Art. 105 ust. l pkt 2 lit. j zmieniona przez ustawę z dnia l marca 2002 r. o zmianach
w organizacji i funkcjonowaniu centralnych organów administracji rządowej i jedno-
stek im podporządkowanych oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 25, poz. 253)
z dniem l kwietnia 2002 r.

k) służb ochrony państwa i ich upoważnionych pisemnie
funkcjonariuszy lub żołnierzy w zakresie niezbędnym do
przeprowadzenia postępowania sprawdzającego na pod-
stawie przepisów o ochronie informacji niejawnych,

W art. 105 ust. l pkt 2 lit. k dodana ustawą z dnia 22 stycznia 1999 r. o ochronie infor-
macji niejawnych (Dz. U. Nr 11, poz. 95) z dniem 11 marca 1999 r.

1) Policji, jeżeli jest to konieczne dla skutecznego zapobieże-
nia przestępstw, ich wykrycia albo ustalenia sprawców

1 uzyskania dowodów, na zasadach i w trybie określonych
w art. 20 ustawy wymienionej w art. 104 ust. l pkt 3,

Art. 105 ust. l pkt 2 lit. l dodana przez ustawę z dnia 27 lipca 2001 r. o zmianie ustawy
o Policji, ustawy o działalności ubezpieczeniowej, ustawy - Prawo bankowe, ustawy
o samorządzie powiatowym oraz ustawy - Przepisy wprowadzające ustawy reformują-
ce administrację publiczną (Dz. U. Nr 100, poz. 1084) z dniem 19 października 2001 r.

ł) komornika sądowego w związku z toczącym się postępo-
waniem egzekucyjnym,

453

Art. 105 Prawo bankowe

Art. 105 ust. l pkt 2 lit. ł dodana przez ustawę z dnia 18 września 2001 r. o zmianie
ustawy o komornikach sądowych i egzekucji oraz o zmianie niektórych innych ustaw
(Dz. U. Nr 130, poz. 1452) z dniem l stycznia 2002 r.

3) Narodowemu Bankowi Polskiemu i innym bankom w zakre-
sie czynności kontroli dewizowej wykonywanej na podstawie
przepisów Prawa dewizowego.

Art. 105 ust. l pkt 3 dodany przez ustawę z dnia 18 grudnia 1998 r. - Prawo dewizowe
(Dz. U. Nr 160, poz. 1063) z dniem 12 stycznia 1999 r.

2. Zakres oraz zasady udzielania informacji przez banki orga-
nom podatkowym, Generalnemu Inspektorowi Informacji Finan-
sowej lub organom kontroli skarbowej regulują odrębne ustawy.

Art. 105 ust. 2 w brzmieniu ustalonym przez ustawę z dnia 16 listopada 2000 r.

0 przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych po-
chodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł (Dz. U. Nr 116, poz. 1216)
z dniem 23 czerwca 2001 r.

3. Banki, inne instytucje ustawowo upoważnione do udzielania
kredytów, organy państwowe i osoby, którym ujawniono wiadomo-
ści stanowiące tajemnicę bankową, są obowiązane wykorzystać te
wiadomości wyłącznie w granicach upoważnienia określonego
w ust. 1.

Art. 105 ust. 3 zmieniony przez ustawę z dnia 23 sierpnia 2001 r. o zmianie ustawy -
Prawo bankowe oraz o zmianie innych ustaw (Dz. U. Nr 111, poz. 1195) z dniem

1 stycznia 2002 r.

4. Banki mogą, wspólnie z bankowymi izbami gospodarczymi,
utworzyć instytucje do zbierania i udostępniania bankom oraz in-
nym instytucjom ustawowo upoważnionym do udzielania kredytów
informacji o wierzytelnościach oraz o obrotach i stanach rachun-
ków bankowych w zakresie, w jakim informacje te są potrzebne
w związku z udzielaniem kredytów, pożyczek pieniężnych, gwaran-
cji bankowych i poręczeń.

Art. 105 ust. 4 zmieniony przez ustawę z dnia 23 sierpnia 2001 r. o zmianie ustawy - Prawo
bankowe oraz o zmianie innych ustaw (Dz. U. Nr 111, poz. 1195) z dniem 7 stycznia 2002 r.

5. Bank ponosi odpowiedzialność za szkody wynikające z ujaw-
nienia tajemnicy bankowej i wykorzystania jej niezgodnie z prze-
znaczeniem.

454

Szczególne obowiązki i uprawnienia banków Art. 105

6. Bank nie ponosi odpowiedzialności za szkodę wynikającą
z ujawnienia tajemnicy bankowej przez osoby i instytucje upoważ-
nione przez ustawę do żądania od banków udzielania informacji
stanowiących tajemnicę bankową.

1. Uwagi ogólne. Przepisy art. 105 regulują obszerny kompleks za-
gadnień łączących się z tajemnicą bankową (ust. 1-6). W prezentowa-
nym komentarzu trzeba ograniczyć się do zagadnień podstawowych
i zrezygnować z wątku kazuistycznego (np. dotyczącego regulacji do-
stępu do informacji objętych tajemnicą przez poszczególne legitymo-
wane podmioty). Należałoby wyeksponować następujące zagadnienia:

1. krąg podmiotów uprawnionych ex lege do uzyskania tajemnicy
   bankowej;

2. sposób dostępu do takich informacji (bezpośredni i pośredni, via
   inny podmiot, z reguły sąd);

3. nierówność dostępu do tajemnicy bankowej (dla różnych upraw-
   nionych podmiotów przewidziano różny zakres przedmiotowy
   informacji na podstawie różnych kryteriów);

4. sposób udostępnienia informacji (poufność);

5. odpowiedzialność odszkodowawcza banku;

6. sposób wykorzystania informacji przez uprawnione podmioty;

7. tworzenie i działalność tzw. biur informacji kredytowej;

8. inne zagadnienia.

2. Podmioty uprawnione ex lege do uzyskania wiadomości obję-
tych tajemnicą bankową. Przepisy art. 105 stanowią odstępstwo od
zasady, że informacje konfidencjonalne nie są udzielane osobom trze-
cim (art. 104 ust. 2). Do chwili obecnej pojawiają się zasadnicze kon-
trowersje w sprawie poszerzenia kręgu podmiotów mających bezpo-
średni dostęp do wiadomości konfidencjonalnych. Dyskusja taka poja-
wiła się m.in. na tle przepisów art. 82-86 ustawy z 29 sierpnia 1997 r.
Ordynacja podatkowa (Dz.U. Nr 137, poz. 926 ze zm.); [bliżej o tym
zob. np. J. Gliniecka, Tajemnica bankowa w ujęciu prawnym, s. 53-64;
tamże analiza rozwoju regulacji prawnej dotyczących dostępu organów
podatkowych do informacji konfidencjonalnych oraz krytyka rozwią-
zań zawartych w ordynacji]. Wątpliwości co do rozszerzenia kręgu
podmiotów uprawnionych do uzyskiwania informacji konfidencjonal-
nych w sposób pośredni zgłaszano w toku prac legislacyjnych nad

455

Art. 105 Prawo bankowe

ustawą o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego war-
tości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych
źródeł [zob. np. I. Lewandowska, Tama dla brudnych pieniędzy,
„Rzeczpospolita" 2000, nr 240, s. C3].

Krąg podmiotów uzyskujących bezpośredni dostęp do faktów ob-
jętych tajemnicą bankową jest obecnie bardzo szeroki. Są to banki
i inne podmioty o bardzo zróżnicowanym charakterze i funkcjach pu-
blicznych (art. 105 ust. 1-2). W Prawie bankowym z 1997 r. nie stwo-
rzono zamkniętego katalogu podmiotów uprawnionych do bezpośred-
niego dostępu do informacji konfidencjonalnych, mimo kategorycznych
sformułowań ustawowych zawartych w art. 104 ust. 2 i art. 105 ust. 1.
Prawny tytuł dostępu do takich informacji innych jeszcze podmiotów
wynika także z innych przepisów. Dotyczy to np. syndyka masy upa-
dłości banku (art. 27 ustawy z 14 grudnia 1994 r. o Bankowym Fundu-
szu Gwarancyjnym, t. jedn. Dz. U. z 2000 r. Nr 9, poz. 131 ze zm.),
kuratora bankowego [art. 144 ust. 2; M. Bączyk, Instytucja kuratora
bankowego w polskim sektorze bankowym (w:) Studia z prawa cywilne-
go i gospodarczego, s. 23].

De lege lata dostęp bezpośredni do informacji objętych tajemnicą
bankową uzyskał też komornik (art. 105 ust. l pkt 2 lit. ł) „w związku
z toczącą się egzekucją sądową". Wcześniej taki dostęp bezpośredni
był sporny. W uchwale Sądu Najwyższego z 12 stycznia 1988 r.
(III CZP 59/87, PiP 1989, z. 3, s. 141; z glosą aprobującą M. Bączyka)
wyrażono pogląd, iż komornik sądowy mógłby uzyskać informacje
konfidencjonalne jedynie za pośrednictwem sądu. Podobnie też
J. Majewski, Uprawnienie do żądania od banku informacji objętych
tajemnicą bankową, „Prawo Bankowe" 1999, nr 6, s. 88; odmiennie
J. Krzyżewski, Tajemnica bankowa, „Prawo Bankowe" 1994, nr l,
s. 105 (z powołaniem się m.in. na przepis art. 761 § l k.p.c.).

Co do innych jeszcze podmiotów uprawnionych do uzyskania in-
formacji konfidencjonalnych na podstawie odrębnych regulacji praw-
nych - zob. np. B. Smykla (w.) Prawo bankowe. Komentarz, s. 367,
369-370 (Generalny Inspektor Celny); zob. też J. Majewski, Uprawnie-
nie do żądania..., s. 81].

Bezpośredni dostęp uprawnionych podmiotów do faktów objętych
tajemnicą bankową uzasadnia się z reguły potrzebą zapewnienia wła-
ściwego wykonywania przez nie ich działalności zawodowej lub pu-

456

Szczególne obowiązki i uprawnienia banków Art. 105

blicznej. Problem udostępniania informacji konfidencjonalnych podmio-
tom uprawnionym ex lege jest szeroko omawiany w literaturze [zob. np.
B. Smykla (w:) Prawo bankowe. Komentarz, s. 367-375; J. Majewski,
Uprawnienie do żądania..., s. 79-87 (i podana tam literatura); R. Ko-
smalski, Dostęp do tajemnicy bankowej organów podatkowych oraz
kontroli skarbowej, „Prawo Bankowe" 1999, nr 3, s. 67-80; E. Fojcik-
Mastalska, Biegli rewidenci a tajemnica bankowa, „Prawo Bankowe"
2000, nr 9, s. 67-72].

3. Obowiązek udzielania informacji przez bank. Na banku ciąży
   ustawowy obowiązek udzielania informacji konfidencjonalnych upo-
   ważnionym podmiotom (określonym w art. 105 ust. 1) i innym. Zwra-
   cający się o informację podmiot powinien wskazać tytuł prawny żąda-
   nia stosownych informacji. Tytuł taki określa zarazem możliwy zasięg
   informacji. Omawiany obowiązek dotyczy banku określonego w art. 104,
   a nie banku wskazanego w art. 105 ust. l pkt l.

4. Zakres przedmiotowy dostępu do informacji. Charakterystyczne
   jest znaczne zróżnicowanie przedmiotowego zakresu dostępu do infor-
   macji konfidencjonalnych dla uprawnionych podmiotów. Ustawa po-
   sługuje się w tym względzie bardzo różnymi, zazwyczaj ogólnie ujęty-
   mi kryteriami, mającymi służyć określeniu informacji dopuszczalnych
   i niedopuszczalnych (art. 105 ust. l pkt l i 2). Chodzi tu o tzw. kryteria
   szczegółowe (por. uwagi do art. 104 w pkt 6). W prezentowanym ko-
   mentarzu nie sposób zanalizować wszystkie kryteria szczególnych.
   W każdym razie konieczne będzie respektowanie reguły niezbędności
   przekazywanej informacji z racji wykonywania przez uprawnione
   podmioty określonej działalności zawodowej (np. inne banki, art. 105
   ust. l pkt 1), publicznej (np. prokurator, sąd karny lub cywilny, dyrek-
   tor izby celnej, Prezes Najwyższej Izby Kontroli) lub innej (np. biegli
   rewidenci upoważnieni do badania sprawozdań finansowych banku na
   podstawie umowy zawartej z bankiem (art. 105 ust. l pkt 2 lit. i). Kry-
   terium określające dostęp do informacji bankowych powinno być inter-
   pretowane zawsze ściśle w powiązaniu z bezwzględnym zakazem
   udzielania informacji osobom trzecim, sformułowanym w art. 104 ust. 2.

5. Sposób przekazywania informacji poufnych. Informacje konfi-
   dencjonalne bank przekazuje podmiotom uprawnionym zawsze pouf-

457

Art. 105 Prawo bankowe

nie. Ustawa nie reguluje sposobu przekazywania takich informacji, ale
tryb poufny (konfidencjonalny) wynika już z samej istoty analizowane-
go obowiązku. Sposób przekazywania informacji może być poważnym
źródłem niebezpieczeństwa wydostania się wiadomości konfidencjo-
nalnych poza krąg osób uprawnionych. Sposób przekazywania infor-
macji mógłby być też regulowany odpowiednimi porozumieniami ban-
ków i uprawnionych podmiotów (ustalenie zasad przekazywania i reguł
bezpieczeństwa). Niekiedy ustawa nakazuje zawieranie takich porozu-
mień (np. między Bankowym Funduszem Gwarancyjnym a Prezesem
NBP, Ministrem Finansów i NIK; art. 38 ust. 5 ustawy o Bankowym
Funduszu Gwarancyjnym).

6. Odpowiedzialność odszkodowawcza banku za ujawnienie tajem-
nicy bankowej. Odpowiedzialność odszkodowawcza banku występuje
wtedy, gdy zaistnieją wszystkie jej przesłanki (naruszenie obowiązku
zachowania tajemnicy, szkoda, związek przyczynowy, art. 105 ust. 5).
Wspomniany przepis nie tworzy, oczywiście, samodzielnej podstawy
odpowiedzialności banku. W grę może wchodzić odpowiedzialność kon-
traktowa (art. 471 i 474 k.c.) lub deliktowa tej instytucji (art. 415, 429-430
k.c.); [bliższa analiza odpowiedzialności odszkodowawczej banku M. Bą-
czyk, Odpowiedzialność umowna banku w prawie polskim, s. 212 i n.].

Pojawia się wątpliwość, czy w przepisie art. 105 ust. 5 chodzi o dwie
postaci naruszenia obowiązku zachowania tajemnicy („ujawnienie tajem-
nicy" i „wykorzystanie jej niezgodnie z przeznaczeniem"), czy wyeks-
ponowano expressis verbis jedynie to, że szkoda beneficjenta musiałaby
być wynikiem ujawnienia informacji konfidencjonalnych i jednocze-
śnie wykorzystania ich niezgodnie z przeznaczeniem przez osobę nie-
uprawnioną. Przy tej drugiej interpretacji odpowiedzialność odszkodo-
wawcza banku aktualizowałaby się dopiero w razie niezgodnego z prze-
znaczeniem wykorzystania informacji przez osobę nieuprawnioną (np.
powołanie się ubezpieczyciela wobec beneficjenta tajemnicy na taką
wiadomość w ramach łączącej ubezpieczyciela z beneficjentem umowy
ubezpieczenia). Właściwsza wydaje się interpretacja pierwsza (koncep-
cja dwóch postaci naruszenia przez bank tajemnicy bankowej). Nakaz
wykorzystania tajemnicy zgodnie z przeznaczeniem wydaje się ozna-
czać nawiązanie do formuły informacji niezbędnych lub potrzebnych
bankowi w celach określonych w art. 105 ust. l pkt l i art. 105 ust. 4.

458

Szczególne obowiązki i uprawnienia banków Art. 105

Wykazanie zaistnienia przesłanek odpowiedzialności odszkodowaw-
czej banku obciąża poszkodowanego beneficjenta (art. 6 k.c.). Pomocne
mogą tu się okazać domniemania faktyczne (np. wykazanie naruszenia
przez bank innych obowiązków kontraktowych, posiadania przez osobę
nieuprawnioną informacji konfidencjonalnych). Naruszenie tajemnicy
bankowej może pojawić się częściej w sposób pośredni jako uboczny
efekt niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez
bank (np. w razie dokonania wypłaty do rąk osoby nieuprawnionej).
Jako ewidentny przykład uszczerbku majątkowego beneficjenta pozo-
stającego w normalnym związku przyczynowym z faktem naruszenia
tajemnicy bankowej (art. 361 § 2 k.c.) byłoby np. uznanie beneficjenta
tajemnicy za niegodnego (np. gdy bank ujawnia pozostałym współ-
spadkobiercom zmarłego informacje konfidencjonalne mogące stano-
wić podstawę wykazania niegodności - art. 928 k.c.).

Przesłanką odpowiedzialności banku pozostaje zawsze wina. Bez-
podstawne byłyby doktrynalne próby poszerzenia takiej odpowiedzial-
ności i przyjmowanie (np. in concretó) zasady ryzyka. W każdym razie
takie poszerzenie nie mogłoby być motywowane szczególnym charak-
terem obowiązku zachowania dyskrecji (jego cechą uniwersalności,
zob. uwagi do art. 104). Natomiast wszystkie kryteria należytej staran-
ności banku należy odnieść również do obowiązku zachowania tajem-
nicy bankowej (art. 355 § 2 k.c.). Do banku należy stworzenie odpo-
wiednich, techniczno-organizacyjnych warunków wywiązania się z tej
powinności w czasie nawiązywania stosunku obligacyjnego (art. 104
ust. 1), w okresie wykonywania zobowiązania wynikającego z tego
stosunku, a także po jego wygaśnięciu. Niedopuszczalne byłyby, jak się
wydaje, klauzule umowne ograniczające odpowiedzialność odszkodo-
wawczą banku w razie naruszenia tajemnicy bankowej jedynie do nie-
których (intensywniejszych) postaci winy (np. rażącego niedbalstwa).

Odpowiedzialność odszkodowawcza banku ma w zasadzie charak-
ter odpowiedzialności ex contractu (art. 471, 474 k.c.). Otwarta pozo-
staje kwestia reżimu (i podstaw) odpowiedzialności odszkodowawczej
banku wobec beneficjenta niebędącego (w ogóle, jeszcze lub już) kon-
trahentem instytucji bankowej (por. art. 104 ust. 1). Przy założeniu, że
obowiązek zachowania tajemnicy ma charakter powinności uniwersal-
nej banku i wynika ex lege (zob. uwagi do art. 104), należałoby zapew-
ne przyjąć odpowiedzialność kontraktową banku (np. bezpodstawne

459

Art. 105

Prawo bankowe

ujawnienie przez bank informacji w okresie negocjacji i tym samym
spowodowanie ich przerwania, art. 471 k.c.). Można by też próbować
odwołać się do konstrukcji odpowiedzialności culpae in contrahendo.
Kontraktową odpowiedzialność banku można by przyjmować także
w razie naruszenia obowiązku zachowania tajemnicy po zakończeniu
bankowego stosunku obligacyjnego [por. np. M. Bączyk, Odpowie-
dzialność umowna..., s. 222-233].

Odpowiedzialność banku lub Skarbu Państwa za szkodę spowodo-
waną wykonaniem obowiązków ustawowych określonych w art. 106
ust. l reguluje przepis art. 108 (zob. uwagi do tego przepisu).

7. Odpowiedzialność odszkodowawcza podmiotów uprawnionych
   za ujawnienie tajemnicy bankowej. Bank nie ponosi odpowiedzialno-
   ści za szkodę wynikającą z ujawnienia tajemnicy bankowej przez pod-
   mioty upoważnione do uzyskania informacji konfidencjonalnych od
   banku (art. 105 ust. 6). Odpowiedzialność tych podmiotów wobec be-
   neficjentów kształtuje się według zasad ogólnych (np. w razie niedo-
   puszczalnego ujawnienia informacji konfidencjonalnych przez proku-
   ratora lub sąd odpowiedzialność będzie ponosił Skarb Państwa zgodnie
   z art. 417 k.c., art. 105 ust. l pkt 2 lit. b, c i d). Nie jest wykluczona
   solidarna odpowiedzialność banku i wspomnianych podmiotów (np.
   w razie powierzenia im przez bank informacji w zakresie przekraczają-
   cym kryteria ustawowe i wykorzystanie tych informacji przez dany
   podmiot poza granicami upoważnienia, art. 105 ust. 3).

8. Skutki prawne naruszenia tajemnicy bankowej. Powstanie od-
   powiedzialności odszkodowawczej nie wyczerpuje wszystkich skutków
   prawnych naruszenia tajemnicy bankowej przez instytucję bankową.
   Mogą też pojawić się roszczenia o naruszenie dóbr osobistych (art. 24
   i art. 448 k.c.). Mogą też zaktualizować się niektóre prawa kształtujące
   beneficjenta (np. uprawnienie do wypowiedzenia niektórych umów
   bankowych, odstąpienie od takich umów) i to także w razie naruszenia
   tajemnicy wobec jednego kontrahenta wielopodmiotowej umowy banko-
   wej (np. umowy wspólnego rachunku oszczędnościowego).

9. Wykorzystania informacji poufnych. Na gruncie istniejącej re-
   gulacji obowiązuje reguła wykorzystania uzyskanej od banku informa-
   cji wyłącznie w granicach upoważnienia (art. 105 ust. 3). Oznacza to

460

Szczególne obowiązki i uprawnienia banków Art. 105

m.in., że istnieje prawny zakaz udostępnienia uzyskanej od banku in-
formacji innym podmiotom (nawet wymienionym w art. 105 ust. 1).
Niedopuszczalne jest zatem przekazywanie (uzyskanych z banku in-
formacji) między podmiotami wskazanymi w rym przepisie, nawet
w granicach ustawowego upoważnienia do otrzymania określonych
informacji (omijanie „pośrednictwa informacyjnego" banku i zjawisko
tzw. transmisji informacyjnej, np. w celu „zaoszczędzenia" kosztów
i „przyspieszenia" trybu informacyjnego).

Niekiedy może być jednak inaczej (por. np. art. 38 ust. 4 ustawy
oBFG; możliwość żądania przez BFG od Najwyższej Izby Kontroli
„informacji dotyczących podmiotów objętych systemem gwarantowa-
nia mający wpływ na realizację zadań Funduszu").

10. Instytucje informacji kredytowej. Banki zostały upoważnione do
tworzenia instytucji do zbierania i udostępniania bankom informacji
o wierzytelnościach oraz o obrotach i stanach na rachunkach banko-
wych (tzw. biura informacji kredytowej, art. 105 ust. 4). Funkcjonowa-
nie takiej instytucji będzie wygodniejsze dla banków niż uzyskiwanie
informacji bezpośrednio od konkretnego banku (art. 105 ust. l pkt 1).

Nie przesądzono statusu organizacyjno-prawnego i formuły praw-
nej omawianej instytucji w polskim sektorze bankowym. Proces two-
rzenia takiej instytucji rozpoczęto w 1997 r. (obecnie ma status spółki
akcyjnej; jej akcjonariuszami są Związek Banków Polskich i kilkadzie-
siąt banków). Wybrano zatem model odrębnego prawnie podmiotu
działającego na podstawie przepisu kodeksu spółek handlowych. Od-
powiednia instytucja informacyjna (np. agencja informacyjna) mogłaby
też, jak się wydaje, działać w strukturze organizacyjnej banku lub gru-
py bankowej, przy założeniu, że omawianą działalność informacyjną
(a więc w istocie pozabankową) mogłaby prowadzić instytucja banko-
wa (art. 6). Bliżej o idei i założeniach działania omawianych instytucji
zajmujących się odpowiednią oceną wiarygodności kredytowej poten-
cjalnych kontrahentów banków (tzw. scoringiem) zob. np. K. Księżo-
polski, Biuro Informacji Kredytowej, „Gazeta Prawna" 1997, nr 57,
s. 53; K. Księżopolski, Biuro Informacji, „Gazeta Prawna" 1997,
nr 65/66, s. 30.

Podstawowymi celami wspomnianych biur jest opracowywanie
informacji kredytowych dla potrzeb banków, zmniejszanie ryzyka

461

Art. 105 Prawo bankowe

związanego z udzieleniem kredytu, uproszczenie i przyspieszenie pro-
cedur udzielania kredytu, zmniejszenie kosztów obsługi kontrahenta
bankowego, poprawa konkurencyjności banków polskich, zwiększenie
bezpieczeństwa obrotu kredytowego.

Biuro Informacji Kredytowej SA (BIK SA) ma zastąpić istniejący
od 1992 r. bankowy rejestr klientów banków niewywiązujących się ze
swoich zobowiązań (tzw. system danych negatywnych). Kontrahenci
banków będą mogli sprawdzać i weryfikować informacje gromadzone

0 nich w BIK SA (art. 32 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. o ochronie da-
nych osobowych; Dz.U. Nr 133, poz. 883 ze zm.; zob. też A. Mednis,
Ustawa o ochronie danych osobowych. Komentarz, s. 102 i n.]. BIK SA
nawiązuje do koncepcji działalności odpowiednich biur informacji kre-
dytowych w innych krajach (np. Experian w USA i Wielkiej Brytanii,
Schufa w Niemczech, Crif we Włoszech, BKR w Holandii).

Powołanie przez banki i bankową izbę gospodarczą odrębnej in-
stytucji informacyjnej (art. 105 ust. 4) nie eliminuje możliwości zwra-
cania się przez banki o informację do innych banków (system informa-
cji bezpośredniej, art. 105 ust. 1). Inny bank nie może odmówić takiej
informacji pytającemu bankowi tylko dlatego, że powołano BIK SA

1 banki przekazują tej instytucji wiadomości określone w art. 105 ust. 1.
Nie wydaje się też, ażeby w polskim sektorze bankowym nie można
było powołać kilku biur informacyjnych.

Informacje o kredytobiorcach (kontrahentach banku) opracowywa-
ne przez BIK (w formie tzw. raportu o kredytobiorcy) mają dotyczyć
tylko osób fizycznych. Tekst „umowy w sprawie zbierania i udostęp-
niania informacji" zawieranej między BIK i odpowiednim bankiem
(pragnącym korzystać z informacji kredytowej), „Regulamin zbierania
i udostępniania informacji przez BIK S.A." oraz „Cennik usług i para-
metry cen raportów BIK S.A." (z września 2000 r.) opublikowano
w „Prawie Bankowym" 2001, nr l s. 97-109.

11. Opłaty za udzielanie informacji objętych tajemnicą bankową.

Przepis art. 110 dopuszcza możliwość pobierania przez banki opłat za
przygotowanie, sporządzanie i przekazywanie informacji stanowiących
tajemnicę bankową (z wyłączeniami; zob. uwagi do tego artykułu).

462

Szczególne obowiązki i uprawnienia banków Art. 106

Art. 106

1. Bank jest obowiązany przeciwdziałać wykorzystywaniu swo-
   jej działalności dla celów mających związek z przestępstwem,
   o którym mowa w art. 299 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Ko-
   deks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 i Nr 128, poz. 840), lub w celu
   ukrycia działań przestępczych.

2. Tryb postępowania banku w razie zaistnienia okoliczności,
   o których mowa w ust. l, określa odrębna ustawa.

3. (skreślony)

Art 106 ust 2 w brzmieniu ustalonym, ust. 3 skreślony przez ustawę z dnia 16 listopada
2000 r. o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątko-
wych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł (Dz U. Nr 116,
poz. 1216) z dniem 23 czerwca 2001 r

4. Bank jest obowiązany do prowadzenia rejestru wpłat gotów-
   kowych powyżej określonej kwoty oraz danych o osobach dokonu-
   jących wpłaty i na których rzecz wpłata została dokonana.

5. Komisja Nadzoru Bankowego ustala, w drodze uchwały, tryb
   postępowania banków w przypadkach, o których mowa w art. 299
   ustawy wymienionej w ust. l oraz ustala wysokość kwoty i warunki
   prowadzenia rejestru, o którym mowa w ust. 4.

1. Obowiązek banków przeciwdziałania przestępstwom prania pie-
niędzy. W przepisie art. 106 ust. l nałożono na banki publiczny obo-
wiązek przeciwdziałania wykorzystaniu instytucji bankowych dla ce-
lów związanych z przestępstwem określonym w art. 299 k.k. lub w celu
ukrycia działań przestępczych. Sposób postępowania banku (jego jed-
nostek organizacyjnych) w przypadku zaistnienia takich okoliczności
(ujawnienia się ich w toku działalności banku) przewidziano obecnie
w przepisach art. 16-19 ustawy z 16 listopada 2000 r. o przeciwdziała-
niu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych po-
chodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł (Dz. U. Nr 116,
poz. 1216 ze zm.).

Materia zawarta w art. 106 ust. 4-5 (w odniesieniu do instytucji
bankowych) od l lipca 2004 r. będzie regulowana przez ustawę z 16 listo-
pada 2000 r. (art. 8-10 ustawy). Zarówno w niej, jak i w Prawie banko-
wym w obecnym brzmieniu chodzi o obowiązek banku w zakresie do-

463

Art. 107

Prawo bankowe

konywania rejestracji transakcji bankowych i identyfikacji osób doko-
nujących tych transakcji [zob. np. J. W. Wójcik (w:) Prawo bankowe
Komentarz, s. 381 i n.].

2. Obowiązek zawiadamiania o podejrzeniu popełnienia przestęp-
   stwa. Okoliczności określone w art. 106 ust. l, ujawnione przez bank,
   aktualizują obowiązek tego banku do niezwłocznego zawiadomienia
   (na piśmie lub przy użyciu elektronicznych nośników informacji) Ge-
   neralnego Inspektora Informacji Finansowej (GIIF). Inspektor taki mo-
   że przekazać bankowi na piśmie „żądanie wstrzymania transakcji" (nie
   dłużej niż do 48 godzin od momentu otrzymania zawiadomienia od
   banku) i równocześnie zawiadamia odpowiedniego prokuratora o po-
   dejrzeniu popełnienia przestępstwa (art. 16 i 18 ustawy). Wstrzymanie
   transakcji może nastąpić także przez prokuratora, ale już na odpowied-
   nio dłuższy okres i z odpowiednimi gwarancjami dla kontrahenta
   (klienta) banku wynikającymi z przepisów k.p.k. (art. 19 ustawy).

3. Żądanie wstrzymania transakcji. W sferze stosunków obligacyj-
   nych omawiane „żądanie wstrzymania transakcji" przez GIIF mogłoby
   oznaczać - w zależności od charakteru „transakcji" (określonej w art. 2
   pkt 2 ustawy) - m.in. odmowę zawarcia przez bank określonej umowy
   bankowej (np. umowy rachunku bankowego, umowy sejfu bankowe-
   go), możliwość odmowy wykonania określonego polecenia rozlicze-
   niowego posiadacza rachunku. Kwestią otwartą pozostaje to, czy bank
   mógłby np. wstrzymać się skutecznie z wykonaniem zobowiązania
   wynikającego z określonej umowy bankowej bezpośrednio przed i po
   wykonaniu obowiązku zgłoszenia wynikającego z art. 16 ust. l ustawy
   (np. z wykonaniem odpowiedniego polecenia rozliczeniowego). Jak
   można sądzić, nie należałoby wykluczać wspomnianego uprawnienia
   banku. Urealniałoby ono ewentualne rozstrzygnięcie GIIF w przedmio-
   cie żądania wstrzymania transakcji z udziałem banku wykonującego
   swój obowiązek informacyjny.

Art. 107

Pracownik banku, który wbrew swoim obowiązkom nie zawia-
damia o okolicznościach wymienionych w art. 106 ust. l, ponosi
odpowiedzialność porządkową, co nie wyłącza odpowiedzialności
karnej, jeżeli czyn wypełnia znamiona przestępstwa.

464

Szczególne obowiązki i uprawnienia banków Art. 108

Art. 107 w brzmieniu ustalonym przez ustawę z dnia 16 listopada 2000 r o przeciw-
działaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących
z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł (Dz U. Nr 116, poz 1216) z dniem 23
czerwca 2001 r

Odpowiedzialność pracowników banku. Przepis ten przewiduje
odpowiedzialność porządkową pracowników banku w związku z nie-
wykonaniem przez bank obowiązków w nim przewidzianych. Pracow-
nicy ci mogą ponosić także odpowiedzialność karną, jeżeli zachowanie
ich wypełnia znamiona przestępstwa (np. określonego w art. 299 § 3 i 4

k.k.)-

Możliwość ponoszenia odpowiedzialności karnej przez pracowni-
ków banku wynika z przepisów kodeksu karnego. Powstaje wątpli-
wość, czy regulacja odpowiedzialności porządkowej pracowników
banku powinna znajdować się właśnie w ustawie Prawo bankowe, sko-
ro wynika przecież z przepisów kodeksu pracy (art. 108 k.p.) i regula-
minu pracy danego banku. Sądzić należy, że wprowadzenie do Prawa
bankowego przepisu art. 107 podyktowane było przede wszystkim
względami natury prewencyjnej. W każdym razie wartość regulacyjną
przepisu art. 107 uznać należy za znikomą.

Art. 108

Bank nie ponosi odpowiedzialności za szkodę, która może wy-
niknąć z wykonania w dobrej wierze obowiązków określonych
w art. 106 ust. 1. W takim przypadku, jeżeli okoliczności, o których
mowa w art. 106 ust. l, nie miały związku z przestępstwem lub
ukrywaniem działań przestępczych, odpowiedzialność za szkodę
wynikłą ze wstrzymania czynności bankowych ponosi Skarb Pań-
stwa.

Art. 108 zd. l zmienione przez ustawę z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu
wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegal-
nych lub nieujawnionych źródeł (Dz U Nr 116, poz 1216), z dniem 23 czerwca 2001 r

1. Przesłanki odpowiedzialności Skarbu Państwa. W przepisie art. 108
przewidziano oryginalną regulację dotyczącą odpowiedzialności od-
szkodowawczej Skarbu Państwa w przypadku właściwego (prawidło-
wego) wykonania przez bank obowiązku informacyjnego przewidzia-
nego w art. 106 ust. l (zawiadomienie GIIF o treści i w sposób określo-

465

Art. 108

Prawo bankowe

ny w art. 16 ust. 1-3 ustawy z 16 listopada 2000 r.; zob. uwagi do art. 106).
Jednocześnie w art. 20 tejże ustawy przewidziano w ogóle odpowie-
dzialność odszkodowawczą Skarbu Państwa „na zasadach określonych
w kodeksie cywilnym" za szkodę wynikającą z „wstrzymania transak-
cji", jeżeli takie wstrzymanie nastąpiłoby „z naruszeniem prawa lub
zasad określonych w ustawie". Należałoby przyjąć, że przepis ten ma
charakter ogólny (lex generalis) wobec przepisu art. 108, ponieważ
odnosi się do wstrzymania każdej „transakcji" w rozumieniu art. 2 pkt 2
ustawy w związku z zawiadomieniem dokonanym przez „instytucję
obowiązaną", oznaczoną w art. 2 pkt. l ustawy (w tym - bank, oddział
banku zagranicznego i bank prowadzący działalność maklerską). W prak-
tyce, rzecz jasna, mogą pojawić się jednak wątpliwości w zakresie
wzajemnej relacji art. 108 i art. 20 ustawy z 2000 r. m.in. w odniesieniu
do określenia przesłanek odpowiedzialności Skarbu Państwa w związku
z zainicjowaniem procedury informacyjnej z art. 16 ustawy przez in-
stytucję bankową (sprawa ratio legis różnicowania przesłanek odpo-
wiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa w razie wykonania
obowiązku informacyjnego przez bank i instytucję pozabankową).

2. Interpretacje odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Pań-
stwa. Przy założeniu, że przepis art. 108 stanowi lex specialis wobec
art. 20 ustawy z 16 listopada 2000 r., można by zaproponować nastę-
pującą interpretację w zakresie odpowiedzialności odszkodowawczej
Skarbu Państwa de lege lata.

Przepis art. 108 pozwala na wyróżnienie trzech sytuacji.

Po pierwsze, usprawiedliwione wykonanie przez bank obowiązku
wynikającego z art. 106 ust. l i art. 16 ust. 1-3 ustawy zwalniałoby ten
bank od odpowiedzialności odszkodowawczej (podejrzenia banku oka-
zały się uzasadnione). „Wstrzymanie transakcji" bankowej (wprowa-
dzenie ograniczeń określonych w art. 2 pkt 5 ustawy) przez GIIF wyłą-
cza odpowiedzialność banku (kontraktową i deliktową, art. 18 ust. 4
ustawy). Kontrahent banku (inna osoba niebędąca kontrahentem, ale
będąca uczestnikiem transakcji bankowej) ponosi ryzyko działań niele-
galnych (przestępczych) określonych w art. 106 ust. 1. Nie aktualizuje
się wówczas odpowiedzialność Skarbu Państwa (art. 108).

Po drugie, bank nie ponosiłby odpowiedzialności odszkodowaw-
czej, gdyby swoje powinności ustawowe (z art. 106 ust. l i art. 16

466

Szczególne obowiązki i uprawnienia banków Art. 108

ustawy) wykonał w dobrej wierze, przy czym przypuszczenia o prze-
stępczych działaniach kontrahenta nie zostały potwierdzone. „Wstrzyma-
nie transakcji" przez GIIF wyłącza odpowiedzialność odszkodowawczą
banku (art. 18 ust. 4 ustawy). Jeżeli ujawnione przez bank okoliczności
nie miały związku z nielegalnymi zachowaniami się uczestnika trans-
akcji bankowej określonymi w art. 106 ust. l, odpowiedzialność za
szkodę ponosiłby wyłącznie Skarb Państwa (art. 108). Zob. pkt. 3 i 4.

Po trzecie, bank zapewne ponosiłby odpowiedzialność za szkodę
wynikającą z wykonania w złej wierze obowiązku określonego w art. 106
ust. l i art. 16 ust. 1-3 ustawy. De lege lata otwartą kwestią pozostaje
to, czy w omawianej sytuacji też wchodziłaby w grę odpowiedzialność
Skarbu Państwa (art. 20 ustawy), czy odpowiedzialność banku miałaby
tu charakter wyłączny. Problem polega m.in. na tym, jak należałoby
rozumieć formułę ustawową, iż „transakcja została wstrzymana z naru-
szeniem prawa lub zasad określonych w ustawie". Gdyby przyjąć, że
chodzi tu też o sytuację nieuzasadnionego wykonania przez bank obo-
wiązku informacyjnego z art. 106 ust. l i art. 16 ustawy (w dodatku
w złej wierze, a więc - bez zachowania przez bank odpowiedniej prze-
zorności), to mogłaby tu wchodzić w grę odpowiedzialność Skarbu
Państwa obok odpowiedzialności odszkodowawczej (wzmocnienie
pozycji osoby poszkodowanej w sferze roszczeń odszkodowawczych,
niesłusznie podejrzanej o popełnienie przestępstwa z art. 299 k.k.).

3. Dobra wiara banku. Dla przyjęcia odpowiedzialności odszkodo-
wawczej Skarbu Państwa istotne znaczenie przedstawiać będzie inter-
pretacja zakresu dobrej i złej wiary banku w przypadku stwierdzenia przez
bank (w wyniku analizy odpowiednich rejestrów transakcji) i ujawnienia
GHF okoliczności mogących świadczyć o przestępczych działaniach swoich
klientów. Najogólniej można by powiedzieć, że bank działał w dobrej
wierze, gdy dysponował odpowiednimi danymi, które mogły usprawie-
dliwiać wniosek (przypuszczenie), że określona osoba (kontrahent ban-
ku) dopuścił się działań przestępczych określonych w art. 106 ust. 1.
Chodzi przede wszystkim o dane znajdujące się w rejestrze transakcji
(art. 8-9 ustawy). Na działanie w dobrej wierze bank mógłby się więc
powoływać nie tylko w razie ujawnienia ewidentnych okoliczności
świadczących o nielegalnych działaniach kontrahenta. Ciężar dowodu
działania banku w złej wierze obciążałby poszkodowanego (art. 6 k.c.).

467

Art. 109 Prawo bankowe

4. Charakter prawny odpowiedzialności odszkodowawczej Skar-
bu Państwa. Określenie prawnego charakteru odpowiedzialności Skar-
bu Państwa przewidzianej w art. 108 pozostaje sprawą otwartą (sytu-
acja druga). Jak się wydaje, przepis ten tworzy jednak samodzielną
podstawę odpowiedzialności Skarbu Państwa i formułuje jednocześnie
jej ustawowe przesłanki (wykonywanie przez bank obowiązków usta-
wowych wynikających z art. 106 ust. l, wykonanie tych obowiązków
w dobrej wierze, szkoda powstająca po stronie poszkodowanego w wy-
niku wykonania wspomnianych powinności, brak cech przestępczej dzia-
łalności klienta banku). Można sądzić, że chodzi tu o odpowiedzialność
gwarancyjną, a nie klasyczną odpowiedzialność deliktową. Bank wy-
konuje bowiem swoje obowiązki ustawowe i trudno byłoby jego dzia-
łalność w tym zakresie ocenić jako delikt. Nie byłoby też podstaw kon-
struowania solidarnej odpowiedzialności banku i Skarbu Państwa. Na-
leży wyłączyć też regres Skarbu Państwa wobec banku działającego
w dobrej wierze (np. w wyniku analogicznego zastosowania przepisu
art. 441 k.c.). Wyjątkowy charakter odpowiedzialności Skarbu Państwa
uzasadniałby ograniczenie odpowiedzialności Skarbu Państwa jedynie
do określonej kategorii zdarzeń powodujących szkodę (yerba legis: szkoda
wynikła ze wstrzymania czynności bankowych). Skarb Państwa pono-
siłby zatem odpowiedzialność odszkodowawczą jedynie za szkodę spowo-
dowaną właśnie wstrzymaniem przez bank czynności bankowych (wobec
kontrahenta banku lub innego podmiotu). Określenie „wstrzymanie czyn-
ności bankowych" należałoby, jak się wydaje, łączyć także z takim wyko-
nywaniem obowiązku ustawowego przez bank, który polegałby na prze-
ciwdziałaniu wykorzystaniu działalności bankowej dla celów mających
związek z przestępstwem lub w celu ukrycia działań przestępczych.
Natomiast Skarb Państwa nie odpowiadałby za szkodę spowodowaną
samym zawiadomieniem (w dobrej wierze) określonym w art. 106 ust. 2.
Obowiązek odszkodowawczy Skarbu Państwa obejmowałby da-
mnum emergens i lucrum cessans (art. 361 § 2 k.c.).

Art. 109

1. Bank w zakresie swojej działalności może wydawać ogólne
warunki umów lub regulaminy określające:

1) warunki otwierania i prowadzenia rachunków bankowych,

468

Szczególne obowiązki i uprawnienia banków Art. 109

2. rodzaje udzielanych kredytów oraz warunki umów kredytu
   i umów pożyczki,

2. warunki udostępniania skrytek sejfowych,

3. warunki wykonywania innych czynności usługowych banku.

2. Postanowienia ogólnych warunków umów oraz regulaminów,
o których mowa w ust. l, są dla stron wiążące, o ile strony w umo-
wie nie ustalą odmiennie swych praw i obowiązków.

1. Bankowe lex contractus. Przepis art. 109 powinien być interpreto-
wany w świetle ogólnego reżimu prawnego wzorców umownych prze-
widzianego de lege lata w przepisach art. 384-3S5⁴ k.c. (w wersji
przyjętej w ustawie z 2 marca 2000 r. o ochronie niektórych praw kon-
sumentów oraz odpowiedzialności za szkodę, wyrządzoną przez produkt
niebezpieczny, Dz. U. Nr 22, poz. 271). Nowa regulacja wzorców
umownych stosowanych w zakresie obrotu umownego przesądza rów-
nież reżim prawny bankowych wzorców umownych (bankowego lex
contractus).

Regulacja taka nie może być rozważana szczegółowo. Czyni się to
w innych opracowaniach [zob. np. E. Łętowska, Ustawa o ochronie
niektórych praw konsumentów. Komentarz]. Dla potrzeb komentatorskich
należałoby zwrócić uwagę jedynie na kilka zasadniczych cech (płasz-
czyzn) prawnych nowej regulacji i wyeksponować przynajmniej niektó-
re ich konsekwencje prawne w sferze bankowego obrotu umownego.

2. Bankowy obrót umowny konsumencki i pozakonsumencki.

Stworzona została legalna definicja „konsumenta" (art. 384 § 3 k.c.).
Oznacza to podzielenie bankowego obrotu umownego na obrót konsu-
mencki i pozakonsumencki. Konsumencki status partnera banku będzie
miał decydujące znaczenie dla rozstrzygnięcia różnych zagadnień (np.
przesłanek wiązania konsumenta bankowego wzorcami tworzonymi
przez bank, art. 384 § 2 k.c.; sposobu interpretacji niejednoznacznych
postanowień wzorca, art. 385 § 2 k.c.; konsekwencji prawnych umiesz-
czenia w umowie bankowej postanowień nieuzgodnionych z konsu-
mentem, art. 385¹ § 1-3 k.c.). Pojawiły się także bardziej szczegółowe
definicje konsumenta w zakresie niektórych typów umów bankowych
(np. w sferze kredytu konsumenckiego, art. 2 ust. 4 ustawy z dnia
20 lipca 2001 r. o kredycie konsumenckim, Dz. U. Nr 100, poz. 1081).

469

Art. 109 Prawo bankowe

3. Podstawy tworzenia bankowych wzorców umownych. De lege
   lata bezprzedmiotowy staje się podział na tzw. kwalifikowane i nie-
   kwalifikowane wzorce umowne (por. uchylone przepisy art. 385 k.c.).
   Określone kategorie wzorców umownych (w praktyce bankowej: regu-
   laminy i ogólne warunki umów bankowych) nie muszą być wydawane
   na podstawie istniejącego upoważnienia zawartego we właściwych
   przepisach (m.in. właśnie w art. 109) Każdy uczestnik obrotu umow-
   nego (usługodawca, przedsiębiorca) może tworzyć określony wzorzec
   umowny (nazwa wzorca nie ma znaczenia). Przepis art. 109 ust. l staje
   się zatem bezprzedmiotowy w sferze upoważnienia banków do tworze-
   nia wymienionych w nim wzorców umownych. Nie przesądzał i nie
   przesądza obecnie przedmiotowego zasięgu bankowego lex contractus,
   ponieważ banki mogą wydawać odpowiednie wzorce umowne w zakre-
   sie każdej czynności usługowej banku (w ramach uzyskanego zezwole-
   nia na utworzenie banku, art. 34 ust. 1), niekoniecznie tych określonych
   w art. 5.

4. Skutki doręczenia wzorca umownego. Wzorzec umowny wiąże
   drugą stronę (partnera banku), gdy został jej (mu) doręczony (akt dorę-
   czenia) przy zawarciu umowy (element czasowy aktu doręczenia,
   art. 384 § l k.c.). Zasada ta obowiązuje w zasadzie bezwzględnie wobec
   konsumenta (art. 384 § 2 k.c.). W obrocie pozakonsumenckim niezbęd-
   ny jest tylko wymóg możności łatwego dowiedzenia się kontrahenta
   (niekonsumenta) o treści danego wzorca (z pewnością - najpóźniej przy
   zawarciu umowy), jeżeli w stosunkach danego rodzaju posługiwanie się
   wzorcem jest zwyczajowo przyjęte. Nie ma zgodności co do tego, czy
   zwyczaj taki obecnie można odnieść do wszystkich spotykanych
   w obrocie umów bankowych. Trzeba jednak zaznaczyć, że w obrocie
   tym od kilku lat upowszechnia się praktyka doręczania kontrahentom
   banku odpowiednich wzorców umownych (regulaminów, ogólnych
   warunków umów).

5. Klauzule niedozwolone w umowach bankowych. Szeroko ure-
   gulowano problematykę tzw. niedozwolonych postanowień (klauzul)
   umownych (art. 385¹ i 385³ k.c.). Chodzi tu o klauzule umowne nie-
   uzgodnione indywidualnie z konsumentami o odpowiedniej treści
   (kształtujące prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny
   z dobrymi obyczajami, rażąco naruszające jego interes, art. 385¹ § l k.c.).

470

Szczególne obowiązki i uprawnienia banków Art. 109

W przepisie art. 385³ k.c. zamieszczono przykładowy katalog niedo-
zwolonych postanowień umownych. Katalog ten będzie stale wzboga-
cany przez judykaturę. Oznacza to pilną konieczność weryfikacji przez
banki w najbliższym czasie odpowiednich klauzul zamieszczonych
w stosowanych przez nie wzorcach umownych (regulaminach i ogól-
nych warunkach umów bankowych), opracowanych przed l lipca 2000 r.
[zob. R. Tollik, Informacja o nowych uregulowaniach prawnych doty-
czących ochrony praw konsumenta, „Biuletyn Prawniczy PKO BP"
2000, z. 2, s. 30-35].

6. Prawny priorytet postanowień umowy. Nadal obowiązuje zasada
   priorytetu prawnego indywidualnej umowy w odniesieniu do treści
   postanowień wzorca umownego (art. 385 k.c.). W razie więc sprzecz-
   ności (merytorycznej) treści umowy z wzorcem umowy strony są zwią-
   zane umową. Myśl tę wyrażono także w treści art. 109 ust. 2.

7. Interpretacja niejasnych postanowień wzorca umownego. Wpro-
   wadzono wyraźny nakaz ustawowy umieszczania we wzorcu postano-
   wień sformułowanych jednoznacznie i w sposób zrozumiały. Postano-
   wienia niejednoznaczne będą tłumaczone na korzyść konsumenta (art. 385
   § 2 k.c.). Taka reguła interpretacyjna już dawno wykształciła się w judy-
   katurze polskiej. W zakresie umownego obrotu pozakonsumenckiego
   zastosowanie znajdują ogólne dyrektywy interpretacyjne (art. 65 k.c.).

8. Umowy zawierane między bankami stosującymi różne wzorce.

Dla obrotu międzybankowego będzie miał istotne znaczenie przepis
art. 385⁴ § l k.c. (umowy zawierane między bankami stosującymi różne
wzorce). Otóż umowa zawarta między takimi instytucjami bankowymi
nie będzie obejmowała sprzecznych ze sobą postanowień wzorców
umownych stosowanych przez kontraktujące banki.

9. Ogólne warunki umów bankowych. W dotychczasowej praktyce
bankowej dominowały regulaminy bankowe. Od kilku lat powoli upo-
wszechniają się także ogólne warunki umów jako samodzielny wzorzec
w zakresie określonego typu umów bankowych lub wzorzec powiązany
(w różny sposób) z regulaminami bankowymi (ogólne warunki umów
jako regulacja o charakterze ogólnym i regulaminy w zakresie umów
szczegółowych; dzieje się tak np. w sferze umów rachunku bankowego,
zwłaszcza rachunku oszczędnościowego).

471

Art. 109 Prawo bankowe

10. Warunki umów uzgadniane indywidualnie. W ramach określonej
    polityki promocyjno-marketingowej banku (tzw. private banking) do-
    chodzi czasami do odejścia od standardowych wzorców umownych
    (przeznaczonych dla wszystkich kontrahentów). Polityka taka zmierza
    do odpowiedniego selekcjonowania grup klientów bankowych (z reguły
    według wysokości funduszy powierzonych bankowi), wobec których
    banki nie posługują się standardowymi wzorcami umownymi (zawierane
    są tu indywidualne umowy bankowe) lub stosują wzorce odbiegające
    od wzorców standardowych (np. w zakresie umów rachunków banko-
    wych). W tym pierwszym przypadku dochodzi w zasadzie do indywi-
    dualnego uzgodnienia postanowień zawieranej umowy (art. 385' § l k.c.).

11. Kompetencje organów banku w zakresie tworzenia bankowego
    lex concractm. Ani przepis art. 109, ani inne przepisy Prawa bankowe-
    go nie przesądzają tego, który z organów statutowych ostatecznie decy-
    duje o kształcie prawnym bankowego lex contractus z art. 109. W praktyce
    chodzi tu o kompetencje zarządu banku (zgodnie z opracowywanymi
    w bankach regułami tzw. wewnętrznej procedury legislacyjnej).
    W zakresie tzw. wewnętrznych umów bankowych (zawieranych np.
    z akcjonariuszami, członkami organów banku, pracownikami banku,
    art. 79) przewidziano wymóg uchwalania regulaminów przez radę ban-
    ku (art. 79 ust. 2 pkt 3). De lege lata mógłby to być każdy wzorzec
    umowny, a niekoniecznie właśnie „regulamin" (art. 384 § l k.c.).

12. Kontrola bankowych wzorców umownych przez Komisje Nad-
    zoru Bankowego. Otwartym zagadnieniem pozostaje sprawa możliwo-
    ści kontrolowania treści bankowych wzorców umownych przez Komi-
    sję Nadzoru Bankowego. W poprzednim stanie prawnym (przed zmianą
    kodeksowej regulacji w zakresie wzorców umownych) KNB dokony-
    wała oceny treści konkretnych wzorców bankowych (regulaminów)
    biorąc pod uwagę kryterium legalności (art. 133 ust. l pkt 2). Komisja
    kwestionowała np. dopuszczalność umieszczania przez banki w regu-
    laminach i ogólnych warunkach umów tzw. klauzul zgody posiadaczy
    rachunków na ujawnienie informacji objętych tajemnicą bankową
    (art. 104 ust. 2). Jak się wydaje, Komisja mogłaby zwrócić się do ban-
    ków o zaniechanie stosowania niedozwolonych postanowień (tzw.
    klauzul abuzywnych) w bankowych wzorcach umownych (art. 385
    k.c.). Można bowiem sądzić, że umieszczanie w bankowych wzorcach

472

Szczególne obowiązki i uprawnienia banków Art. 110

umownych takich klauzul stanowi działalność sprzeczną z prawem
(w rozumieniu art. 133 ust. 2 pkt 2) usprawiedliwiającą interwencję
organu nadzoru. Ostatecznie uznanie danej klauzuli za abuzywną i zakaz
jej stosowania należy do sądu antymonopolowego (art. 479³ i n. k.p.c.).

13. Obowiązek dostosowania wzorców umownych do nowej regula-
    cji. Reżim prawny dotyczący wzorców umownych przewidziany
    w nowej wersji przepisów k.c. (art. 384-38S⁴ k.c.) będzie miał zastoso-
    wanie przede wszystkim do umów zawartych po dniu wejścia w życie
    nowej regulacji, tj. po l lipca 2000 r. Także dotychczasowe bankowe
    wzorce umowne mogłyby być poddane ocenie z punktu widzenia tejże
    regulacji prawnej, zanim nastąpiłoby opracowanie przez banki nowych
    wzorców umownych. Zgodnie z art. 21 ustawy z 2 marca 2000 r., nowa
    regulacja prawna będzie bowiem podstawą oceny umów zawartych
    i jeszcze niewykonanych w dniu l lipca 2000 r. Ryzyko prawne skut-
    ków niedostosowania wzorców umownych do nowego stanu prawnego
    (stworzonych przed wejściem w życie nowej regulacji i stosowanych
    po tej dacie) ponosić będą twórcy tych wzorców (instytucje bankowe).

14. Kontrola bankowych wzorców umownych przez arbitra ban-
    kowego. Kontrola bankowych wzorców umownych sprawowana będzie
    m.in. przez tzw. arbitra bankowego działającego przy Związku Banków
    Polskich od l marca 2002 r. Zob. uwagi do art. 121.

Art. 110

Bank może pobierać prowizje z tytułu wykonywanych czynności
bankowych oraz opłaty za wykonywanie innych czynności, w tym
także opłaty za przygotowanie, sporządzenie i przekazanie infor-
macji stanowiących tajemnicę bankową uprawnionym przez usta-
wę osobom, organom i instytucjom, z wyłączeniem przypadków,
gdy udzielenie informacji następuje na żądanie:

1. sądu lub prokuratora w związku z toczącą się sprawą karną lub
   karną skarbową przeciwko osobie fizycznej, będącej stroną
   umowy,

2. prokuratora w sprawach dotyczących wykorzystywania dzia-
   łalności banków do celów mających związek z przestępstwem,
   o którym mowa w art. 299 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. -
   Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 i Nr 128, poz. 840),

473

Art. 110

Prawo bankowe

3) osób upoważnionych uchwałą Komisji Nadzoru Bankowego
oraz inspektora nadzoru bankowego.

Zgodnie z ustawą z dnia 23 sierpnia 2001 r o zmianie ustawy - Prawo bankowe
(Dz U Nr 111, poz 1195) z dniem l stycznia 2003 r wyrazy „pobierać prowizje"
zostaną zastąpione wyrazami „pobierać przewidziane w umowie prowizje i opłaty"

1. Zasada odpłatności za świadczenia banku. Przepis ten wspomina
   tylko o niektórych postaciach wynagrodzenia przysługującego bankowi,
   a mianowicie o prowizjach i opłatach. Świadczenia (usługi) instytucji
   bankowych są generalnie odpłatne, co wynika z charakteru działalności
   tych profesjonalnych podmiotów (art. 2, 5 i 6). Z reguły wszystkie umowy
   bankowe mają charakter odpłatny (aczkolwiek niekiedy może być ina-
   czej, np. banki oferujące nabycie bankowych papierów wartościowych
   emitowanych na podstawie art. 89 proponują nabywcom takich papie-
   rów nieodpłatne przechowanie tych walorów). Postać wynagrodzenia
   uzyskiwanego przez bank zależy od charakteru umowy bankowej,
   w ramach której następuje świadczenie instytucji bankowej. Taka sama
   umowa mogłaby przewidywać różne postacie wynagrodzenia dla banku
   (np. umowa kredytowa może przewidywać obok odsetek także różne
   postacie prowizji kredytowej; art. 69 ust. 2 pkt 9). Należne bankowi wy-
   nagrodzenie nie zawsze jednak związane jest z umową bankową (np. bank
   mógłby żądać stosownej opłaty już po udostępnieniu określonym pod-
   miotom informacji objętej tajemnicą bankową; art. 110 inprincipio).

2. Opłaty i prowizje bankowe. Przepis art. 110 stanowi odpowiednik
   przepisu art. 53' pr. bank. z 1989 r. Ten ostatni przepis łączył upraw-
   nienie do prowizji z czynnościami bankowymi, natomiast uprawnienie
   do stosownej opłaty - z innymi usługami. De lege lata uprawnienie do
   prowizji (wynagrodzenia prowizyjnego) mogłoby wynikać z „tytułu czyn-
   ności bankowych", natomiast opłaty bank może pobierać „za wykony-
   wanie innych czynności". Dystynkcja taka nie wydaje się dostatecznie
   jasna. Można by twierdzić, że tylko prowizje bankowe stanowić po-
   winny postać wynagrodzenia przysługującego instytucji bankowej (ja-
   ko element tworzący zarobek banku w związku z dokonywanym
   świadczeniem; właściwa funkcja wynagrodzenia). Natomiast opłaty
   bankowe powinny tylko pokrywać (nawet w wersji zryczałtowanej)
   stosowne koszty podejmowania określonych czynności przez banki
   (funkcja kompensacyjna opłat bankowych; np. w umowach kredyto-

474

Szczególne obowiązki i uprawnienia banków Art. 110

wych banki zastrzegają pobieranie od kredytobiorców określonych
opłat, m.in. związanych ze zmianą treści umowy kredytowej, w razie
sporządzenia nowej umowy). Por. jednak np. przepis art. 54 ust. 3 (yer-
ba legis: prowizje i opłaty związane z prowadzeniem rachunku).

3. Praktyka bankowa w zakresie prowizji. W praktyce bankowej
   pojawia się sporo różnych rodzajów prowizji bankowych jako postaci
   wynagrodzenia instytucji bankowej (np. prowizje kredytowe, związane
   z udzieleniem poręczenia, gwarancji lub promesy ustanowienia takich
   zabezpieczeń). Prowizje takie mogą być analizowane bliżej w związku
   z omawianiem określonych typów umów. Należą one bowiem do mate-
   rii kontraktowej [prowizje bankowe w zakresie umowy gwarancji ban-
   kowych, poręczeń bankowych i tzw. promes bankowych omawia bliżej
   np. M. Bączyk, Poręczenia i gwarancje udzielane przez Skarb Państwa
   oraz niektóre osoby prawne. Komentarz do ustawy z 8 maja 1997 r,
   s. 144 i n.].

4. Wzrost opłat bankowych. W praktyce bankowej obserwuje się
   w ostatnich latach spory wzrost różnych opłat bankowych (ich ilości

1 wysokości), nawet w zakresie klasycznych umów bankowych, m.in.
umowy rachunku bankowego (np. za przyjmowanie wpłat na rachunek,
wypłaty z rachunku, informowanie o stanie rachunku, za otwarcie nie-
których rachunków). Jest to ewidentny sposób przerzucania na kontra-
hentów banku kosztów funkcjonowania przedsiębiorstwa bankowego.
Z punktu widzenia poszczególnych kontrahentów bankowych oznacza
to jednocześnie powiększenie kosztów uzyskania usługi bankowej (np.
opłaty bankowe stanowić mogą jeden z elementów „ceny" kredytu) lub
pomniejszenia spodziewanego dochodu (np. opłaty bankowe pobierane
w związku z funkcjonowaniem określonego rachunku bankowego).
W maju 2000 r. problematyką takich opłat zainteresował się Rzecznik
Praw Obywatelskich (pobieranie opłat nieprzewidzianych w umowach
bankowych, zwłaszcza w umowie rachunku bankowego). Zastrzeżenia
Rzecznika podzielił w zasadzie Prezes NBP w odpowiednim piśmie
skierowanym do prezesów banków działających w Polsce (za sprzeczną

2 prawem praktykę uznano m.in. obciążanie klientów bankowych
opłatami pocztowymi za przesyłanie wyciągów z rachunku po każdej
zmianie salda, bowiem informowanie o zmianie salda stanowi podsta-
wowy obowiązek banku); [szczegółowe informacje o tym - I. Lewan-

475

Art. 110

Prawo bankowe

dowska, Banki. Nieuzasadnione opłaty, „Rzeczpospolita" 2000, nr 121].
W publikowanych przez banki taryfach prowizji i opłat niekiedy doko-
nuje się tylko ogólnego przedstawienia czynności uzasadniających po-
branie prowizji lub opłaty. Niektóre opłaty przypominają konstrukcję
kar umownych, nawet odsetek za opóźnienie. Zdumienie z pewnością
budzić mogą opłaty pobierane nawet za „nieuzasadnione reklamacje".

5. Podstawy pobrania prowizji i opłat de legeferenda. W przepisie
   art. 110 pojawiła się istotna zmiana, która ma obowiązywać od l stycz-
   nia 2003 r. Tytułem domagania się przez bank prowizji i opłat będzie
   zawsze odpowiednia umowa bankowa zawierana w ramach wykony-
   wanych czynności bankowych (art. 5). Prowizje i opłaty będą musiały
   komponować treść określonej umowy bankowej (możność pobierania,
   zasady, wysokość należności dla banku, reguły zmiany tych należno-
   ści). Otwartym zagadnieniem pozostaje możliwość pobierania przez
   banki opłat za wykonywanie innych czynności, jeżeli nie przewiduje
   ich wprost odpowiedni przepis prawa (np. opłaty za przekazywanie
   informacji objętych tajemnicą bankową z art. 110) lub umowa banko-
   wa. W omawianym przepisie katalog opłat nie został zamknięty, nie ma
   też barier prawnych w zakresie wysokości omawianych opłat. Opłaty
   za wykonywanie innych czynności bankowych (w rozumieniu art. 110)
   powinny chyba służyć pokrywaniu kosztów dokonywania przez bank
   tych czynności w interesie klientów (kontrahentów) banku (funkcja
   kompensacyjna), a nie stanowić źródło dodatkowych dochodów tej
   instytucji. Dotyczy to przede wszystkim opłat w związku z przekazy-
   waniem informacji objętych tajemnicą bankową (por. pkt 6).

6. Opłaty za przekazywanie informacji objętych tajemnicą ban-
   kową. W przepisie art. 110 szerzej uregulowano zagadnienie pobiera-
   nia przez banki opłat za przygotowanie, sporządzanie i przekazywanie
   informacji stanowiących tajemnicę bankową. Na tle ustawy Prawo ban-
   kowe z 1989 r. (przed nowelizacją przepisu art. 53^! tej ustawy w 1992 r.)
   w orzecznictwie Sądu Najwyższego wyraźnie przesądzono możliwość
   domagania się przez banki opłaty za udzielenie sądowi informacji ob-
   jętych tajemnicą bankową (uchwała SN z 29 marca 1990, III CZP
   102/89, OSNCP 1990, nr 10-11, poz. 127). De lege lata wprowadzono
   ogólną możliwość żądania przez banki opłat bankowych od podmiotów
   uprawnionych do uzyskania informacji objętych tajemnicą bankową.

476

Szczególne obowiązki i uprawnienia banków Art. 111

Banki mogą żądać stosownej opłaty za przygotowanie, sporządzenie
i przekazywanie informacji konfidencjonalnych uprawnionym ustawo-
wo podmiotom. Określenie wysokości takich opłat, sposobu i terminu
ich uiszczania pozostawiono samym bankom.

7. Zwolnienie z opłat. Banki nie są uprawnione do żądania opłaty za
   przygotowanie, sporządzenie i przekazanie informacji stanowiących
   tajemnicę bankową od wskazanych w ustawie podmiotów publicznych
   (sądu, prokuratora, osób upoważnionych uchwałą KNB i inspektorów
   nadzoru bankowego) w sytuacjach określonych w art. 110.

8. Opłaty za przygotowanie informacji konfidencjonalnych na
   żądanie kontrahenta banku. Banki mogą pobierać opłaty bankowe za
   przygotowanie, sporządzenie i przekazywanie informacji objętych ta-
   jemnicą bankową na żądanie kontrahenta banku (np. posiadacza ra-
   chunku bankowego) lub innego beneficjenta tajemnicy bankowej. Cho-
   dziłoby tu jednak o żądanie opracowania przez bank informacji w spo-
   sób szczególny (np. przedstawienie stanów na rachunku beneficjenta
   w określonym czasie), a nie zwykłe informacje. Praktyka banków
   w tym zakresie wydaje się jednak zróżnicowana.

9. Cywilnoprawny charakter opłat bankowych. Należne bankom
   opłaty bankowe (za wykonanie innych czynności niż czynności banko-
   we) mają charakter cywilnoprawny, nawet gdy nie powstają w związku
   z zawarciem określonej umowy bankowej. Nie ma bowiem powodu ku
   temu, by przyjmować ich inny charakter prawny.

10. Ogłoszenie stawek prowizji i wysokości opłat. Co do obowiązku
    ogłaszania przez banki m.in. stawek prowizji i wysokości opłat zobacz
    uwagi do art. 111.

Art. 111

1. Bank obowiązany jest ogłaszać w miejscu wykonywania czyn-
ności, w sposób ogólnie dostępny:

1. stosowane stawki oprocentowania środków na rachunkach
   bankowych, kredytów i pożyczek,

2. stosowane stawki prowizji i wysokość pobieranych opłat,

3. terminy kapitalizacji odsetek,

477

Art. 111 Prawo bankowe

4. stosowane kursy walutowe,

5. bilans z opinią biegłego rewidenta za ostatni okres podlegają-
   cy badaniu,

6. skład zarządu i rady nadzorczej banku,

7. informacje o warunkach wykonywania przelewów transgra-
   nicznych,

8. nazwiska osób upoważnionych do zaciągania zobowiązań
   w imieniu banku albo jednostki organizacyjnej banku.

2. Banki spółdzielcze są obowiązane oprócz informacji, o któ-
rych mowa w ust. l, podać także obszar swojego działania oraz
bank zrzeszający.

Art. 111 w brzmieniu ustalonym przez ustawę z dnia 23 sierpnia 2001 r. o zmianie
ustawy - Prawo bankowe oraz o zmianie innych ustaw (Dz. U. Nr 111, poz. 1195)
z dniem 7 stycznia 2002 r.

1. Uwagi ogólne. Przepis art. 111 jest odpowiednikiem art. 97¹ ust. l
   pr. bank. z 1989 r. De lege lata słusznie oddzielono regulację prawną
   ustawowego obowiązku ogłaszania stawek oprocentowania, a także
   stawek prowizji i opłat (art. 111) i zakazu stosowania preferencyjnych
   warunków umów zawieranych z niektórymi kontrahentami banku
   (kontrahentami tzw. wewnętrznych umów bankowych).

2. Charakter prawny obowiązku ogłaszania. Omawiany obowiązek
   ogłaszania ciąży ex lege na instytucji bankowej od czasu podjęcia przez
   nią działalności operacyjnej (art. 36). Ma on charakter publicznopraw-
   ny i podyktowany jest tym, iż banki należą do tzw. instytucji zaufania
   publicznego (nawet zaufania szczególnego). Naruszenie omawianego
   przepisu mogłoby spowodować odpowiednią interwencję nadzorczą
   Komisji Nadzoru Bankowego (art. 133 ust. l i art. 138), natomiast nie
   miałoby bezpośredniego wpływu na treść zawartej już umowy banko-
   wej. Niekiedy jednak przepisowi art. 111 przypisuje się charakter normy
   bezwzględnie obowiązującej [tak np. czyni W. Góralczyk (w:) Prawo
   bankowe. Komentarz, s. 405].

3. Katalog informacji objętych obowiązkiem ogłaszania. Kolejne
   zmiany Prawa bankowego przynoszą też poszerzanie katalogu informa-
   cji objętych obowiązkiem ogłaszania (upubliczniania). Obecnie infor-
   macje takie wykraczają już poza same dane determinujące „cenę" usług

478

Szczególne obowiązki i uprawnienia banków Art. 111

bankowych (art. 111 ust. l pkt. 1-3). Informacje muszą dotyczyć także
reprezentacji banku, stosowanych kursów walutowych, warunków wy-
konywania przelewów transgranicznych, bilansu z opinią biegłego re-
widenta za ostatni okres podlegający badaniu. Na banki spółdzielcze
nałożono dodatkowy obowiązek publicznego ogłaszania o obszarze
swego działania (jako tzw. banku lokalnego) oraz podania banku zrze-
szającego (art. 111 ust. 2). Ocena tego, czy omawiany obowiązek ogło-
szenia (co do treści i zakresu) wykonany został prawidłowo, należy do
Komisji Nadzoru Bankowego (art. 133 ust. 1). Należałoby przyjąć za-
sadę aktualizacji podanych publicznie informacji.

4. Miejsce ogłaszania. Ogłoszenia mają następować „w miejscu wy-
   konywania czynności" (tzw. ogłoszenia zlokalizowane). Chodzi tu przede
   wszystkim o miejsce wykonywania czynności bankowych w rozumie-
   niu art. 5 (np. w oddziale jednostki organizacyjnej banku). Zakres wy-
   konania obowiązku ogłoszenia mógłby być odpowiednio skorelowany
   z czynnościami bankowymi danej jednostki organizacyjnej banku (np.
   mniejsza ilość ogłaszanych danych mogłaby znaleźć się w mniejszych
   jednostkach organizacyjnych banku). Dane przewidziane w art. 111
   powinny też być ogłaszane w miejscu wykonywania czynności przez
   podmioty działające na zlecenie banku (z umocowaniem lub bez umo-
   cowania banku, np. w miejscu działalności podmiotów zawierających
   umowy w imieniu banku). Obowiązek ogłaszania obejmowałby wów-
   czas takie dane, które łączyłyby się z działalnością podmiotów na zle-
   cenie banku (np. stawki oprocentowania kredytu i pożyczek, stawki
   prowizji i wysokość opłat); [podobnie np. W. Góralczyk (w:) Prawo
   bankowe. Komentarz, s. 405].

5. Sposób ogłaszania. Ogłoszenie musi nastąpić w taki sposób, aby
   zamieszczane w nim dane były ogólnie dostępne dla wszystkich pod-
   miotów (w tym obecnych i potencjalnych kontrahentów banku). Nie ma
   znaczenia sama technika uzyskania takiej dostępności (np. wykorzysta-
   nie tablic informacyjnych, elektroniki, telefonu). Istotną rolę mogą tu
   odgrywać względy reklamowo-promocyjne.

6. Cel regulacji. Omawiany obowiązek służy kilku istotnym celom.
   Chodzi tu przede wszystkim o zapewnienie przejrzystości usług insty-
   tucji bankowych w zakresie „ceny" kredytu bankowego (pożyczki banko-

479

Art. 112 Prawo bankowe

wej) i korzyści związanych z określoną umową bankową (np. umowy
rachunku bankowego). Nie bez znaczenia jest również aspekt zachowa-
nia reguł uczciwej konkurencji między bankami. Pojawia się. również
element informacji dla kontrahenta (potencjalnego kontrahenta) banku
dotyczący „ceny" określonej usługi bankowej. O tym jednak, czy kon-
kretnego kontrahenta banku wiążą elementy umów wskazane w art. 111,
decydują inne już mechanizmy prawne (np. zawarcie umowy bankowej
określonej treści, wiązanie kontrahenta wzorcem umownym, art. 109),
a nie sam fakt dokonania przez bank ogłoszeń z zachowaniem wymo-
gów przewidzianych w art. 111. Por. też art. 54 ust. 3. Wraz z poszerze-
niem zakresu informacji objętych obowiązkiem ogłaszania wzrasta też
samo znaczenie prawno-handlowe omawianego obowiązku. Zob. pkt 3.

Art. 112

Sprawy sporne wynikające ze stosunków między Narodowym
Bankiem Polskim a innymi bankami na tle:

1. rezerwy obowiązkowej,

2. rozrachunków między bankowych,

3. obrotu papierami wartościowymi,

- rozpoznaje Sąd Wojewódzki w Warszawie - Sąd Gospodarczy.

Obecnie: Sąd Okręgowy w Warszawie - Sąd Gospodarczy

1. Właściwość sądu. Przepis art. 112 rozstrzyga zagadnienie właści-
   wości rzeczowej i miejscowej w zakresie sporów między NBP i innymi
   bankami w odniesieniu do trzech kategorii spraw ogólnie określonych
   w tym przepisie. Sprawy te należą (w I instancji) do kompetencji Sądu
   Okręgowego w Warszawie, przy czym Sąd ten jest wyłącznie właściwy
   miejscowo do ich rozpoznawania. Wymienione sprawy mają charakter
   spraw cywilnych (art. l k.p.c.) i należą do drogi sądowej [podobnie np.
   W. Góralczyk (w:) Prawo bankowe. Komentarz, s. 406]. Komentowany
   przepis nie przesądza, oczywiście, generalnie tego, jakie w ogóle spory
   między bankiem centralnym i bankami komercyjnymi należą do grupy
   spraw cywilnych lub innych.

2. Sprawy sporne na tle rezerwy obowiązkowej. Kategorię spraw
   spornych wynikających ze stosunków między NBP a innymi bankami
   na tle rezerwy obowiązkowej należy rozumieć szeroko. Chodzi tu

480

Szczególne obowiązki i uprawnienia banków Art. 112

o spory powstałe w związku z istniejącym ex lege obowiązkiem ban-
ków odprowadzania rezerw obowiązkowych na odpowiednie rachunki
bankowe (art. 38-39 ustawy o NBP). De lege lata znacznie rozbudowano
regulację prawną w zakresie rezerwy obowiązkowej banków (art. 40-41
ustawy o NBP). Spory między bankiem centralnym i bankiem komer-
cyjnym mogą dotyczyć m.in. istnienia samego obowiązku odprowadza-
nia rezerw, jego zakresu, czasu trwania (wygaśnięcia), odsetek spowo-
dowanych nieutrzymywaniem rezerw na odpowiednim poziomie. Cy-
wilnoprawny charakter sporów między bankiem centralnym i bankiem
komercyjnym w omawianym zakresie stanowi z pewnością konse-
kwencję przyznania przez ustawę znacznych kompetencji Narodowemu
Bankowi Polskiemu (Zarządowi NBP) w sferze tworzenia zasad, trybu
obliczania, utrzymywania rezerw obowiązkowych i ustalania odpo-
wiedniej stopy odsetek w związku z niewykonaniem przez zobowiąza-
ny bank obowiązku ustanowienia wymaganej rezerwy.

3. Spory wynikające ze stosunków na tle rozrachunków mifdzy-
   bankowych. Spory wynikające ze stosunków na tle rozrachunków
   międzybankowych powstać mogą w związku z funkcjonowaniem ta-
   kich rozrachunków na podstawie zarządzenia nr 6/2000 Prezesa NBP
   z 6 kwietnia 2000 r. w sprawie sposobu przeprowadzania rozrachun-
   ków międzybankowych (Dz. Urz. NBP Nr 7, poz. 12 ze zm.); [szcze-
   gółowe omówienie systemu rozliczeń międzybankowych de lege lata
   zob. np. Z. Krzyżkiewicz, Podręcznik do nauki bankowości, s. 277 i n.;
   E. Szczygielska, Rozrachunki międzybankowe i międzyoddziałowe w kra-
   jowym systemie bankowym, (poprzedni stan prawny)].

4. Spory wynikające ze stosunków na tle obrotu papierami warto-
   ściowymi. W odniesieniu do trzeciej kategorii spraw (spory wynikające
   ze stosunków na tle obrotu papierami wartościowymi) należy przyjąć
   szerokie znaczenie terminu „obrót". Chodzi tu np. o spory powstające
   na tle stosunków obligacyjnych, łączących bank centralny z innymi
   bankami, w związku z posiadaniem przez bank komercyjny papierów
   wartościowych emitowanych prze/ bank centralny lub odwrotnie, spory
   pojawiające się na tle depozytu i zastawu papierów wartościowych
   (art. 50 ustawy o NBP) oraz wynikające z uczestniczenia banku cen-
   tralnego w określonej formie w obrocie papierami wartościowymi
   (art. 48 ustawy o NBP).

Rozdział 9
Zrzeszanie i łączenie się banków

Art. 113

1. Banki krajowe, działające w formie spółki akcyjnej, mogą łą-
   czyć się w bankowe grupy kapitałowe.

2. Bankową grupę kapitałową stanowi grupa banków zorgani-
   zowanych w ten sposób, że bank zwany „bankiem dominującym"
   jest właścicielem akcji innego banku lub banków, zwanych „ban-
   kami zależnymi", dających ponad 50% ogólnej liczby głosów na
   walnym zgromadzeniu każdego banku zależnego.

3. Bankowa grupa kapitałowa powstaje w drodze umowy, przy
   czym okres jej trwania nie może być krótszy niż 5 lat.

4. Bank zależny nie może być akcjonariuszem banku dominuj ą-
   cego.

5. Bank zależny, który w dniu zawiązania bankowej grupy ka-
   pitałowej posiada akcje banku dominującego, jest obowiązany do
   ich zbycia w terminie 6 miesięcy od dnia zgłoszenia do rejestru
   przedsiębiorców umowy o powołaniu bankowej grupy kapitałowej.

6. Bank zależny nie może nabywać na swój rachunek ani
   przyjmować w zastaw akcji banku dominującego, z wyjątkiem na-
   bycia akcji w trybie postępowania egzekucyjnego na zaspokojenie
   roszczeń banku zależnego. Bank zależny obowiązany jest zbyć na-
   byte akcje banku dominującego w terminie 6 miesięcy od dnia ich
   nabycia.

7. Bank dominujący nie może być podmiotem powiązanym kapi-
   tałowo lub organizacyjnie z innym bankiem krajowym jako pod-
   miot zależny.

482

Zrzeszanie i łączenie się. banków Art. 113

Art. 113 ust 5 i 7 zmienione przez ustawę z dnia 23 sierpnia 2001 r o zmianie ustawy -
Prawo bankowe oraz o zmianie innych ustaw (Dz U Nr 111, poz 1195) z dniem 7 stycz-
nia 2002 r

8. Bank może należeć do jednej bankowej grupy kapitałowej;
nie wyłącza to prawa banków należących do tej grupy do nabywania
akcji innych banków, w tym banków tej samej grupy, z zastrzeże-
niem postanowień ust. 4.

1. Cele powołania bankowej grupy kapitałowej. W Prawie banko-
wym z 1997 r. nie określono celów powołania bankowej grupy kapita-
łowej (b.g.k.). Cele te mogą być więc zróżnicowane (tworzenie silniej-
szych kapitałowo krajowych struktur bankowych, względy konkurencji
z bankami zagranicznymi, przygotowanie odpowiednich działań pry-
watyzacyjnych, sprzyjanie innowacyjności, ujednolicenie standardów
i technik bankowych). Tworzenie b.g.k. prowadzić może do powstania
pewnych korzystnych konsekwencji dla samej grupy i jej uczestników
[korzyści te analizuje np. A.W. Wiśniewski (w:) Prawo bankowe. Ko-
mentarz, s. 408-409].

2. Niewystępowanie b.g.k. w praktyce bankowej. W okresie kilku-
\ letnim po wejściu w życie regulacji prawnej przewidzianej w art. 113-120
| nie pojawiła się w polskim sektorze bankowym żadna „bankowa grupa
f kapitałowa" w ujęciu przepisu art. 113 [co do możliwych przyczyn tego
*f zjawiska zob. np. A.W. Wiśniewski (w:) Prawo bankowe. Komentarz,
^f s. 159; C. Kosikowski Publiczne prawo bankowe, s. 159].

Jf 3. Pierwowzór regulacji b.g.k. Konstrukcja grupy bankowej przyjęta
ą w ustawie z 14 czerwca 1996 r. o łączeniu niektórych banków w formie
spółki akcyjnej (Dz. U. Nr 90, poz. 406 ze zm.) stanowi pierwowzór dla
regulacji prawnej bankowej grupy kapitałowej w art. 113 [por. np.
G. Domański (w:) Prawo o publicznym obrocie papierami wartościo-
wymi. Komentarz, s. 203-204; zob. też uwagi do art. 125].

4. Banki wchodzące w skład b.g.k. Bankową grupę kapitałową
w rozumieniu art. 113 mogą tworzyć tylko banki działające w formie
spółki akcyjnej (art. 21 i n., ze zm. określonymi w art. 609 k.s.h.) i ma-
jące status banków krajowych (art. 4 pkt 1). Ustawa nie ogranicza licz-
by banków w danej grupie, nie tworzy też minimum liczby banków
w niej uczestniczących. Uczestnikiem b.g.k. mógłby być także bank

483

Art. 113 Prawo bankowe

w formie spółki akcyjnej, w którym kapitał akcyjny należałby w całości
do Skarbu Państwa (art. l ust. 2 ustawy o łączeniu i grupowaniu niektó-
rych banków w formie spółek akcyjnych); [odmiennie C. Kosikowski,
Publiczne prawo bankowe, s. 154 (tylko na podstawie ustawy z 1996 r.).
Zob. też uwagi do art. 125.

5. Podstawa utworzenia b.g.k. B.g.k. może być utworzona na pod-
   stawie umowy między bankami-uczestnikami grupy (umowa o powoła-
   niu grupy, umowa korporacyjna). Umowa taka musi ab initio wskazy-
   wać podstawowe cechy określone w art. 113 i n. Pojawienie się struktu-
   ry spełniającej wskazane cechy, ale w wyniku odpowiednich transakcji
   kapitałowych, nie będzie stanowiło b.g.k. w rozumieniu art. 113 i n.,
   nawet gdyby u podstaw takiej struktury legły odpowiednie porozumie-
   nia banków-uczestników grupy (faktyczna grupa kapitałowa); [przy-
   czyny przyjęcia kontraktowego źródła b.g.k. (na tle ustawy z 14 czerw-
   ca 1996 r.) analizuje np. W. Popiołek, Holding bankowy w świetle
   przepisów ustawy z 14 VI1996 r. o łączeniu i grupowaniu niektórych
   banków w formie spółki akcyjnej, s. 473-474 (autor wskazuje m.in.
   konieczność uregulowania w umowie „niektórych skomplikowanych
   zagadnień związanych z funkcjonowaniem grupy")].

6. Podstawowe cechy b.g.k. W przepisach art. 113 określono pod-
   stawowe cechy (właściwości) prawne b.g.k. Są to:

1. istnienie stosunku dominacji (bank dominujący i banki zależne);

2. układ jednostronnego powiązania kapitałowego między bankiem
   dominującym a bankami zależnymi (wyłączenie możliwości po-
   siadania akcji banku dominującego przez bank zależny);

3. wyłączenie możliwości pozostawania przez bank dominujący
   w stosunku zależności wobec innego banku krajowego;

4. zasada przynależności każdego z banków do jednej b.g.k.;

5. względna trwałość grupy (minimalny okres funkcjonowania grupy).

7. Stosunek dominacji. Stosunek dominacji w b.g.k. określono w ten
sposób, że bank dominujący (tzw. lider grupy) pozostawałby „właści-
cielem" (posiadaczem) akcji innego banku lub innych banków (banków
zależnych) i akcje takie tworzyłyby ponad 50% ogólnej liczby głosów
na walnym zgromadzeniu każdego banku zależnego. Posłużono się tu
zatem kryterium samodzielnym, innym niż formułowane w innych

484

p

Zrzeszanie i łączenie się banków Art. 113

aktach prawnych [np. w art. 4 pkt 16 Prawa o publicznym obrocie pa-
pierami wartościowymi; zob. uwagi do art. 27 ust. 1; art. 3 ust. l pkt 37
ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (Dz. U. Nr 121,
poz. 591 ze zm.); art. 2 ustawy z 14 czerwca 1996 r. o łączeniu i gru-
powaniu niektórych banków w formie spółek akcyjnych; to ostatnie
kryterium analizuje np. W. Popiołek, Holding bankowy.., s. 472; zob.
też C. Kosikowski, Publiczne prawo bankowe, s. 155 (i powołana tam
literatura); G. Domański (w:) Prawo o publicznym obrocie..., s. 202-204;
analiza różnych kryteriów stosunku dominacji)].

Stosunek dominacji przewidziany w art. 113 ust. 2 wskazuje na to,
że chodzi tu o strukturę przypominającą tzw. holding pionowy [podob-
nie T. Narożny, Prawo bankowe, s. 190 (typowa struktura holdingo-
wa)]. Charakterystykę współczesnego holdingu bankowego szczegóło-
wo przedstawia np. L. Stecki, Holding, s. 439-441, tenże, Koncern,
s. 454-455.

W b.g.k. uczestniczyć mogą banki bezpośrednio zależne od banku
dominującego. Wykluczone byłoby natomiast uczestnictwo banków
innych zależnych od banków zależnych, tzw. zależność pośrednia [tak
też słusznie np. A.W. Wiśniewski (w:) Prawo bankowe. Komentarz, s. 410
(eliminacja wielopiętrowej b.g.k.)]. Założony przez ustawodawcę stan
upraszcza kapitałową i organizacyjną strukturę grupy. Umowa o po-
wołaniu b.g.k. może przewidywać, jak się wydaje, odpowiednie reguły
współpracy całej grupy z bankami podporządkowanymi bankom zależ-
nym - uczestnikom grupy (np. formuła tzw. obserwatora lub inna).

8. Układ jednostronnego powiązania kapitałowego. Wyłączenie
możliwości posiadania (nabywania) akcji banku dominującego przez
banki zależne (art. 113 ust. 4-6) oznacza de facto układ jak gdyby jed-
nostronnego powiązania kapitałowego między bankiem dominującym
i bankami zależnymi. Akcje posiadane w dniu zawiązania b.g.k. po-
winny być zbyte w terminie 6 miesięcy od dnia zgłoszenia b.g.k. do
rejestru przedsiębiorców umowy o powołaniu grupy (art. 117 ust. 6 pkt 3).
Wykluczono możliwość nabywania przez bank zależny na własny ra-
chunek akcji banku dominującego oraz przyjmowania w zastaw takich
akcji. Zakaz ten nie dotyczy akcji nabytych w trybie postępowania eg-
zekucyjnego dla zaspokojenia wierzytelności banku zależnego. W lite-
raturze niekiedy przyjmuje się, że naruszenie zakazu nabycia akcji po-

485

Art. 113 Prawo bankowe

woduje nieważność takiego nabycia, a w odniesieniu do akcji nabytych
w publicznym obrocie - obowiązek zbycia takich akcji, podobnie jak
akcji nabytych w drodze egzekucji [tak np. A.W. Wiśniewski (w:) Pra-
wo bankowe. Komentarz, s. 411-412]. Opinia ta wydaje się zbyt daleko
idąca. Można by twierdzić, że w umowie o powołaniu b.g.k. powinny
znaleźć się odpowiednie postanowienia mające na celu wymuszenie
honorowania zakazu przewidzianego w art. 113 ust. 4. Możliwe byłoby
również skierowanie odpowiednich środków nadzorczych KNB wobec
banku zależnego naruszającego omawiany zakaz (art. 133 ust. 1).

Banki zależne uczestniczące w grupie mogą nabywać akcje innych
banków zależnych (art. 113 ust. 8). Nie mogą jednak nabywać akcji
tychże banków w wielkości zastrzeżonej dla banku dominującego (art. 113
ust. 2).

9. Zasada niezależności banku dominującego. Bank dominujący
   (lider grupy) nie może być jednocześnie powiązany kapitałowo i orga-
   nizacyjnie z innym bankiem krajowym jako podmiot zależny (zasada
   niezależności banku dominującego). Oznacza to eliminację tzw. po-
   dwójnej zależności: bańkow-uczestników grupy od banku dominujące-
   go i tego ostatniego od innego banku krajowego spoza grupy. Bank
   dominujący mógłby być natomiast zależny od banku zagranicznego
   (art. 4 pkt 2); [tak też A.W. Wiśniewski (w:) Prawo bankowe. Komen-
   tarz, s. 412 (możliwość powołania międzynarodowej b.g.k.)]. Otwar-
   tym zagadnieniem pozostaje to, o jakiej ewentualnej zależności banku
   dominującego wspomina przepis art. 113 ust. 7 (kryterium zależności
   przewidziane w art. 113 ust. 2, w art. 4 pkt 16 Prawa o publicznym
   obrocie papierami wartościowymi, czy w art. 3 ust. l pkt 37 ustawy
   o rachunkowości). Wydaje się, że należałoby wypowiedzieć się za nie-
   dopuszczalnością każdej postaci zależności banku-lidera b.g.k. (pełna
   niezależność tego banku).

10. Zasada przynależności do jednej b.g.k. Banki tworzące b.g.k.
    mogą należeć tylko do jednej takiej grupy (art. 113 ust. 8). Oznacza to
    klarowną i przejrzystą strukturę dominacji i zależności. Bank dominu-
    jący nie może tworzyć innej b.g.k. z innymi lub tymi samymi uczestni-
    kami grupy pierwotnej. Banki zależne nie mogą stać się uczestnikami
    innej grupy z innym bankiem dominującym. Mogą nabywać jednak
    akcje banków zależnych tej samej grupy i banków spoza b.g.k.

486

Zrzeszanie i łączenie się banków Art. 114

—

11. Zasada trwałości b.g.k. Przepis art. 113 ust. 3 przewiduje mini-
malny okres trwania grupy (5 lat). Można by więc mówić o regule
trwałości b.g.k. Trwałość taka jest jedną z istotnych cech uczestnictwa
holdingowego. Tak słusznie L. Stecki, Holding, s. 440 (tamże też
o holdingach nietrwałych, tzw. powierniczych). Okres pięcioletni roz-
poczyna się, jak można sądzić, od określonego w umowie momentu jej
skuteczności (por. art. 118 ust. 1).

Art. 114

1. Bank należący do bankowej grupy kapitałowej odpowiada
   jak poręczyciel za zobowiązania pozostałych banków należących do
   tej grupy, proporcjonalnie do wartości nominalnej posiadanych
   akcji w kapitałach akcyjnych tych banków na dzień powstania da-
   nego zobowiązania.

2. W przypadku rozwiązania umowy o powołaniu bankowej
   grupy kapitałowej lub wystąpienia danego banku z tej grupy, prze-
   pis ust. l stosuje się do zobowiązań powstałych w okresie przyna-
   leżności banku do bankowej grupy kapitałowej.

3. Począwszy od dnia konsolidacji sprawozdań finansowych,
   przy ustalaniu norm i granic określonych ustawą, bankowa grupa
   kapitałowa traktowana jest w taki sposób, jakby stanowiła jeden
   bank.

4. Komisja Nadzoru Bankowego określa, w drodze uchwały,
   szczegółowe zasady ustalania, dla celów wskazanych w ust. 3, wy-
   sokości funduszy własnych banków należących do bankowej grupy
   kapitałowej oraz może określać szczególne zasady wyliczania dla
   grupy norm, o których mowa w ust. 3.

5. Dniem konsolidacji sprawozdań finansowych jest pierwszy
   dzień miesiąca następującego po miesiącu, w którym właściwy or-
   gan banku dominującego zatwierdził pierwsze skonsolidowane
   sprawozdanie finansowe.

1. Poręczenie banku-uczestnika za zobowiązania pozostałych ban-
ków-uczestników b.g.k. Przepisy art. 114 ust. l i 2 tworzą jeden
z istotnych skutków zewnętrznych umowy o powołaniu b.g.k. Przewi-
dują mianowicie poręczenie każdego banku-uczestnika grupy za zobo-
wiązania pozostałych banków należących do tej grupy. Poręczenie to

487

Art. 114 Prawo bankowe

powstaje ex lege, a nie wynika z umowy o powołaniu grupy. Nie ma
przeszkód ku temu, by dalej idące poręczenie nie znalazło się jednak
w treści wspomnianej umowy.

Omawiane przepisy zostały bardzo ogólnie ujęte i mogą rodzić
rozbieżności interpretacyjne.

2. Stosunek poręczenia i wierzytelności objęte poręczeniem. Stosu-
nek poręczenia (powstający ex lege) łączy wierzyciela banku (dłużnika
głównego) z poszczególnymi (wszystkimi) bankami-uczestnikami jako
poręczycielami (art. 876 i n. k.c.). Nie ma tu zastosowania przepis
art. 878 k.c. o odwołaniu poręczenia za dług przyszły. W relacji dłużnik
główny (bank-uczestnik grupy) i poręczyciel (inny uczestnik grupy)
znajdą zastosowanie przepisy o subrogacji (art. 518 § l k.c.).

Intencją ustawodawcy było z pewnością objęcie poręczeniem ex
lege wszystkich zobowiązań cywilnoprawnych banków-uczestników
grupy (yerba legis: za zobowiązania pozostałych banków). Należałoby
chyba przyjąć, że chodzi tu o zobowiązania powstałe w czasie trwania
grupy (po zawarciu umowy o powołaniu grupy). Ustawa mówi bowiem
o zobowiązaniach banków należących do grupy. Ponadto takie ograni-
czenie usprawiedliwione byłoby treścią art. 114 ust. 2 (utrzymywanie
się poręczenia po rozwiązaniu grupy lub wystąpieniu banku z grupy
w odniesieniu do zobowiązań powstałych w okresie przynależności
banku do b.g.k.). Ogólnikowość ujęcia kategorii zobowiązania główne-
go w art. 114 ust. l może jednak tworzyć podstawy do interpretacji
szerszej (poręczenia za zobowiązania powstałe przed zawiązaniem
grupy i istniejące po jej rozwiązaniu).

3. Solidarna odpowiedzialność banku-dłużnika głównego i banku
poręczyciela. W relacji z bankiem-dłużnikiem głównym każdy bank-
poręczyciel odpowiada zgodnie z art. 881 k.c. (yerba legis: jak współ-
dłużnik solidarny), z tym że odpowiedzialność poręczyciela (według
reguł solidarności biernej) zostaje ograniczona do maksymalnego puła-
pu określonego w art. 114 ust. l (proporcjonalnie do wartości nominal-
nej posiadanych akcji w kapitałach akcyjnych banku-dłużnika główne-
go na dzień powstania zobowiązania). Bank-dłużnik główny odpowiada
za swe zobowiązania w pełnym zakresie. Nie ma uzasadnionych pod-
staw do stwierdzenia, że przepis art. 881 k.c. został wyłączony np. z tej
racji, że art. 114 ust. l tworzy oryginalny reżim odpowiedzialności

488

Zrzeszanie i łączenie się banków Art. 114

poręczycieli ustawowych. Wyłączenie przepisu art. 881 k.c. byłoby
nietrafne, skoro poręczenie ex lege przyjęte zostało nie tylko w interesie
banków-członków grupy, ale przede wszystkim - wierzycieli instytucji
bankowych tworzących b.g.k. [zob. bliżej o tym M. Bączyk, Zarys
prawa bankowego. Część I-Prawo systemu bankowego, s. 119].

4. Odpowiedzialność proporcjonalna banków-poręczycieli. Przepis
   art. 114 ust. l wyklucza odpowiedzialność solidarną banków-poręczycieli
   (art. 366 § l k.c.). Odpowiadają oni pro rata parte zgodnie z regułą
   proporcjonalności określoną w art. 114 ust. 1. W największym zakresie
   będzie odpowiadał bank dominujący z racji rozmiaru posiadanych akcji
   banku-dłużnika głównego (art. 113 ust. 2). Konstrukcja odpowiedzial-
   ności pro rata parte (proporcjonalnej) wyklucza możliwość powstania
   roszczeń regresowych między bankami-poręczycielami (art. 376 § l
   k.c.); [zob. też W. Popiołek, Holding bankowy..., s. 477].

5. Przesłanki odpowiedzialności banków-poręczycieli. Aktualne
   będą ogólne przesłanki odpowiedzialności banków-poręczycieli wobec
   wierzycieli (wymagalność długu głównego, opóźnienie banku-dłużnika
   głównego, zawiadomienie banku-poręczyciela przez wierzyciela o ta-
   kim opóźnieniu, art. 880 k.c.); [zob. bliżej na temat przesłanek odpo-
   wiedzialności kontraktowej poręczyciela M. Bączyk, Poręczenia i gwa-
   rancje..., s. 35-37 (i cytowana tam literatura)]. W przepisie art. 11
   ustawy z 14 czerwca 1996 r. jako jedną z przesłanek aktualizacji odpo-
   wiedzialności banków-poręczycieli wymieniono wymóg zawieszenia
   działalności banku-dłużnika głównego. De lege lata odpowiedzialność
   banków-poręczycieli może powstać także przed zawieszeniem działal-
   ności banku-dłużnika (art. 158).

6. Postanowienia umowne dotyczące obowiązków banków-porę-
   czycieli. W umowie o powołaniu grupy można by, jak się wydaje, za-
   mieścić stosowne postanowienia o sposobie wykonywania przez banki
   należących do grupy obowiązków poręczycielskich wynikających z art. 114
   ust. l (np. za pośrednictwem jednego z banków należących do grupy).

7. Moment powstania zobowiązania banku-poręczyciela. Na tle art. 114
   ust. 1-2 pojawić się mogą inne jeszcze zagadnienia szczegółowe. Doty-
   czy to np. oznaczenia daty istnienia proporcji wskazanej w art. 114 ust. l
   (yerba legis- dzień powstania danego zobowiązania). Na pewno chodzi

489

Art. 115 Prawo bankowe

tu o zobowiązanie główne (zobowiązanie banku-dłużnika głównego).
Wydaje się ponadto, że miarodajna byłaby tu data wymagalności wie-
rzytelności głównej wierzyciela, a nie data powstania roszczenia wierzy-
ciela. Dopiero bowiem wymagalność roszczenia głównego może sta-
nowić jedną z przesłanek aktualizacji odpowiedzialności poręczyciela.

8. Regulacje ustawy o rachunkowości odnoszące się do b.g.k. Prze-
pisy art. 114 ust. 3 i 5 zawierają postanowienia szczególne w stosunku
do postanowień przewidzianych w rozdz.iale 6 ustawy o rachunkowości
(dodanym przez ustawę z dnia 9 listopada 2000 r. o zmianie ustawy
o rachunkowości, Dz. U. Nr 113, poz. 1186). Przepisy te operują poję-
ciem ,jednostki dominującej" i,jednostki zależnej", co oczywiście odpo-
wiada formule „banku dominującego" i „banku zależnego". Przepisy
art. 55 ust. 2 ustawy określają składniki skonsolidowanego sprawozda-
nia finansowego. W art. 114 ust. 5 określono dzień konsolidacji spra-
wozdań finansowych w ten sposób, że jest nim pierwszy dzień miesiąca
następującego po miesiącu, w którym właściwy organ banku dominują-
cego (określony w statucie lub umowie o powołaniu grupy) zatwierdzi
pierwsze skonsolidowane sprawozdanie finansowe b.g.k. Data taka ma
istotne znaczenie, ponieważ pojawiają się wówczas powstające ex lege
skutki prawne. Przy ustalaniu norm i granic określonych ustawą b.g.k.
traktowana jest jakby stanowiła jeden bank. Oznacza to znaczne po-
większenie możliwości instytucji bankowych w zakresie tzw. koncen-
tracji wierzytelności kredytowych i innych należności (art. 6 pkt l, art.
71). Zob. uwagi do tych przepisów [zob. też np. W. Popiołek, Holding
bankowy..., s. 471 (na tle art. 10 ust. 3 ustawy z 14 czerwca 1996 r.);
A.W. Wiśniewski (w:) Prawo bankowe. Komentarz, s. 409 (uprzywi-
lejowanie wszystkich uczestników grupy wobec banków nie należących
do grupy); bliżej na temat tzw. norm koncentracji wierzytelności banku
(kredytowych i innych) zob. np. A. Jończyk, Strona zobowiązana wo-
bec banku w art. 71 ust. 3 pkt l prawa bankowego, „Prawo Bankowe"
2000, nr 4, s. 63 i n. (i cytowana tam literatura)].

Art. 115

1. Banki należące do tej samej bankowej grupy kapitałowej
używają nazw i znaków firmowych wskazujących na przynależność
do tej grupy.

490

Zrzeszanie i łączenie się banków Art. 115

f 2. Udział osób, o których mowa w art. 387 Kodeksu spółek han-

• dlowych, zajmujących te stanowiska w dwu lub więcej bankach
', należących do tej samej bankowej grupy kapitałowej nie stanowi

działalności konkurencyjnej.

-.^r Art. 115 ust. 2 zmieniony przez ustawę z dnia 15 września 2000 r. - Kodeks spółek handlo-
7 wych (Dz U Nr 94, poz 1037) z dniem l stycznia 2001 r.

1. Pojęcie firmy. Przepis art. 115 ust. l nie modyfikuje zasad formo-
wania firmy bankowej spółek akcyjnych tworzących b.g.k. Firma to
ł nazwa, pod którą każdy bank-uczestnik grupy prowadzi przedsiębior-
j". stwo bankowe i występuje w obrocie prawnym [zob. bliżej o firmie
fi spółki akcyjnej np. J. Szwaja (w:) Prawo spółek, s. 225 i n.]. Odnośnie
do reguł formowania firmy spółki akcyjnej - zob. art. 304 § l i 305

C w zw. z art. 632 k.s.h.

\

^s 2. Obowiązek używania nazw i znaków firmowych wskazujących
\ na przynależność do b.g.k. W art. 115 ust. l nakazano wszystkim

* bankom grupy używania nazw i znaków firmowych wskazujących na
przynależność do grupy. Chodzi tu niewątpliwie o urzeczywistnienie
zasady jawności b.g.k. Ujawniony być musi sam fakt istnienia grupy
i jej skład podmiotowy [por. np. W. Popiołek, Holding bankowy..., s. 475
(na tle grupy kapitałowej regulowanej ustawą z 14 czerwca 1996 r.).
Nazwy i znaki firmowe wskazujące na przynależność do grupy (ozna-
czenia identyfikujące) powinny być używane przez wszystkie banki
należące do grupy, w tym także przez bank dominujący. Obowiązek
używania znaków odnosi się do każdej działalności banku należącego
do grupy (np. działalności bankowej, pozabankowej, reklamowej). Na-
zwy i znaki firmowe muszą być najpierw określone w treści umowy
o powołaniu grupy (art. 117 ust. 2 pkt 5).

3. Oznaczenia identyfikacyjne. W ustawie nie wyjaśniono formuły
nazw i znaków firmowych. Wydaje się, że chodzi tu po prostu o ozna-
czenia identyfikacyjne w znaczeniu ogólnym mające na celu wskazanie
istnienia struktury w postaci b.g.k. i jej poszczególnych banków-
uczestników. Jak wspomniano, określenie postaci omawianych ozna-
czeń identyfikacyjnych następowałoby w umowie o powołaniu grupy.
Umowa taka mogłaby też wskazywać na reguły posługiwania się oma-
wianymi oznaczeniami przez poszczególne banki należące do grupy

491

Art. 115 Prawo bańko we

(w obrocie zewnętrznym i między bankami-uczestnikami grupy). Na-
zwy i znaki towarowe mogłyby przybrać postać nazwy słownej, sym-
bolu graficznego lub słowno-graficznego [por. np. A.W. Wiśniewski
(w:) Prawo bankowe. Komentarz, s. 415 (tzw. logo). W umowie o za-
wiązaniu Grupy PKO S.A. z września 1996 r. (na podstawie przepisów
ustawy z 1996 r.) ustalono najpierw nazwę grupy bankowej jako „Gru-
pa Pekao S.A." (art. 2 umowy), a następnie (w rozdz.iale dotyczącym
zmiany w statutach członków Grupy, art. 12 umowy), wskazano, iż
„firma każdego z członków Grupy Bankowej powinna wskazywać na
przynależność do Grupy". Banki zobowiązały się do zmiany firmy
członków Grupy przez dodanie do dotychczasowego jej brzmienia słów
„Grupa Pekao S.A.". De lege lata konstrukcja taka mogłaby być, jak się
wydaje, kontynuowana (nazwa b.g.k. jako dodatkowy element firmy
banków-uczestników grupy; por. art. 305 § l k.s.h.), przy czym nazwa
grupy nie musiałaby chyba (bezpośrednio lub pośrednio) wskazywać na
bank dominujący w grupie.

4. Łączenie funkcji w bankach należących do b.g.k. W niefortunnie
   sformułowanym przepisie art. 115 ust. 2 chodzi oczywiście o kwestię
   ewentualnego łączenia niektórych funkcji w bankach wchodzących
   w skład b.g.k. Przepis ten został znowelizowany w ten sposób, że od-
   syła on obecnie do art. 387 k.s.h. (będącego odpowiednikiem art. 378
   k.h.). Możliwe byłoby zatem łączenie funkcji określonych w art. 387
   k.s.h. w dwóch lub więcej bankach b.g.k. (np. funkcji członka zarządu,
   prokurenta, kierownika oddziału lub zakładu). Dopuszczalne byłoby
   łączenie takich samych funkcji lub funkcji różnych (np. funkcji członka
   zarządu w jednym banku i prokurenta w innym). W umowie o utwo-
   rzeniu grupy bankowej mogłyby znaleźć się odpowiednie postanowie-
   nia dotyczące możliwości i zasad łączenia funkcji określonych w art. 387
   k.s.h. (np. ograniczenie takiego łączenia).

5. Łączenie funkcji członka rady nadzorczej. W literaturze wyrażo-
   no pogląd, że wyłączono (z niezbyt jasnych powodów) możliwość łą-
   czenia w kilku bankach funkcji członka rady nadzorczej [tak np.
   A. W. Wiśniewski (w:) Prawo bankowe. Komentarz, s. 417]. Regulację
   zawartą w art. 115 ust. 2 utrzymano w sposób niezmieniony także
   w art. 609 k.s.h. Mimo zastosowania nie najlepszej techniki legislacyj-
   nej przy konstrukcji art. 115 ust. 2 można by wyrazić opinię, że powi-

492

Zrzeszanie i łączenie się banków Art. 116

nien być on interpretowany w ten sposób, iż możliwe byłoby łączenie
funkcji także członków rad nadzorczych w kilku bankach należących
do grupy. Trudno byłoby znaleźć jakieś racjonalne powody dla utrzy-
mania zakazu łączenia także w tym zakresie. Przepis art. 115 ust. 2
zezwala zatem na łączenie funkcji w dwu lub więcej bankach wszyst-
kich osób wymienionych obecnie w art. 387 k.s.h.

6. Zakaz łączenia funkcji członka rady nadzorczej z innymi funk-
cjami. W instytucjach bankowych działających w formie spółki akcyj-
nej obowiązywałby zakaz łączenia funkcji członka rady nadzorczej
banku i funkcji wyszczególnionych w art. 387 k.s.h. Tej reguły nie
wyłączono bowiem w art. 115 ust. 2.

Art. 116

Płynność płatnicza każdego banku należącego do bankowej grupy
kapitałowej jest gwarantowana przez wszystkie pozostałe banki tej

grupy.

1. Gwarancja płynności płatniczej. Każdy bank obowiązany jest do
utrzymania płynności płatniczej w okresie swojej działalności (art. 8;
zob. uwagi do tego przepisu). Przepis art. 116 nakłada na wszystkie
banki b.g.k. obowiązek gwarantowania (zapewnienia) wspomnianej
płynności każdego banku grupy. Obowiązek taki powstaje w chwili
utworzenia grupy. W umowie o powołaniu grupy powinny znaleźć się
odpowiednie postanowienia dotyczące zasad i trybu realizacji obowiąz-
ku gwarantowania płynności płatniczej każdego banku należącego do
tej grupy (art. 117 ust. 2 pkt 6). Mechanizm prawny omawianej gwa-
rancji bieżącej płatności (jego elementy konstytutywne) wyjaśnić bę-
dzie można na podstawie postanowień przyjętych w umowie korpora-
cyjnej. Dopiero wówczas będzie można ustalić to, czy wierzycielowi
jednego z (zagrożonych) banków przysługuje roszczenie (o wykonanie
zobowiązania lub przynajmniej odszkodowawcze) bezpośrednio wobec
banków-gwarantów płynności płatniczej. Sam przepis art. 116 takich
roszczeń, oczywiście, nie tworzy [zob. np. M. Bączyk, Zarys prawa...,
s. 118; A.W. Wiśniewski (w:) Prawo bankowe. Komentarz, s. 417-418;
421-422]. Nie ma także podstaw do twierdzenia, że przepis art. 116
stanowiłby też wystarczające uzasadnienie prawne dla zgłoszenia od-

493

Art. 117 Prawo bankowe

powiedniego roszczenia banku wobec pozostałych uczestników grupy
(np. o przekazanie odpowiednich funduszy w celu zapewnienia bieżącej
płynności płatniczej); [inaczej, jak się wydaje, A.W. Wiśniewski (w:)
Prawo bankowe. Komentarz, s. 422 (niemożność odmowy żądaniu
uprawnionemu bankowi udostępnienia środków płynnych przez pozo-
stałe banki)].

2. Przykład Grupy PKO S.A. Wydaje się, że możliwa byłaby (i naj-
właściwsza) kontraktowa formuła nieprzyznawama bezpośrednich
roszczeń wierzycielom jednego banku wobec pozostałych banków gru-
py. To samo dotyczy konstruowania roszczeń cywilnoprawnych mię-
dzy samymi bankami. Interesującą formę gwarancji płynności przyjęto
np. w art. 10 umowy o zawiązaniu Grupy Pekao S.A. z 16 października
1996 r. (pozostawienie środków zgromadzonych na rachunku bieżącym
NBP do natychmiastowej dyspozycji przez bank dominujący na za-
pewnienie płynności płatniczej banków-członków grupy; wykorzysta-
nie tych środków proporcjonalnie do funduszy własnych członków
grupy w sumie funduszy własnych wszystkich członków; rozliczenie
środków wykorzystywanych z członkami grupy na warunkach rynko-
wych). Zob. też uwagi do art. 125.

Art. 117

1. Zawarcie umowy, o której mowa w art. 113 ust. 3, może na-
   stąpić po podjęciu uchwał walnych zgromadzeń akcjonariuszy
   banków, które zamierzają powołać bankową grupę kapitałową.

2. Umowa pomiędzy bankami o powołaniu bankowej grupy ka-
   pitałowej powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności:

1. bank dominujący i banki zależne,

2. okres, na jaki została zawarta,

1. liczbę akcji oraz ich wartość i liczbę głosów wynikających
   z akcji banków zależnych, będących własnością banku domi-
   nującego,

2. liczbę akcji oraz ich wartość i liczbę głosów akcji banków zależ-
   nych wzajemnie posiadanych przez te banki,

3. nazwy i znaki wskazujące na przynależność do grupy,

3. zasady i tryb realizacji obowiązku gwarantowania bieżącej
   płynności płatniczej każdego banku należącego do tej grupy,

494

Zrzeszanie i łączenie sie_ banków Art. 117

7. zasady i tryb uzgadniania polityki finansowej i operacyjnej
   grupy,

7. warunki wystąpienia z grupy.

3. Umowa o powołaniu bankowej grupy kapitałowej może
   przewidywać powołanie rady bankowej grupy kapitałowej oraz
   określać jej skład, kompetencje i sposób działania.

4. Zarząd każdego banku należącego do grupy składa sądowi
   rejestrowemu umowę, o której mowa w ust. 2, zgłasza zmiany tej
   umowy oraz jej rozwiązanie.

5. Zmiana umowy lub rozwiązanie bankowej grupy kapitałowej
   wymaga do swej ważności uchwał walnych zgromadzeń banków
   należących do tej grupy.

6. O zawiązaniu bankowej grupy kapitałowej zarząd banku
   dominującego ogłasza w pismach przeznaczonych do ogłoszeń oraz
   w Monitorze Sądowym i Gospodarczym. Ogłoszenia powinny za-
   wierać w szczególności:

1. datę zawarcia umowy o powołaniu bankowej grupy kapita-
   łowej,

2. istotne postanowienia umowy,

3. datę zgłoszenia umowy do rejestru przedsiębiorców,

4. firmy i siedziby banków należących do bankowej grupy kapi-
   tałowej,

5. liczbę i wartość nominalną akcji banku dominującego,

6. liczby i wartości nominalne akcji banków zależnych, ze
   wskazaniem liczby i wartości nominalnej akcji objętych
   przez bank dominujący oraz liczby głosów, przysługujących
   bankowi dominującemu na walnych zgromadzeniach akcjo-
   nariuszy banków zależnych.

Art 117 ust 6 pkt 3 zmieniony przez ustawę z dnia 23 sierpnia 2001 r o zmianie usta-
wy - Prawo bankowe oraz o zmianie innych ustaw (Dz U Nr 111, poz 1195) z dniem
7 stycznia 2002 r

7. W przypadku zmian w składzie bankowej grupy kapitałowej
oraz jej rozwiązania stosuje się odpowiednio przepis ust. 6.

1. Uwagi ogólne. Przepis art. 117 nie został najlepiej ujejy od strony
legislacyjnej. Reguluje kilka różnych materii prawnych, które powinny

495

Art. 117

Prawo bankowe

raczej znaleźć się w kilku odrębnych przepisach. Chodzi tu przede
wszystkim o:

1. procedurę zawiązywania b.g.k.;

2. podstawową (obligatoryjną) treść umowy o powołaniu grupy;

3. możliwość ukształtowania struktur reprezentujących grupę (np.
   w postaci rady b.g.k.);

4. procedurę zmiany umowy lub jej rozwiązania;

5. ogłaszanie o zawiązaniu, zmianie lub rozwiązaniu grupy;

6. zgłaszanie przez zarząd każdego banku-uczestnika grupy sądowi
   rejestrowemu samej umowy o zawiązaniu grupy, jej zmiany
   i rozwiązania.

2. Uchwała zgromadzenia akcjonariuszy banku. Zawarcie umowy

0 powołaniu grupy może nastąpić dopiero po podjęciu stosownych
uchwał zgromadzeń akcjonariuszy poszczególnych banków (art. 393

1 n. k.s.h.). Przedmiotem takich uchwał byłoby uczestniczenie danego
banku w projektowanej b.g.k. na zasadach sformułowanych w danej
uchwale. Podobnej procedury wymagałaby zmiana i rozwiązanie umo-
wy o powołaniu b.g.k. (art. 117 ust. 5). Fakt zawarcia umowy (tekst
umowy), zmiany umowy (podmiotowe i dotyczące jej treści) powinny
być zgłaszane sądowi rejestrowemu przez zarząd każdego banku-
uczestnika grupy (czynności rejestrowe mają charakter deklaratoryjny
i służą, oczywiście, urzeczywistnieniu zasady jawności faktu powstania
grupy i jej składu podmiotowego).

3. Obligatoryjna treść umowy o powołaniu grupy. Przepis art. 117
   ust. 2 - poza koniecznością określenia banków uczestniczących - okre-
   śla podstawową (minimalną) treść umowy o powołaniu grupy. Są to na
   pewno obligatoryjne elementy omawianej umowy korporacyjnej, nie-
   zbędne dla jej prawnej skuteczności w świetle przepisów art. 113 i n.
   Por. też uwagi do art. 115, 116 i 120.

4. Rada b.g.k. Przepis art. 117 ust. 3 przewiduje możliwość powoła-
   nia rady b.g.k. jako ciała tworzącego tzw. centrum zarządzająco-
   decyzyjne grupy. Formuła takiego centrum mogłaby być, oczywiście,
   także inaczej ujęta w umowie korporacyjnej. W umowie tej mogłoby
   dojść do rozbudowania struktury grupy o dalsze elementy. Niezbędne
   byłoby także określenie zasad i trybu wykonywania rozstrzygnięć (de-

496

Zrzeszanie i łączenie się banków Art. 118

cyzji) centrum decyzyjno-zarządzającego (np. rady b.g.k.). Zagadnienia
takie były szczegółowo uregulowane w umowie z września 1996 r.
o zawiązaniu Grupy Pekao S.A. Warto też podkreślić, że w umowie tej
zawarto klauzulę interpretacyjną (art. 38 umowy), zgodnie z którą
„żadne z postanowień umowy nie ma na celu utworzenia spółki osobo-
wej". W literaturze proponuje się niekiedy możliwość uzupełniającego
zastosowania reguł art. 865 k.c. do b.g.k. [tak A. W. Wiśniewski (w:)
Prawo bankowe. Komentarz, s. 424 (w razie nieuregulowania w umo-
wie korporacyjnej zasady podejmowania decyzji dostatecznie szcze-
gółowo)]. Nie wydaje się jednak, aby istniały usprawiedliwione pod-
stawy do oceny b.g.k. de lege lata jako postaci spółki cywilnej w rozu-
mieniu art. 860 k.c. [inaczej A. W. Wiśniewski (w:) Prawo bankowe.
Komentarz, s. 408, z zastrzeżeniami].

Art. 118

1. Najpóźniej na miesiąc przed dniem wejścia w życie umowy
   o powołaniu bankowej grupy kapitałowej bank dominujący zawia-
   damia Komisję Nadzoru Bankowego i Ministra Finansów o powo-
   łaniu takiej grupy.

2. Do zawiadomienia, o którym mowa w ust. l, bank dominują-
   cy załącza umowę o powołaniu bankowej grupy kapitałowej.
   O każdej zmianie umowy bank dominujący zawiadamia Komisję
   Nadzoru Bankowego i Ministra Finansów nie później niż po upły-
   wie 14 dni od dokonania zmiany.

1. Notyfikacja Komisji Nadzoru Bankowego o powołaniu b.g.k.

W przepisie tym nałożono na bank dominujący obowiązek zawiado-
mienia KNB i Ministra Finansów o powołaniu grupy. Zawiadomienie
takie powinno nastąpić najpóźniej na miesiąc przed dniem wejścia
w życie umowy o powołaniu grupy (chodzi tu po prostu o dzień sku-
teczności prawnej wcześniej zawartej umowy). Obowiązek zawiado-
mienia obciąża bank dominujący. Zawiadomienie obejmuje też treść
umowy o powołaniu grupy.

2. Notyfikacja Komisji Nadzoru Bankowego o zmianie umowy
korporacyjnej. Obowiązek zawiadomienia KNB i Ministra Finansów
powstaje także w razie zmiany umowy o powołaniu grupy w okresie

497

Art. 119

Prawo bankowe

nie późniejszym niż po upływie 14 po dokonaniu zmiany. Chodzi tu
z pewnością o zmiany natury przedmiotowej (zmiany treści umowy),
zmiany podmiotowe (dotyczące struktury podmiotowej b.g.k.) i zmiany
natury organizacyjnej (dotyczące organów b.g.k., art. 117 ust. 3 i 4).

3. Skutki braku zawiadomienia. Brak notyfikacji o powołaniu grupy
lub zmianie umowy o powołaniu grupy nie powoduje nieskuteczności
prawnej umowy lub dokonania jej zmiany. To samo dotyczy zbyt póź-
nego zawiadomienia o tych zdarzeniach. W tych sytuacjach mogłyby
być uruchomione odpowiednie środki nadzorcze KNB wobec banku
dominującego, obciążonego ex lege obowiązkiem notyfikacji (art. 133
ust. Ipkt2, art. 138).

Art. 119

1. O ile umowa nie stanowi inaczej, zbycie pakietu mniejszo-
   ściowego akcji banku zależnego oraz akcji banku dominującego,
   należącego do bankowej grupy kapitałowej, innym podmiotom niż
   należące do bankowej grupy kapitałowej nie powoduje wygaśnięcia
   uprawnień i zobowiązań bankowej grupy kapitałowej ani banków
   należących do niej, określonych w umowie o powołaniu bankowej
   grupy kapitałowej oraz w przepisach ustawy.

2. Obniżenie udziału wartości akcji banku zależnego, będącego
   własnością banków należących do bankowej grupy kapitałowej,
   w kapitale akcyjnym tego banku jest nieskuteczne wobec jego wie-
   rzycieli.

3. Zmniejszenie liczby głosów banku dominującego na walnym
   zgromadzeniu banku zależnego, poniżej poziomu określonego
   w art. 113 ust. 2, oznacza wypowiedzenie umowy o powołaniu ban-
   kowej grupy kapitałowej, z zastrzeżeniem art. 120 ust. l pkt 2.

1. Sens prawny regulacji. W literaturze nie ma zgodności co do sensu
prawnego unormowania zawartego w art. 119 ust. 2 [zob. zwłaszcza kry-
tyka jego przepisów od strony legislacyjnej i merytorycznej - A.W. Wi-
śniewski (w:) Prawo bankowe. Komentarz, s. 425-426].

W przepisie tym na pewno chodzi o konstrukcje prawne zbycia
pakietu mniejszościowego akcji banku zależnego oraz akcji banku do-
minującego (a więc w ogóle akcji banków-uczestników grupy) pod-

498

Zrzeszanie i łączenie się banków Art. 119

miotom nienależącym do grupy. Zbywcą takim byłby inny bank zależ-
ny lub bank dominujący. Oznaczałoby to zmniejszenie zaangażowania
kapitałowego banków-uczestników grupy w innych bankach należą-
cych do grupy. Zbycie takie nie jest niedopuszczalne i nie powoduje
w zasadzie wygaśnięcia uprawnień i zobowiązań banków należących
do grupy. Rzecz jasna, jako lapsus ustawowy należy uznać stwierdzenie
o niewygasaniu „uprawnień i zobowiązań bankowej grupy kapitało-
wej". Chodzi tu z pewnością po prostu o stwierdzenie dalszego trwania
b.g.k., mimo zbywania pakietu mniejszościowego akcji poza grupą
bankową, o ile umowa nie stanowi inaczej (art. 119 ust. 1). Pozostaje
sprawą otwartą to, jaką umowę należałoby mieć w tym wypadku na
względzie: umowę o powołaniu grupy czy umowę obejmującą zbycie
l akcji.

Jeżeli weźmie się pod uwagę systematykę przepisu art. 119 (por.
!' np. art. 119 ust. 3) oraz zasadę względnej trwałości grupy (art. 113 ust. 3
l i art. 120), to należałoby, jak się wydaje, stwierdzić, że przepis art. 119
ust. 2 ma na uwadze (mimo niejasnego ujęcia) jednak umowę o powo-
łaniu grupy [odmiennie np. A.W. Wiśniewski (w:) Prawo bankowe.
Komentarz, s. 425 (zdaniem autora, przepis art. 119 ust. l mówi
o umowie dotyczącej zbycia akcji)]. Przy takim ostatnim założeniu
omawiany przepis traktować należałoby jako umożliwiający doprowa-
dzenie w dość prosty sposób do wygaśnięcia (rozwiązania) umowy
o powołaniu grupy.

Tymczasem w umowie o powołaniu b.g.k. strony mogłyby określić
to, jakie skutki prawne miałoby właśnie zmniejszenie zaangażowania
kapitałowego banków-uczestników w innych bankach grupy (np. wy-
gaśnięcie niektórych uprawnień i obowiązków ciążących na bankach-
uczestnikach, wynikających z umowy o powołaniu grupy oraz z przepi-
sów ustawy). Układ uprawnień i obowiązków banków-uczestników
grupy mógłby być bowiem skorelowany z odpowiednio ukształtowaną
strukturą powiązań kapitałowych członków grupy.

2. Skutki utraty pozycji dominującej przez bank-lidera. Postano-
wienie art. 119 ust. 3 stanowi konsekwencję formuły banku dominują-
cego wynikającej z art. 113 ust. 2. Dla utrzymania stosunku dominacji
bank dominujący powinien dysponować przynajmniej liczbą głosów na
walnym zgromadzeniu banku zależnego w rozmiarze określonym

499

Art. 119 Prawo bańko we

w tym ostatnim przepisie (ponad 50% ogólnej liczby głosów). Utrata
takiej pozycji (niezależnie od przyczyny) powodować musi skutki
określone w art. 119 ust. 3 w postaci rozwiązania umowy o powołaniu
grupy. Rozwiązanie takie następuje ex lege, ale nie wcześniej niż po
upływie terminu określonego w art. 119 ust. 3, tj. terminu pięcioletnie-
go. Należy jednak zauważyć niezbyt udaną w tym względzie redakcję
omawianego przepisu art. 119 ust. 3. Otóż powinien on być ujęty w ten
sposób, że pojawienie się sytuacji w nim opisanej „ma skutki wypo-
wiedzenia umowy o powołaniu b.g.k.".

Konsekwencją prawną pojawienia się sytuacji określonej w art. 119
ust. 3 będzie zawsze rozwiązanie umowy o powołaniu grupy, a nie
tylko prawna eliminacja z grupy byłego banku zależnego. Chodzi tu
z pewnością o podkreślenie faktu prawno-kapitałowej integralności
stworzonej grupy z pierwotnym udziałem określonego kręgu banków
zależnych.

3. Cel regulacji art. 119 ust. 2. Przepis art. 119 ust. 2 nie został naj-
lepiej ulokowany, a także zawiera niezbyt klarowną i niezbyt zrozu-
miałą redakcję prawną. Nie zwalnia to jednak komentatora od próby
nadania omawianym postanowieniom w miarę sensownej treści
w świetle pozostałych przepisów dotyczących b.g.k. Otóż celem art. 119
ust. 2 jest ochrona wierzycieli każdego banku zależnego należącego do
grupy. Możliwość zbywania akcji określonego (zadłużonego wobec
wierzycieli) banku zależnego przez inne banki zależne uczestniczące
w b.g.k. mogłaby doprowadzić w rezultacie do obniżenia udziału war-
tości nominalnej akcji banków-posiadaczy akcji w kapitale akcyjnym
zadłużonego banku zależnego. Takie obniżenie byłoby wobec wierzy-
cieli zadłużonego banku nieskuteczne w tym sensie, że nie naruszałoby
możliwości uzyskania przez tych wierzycieli zaspokojenia ich należno-
ści z powołaniem się na przepis art. 114 ust. l (poręczenie ex lege za
zobowiązania każdego banku w zakresie ustalonym „proporcjonalnie
do wartości nominalnej posiadanych akcji w kapitałach akcyjnych ban-
ków na dzień powstania danego zobowiązania"). Oznacza to, że wie-
rzyciel banku zależnego (dłużnika głównego) mógłby powołać się wła-
śnie na zakres odpowiedzialności poręczycielskiej każdego z pozosta-
łych banków-poręczycieli (banków zależnych) określony w art. 114 ust. l
na dzień powstania danego zobowiązania (wierzytelności głównej).

500

Zrzeszanie i łączenie się banków Art. 120

Późniejsze zmiany wspomnianej w art. 114 ust. l proporcji po powsta-
niu zobowiązania (zadłużonego banku zależnego-dłużnika głównego)
nie miałyby już wpływu na wcześniej przyjęty rozmiar odpowiedzial-
ności banków zależnych (poręczycieli). Natomiast w pełni skuteczne
wobec wierzyciela byłoby właśnie opisane w art. 119 ust. 2 obniżenie
udziału wartości banku zależnego, gdyby wierzytelność główna (wobec
banku-dłużnika głównego) powstała po dokonaniu takiego obniżenia.

Art. 120

1. Umowa o powołaniu bankowej grupy kapitałowej rozwiązuje się:

1. po upływie terminu, na jaki została zawarta,

2. po wypowiedzeniu umowy przez bank dominujący

- nie wcześniej jednak niż po upływie terminu określonego w art. 113
ust. 3.

2. Rozwiązanie umowy o powołaniu bankowej grupy kapitało-
   wej następuje w ostatnim dniu roku obrotowego, nie wcześniej jed-
   nak niż po upływie 6 miesięcy od dnia wypowiedzenia.

3. Do dnia rozwiązania umowy o powołaniu bankowej grupy
   kapitałowej bank dominujący wykonuje prawo do liczby głosów na
   walnych zgromadzeniach akcjonariuszy banków zależnych, wyni-
   kających z tej umowy.

1. Przyczyny rozwiązania umowy o powołaniu b.g.k. Obowiązuje
zasadniczo reguła trwałości stworzonej b.g.k. Zob. uwagi do art. 113.
W art. 120 ust. l przewidziano podstawowe przyczyny rozwiązania umowy

• powołaniu grupy: upływ terminu i wypowiedzenie umowy przez bank
  dominujący. Katalog ten nie jest zamknięty. Mogą bowiem pojawić się

• inne przyczyny wynikające ex. lege (np. sytuacja określona w art. 119
  ust. 3; sytuacje powodujące odpadnięcie konstytutywnych przesłanek
  istnienia b.g.k. określonych w art. 113) lub przewidziane w umowie
  korporacyjnej (np. wystąpienie z grupy wszystkich banków zależnych).

Nie ograniczono możliwych podstaw wypowiedzenia umowy kor-
poracyjnej przez bank dominujący.

2. Wystąpienie banku z b.g.k. Przewidziano możliwość wystąpienia
banków z b.g.k. (art. 117 ust. 2 pkt 8). Umowa korporacyjna powinna
określać warunki wystąpienia z grupy (procedura wystąpienia, skutki

501

Art. 121

Prawo bankowe

i czas skutecznego wystąpienia). Wydaje się, że wystąpienie zastrzeżo-
ne powinno być tylko dla banków zależnych, ponieważ bank dominują-
cy ma możliwość wypowiedzenia umowy korporacyjnej powodującego
jej rozwiązanie (art. 120 ust. l pkt 2).

3. Oświadczenie o wypowiedzeniu umowy. Oświadczenie o wypo-
   wiedzeniu umowy dokonywane przez bank dominujący powinno być
   złożone wszystkim bankom zależnym (art. 61 k.c.). W umowie korpo-
   racyjnej mogłaby być przewidziana szczegółowa procedura składania
   omawianego oświadczenia. Oświadczenie o wypowiedzeniu mogłoby
   wywierać skutek dopiero po upływie terminu pięciu lat, nawet gdyby
   początkowo zakładano dłuższy czas trwania b.g.k. (art. 113 ust. 3).

4. Termin rozwiązania umowy o powołaniu b.g.k. Przepis art. 120
   ust. 2 wiąże wygaśnięcie umowy o powołaniu grupy z biegiem tzw.
   roku obrotowego. Rok obrotowy został określony w art. 3 ust. l pkt 9
   ustawy z 29 września 1994 r. o rachunkowości (Dz. U. Nr 121, poz. 591
   ze zm.). Rozwiązanie umowy o powołaniu grupy (niezależnie od przy-
   czyny rozwiązania) następuje w zasadzie w ostatnim dniu roku obroto-
   wego. Gdyby rozwiązanie było wynikiem wypowiedzenia dokonanego
   przez bank dominujący (lub pojawiłyby się skutki wypowiedzenia ex
   lege, art. 119 ust. 3), rozwiązanie takie nie mogłoby nastąpić wcześniej
   niż po upływie 6 miesięcy od dnia wypowiedzenia (art. 61 k.c.). Do
   dnia definitywnego rozwiązania umowy korporacyjnej bank dominują-
   cy mógłby wykonywać prawo do liczby głosów na walnym zgroma-
   dzeniu banków akcjonariuszy w zakresie akcji posiadanych przed wy-
   powiedzeniem [por. też A.W. Wiśniewski (w:) Prawo bankowe. Ko-
   mentarz, s. 429].

Art. 121

1. Banki mogą zrzeszać się w bankowe izby gospodarcze.

2. Do bankowych izb gospodarczych mają zastosowanie przepisy
   ustawy z dnia 30 maja 1989 r. o izbach gospodarczych (Dz. U.
   Nr 35, poz. 195, z 1992 r. Nr 75, poz. 368, z 1996 r. Nr 43, poz. 189
   oraz z 1997 r. Nr 121, poz. 769 i 770 i Nr 139, poz. 934).

1. Bankowe izby gospodarcze. Bankowe izby gospodarcze (b.i.g.) są
organami samorządu bankowego. Mają do nich zastosowanie przepisy

502

Zrzeszanie i łączenie się banków Art. 121

ustawy z dnia 30 maja 1989 r. o izbach gospodarczych (Dz. U. Nr 35,
poz. 195 ze zm.). Izbę gospodarczą mogą tworzyć osoby prawne pro-
wadzące określoną działalność gospodarczą (art. 1). Izba reprezentuje
interesy zrzeszonych w niej podmiotów, kształtuje i upowszechnia za-
sady etyki w działalności gospodarczej, pełni funkcje opiniodawcze
(art. 2-4 ustawy). Szczegółowe zadania może określić izba w swoim
statucie (art. 5 ustawy). W literaturze spotyka się niekiedy głosy scep-
tyczne dotyczące potrzeby objęcia banków wspomnianą ustawą z 1989 r.,
skoro banki mogą zawierać odpowiednie umowy zrzeszeniowe na pod-
stawie art. 122-123.

2. Związek Banków Polskich. Status prawny b.i.g. ma Związek Ban-
ków Polskich (powstał w 1991 r.). Podstawowe funkcje Związku to:

1. reprezentacja członków;

2. tworzenie i kształtowanie tzw. deontologii bankowej (w 1995 r.
   opracowano tzw. kodeks dobrej praktyki bankowej; stworzono
   nawet „sąd etyczny", tj. Komisję Etyki Bankowej powołaną do
   oceny „naruszeń przez bank lub jego pracowników zasad postę-
   powania określonych w kodeksie"; w maju 2001 r. nastąpiła
   zmiana nazwy dokumentu ustanawiającego standardy dobrej
   praktyki bankowej na Zasady Dobrej Praktyki Bankowej. Po-
   wstanie, sens dla sektora bankowego i treść wspominanych Za-
   sad analizuje ostatnio np. W. Gasparski (Przyczynek do Zasad
   Dobrej Praktyki Bankowej, „Prawo Bankowe" 2002, nr l, s. 95);

3. opiniowanie projektów aktów normatywnych, programów go-
   spodarczych, inicjatywy w zakresie upowszechniania określo-
   nych roz"wiązań prawnych, praktyk kontraktowych i technik ban-
   kowych.

Szczegółowe zadania ZBP reguluje Statut z 1991 r. (ze zmianami,
por. zwłaszcza § 10). Przy ZBP działa sąd polubowny (art. 695 i n.
k.p.c). W 1992 r. opracowano regulamin tego sądu. Co ciekawe, banki
wyraźnie preferują (nawet w sporach między sobą) rozstrzygnięcia
sądów państwowych (bliżej o ZBP zob. np. G. Sikorski, Komentarz do
ustawy Prawo bankowe, s. 117-118, C. Kosikowski, Publiczne prawo
bankowe, s. 118).

3. Arbiter bankowy. W marcu 2002 r. ZBP powołał instytucję arbitra
bankowego mającego rozstrzygać spory między bankami (będącymi

503

Art. 122

Prawo bankowe

członkami ZBP lub poddającymi się rozstrzygnięciom arbitra) i kontra-
hentami. Chodzi tu o tzw. bankowego arbitra konsumenckiego, istnie-
jącego w różnych formach w krajach zachodnioeuropejskich (ombuds-
nian bankowy); [szerzej o działalności arbitra bankowego zob. np.
A. Myczkowski, Arbiter czeka na skargi, „Rzeczpospolita" 2002, nr 50,
s. D3; bliżej o idei bankowego arbitrażu konsumenckiego w Europie
por. np. N. Jeziołowicz, Bankowy arbitraż konsumencki, „Bezpieczny
Bank" 2001, z. 3-4, s. 47-63 (tamże prawne podstawy działania arbitra
w Polsce)]. W latach 1990-1991 przy NBP działał Rzecznik Klientów
Bankowych [bliżej o koncepcji i doświadczeniach - M. Bączyk,
E. Lendzion, Perspektywy instytucji Rzecznika Klientów Bankowych,
„Bank i Kredyt" 1991, z. 9 (tamże m.in. postulat „zaskarżania" do
rzecznika także nierzetelnych klauzul zawartych w umowach banko-
wych)].

4. Kompetencje Związku Banków Polskich. Zauważyć można stop-
   niowy wzrost kompetencji i uprawnień ZPB de lege lata. Związek
   upoważniony został np. do powoływania (trzech) członków Rady BFG
   (art. 6 ust. 3 ustawy z dnia 14 grudnia 1994 r. o Bankowym Funduszu
   Gwarancyjnym; t. jedn. Dz. U. z 2000 r., Nr 9, poz. 131 ze zm.).
   Wspólnie z b.i.g. banki mogą tworzyć instytucję do zbierania i udo-
   stępniania bankom informacji określonej w art. 105 ust. 4

5. Członkostwo w ZBP a zrzeszenie banków. Członkostwo banków
   w ZBP nie wyklucza uczestnictwa w zrzeszeniu przewidzianym
   wart. 122-123 [tak słusznie np. C. Kosikowski, Publiczne prawo ban-
   kowe, s. 176].

Art. 122

1. Banki mogą na podstawie umowy zrzeszać się z innymi ban-
   kami.

2. W umowie banki zrzeszające mogą upoważnić jeden z ban-
   ków zrzeszonych do:

1. reprezentowania wspólnych interesów zrzeszonych w nim ban-
   ków, w szczególności wobec Komisji Nadzoru Bankowego,

2. gromadzenia dobrowolnych lokat banków, między innymi
   dla zabezpieczenia ich płynności płatniczej,

504

Zrzeszanie i łączenie się banków Art. 122

3. zaciągania kredytu refinansowego w imieniu banków zrze-
   szonych,

4. realizowania przedsięwzięć gospodarczych we wspólnym in-
   teresie zrzeszonych banków,

5. podejmowania innych działań przewidzianych w ustawie lub
   w umowie.

3. Utworzenie zrzeszenia podlega zgłoszeniu Komisji Nadzoru
Bankowego, której przekazywana jest także umowa zrzeszenia.

1. Uwagi ogólne. Formuła dobrowolnego zrzeszenia banków
   (art. 122-123) stanowi na pewno kontynuację koncepcji przyjętej już
   w Prawie bankowym z 1989 r. (art. 54-56). Zainteresowanie banków
   tworzeniem takich zrzeszeń było raczej ograniczone [bliższa ich analiza
   zob. np. M. Bączyk Umowy spółki w sferze działalności przedsiębior-
   stwa bankowego, Zeszyty Naukowe UMK, Prawo 1993, nr 33, s. 8 i n.
   (możliwość kwalifikowania zrzeszenia jako spółki prawa cywilnego);
   A. Pomorska, Komentarz do prawa bankowego, s. 112; G. Sikorski,
   Komentarz do ustawy Prawo bankowe, s. 116-117 (niewielkie znacze-
   nie praktyczne regulacji prawnej)]. Odnotować należy próby powoły-
   wania omawianych zrzeszeń (np. w styczniu 1989 r. utworzyły zrze-
   szenie banki cukrownictwa, mające status spółek akcyjnych i przyjęły
   oryginalną strukturę zrzeszenia).

2. Charakter prawny zrzeszenia. Przepisy art. 122-123 nie przewi-
   dują oryginalnej struktury instytucji bankowych w postaci zrzeszenia.
   Chodzi tu raczej o stworzenie ogólnego fundamentu ewentualnej
   współpracy banków, mających swe źródło zawsze w umowie. Określe-
   nie „zrzeszenie" służyć może, jak się wydaje, oznaczenie różnych form
   umownej współpracy między bankami, niemieszczących się w innych
   formułach prawno-organizacyjnych przewidzianych w rozdz.iale 9.
   Ustawa nie wymaga nawet, żeby dla struktur organizacyjnych tworzo-
   nych na podstawie art. 122-123 obowiązkowe było używanie nazwy
   „zrzeszenie".

3. Praktyka bankowa. Jak dotychczas, w praktyce nie doszło do
   wykształcenia się ogólnego (powielanego stale) modelu zrzeszenia
   dobrowolnego w polskim sektorze bankowym. Ogólna i dyspozytywna

505

Art. 122 Prawo bankowe

regulacja prawna omawianej struktury mogłaby sprzyjać swobodnemu
kształtowaniu przez banki jej celów i statusu prawno-organizacyjnego.
W 1998 r. powstało zrzeszenie kilkunastu banków polskich (tzw. zrze-
szenie G-12) o oryginalnie sformułowanych celach i strukturze organi-
zacyjnej zrzeszenia (m.in. współpraca banków w zakresie utworzenia
banku hipotecznego, współpraca w sferze komplementarnego wykorzy-
stania sieci banków zrzeszonych dla wspólnej obsługi klientów; tzw.
odmiejscowianie rachunków bankowych zakładanych w bankach nale-
żących do zrzeszenia; przewidziano tam m.in. status tzw. obserwatora);
[por. bliżej J. Iskra, Zrzeszenie G-12 na rozdrożu „Gospodarka i Pra-
wo" z 12 listopada 1998 r., s. 5; P. Doliniak, Grupa G-12 prawie jak
jeden bank, „Prawo i Gospodarka" z 13 maja 1999 r., s. 6].

De lege lata należy zwrócić uwagę na pewną modyfikację formuły
zrzeszania się banków. W art. 54 pr. bank. z 1989 r. przewidywano
„zrzeszenie się w innym banku" i posługiwano się pojęciem „banku
zrzeszającego". Obecnie mówi się o „zrzeszeniu się z innymi bankami"
(art. 122 ust. 1). Chodzi tu zapewne o podkreślenie możliwości samo-
dzielnego określenia w umowie zrzeszeniowej tzw. lidera zrzeszenia,
upoważnionego m.in. do działań określonych w art. 122 ust. 2. Dopusz-
czalna byłaby także i obecnie formuła „zrzeszenia się w innym banku".

4. Utworzenie zrzeszenia. Utworzenie zrzeszenia następuje zawsze
   na podstawie umowy (tzw. umowy zrzeszeniowej). Nie ma znaczenia
   status organizacyjno-prawny zrzeszających się banków, ich liczba, czas
   trwania umowy zrzeszeniowej. Możliwe byłoby także przystępowanie
   do istniejącego już zrzeszenia. W praktyce pojawił się także status tzw.
   banku obserwatora (por. pkt poprzedni). Przystąpienie danego banku do
   zrzeszenia powinno być zawsze poprzedzone odpowiednimi decyzjami
   (uchwałami) właściwych organów statutowych poszczególnych ban-
   ków-uczestników zrzeszenia. Jak się więc wydaje, decyzje te (uchwały)
   powinny być odpowiednio przytoczone (powołane) w umowie o utwo-
   rzeniu grupy.

5. Treść umowy zrzeszenia. Treść umowy zrzeszeniowej uzgadniają
   same banki-uczestnicy zrzeszenia. Można by w niej wyróżnić część
   podstawową (przewidującą uprawnienia i obowiązki zrzeszających się
   banków) i część organizacyjno-strukturalną (określenie struktury orga-
   nizacyjnej grupy zrzeszeniowej, por. uwagi do art. 123).

506

Zrzeszanie i łączenie się banków Art. 122

6. Obowiązek notyfikacji. Fakt utworzenia zrzeszenia banków powi-
   nien być zgłoszony (notyfikowany) KNB (art. 122 ust. 3). KNB otrzy-
   muje także pełny tekst umowy zrzeszeniowej. Notyfikacja nie stanowi
   warunku prawnej skuteczności umowy zrzeszenia. Nie wydaje się więc
   dostatecznie umotywowany pogląd ograniczający obowiązek takiego
   zgłoszenia jedynie do zrzeszenia, w którym jeden z banków zrzeszo-
   nych upoważniony zostaje do reprezentowania wspólnych interesów
   zrzeszonych w nim banków, m.in. wobec KNB [inaczej A. W. Wi-
   śniewski (w:) Prawo bankowe. Komentarz, s. 431]. Obowiązek zgło-
   szenia ciąży na bankach-uczestnikach zrzeszenia i wobec tychże ban-
   ków mogłyby być stosowane odpowiednie środki nadzorcze w razie
   braku notyfikacji (art. 138 pr. bank.). Zgłoszenie powinno nastąpić
   niezwłocznie po definitywnym utworzeniu (ukonstytuowaniu się) zrze-
   szenia.

7. Cel obowiązku zgłoszenia. Nie wydaje się trafna opinia, że jedy-
   nym celem wykonania obowiązku zgłoszenia z art. 122 ust. l jest tylko
   potrzeba uzyskania przez KNB informacji o reprezentowaniu przez
   zrzeszenie banków-uczestników takiego zrzeszenia [odmiennie jednak
   np. C. Kosikowski, Publiczne prawo bankowe, s. 177]. Istotna dla KNB
   może być także informacja dotycząca zrzeszenia, określona w art. 122
   ust. 2 pkt. 2-4.

8. Cel powołania zrzeszenia. De lege lata nie ograniczono możli-
   wych celów zawarcia umowy zrzeszeniowej. Reprezentowane są opi-
   nie, że umowa zrzeszeniowa musi obejmować choćby jedną z płasz-
   czyzn współpracy określonych w art. 122 ust. 2 [„dla zgodności z pra-
   wem", por. T. Narożny, Prawo bankowe, s. 192-193]. Płaszczyzny
   współpracy zrzeszających się banków mogłyby być zatem, jak się wy-
   daje, znacznie szerzej (i inaczej) określone niż w art. 122 ust. 2 (zob.
   pkt 3 - informacje dotyczące tzw. Grupy-12; współpraca w zakresie
   procedur informacyjnych, wzajemnego honorowania czeków, wspól-
   nych standardów umownych i in.).

Cele powołanego zrzeszenia mogą mieć charakter doraźny (np.
zapewnienie płynności płatniczej bankom zrzeszonym; art. 122 ust. 2)
lub perspektywiczny (zrzeszenie jako etap wstępny tworzenia innych
struktur, np. konsorcjów, bankowej grupy kapitałowej, bankowej izby
gospodarczej, powołania banku hipotecznego). Niekiedy akcentuje się

507

Art. 123 Prawo bankowe

jednak zrzeszenie jako strukturę o trwałym charakterze współpracy
pozwalającym odróżnić je od doraźnych konsorcjów bankowych [tak np.
W. Szpringer, Polskie regulacje bankowe. Perspektywa europejska, s. 46].

9. Upoważnienie jednego ze zrzeszających się banków. Przewidzia-
   ne w art. 122 ust. 2 upoważnienie ma znaczenie szersze niż umocowa-
   nie w rozumieniu art. 95 § 2 k.c. Obejmować może bowiem czynności
   prawne i faktyczne. W grę mogą tu wchodzić różne umowy (np. umo-
   wa zlecenia, agencji, komisu). Upoważnionych może być kilka instytu-
   cji bankowych (np. do tych samych lub innych czynności na rzecz gru-
   py zrzeszeniowej).

10. Zmiany umowy a obowiązek notyfikacyjny. Jak się wydaje, noty-
    fikowane powinny być także odpowiednie zmiany treści umowy zrze-
    szeniowej i jej modyfikacje natury podmiotowej (np. w postaci przy-
    stąpienia nowych uczestników powołanego już zrzeszenia). W ustawie
    nie przewidziano obowiązku notyfikacji o rozwiązaniu zrzeszenia. Na-
    leżałoby jednak przyjąć, że także o takim fakcie KNB powinna być
    poinformowana.

11. Nadzór nad zreszeniem. Nadzorem KNB objęte są banki uczestni-
    czące w zrzeszeniu, a nie samo zrzeszenie (podmiotowy zakres nadzoru
    bankowego określa art. 131; zob. uwagi do tego przepisu); [tak słusznie
    np. C. Kosikowski, Publiczne prawo..., s. 117]. KNB mogłaby zasto-
    sować odpowiednie środki nadzorcze wobec banków, np. w razie
    stwierdzenia, że umowa zrzeszenia stanowi przejaw niedopuszczalnych
    praktyk monopolistycznych (art. 133 ust. l pkt 2). Otwarta pozostaje
    kwestia, czy wspomniane środki nadzorcze i z jakim skutkiem mogłyby
    ingerować w treść umowy zrzeszeniowej w związku z nowym ujęciem
    przepisów art. 138 ust. 7. Zob. uwagi do tego przepisu.

Art. 123

1. Prezesi zarządów banków tworzą radę zrzeszenia.

2. Zakres i tryb działania rady zrzeszonych banków oraz wyko-
   nywania jej uchwał określa umowa.

1. Struktura organizacyjna zrzeszenia. Banki mają swobodę w kształ-
towaniu nie tylko treści uprawnień i obowiązków (tzn. części podsta-

508

Zrzeszanie i łączenie się banków Art. 123

wowej umowy, por. pkt 5), ale także struktury organizacyjnej grupy
zrzeszeniowej. Przepis art. 123 ma zatem charakter dyspozytywny.
Zrzeszające się banki nie muszą utworzyć rady zrzeszenia, mogłyby
powołać inny organ decyzyjny zrzeszenia (np. komisję zrzeszenia)
w innym składzie personalnym (np. przedstawiciele banków). O zakre-
sie, trybie działania i zasadach wykonywania uchwał organu decyzyj-
nego zrzeszenia (np. rady zrzeszenia lub innego organu) rozstrzygają
postanowienia umowy zrzeszeniowej. Z pewnością decydować tu będą
względy racjonalności organizacyjnej i ekonomicznej. Uchwały rady
zrzeszenia (innego organu decyzyjnego) mogłyby być podejmowane
jedynie w zakresie materii przewidzianej w umowie zrzeszeniowej
i i wiązać poszczególne banki w sposób określony w umowie. Istniałaby
f możliwość zastrzeżenia odpowiedniej akceptacji uchwał organu decy-
f; zyjnego zrzeszenia przez właściwe organy statutowe banków.

C

f 2. Brak samodzielności prawnej zrzeszenia. Banki uczestniczące
w zrzeszeniu nie tracą samodzielności prawnej jako odrębne podmioty

j obrotu bankowego. Zrzeszenie nie będzie podmiotem stosunków cy-

lj wilnoprawnych (nie ma osobowości prawnej, ustawa nie wyposaża ich

'_f też w zdolność prawną). Trudno jest obronić uogólniające twierdzenie,

| że zrzeszenia banków (art. 122-123) tworzą jakąś szczególną postać

2; spółki cywilnej (art. 860 k.c.), nawet gdyby umowa zrzeszenia przewi-

-| dywała wyodrębnienie i utrzymanie „wspólnych funduszy zrzeszenia"

|t' dla finansowania działalności tej struktury [zob. np. M. Bączyk, Za-

1 rys..., s. 126]. Zagadnienie wydaje się jednak otwarte.

l,,'

$ 3. Stosunki obligacyjne między zrzeszającymi się bankami. Umo-

•£ wa zrzeszeniowa może spowodować powstanie odpowiedniego układu
l stosunków obligacyjnych między zrzeszającymi się bankami. Podsta-
wowe znaczenie będzie miał tu na pewno stosunek zrzeszeniowy (kor-
poracyjny). Będzie on też determinował inne powiązania prawne mię-
dzy zrzeszającymi się bankami. Stosunek zrzeszeniowy mógłby być
traktowany niekiedy jako stosunek prawny leżący u podstaw pełno-
mocnictwa (art. 101 k.c.) w razie np. umocowania jednego z banków do
uzyskania kredytu refinansowego w imieniu zrzeszonych banków
(art. 122 ust. 2 pkt 3); [bliżej o tym zob. np. M. Bączyk, Zarys...,
s. 127]. Omawiany stosunek mógłby mieć znaczenie w zakresie organi-

509

Art. 124-124a Prawo bankowe

zacji tzw. cyklu rozliczeniowego w związku z zawarciem przez uczest-
ników zrzeszenia porozumienia w sprawie wzajemnego honorowania
czeków.

Art. 124

1. Banki w formie spółki akcyjnej mogą łączyć się ze sobą.

1. Do łączenia się banków, o których mowa w ust. l, stosuje się
   przepisy Kodeksu handlowego. Bank utworzony w wyniku połą-
   czenia powinien spełniać wymagania obowiązujące przy tworzeniu
   banku.

2. Połączenie przez przeniesienie majątku banku na inny bank
   w zamian za akcje wymaga zgody Komisji Nadzoru Bankowego.

Art. 124a

Nabycie przedsiębiorstwa bankowego przez bank wymaga ze-
zwolenia Komisji Nadzoru Bankowego, z zastrzeżeniem art. 165
ust. 2.

Art. 124a dodany przez ustawę z dnia 23 sierpnia 2001 r. o zmianie ustawy - Prawo
bankowe oraz o zmianie innych ustaw (Dz. U. Nr 111, poz. 1195) z dniem 7 stycznia
2002 r.

1. Reżim prawny łączenia się bankowych spółek akcyjnych. Moż-
   liwość łączenia się instytucji bankowych działających w formie spółek
   akcyjnych wynikała z art. 463-469 k.h. z 1934 r., a obecnie przewiduje
   ją przepis art. 491 i n. k.s.h. z 2000 r. Przepisy art. 124 ust. l i 2 po-
   twierdzają tylko tę możliwość, mimo iż w art. 609 k.s.h. (zapewne
   przez przeoczenie) nie dokonano odpowiedniej zmiany przepisu art. 124
   ust. 2 (pozostawiono odesłanie do „przepisów kodeksu handlowego").
   Nie ma racjonalnych powodów ku temu, aby w prawie bankowym
   z 1997 r. wprowadzać szczególny reżim prawny łączenia się banków
   występujących w formie spółek akcyjnych.

2. Zakres regulacji dotyczącej łączenia się banków. Nie wydaje się,
   ażeby regulacja zawarta w art. 124 nie miała zastosowania wobec ban-
   ków, które mogą łączyć się na podstawie ustawy z 14 czerwca 1996 r.
   o łączeniu i grupowaniu niektórych banków w formie spółki akcyjnej
   (Dz. U. Nr 90, poz. 406 ze zm.; zob. uwagi do art. 125); [inaczej jednak

510

Zrzeszanie i łączenie się banków Art. 124a

np. C. Kosikowski, Publiczne prawo bankowe, s. 165]. Wspomnianego
wyłączenia podmiotowego nie uzasadniają przepisy tej ustawy ani
ogólna formuła zawarta w art. 125, iż „przepisy niniejszego rozdziału
nie naruszają przepisów ustawy z 14 czerwca 1996 r.". Należy zauwa-
żyć, że w tytule VI k.s.h. nie przewidziano w ogóle odpowiednich
zmian w przepisach ustawy z 1996 r.

3. Postacie łączenia się bankowych spółek akcyjnych. Połączenie
się bankowych spółek akcyjnych może nastąpić w dwóch postaciach
(art. 492 § l k.s.h.):

1. przez przeniesienie całego majątku spółki (przejmowanej) na in-
   ną spółkę (przejmującą) za akcje, które spółka przejmująca wy-
   daje wspólnikom spółki przejmowanej (łączenie się przez przeję-
   cie; inkorporacja);

2. przez zawiązanie spółki kapitałowej, na którą przechodzi majątek
   wszystkich łączących się spółek za akcje nowej spółki (łączenie
   przez zawiązanie nowej spółki; unia).

Ogólne omówienie nowej, rozbudowanej regulacji prawnej łączenia
się spółek akcyjnych zob. np. W.J. Katner, Wprowadzenie (w:) Kodeks
spółek handlowych, s. 16 (odróżnienie etapów łączenia się spółek;
art. 498-516 k.s.h.). W odniesieniu do sposobów łączenia się spółek akcyj-
nych na tle stanu prawnego przed wejściem w życie k.s.h. (l stycznia
2001 r.) - zob. np. A. Szumański (w:) System prawa gospodarczego.
Prawo spółek, s. 554-561; A. Szumański (w:) Prawo spółek, s. 684 i n.

4. Zakres stosowania Prawa bankowego i kodeksu spółek handlo-
wych w zakresie łączenia banków. W związku z nowym stanem
prawnym stworzonym przez przepisy kodeksu spółek handlowych
w sferze łączenia się spółek handlowych (art. 492 i .n.) mogą pojawić
się wątpliwości interpretacyjne w zakresie reżimu prawnego łączenia
się bankowych spółek akcyjnych de lege lata. Chodzi o zakres zasto-
sowania przepisów Prawa bankowego z 1997 r. i przepisów kodeksu.
Wyjaśnienia wymagałyby przede wszystkim następujące kwestie:

1) czy nakaz spełnienia „wymagań obowiązujących przy tworzeniu
banków" (art. 124 ust. 2 zd. 2) odnosi się tylko do połączenia
unijnego (yerba legis: bank utworzony w wyniku połączenia),
czy także do przejęcia banku przez inny bank;

511

Art. 124a Prawo bankowe

2. czy wspomniane „wymagania" odnoszą się do zagadnień natury
   merytorycznej (np. art. 30), czy także do procedury tworzenia in-
   stytucji bankowej;

3. czy wymóg zgody KNB (art. 124 ust. 3) obejmuje obie postacie
   połączenia instytucji bankowej (dalsza kwestia to czas wyrażenia
   zgody, jej przedmiot);

4. pozostaje też kwestia ustalenia właściwej relacji prawnej art. 124
   ust. 3 do art. 494 § 2 i § 5 k.s.h. (zgoda KNB na połączenie
   i sprzeciw tejże Komisji w rozumieniu art. 494 § 5 k.s.h.).

5. Inkorporacja i unia a wymagania ustawowe dotyczące łączenia
   się banków. W odniesieniu do kwestii pierwszej należałoby stwierdzić,
   że nakaz spełnienia wymagań obowiązujących przy tworzeniu banku
   dotyczy obu postaci połączenia (inkorporacji i unii). Połączenie się
   banków (w obu wariantach) nie mogłoby być sposobem unikania lub
   obchodzenia wspomnianych wymagań ustawowych. Zob. też art. 497 § l
   k.s.h. (nakaz odpowiedniego stosowania przepisów dotyczących po-
   wstawania spółki przejmującej lub spółki nowo zawiązanej utworzonej
   w wyniku połączenia do postanowień o łączeniu się spółek).

6. Wymagania obowiązujące przy łączeniu banków. Można sądzić,
   że bank powstały w wyniku połączenia (inkorporacyjnego lub unijne-
   go) powinien spełniać wymagania natury merytorycznej i organizacyj-
   nej warunkujące możliwość otrzymania zezwolenia KNB na utworze-
   nie banku (art. 30). W literaturze słusznie wskazuje się także na inne
   jeszcze wymagania (np. co do organów banku i ich wzajemnych powią-
   zań, art. 24, charakter akcji banku art. 28); [tak np. A. W. Wiśniewski
   (w:) Prawo bankowe..., s. 432]. Omawiane wymagania musiałyby być
   spełnione najpóźniej w okresie wpisania połączenia banków do rejestru
   (na „dzień połączenia", art. 493 § 2 k.s.h.).

7. Zgoda Komisji Nadzoru Bankowego na połączenie. Jak się wy-
   daje, wymóg zgody KNB (zajęcie stanowiska w przedmiocie połącze-
   nia, art. 124 ust. 3) odnosi się do obu postaci połączenia instytucji ban-
   kowych (kwestia trzecia). Zgoda taka dotyczy samego aktu połączenia
   się banków i decyduje o prawnej skuteczności procesu integracji insty-
   tucji bankowych. Omawiana zgoda stanowi niewątpliwie przejaw
   działalności kontrolnej KNB. Przy udzieleniu lub odmowie wyrażenia

512

Zrzeszanie i łączenie się banków Art. 124a

zgody KNB zapewne będzie kierowała się sformułowanymi w art. 133
ust. l celami nadzoru bankowego.

Zgodnie z art. 494 § 2 k.s.h, na spółkę przejmującą albo nowo za-
wiązaną w wyniku połączenia przechodzą z dniem połączenia (art. 493
§ 2 k.s.h) m.in. zezwolenia przyznane spółce przejmowanej lub której-
kolwiek ze spółek łączących się przez zawiązanie nowej spółki, chyba
że ustawa lub decyzja o udzieleniu zezwolenia stanowiłaby inaczej.
Takich reguł nie stosuje się do zezwoleń udzielanych spółce będącej
instytucją finansową (w tym - bankom, art. 4 § l pkt 7 k.s.h.), jeżeli
organ udzielający zezwolenia (KNB) złożył sprzeciw (w terminie
trzech tygodni od zawiadomienia go o planie połączenia). Zawiadomie-
nie takie powinno nastąpić nie później niż w ciągu dwóch tygodni od
ogłoszenia planu połączenia przez jedną z łączących się spółek (art. 494
§ 5 i art. 499 k.s.h.).

Jak się wydaje „zgoda" (w rozumieniu art. 124 ust 3) i „sprzeciw"
(art. 494 k.s.h.) to dwie odrębne prawnie instytucje. Dotyczą one róż-
nych materii prawnych. Zgoda dotyczy aktu połączenia się banków,
natomiast sprzeciw - uniemożliwiałby przejście ex lege na bank przej-
mujący lub nowo utworzony odpowiednich zezwoleń KNB (zezwolenia
na utworzenie banku - art. 31, zezwolenia na podjęcie działalności -
art. 36). Przy przyjęciu, że o wspomniane zezwolenia musiałby ubiegać
się nowo utworzony bank (w wyniku unii), jedynie w przypadku takie-
go właśnie połączenia aktualizowałaby się zasada wyrażona w art. 494
§ 5 k.s.h. Tylko więc w takiej sytuacji możliwy byłby sprzeciw KNB
w zakresie ewentualnego przejścia wspomnianych zezwoleń na rzecz
nowo utworzonego banku [zob. np. M. Bączyk, Łączenie się banków
w formie spółek akcyjnych. Nowe regulacje prawne i nowe wątpliwości
interpretacyjne, „Prawo Bankowe" 2001, nr 2, s. 77-79].

8. Połączenie unijne a zgoda na utworzenie banku. Na tle regulacji
przed wejściem w życie przepisów kodeksu spółek handlowych bro-
niono opinii, że nowy bank powstały w wyniku połączenia (unia) mu-
siałby uzyskać od KNB zezwolenie na utworzenie banku i zezwolenie
na podjęcie działalności. Natomiast bank przejmujący nie musiałby
uzyskiwać zezwolenia na podjęcie działalności. Wystarczyłaby w rym
zakresie odpowiednia zgoda KNB [tak np. A. W. Wiśniewski (w:) Prawo
bankowe. Komentarz, s. 434; tamże ocena charakteru tejże zgody].

513

Art. 125 Prawo bankowe

9. Przepisy przejściowe. W odniesieniu do zagadnień intertemporal-
   nych w zakresie połączenia się bankowych spółek akcyjnych - zob.
   art. 617 i art. 618 k.s.h. (zakres stosowania przepisów dotychczasowych
   i przepisów kodeksu dotyczących połączenia).

10. Nabycie przedsiębiorstwa bankowego przez inny bank. Nabycie
    przedsiębiorstwa bankowego przez inny bank wymaga zawsze zezwo-
    lenia KNB (art. 124a i art. 11 ust. 2). Zezwolenie jest adresowane do
    banku nabywającego i musi być udzielone przed nabyciem przedsię-
    biorstwa bankowego. Przepis art. 124a ma też zastosowanie do nabycia
    części przedsiębiorstwa bankowego (możliwość taką przewidziano np.
    w art. 2 pkt 8 ustawy z 14 stycznia 1994 r. o BFG, t. jedn. Dz. U.
    z 2000 r. Nr 9, poz. 131 ze zm.). Nie wymaga zgody KNB nabycie
    przedsiębiorstwa bankowego przez inny bank w toku postępowania
    upadłościowego (art. 165 ust. 2). Zob. uwagi do tego przepisu.

Art. 125

Przepisy niniejszego rozdziału nie naruszają przepisów ustawy
z dnia 14 czerwca 1996 r. o łączeniu i grupowaniu niektórych ban-
ków w formie spółki akcyjnej (Dz. U. Nr 90, poz. 406 i Nr 156,
poz. 775 oraz z 1997 r. Nr 121, poz. 770).

1. Ustawa o łączeniu i grupowaniu niektórych banków w formie
spółki akcyjnej. W przepisie tym utrzymano szczególną regulację
prawną dotyczącą grupowania i łączenia banków w formie spółki ak-
cyjnej (por. też art. 192). Ustawa z 1996 r. uchwalona została po oży-
wionej i szerokiej dyskusji dotyczącej metod tzw. konsolidacji polskie-
go sektora bankowego [ustawę tę analizuje krytycznie szerzej np.
W. Popiołek, Holding bankowy..., s. 467 i n. (i powołana tam literatu-
ra); A. Jakubiak, Wpływ powiązań kapitałowych na działalność ban-
ków, „Prawo Bankowe" 1997, nr 3, s. 75-80 (wykazywanie braku do-
statecznej synchronizacji między ustawą z 1996 r. i ustawą z 29 paź-
dziernika o rachunkowości z 1994 r. w zakresie określenia stosunków
dominacji); uzasadnienie ministerialnego projektu ustawy z 1996 r.
(Druk Sejmowy nr 1468) z powołaniem się na dokument „Projekt pry-
watyzacji banków - spółek Skarbu Państwa"; W. Szpringer, Polskie
regulacje..., s. 47-49].

514

Zrzeszanie i łączenie się banków

Art. 125

W toku prac legislacyjnych dyskusja toczyła się m.in. nad samą
potrzebą wydania ustawy, sposobem powstania holdingów bankowych
(obligatoryjnie czy dobrowolnie), zakresem podmiotowym grupy ban-
kowej (tylko banki, w których akcjonariuszem byłby wyłącznie Skarb
Państwa, czy też inne banki, np. giełdowe), statusem prawnym spółki
dominującej (podmiot bankowy czy niebankowy), sposobem opodat-
kowania grupy i in. Ustawa z 1996 r. miała umożliwić i ułatwić two-
rzenie holdingowych struktur bankowych w porównaniu z regulacją
prawną zawartą w Prawie bankowym z 1989 r. i w kodeksie handlo-
wym.

Rozwiązania prawne przyjęte w ustawie z 1996 r. w odniesieniu do
„grupy bankowej" (art. 2-12 ustawy) stały się niewątpliwie inspiracją
dla uregulowań dotyczących bankowej grupy kapitałowej (art. 113-120);
[zob. np. M. Popiołek, Holding bankowy..., s. 467 i n.].

3. Grupa PKO S.A. Na podstawie przepisów ustawy z 1996 r. utwo-
rzona została grupa bankowa czterech banków (Grupa PKO S.A.).
Publiczne ogłoszenie o powołaniu grupy nastąpiło m.in. w „Nowej
Europie" z 7 stycznia 1997 r. (tamże opublikowano też postanowienia
umowy o zawiązaniu Grupy PKO S.A. z 16 października 1996 r.). Na
początku 1998 r. rozpoczął się proces tzw. integracji Grupy (dokony-
wanie inkorporacji trzech banków zależnych przez bank dominujący).
Zakończony on został w styczniu 1999 r. Bank PKO S.A. stał się suk-
cesorem ogólnym inkorporowanych banków zależnych ze wszystkimi
wynikającymi stąd konsekwencjami prawnymi. Obecnie brak jest za-
interesowania banków możliwością tworzenia grup bankowych (po-
wiązanych kapitałowo) na podstawie omawianej ustawy. Utrzymanie
w mocy ustawy z 1996 r. powoduje stan prawny, w którym banki mo-
głyby tworzyć grupy bankowe na podstawie dwóch niezależnych reżi-
mów prawnych, a więc na podstawie przepisów ustawy z 1996 r. (reżim
szczególny - art. 2-12) i na podstawie przepisów art. 113-120 Prawa
bankowego z 1997 r. (reżim ogólny); [podobnie też M. Jakubek, Prawo
bankowe. Wprowadzenie, s. 43].

Rozdział 10
Fundusze własne i gospodarka finansowa banków

Art. 126

W celu zapewnienia bezpieczeństwa ekonomicznego banki są
obowiązane posiadać fundusze własne, dostosowane do rozmiaru
prowadzonej działalności.

1. Pojęcie funduszy własnych. W celu zapewnienia bezpieczeństwa
ekonomicznego ustawodawca nałożył na banki obowiązek tworzenia
określonych rodzajów funduszy własnych oraz ustalił zasady prowa-
dzenia przez nie gospodarki finansowej. Ustawodawca, posługując się
terminem „bezpieczeństwo ekonomiczne", nie wyjaśnia jednak jego
znaczenia. Odwołując się więc do akceptowanego w literaturze przed-
miotu poglądu, należy stwierdzić, że na treść pojęcia „bezpieczeństwo
ekonomiczne" składają się powiązane ze sobą rozwiązania funkcjonal-
ne, instytucjonalne i prawne, których wzajemne relacje powodują pod-
wyższenie pewności obrotu oraz wzrost efektywności gospodarowania
przy zachowaniu warunków konkurencji na rynku usług bankowych
zarówno w wymiarze krajowym, jak i międzynarodowym [Z. Ofiarski,
Podstawy prawne bezpiecznego funkcjonowania banków a standardy
Unii Europejskiej (w:) Materiały konferencyjne Poznań, 14—17 wrze-
śnia 2000, Bankowość, t. II, s. 259 i n.; D. Daniluk, Bezpieczeństwo
systemu bankowego w Unii Europejskiej i w Polsce (w:) Euro a strate-
gie polskich banków, s. 87 i n.]. Jednym spośród wielu czynników za-
pewniających utrzymanie bezpieczeństwa ekonomicznego są fundusze
własne banku. Powinny osiągnąć one poziom zapewniający pożądany
dochód i równocześnie zabezpieczyć bank przed ryzykiem, na jakie jest
narażony w trakcie działalności.

516

Fundusze własne i gospodarka finansowa banków Art. 126

2. Wysokość funduszy własnych banku. Wysokość funduszy wła-
snych banku jest czynnikiem wyznaczającym rozmiary jego działalno-
ści. Wynika ona bowiem z ryzyka podejmowanego przez bank. Im
wyższe ryzyko, tym wyższe powinny być fundusze banku. Stwarza to
potrzebę, nieustannego uzupełniania i powiększania funduszy własnych
zarówno przez akumulowanie na ten cel części zysku, jak i przez pozy-
skanie dodatkowego kapitału udziałowego [B. Kosiński, Podstawy
zarządzania przedsiębiorstwem bankowym (w:) Współczesny bank, pod
red. W.L. Jaworskiego, s. 181]. Wykonywana przez bank działalność
gospodarcza w zakresie podstawowych czynności bankowych, tj. trans-
formacji środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach banko-
wych w pożyczki i kredyty, przesądza o tym, że bank posługuje się
t głównie środkami obcymi pozyskiwanymi od klientów. Tylko około
f 8% całości funduszy, którymi dysponuje bank, stanowią fundusze wła-
'i snę, reszta, czyli 92%, są to aktywa finansowane ze środków klientów.
Fundusze własne banku mają istotne znaczenie dla pokrywania strat,
', które mogą powstać w wyniku prowadzonej przez bank działalności.
' Służą one zapewnieniu ciągłości funkcjonowania banku, a także wpły-
J wają pośrednio na ochronę środków zgromadzonych przez deponentów
^ [C. Kosikowski, Publiczne prawo bankowe, s. 136 i n.].

• 3. Funkcje funduszy własnych banku. Posiadanie i utrzymywanie wy-
|t maganej przepisami ustawy Prawo bankowe struktury funduszy własnych
l jest obowiązkiem, jaki nałożył na bank prawodawca. Fundusze własne
\ umożliwiają bowiem realizację zadań ustawowych banku, pełniąc m.in.:
j| 1) funkcję gwarancyjną; posiadają charakter gwarancji ustawowej

zapewniającej bezpieczeństwo ekonomiczne banku i zabezpie-
czającej interesy majątkowe klientów banku. Jest to istotne za-
równo dla zapewnienia bezpieczeństwa rynku usług bankowych,
jak i wzmocnienia zaufania klientów wobec banku. Stabilne fun-
dusze własne banku są jednym z elementów nadających bankowi
status instytucji zaufania publicznego;

2. funkcję operacyjną; umożliwiają bowiem bieżącą działalność
   banku, służą pokryciu wydatków na zakup nieruchomości, urzą-
   dzeń technicznych itp.;

3. funkcję regulacyjną; fundusze własne stanowią punkt wyjścia dla
   wyliczenia podstawowych norm ostrożnościowych dla banku

517

Alt. 127

Prawo bankowe

(np. normy koncentracji kapitałowej, kredytowej, współczynnika
wypłacalności), kształtują politykę, ekonomiczną. Oddziałują
więc na rozmiary i strukturę bieżącej działalności banku, np. na
politykę kredytową i lokacyjną banku, na podejmowanie przed-
sięwzięć inwestycyjnych z innymi bankami [zob. M. Bączyk,
Zarys prawa bankowego..., s. 54; A. Kazimierczak, Polityka pie-
niężna w gospodarce rynkowej, s. 81 i n.].

Art. 127

1. Fundusze własne banku obejmują:

1. fundusze podstawowe banku,

2. fundusze uzupełniające banku w kwocie nieprzewyższającej
   funduszy podstawowych banku,

3. pozycje pomniejszające fundusze własne banku, które stanowią:

1. brakująca kwota rezerw na ryzyko związane z działalno-
   ścią banku, rozumiana jako różnica pomiędzy wymaga-
   nym odrębnymi przepisami a faktycznym poziomem rezerw
   celowych banku,

2. inne pomniejszenia funduszy własnych banku określone
   przez Komisję Nadzoru Bankowego.

2. Fundusze podstawowe banku obejmują:

1) fundusze zasadnicze banku z wyłączeniem akcji i udziałów
uprzywilejowanych w zakresie spłaty jakichkolwiek zobo-
wiązań banku z ich tytułu, które stanowią:

1. w banku państwowym - fundusz statutowy, fundusz zapa-
   sowy i fundusz rezerwowy,

2. w banku w formie spółki akcyjnej - wpłacony i zareje-
   strowany kapitał zakładowy oraz kapitał zapasowy i kapi-
   tały rezerwowe,

3. w banku spółdzielczym - wpłacony fundusz udziałowy
   oraz fundusz zasobowy i fundusz rezerwowy,

4. w oddziale banku zagranicznego - zarejestrowany kapitał
   przeznaczony na działalność oddziału banku w kraju,

2) pozycje dodatkowe funduszy podstawowych, które stanowią:
a) fundusz ogólnego ryzyka na niezidentyfikowane ryzyko

działalności bankowej,

518

Fundusze własne i gospodarka finansowa banków Art. 127

b) niepodzielony zysk z lat ubiegłych,

3) pozycje pomniejszające fundusze podstawowe, które stanowią:

1. akcje własne posiadane przez bank, wycenione według cen
   nabycia, pomniejszone o odpisy spowodowane trwałą
   utratą ich wartości,

2. wartości niematerialne i prawne,

3. niepokrytą stratę z lat ubiegłych, w tym również stratę
   w trakcie zatwierdzania,

4. stratę na koniec okresu sprawozdawczego, obliczoną na-
   rastająco od początku roku obrotowego.

3. Fundusze uzupełniające banku obejmują:

1. kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny majątku trwałego
   dokonanej na podstawie odrębnych przepisów,

1. za zgodą Komisji Nadzoru Bankowego:

1. dodatkową kwotę odpowiedzialności członków banku
   spółdzielczego, w części określonej przez Komisję Nadzo-
   ru Bankowego, nie większej niż połowa kwoty, o której
   mowa w art. 10 ust. 2 ustawy wymienionej w art. 20 ust. l,

2. zobowiązania podporządkowane, rozumiane jako zobo-
   wiązania z tytułu przyjęcia przez bank - w kwocie i na za-
   sadach ustalonych w decyzji Komisji Nadzoru Bankowe-
   go, wydanej na wniosek banku, pomniejszanej na koniec
   każdego roku w ciągu ostatnich 5 lat trwania umowy
   o 20% tej kwoty, z tym że w banku państwowym, banku
   w formie spółki akcyjnej oraz w oddziale banku zagra-
   nicznego kwota ta nie może przewyższać połowy funduszy
   podstawowych, zaś w banku spółdzielczym suma tej kwo-
   ty i dodatkowej kwoty odpowiedzialności członków, o któ-
   rej mowa w lit. a), nie może przewyższać połowy funduszy
   podstawowych banku - środków pieniężnych spełniają-
   cych zgodnie z umową łącznie następujące warunki:

• środki pieniężne przyjęto na okres co najmniej 5 lat
  (okres umowy),

• środki pieniężne nie mogą być wycofane z banku przed
  upływem okresu umowy, z zastrzeżeniem ust. 4,

519

Art. 127

Prawo bankowe

• środki pieniężne podlegają zwrotowi w ostatniej kolej-
  ności w przypadku upadłości banku lub jego likwidacji,

• zwrot środków pieniężnych nie jest zabezpieczony przez
  bank bezpośrednio lub pośrednio,

3) inne pozycje bilansu banku w części, która zgodnie z odręb-
nymi przepisami i postanowieniami statutu banku służy wy-
łącznie pokryciu strat bilansowych banku, określone przez
Komisję Nadzoru Bankowego.

4. Na wniosek banku Komisja Nadzoru Bankowego może wyra-
   zić zgodę na wcześniejszy zwrot środków pieniężnych, o których
   mowa w ust. 3 pkt 2 lit. b), pod warunkiem spełnienia wymogu,
   o którym mowa w art. 128 ust. 1.

5. Komisja Nadzoru Bankowego:

1. określi, w drodze uchwały, wysokość i warunki zaliczania do
   funduszy własnych banku spółdzielczego części dodatkowej
   kwoty odpowiedzialności członków banku spółdzielczego,
   o której mowa w ust. 3 pkt 2 lit. a),

2. może określić, w drodze uchwały:

1. wysokość, szczegółowy zakres i warunki pomniejszania
   funduszy podstawowych banku o pozycje, o których mo-
   wa w ust. 2 pkt 3,

2. inne pozycje bilansu banku, o których mowa w ust. 3 pkt 3,
   ich wysokość i warunki ich zaliczania do funduszy uzu-
   pełniających banku,

3. inne pomniejszenia funduszy własnych banku, o których
   mowa w ust. l pkt 3 lit. b), ich wysokość i warunki po-
   mniejszania o nie funduszy własnych.

Art. 127 w brzmieniu ustalonym przez ustawę z dnia 23 sierpnia 2001 r. o zmianie
ustawy - Prawo bankowe oraz o zmianie innych ustaw (Dz. U. Nr 111, poz. 1195)
z dniem l stycznia 2002 r.

1. Podział funduszy własnych. Kluczowe znaczenie funduszy wła-
snych dla rozmiarów prowadzonej przez bank działalności, a także
pokrywania strat, które mogą się pojawić w toku jej prowadzenia, wy-
maga sprecyzowania poje_cia funduszy własnych. Konieczne jest to
z uwagi na wprowadzenie regulacji ostrożnościowych dotyczących
wyliczania takich wielkości, jak współczynnik wypłacalności czy li-

520

Fundusze własne i gospodarka finansowa banków Art. 127

mity odnoszące się do koncentracji kredytów. Jednoznaczne określenie
funduszy własnych jest więc warunkiem skutecznego nadzoru banko-
wego. Wysokość funduszy własnych oraz poziom pokrycia tymi fundu-
szami ryzyka niewypłacalności stanowi przedmiot stałego zaintereso-
wania ze strony Komisji Nadzoru Bankowego. Wykonywany przez Ko-
misję nadzór w tym zakresie ma zapewnić przestrzeganie przez banki
ustawowych rozwiązań dotyczących rodzajów i wielkości funduszy
własnych oraz rozmiarów współczynnika wypłacalności banku z uwzględ-
nieniem powiązań banków z innymi podmiotami zależnymi lub działa-
jącymi w tym samym holdingu [A. Jończyk, Fundusze własne banku,
„Prawo Bankowe" 1999, nr 6, s. 91 i n.]. Aby określić wzajemne rela-
cje między tymi wielkościami, prawodawca ustanowił podział funduszy
własnych banku na fundusze podstawowe i fundusze uzupełniające.

2. Fundusze podstawowe banku. Fundusze podstawowe banku mają
charakter obligatoryjny i zostały podzielone na fundusze zasadnicze,
pozycje dodatkowe funduszy podstawowych (są nimi: fundusz ogólne-
go ryzyka na niezidentyfikowane ryzyko działalności bankowej i nie-
podzielony zysk lat ubiegłych) oraz pozycje pomniejszające fundusze
podstawowe określone w pkt. 3 ust. 2 komentowanego artykułu. Zgod-
nie z art. 127 ust. 2 prawodawca w sposób odrębny określił fundusze
zasadnicze dla każdej z trzech ustawowych form organizacyjno-
prawnych banków krajowych oraz oddziału banku zagranicznego utwo-
rzonego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Fundusze te obejmu-
ją, z wyłączeniem akcji lub udziałów uprzywilejowanych w zakresie
spłaty jakichkolwiek zobowiązań banku z ich tytułu, następujące pozycje:

1. w banku państwowym - w rozumieniu art. 14 - fundusz statuto-
   wy oraz tworzone z zysku po opodatkowaniu fundusze: rezer-
   wowy i zapasowy;

2. w banku spółdzielczym - w rozumieniu art. 20 - wpłacone i za-
   rejestrowane fundusze: udziałowy i zasobowy oraz kapitały re-
   zerwowe;

3. w banku w formie spółki akcyjnej - w rozumieniu art. 21 - wpłaco-
   ne i zarejestrowane kapitały: zakładowy, zapasowy i rezerwowe;

4. w oddziale banku zagranicznego - w rozumieniu art. 4 pkt 20 -
   zarejestrowany kapitał przeznaczony na działalność oddziału
   banku w kraju.

521

Art. 127 Prawo bankowe

Określony przepisem art. 127 ust. 2 sposób wyliczania funduszy
podstawowych dostosowany został do wymogów Dyrektywy Parla-
mentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej nr 2000/12 UE z dnia
20 marca 2000 r. dotyczącej tworzenia i prowadzenia działalności przez
instytucje kredytowe (O. JL. 2000.126.1). Postanowienia art. 35 wspo-
mnianej dyrektywy dopuszczają bardziej rygorystyczne podejście pole-
gające na ograniczaniu lub całkowitym pomijaniu określonych ele-
mentów funduszy własnych. Z możliwości takiej skorzystał prawodaw-
ca polski, wyłączając z funduszy własnych korekty wartości aktywów
oraz zysku w trakcie zatwierdzania - uznając je za zbyt mało stabilne -
oraz pomniejszając fundusze podstawowe o pełną stratę roku bieżące-
go, podczas gdy dyrektywa przewiduje pomniejszanie funduszy wła-
snych wyłącznie o istotne straty bieżące. Wysokość, szczegółowy za-
kres i warunki pomniejszania funduszy podstawowych banku określone
zostały przez uchwałę Nr 6/2001 Komisji Nadzoru Bankowego z dnia
12 grudnia 2001 r. w sprawie określenia szczegółowych zasad ustalania
wysokości funduszy własnych banków należących do bankowej grupy
kapitałowej dla potrzeb stosowania norm i granic określonych ustawą -
Prawo bankowe, wysokości, szczegółowego zakresu i warunków po-
mniejszania funduszy podstawowych banku, innych pozycji bilansu
banku zaliczanych do funduszy uzupełniających banku, wysokości i wa-
runków ich zaliczania, innych pomniejszeń funduszy własnych banku,
wysokości i warunków pomniejszania o nie funduszy własnych oraz
uwzględniania powiązań banków z innymi podmiotami zależnymi lub
działającymi w tym samym holdingu przy określaniu sposobu oblicza-
nia funduszy własnych (Dz. Urz. NBP Nr 22, poz. 44). Komentowany
artykuł nie przewiduje innych odstępstw od postanowień dyrektywy
(Dyrektywa nr 2000/12/UE dopuszcza możliwość wprowadzenia - na
określony czas i w wyjątkowych przypadkach - odstępstw od wymaga-
nych limitów nałożonych na strukturę funduszy własnych dotyczących
relacji funduszy podstawowych, uzupełniających i podporządkowa-
nych). Obowiązująca uchwała Komisji Nadzoru Bankowego Nr 6/2002
z dnia 12 grudnia 2001 r. określiła harmonogram stopniowego, aż do
pełnego pomniejszenia w roku 2004, funduszy podstawowych o warto-
ści niematerialne i prawne i pozostałe pomniejszenia wartości bilanso-
wej poszczególnych pozycji. Harmonogram ten ustalono jeszcze przed
ustaleniem daty gotowości do przystąpienia Polski do Unii Europejskiej

522

Fundusze własne i gospodarka finansowa banków Art. 127

na koniec 2002 r. Został on zaakceptowany w trakcie screeningu przez
przedstawicieli Komisji Europejskiej.

3. Fundusze uzupełniające banku. To, czy fundusze uzupełniające
banku mają charakter obligatoryjny czy też fakultatywny, uzależnił
prawodawca od rodzaju funduszy uzupełniających wymienionych
w przepisie art. 127 ust. 3. Charakter obligatoryjny mają jedynie fundu-
sze wymienione w pkt l i 3 ust. 3 komentowanego artykułu, natomiast
charakter fakultatywny mają - tworzone za zgodą Komisji Nadzoru
Bankowego - fundusze określone w pkt 2 ust. 3 powołanego artykułu.
Zgoda Komisji Nadzoru Bankowego na zwiększenie przez bank fakul-
tatywnych funduszy uzupełniających o kwoty określone w art. 127 ust. 3
pkt 2 lit. a przyjmuje - w myśl przepisu art. 127 ust. 5 pkt l - formę
uchwały, natomiast o środki pieniężne określone w art. 127 ust. 3 pkt 2
lit. b formę decyzji administracyjnej. Wymienione w art. 127 ust. 3
fundusze uzupełniające tworzą katalog otwarty, który na mocy delega-
^ł cji ustawowej może zostać rozszerzony uchwałą Komisji Nadzoru
Bankowego o inne pozycje bilansu banku w części, która zgodnie
, - z odrębnymi przepisami i postanowieniami statutu banku służy wyłącz-
nie pokryciu strat bilansowych. Ustawowo określonymi funduszami
*) uzupełniającymi są zobowiązania podporządkowane, tj. środki pienięż-
ne przyjęte przez bank pod tytułem zwrotnym (np. lokata długotermi-
* nowa, tzw. pożyczka podporządkowana, obligacje) w kwocie i na zasa-
, dach ustalonych w decyzji Komisji Nadzoru Bankowego, wydanej
1 na wniosek banku, pomniejszanej na koniec każdego roku w ciągu
l ostatnich 5 lat trwania umowy o 20% tej kwoty. W przypadku banku
| państwowego i banku w formie spółki akcyjnej oraz oddziału banku
* zagranicznego kwota ta nie może przewyższać połowy funduszy pod-
?; stawowych, zaś w banku spółdzielczym suma ta jest powiększona o dodat-
$ kową kwotę odpowiedzialności członków banku, o której mowa w ust. 3
|_v pkt 2 lit. a komentowanego artykułu. Środki pieniężne przyjęte przez
V bank jako zobowiązania podporządkowane muszą spełniać zgodnie z umo-
wą łącznie warunki wymienione w przepisie art. 127 ust. 3 pkt 2 lit. b.

W bankach spółdzielczych do funduszy uzupełniających może być
zaliczona część określona przez Komisję Nadzoru Bankowego w kwo-
cie nie większej niż połowa kwoty odpowiedzialności udziałowców,
o której mowa w art. 10 ust. 2 ustawy z dnia 7 grudnia 2000 r. o funk-

523

Art. 127 Prawo bankowe

cjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrze-
szających (Dz. U. Nr 119, poz. 1252 ze zm.). Zgodnie z tym przepisem
odpowiedzialność udziałowców za straty powstałe w banku spółdziel-
czym może zostać podniesiona w statucie banku do podwójnej wysoko-
ści wpłaconych udziałów. Problematykę funduszy własnych banków
spółdzielczych reguluje uchwała Komisji Nadzoru Bankowego Nr 8/2001
z dnia 12 grudnia 2001 r. w sprawie wysokości i warunków zaliczania
do funduszy własnych banków spółdzielczych określonej części dodat-
kowej kwoty odpowiedzialności członków (Dz. Urz. NBP Nr 22, poz. 46).
Funduszem uzupełniającym jest również kapitał (fundusz) aktualizacji
wyceny majątku trwałego dokonanej na podstawie odrębnych przepisów.

4. Struktura funduszy własnych banku. Prawodawca pozostawił
Komisji Nadzoru Bankowego duży zakres swobody w kształtowaniu
struktury funduszy własnych banku. Komisja w drodze uchwały może
określić wysokość, szczegółowy zakres, tryb i warunki pomniejszania
funduszy podstawowych o pozycje wymienione w art. 127 ust. 2 pkt 3
oraz zaliczyć do funduszy uzupełniających inne, niż wymienione
w ustawie, pozycje bilansu, a także określić, które z nich pomniejszają
przy wyliczaniu fundusze własne banku (art. 127 ust. 5 pkt 2).

W wykonaniu zawartej w ustawie delegacji Komisja Nadzoru Ban-
kowego uchwałą Nr 6/2001 z dnia 12 grudnia 2001 r. w sprawie określe-
nia szczegółowych zasad ustalania wysokości funduszy własnych ban-
ków należących do bankowej grupy kapitałowej dla potrzeb stosowania
norm i granic określonych ustawą - Prawo bankowe, wysokości, szcze-
gółowego zakresu i warunków pomniejszania funduszy podstawowych
banku, innych pozycji bilansu banku zaliczanych do funduszy uzupeł-
niających banku, wysokości i warunków ich zaliczania, innych po-
mniejszeń funduszy własnych banku, wysokości i warunków pomniej-
szania o nie funduszy własnych oraz uwzględniania powiązań banków
z innymi podmiotami zależnymi lub działającymi w tym samym hol-
dingu przy określaniu sposobu obliczania funduszy własnych (Dz. Urz.
NBP Nr 22, poz. 44) do funduszy uzupełniających banku zaliczyła:
1) fundusze tworzone ze środków własnych lub obcych, pod wa-
runkiem że:

a) bank uzyskał zgodę Komisji Nadzoru Bankowego na ich zali-
czenie do funduszy uzupełniających,

524

Fundusze własne i gospodarka finansowa banków Art. 127

,| •

2. bank może dowolnie wykorzystywać je na pokrycie niezi-
   dentyfikowanego ryzyka,

3. ich kwota została ustalona przez zarząd banku i zweryfikowa-
   na przez biegłych rewidentów,

2) zobowiązania z tytułu papierów wartościowych o nieokreślonym
terminie wymagalności oraz inne instrumenty, w części opłaco-
j, nej, pod warunkiem że:

1. bank uzyskał zgodę Komisji Nadzoru Bankowego na zalicze-
   nie tych pozycji do funduszy uzupełniających,

2. nie podlegają one spłacie z inicjatywy wierzyciela bez
   uprzedniej zgody Komisji Nadzoru Bankowego,

4 c) umowa przyznaje bankowi możliwość odroczenia spłaty od-

i setek z tytułu tych pozycji,

«' d) w razie upadłości banku lub jego likwidacji przyjęte środki

< będą podlegać zwrotowi w ostatniej kolejności,

^ e) warunki emisji zapewniają możliwość pokrywania strat kwotą

i długu wraz z niespłaconymi odsetkami, wynikającymi z tych

!^ł pozycji.

**

j 5. Inne pomniejszenia funduszy własnych banku określone przez
l' Komisję Nadzoru bankowego. W wykonaniu delegacji ustawowej
|| przepisu art. 127 ust. 5 pkt 2 lit. c w związku z ust. l pkt 3 lit. b ko-
mentowanego artykułu Komisja Nadzoru Bankowego w § 4 ust. l i 2
uchwały Nr 6/200 z dnia 12 grudnia 2001 r. określiła rodzaje pomniej-
szeń funduszy własnych banku. Wymienione pomniejszenia stanowią
zaangażowanie kapitałowe banku (bezpośrednie i pośrednie, poprzez
instytucje niefinansowe) w instytucje finansowe i banki, wyrażone
w postaci posiadanych akcji lub udziałów, kwot zakwalifikowanych do
zobowiązań podporządkowanych lub innego zaangażowania kapitało-
wego w składniki zaliczane do funduszy własnych lub kapitałów (np.
dopłaty na rzecz spółki z o.o.). Pomniejszenia funduszy własnych ban-
ku stosuje się wówczas, gdy zaangażowanie kapitałowe banku w da-
nym podmiocie stanowi więcej niż 10% funduszy własnych tego pod-
miotu lub więcej niż 10% funduszy własnych banku przed pomniejsze-
niem ich o pozycje wymienione w § 4 ust. l lit. a-c powołanej uchwały
Komisji Nadzoru Bankowego. Pośrednie zaangażowanie kapitałowe
banku oblicza się jako część zaangażowania kapitałowego jednostki

525

Art. 128

Prawo bankowe

dominującej niższego szczebla (pojęcie to wyjaśnia § l pkt 7 powołanej
uchwały) w podmiot finansowy, proporcjonalną do udziału zaangażo-
wania kapitałowego banku w funduszach własnych (kapitale) tej jed-
nostki, nieprzekraczającą zaangażowania banku w podmiot zależny.
Zasadę tę stosuje się odpowiednio również w przypadku, gdy pośrednie
powiązania pomiędzy bankiem, podmiotami i instytucją finansową
mają charakter wielopoziomowy.

6. Ocena dostosowania polskich regulacji prawnych w zakresie
funduszy własnych banku do unormowań wspólnotowych Unii Eu-
ropejskiej. Ustalony przepisami Prawa bankowego podział oraz wza-
jemne proporcje funduszy własnych banku nawiązują do rozwiązań
zawartych w dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Euro-
pejskiej nr 2000712/UE z dnia 20 marca 2000 r. dotyczącej tworzenia
i prowadzenia działalności kredytowej przez instytucje kredytowe
[O. JL. 2000.126.1]. Przyjęte uchwałą KNB Nr 6/2001 rozwiązania, na
mocy których określone pozycje bilansu banku są stopniowo włączane
do funduszy własnych, są świadomym odstępstwem od postanowień
przyjętych w regulacjach wspólnotowych i mają na celu stopniowe
dostosowywanie warunków działalności banków do standardów obo-
wiązujących w Unii Europejskiej.

Art. 128

1. Bank jest obowiązany utrzymywać:

1. fundusze własne na poziomie nie niższym niż równowartość
   w złotych kwoty określonej w art. 32 ust. l, przeliczonej we-
   dług kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Pol-
   ski, obowiązującego w dniu sprawozdawczym, z tym że
   wkłady niepieniężne nie mogą przekroczyć 15% funduszy za-
   sadniczych banku,

2. sumę funduszy własnych oraz dodatkowych pozycji bilansu
   banku określonych przez Komisję Nadzoru Bankowego, po-
   mniejszoną o kwotę przekroczenia progu koncentracji kapi-
   tałowej, o której mowa w ust. 2, na poziomie nie niższym niż
   suma wymogów kapitałowych z tytułu poszczególnych rodza-
   jów ryzyka prowadzonej działalności, z zastrzeżeniem pkt 3,

526

Fundusze własne i gospodarka finansowa banków Art. 128

3) współczynnik wypłacalności na poziomie co najmniej 8%,
a bank rozpoczynający działalność operacyjną na poziomie
co najmniej 15% przez pierwsze 12 miesięcy działalności,
a przez następne 12 miesięcy działalności - co najmniej 12%.

2. Przekroczenie progu koncentracji kapitałowej stanowi więk-
sza z liczb określonych jako:

1. suma kwot, o które poszczególne znaczne pakiety akcji lub
   udziałów przekraczają 15% funduszy własnych banku,

2. kwota, o którą suma znacznych pakietów akcji lub udziałów
   przekracza 60% funduszy własnych banku.

3. Obliczając przekroczenie progu koncentracji kapitałowej,
o którym mowa w ust. 2, nie uwzględnia się znacznych pakietów
akcji lub udziałów:

1. w bankach,

2. w instytucjach finansowych,

3. w zakładach ubezpieczeń,

4. w izbach rozliczeniowych, o których mowa w art. 67,

5. w międzybankowych przedsiębiorstwach telekomunikacyj-
   nych, w których banki są posiadaczem co najmniej 75% akcji
   lub udziałów,

6. w instytucji, o której mowa w art. 105 ust. 4, w której banki
   są posiadaczem co najmniej 75% akcji lub udziałów,

7. w podmiotach, których wyłącznym przedmiotem działalności
   jest świadczenie usług w zakresie edukacji kadr bankowych,
   w których banki są posiadaczem co najmniej 75% akcji lub
   udziałów,

8. w przedsiębiorstwach pomocniczych usług bankowych, w któ-
   rych banki są posiadaczem co najmniej 75% akcji lub udziałów,

9. w podmiotach, w których bank jest posiadaczem akcji lub
   udziałów w związku z jego udziałem w procesie naprawczym
   tych podmiotów,

10) przejętych w związku z wykonywaniem umowy o subemisję
usługową.

4. Komisja Nadzoru Bankowego określi, w drodze uchwały:

1) zakres i szczegółowe zasady wyznaczania wymogów kapita-
łowych, o których mowa w ust. l pkt 2, z tytułu poszczegól-

527

Art. 128

Prawo bankowe

nych rodzajów ryzyka, w tym z tytułu przekroczenia limitów
koncentracji wierzytelności, o których mowa w art. 71 ust. l,
2) sposób i szczegółowe zasady obliczania współczynnika wypła-
calności banku, o którym mowa w ust. l pkt 3.

5. W przypadku niespełnienia wymogów, o których mowa
   w ust. l, bank obowiązany jest niezwłocznie powiadomić Komisję
   Nadzoru Bankowego.

6. Komisja Nadzoru Bankowego, w drodze uchwały:

1. określi dodatkowe pozycje bilansu banku, o których mowa
   w ust. l pkt 2, oraz zakres i sposób ich wyznaczania,

2. może określić wiążące banki normy ostrożnościowe, określa-
   jące dopuszczalne ryzyko w działalności banków inne niż
   wymogi kapitałowe, o których mowa w ust. l pkt 2, oraz za-
   kres ich stosowania.

7. Komisja Nadzoru Bankowego może, w szczególnie uzasadnio-
nych przypadkach, wyrazić zgodę na przekroczenie limitu dotyczące-
go wielkości wkładów niepieniężnych, o którym mowa w ust. l pkt 1.

Art 128 w brzmieniu ustalonym przez ustawę z dnia 23 sierpnia 2001 r o zmianie
ustawy - Prawo bankowe oraz o zmianie innych ustaw (Dz U Nr 111, poz 1195)
z dniem l stycznia 2002 r

1. Normy prawne adekwatności kapitału. Przepisami komentowa-
nego artykułu prawodawca nałożył na banki obowiązek przestrzegania
określonych norm prawnych adekwatności kapitału ograniczających
ryzyko w zewnętrznym obszarze świadczenia usług bankowych. Two-
rzą one wachlarz norm zabezpieczających banki przed ryzykiem kapi-
tałem własnym. W celu uniknięcia sytuacji wymagających zastosowa-
nia procedur określonych przepisami rozdziału 12 banki powinny dążyć
do ograniczenia w możliwie największym stopniu skutków występują-
cych rodzajów ryzyka. Jeżeli zysk wypracowany w danym okresie nie
wystarcza na pokrycie strat, banki są zmuszone wykorzystać do wy-
równania strat swój kapitał własny. Określenie właściwego wyposaże-
nia kapitałowego banków wskazuje więc punkt odniesienia dla szaco-
wania adekwatności ich kapitału. Adekwatny kapitał nie jest jednak
wielkością absolutną, lecz wielkością relatywną uzależnioną od wielu
czynników. Czynniki te - i przez to kryteria adekwatności kapitału - są

528

Fundusze własne i gospodarka finansowa banków Art. 128

postrzegane poprzez jego funkcje. Za adekwatny należy uznać kapitał
własny banku spełniający szereg funkcji, np. dającą podstawą do utwo-
rzenia banku, gwarancyjną i zabezpieczającą, finansowania, ogranicza-
nia wolumenu transakcji, czy też tymczasowego kompensowania zy-
sków i strat [H.E. Biischgen, Przedsiębiorstwo bankowe, t. 2, s. 219].

2. Wielkość funduszy własnych banku. Określona przepisem art. 128
   ust. l pkt l norma prawna adekwatności kapitału nakładająca na bank
   obowiązek utrzymywania funduszy własnych na poziomie nie niższym
   niż równowartość w złotych kwoty 5 000 000 euro kapitału założyciel-
   skiego, z zastrzeżeniem, że wkłady niepieniężne nie mogą przekroczyć
   15% funduszy zasadniczych banku, wyraźnie nawiązuje do funkcji
   założycielskiej oraz funkcji gwarancyjnej i zabezpieczającej kapitału
   własnego. Wynika bowiem z niej, że prowadzenie działalności przez
   bank wymaga nie tylko zgromadzenia kapitału założycielskiego w wy-
   maganej ustawowo wysokości, ale również adekwatnej do niego wiel-
   kości funduszy własnych, które powinny przeciwdziałać zbyt niskiej
   bazie gwarancyjnej zabezpieczającej wierzycieli banku. W ścisłym
   związku z tą normą prawną pozostaje również funkcja tymczasowego
   kompensowania zysków i strat, która przewiduje możliwość tworzenia
   rezerw, które mają charakter kapitału własnego i umożliwiają wyrów-
   nywanie przychodów pomiędzy poszczególnymi latami obrotowymi, co
   pozwala wykazywać stabilny zysk.

3. Rodzaje norm ostrożnościowych. Istotną rolę w ograniczaniu ryzyka
   w działalności bankowej pełnią normy prawne adekwatności kapitału -
   określone przepisem ust. l pkt. l i 2 oraz ust. 2 i 3 komentowanego
   artykułu - pełniące funkcję ograniczania wolumenu transakcji. Kapitał
   własny banku jest tutaj punktem odniesienia dla wspomnianych norm
   prawnych, których celem jest wpływanie na kształt transakcji zawiera-
   nych przez banki. Kapitał własny banku pełni dzięki temu funkcję
   ograniczania ryzyka, gdyż od niego uzależnione jest przeprowadzanie
   różnych operacji bankowych z charakterystycznym dla nich ryzykiem
   wyniku finansowego. Taki charakter ma norma prawna zobowiązująca
   bank do utrzymywania sumy funduszy własnych oraz dodatkowych
   pozycji bilansu banku określonych przez Komisję Nadzoru Bankowe-
   go, pomniejszoną o kwotę przekroczenia progu koncentracji kapitało-
   wej, o której mowa w ust. 2 komentowanego artykułu, na poziomie nie

529

Art. 128 Prawo bankowe

niższym niż suma wymogów kapitałowych z tytułu poszczególnych
rodzajów ryzyka prowadzonej działalności. Zasady wyliczania tych
wymogów kapitałowych pozostawił prawodawca w gestii regulacji
wydawanych przez Komisję Nadzoru Bankowego.

Do tej grupy norm prawnych zaliczyć należy także określone prze-
pisem art. 128 ust. l pkt 3 i ust. 2 współczynnik wypłacalności oraz progi
koncentracji kapitałowej. Współczynnik wypłacalności, zwany w literatu-
rze przedmiotu także współczynnikiem Cooke'a lub współczynnikiem
adekwatności kapitałowej, jest podstawowym współczynnikiem, który
odnosi się do ryzyka kredytowego banku. Współczynnik wypłacalności
banku jest to wyrażony w procentach stosunek funduszy własnych ban-
ku do sumy aktywów i zobowiązań pozabilansowych ważonych ryzy-
kiem. Zaproponowany w 1988 r. przez Komitet ds. Przepisów Banko-
wych i Procedur Nadzorczych przy Banku Rozrachunków Międzynaro-
dowych w Bazylei, jako modelowa regulacja nadzorcza, współczynnik
wypłacalności przyjęty został przez rozwiązania prawne Unii Europej-
skiej [L. Góral, Rola i zadania Komitetu ds. Przepisów Bankowych
i Procedur Nadzorczych w dziedzinie tworzenia reguł zarządzania ry-
zykiem bankowym, PUG 1996, nr 6, s. 16]. Nawiązujące do tych roz-
wiązań przepisy Prawa bankowego nałożyły na banki obowiązek
utrzymywania sumy funduszy własnych poziomie co najmniej 8%.

Sposób wyliczenia współczynnika wypłacalności banku określony
został uchwałą Komisji Nadzoru Bankowego Nr 5/2001 z dnia 12 grudnia
2001 r. w sprawie zakresu i szczegółowych zasad wyznaczania wymo-
gów kapitałowych z tytułu poszczególnych rodzajów ryzyka, w tym
z tytułu przekroczenia limitów koncentracji wierzytelności, sposobu
i szczegółowych zasad obliczania współczynnika wypłacalności banku,
z uwzględnieniem powiązań banków z innymi podmiotami zależnymi
lub działającymi w tym samym holdingu oraz określenia dodatkowych
pozycji bilansu banku ujmowanych łącznie z funduszami własnymi
w rachunku adekwatności kapitałowej oraz zakresu i sposobu ich wy-
znaczania (Dz. Urz. NBP Nr 22, poz. 43). Zgodnie z § 11 powołanej
uchwały współczynnik wypłacalności banku oblicza się w procentach
jako pomnożony przez 100 ułamek, którego:

1) licznikiem jest wartość funduszy własnych powiększona o kapi-
tał krótkoterminowy i pomniejszona o kwotę przekroczenia pro-
gu koncentracji kapitałowej,

530

Fundusze własne i gospodarka finansowa banków

Art. 128

2) mianownikiem jest pomnożony przez 12,5 całkowity wymóg ka-
pitałowy.

Pojęcie funduszy własnych oraz progi koncentracji kapitałowej
określone zostały przepisami art. 127 oraz 128 ust. 2, natomiast pojęcie
kapitału krótkoterminowego oraz całkowitego wymogu kapitałowego
zdefiniowane zostały w § 6 ust. l oraz § 7 ust. 2 powołanej wyżej
uchwały Komisji Nadzoru Bankowego.

Wzrost poziomu współczynnika wypłacalności osiągnięty dzięki
powiększeniu licznika, tj. funduszy własnych, wskazuje na wzrost kon-
dycji finansowej banku, zaś wzrost współczynnika wskutek obniżenia
wartości mianownika oznacza poprawę zarządzania aktywami banku
w wyniku zmiany struktury pozycji bilansowych i pozabilansowych,
a przez to zmniejszenie poziomu ryzyka.

Jedynie bank rozpoczynający działalność operacyjną obowiązany jest
utrzymywać współczynnik wypłacalności na poziomie nie niższym niż
15% przez pierwsze 12 miesięcy działalności, a przez następne 12 mie-
sięcy działalności na poziomie nie niższym niż 12% (art. 128 ust. l pkt 3).

Ustalone normy prawne adekwatności kapitału, określane w litera-
turze przedmiotu jako reguły prawne rozważnego zarządzania ryzykiem
bankowym, nawiązują do rozwiązań zawartych w art. 40-47 oraz art. 51
dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej nr
2000712/UE z dnia 20 marca 2000 r. dotyczącej tworzenia i prowadzenia
działalności kredytowej przez instytucje kredytowe [O. JL. 2000.126.1].

2. Okres transformacji polskich banków do standardów prawnych
Unii Europejskiej. Przepisy uchylonej z dniem l stycznia 1998 r.
ustawy Prawo bankowe w sposób fragmentaryczny normowały zagad-
nienie funduszy własnych banków. Uchylone rozwiązania odbiegały od
standardów prawnych przyjętych w tym zakresie w Unii Europejskiej.
Wprowadzenie na gruncie obowiązującej Prawa bankowego nowych,
dostosowanych do wymogów Unii Europejskiej regulacji (Rozdział 10
ustawy), wymagało wyznaczenia okresu przystosowawczego dla tych
banków, które w dniu wejścia w życie ustawy nie spełniały przewidzia-
nych dla nich wymagań dotyczących wielkości funduszy własnych.
Banki te zobowiązane zostały w terminie 3 miesięcy od dnia wejścia
w życie ustawy Prawo bankowe przedłożyć Komisji Nadzoru Banko-
wego program osiągnięcia wymaganego w art. 128 ustawy współczyn-

531

Art. 128a Prawo bankowe

nika wypłacalności. W terminie do 31 grudnia 1998 r. miały one osią-
gnąć wymagany współczynnik oraz uzyskać zwiększenie funduszy
własnych do poziomu wymaganego przy utworzeniu banku. Ustawo-
dawca upoważnił Komisję Nadzoru Bankowego do przedłużenia tego
terminu - w uzasadnionych przypadkach - do dnia 31 grudnia 1999 r.
Bank spółdzielczy, który zrzeszył się z bankiem zrzeszającym, zobo-
wiązany został do zwiększenia funduszy własnych zgodnie z harmono-
gramem ustalonym przepisem art. 172 ust. 3 do poziomu nie niższego
niż równowartość: 300 000 euro - do dnia 31 grudnia 2001 r., 500 000
euro - do dnia 31 grudnia 2005 r. i l 000 000 euro - do dnia 31 grudnia
2010 r., obliczonych w złotych według średniego kursu wynikającego
z tabeli kursów ogłaszanej przez NBP, obowiązującego na koniec roku
poprzedzającego rok osiągnięcia wymaganego progu kapitałowego.

Art. 128a

Bank jest obowiązany do udzielenia na żądanie Komisji Nadzo-
ru Bankowego wszelkich informacji dotyczących struktury fundu-
szy własnych, o których mowa w art. 127, oraz dotyczących speł-
nienia wymogów i norm określonych w art. 128.

Art. 128a dodany przez ustawę z dnia 23 sierpnia 2001 r o zmianie ustawy - Prawo
bankowe oraz o zmianie innych ustaw (Dz U Nr 111, poz. 1195) z dniem 7 stycznia
2002 r.

Obowiązki informacyjne banków. Określone w art. 127 i 128
normy prawne dotyczące struktury kapitału własnego banku oraz za-
bezpieczenia przed ryzykiem towarzyszącym działalności bankowej
kapitałem własnym wynikają z zasady przejrzystości gospodarki finan-
sowej banku oraz potrzeby posiadania informacji przez organy nadzoru
o spełnieniu wymogów i norm nałożonych na banki przepisami ustawy
Prawo bankowe; ma to na celu zwiększenie sprawności sprawowanego
nadzoru i tym samym zredukowanie ryzyka towarzyszącego decyzjom
osób kierujących bankiem. Dlatego też prawodawca przepisem ko-
mentowanego artykułu nałożył na banki obowiązek udzielenia na żąda-
nie Komisji Nadzoru Bankowego wszelkich informacji dotyczących
struktury funduszy własnych oraz przestrzegania norm prawnych ade-
kwatności kapitałowej, co zapewnia organom nadzoru bieżący wgląd
w gospodarkę finansową banku i pozwala na rozpoznanie w porę

532

Fundusze własne i gospodarka finansowa banków Art. 129

ewentualnych trudności banku i podjęcie odpowiednich środków we
wczesnym stadium pojawienia się problemów.

Art. 129

1. Banki prowadzą samodzielnie gospodarkę finansową na pod-
   stawie planu finansowego w sposób zapewniający pokrycie z uzy-
   skanych przychodów kosztów działalności oraz zobowiązań.

2. Tworzenie z odpisów z zysku netto funduszy oraz ich prze-
   znaczenie, a także zasady pokrywania strat określa statut banku.

Gospodarka finansowa banku. Bank jako osoba prawna w rozu-
mieniu prawa cywilnego jest samodzielnym podmiotem praw i obo-
wiązków majątkowych. Atrybutem osobowości prawnej banku jest samo-
dzielność finansowa. Oznacza ona, że bank z uwzględnieniem ograni-
czeń wynikających z przepisów prawa bankowego samodzielnie pro-
wadzi swoją gospodarkę finansową. Uzyskane przez bank przychody służą
do pokrywania powstałych kosztów działalności i zobowiązań. Banki
samodzielnie określają w swoich statutach zasady tworzenia odpisów
z zysku netto funduszy oraz ich przeznaczenie, w tym również reguły
pokrywania powstałych strat [M. Bączyk, Zarys prawa bankowego...,
s. 55]. Podstawę prowadzonej przez bank gospodarki finansowej sta-
nowi sporządzony przez niego plan finansowy. Planowanie rozumiane
jako abstrakcyjna antycypacja przyszłego rozwoju wydarzeń w odnie-
sieniu do ogólnego celu działania banku, którym jest dążenie do osią-
gnięcia optymalnego wyniku finansowego, służy stworzeniu ram przy-
szłego działania banku i podjęciu decyzji co do jego strategii działania
w przyszłości. Konieczność planowania w sektorze bankowym wynika:

1. z rosnącego umiędzynarodowienia i innowacyjności sektora fi-
   nansowego, co prowadzi do rozszerzenia oferty banku,

2. ze zmian strukturalnych na krajowym i międzynarodowym rynku
   finansowym implikujących zmiany w tradycyjnej działalności ban-
   kowej i nasilających konkurencję w sektorze usług finansowych,

3. z większego uzależnienia działalności banków od warunków
   otoczenia, co podnosi ryzyko w tym sektorze gospodarki.

Za wprowadzeniem prawnego wymogu prowadzenia gospodarki
finansowej przez bank na podstawie planu finansowego przemawiają
więc przesłanki natury ekonomicznej. Prawodawca, wprowadzając ko-

533

Art. 129 Prawo bankowe

montowanym artykułem taki wymóg, nie określa jednak szczegółowo-
ści, zakresu czasowego oraz trybu opracowywania i uchwalania planu.
Pozostawia to decyzji kompetentnego organu banku. Zakres swobody
planistycznej powinien jednak uwzględniać obowiązujące unormowa-
nia prawa bankowego oraz ustawy o rachunkowości. W praktyce dzia-
łalność banku wyznacza zarówno jego planowanie strategiczne, jak
i operacyjne [C. Kosikowski, Publiczne prawo bankowe, s. 138 i n.;
H. E. Biischgen, Przedsiębiorstwo bankowe, s. 113 i n.]. Kryteriami
różnicującymi planowanie strategiczne i planowanie operacyjne są:

1. różne szczeble wykonawcze w banku; planowaniem strategicz-
   nym zajmuje się zarząd banku, natomiast planowanie operacyjne
   odbywa się w przeważającej części na średnim i niższym szcze-
   blu zarządzania;

2. odniesienie do celów działania banku; istotą planowania strate-
   gicznego jest określenie głównych kierunków działalności ban-
   ku, jak i związana z tym alokacja zasobów, natomiast planowa-
   nie operacyjne obejmuje realizację wyznaczonych celów i osią-
   ganie konkretnych wyników przez bank, między innymi ciągłą
   zdolność płatniczą banku;

3. złożoność i uporządkowanie treści planowania; problemy plano-
   wania strategicznego, w przeciwieństwie do planowania opera-
   cyjnego, charakteryzują się wysokim stopniem złożoności
   i znacznym nieuporządkowaniem; cechą charakterystyczną pla-
   nowania strategicznego jest silne zorientowanie na przyszłość
   i posługiwanie się procedurami właściwymi dla prognozowania,
   natomiast potrzeby w zakresie informacji koniecznych dla pla-
   nowania operacyjnego odnoszą się głównie do danych, które
   może dostarczyć księgowość banku i które dotyczą przeszłości;

4. czas, którego dotyczy odpowiedni poziom planowania; planowa-
   nie strategiczne dotyczy dłuższych okresów niż planowanie ope-
   racyjne, przy czym w planowaniu strategicznym wymiar czaso-
   wy może być zmienny, podczas gdy w planowaniu operacyjnym
   jest on raczej stały;

5. niepewność procesu planowania; mniejsza w przypadku plano-
   wania operacyjnego, większa w planowaniu strategicznym;

6. częstotliwość bądź regularność, z jaką wykonywany jest każdy
   proces planowania; ciągłość procesu planowania nie wyklucza

534

Fundusze własne i gospodarka finansowa banków Art. 129

destabilizującego wpływu czynników zewnętrznych, które zakłó-
cają regularność planowania strategicznego, planowanie opera-
cyjne charakteryzuje dużo wyższy stopień uporządkowania;
7) stopień sformalizowania; o wiele większy w planowaniu opera-
cyjnym niż strategicznym.

Pojęcie planowania strategicznego obejmuje złożony, a zarazem
ciągły proces przetwarzania informacji i kształtowania woli, w celu
stworzenia koncepcji i sformalizowania celów, intencji, strategii i środ-
ków działania banku. Kompleksowy charakter procesu planowania
strategicznego pozwala na wyodrębnienie:

1. planowania obszarów działalności banku; celem jego jest aloka-
   cja zasobów banku do tych segmentów rynku, które rokują naj-
   lepsze perspektywy osiągania zysku;

2. planowanie obszaru gospodarki pieniężnej; celem jego jest opra-
   cowywanie strategii dotyczących rentowności i wzrostu ryzyka,
   na których może opierać się rozwój działalności banku w dłuższym
   okresie, np. zabezpieczenie struktury płynności finansowej, tzn.
   określenie wartości majątkowych banku pod względem ilości
   i struktury, zapewnienie odpowiedniej rezerwy płynności środ-
   ków finansowych, jako formy zapobiegania ryzyku utraty płyn-
   ności finansowej przez bank, planowanie zapotrzebowania na
   kapitał własny;

3. planowanie zdolności produkcyjnych; umożliwia płynną realiza-
   cję planowanych i prognozowanych transakcji finansowych i in-
   nych działań mających na celu wykorzystywanie i zwiększanie
   potencjału banku: placówek organizacyjnych, środków rzeczo-
   wych i kadrowych banku.

Planowanie operacyjne oznacza przekształcenie strategii globalnych
w szczegółowe, odnoszące się do konkretnego czasu wytyczne celowe,
przygotowanie krótko- i średnioterminowych działań oraz planowanie
wykorzystania zasobów. Zadaniem planowania operacyjnego jest osią-
ganie przez bank stosownych wyników w wyznaczonym czasie oraz
utrzymywanie płynności płatniczej rozumianej jako koordynacja ocze-
kiwanych wpłat i wypłat w określonym czasie. Operacyjne planowanie
płynności finansowej nie jest więc oparte - jak ma to miejsce w plano-
waniu strategicznym - na bilansowych wielkościach zasobów, ale na
zmianach stanów środków pieniężnych, czyli na przepływach. Główną

535

Art. 130 Prawo bankowe

częścią planowania operacyjnego jest wyznaczanie celów i przedsię-
wzięć banku w formie planów rocznych. Jednostkowe plany roczne
opracowane dla poszczególnych obszarów działalności są podstawą do
opracowania rocznego budżetu banku.

Art. 130

1. Banki mogą tworzyć w ciężar kosztów rezerwę na ryzyko
   ogólne, służącą pokryciu ryzyk związanych z prowadzeniem dzia-
   łalności bankowej. Banki tworzą i wykorzystują tę rezerwę na pod-
   stawie dokonywanej oceny tego ryzyka, uwzględniającej w szcze-
   gólności wielkość należności oraz udzielonych zobowiązań pozabi-
   lansowych nie objętych rezerwami celowymi, utworzonymi zgodnie
   z odrębnymi przepisami.

2. Wysokość corocznego odpisu na rezerwę na ryzyko ogólne,
   o której mowa w ust. l, wynosi maksymalnie 1,5% ustalonej na
   koniec poszczególnych kwartałów roku obrotowego średniej kwoty
   nie spłaconych kredytów i pożyczek pieniężnych, pomniejszonej
   o kwotę kredytów i pożyczek pieniężnych, na które bank zgodnie
   z odrębnymi przepisami utworzył rezerwy celowe w wysokości
   100% tych kredytów i pożyczek. Kwota odpisu nie może być jed-
   nak wyższa niż kwota odpisu dokonywanego w tymże roku z zysku
   za rok poprzedni na fundusz ryzyka ogólnego, o którym mowa
   w art. 127 ust. 2. Odpisu dokonuje się w pierwszym miesiącu nastę-
   pującym po każdym kwartale.

3. Rezerwę na ryzyko ogólne bank rozwiązuje, jeżeli w ocenie
   banku ustaną okoliczności uzasadniające dalsze jej utrzymywanie.

1. Rezerwa na ryzyko ogólne. Prawo bankowe przewiduje możliwość
tworzenia przez banki w ciężar kosztów rezerwy na ryzyko ogólne, służą-
cej pokryciu ryzyka związanego z prowadzeniem działalności banko-
wej. Tworząc ją, bank uwzględnia w swojej ocenie przede wszystkim
wielkość należności oraz udzielonych zobowiązań pozabilansowych,
nieobjętych rezerwami celowymi, utworzonymi na podstawie rozpo-
rządzenia Ministra Finansów z dnia 10 grudnia 2001 r. w sprawie zasad
tworzenia rezerw na ryzyko związane z działalnością banków (Dz. U.
Nr 149, poz. 1672). Utworzona rezerwa na ryzyko ogólne stanowi zgodnie
z art. 15 ust. l h ustawy a dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od

536

Fundusze własne i gospodarka finansowa banków Art. 130

osób prawnych (t. jedn. Dz. U. z 2000 r. Nr 54, poz. 654 ze zm.) stanowi
koszt uzyskania przychodu [A. Huchla, Komentarz do ustawy o podat-
ku dochodowym od osób prawnych]. Wielkość rezerwy i tym samym
wysokość odpisu w ciężar kosztów została przez prawodawcę ograni-
czona. Po pierwsze, wysokość corocznego odpisu na rezerwę na ryzyko
ogólne wynosi maksymalnie 1,5% ustalonej na koniec poszczególnych
kwartałów roku obrotowego średniej kwoty niespłaconych kredytów
i pożyczek pieniężnych, pomniejszonej o kwotę kredytów i pożyczek
pieniężnych, na które bank zgodnie z odrębnymi przepisami utworzył
rezerwy celowe w wysokości 100% tych kredytów i pożyczek. Po drugie,
kwota odpisu nie może być wyższa niż kwota odpisu dokonywanego
w tym roku z zysku za rok poprzedni na fundusz ryzyka ogólnego.

2. Rezerwowy celowe związane z działalnością bankową. Reguły
tworzenia rezerw celowych określa rozporządzenie Ministra Finansów
z dnia 10 grudnia 2001 r. w sprawie zasad tworzenia rezerw na ryzyko
związane z działalnością banków (Dz. U. Nr 149, poz. 1672 ze zm.).
Postanowienia powołanego rozporządzenia dotyczą rezerw celowych
związanych z ekspozycjami kredytowymi stanowiącymi należności
z tytułu pożyczek i kredytów konsumpcyjnych, należności z tytułu
skupionych przez bank wierzytelności z prawem regresu, weksli i cze-
ków, a także należności z tytułu środków pieniężnych wpłaconych na
zabezpieczenie zobowiązań osób trzecich i innych instrumentów o po-
dobnym charakterze, w przypadku których spłata należności jest uza-
leżniona od podmiotów innych niż dłużnik. Pod pojęciem ekspozycji
kredytowych należy rozumieć, zgodnie z § l pkt 2 rozporządzenia,
należności, z wyłączeniem odsetek, także skapitalizowanych oraz udzie-
lone zobowiązania pozabilansowe o charakterze finansowym i gwaran-
cyjnym.

Wysokość tworzonej rezerwy zależy od dokonanej przez bank, nie
rzadziej niż raz na kwartał, klasyfikacji ekspozycji kredytowych. Kla-
syfikacji tej dokonuje się na podstawie dwóch kryteriów:

1. terminowości spłaty kapitału lub odsetek,

2. sytuacji ekonomiczno-fmansowej dłużnika.

Przepisy rozporządzenia przewidują tworzenie rezerw celowych
w odniesieniu do następujących kategorii ekspozycji kredytowych:
1) „normalne" w zakresie kredytów i pożyczek konsumpcyjnych,

537

Art. 130

Prawo bankowe

2. „pod obserwacją",

3. „zagrożone" obejmujące ekspozycje zaliczone do kategorii „po-
   niżej standardu", wątpliwe" lub „stracone".

Szczegółowe kryteria klasyfikacji, klasyfikację ekspozycji kredy-
towych i sposób zmiany kategorii ekspozycji kredytowych określa za-
łącznik nr l do rozporządzenia.

Podstawę tworzenia rezerw celowych stanowi:

1. w przypadku ekspozycji kredytowych stanowiących należności
   z tytułu skupionych przez bank wierzytelności z prawem regresu,
   weksli i czeków - kwota poniesionego przez bank wydatku,
   w wysokości odpowiadającej niespłaconej części ekspozycji,

2. w przypadku pozostałych ekspozycji kredytowych - kwota nie-
   spłaconej kwoty części ekspozycji.

Wysokość tworzonych przez bank rezerw celowych uzależnił Mini-
ster Finansów od kategorii ekspozycji kredytowych. W przypadku za-
klasyfikowania ekspozycji kredytowych do kategorii „normalne" -
w zakresie pożyczek i kredytów konsumpcyjnych - wysokość utwo-
rzonej rezerwy celowej wynosi 1,5% podstawy tworzenia rezerw celo-
wych, zaś w przypadku zaklasyfikowania do pozostałych kategorii,
o których mowa w § 2 ust. l pkt 2 i 3 wysokość tworzonych rezerw
celowych zależy od indywidualnej oceny ryzyka obciążającego daną
ekspozycję, jednak w wysokości co najmniej wymaganego poziomu
rezerw, stanowiącego:

1. 1,5% podstawy tworzenia rezerw celowych - w przypadku kate-
   gorii „pod obserwacją",

2. 20% podstawy tworzenia rezerw celowych - w przypadku kate-
   gorii „poniżej standardu",

3. 50% podstawy tworzenia rezerw celowych - w przypadku kate-
   gorii „wątpliwe",

4. 100% podstawy tworzenia rezerw celowych - w przypadku kate-
   gorii „stracone".

W szczególnie uzasadnionych przypadkach Komisja Nadzoru Ban-
kowego, na wniosek banku, zezwolić na utworzenie rezerw celowych
w innej wysokości niż określone w rozporządzeniu. O udzielonym ze-
zwoleniu musi jednak poinformować Ministra Finansów. Rezerwy
celowe rozwiązuje się po wygaśnięciu przyczyn ich utworzenia.

Rozdział 11
Nadzór bankowy

l Art. 131

1. Działalność banków oraz oddziałów i przedstawicielstw ban-
   ków zagranicznych podlega nadzorowi sprawowanemu przez Ko-
   misję Nadzoru Bankowego w zakresie i na zasadach określonych
   w niniejszej ustawie i w ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Naro-
   dowym Banku Polskim (Dz. U. Nr 140, poz. 938).

2. Nadzór nad działalnością oddziału lub przedstawicielstwa
   banku zagranicznego w kraju oraz oddziału lub przedstawicielstwa
   banku krajowego za granicą, w tym zakres i tryb dokonywania
   czynności kontrolnych, może być wykonywany w zakresie uzgod-
   nionym w porozumieniu Komisji Nadzoru Bankowego z właściwy-
   mi władzami nadzorczymi.

3. Komisja Nadzoru Bankowego może, stosownie do postanowień
   porozumienia, o którym mowa w ust. 2, udzielić informacji doty-
   czących banku organowi nadzoru bankowego innego kraju, jeżeli:

1. wskutek tego nie zostanie naruszony interes gospodarczy
   Rzeczypospolitej Polskiej,

2. zapewnione jest wykorzystanie udzielonych informacji tylko
   na potrzeby nadzoru bankowego,

3. zagwarantowane jest, że przekazywanie udzielonych infor-
   macji poza organ nadzoru bankowego możliwe jest wyłącznie
   po uprzednim uzyskaniu zgody Komisji Nadzoru Bankowego.

4. Komisja Nadzoru Bankowego może, na zasadach wzajemno-
ści, udzielać i otrzymywać informacje od Komisji Papierów Warto-
ściowych i Giełd oraz Komisji Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy

539

Art. 131

Prawo bankowe

Emerytalnych, niezbędne dla prawidłowego wykonywania ustawo-
wo określonych zadań w zakresie nadzoru. Zasady i tryb udzielania
informacji określają porozumienia zawarte przez Komisję Nadzoru
Bankowego z wymienionymi organami nadzoru.

Art 131 ust 4 zmieniony przez ustawę z dnia l marca 2002 r o zmianach w organiza-
cji i funkcjonowaniu centralnych organów administracji rządowej i jednostek im pod-
porządkowanych oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz U Nr 25, poz 253).

1. Pojęcie i cechy konstytutywne nadzoru bankowego. Utworzenie
nadzoru bankowego jest przejawem aktywnej roli państwa w dziedzinie
pośrednictwa finansowego banków i ich otoczenia, tj. rynku finansowego.
Działania ustawodawcy przybrały formę instytucjonalno-prawnych
rozwiązań nadzorczych z uwagi na potrzebę chronienia mechanizmów
rynkowych oraz reguł zachowania ustalonych normami prawa [C. Ko-
sikowski, Prawo gospodarcze publiczne, s. 125]. Polegały one na usta-
nowieniu instytucji nadzoru bankowego oceniającej i weryfikującej
nieprawidłowe zachowania banków oraz na poddaniu unormowaniom
prawnym - w sposób kompleksowy - wszelkich przejawów ich działalno-
ści związanej z ryzykiem, na jakie banki mogłyby narazić innych uczestni-
ków rynku i deponentów [L. Góral, Nadzór bankowy (w:) L. Góral,
M. Karlikowska, K. Koperkiewicz-Mordel, Polskie prawo bankowe,
s. 241 i n.] Cechami konstytutywnymi nadzoru bankowego, wyróżniają-
cymi go spośród innych, normatywnie określonych form nadzoru są:

1. zdefiniowanie w przepisach prawa bankowego organu uprawnio-
   nego do wykonywania nadzoru bankowego oraz podmiotów
   poddanych nadzorowi,

2. normatywne określenie celów nadzoru oraz sytuacji, w których
   interwencja organu nadzoru jest dopuszczalna, a także środków,
   za pomocą których organ ten koryguje działalność podmiotów
   nadzorowanych,

3. unormowanie procesu stosowania środków nadzoru w taki spo-
   sób, aby zagwarantować podmiotom nadzorowanym odpowied-
   nie środki ochrony prawnej, umożliwiające korygowanie błęd-
   nych decyzji nadzorczych,

4. uregulowanie organizacji oraz trybu wykonywania nadzoru ban-
   kowego aktami normatywnymi, które nie mogą być zmieniane
   przez organ sprawujący nadzór.

540

Nadzór bankowy Art. 131

2. Organizacja nadzoru bankowego. Przepisami ustawy z dnia
29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim (Dz. U. Nr 140,
poz. 938 ze zm.) ustawodawca określił organizację nadzoru bankowe-
go. Instytucją sprawującą nadzór bankowy jest Komisja Nadzoru Ban-
kowego, a jej organem wykonawczym - wydzielony organizacyjnie
w strukturze NBP - Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego. KNB
ma charakter organu kolegialnego, w którego skład wchodzą: jako
Przewodniczący Komisji - Prezes NBP, jako zastępca Przewodniczą-
cego Komisji - Minister Finansów lub delegowany przez niego sekre-
tarz lub podsekretarz stanu w Ministerstwie Finansów, oraz pięciu
członków, którymi są: przedstawiciel Prezydenta RP, Prezes Zarządu
Bankowego Funduszu Gwarancyjnego, Przewodniczący Komisji Papie-
rów Wartościowych i Giełd lub jego zastępca, przedstawiciel Ministra
Finansów oraz Generalny Inspektor Nadzoru Bankowego. W sprawach
dotyczących określania zasad działania banków zapewniających bez-
pieczeństwo środków pieniężnych zgromadzonych przez klientów
w bankach, w posiedzeniach Komisji może uczestniczyć przedstawiciel
Związku Banków Polskich, ale tylko z głosem doradczym oraz obo-
wiązkowo - w sprawach dotyczących regulacji nadzoru bankowego.
Do ustawowych zadań Komisji Nadzoru Bankowego należy: określanie
zasad działania banków zapewniających bezpieczeństwo środków pie-
niężnych zgromadzonych przez klientów w bankach, nadzorowanie
banków w zakresie przestrzegania ustaw, statutu i innych przepisów
prawa oraz obowiązujących je norm finansowych, dokonywanie okre-
sowych ocen stanu ekonomicznego banków i przedstawianie ich Radzie
Polityki Pieniężnej oraz wpływu polityki pieniężnej, podatkowej i nad-
zorczej na ich rozwój, a także opiniowanie zasad organizacji nadzoru
bankowego i ustalanie trybu jego wykonywania. Wymienione zadania
nie tworzą katalogu zamkniętego. Szczegółowy zakres zadań Komisji
Nadzoru Bankowego określa bowiem ustawa Prawo bankowe.

Realizując przypisane jej zadania, Komisja Nadzoru Bankowego
podejmuje decyzje w formie uchwał (art. 28 ust. l ustawy o NBP).
Formę taką przyjmują więc ustalane przez Komisję Nadzoru Bankowe-
go wiążące banki zasady prowadzenia podejmowania i prowadzenia
działalności, zapewniające bezpieczeństwo środków pieniężnych zgro-
madzonych przez klientów w bankach, np. szczegółowe zasady wno-
szenia kapitału założycielskiego banku w formie spółki akcyjnej i ban-

541

Art. 131 Prawo bankowe

ków państwowych oraz zasady dotyczące wyposażenia banków hipo-
tecznych w kapitał założycielski (art. 11 ustawy o listach zastawnych
i bankach hipotecznych), tryb postępowania banków w sprawach mają-
cych związek z przestępstwami przeciwko obrotowi gospodarczemu,
i warunki prowadzenia rejestru wpłat gotówkowych powyżej określonej
kwoty (art. 106 ust. 5), normy płynności, wymogi kapitałowe, współ-
czynnik wypłacalności oraz inne normy dopuszczalnego ryzyka
w działalności banków (art. 128 ust. 4 i 6 pkt 2 oraz art. 137 pkt 3),
inne niż wymienione w art. 127 ust. 3 pkt 3 pozycje bilansowe banku
zaliczane do funduszy uzupełniających oraz warunki i tryb ich zalicze-
nia do tych funduszy, a także inne pomniejszenia funduszy własnych
banku, ich wysokość i warunki pomniejszania (art. 127 ust. 5).

3. Zakres podmiotowy nadzoru bankowego. Przepis art. 131 ust. l
wyznacza zakres podmiotowy nadzoru bankowego. Zgodnie z powoła-
nym artykułem KNB nadzoruje banki krajowe oraz oddziały i przed-
stawicielstwa banków zagranicznych. Podmiotami, których działalność
podlega nadzorowi bankowemu, są więc działające w kraju jednostki
organizacyjne mające status prawny banku. Obowiązujące w tym za-
kresie rozwiązania odbiegają od standardów prawnych obowiązujących
w państwach Unii Europejskiej. Regulacje wspólnotowe w zakresie
nadzoru dotyczą nie tylko banków, ale również instytucji parabanko-
wych wykonujących określone czynności bankowe [L. Góral, Instytucje
„parabankowe" w ustawodawstwie wybranych krajów Unii Europej-
skiej i w Polsce, PUG 1997, nr 10, s. 2]. Całą grupę podmiotów prowa-
dzących działalność depozytowo-kredytową regulacje wspólnotowe
określają terminem „instytucje kredytowe" [L. Góral, Instytucja kredy-
towa w państwach Unii Europejskiej, „Glosa" 1997, nr 2, s. 5]. Powo-
dem wprowadzenia w państwach Unii Europejskiej wspólnych regula-
cji nadzorczych dla różnych kategorii instytucji kredytowych jest ko-
nieczność stabilizacji rynku usług bankowych, którą zapewnić może
wyłącznie jednolity nadzór ze strony instytucji nadzorujących równo-
cześnie działalność banków oraz instytucji parabankowych. Odmienna
tendencja występuje jedynie w Polsce, gdzie tworzenie i działalność
banków oraz instytucji parabankowych podlega odrębnym regulacjom
prawnym. Przykładem działających w kraju instytucji parabankowych
są spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe, które zostały upo-

542

Nadzór bankowy

Art. 131

ważnione do wykonywania w określonym zakresie czynności depozy-
towo-kredytowych [C. Kosikowski, Prawo bankowe a normy Unii Eu-
ropejskiej, PiG 1997, nr 58]. Ich tworzenie oraz działalność podlega
nadzorowi ze strony Krajowej Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-
Kredytowej (art. 34 ustawy z dnia 14 grudnia 1995 r. o spółdzielczych
kasach oszczędnościowo-kredytowych, Dz. U. z 1996 r. Nr l, poz. 2 ze zm.).

4. Zasady wykonywania nadzoru bankowego. Na mocy porozumień
zawartych pomiędzy Komisją Nadzoru Bankowego a zagranicznymi
władzami nadzorczymi nadzór nad działalnością oddziału lub przed-
stawicielstwa banku zagranicznego w kraju oraz oddziału lub przed-
stawicielstwa banku krajowego za granicą może być wykonywany
w zakresie określonym w porozumieniu. Zasady wykonywania nadzoru
nad działalnością oddziałów lub przedstawicielstw banku krajowego w
państwach Unii Europejskiej regulują dyrektywy tworzące wspólnoto-
we prawo bankowe [E. Fojcik-Mastalska, Prawo bankowe Unii Euro-
pejskiej; W. Szpringer, Europejskie regulacje bankowe]. Działalność
banku na obszarze Unii Europejskiej podlega nadzorowi ze strony in-
stytucji nadzoru państwa pochodzenia (dotyczy to zwłaszcza nadzoru
nad standingiem finansowym i wypłacalnością), natomiast instytucje
nadzoru państwa przyjmującego odpowiadają za nadzorowanie płynno-
ści banków działających na terenie tego państwa oraz politykę pienięż-
ną. Warunkiem skuteczności sprawowanego nadzoru staje się więc
wymiana informacji o poddanych nadzorowi bankach między właści-
wymi instytucjami nadzoru. Nawiązując do art. 30 dyrektywy Parla-
mentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej nr 2000/12/UE z dnia
20 marca 2000 r. dotyczącej tworzenia i prowadzenia działalności przez
instytucje kredytowe (O. JL. 200.126.1), prawodawca polski wprowa-
dził do ustawy Prawo bankowe regulację, na mocy której Komisja
Nadzoru Bankowego może, stosownie do zawartych porozumień,
udzielać informacji dotyczących banku instytucji nadzoru bankowego
innego kraju, jeżeli wskutek tego nie zostanie naruszony interes gospo-
darczy państwa, zapewnione jest wykorzystanie udzielonych informacji
tylko na potrzeby nadzoru bankowego oraz zagwarantowane jest, że
przekazywanie udzielonych informacji poza organ nadzoru bankowego
możliwe jest wyłącznie po uprzednim uzyskaniu zgody Komisji Nadzo-
ru Bankowego (art. 131 ust. 3).

543

Art. 132 Prawo bankowe

5. Współpraca Komisji Nadzoru Bankowego z innymi organami
   nadzoru. Realizując wymóg dostosowywania polskich regulacji praw-
   nych do standardów obowiązujących w prawodawstwie Unii Europej-
   skiej (zob. art. 30 ust. 5 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady
   Unii Europejskiej nr 2000712/UE), ustawodawca wprowadził do ustawy
   Prawo bankowe przepis upoważniający Komisję Nadzoru Bankowego
   do udzielania na zasadach wzajemności organom nadzoru w kraju, tj.
   Komisji Papierów Wartościowych i Giełd, Komisji Nadzoru Ubezpie-
   czeń i Funduszy Emerytalnych, informacji niezbędnych dla prawidło-
   wego wykonywania ustawowo określonych zadań w zakresie nadzoru
   (art. 131 ust. 4).

6. Wymiana informacji pomiędzy organami nadzoru. Regulacje
   ustawowe upoważniły Komisję Nadzoru Bankowego do określenia
   zasad i trybu udzielania informacji wymienionym organom nadzoru
   w drodze porozumienia zawartego pomiędzy Komisją Nadzoru Ban-
   kowego a Komisją Papierów Wartościowych i Giełd, Komisji Nadzoru
   Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych. Przedstawione rozwiązania
   budzą wiele wątpliwości również w kontekście regulacji zawartych
   w art. 105 ust. l pkt 2 lit. g oraz j. Przepis art. 131 ust. 4 nie określa
   bowiem w sposób wyraźny charakteru informacji udzielanych przez
   Komisję Nadzoru Bankowego. Analizowany przepis nie rozstrzyga
   w sposób jednoznaczny, czy Komisja Nadzoru Bankowego - w zakre-
   sie określonym ustawą - jest uprawniona do udzielania wszystkich
   informacji, w tym również objętych tajemnicą bankową.

Art. 132

Minister Finansów lub Minister Skarbu Państwa może wystąpić
do Komisji Nadzoru Bankowego o podjęcie czynności lub środków
w ramach nadzoru, o których mowa w art. 133 i art. 138.

Współpraca Ministra Finansów i Ministra Skarbu Państwa z Ko-
misją Nadzoru Bankowego w zakresie nadzoru bankowego. Prawo-
dawca upoważnił Ministra Finansów oraz Ministra Skarbu do wystą-
pienia do KNB o podjęcie czynności mających na celu zbadanie prze-
strzegania reguł prawnych gospodarki finansowej banku (art. 133) oraz
zastosowanie określonych art. 138 środków nadzoru. Komentowany

544

Nadzór bankowy Art. 133

przepis należy traktować jako konkretyzację uprawnień przewidzianych
dla Ministra Finansów w art. 12 ust. l oraz Ministra Skarbu w art. 25 ust. l
i 2 ustawy z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej
(t. jedn. Dz. U. z 1999 r. Nr 82, poz. 928 ze zm.). W związku z tym,
odwołując się bardziej do wykładni systemowej niż wykładni języko-
wej, przepis art. 132 należałoby interpretować w ten sposób, że określone
w powołanym artykule uprawnienie Ministra Finansów odnosi się do
wszystkich rodzajów banków określonych w art. 14-29, zaś Ministra Skar-
bu Państwa wyłącznie do banków państwowych, tj. banków utworzo-
nych w trybie przewidzianym art. 14-19. Te ostatnie bowiem niezależ-
nie od nadzoru bankowego podlegają także nadzorowi właścicielskiemu
Ministra Skarbu Państwa [C. Kosikowski, Publiczne prawo bankowe,
s. 218]. Banki państwowe mogą być przekształcone w banki działające
w formie spółek akcyjnych z udziałem Skarbu Państwa. Przekształcenia
takiego dokonuje w drodze rozporządzenia Rada Ministrów na wniosek
Ministra Skarbu Państwa, po zasięgnięciu opinii Komisji Nadzoru Ban-
kowego. Działania takie, określane komercjalizacją, podejmowane są
w celu zmiany właściciela w stosunku do całości lub części przedsiębior-
stwa bankowego. W miejsce właściciela państwowego wstępuje osoba
prywatna, nabywając akcje prywatyzowanego banku [J. Szachułowicz,
Własność publiczna, s. 99 i n.]. Istotne wątpliwości natury interpreta-
cyjnej dotyczą wynikających z komentowanego przepisu uprawnień Mini-
stra Skarbu Państwa do wystąpienia do Komisji Nadzoru Bankowego
o podjęcie czynności lub środków w ramach nadzoru, o których mowa
w art. 133 i art. 138, w stosunku do skomercjalizowanych banków pań-
stwowych, w których Skarb Państwa zachował część akcji, lub też banków
niepaństwowych, w których Skarb Państwa posiada akcje. Sądzić należy,
iż z uwagi na konieczność ochrony praw majątkowych Skarbu Państwa
uprawnienie takie - uwzględniając rozwiązania wynikające z ustawy
z 8 sierpnia 1996 r. o zasadach wykonywania uprawnień przysługują-
cym Skarbowi Państwa (Dz. U. Nr 106, poz. 493 ze zm.) - przysługuje
Ministrowi Skarbu Państwa również w tym ostatnim przypadku.

Art. 133

1. Celem nadzoru jest zapewnienie:

1) bezpieczeństwa środków pieniężnych gromadzonych na ra-
chunkach bankowych,

545

Art. 133 Prawo bankowe

2) zgodności działalności banków z przepisami niniejszej usta-
wy, ustawy o Narodowym Banku Polskim, statutem oraz de-
cyzją o wydaniu zezwolenia na utworzenie banku.

2. Czynności podejmowane w ramach nadzoru bankowego po-
legają w szczególności na:

1. badaniu wypłacalności, płynności płatniczej i wyników eko-
   nomicznych osiąganych przez banki,

2. badaniu zgodności udzielanych kredytów, pożyczek pienięż-
   nych, gwarancji bankowych i poręczeń z obowiązującymi
   w tym zakresie przepisami,

3. badaniu zabezpieczenia i terminowości spłaty kredytów i po-
   życzek pieniężnych,

4. badaniu stosowanego oprocentowania kredytów i pożyczek
   oraz rachunków bankowych, o których mowa w art. 79 ust. l,

5. dokonywaniu oceny sytuacji finansowej banków.

3. Czynności kontrolne podejmowane przez inspektorów nad-
zoru bankowego wykonywane są po okazaniu upoważnienia wyda-
nego przez Generalnego Inspektora Nadzoru Bankowego oraz legi-
tymacji służbowej.

1. Cele nadzoru bankowego. Ustawowe cele nadzoru sprawowanego
przez Komisję Nadzoru Bankowego zostały wymienione w ust. l pkt l
i 2.

Bezpieczeństwu środków pieniężnych gromadzonych na rachun-
kach bankowych służą ustalane przez Komisję Nadzoru Bankowego
normy płynności oraz inne normy dopuszczalnego ryzyka w działalno-
ści banków (zob. art. 127). Bank, aby mógł się wywiązać z zobowiązań
wobec swoich wierzycieli, w tym z tytułu środków pieniężnych zgro-
madzonych przez deponentów na rachunkach bankowych, musi nie
tylko dysponować wymaganymi przez przepisy ustawy Prawo bankowe
funduszami własnymi, ale przede wszystkim w taki sposób prowadzić
działalność, aby wyeliminować ryzyko braku płynności, tzn. stale
utrzymywać dostateczną zdolność płatniczą, rozumianą jako płynność
płatnicza. Ryzyko braku płynności wynika z niezgodności pomiędzy
czasem otrzymywania zasobów finansowych a czasem ich wykorzysta-
nia przez bank i jest najczęściej efektem niespłacenia przez klientów

546

Nadzór bankowy Art. 133

banku należnych wierzytelności w wymaganym terminie, nieoczekiwa-
nie wysokich wypłat depozytów, zwłaszcza przed upływem okresu ich
wymagalności, oraz nieprzewidzianych kosztów poniesionych przez
bank. Przepisy ustawowe normujące działalność banków nie definiują
pojęcia płynności płatniczej. Nakładają jedynie na banki obowiązek
utrzymywania płynności dostosowanej do rozmiarów i rodzaju prowa-
dzonej działalności (zob. art. 8), upoważniając równocześnie Komisję
Nadzoru Bankowego do ustalenia wiążących banki norm dopuszczal-
nego ryzyka, w tym również płynności płatniczej (art. 127). Podejmo-
wane przez Komisję Nadzoru Bankowego decyzje przyjmują formę
uchwał określających reguły rozważnego zarządzania ryzykiem zwią-
zanym z działalnością banków. Reguły te znajdują zastosowanie na
poziomie gospodarki finansowej poszczególnych banków, gdzie służą
przede wszystkim ochronie zgromadzonych w bankach depozytów.

Odnośnie do pkt. 2 ust. l to podporządkowany zasadzie legalizmu
nadzór sprowadza się do czuwania nad przestrzeganiem przez banki
ściśle określonych norm prawa materialnego. Instytucja sprawująca
nadzór pełni rolę kwalifikującą zachowania adresatów norm. Narusze-
nie tych norm, odstępstwo od zakazu lub nakazu w nich wyrażonego,
staje się podstawą interwencji Komisji Nadzoru Bankowego, mającej
na celu przywrócenie stanu faktycznego do stanu zgodności z prawem
lub też zapobieżenie skutkom działalności niezgodnej z prawem.

2. Zakres przedmiotowy nadzoru bankowego. Zgodnie z wydaną,
na podstawie art. 25 ust. 2 pkt 4 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r.
o Narodowym Banku Polskim (Dz. U. Nr 140, poz. 938 ze zm.), uchwałą
Komisji Nadzoru Bankowego Nr 4/2002 z dnia 6 marca 2002 r.
w sprawie trybu wykonywania nadzoru bankowego (Dz. Urz. NBP
Nr 6, poz. 10), sprawowany przez KNB nadzór obejmuje:

1. rozpatrywanie wniosków związanych z tworzeniem, organizacją
   i działalnością banków, oddziałów i przedstawicielstw banków
   zagranicznych,

1. działalność o charakterze regulacyjnym,

2. nadzór o charakterze analitycznym,

3. wykonywanie czynności kontrolnych.

Wymienione w ustępie 2 komentowanego artykułu ustawy Prawo
bankowe czynności podejmowane są w ramach nadzoru o charakterze

547

Art. 133 Prawo bankowe

analitycznym. Taki bowiem charakter mają wymienione przez prawo-
dawcę czynności polegające na badaniu:

1. wypłacalności, płynności płatniczej i wyników ekonomicznych
   osiąganych przez banki,

2. zgodności udzielanych kredytów, pożyczek pieniężnych, gwa-
   rancji bankowych i poręczeń z obowiązującymi w tym zakresie
   przepisami,

3. zabezpieczenia i terminowości spłaty kredytów i pożyczek pie-
   niężnych,

4. stosowanego oprocentowania kredytów i pożyczek oraz rachun-
   ków bankowych otwieranych jednostkom zależnym, współzależ-
   nych i stowarzyszonym z bankiem, w rozumieniu ustawy z dnia
   29 września 1994 r. o rachunkowości (Dz. U. Nr 121, poz. 591
   ze zm.), swoim akcjonariuszom i członkom w bankach spółdziel-
   czych, pracownikom i członkom organów banku lub banku nale-
   żącego do tej samej bankowej grupy kapitałowej oraz podmiotu
   dominującego,

5. dokonywaniu oceny sytuacji finansowej banku.

Tworzące katalog otwarty - ustawowo określone - czynności o cha-
rakterze analitycznym rozszerzone zostały przepisami uchwały KNB
w sprawie trybu wykonywania nadzoru bankowego m.in. o badanie:
zmian zachodzących w strukturze własnościowej banków, zmian za-
chodzących w systemie bankowym procesów konsolidacji, powiązań
kapitałowych oraz realizacji programów postępowania naprawczego.
Czynności o charakterze analitycznym wykonywane są przez General-
ny Inspektorat Nadzoru Bankowego. Na podstawie określonych w § 17
powołanej uchwały KNB danych i informacji uzyskanych od banków
GINB sporządza i analizuje raport wskaźników ekonomiczno-finansowych
oraz prowadzi i bieżąco aktualizuje arkusze analityczno-nadzorcze
poszczególnych banków, monitoruje wykonanie zaleceń poinspekcyj-
nych kierowanych do banków, a także rozpatruje zawiadomienia po-
wierników działających przy bankach hipotecznych o przypadkach
niewykonania przez bank ich zaleceń. Wykonywane przez GINB -
w ramach nadzoru o charakterze analitycznym - czynności są podstawą
do sporządzenia przez niego: dla KNB m.in. kwartalnych i rocznych
ocen sytuacji ekonomicznej banków oraz rocznej oceny wpływu poli-
tyki pieniężnej, podatkowej i nadzorczej na rozwój banków.

548

Nadzór bankowy Art. 133

3. Inspektorzy nadzoru bankowego. Podejmowane w ramach nadzo-
   ru czynności kontrolne wykonują będący pracownikami GINB, in-
   spektorzy nadzoru bankowego, w zespołach co najmniej dwuosobo-
   wych. W skład zespołu mogą wchodzić także kandydaci na inspekto-
   rów spełniający przesłanki określone w art. 30 ustawy z dnia 29 sierpnia
   1997 r. o Narodowym Banku Polski (Dz. U. Nr 140, poz. 938 ze zm.) oraz
   osoby upoważnione uchwałą KNB, po uprzednim uzyskaniu zgody
   kontrolowanego banku na ich uczestnictwo w zespole inspekcyjnym,
   niemające prawa wykonywania czynności kontrolnych. Pracami ze-
   społu kieruje wyznaczony w tym celu inspektor. Zgodnie z § 22
   uchwały KNB Nr 4/2002 z dnia 6 marca 2002 r. w sprawie trybu wy-
   konywania nadzoru bankowego inspektor upoważniony do wykonywa-
   nia czynności kontrolnych podlega wyłączeniu od udziału w tych czyn-
   nościach, jeżeli ich wyniki mogą wpływać na jego prawa lub obowiązki
   albo na prawa lub obowiązki jego małżonka, krewnych, powinowatych
   bądź osób związanych z nim z tytułu przysposobienia, opieki lub kura-
   teli oraz osób, z którymi pozostaje w bliskich stosunkach. O przyczy-
   nach powodujących wyłączenie inspektor zawiadamia kierującego ze-
   społem, a kierujący zespołem - swojego przełożonego. Decyzję w sprawie
   wyłączenia podejmuje Generalny Inspektor Nadzoru Bankowego.

4. Procedura kontroli. Przebieg procesu kontroli zależy od wielkości
   banku oraz od czasu, jakim dysponuje inspektor. Wyodrębnić w nim
   można trzy podstawowe fazy: przedkontrolną, kontrolną i pokontrolną.
   Pierwsza faza obejmuje analizę i przygotowania przedkontrolne (za-
   zwyczaj przeprowadzane jeszcze w siedzibie nadzoru). Podczas tych
   przygotowań inspektor zapoznaje się z kartoteką tego banku. Powinna
   ona zawierać całą korespondencję z bankiem, sprawozdania finansowe
   i poprzednie protokoły z kontroli. Na tej podstawie kierujący kontrolą
   powinien określić zakres kontroli, tzn. czy kontrola ma mieć charakter
   problemowy czy też kompleksowy, określić wydziały, którym należy
   poświęcić szczególną uwagę, ustalić procedury, które zostaną zastoso-
   wane w poszczególnych obszarach kontroli, przydzielić konkretne za-
   dania poszczególnym członkom zespołu kontrolnego oraz czas po-
   trzebny na przeprowadzenie kontroli. Na tym etapie inspektor powinien
   dokonać wstępnej oceny adekwatności kontroli wewnętrznej i rewizji
   ksiąg oraz ustalić, czy konieczne będzie wykonywanie procedur kon-

549

Art. 133 Prawo bankowe

trolnych. Określić powinien „wartość graniczną", która zostanie użyta
podczas badań portfela kredytowego, jak również wielkość prób loso-
wych i metod tworzenia tych prób. Na podstawie przeglądu kartoteki
banku powinien podjąć decyzję, czy kontrola zostanie przeprowadzona
z uprzedzeniem kierownictwa banku, czy też będzie to inspekcja nieza-
powiedziana.

Druga faza obejmuje właściwą kontrolę na miejscu, w banku. Jej
celem zgodnie z § 27 uchwały KNB Nr 4/2002 jest:

1. ocena procesu zarządzania ryzykami,

2. weryfikacja danych, w szczególności przekazywanych przez
   banki do NBP,

3. ocena zgodności działalności banków z przepisami ustawy Pra-
   wo bankowe, ustawy o NBP, statutem oraz decyzją o wydaniu
   zezwolenia na utworzenie banku,

4. dokonanie inwentaryzacji dokumentów w związku z realizacją
   czynności kontrolnych związanych z zawieszeniem działalności
   banku.

Postanowienia powołanej uchwały KNB regulujące procedurę po-
stępowania kontrolnego określiły zakres praw i obowiązków kontrolo-
wanego. Do praw kontrolowanego wynikających z komentowanej
ustawy i uchwały należą:

1. prawo do uprzedniego pisemnego zawiadomienia przez GINB
   o terminie i czasie przeprowadzanej inspekcji, składzie zespołu
   inspekcyjnego oraz zakresie informacji niezbędnej do przygoto-
   wania przez bank; jedynie w uzasadnionych przypadkach in-
   spekcje mogą być nie zapowiedziane (§ 25 uchwały KNB),

2. prawo żądania od inspektora okazania upoważnienia wydanego
   przez Generalnego Inspektora Nadzoru Bankowego oraz legity-
   macji służbowej (art. 133 ust. 3), a w przypadku kontroli związa-
   nej z zawieszeniem działalności banku, przedstawienia decyzji
   KNB o zawieszeniu działalności banku (§ 23 ust. 7 pkt 2 uchwały
   KNB),

3. prawo do niezwłocznego powiadomienia o przybyciu do banku
   zespołu inspekcyjnego:

1. w centrali banku - prezesa zarządu banku,

1. w oddziale lub innej jednostce organizacyjnej banku - dy-
   rektora oddziału lub osoby kierującej tą jednostką,

550

Nadzór bankowy Art. 133

-\

*

3. w oddziale banku zagranicznego - dyrektora oddziału,

3. w przedstawicielstwie banku zagranicznego - przedstawicie-
   la, a w przypadku ich nieobecności osobę zastępującą (§ 23

, ust. l uchwały KNB),

4) prawo do zminimalizowania uciążliwości związanych z prowa-

* dzoną kontrolą; czynności kontrolne powinny być wykonywane
w dniach i godzinach pracy banku, jedynie w razie konieczności
czynności te mogą być wykonywane również poza godzinami
pracy banku lub w dniach wolnych od pracy (§ 23 ust. 5 uchwały

« KNB),

' 5) prawo do odmowy złożenia przez kierownictwo i odpowiedzial-

,7 nych pracowników banku - w przypadku realizacji przez in-

•A spektorów czynności kontrolnych związanych z zawieszeniem

działalności banku - pisemnego oświadczenia, że zgodnie z ich

''l wiedzą wszystkie należności i zobowiązania ujęte są w księgach

* banku (§ 24 ust. 5 uchwały KNB),

6) prawo wnoszenia zastrzeżeń do ustaleń zawartych w protokole
»' z przeprowadzonej kontroli, niepodpisania protokołu lub wystą-

'| pienia z wnioskiem do kierującego kontrolą o przedłużenie ter-

|- minu podpisania protokołu (§ 29 ust. l i 8 oraz § 30 uchwały

l ^KNB)'

5| 7) prawo do otrzymania zaleceń poinspekcyjnych w terminach

określonych w § 33 uchwały KNB.

Komentowana uchwała KNB, dając inspektorom kontrolującym
określone uprawnienia wobec kontrolowanego, nakłada na niego rów-
nież określone obowiązki. Na podstawie uchwały kontrolowany zobo-
wiązany jest do:

1. udostępnienia zespołowi kontrolującemu warunków i środków
   niezbędnych do przeprowadzenia czynności kontrolnych, przed-
   stawienia żądanych dokumentów oraz zapewnienia terminowego
   udzielania wyjaśnień przez pracowników banku (§ 23 ust. 6
   uchwały KNB),

2. sporządzenia kopii dokumentów i nośników informacji oraz
   opartych na tych dokumentach opracowań, zestawień i obliczeń
   (§ 24 ust. 2 uchwały KNB),

3. przedstawienia na żądanie inspektora tłumaczenia na język pol-
   ski przez tłumacza przysięgłego sporządzonych w języku obcym

551

Art. 133 Prawo bankowe

dokumentów wraz z dokumentami źródłowymi (§ 24 ust. 3

uchwały KNB),
4) udzielenia wyjaśnień ustnych lub pisemnych z zakresu objętego

kontrolą w terminie wyznaczonym przez inspektora.
Proces kontroli na miejscu w banku podzielić można na trzy odręb-
ne etapy tj. gromadzenie informacji, dokonanie analiz, wyciąganie
wniosków. Podczas pierwszego etapu uzyskuje się dokumentację oraz
księgi banku i porządkuje się je według potrzeb kontroli dla poszcze-
gólnych obszarów działalności banku. Zebrane materiały są analizowa-
ne i oceniane pod kątem ryzyka, zasad funkcjonowania kontroli we-
wnętrznej oraz przestrzegania norm prawnych. Inspektorzy dokonują
oceny sześciu kluczowych aspektów funkcjonowania i kondycji banku,
tzn. jakości aktywów, płynności, ryzyka stopy procentowej, ryzyka
operacji walutowych, wyniku finansowego, kapitału, zarządzania oraz
przestrzegania przepisów regulujących działalność banków, statutów
i warunków określonych w zezwoleniu na utworzenie banku. Czynno-
ści kontrolne inspektorów obejmują zatem m.in.:

1. przegląd działań naprawczych podjętych zgodnie z poprzednimi
   zaleceniami inspektorów, rewidentów wewnętrznych lub ze-
   wnętrznych,

2. przegląd zmian, które zaszły w banku od czasu ostatniej inspek-
   cji,

3. potwierdzenie i uzgodnienie zapisów księgowych celem ustale-
   nia rzetelności i adekwatności ewidencji rachunkowej banku,

4. ocenę: systemów kontroli wewnętrznej oraz rewizji wewnętrznej
   i zewnętrznej,

5. przegląd i ocenę adekwatności zasad polityki i procedur we-
   wnątrzbankowych,

6. przegląd stopnia przestrzegania zasad polityki i procedur banku
   oraz ogólnie przyjętych norm praktyki bankowej,

7. przegląd stopnia przestrzegania stosownych przepisów i zaleceń,

8. wybór pozycji do zbadania: wartość graniczna lub reprezenta-
   tywna próba losowa, zagadnienia o szczególnym znaczeniu (np.
   należności przeterminowanych, należności uprzednio sklasyfi-
   kowane jako nieprawidłowe),

9. udokumentowanie, omówienie i wyciągnięcie wniosków z doko-
   nanej analizy wybranych pozycji,

552

Nadzór bankowy Art. 134

10. ocenę jakości zarządzania i wyników działalności kierownictwa
    banku, łącznie z oceną roli nadzorczej pełnionej przez radę ban-
    ku lub radę nadzorczą, adekwatności polityki banku, kompetencji
    kierownictwa wyższego szczebla, liczebności i rezerw kadro-
    wych kierownictwa i personelu bankowego oraz przygotowania
    następców i rozwoju (szkolenia) kadry kierowniczej,

11. uporządkowanie dokumentacji roboczej wspierającej wnioski
    zawarte w protokole z kontroli i zaleceniach pokontrolnych,

12. skonsolidowanie wniosków z kontroli poszczególnych obszarów
    działalności banku w celu określenia poziomu ryzyka obciążają-
    cego bank i rzutującego na jego ogólny stan bezpieczeństwa
    i stabilność,

13. wnioski końcowe oraz wynikające z nich uwagi krytyczne od-
    nośnie do kondycji i jakości banku i jego kierownictwa,

14. wycinkowe i całościowe oceny banku w ramach systemu klasy-
    fikacji nadzorczej banków,

15. określenie potrzeby działań naprawczych lub zaradczych lub
    wzmocnionego nadzoru.

Ostatnia faza kontroli obejmuje sporządzenie uwag do protokołu
z kontroli, przygotowanie zaleceń pokontrolnych, spotkanie z zarządem
(ewentualnie z radą), aby omówić wyniki kontroli i zalecenia oraz uzy-
skać zobowiązanie co do działań naprawczych w stosunku do spraw
budzących niepokój inspektorów lub przypadków nieprzestrzegania
przepisów bądź zaleceń nadzorczych.

Art. 134

1. Badanie sprawozdań finansowych banku, a także oddziału
   banku zagranicznego, może być zlecone tylko biegłym rewidentom,
   którzy spełniają normy, o których mowa w art. 20 ust. l pkt 2
   ustawy z dnia 13 października 1994 r. o biegłych rewidentach i ich
   samorządzie (Dz. U. Nr 121, poz. 592 i z 1996 r. Nr 102, poz. 475).

2. Banki obowiązane są przekazywać do Komisji Nadzoru Banko-
   wego zbadane jednostkowe i skonsolidowane sprawozdanie finansowe
   wraz z opinią i raportem biegłego rewidenta w ciągu 15 dni od dnia
   ich zatwierdzenia oraz z odpisem uchwały bądź postanowienia organu
   zatwierdzającego o zatwierdzeniu sprawozdania finansowego.

553

Art. 134 Prawo bankowe

1. Regulacje prawne normujące zasady sporządzania sprawozdań
   finansowych. Podstawowym aktem prawnym regulującym system
   rachunkowości jest ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości
   (Dz. U. Nr 121, poz. 591 ze zm.). Powołana ustawa określa i ujednolica
   zasady rachunkowości i tryb badania sprawozdań finansowych przez
   biegłych rewidentów. Zapewnia to przejrzystość rozwiązań obowiązu-
   jących wszystkie podmioty prowadzące działalność gospodarczą. Od-
   zwierciedlony przez rachunkowość obraz finansowy i majątkowy jed-
   nostek i grup kapitałowych jest wiarygodny dla odbiorców sprawozdań
   finansowych, zgodny z prawdą materialną i przedstawiony według
   zobiektywizowanych kryteriów. Przepisy ustawy o rachunkowości
   i załączone do niej wzory sprawozdania finansowego wyodrębniają
   działalność bankową i zawierają delegacje dla Ministra Finansów do
   wydania przepisów normujących szczegółowo rachunkowość banków.
   Zostały one określone rozporządzeniem Ministra Finansów z dnia
   10 grudnia 2001 r. w sprawie szczególnych zasad rachunkowości ban-
   ków (Dz. U. Nr 149, poz. 1673), rozporządzeniem Ministra Finansów
   z dnia z 12 grudnia 2001 r. w sprawie zasad sporządzania skonsolido-
   wanych sprawozdań finansowych banków oraz skonsolidowanych
   sprawozdań finansowych holdingu finansowego (Dz. U. Nr 152,
   poz. 1728), rozporządzeniem Ministra Finansów z dnia 12 grudnia 2001 r.
   w sprawie ustalenia wzorcowego planu kont dla banków (Dz. U. Nr 152,
   poz. 1727), rozporządzeniem Ministra Finansów z dnia 18 grudnia
   2001 r. w sprawie szczególnych zasad rachunkowości domów makler-
   skich i jednostek organizacyjnych banków, w ramach których prowa-
   dzona jest działalność maklerska (Dz. U. Nr 153, poz. 1753).

2. Badanie sprawozdań finansowych przez biegłego rewidenta.

Celem badania sprawozdania finansowego jest - zgodnie z art. 65 ust. l
ustawy o rachunkowości - wyrażenie przez biegłego rewidenta pisem-
nej opinii wraz z raportem o tym, czy sprawozdanie finansowe jest
prawidłowe oraz rzetelnie i jasno przedstawia sytuację majątkową
i finansową, jak też wynik finansowy badanej jednostki. Badanie spra-
wozdań finansowych banku, a także oddziału banku zagranicznego
może być zlecone biegłym rewidentom, którzy spełniają normy wyko-
nywania zawodu biegłego rewidenta ustanowione przez Krajową Izbę
Biegłych Rewidentów, w porozumieniu z Ministrem Finansów - po

554

Nadzór bankowy Art. 134

zasięgnięciu opinii Prezesa NBP. To dodatkowe zastrzeżenie w stosun-
ku do biegłych rewidentów spełniających przesłanki określone w art. 5
ustawy z dnia 13 października 1994 r. o biegłych rewidentach i ich
samorządzie (t. jedn. Dz. U. z 2000 r. Nr 31, poz. 359 z ze zm.) wynika
ze specyfiki działalności banków jako pośredników na rynku usług
finansowych oraz ich roli w gospodarce narodowej. Sprawą dyskusyjną
jest natomiast ratio legis ustawowego wymogu opiniowania norm wy-
konywania zawodu biegłego rewidenta przez Prezesa NBP. Rozwiąza-
nie takie było uzasadnione pod rządami uchylonej ustawy z 31 stycznia
1989 r. Prawo bankowe, na mocy której nadzór bankowy wykonywany
był przez NBP.

Badaniu przez biegłego rewidenta, na zasadach określonych w roz-
dziale 7 ustawy o rachunkowości, podlegają:

1. roczne skonsolidowane sprawozdanie finansowe,

2. roczne sprawozdanie finansowe banku,

3. sprawozdanie finansowe banku działającego w formie spółki ak-
   cyjnej sporządzone na dzień połączenia z inną jednostką bądź
   przejęcia innej jednostki.

Wyboru biegłego rewidenta do badania sprawozdania finansowego
dokonuje organ zatwierdzający sprawozdanie finansowe jednostki,
chyba ze statut, umowa lub inne wiążące jednostkę przepisy prawa
stanowią inaczej. Umowa o badanie sprawozdania finansowego powin-
na być zawarta w takim terminie, aby umożliwić biegłemu rewidentowi
uczestniczenie w inwentaryzacji podstawowych składników majątko-
wych banku. W związku z przeprowadzanym przez biegłego rewidenta
badaniem przepis art. 67 ust. l ustawy o rachunkowości nałożył na
bank obowiązek udostępniania biegłemu rewidentowi prowadzącemu
badanie sprawozdania finansowego, ksiąg rachunkowych oraz doku-
mentów stanowiących podstawę dokonanych w nich zapisów oraz
wszelkich innych dokumentów, jak również udzielania wyczerpujących
informacji, wyjaśnień i oświadczeń - niezbędnych do wydania opinii
biegłego rewidenta o badanym sprawozdaniu finansowym jednostki.

Dla ukierunkowania badania sprawozdania finansowego biegły
rewident powinien określić ważność niektórych pozycji będących
przedmiotem badania. Innym kryterium wyboru mogą być wahania
pozycji w ciągu roku, w porównaniu z okresem poprzednim, nietypo-
wość poziomu i zmian, w tym w porównaniu z innymi bankami

555

Art. 134 Prawo bankowe

[E. Popowska, W. Wąsowski, Rachunkowość bankowa, s. 342 i n.].
Badanie sprawozdania finansowego powinno skoncentrować się na
następujących zagadnieniach:

1. prawidłowej kwalifikacji kredytów,

2. tworzeniu rezerw jako elementu wykazania w sprawozdaniu re-
   alnych aktywów,

3. prawidłowości tworzenia rezerw odsetkowych od pasywów (de-
   pozytów) zgodnie z zasadą memoriałową,

4. zaliczeniu odsetek od aktywów (kredytów, lokat, papierów war-
   tościowych itp.) do wyników; postępowanie w zakresie prawi-
   dłowości naliczania odsetek sprowadza się do:

1. ustalenia prawidłowej podstawy obliczeniowej,

2. metody obliczeniowej,

7. funkcjonowaniu formalnych procedur operacyjnych systemu
   obiegu i kontroli pieniądza,

8. wycenie aktywów i pasywów, w tym pozycji walutowych.

3. Sprawozdanie finansowe banku. Nałożony na banki obowiązek
dotyczy przekazywania KNB w terminie określonym w komentowa-
nym przepisie zbadanych przez biegłych rewidentów jednostkowych
i skonsolidowanych sprawozdań finansowych oraz korekt tych spra-
wozdań wraz z opinią i raportem biegłego rewidenta i z odpisem
uchwały bądź postanowienia organu zatwierdzającego o zatwierdzeniu
sprawozdania finansowego. Zgodnie z przepisami ustawy o rachunko-
wości:

1. aktywa i pasywa bilansu według stanu na dzień bilansowy,
   w wartości ustalonej zgodnie z art. 46 ustawy o rachunkowości,
   w kolejności i w sposób określony w załączniku nr 2 do powoła-
   nej ustawy,

2. koszty, przychody i wynik finansowy w rachunku zysków i strat
   wykazane narastająco od pierwszego dnia danego roku obroto-
   wego do końca okresu, za który sporządzane jest sprawozdanie
   finansowe, w wysokości przypadającej za ten okres sprawoz-
   dawczy, w kolejności i w sposób określony w załączniku nr 2 do
   ustawy o rachunkowości; wycena aktywów i pasywów na dzień
   bilansowy dokonywana jest według zasad określonych w ustawie
   o rachunkowości, z uwzględnieniem przepisów rozporządzenia
   Ministra Finansów z dnia 10 grudnia 2001 r. w sprawie zasad

556

Nadzór bankowy Art. 134

tworzenia rezerw na ryzyko związane z działalnością banków
(Dz. U. Nr 149, poz. 1672) oraz zasad określonych w § 26 ust. l
rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 10 grudnia 2001 r.
w sprawie szczególnych zasad rachunkowości banków (Dz. U.
Nr 149, poz. 1673),

3. sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych sporządzone
   w sposób określony w załączniku nr 2 do ustawy o rachunkowo-
   ści,

4. informację dodatkową sprawozdania finansowego banku, której
   zakres określa załącznik do rozporządzenia Ministra Finansów
   z dnia 10 grudnia 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad ra-
   chunkowości banków (Dz. U. Nr 149, poz. 1673).

Do sprawozdania finansowego powinno być dołączone także spra-
wozdanie z działalności banku w roku obrotowym; nie wchodzi ono
jednak w skład sprawozdania finansowego. Sprawozdanie to obejmuje
dane o których mowa w art. 49 ust. 2 ustawy o rachunkowości.

Roczne sprawozdanie finansowe banku powinno być:

1. sporządzone w ciągu 3 miesięcy od dnia bilansowego i przed-
   stawione właściwym organom banku, a także w określonym ter-
   minie i trybie udostępnione akcjonariuszom lub członkom banku,
   zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa, postanowieniami
   statutu lub umowy,

2. zatwierdzone przez uprawniony do tego organ banku w ciągu
   6 miesięcy od dnia bilansowego, a przed zatwierdzeniem zbada-
   ne zgodnie z przepisami rozdziału 7 ustawy o rachunkowości,

3. złożone w rejestrze sądowym oraz do ogłoszenia w Monitorze
   Polskim B lub Monitorze Spółdzielczym, w ciągu 15 dni od dnia
   zatwierdzenia sprawozdania finansowego zgodnie z art. 69 i 70
   ustawy o rachunkowości.

4. Skonsolidowane sprawozdanie finansowe. Zasady sporządzania
skonsolidowanego sprawozdania finansowego oraz zakres informacji
wykazywanych w tym sprawozdaniu określa rozporządzenie Ministra
Finansów z dnia 12 grudnia 2001 r. w sprawie zasad sporządzania
skonsolidowanych sprawozdań finansowych banków oraz skonsolido-
wanych sprawozdań finansowych holdingu finansowego (Dz. U.
Nr 152, poz. 1728). Z treści powołanej regulacji wywieść można nastę-

557

Art. 134 Prawo bankowe

pujące reguły, którym podlega sporządzanie skonsolidowanych spra-
wozdań finansowych:

1) stosowanie jednakowych zasad grupowania operacji gospodar-
czych, metod wyceny aktywów i pasywów oraz zasad ustalania
wyniku finansowego i sporządzania sprawozdań finansowych,
zgodnie z zasadami (polityką) rachunkowości przyjętymi przez
podmiot będący jednostką dominującą; od wymogu tego można
odstąpić, pod warunkiem, że skonsolidowane sprawozdanie finan-
sowe spełni wymagania, o których mowa w art. 4 ust. l ustawy
o rachunkowości. Zależnie od znaczenia różnic, jakie zachodzą
między metodami i zasadami przyjętymi przez podmiot będący
jednostką dominująca i zasadami stosowanymi przez jednostkę
podporządkowaną:

1. należy dokonać odpowiednich przekształceń sprawozdania fi-
   nansowego tej jednostki, dostosowując dane do metod i zasad
   przyjętych przez podmiot będący jednostką dominującą; in-
   formacje o korektach zamieszcza się w dodatkowych infor-
   macjach i objaśnieniach skonsolidowanego sprawozdania fi-
   nansowego oraz ujawnia się wielkości poszczególnych pozy-
   cji sprawozdania finansowego, dla których przyjęto odmienne
   metody i zasady;

2. można zaniechać dokonywania korekt, o których mowa wy-
   żej, jeśli nie zniekształci to obrazu przedstawianego przez
   skonsolidowane sprawozdanie finansowe, jak również wtedy,
   gdy dokonanie odpowiednich przekształceń nie jest możliwe;
   przyjęcie takiego rozwiązania należy jednak uzasadnić w do-
   datkowych informacjach i objaśnieniach skonsolidowanego
   sprawozdania finansowego;

2. w kolejnych latach obrotowych stosuje się w sposób ciągły jed-
   nolite metody i zasady obejmowania jednostek powiązanych
   skonsolidowanym sprawozdaniem finansowym ewentualne zmiany
   ujawnia się we wprowadzaniu do skonsolidowanego sprawozda-
   nia finansowego, podając przyczyny zmian, ich wpływ liczbowy
   na wynik finansowy oraz zapewnia się porównywalność danych
   za poszczególne okresy sprawozdawcze;

3. jeżeli w ciągu roku obrotowego istotnie zmienił się skład jedno-
   stek podporządkowanych, objętych skonsolidowanym sprawoz-

558

Nadzór bankowy Art. 134

daniem finansowym, we wprowadzeniu do skonsolidowanego
sprawozdania podaje się dane umożliwiające dokonywanie oceny
tej zmiany, w tym podstawowe wielkości sprawozdań finanso-
wych, nazwy i siedziby jednostek, które zaprzestano obejmować
skonsolidowanym sprawozdaniem finansowym oraz jednostek
nieobjętych skonsolidowanym sprawozdaniem finansowym
w poprzednim roku obrotowym;

4. skonsolidowane sprawozdanie finansowe sporządza się na ten
   sam dzień bilansowy i za ten sam okres, co sprawozdanie finan-
   sowe podmiotu będącego jednostką dominującą, włączając do
   niego sprawozdania finansowe jednostek podporządkowanych,
   sporządzone na ten sam dzień bilansowy i za ten sam okres. Je-
   żeli nie zniekształca to obrazu przedstawionego przez skonsoli-
   dowane sprawozdanie finansowe, dzień bilansowy, na który spo-
   rządzane jest sprawozdanie finansowe objętej skonsolidowanym
   sprawozdaniem finansowym jednostki podporządkowanej, może
   wyprzedzać dzień bilansowy, na który sporządza się skonsolido-
   wane sprawozdanie finansowe, nie więcej jednak niż o trzy mie-
   siące, przy czym sprawozdanie to obejmuje taką samą liczbę ko-
   lejnych miesięcy, jak skonsolidowane sprawozdanie finansowe,
   i jest sporządzane za taki sam okres i na taki sam dzień bilanso-
   wy w kolejnych latach. W innych przypadkach jednostki podpo-
   rządkowane, sporządzające sprawozdanie finansowe na inny dzień
   bilansowy, aniżeli przyjęty dla skonsolidowanego sprawozdania,
   sporządzaj ą dodatkowo oddzielne sprawozdania finansowe za okres
   objęty skonsolidowanym sprawozdaniem finansowym, które
   obejmuje się skonsolidowanym sprawozdaniem finansowym;

5. bank będący jednostką dominującą, mający siedzibę lub miejsce
   sprawowania zarządu na terytorium Polski, sporządza skonsoli-
   dowane sprawozdanie finansowe banku, obejmując nim swoje
   dane oraz dane jednostek podporządkowanych bez względu na
   ich siedzibę, z uwzględnieniem rozwiązań zawartych w art. 57
   ust. l i art. 58 ustawy o rachunkowości oraz § 6 ust. 2 rozporzą-
   dzenia Ministra Finansów z dnia 12 grudnia 2001 r. w sprawie
   zasad sporządzania skonsolidowanych sprawozdań finansowych
   banków oraz skonsolidowanych sprawozdań holdingu finanso-
   wego (Dz. U. Nr 152, poz. 1728);

559

Art. 134 Prawo bankowe

6) jeżeli jednostka dominująca niższego szczebla sporządza skon-
solidowane sprawozdanie finansowe, wówczas jednostka domi-
nująca wyższego szczebla obejmuje swoim skonsolidowanym
sprawozdaniem finansowym skonsolidowane sprawozdanie fi-
nansowe sporządzone przez zależną od niej jednostkę dominują-
cą niższego szczebla. W przypadku gdy jednostka dominująca
wyższego szczebla posiada bezpośrednio udziały w jednostce
podporządkowanej, objętej skonsolidowanym sprawozdaniem fi-
nansowym jednostki dominującej niższego szczebla, to jednostka
dominująca wyższego szczebla obejmuje tę jednostkę podpo-
rządkowaną skonsolidowanym sprawozdaniem finansowym metodą
pełną, proporcjonalną lub praw własności, zależnie od stopnia
podporządkowania tej jednostki jednostce dominującej wyższego
szczebla.

Podstawą do sporządzenia skonsolidowanego sprawozdania finan-
sowego jest dokumentacja konsolidacyjna, na którą składają się m.in.
sprawozdania finansowe jednostek wchodzących w skład grupy kapi-
tałowej, wszelkie korekty i wyłączenia konsolidacyjne sprawozdań
finansowych objętych konsolidacją, obliczenia wartości godziwej ak-
tywów netto jednostek podporządkowanych, obliczenia wartości firmy
oraz ujemnej wartości firmy z konsolidacji i ich odpisów, w tym kory-
gujących, obliczenia kapitałów własnych akcjonariuszy (udziałowców)
mniejszościowych, obliczenia różnic kursowych z przeliczenia spra-
wozdań finansowych jednostek grupy kapitałowej. Skonsolidowane
sprawozdanie zawiera: wprowadzenie, skonsolidowany bilans, którego
treść zawiera załącznik nr l do rozporządzenia Ministra Finansów
z dnia 12 grudnia 2001 r. (Dz. U. Nr 152, poz. 1728), skonsolidowany
rachunek zysków i strat, skonsolidowany rachunek przepływów pie-
niężnych, zestawienie zmian w skonsolidowanym kapitale własnym
oraz dodatkowe informacji i objaśnienia, których treść określa załącz-
nik nr l do rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 12 grudnia 2001 r.
(Dz. U. Nr 152, poz. 1728).

5. Opinia i raport biegłego. Oprócz zbadanych przez biegłych rewi-
dentów jednostkowych i skonsolidowanych sprawozdań finansowych
oraz odpisu uchwały bądź postanowienia organu zatwierdzającego
o zatwierdzeniu sprawozdania finansowego, banki są obowiązane prze-

560

Nadzór bankowy Art. 134

kazać KNB opinię i raport biegłego rewidenta z przeprowadzonego
badania sprawozdania finansowego oraz korekty sprawozdań finanso-
wych, wynikających z badań przeprowadzonych przez biegłego rewi-
denta obejmujących wszystkie okresy sprawozdawcze. Przy formuło-
waniu opinii i raportu biegły rewident uwzględnia posiadane przez
bank i zawarte w jego oświadczeniu informacje dotyczące istotnych
zdarzeń, które nastąpiły między dniem, na który sporządzono sprawoz-
danie finansowe, a dniem zakończenia badania w banku (np. ujawnie-
nie nieujętych w ewidencji udzielonych przez bank gwarancji). Infor-
macje dotyczące istotnych zdarzeń otrzymane przez biegłego rewidenta
od banku po wydaniu opinii, a przed zatwierdzeniem sprawozdania
finansowego - zgodnie z art. 54 ustawy o rachunkowości - wymagają
zbadania i w razie potrzeby uzupełnienia lub zmiany opinii i raportu.
Przedstawiona przez biegłego rewidenta opinia o rocznym sprawozda-
niu finansowym powinna zawierać, co najmniej:

1. tytuł i wskazanie adresata, którym jest organ dokonujący wyboru
   podmiotu uprawnionego,

2. identyfikację banku i poszczególnych składników zbadanego
   rocznego sprawozdania finansowego, o którym wydawana jest
   opinia,

1. powołanie podstawy prawnej:

1. zgodnie z którą przeprowadzono badanie,

2. w stosunku do której dokonano oceny prawidłowości badane-
   go sprawozdania finansowego ksiąg rachunkowych ze wska-
   zaniem, czy unormowania te były stosowane w sposób ciągły,

4) ogólny wniosek co do stopnia, w jakim zbadane sprawozdanie fi-
nansowe i księgi rachunkowe, na podstawie których zostało ono
sporządzone, prawidłowo, rzetelnie i jasno odzwierciedlają wy-
nik działalności i rentowność banku za badany okres oraz sytu-
ację majątkową i finansową na koniec badanego okresu, a w szcze-
gólności stwierdzenie, czy badane sprawozdanie finansowe:

1. sporządzono na podstawie prawidłowo prowadzonych ksiąg
   rachunkowych,

2. sporządzono we wszystkich istotnych aspektach zgodnie
   z określonymi w ustawie o rachunkowości zasadami i wyda-
   nymi na jej podstawie przepisami szczególnymi, stosowanymi
   w sposób ciągły,

561

Art. 134 Prawo bankowe

3. jest zgodne co do formy i treści z obowiązującymi bank prze-
   pisami prawa i statutem,

4. przedstawia rzetelnie i jasno wszystkie istotne dla banku in-
   formacje,

5. stwierdzenie zgodności informacji, zawartych w rocznym spra-
   wozdaniu z działalności, z danymi rocznego sprawozdania finan-
   sowego,

6. własnoręczne podpisy i dane identyfikujące biegłego rewidenta prze-
   prowadzającego badanie lub kierującego nim oraz osobę upoważnio-
   ną do reprezentowania podmiotu uprawnionego, który wyraża opinię,

7. miejsce siedziby podmiotu uprawnionego i datę; data wydania
   opinii nie powinna znacznie odbiegać od daty zakończenia bada-
   nia w banku oraz uzyskania oświadczenia banku o kompletnym
   ujęciu danych w księgach rachunkowych i poinformowaniu
   o istotnych zdarzeniach, które nastąpiły po dniu bilansowym.

Opinia o zbadanym sprawozdaniu może być wyrażona jako opinia:
bez zastrzeżeń, z zastrzeżeniem, negatywna lub też może nastąpić od-
mowa wyrażenia opinii (art. 65 ust. 4 ustawy o rachunkowości). Zgło-
szenie zastrzeżeń lub zamieszczenie dodatkowych objaśnień w opinii
nie podważa ogólnie pozytywnej oceny prawidłowości, rzetelności
i jasności zbadanego rocznego sprawozdania finansowego. Bez wzglę-
du na rodzaj wyrażonej opinii nie można w niej pominąć faktu, że
kontynuacja działalności banku jest zagrożona. Dotyczy to także przy-
padku, gdy zagrożenia te zostały omówione w sprawozdaniu z działal-
ności lub informacji dodatkowej.

Opinia bez zastrzeżeń jest wyrażana, gdy biegły rewident jest prze-
konany, że sprawozdanie finansowe i księgi rachunkowe spełniają wa-
runki określone w art. 65 ust. 2 ustawy o rachunkowości, a błędy i nie-
dociągnięcia, których nie usunięto, nie są istotne.

Opinia z zastrzeżeniem jest wyrażana, gdy:

1. wystąpiły niezależnie od biegłego rewidenta ograniczenia zakre-
   su lub metod badania, skutkiem czego nie może się on miarodaj-
   ne wypowiedzieć o prawidłowości i rzetelności określonych po-
   zycji sprawozdania finansowego lub ksiąg rachunkowych, a w re-
   zultacie tego o potrzebie ewentualnej ich korekty,

2. zaistniały różnice zdań w ocenie poszczególnych pozycji spra-
   wozdania finansowego między zarządem banku a biegłym rewi-

562

Nadzór bankowy Art. 134

dentem, których nie można usunąć; różnice te wymagają uzasad-
nienia w raporcie,

3) wystąpiły nieprawidłowości lub sprawozdanie finansowe zawiera
niezgodne ze stanem faktycznym dane, niezniekształcające jed-
nak całości obrazu sytuacji majątkowej, finansowej, wyniku fi-
nansowego i rentowności.

Jeżeli stwierdzone i nieusunięte w wyniku badania nieprawidłowo-
ści lub niezgodności ze stanem faktycznym rocznego sprawozdania
zniekształcają obraz sytuacji majątkowej, finansowej, wyniku finanso-
wego i rentowności i wprowadzają w błąd czytelnika sprawozdania,
wydawana jest opinia negatywna. W przypadku gdy ograniczenia za-
kresu sprawozdania i metody badania lub inne przyczyny powodują
i [ znaczną niepewność co do stanu faktycznego przedstawionego w rocz-
nym sprawozdaniu finansowym i jego możliwych zmian, następuje
odmowa wyrażenia opinii. Wyrażenie opinii negatywnej lub odmowa
wyrażenia opinii nie zwalnia od sporządzenia raportu. Przedkładany
wraz z opinią raport, powinien zawierać, zgodnie z art. 65 ust. 5 ustawy
o rachunkowości, zwięzłe, interesujące odbiorcę raportu informacje
obadanym banku oraz przedstawiać istotne wyniki szczegółowego
badania, stanowiące łączenie uzasadnienie wyrażonej opinii bądź od-
mowy wyrażenia opinii.

Zgodnie z ustanowioną przez Krajową Izbę Biegłych Rewidentów
normą, raport składa się z trzech części: ogólnej, analizy sytuacji banku
oraz części szczegółowej.

Część ogólna raportu obejmuje:

1. tytuł (raport z badania sprawozdania finansowego),

2. dane identyfikujące badany bank: nazwa, forma prawna, adres
   siedziby, przedmiot działalności, podstawa prawna działalności,
   wpis do rejestru sądowego, wysokość kapitału podstawowego
   i j ego zmiany w badanym roku, imiona i funkcje członków za-
   rządu oraz zmiany w tym zakresie w badanym roku, wielkość
   średniorocznego zatrudnienia,

3. dane identyfikujące zbadane sprawozdanie finansowe: dzień na
   który sporządzono bilans i sumę bilansową, okres objęty spra-
   wozdaniem i wynik działalności, suma zobowiązań pozabilan-
   sowych oraz zmiana stanu środków pieniężnych netto,

563

Art. 134 Prawo bankowe

4. powołanie się na umowę zawartą z bankiem przez podmiot
   uprawniony do badania,

5. stwierdzenie, że bank udostępnił żądane przez biegłego rewidenta
   dane i informacje, przedłożył oświadczenie o kompletnym ujęciu
   danych w księgach rachunkowych, poinformowanie o istotnych
   zdarzeniach, które nastąpiły po dacie bilansu do dnia złożenia
   oświadczenia, względnie zgłoszenie zastrzeżeń co do przebiegu
   współpracy z badanym bankiem,

6. informacje o zatwierdzeniu bilansu za rok poprzedzający okres
   badany i wprowadzeniu go do ksiąg jako bilansu otwarcia; in-
   formacje o sposobie podziału zysku (pokrycia straty), a także złoże-
   niu sprawozdania finansowego we właściwym sądzie oraz ogło-
   szeniu go w sposób przewidziany w ustawie o rachunkowości.

Analiza sytuacji banku obejmuje:

1. wykazanie kształtowania się podstawowych wskaźników, wyni-
   kających ze sprawozdania finansowego, charakteryzujących
   działalność banku i jego wynik, rentowność oraz sytuację mająt-
   kową i finansową, w tym wypłacalność za dany rok - w porów-
   naniu do dwu lub więcej lat poprzedzających, z uwzględnieniem
   wpływu inflacji na podstawowe wskaźniki oraz wskazanie na
   zjawiska, które w sposób istotny wpływają negatywnie na sytu-
   ację banku,

2. wskazanie ewentualnych zagrożeń dla możliwości kontynuowa-
   nia przez bank działalności w roku następnym po badanym, na
   skutek zamierzonego lub przymusowego zaniechania bądź istot-
   nego ograniczenia przez niego dotychczasowej działalności,

3. stwierdzenie zastosowania się na dzień bilansowy przez bank do
   norm ostrożnościowych, określonych w prawie bankowym
   i przepisach wydanych przez KNB.

Część szczegółowa raportu powinna zawierać wypowiedź biegłego
rewidenta dotyczącą:

1) prawidłowości ksiąg rachunkowych, tzn.: posiadania przez bank
dokumentacji opisującej przyjęte zasady rachunkowości, o której
mowa w art. 10 ustawy o rachunkowości, kompletność i przej-
rzystość udokumentowania operacji gospodarczych oraz ich po-
prawne zakwalifikowanie do ujęcia w księgach rachunkowych,

564

Nadzór bankowy Art. 134

prawidłowość otwarcia ksiąg rachunkowych oraz kompletność
i poprawność dokonywanych zapisów i ich powiązania z doku-
mentami oraz sprawozdaniem finansowym, spełnienie warun-
ków, jakim powinny odpowiadać księgi rachunkowe, oraz wła-
ściwe przechowywanie ksiąg rachunkowych,

2. funkcjonowania systemu kontroli wewnętrznej w powiązaniu
   z systemem księgowości,

3. charakterystyki poszczególnych składników aktywów i pasywów
   bilansu lub ich grup, w miarę możliwości w powiązaniu z odpo-
   wiednimi pozycjami rachunku zysków i strat oraz przedstawienie
   informacji o: portfelu kredytowym, prawidłowości ustalenia
   wymaganej rezerwy obowiązkowej od przyjętych depozytów
   i odprowadzenia jej na rachunki rezerwy obowiązkowej, po-
   prawności naliczenia, zgodnie z zasadą memoriału, odsetek od
   depozytów i kredytów, poprawności ujęcia przychodów i roz-
   chodów oraz amortyzacji majątku trwałego, a także aktualizacji
   jego wartości, papierach wartościowych, rozrachunkach z kon-
   trahentami, skupie wierzytelności i sprzedaży należności z odro-
   czonymi terminami spłaty, tworzeniu nowych i wykorzystaniu
   uprzednio utworzonych rezerw, stanie rozrachunków z tytułów
   publicznoprawnych, zmianach w funduszach podstawowych,
   czynnych i biernych rozliczeniach międzyokresowych kosztów
   oraz przychodach przyszłych okresów,

4. sytuacji banku w zakresie operacji walutowych,

5. pozycji kształtujących wynik działalności banku,

6. zobowiązań pozabilansowych, w tym przede wszystkim z tytułu
   udzielonych gwarancji i poręczeń, w powiązaniu z rezerwami
   i zdarzeniami po dacie bilansu,

7. kompletności i prawidłowości danych zawartych w informacji
   dodatkowej do sprawozdania finansowego,

8. prawidłowości sporządzenia sprawozdania z przepływu środków
   pieniężnych i jego powiązania z bilansem, rachunkiem zysków
   i strat oraz księgami rachunkowymi.

W raporcie powinny być także ujęte stwierdzone w toku badania
przypadki istotnego naruszenia prawa, a w szczególności prawa ban-
kowego, dewizowego, podatkowego, kodeksu spółek handlowych oraz
statutów.

565

Art. 135 Prawo bankowe

Art. 135

1. W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości w przeprowa-
   dzonym audycie na zlecenie banku, Komisja Nadzoru Bankowego
   może zobowiązać bank do zlecenia biegłym rewidentom zbadania
   prawidłowości i rzetelności wszystkich sprawozdań finansowych
   sporządzanych przez bank, kontroli ksiąg rachunkowych, analizy
   portfela kredytowego oraz dokonania innych czynności określo-
   nych w art. 133 ust. 2. Jeżeli w wyniku przeprowadzonych badań
   stwierdzono nieprawidłowości, koszty badania ponosi bank.

2. Zlecenie badania określonego w ust. l może zostać udzielone
   także bezpośrednio przez Komisję Nadzoru Bankowego. Koszty
   badania ponosi wówczas Narodowy Bank Polski, z zastrzeżeniem
   ust. 3.

3. Jeżeli w wyniku badania zleconego przez Komisję Nadzoru
   Bankowego stwierdzono nieprawidłowości, koszty badania ponosi
   bank.

Art 135 ust. 2 i 3 w brzmieniu ustalonym przez ustawę z dnia 23 sierpnia 2001 r
o zmianie ustawy - Prawo bankowe oraz o zmianie innych ustaw (Dz. U. Nr 111,
poz. 1195) z dniem 7 stycznia 2002 r.

Badanie prawidłowości przeprowadzonego audytu. Komento-
wany przepis umożliwia KNB sprawowanie nadzoru nad badaniem
prawidłowości w przeprowadzanym na zlecenie banku audycie. Użyty
przez prawodawcę termin „audyt" odnosi się do badań podejmowanych
przez audytorów, którzy w sposób niezależny i względnie ujednolicony
kontrolują rzetelność i prawidłowość informacji finansowych dotyczą-
cych banku, badając, czy sprawozdanie finansowe i stanowiąca jego
podstawę księgę rachunkową są zgodne z przepisami prawa i obowią-
zującymi zasadami rachunkowości Zgodnie z art. 10 ust. l i 2 ustawy
o biegłych rewidentach i ich samorządzie do przeprowadzania audytu
uprawnieni są wyłącznie:

1. biegli rewidenci prowadzący działalność gospodarczą we wła-
   snym imieniu i na własny rachunek,

2. spółki cywilne, jawne, partnerskie lub komandytowe z wyłącz-
   nym udziałem biegłych rewidentów,

1. osoby prawne, które spełniają łącznie następujące wymagania:

566

Nadzór bankowy Art. 135

1. zatrudniają do badania sprawozdań finansowych biegłych re-
   widentów,

2. większość członków zarządu stanowią biegli rewidenci, a je-
   żeli zarząd składa się z nie więcej niż 2 osób, to jedna z nich
   jest biegłym rewidentem,

3. większość głosów w organach nadzorczych (radach nadzor-
   czych, komisjach rewizyjnych) posiadają biegli rewidenci,
   a w przypadku braku organów nadzorczych większość głosów
   posiadają wspólnicy lub udziałowcy będący biegłymi rewi-
   dentami,

4. opinie i raport z badania (przeglądu) sprawozdania finanso-
   wego podpisują, w imieniu podmiotu uprawnionego do bada-
   nia sprawozdań finansowych, wyłącznie członkowie zarządu
   będący biegłymi rewidentami.

Do badania sprawozdań finansowych spółdzielni uprawnione są
również spółdzielcze związki rewizyjne, które spełniają łącznie nastę-
pujące wymagania: zatrudniają do badania sprawozdań finansowych
biegłych rewidentów oraz posiadają w składach zarządów co najmniej
jednego biegłego rewidenta, z tym że opinię i raport z badania (prze-
glądu) sprawozdania finansowego podpisują, w imieniu podmiotu
uprawnionego do badania sprawozdań finansowych, wyłącznie człon-
kowie zarządu będący biegłymi rewidentami.

Wybór właściwego audytora - co podkreślane jest w literaturze
przedmiotu [D. Daniluk, Regulacje i nadzór bankowy w Polsce, s. 149 i n.]
- ma istotne znaczenie dla banku, gdyż wpływa co najmniej na trzy
sfery jego działania:

1. informacje zawarte w opinii i raporcie stanowią ważny i z reguły
   wiarygodny materiał dla władz banku bezpośrednio kierujących
   jego działalnością i dla jego właścicieli (akcjonariuszy lub
   udziałowców) i mogą bezpośrednio wpłynąć na dalszą politykę
   i rozwój banku,

2. zatrudnienie znanego i wiarygodnego audytora oraz jego pozy-
   tywna opinia pozwalają nadzorowi bankowemu domniemywać,
   że bank działa zgodnie z obowiązującymi banki normami ostroż-
   nościowymi,

3. legitymowanie się przez bank zbadanym i zatwierdzonym przez
   powszechnie znaną i poważaną firmą audytorską sprawozdaniem

567

Art. 135 Prawo bankowe

finansowym ma również walor marketingowy, jest bowiem wa-
runkiem wstępnym budowania właściwego wizerunku banku.
Badane przez audytorów sprawozdanie finansowe stanowi dla nad-
zoru bankowego przedstawioną w wystandaryzowanej formie informa-
cję o sytuacji ekonomiczno-finansowej banku oraz przestrzeganiu
norm ostrożnościowych. KNB w zależności od stwierdzonej sytuacji
może zastosować jeden z dwóch wymienionych w komentowanym
przepisie prawnych środków nadzoru:

1. zobowiązać bank do zlecenia biegłym rewidentom zbadania
   prawidłowości i rzetelności wszystkich sprawozdań finansowych
   sporządzanych przez bank, kontroli ksiąg rachunkowych, analizy
   portfela kredytowego oraz dokonania innych czynności określo-
   nych wart. 133 ust. l,

2. bezpośrednio zlecić biegłym rewidentom zbadanie prawidłowo-
   ści i rzetelności wszystkich sprawozdań finansowych sporządza-
   nych przez bank, kontrolę ksiąg rachunkowych, analizę portfela
   kredytowego oraz dokonanie innych czynności określonych
   wart. 133 ust. 1.

Z podjęciem działań nadzorczych przez KNB związana jest rów-
nież problematyka kosztów badań przeprowadzonych przez biegłych
rewidentów. W przypadku badań podjętych na zlecenie banku kosztami
audytu, jeśli w wyniku przeprowadzonych badań stwierdzono niepra-
widłowości, obciążany jest bank. Jedynie w przypadku badań zleco-
nych biegłym rewidentom bezpośrednio przez Komisję Nadzoru Ban-
kowego koszt audytu w przypadku niestwierdzenia nieprawidłowości
ponosi Narodowy Bank Polski, w którego organizacyjnych strukturach
usytuował prawodawca Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego.
Rozwiązanie takie przyjęto z uwagi na to, że Komisja Nadzoru Banko-
wego nie dysponuje określonymi ustawowo środkami finansowymi,
które pokrywałyby koszty działalności tej instytucji. Brak przepisów
normujących zasady gospodarki finansowej instytucji nadzoru kore-
sponduje z interesującym zagadnieniem dotyczącym zwrotu na drodze
sądowej wydatków poniesionych przez bank na ponowny audyt,
w przypadku gdy ponowne badanie sprawozdania przez biegłego rewi-
denta nie potwierdzi wysuwanych przez Komisję Nadzoru Bankowego
zastrzeżeń. Wątpliwości natury interpretacyjnej budzi także użyte przez

568

Nadzór bankowy Art. 136

prawodawcę w komentowanym przepisie sformułowanie „stwierdzenie
nieprawidłowości". Jest to pojęcie nieostre, którego treść oceniana jest
przez KNB w świetle okoliczności konkretnej sprawy. O wystąpieniu
nieprawidłowości w przeprowadzonym audycie nie decyduje jednak
subiektywne przekonanie organu nadzoru; oceny należy dokonywać na
podstawie przepisów ustawy o rachunkowości.

Art. 136

1. Biegły rewident przeprowadzający badanie sprawozdań finan-
sowych banku oraz badanie, o którym mowa w art. 134 i art. 135,
jest obowiązany niezwłocznie powiadomić Komisję Nadzoru Ban-
kowego o ujawnionych faktach wskazujących na:

1. popełnienie przestępstwa,

2. naruszenie przepisów regulujących działalność banku,

3. naruszenie zasad dobrej praktyki bankowej lub inne zagro-
   żenie interesów klientów banku,

4. istnienie przesłanek do wyrażenia opinii negatywnej na temat
   sprawozdania finansowego banku lub odmowy wyrażenia tej
   opinii.

2. Przy wykonywaniu przez biegłych rewidentów czynności, o któ-
   rych mowa w art. 135 ust. 2, stosuje się do nich odpowiednio prze-
   pisy dotyczące pracowników nadzoru bankowego wykonujących te
   czynności.

3. Przepisy ust. l stosuje się odpowiednio do biegłych rewiden-
   tów badających sprawozdania finansowe podmiotów posiadających
   bliskie powiązania z bankiem.

Art. 136 ust 3 dodany przez ustawę z dnia 23 sierpnia 2001 r. o zmianie ustawy -
Prawo bankowe oraz o zmianie innych ustaw (Dz U. Nr 111, poz 1195) z dniem
7 stycznia 2002 r

1. Obowiązki biegłych rewidentów. Komentowany przepis rozszerza
katalog obowiązków nałożonych na biegłych rewidentów przepisami
ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości oraz ustawy z dnia
13 października 1994 r. o biegłych rewidentach i ich samorządzie. Na-
łożony na biegłych rewidentów - przepisami art. 136 ust. l i 3 - obo-
wiązek ma wzmocnić skuteczność sprawowanego przez KNB nadzoru.

569

Art. 136 Prawo bankowe

Wiedza o faktach wymienionych w powołanym przepisie pozwala na
podjęcie przez KNB stosownych do konkretnych okoliczności środków
prawnych nadzoru mających na celu ochronę środków pieniężnych na
rachunkach bankowych i przywrócenie stwierdzonego przez biegłego
rewidenta stanu faktycznego do stanu zgodności z obowiązującymi
banki unormowaniami prawnymi.

2. Status biegłego rewidenta. W przypadku zlecenia przez KNB
biegłemu rewidentowi: zbadania prawidłowości i rzetelności wszyst-
kich sprawozdań finansowych sporządzanych przez bank, kontroli
ksiąg rachunkowych, analizy portfela kredytowego oraz czynności
analitycznych polegających na badaniu: wypłacalności, płynności płat-
niczej i wyników ekonomicznych osiąganych przez bank, zgodności
udzielanych kredytów, pożyczek pieniężnych, gwarancji bankowych
i poręczeń z obowiązującymi w tym zakresie przepisami, zabezpiecze-
nia i terminowości spłaty kredytów i pożyczek pieniężnych, stosowa-
nego oprocentowania udzielanych kredytów i pożyczek oraz rachun-
ków bankowych otwieranych jednostkom zależnym, współzależnym
i stowarzyszonym z bankiem, w rozumieniu ustawy z dnia 29 września
1994 r. o rachunkowości, swoim akcjonariuszom i członkom w ban-
kach spółdzielczych, pracownikom i członkom organów banku lub
banku należącego do tej samej bankowej grupy kapitałowej oraz pod-
miotu dominującego, i dokonywaniu oceny sytuacji finansowej banku -
do podejmowanych przez niego czynności stosuje się odpowiednio
przepisy dotyczące pracowników nadzoru bankowego wykonujących te
czynności (zob. komentarz do art. 133). Biegły rewident, wykonując
wymienione czynności, działa bowiem na zlecenie Komisji Nadzoru
Bankowego. Podstawą zachodzącego między biegłym rewidentem
a Komisją Nadzoru Bankowego stosunku obligacyjnego jest umowa.
Na mocy umowy powstaje więc między biegłym rewidentem a Komisją
Nadzoru Bankowego zobowiązanie do dokonania określonej czynności
prawnej dla dającego zlecenie. Działa on we własnym imieniu, ale na
rachunek dającego zlecenie. Jako strona zobowiązana do przeprowa-
dzenia audytu biegły rewident występuje jako samodzielny podmiot
praw i obowiązków. Działanie w imieniu i na rachunek KNB podwa-
żałoby istotę bezstronności i niezależności audytu, co byłoby sprzeczne
z art. 66 ustawy o rachunkowości.

570

Nadzór bankowy Art. 137

Art. 137

Komisja Nadzoru Bankowego:

1. określa, w drodze uchwały, wykaz informacji i dokumentów,
   które rada nadzorcza załącza do wniosku, o którym mowa
   w art. 22 ust. 3, i informacji, o której mowa w art. 22 ust. 4,

2. określa, w drodze uchwały, wykaz dokumentów, o których
   mowa w art. 31 ust. 2 pkt 3,

3. może ustalać wiążące banki normy płynności oraz inne nor-
   my dopuszczalnego ryzyka w działalności banków.

Art. 137 w brzmieniu ustalonym przez ustawę z dnia 23 sierpnia 2001 r. o zmianie
ustawy - Prawo bankowe oraz o zmianie innych ustaw (Dz. U. Nr 111, poz. 1195)
z dniem 7 stycznia 2002 r.

1. Uprawnienia decyzyjne i informacyjne Komisji Nadzoru Ban-
   kowego. Przepis pkt. l i 2 komentowanego artykułu umożliwia
   w praktyce realizację uprawnień decyzyjnych i informacyjnych Komisji
   Nadzoru Bankowego w zakresie sprawowania nadzoru nad składem
   osobowym zarządu banku i jego założycielami. Określone w drodze
   uchwały Komisji Nadzoru Bankowego informacje i dokumenty po-
   zwalają na kontrolę kwalifikacji osobowych i zawodowych członków
   zarządu banku oraz wiarygodności założycieli.

2. Zadania Komisji Nadzoru Bankowego. Podstawowe zadania
   KNB określone zostały art. 25 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Na-
   rodowym Banku Polskim (Dz. U. Nr 140, poz. 938 ze zm.). Do wymie-
   nionych w powołanym przepisie zadań należy: określanie zasad działa-
   nia banków zapewniających bezpieczeństwo środków pieniężnych
   zgromadzonych przez klientów w bankach, nadzorowanie banków
   w zakresie przestrzegania ustaw, statutu i innych przepisów prawa oraz
   obowiązujących je norm finansowych, dokonywanie okresowych ocen
   stanu ekonomicznego banków i przedstawianie ich Radzie Polityki
   Pieniężnej oraz wpływu polityki pieniężnej, podatkowej i nadzorczej na
   ich rozwój, a także opiniowanie zasad organizacji nadzoru bankowego
   i ustalanie trybu jego wykonywania. Wymienione zadania nie tworzą
   katalogu zamkniętego. Szczegółowy zakres zadań Komisji Nadzoru
   Bankowego określa bowiem ustawa Prawo bankowe, w tym m.in. ko-
   mentowany przepis. Realizując przypisane jej zadania, Komisja Nadzo-

571

Art. 137 Prawo bankowe

ru Bankowego podejmuje decyzje w formie uchwał (art. 28 ust. l usta-
wy o NBP). Zapadają one większością głosów przy obecności co naj-
mniej połowy składu Komisji. Przy równej liczbie głosów rozstrzyga
głos Przewodniczącego Komisji (art. 27 ust. l ustawy o NBP). Przykła-
dem wykonania zawartych w przepisach Prawa bankowego delegacji
dla Komisji Nadzoru Bankowego do szczegółowego uregulowania
określonych w ustawie zadań jest uchwała KNB nr 1/2002 z dnia
10 stycznia 2002 r. w sprawie wykazu dokumentów załączonych do
wniosku do Komisji Nadzoru Bankowego w sprawach o wydanie ze-
zwolenia na utworzenie banku, o wyrażenie zgody na powołanie człon-
ków zarządu banku oraz do informacji o składzie zarządu przedstawio-
nej KNB przez rade nadzorczą banku (Dz. Urz. NBP Nr l, poz. 1).
Formę uchwał przyjmują także ustalane przez Komisję Nadzoru Ban-
kowego wiążące banki normy zarządzania ryzykiem bankowym, tzw.
normy ostrożnościowe. Wykonaniem określonej w pkt. 3 komentowa-
nego artykułu delegacji ustawowej jest uchwała Komisji Nadzoru Ban-
kowego Nr 5/2001 z dnia 12 grudnia 2001 r. w sprawie zakresu
i szczegółowych zasad wyznaczania wymogów kapitałowych z tytułu
poszczególnych rodzajów ryzyka, w tym z tytułu przekroczenia limitów
koncentracji wierzytelności, sposobu i szczegółowych zasad obliczania
współczynnika wypłacalności banku, z uwzględnieniem powiązań ban-
ków z innymi podmiotami zależnymi lub działającymi w tym samym
holdingu oraz określenia dodatkowych pozycji bilansu banku ujmowa-
nych łącznie z funduszami własnymi w rachunku adekwatności kapi-
tałowej oraz zakresu i sposobu ich wyznaczania (Dz. Urz. NBP Nr 22,
poz. 43).

3. Charakter prawny uchwał Komisji Nadzoru Bankowego. Usta-
wodawca, upoważniając Komisję Nadzoru Bankowego do ustalania
w formie uchwał wiążących banki norm płynności oraz innych norm
dopuszczalnego ryzyka w działalności banków, nie określił charakteru
prawnego wydawanych przez nią aktów prawnych oraz zasad ich pu-
blikacji. Wydawane w ramach nadzoru prewencyjnego uchwały są
przejawem publicznoprawnej ingerencji w działalność banków, jako
prawnie samodzielnych podmiotów, posiadających osobowość prawną
i samodzielnie prowadzących gospodarkę finansową. Wyjaśnienie cha-
rakteru prawnego wydawanych przez KNB uchwał jest o tyle istotne,

572

Nadzór bankowy Art. 137

że Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r., dokonu-
jąc zasadniczej reformy systemu źródeł prawa, ustanowiła podział ak-
tów prawa na akty prawa powszechnie obowiązującego i akty prawa
wewnętrznego. Zgodnie z art. 87 ust. l źródłami powszechnie obowią-
zującego prawa Rzeczpospolitej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane
umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia. Ustęp 2 tegoż artykułu
przyznaje ponadto aktom prawa miejscowego walor powszechnego
obowiązywania na obszarze działania organów, które je ustanowiły.
Oba te przepisy ustanawiają zamknięty katalog aktów prawnych po-
wszechnie obowiązujących. Drugą kategorię tworzą akty prawa we-
wnętrznego (art. 93 Konstytucji RP). Zawierać one mogą jedynie nor-
my wewnętrzne obowiązujące tylko jednostki organizacyjne podległe
organowi wydającemu te akty. Taki charakter posiadają uchwały Rady
Ministrów, zarządzenia Prezesa Rady Ministrów i ministrów oraz za-
rządzenia Prezydenta RP (art. 142 ust. l Konstytucji RP). Ponadto ust. 2
art. 93 stwierdza, że: „Zarządzenia są wydawane tylko na podstawie
ustawy. Nie mogą one stanowić podstawy decyzji wobec obywateli,
osób prawnych oraz innych podmiotów". W literaturze przedmiotu nie
zostało w sposób jednoznaczny przesądzone, czy krąg organów upraw-
nionych do wydawania aktów prawa wewnętrznego jest kręgiem za-
mkniętym, czy przepisy wewnętrzne mogą być wydawane przez inne
jeszcze podmioty, np. Komisję Nadzoru Bankowego [W. Skrzydło,
Polskie prawo konstytucyjne]. Traktowane jako akty kierownictwa
wewnętrznego mają one charakter obowiązujący jedynie względem
jednostek organizacyjnych podległych organowi wydającemu dany akt.
Problem stanowienia aktów normatywnych w różnych formach
przez organy nieposiadające do tego konstytucyjnego upoważnienia był
przedmiotem orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z dnia 28 czerwca
2000 r. (sygn. K. 25/99; „Glosa" 2001, nr 2). Rozważany przez Trybu-
nał problem uprawnień prawotwórczych dotyczył nie tylko upoważnień
przedstawionych we wniosku Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, ale
także szeregu innych upoważnień dla organów NBP i Komisji Nadzoru
Bankowego, zamieszczonych w ustawie o NBP, ustawie - Prawo ban-
kowe oraz innych ustawach. Trybunał Konstytucyjny, nie kwestionując
poglądu wnioskodawcy o braku konstytucyjnej legitymacji NBP do
stanowienia norm powszechnie obowiązujących, podjął próbę rozstrzy-
gnięcia, w jakiej formie może przejawiać się władcza ingerencja NBP

573

Art. 137 Prawo bankowe

w działalność banków w celu realizacji ustalonych założeń polityki
pieniężnej. Trybunał poddał analizie dwie różne, chociaż niewyklucza-
jące się, koncepcje.

Pierwsza, wysuwana przez niektórych przedstawicieli doktryny
prawa finansowego, zakłada możliwość traktowania aktów wydawa-
nych przez NBP jako aktów o charakterze wewnętrznym. Najbardziej
jednoznaczne stanowisko zajmuje w tej kwestii C. Kosikowski. Wy-
chodząc z założenia, że Prezes NBP nie ma kompetencji do tworzenia
prawa o charakterze powszechnie obowiązującym, reprezentuje pogląd,
że Prezesowi i innym organom NBP przysługują uprawnienia do wy-
dawania aktów wewnętrznego kierownictwa w zakresie nieobjętym,
tzw. materią ustawową. Akty tych organów są bowiem „adresowane do
banków, które pozostają w stosunkach zależności funkcjonalnej wobec
NBP i w stosunkach nadzoru wobec Komisji Nadzoru Bankowego"
[C. Kosikowski, Akty wykonawcze w prawie bankowym jako problem
konstytucyjny (w:) Konstytucja, ustrój, system finansowy państwa,
s. 384]. Podobne stanowisko prezentuje R. Tupin, dochodząc do wnio-
sku, że akty te należy zakwalifikować do kategorii aktów wewnętrz-
nych o szczególnym charakterze, które na mocy przepisów Konstytucji
(np. art. 227) lub ustawy (np. art. 68 pkt 3) mogą regulować również
obowiązki podmiotów stojących na zewnątrz NBP. Niewymienienie
w art. 93 Konstytucji organów NBP czy też Komisji Nadzoru Banko-
wego nie stoi na przeszkodzie praktyce wydawania przez te organy
aktów prawa wewnętrznego (uchwał i zarządzeń), w tym także regulu-
jących funkcjonowanie banków, jeżeli w każdym konkretnym przypad-
ku można się powołać na upoważnienie ustawowe [R. Tupin, Status
prawny i kompetencje prawotwórcze organów Narodowego Banku
Polskiego i Komisji Nadzoru Bankowego, PUG 1998, nr 7-8, s. 9].

Druga koncepcja, zmierzająca do zgodnej z Konstytucją interpreta-
cji aktów organów NBP, polega na uznaniu tych aktów za tzw. ogólne
akty stosowania prawa. Stanowisko takie zajmuje M. Kulesza, który
dopuszcza możliwość przypisania „organom NBP (a także innym pod-
miotom i organom administracji publicznej) uprawnień w sferze stoso-
wania prawa - do wydawania aktów normatywnych o charakterze
władczym w zakresie stosunków zewnętrznych (stosunków administra-
cyjnoprawnych), jeżeli tylko uprawnienia takie niezbędne są dla reali-
zacji zadań publicznych nałożonych ustawą na te organy i podmioty".

574

Nadzór bankowy Art. 137

Jego zdaniem, przedmiotowe uprawnienia organów NBP do wydawa-
nia aktów normatywnych w zakresie określonym ustawą nie mają cha-
rakteru „źródeł powszechnie obowiązującego prawa Rzeczpospolitej
Polskiej" (art. 87 ust. l Konstytucji); nie wynikają zatem ze szczegól-
nej, konstytucyjnej pozycji banku centralnego, lecz „są to klasyczne
akty władztwa administracyjnego, które należy rozpatrywać na gruncie
art. 7 Konstytucji. Pogląd ten jest kontynuacją koncepcji M. Kuleszy
[M. Kulesza, Źródła prawa i przepisy administracyjne w świetle nowej
Konstytucji, PiP 1998, z. 2, s. 12 i n.), który uznaje za błąd ustawodaw-
cy brak odróżnienia na gruncie zasady podziału władz „produktów"
władzy ustawodawczej, nawet jeśli w części uprawnienia w tej mierze
delegowane są innym władzom, od własnych (określonych ustawami)
form działania władzy wykonawczej i administracji publicznej, do któ-
rych obok innych aktów i czynności administracyjnych o charakterze
konstytutywnym - należy stanowienie przepisów administracyjnych,
a więc również „aktów prawnych". Stanowienie takich przepisów ad-
ministracyjnych należy do kategorii prawnych form działania admini-
stracji, a nie do kategorii „źródeł prawa", nie są to bowiem źródła pra-
wa (akty stanowienia prawa), lecz akty stosowania prawa.

W rozpatrywanej sprawie Trybunał Konstytucyjny stanął przed trud-
nym wyborem. Po pierwsze, gdyby przyjąć, że wszystkie zakwestio-
nowane upoważnienia dotyczą wydawania aktów powszechnie obowią-
zujących, Trybunał Konstytucyjny musiałby uznać je za niekonstytucyj-
ne, ponieważ Konstytucja, niezależnie od wszelkich wątpliwości, nie
przyznała organom NBP żadnych kompetencji do stanowienia tego typu
aktów. Uznanie, że organy NBP takie kompetencje jednak posiadają,
musiałoby prowadzić do odrzucenia zamkniętego systemu źródeł prawa
powszechnie obowiązującego i przez to naruszałoby wartości, które legły
u podstaw Konstytucji. Po drugie, przyjęcie, że kwestionowane akty
organów NBP mają charakter wewnętrzny, mogłoby w konsekwencji
przyczynić się do „rozchwiania" konstytucyjnej koncepcji tego rodzaju
aktów jako aktów „obowiązujących tylko jednostki organizacyjnie podle-
głe organowi wydającemu te akty". Po trzecie, sięgnięcie do koncepcji
tzw. ogólnych aktów stosowania prawa, choć stwarza możliwości takiej
interpretacji kwestionowanych upoważnień, niesie z sobą jednak szereg
niebezpieczeństw z uwagi na brak jasnych kryteriów oddzielenia od
siebie aktów normatywnych i ogólnych aktów stosowania prawa.

575

Art. 137 Prawo bankowe

Trybunał Konstytucyjny, zdecydowanie odrzucając możliwość dopa-
trzenia się kompetencji NBP do wydawania aktów normatywnych po-
wszechnie obowiązujących, doszedł do wniosku, że można je uznać za
akty prawa wewnętrznego w ramach wyróżnionego w doktrynie syste-
mu prawa bankowego. Argumentował to tym, że wiodąca rola banku
centralnego powoduje, że mimo samodzielności i formalnej niezależno-
ści banków w zakresie polityki pieniężnej są one poddane zależności,
pozwalającej na określenie jej funkcjonalną podległością. Zdaniem
Trybunału, w tym przypadku podległość organizacyjna powinna być
rozumiana szerzej, a więc również jako obejmująca podległość funk-
cjonalną. Dostrzegając niebezpieczeństwo „rozchwiania" konstytucyj-
nej koncepcji prawa wewnętrznego, Trybunał Konstytucyjny ograni-
czył możliwość takiej interpretacji do specyficznej sytuacji, gdy pod-
miotem jest konstytucyjna instytucja - Narodowy Bank Polski, zaś
przedmiotem konstytucyjne określone zadania publiczne. Tylko speł-
nienie łącznie obu przesłanek, podmiotowej i przedmiotowej, pozwala
na przyjęcie ich jako kryteriów podległości organizacyjnej do wydawa-
nia aktów o wewnętrznym charakterze. To ograniczenie sprawia, że
zagadnienie charakteru prawnego aktów wydawanych przez Komisję
Nadzoru Bankowego nadal jest przedmiotem dyskusji w literaturze
przedmiotu. Istotnym dla określenia charakteru prawnego wydawanych
przez KNB uchwał i zarządzeń wydaje się być, wywołujące rozbieżno-
ści w orzecznictwie i spory w doktrynie, rozumienie art. 93 Konstytu-
cji, regulującego akty, tzw. prawa wewnętrznego. W ust. l tego przepi-
su zwracają uwagę pojęcia „charakter wewnętrzny" i „podległość orga-
nizacyjna", natomiast w całym art. 93 relacja pomiędzy ust. l a ust. 2.
Zamknięty system źródeł prawa powszechnie obowiązującego sprawia,
że przez akt wewnętrzny rozumieć należy „akt kształtujący strukturę
organizacyjną jakiejś instytucji, sposób realizowania wyznaczonych jej
zadań, a nawet jej zadania i obowiązki pod warunkiem, że są one wy-
znaczone jednostce organizacyjnej podległej organowi wydającemu
akt. Normy aktu wewnętrznego nie mogą więc być adresowane do jed-
nostki, czyjej organizacji, ani też nie mogą kształtować sytuacji praw-
nej podmiotu spoza układu organizacyjnego podległego organowi wy-
dającemu akt" [S. Wronkowska, System źródeł prawa w nowej konsty-
tucji, „Biuletyn RPO" 2000, nr 38 s. 89]. Użyte w art. 93 Konstytucji
określenie ,jednostki organizacyjne podległe organowi" wydającemu

576

Nadzór bankowy Art. 137

akty o charakterze wewnętrznym rozumieć należy w znaczeniu przyję-
tym w prawie administracyjnym [Prawo administracyjne, pod red. J. Bo-
cia, s. 137]. Szersze rozumienie konstytucyjnego pojęcia „organizacyj-
nej podległości" rozumianej również jako rodzaj funkcjonalnej zależ-
ności, jaka występuje między KNB a bankami, może prowadzić do
sytuacji, w której niemożliwe stałoby się odróżnienie „jednostek orga-
nizacyjnie podległych" organom wydającym akty o charakterze we-
wnętrznym od jakichkolwiek innych rodzajów relacji występujących
między dowolnymi podmiotami a tymi organami. Tym samym nie
można by odróżnić sytuacji, w których organy te byłyby upoważnione
do wydawania aktów o charakterze wewnętrznym od sytuacji, w któ-
rych nie mielibyśmy do czynienia z tego rodzaju upoważnieniem. Wy-
dawane w ramach nadzoru bankowego uchwały zawierają normy mają-
ce charakter powszechnie obowiązujący i są adresowane do jednostek
organizacyjnych prawnie samodzielnych, posiadających osobowość
prawną i samodzielnie prowadzących gospodarkę finansową. Pomiędzy
Komisją Nadzoru Bankowego a bankami nie zachodzą żadne więzy
„organizacyjnej podległości". W związku z powyższym przepisy usta-
wowe, które zawierają upoważnienia dla Komisji Nadzoru Bankowego
do wydawania aktów (uchwał i zarządzeń) posiadających walor „po-
wszechnego obowiązywania" sprzeczne są z art. 87 ust. l Konstytucji
[C. Kosikowski, Zgodność z prawem i techniką, PiG 1997, nr 30].

Konsekwencją takiej oceny jest pogląd o konieczności zmian nie-
których regulacji ustawowych w zakresie nadzoru bankowego. Zmiany
te - respektując przyjęty na gruncie art. 87 ust. l Konstytucji RP za-
mknięty system źródeł prawa powszechnie obowiązującego - mogą iść
w dwóch kierunkach. W niektórych przypadkach możliwe jest zastą-
pienie upoważnienia do wydania aktu wykonawczego (o charakterze
powszechnie obowiązującym) regulacją zawartą wprost w ustawie.
W innych konieczne jest zastąpienie podmiotu uprawnionego do wy-
dawania aktu wykonawczego jednym z organów, któremu Konstytucja
przyznaje prawo do wydawania rozporządzeń (art. 92 ust. l Konstytucji
RP). Możliwe wydaje się zastosowanie w tych przypadkach konstrukcji,
iż uprawniony organ wydaje rozporządzenie za zgodą Komisji Nadzoru
Bankowego. Organem tym mógłby być z uwagi na pełnioną na rynku
usług finansowych rolę - Minister Finansów (ustawa z dnia 4 września
1997 r. o działach administracji rządowej, Dz. U. Nr 141, poz. 943 ze zm.).

577

Art. 138 Prawo bankowe

Art. 138

1. Komisja Nadzoru Bankowego może w ramach nadzoru zale-
cić bankowi w szczególności:

1. podjęcie środków koniecznych do przywrócenia płynności
   płatniczej lub osiągnięcia i przestrzegania norm, o których
   mowa w art. 137,

2. zwiększenie funduszy własnych,

3. zaniechanie określonych form reklamy.

2. Komisja Nadzoru Bankowego może nakazać bankowi wstrzy-
   manie wypłat z zysku lub wstrzymanie tworzenia nowych jednostek
   organizacyjnych do czasu przywrócenia płynności płatniczej lub
   osiągnięcia norm, o których mowa w art. 137.

3. W razie stwierdzenia, że bank nie realizuje zaleceń określo-
   nych w ust. l lub działalność banku jest wykonywana z narusze-
   niem prawa lub statutu albo stwarza zagrożenie dla interesów po-
   siadaczy rachunków bankowych, Komisja Nadzoru Bankowego, po
   uprzednim upomnieniu na piśmie, może:

1. wystąpić do właściwego organu banku z wnioskiem o odwo-
   łanie prezesa, wiceprezesa lub innego członka zarządu banku
   bezpośrednio odpowiedzialnego za stwierdzone nieprawidło-
   wości,

2. zawiesić w czynnościach członków zarządu, o których mowa
   w pkt l, do czasu podjęcia uchwały w sprawie wniosku o ich
   odwołanie przez radę nadzorczą na najbliższym posiedzeniu;
   zawieszenie w czynnościach polega na wyłączeniu z podej-
   mowania decyzji za bank w zakresie jego praw i obowiązków
   majątkowych,

3. ograniczyć zakres działalności banku,

3a) nałożyć na bank karę finansową w wysokości do l 000 000 zł;
przepisy art. 141 ust. 4 i 5 stosuje się odpowiednio,

4) uchylić zezwolenie na utworzenie banku i podjąć decyzję
o likwidacji banku; art. 147 ust. 3 i art. 153-156 stosuje się
odpowiednio.

3a. Decyzja Komisji Nadzoru Bankowego o ograniczeniu zakre-
su działalności banku może zawierać warunki i terminy.

578

Nadzór bankowy Art. 138

4. Komisja Nadzoru Bankowego może także zawiesić w czynno-
ściach członka zarządu w przypadku:

1) przedstawienia mu zarzutów w postępowaniu karnym lub
karnym skarbowym,

2) spowodowania znacznych strat majątkowych banku.
Postanowienia ust. 3 pkt 2 stosuje się odpowiednio.

5. Komisja Nadzoru Bankowego odwołuje członka zarządu banku
   w przypadku prawomocnego skazania go za przestępstwo wymie-
   nione w art. 22 ust. 6 pkt 1.

6. Ograniczenie zakresu działalności banku lub uchylenie ze-
   zwolenia na utworzenie banku może również nastąpić w razie
   stwierdzenia, że bank:

1. przestał spełniać warunki ustalone w zezwoleniu,

2. uzyskał zezwolenie na podstawie fałszywych dokumentów,
   nieprawdziwych oświadczeń lub wskutek innych działań
   sprzecznych z prawem,

3. przez okres dłuższy niż 6 miesięcy nie prowadzi działalności
   bankowej,

4. stał się podmiotem zależnym od osób, wobec których nie jest
   możliwe skuteczne wykonywanie przez Komisję Nadzoru
   Bankowego nadzoru nad bankiem ze względu na przepisy
   prawa obowiązujące w miejscu ich zamieszkania lub siedzi-
   by, lub ze względu na powiązania tych osób z innymi podmio-
   tami.

6a. Komisja Nadzoru Bankowego uchyla zezwolenie na utwo-
rzenie oddziału banku zagranicznego, jeśli właściwe władze nad-
zorcze kraju, w którym bank zagraniczny ma swoją siedzibę lub
miejsce sprawowania zarządu, uchyliły zezwolenie na prowadzenie
działalności bankowej przez ten bank.

6b. Przed uchyleniem zezwolenia na utworzenie oddziału banku
zagranicznego Komisja Nadzoru Bankowego zasięgnie opinii wła-
ściwych władz nadzorczych kraju, w którym bank zagraniczny ma
swoją siedzibę lub miejsce sprawowania zarządu, jeżeli porozumie-
nie, o którym mowa w art. 131 ust. 2, przewiduje zasięgnięcie opi-
nii. W razie konieczności natychmiastowego uchylenia zezwolenia
Komisja Nadzoru Bankowego może odstąpić od zasięgnięcia opinii.

579

Art. 138 Prawo bankowe

6c. O uchyleniu zezwolenia, o którym mowa w ust. 6a, Komisja
Nadzoru Bankowego powiadamia właściwe władze nadzorcze ban-
ku zagranicznego.

6d. O uchyleniu zezwolenia na utworzenie banku krajowego
Komisja Nadzoru Bankowego niezwłocznie powiadamia właściwe
władze nadzorcze państwa, w którym działa oddział tego banku.

7. Środki podejmowane w ramach nadzoru nie mogą naruszać
umów zawartych przez bank, z wyłączeniem umów zawartych
przez bank krajowy z podmiotami od niego zależnymi lub z który-
mi posiada bliskie powiązania oraz umów zawartych przez bank
krajowy z podmiotami działającymi w tym samym holdingu finan-
sowym lub holdingu o działalności mieszanej.

Art. 138 ust 3 pkt 3, ust. 3a oraz ust. 6a-6d dodane, ust. 3 pkt 4 oraz ust. 5-7 w brzmie-
niu ustalonym przez ustawę z dnia 23 sierpnia 2001 r. o zmianie ustawy - Prawo ban-
kowe oraz o zmianie innych ustaw (Dz. U. Nr 111, poz. 1195) z dniem 7 stycznia 2002 r.

1. Zasady stosowania środków nadzoru bankowego. Ustawodawca
wyposażył Komisję Nadzoru Bankowego w kompetencje do stosowa-
nia środków prawnych służących przywróceniu stanu faktycznego do
stanu zgodności z prawem lub też zapobieżeniu działalności niezgodnej
z prawem. Na podstawie komentowanego artykułu sformułować można
cztery podstawowe zasady stosowania środków prawnych przez KNB
w ramach nadzoru [M. Bączyk, Zarys prawa bankowego..., s. 152]:

1. wybór środka prawnego należy do KNB; niekiedy jednak zasto-
   sowanie określonego środka ma charakter obligatoryjny (np. od-
   wołanie członka zarządu w przypadku określonym w art. 138 ust. 5),

2. przepisy zazwyczaj określają przesłanki zastosowania środka
   prawnego przez KNB,

3. unormowania ustawowe przewidują określoną procedurę stoso-
   wania środków prawnych przez KNB (sformułowanie zalecenia,
   informacja o wykonaniu zalecenia, upomnienie banku na piśmie,
   zastosowanie środków określonych w art. 138 ust. 3),

4. dopuszczalne jest skumulowanie niektórych środków prawnych
   przez KNB,

5. środki podejmowane w ramach nadzoru nie mogą naruszać
   umów zawartych przez bank, z wyłączeniem umów zawartych
   przez bank krajowy z podmiotami od niego zależnymi lub z któ-

580

Nadzór bankowy Art. 138

rymi ma bliskie powiązania oraz umów zawartych przez bank
krajowy z podmiotami działającymi w tym samym holdingu fi-
nansowym lub holdingu o działalności mieszanej (art. 138 ust. 7).
Środki prawne stosowane przez KNB mogą przybierać postać zale-
ceń, upomnień, nakazów lub decyzji, a ich zastosowanie nie może pro-
wadzić do naruszenia umów wcześniej zawartych przez nadzorowany
bank. Środki prawne podejmowane w ramach nadzoru mogą odnosić
skutki tylko wobec nadzorowanego banku. Nie mogą natomiast od-
działywać na sytuacje, prawną kontrahentów banku, np. kształtować
sytuacji prawnej jego wierzyciela lub dłużnika. Zgodzić się jednak
należy z poglądem, że niektóre środki nadzorcze mogą jednak pośred-
nio wpływać na sytuację prawną kontrahenta banku, np. zawieszenie
w czynnościach członka zarządu banku mogłoby in concreto powadzić
do nieważności umowy zawartej z udziałem takiego członka (art. 138
ust. 3 pkt 2), zawieszenie w czynnościach członka zarządu może się
bowiem łączyć z wyłączeniem uprawnienia do reprezentowania banku
przez czas zawieszenia (art. 38 k.c.); [M. Bączyk, Zarys prawa banko-
wego..., s. 155]. Prócz wymienionych środków Komisja Nadzoru Ban-
kowego może także stosować środki adpersonam w stosunku do
członków zarządu banku.

2. Charakter prawny środków nadzoru bankowego. Jeżeli powo-
łamy przyjęty w orzecznictwie SN i NSA pogląd, zgodnie z którym
decyzją administracyjną jest każdy wydany na podstawie powszechnie
obowiązującego przepisu prawa, władczy i jednostronny akt organu
administracyjnego, rozstrzygający konkretną sprawę i skierowany do
indywidualnie oznaczonego adresata, niezwiązanego z organem ani
więzłem zależności organizacyjnej, ani też podległości służbowej [por.
np.: wyrok NSA z 22 września 1983 r., SA/Wr 367/830, ONSA 1983,
z. 2, poz. 75; uchwała Izby Cywilnej i Administracyjnej SN z 5 lutego
1988 r., III AZP 1/88, OSPiKA 1989, z. 3, poz. 59; szerzej J. Świątkie-
wicz, Zakres kontroli Naczelnego Sądu Administracyjnego (w świetle
orzecznictwa sądowego), RPEiS 1984, nr l, s. 23-30], to zasadniczo
wszystkie podejmowane w ramach nadzoru rozstrzygnięcia KNB łączy
element imperatywności. KNB jest podmiotem, któremu na mocy art. 11
powierzono uprawnienie do wydawania decyzji administracyjnych. Nie
będąc organem administracji publicznej w rozumieniu art. 5 § 2 pkt 3

581

Art. 138 Prawo bankowe

k.p.a. i art. 20 ust. 2 ustawy o NSA, KNB pełni, w zakresie rozstrzyga-
nia spraw w formie decyzji administracyjnych, funkcję tego organu.
Podmiot taki określany jest w literaturze przedmiotu mianem funkcjo-
nalnego organu administracji publicznej lub terminem „organ admini-
stracji publicznej w znaczeniu funkcjonalnym" [W. Chróścielewski,
J.P. Tarno, Postępowanie administracyjne, s. 33; W. Dawidowicz, Na-
uka prawa administracyjnego, Zarys wykładu, t. I, Zagadnienia pod-
stawowe, s. 157-158]. W związku z tym można by przyjąć pogląd, że
decyzje KNB o zastosowaniu środków nadzoru są w zasadzie decyzja-
mi administracyjnymi. Wyjątek dotyczy jedynie środka w postaci wy-
stąpienia przez KNB do właściwego organu banku z wnioskiem
o odwołanie prezesa, wiceprezesa lub innego członka zarządu banku
bezpośrednio odpowiedzialnego za stwierdzone nieprawidłowości.
Rozbieżne poglądy prezentowane są w doktrynie jedynie wobec szcze-
gólnej kategorii środków oddziaływania na bank, tj. zaleceń KNB. Nie-
którzy przedstawiciele doktryny, podkreślając władczy charakter zale-
ceń, zajmują stanowisko, iż zalecenia nie są decyzjami administracyj-
nymi [W. Góralczyk (w:) Prawo bankowe. Komentarz, s. 502], inni
reprezentują pogląd, iż wszystkie kategorie środków nadzorczych KNB
w tym również zalecenia przybierają formę decyzji administracyjnych
[C. Kosikowski, Publiczne prawo bankowe, s. 329]. Opowiadając się za
stanowiskiem, zgodnie z którym zalecenia przybierają formę decyzji
administracyjnych zasadnym wydaje się powołanie stanowiska NSA
(III SA 7802/98, ONSA 2000, z. 3) w sprawie charakteru prawnego
zaleceń nadzorczych Państwowego Urzędu Nadzoru Ubezpieczeń.
W uzasadnieniu sąd stwierdził, iż „zalecenia mają charakter wiążących
stronę dyspozycji pokontrolnych organu nadzoru. O władczym charak-
terze tych zaleceń (wbrew ich dosłownej nazwie) i konieczności wyda-
wania ich w formie decyzji administracyjnej świadczą sankcje związa-
ne z ich niewykonaniem (...). Ze względu na możliwość zastosowania
tych sankcji organ nadzoru ma prawo określić termin wykonania zale-
ceń. Ustalenie terminu stanowi dla strony gwarancję, że przed jego
upływem sankcje nie zostaną zastosowane". Powołana w cytowanym
wyroku argumentacja wydaje się mieć w pełni zastosowanie również
do zaleceń wydawanych przez Komisję Nadzoru Bankowego po czyn-
nościach kontrolnych Generalnego Inspektoratu Nadzoru Bankowego.

582

Nadzór bankowy Art. 138

Przepis art. 11 ust. 2 stanowi wprost, iż do decyzji wydawanych
przez KNB stosuje się przepisy kodeksu postępowania administracyjnego.
Tym samym prawodawca otworzył możliwość kontroli takich decyzji
w trybie art. 127 § 3 k.p.a. i w wyniku zaskarżenia ich do NSA. Na
adresatach decyzji KNB spoczywa obowiązek ich wykonania, natomiast
skutki niewykonania są określone w ustawie Prawo bankowe. W związku
z tym zgodzić należałoby się w zasadzie z poglądem, że większość
środków egzekucyjnych przewidzianych w ustawie z dnia 17 czerwca
1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji [C. Kosikowski,
Publiczne prawo bankowe, s. 329] nie może być stosowana do środków
nadzorczych KNB. Wyjątek stanowi grzywna w celu przymuszenia
(art. 116 pkt l ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji)
oraz określony w art. 141 ust. 5 tryb egzekucji kary pieniężnej nałożo-
nej na członka zarządu banku przez KNB. Powołany przepis odsyła wprost
do przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Na KNB
spoczywa odpowiedzialność odszkodowawcza za szkody wyrządzone
wydaniem decyzji z naruszeniem prawa. Odpowiedzialność tę wywieść
można z art. 77 ust. l Konstytucji RP, który stanowi, że każdy ma pra-
wo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez nie-
zgodne z prawem działanie organu władzy publicznej. W zakresie szkód,
które wynikają z tytułu niezgodnego z prawem działania organów ad-
ministracji w formie decyzji administracyjnych, zastosowanie mają dwa
podstawowe reżimy odpowiedzialności regulowane przepisami art. 153
i 160 k.p.a. [W. Chróścielewski, J.T. Tarno, Postępowanie administra-
cyjne, s. 161 i n.]. Przepis art. 153 § l k.p.a. nie stanowi samodzielnej
podstawy prawnego roszczenia odszkodowawczego, odsyłając wprost
do przepisów kodeksu cywilnego. Podstawę roszczenia odszkodowawcze-
go stanowi art. 418 k.c. Dochodzenie odszkodowania następuje w po-
stępowaniu przed sądem powszechnym (art. 153 § 2 k.p.a.). Stronie
przysługuje odszkodowanie pełne, obejmujące zarówno poniesione
straty, jak i utratę spodziewanych korzyści. Odmienny reżim prawny
dochodzenia odszkodowania tworzy art. 160 k.p.a. Stanowi on samo-
dzielną podstawę odpowiedzialności organów administracji (wyrok SN
z dnia 16 września 1985 r., IV CR 290/85, OSPiKA 1986, z. 2. poz. 30)
i ma zastosowanie w przypadku, gdy strona poniosła szkodę na skutek
wydania decyzji z naruszeniem art. 156 § l k.p.a. albo stwierdzenia nie-
ważności takiej decyzji. Wobec wyłączenia, przez przepis art. 160 k.p.a.,

583

Art. 138 Prawo bankowe

stosowania art. 418 k.c., podstawę odpowiedzialności stanowi art. 417
k.c. Tryb dochodzenia odszkodowania uregulowany został w art. 160 § 3
i 4 k.p.a. Szkoda, której rekompensaty można dochodzić według prze-
pisu art. 160 k.p.a., jest wyłącznie szkodą rzeczywistą, nie można więc
dochodzić pełnego odszkodowania, a jedynie odszkodowania za stratę
materialną (uszczerbek), jaka faktycznie została poniesiona.

3. Rodzaje środków nadzoru bankowego. Zgodnie z art. 138 ust. 1.
Komisja Nadzoru Bankowego może w ramach nadzoru zalecić banko-
wi np. podjęcie środków koniecznych do przywrócenia płynności płat-
niczej lub osiągnięcia i przestrzegania innych norm dopuszczalnego
ryzyka w działalności banku, zwiększenie funduszy własnych oraz
zaniechanie określonych form reklamy. Z uwagi na trudności związane
z ustaleniem parametrycznych wskaźników płynności (adekwatność
poziomu płynności banku zależy od wielu okoliczności i będzie różna
w poszczególnych bankach) KNB nie wydała do tej pory uchwały za-
wierającej normy płynności. Pojęcia płynności płatniczej nie wyjaśniają
również unormowania Prawa bankowego. Przepis art. 8 nakłada jedy-
nie na bank obowiązek utrzymywania płynności płatniczej dostosowa-
nej do rozmiarów i rodzajów prowadzonej działalności. W literaturze
przedmiotu i praktyce bankowej przez płynność płatniczą rozumie się
zdolność finansowania aktywów i terminowego wywiązywania się
z zobowiązań w toku bieżącej działalności bankowej lub w innych wa-
runkach, które można przewidzieć, bez konieczności poniesienia straty.
Prawidłowe zarządzanie ryzykiem utraty płynności powinno uwzględ-
niać zarówno wewnętrzne (np. strukturę kredytów i depozytów), jak
i zewnętrzne (np. rynek lokalny, regionalny, krajowy) czynniki mające
wpływ na działalność banku. Sprawne zarządzanie płynnością płatniczą
banku zależy od:

1. analizy i zarządzania pozycją płynności krótko-, średnio- i dłu-
   goterminową,

2. zarządzania i prognozowania spodziewanych i potencjalnych
   wpływów i wypłat środków pieniężnych, aby móc ustalić od-
   działywanie tych przepływów na pozycję płynności w różnych
   przedziałach czasowych,

3. analizy warunków rynkowych i wpływu tych warunków na po-
   zycje płynności,

584

Nadzór bankowy Art. 138

4. ustanowienia przez bank limitów, celów i wytycznych, które od-
   powiadają poziomowi ryzyka działalności banku, jak również
   bieżącym warunkom rynkowym,

5. sporządzenia planów awaryjnych na wypadek kryzysu płynności;
   plany takie muszą zapewnić bankowi taki zasób gotówki lub in-
   nych wysoko płynnych aktywów, który pozwoli zaradzić tym-
   czasowym, nieoczekiwanym deficytom środków pieniężnych.

Do czasu przywrócenia płynności płatniczej lub osiągnięcia innych
norm dopuszczalnego ryzyka w działalności banku (np. norm ograni-
czających ryzyko niewypłacalności czy też norm dopuszczalnego ryzy-
ka walutowego) Komisja Nadzoru Bankowego może nakazać bankowi
wstrzymanie wypłat z zysku lub wstrzymanie tworzenia nowych jedno-
stek organizacyjnych (art. 138 ust. 2).

W razie stwierdzenia, że bank nie realizuje zaleceń Komisji Nadzo-
ru Bankowego lub działalność banku jest wykonywana z naruszeniem
prawa lub statutu albo stwarza zagrożenie dla interesów posiadaczy
rachunków bankowych, organ nadzoru występuje z pisemnym upo-
mnieniem (art. 138 ust. 3). Bezskuteczność takiego upomnienia upraw-
nia Komisję Nadzoru Bankowego do zastosowania np. środków ad
personam lub wydania innych decyzji.

Środki ad personam polegają na wystąpieniu do właściwego organu
banku z wnioskiem o odwołanie prezesa, wiceprezesa lub innego członka
zarządu banku bezpośrednio odpowiedzialnego za stwierdzone niepra-
widłowości. Jednocześnie Komisja Nadzoru Bankowego może zawiesić
w czynnościach osoby, o których odwołanie wystąpiła. Zawieszenie
w czynnościach polega na wyłączeniu z podejmowania decyzji za bank
w zakresie jego praw i obowiązków majątkowych. Komisja Nadzoru
Bankowego może również zawiesić w czynnościach członka zarządu,
w przypadku postawienia mu zarzutów w postępowaniu karnym, kar-
nym skarbowym lub gdy spowodował on znaczne straty majątkowe
w banku. Przyjąć należy pogląd, że pojęcie znacznych strat majątkowych
powinno być każdorazowo oceniane przez KNB m.in. przy uwzględ-
nieniu stopnia przyczynienia się danej osoby do powstania strat, wpły-
wu ich powstania na bezpieczeństwo środków pieniężnych gromadzo-
nych na rachunkach w banku oraz jego kondycję finansową, rodzaju
i charakteru ryzyka bankowego powiązanego z powstaniem straty. Za-
wieszenie pozostaje w mocy do czasu podjęcia uchwały w sprawie

585

Art. 138 Prawo bankowe

złożonego przez Komisję Nadzoru Bankowego wniosku o odwołanie
członków zarządu przez radę nadzorczą na najbliższym posiedzeniu.
Stosowanie wymienionych środków ad personam pozostawione jest
uznaniu Komisji Nadzoru Bankowego. Jedynie w przypadku skazania
członka zarządu banku prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo
umyślne przeciwko mieniu, dokumentom lub przestępstwo karne skar-
bowe, Komisja Nadzoru Bankowego ma ustawowy obowiązek odwoła-
nia z zajmowanego stanowiska skazanego członka zarządu (art. 138 ust. 5).
Niezależnie od wyżej wymienionych środków Komisja Nadzoru
Bankowego może, z przyczyn określonych w art. 138 ust. 3 podjąć
decyzję nakładającą na bank karę finansową w wysokości do l 000 000 zł,
ograniczyć zakres działalności banku lub uchylić zezwolenie na utwo-
rzenie banku i podjąć decyzję o likwidacji banku. Ograniczenie zakresu
działalności banku lub uchylenie zezwolenia na jego utworzenie może
nastąpić również w razie stwierdzenia, że bank przestał spełniać wa-
runki wymagane do jego utworzenia, uzyskał zezwolenie na podstawie
fałszywych dokumentów, nieprawdziwych oświadczeń lub wskutek
innych działań sprzecznych z prawem, przez okres dłuższy niż 6 mie-
sięcy nie prowadzi działalności bankowej, stał się podmiotem zależnym
od takich osób, że ze względu na przepisy prawa obowiązujące w miej-
scu ich zamieszkania lub siedziby lub powiązania tych osób z innymi
podmiotami, nie jest możliwe skuteczne wykonywanie przez Komisję
Nadzoru Bankowego nadzoru nad bankiem.

4. Uchylenie zezwolenia na utworzenie oddziału banku zagranicz-
nego. Przepisy ust. 6a-6c komentowanego artykułu mają charakter
proceduralny i regulują problematykę związaną z uchyleniem przez
Komisję Nadzoru Bankowego zezwolenia na utworzenie oddziału ban-
ku zagranicznego. Powołane przepisy odnoszą się do dwóch sytuacji,
w których może nastąpić uchylenie przez Komisję Nadzoru Bankowe-
go zezwolenia na utworzenie oddziału banku zagranicznego. Pierwsza
z nich (regulują ją przepisy ust. 6a i 6c komentowanego artykułu) ma
miejsce wtedy, gdy właściwe władze nadzorcze kraju, w którym bank
zagraniczny ma swoją siedzibę lub miejsce sprawowania zarządu,
uchyliły zezwolenie na prowadzenie działalności bankowej przez ten
bank. Skutkuje to uchyleniem przez Komisję Nadzoru Bankowego
zezwolenia na utworzenie oddziału tego banku zagranicznego w Polsce.

586

Nadzór bankowy Art. 139

O uchyleniu zezwolenia Komisja Nadzoru Bankowego powiadamia
właściwe władze nadzorcze banku zagranicznego. Druga sytuacja ma
miejsce wtedy, gdy Komisja Nadzoru Bankowego uchyla zezwolenie
na utworzenie oddziału banku zagranicznego. Przed podjęciem takiej
decyzji Komisja Nadzoru Bankowego -jeśli przewiduje to porozumie-
nie, o którym mowa w art. 131 ust. 2 - zasięga opinii właściwej władzy
nadzorczej kraju, w którym bank zagraniczny ma swoją siedzibę lub
miejsce sprawowania zarządu. Przepis art. 138 ust. 6b dopuszcza także
możliwość odstąpienia od zasięgnięcia opinii w razie konieczności na-
tychmiastowego uchylenia zezwolenia przez Komisję Nadzoru Banko-
wego. W przypadku wystąpienia tej drugiej sytuacji, przepisy ustawy
nie nakładają na Komisję Nadzoru Bankowego obowiązku powiado-
mienia właściwych władz nadzorczych państwa, w którym siedzibę lub
miejsce sprawowania zarządu ma bank zagraniczny o uchyleniu zezwole-
nia na utworzenie jego oddziału w Polsce. Ta niespójność przepisów
ustawowych może zostać usunięta w drodze porozumień, o których mowa
w art. 131 ust. 2, zawartych pomiędzy organami nadzoru bankowego.

Art. 139

1. Banki oraz oddziały i przedstawicielstwa banków zagranicz-
nych w kraju są obowiązane:

1. zawiadomić Komisję Nadzoru Bankowego o podjęciu i za-
   przestaniu działalności; dotyczy to również podjęcia i zaprze-
   stania działalności przez oddział banku krajowego w kraju,

2. umożliwić upoważnionym osobom wykonywanie czynności
   określonych w art. 133 ust. 2, a w szczególności udostępnić do
   wglądu księgi, bilanse, rejestry, plany, sprawozdania i inne
   dokumenty oraz umożliwić, na pisemne żądanie, sporządze-
   nie kopii tych dokumentów i innych nośników informacji, jak
   również udzielać wyjaśnień żądanych przez te osoby,

3. niezwłocznie zawiadomić Komisję Nadzoru Bankowego
   o środkach, jakie zostaną podjęte w celu usunięcia nieprawi-
   dłowości stwierdzonych w ramach nadzoru, oraz stosować się
   do wydanych decyzji.

2. Przy wykonywaniu nadzoru nad działalnością oddziału ban-
ku zagranicznego przepisy art. 138 stosuje się odpowiednio.

587

Art. 139 Prawo bankowe

1. Obowiązki informacyjne banków zagranicznych. Sprawne wy-
   konywanie nadzoru zapewnia przepływ informacji o zdarzeniach istot-
   nych dla funkcjonowania banków. Komentowany przepis ustanawia
   obowiązek banków krajowych oraz banków zagranicznych informowa-
   nia KNB o podjęciu lub zaprzestaniu działalności przez ich oddziały
   i przedstawicielstwa w kraju. W przypadku utworzenia i podjęcia dzia-
   łalności przez banki oraz oddziały i przedstawicielstwa banków zagra-
   nicznych zastosowanie mają przepisy art. 40 i 42 oraz art. 33-38. Po-
   wołane przepisy nakładają na oddziały i przedstawicielstwa banków
   zagranicznych obowiązek uzyskania od KNB zezwolenia na utworzenie
   i podjęcie działalności w kraju. Zezwolenia te zgodnie z art. 38 tracą
   moc, jeżeli w terminie roku od wydania zezwolenia na utworzenie od-
   działu lub przedstawicielstwa nie rozpoczęły one działalności. Przepis
   ust. l pkt l komentowanego artykułu umożliwia więc KNB praktyczne
   wykonanie postanowień art. 38. Pozostałe obowiązki, tj. obowiązek
   zawiadomienia KNB o zaprzestaniu działalności przez bank oraz od-
   działy i przedstawicielstwa banków zagranicznych w kraju oraz obo-
   wiązek zawiadomienia KNB o podjęciu i zaprzestaniu działalności
   przez oddział banku krajowego w kraju, mają charakter obowiązku
   sprawozdawczego pozwalającego KNB na efektywne prowadzenie
   ewidencji jednostek organizacyjnych banków. Drugim obowiązkiem,
   jaki prawodawca nałożył na oddziały i przedstawicielstwa banków
   zagranicznych w kraju, jest obowiązek umożliwienia inspektorom nad-
   zoru bankowego podjęcia czynności kontrolnych. Przepis ust. l pkt 2
   zawiera otwarty katalog informacji, do których mają dostęp inspektorzy
   nadzoru bankowego lub biegli rewidenci wykonujący te czynności
   zgodnie z warunkami określonymi w art. 135 ust. 1. W kwestii szcze-
   gółowych zasad prowadzenia kontroli w oddziałach i przedstawiciel-
   stwach banków zagranicznych w kraju przez upoważnione osoby zob.
   komentarz do art. 133 ust. 3. Następnym obowiązkiem banków oraz
   oddziałów i przedstawicielstw banków zagranicznych jest obowiązek
   informowania o środkach podjętych w celu usunięcia nieprawidłowości
   stwierdzonych w trybie art. 133 w związku z przepisami art. 138.

2. Zakres, tryb i zasady nadzoru nad bankami zagranicznymi.

Przepis art. 139 ust. 2 stanowi wprost, że przy wykonywaniu nadzoru
nad działalnością oddziału banku zagranicznego wskazania art. 138

588

Nadzór bankowy Art. 140-140a

stosuje się odpowiednio. Prawodawca nie różnicuje na gruncie przepi-
sów prawa bankowego zakresu, trybu i zasad nadzoru nad bankami
krajowymi i zagranicznymi, z zastrzeżeniem przepisów art. 131 ust. 2 i 3.

Art. 140

Bank krajowy, którego oddział lub przedstawicielstwo zostało
otwarte za granicą, jest obowiązany zawiadomić Komisję Nadzoru
Bankowego o podjęciu i zaprzestaniu działalności przez oddział lub
przedstawicielstwo.

Obowiązek zawiadomienia o podjęciu i zaprzestaniu działalno-
ści przez oddział lub przedstawicielstwo banku krajowego za gra-
nicą. Nałożenie na bank krajowy, którego oddział lub przedstawiciel-
stwo zostało otwarte za granicą, obowiązku zawiadomienia KNB o tym
fakcie jest uzupełnieniem przepisów normujących zasady reglamentowa-
nia działalności bankowej, zawartych w rozdz.iale 2. W przypadku utwo-
rzenia oddziału banku krajowego za granicą zastosowanie mają przepi-
sy art. 39. Powołane przepisy nakładają na banki krajowe obowiązek
uzyskania od KNB zezwolenia na utworzenie oddziału banku za grani-
cą. Jego następstwem nie jest jednak udzielenie przez KNB zezwolenia
na prowadzenie działalności oddziału banku krajowego za granicą. Do
wydania takiego zezwolenia kompetentne są odpowiednie instytucje nad-
zoru państwa, na którego terytorium bank krajowy zamierza rozpocząć
działalność za pośrednictwem oddziału lub przedstawicielstwa. Z tego
względu polski prawodawca nałożył na banki krajowe obowiązek za-
wiadomienia KNB o podjęciu działalności oddziału lub przedstawiciel-
stwa banku krajowego. Obowiązek ten rozciągnięty został także na banki
w sytuacji zaprzestania działalności oddziału lub przedstawicielstwa.

Art. 140a

Przed wydaniem zezwolenia na utworzenie banku krajowego
Komisja Nadzoru Bankowego zasięga opinii właściwych władz
nadzorczych państwa członkowskiego Unii Europejskiej, gdy bank
ten będzie:

1. podmiotem zależnym od instytucji kredytowej,

2. podmiotem zależnym od podmiotu dominującego wobec in-
   stytucji kredytowej,

589

Art. 140b Prawo bankowe

3) kontrolowany przez te same osoby fizyczne lub prawne, które
kontrolują instytucję kredytową.

Art. 140a dodany przez ustawę z dnia 23 sierpnia 2001 r. o zmianie ustawy - Prawo
bankowe oraz o zmianie innych ustaw (Dz. U. Nr 111, poz. 1195), wejdzie w życie
z dniem uzyskania przez Rzeczpospolitą Polską członkostwa w Unii Europejskiej.

Obowiązek zasięgnięcia opinii właściwych władz nadzorczych przed
wydaniem zezwolenia. Przepis art. 140a normuje istotną - z uwagi na
skuteczność nadzoru bankowego - problematykę zależności pomiędzy
bankiem a podmiotami wymienionymi w pkt. 1-3 komentowanego arty-
kułu (występują tu powiązania zdefiniowane w art. 4 pkt. 15 i 16). Ko-
misja Nadzoru Bankowego została zobowiązana do zasięgnięcia opinii
właściwych władz nadzorczych państwa członkowskiego Unii Europej-
skiej przed wydaniem zezwolenia na utworzenie banku krajowego.
Obowiązek zasięgnięcia opinii wynika z nakazu szczególnej ostrożności
i rozwagi organu nadzoru przy wyrażaniu zgody na utworzenie banku,
w sytuacji gdy zależność od podmiotów wymienionych w pkt. 1-3 mogła-
by narazić bank na ryzyko. Rozwiązania zawarte w art. 140a nawiązują
do przepisu art. 12 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady Unii
Europejskiej nr 2000/12/UE z dnia 20 marca 2000 r. dotyczącej tworzenia
i prowadzenia działalności przez instytucje kredytowe [O. JL. 2000.126.1].

Art. 140b

Komisja Nadzoru Bankowego powiadamia Komisję Europejską
o każdym przypadku:

1. udzielenia zezwolenia na utworzenie banku krajowego, w tym
   podmiotom bezpośrednio lub pośrednio zależnym od jednego
   lub więcej podmiotów dominujących, podlegających ustawo-
   dawstwu państw niebędących członkami Unii Europejskiej,

2. utworzenia oddziału banku zagranicznego na terytorium
   Rzeczypospolitej Polskiej,

3. nabywania przez podmiot dominujący, o którym mowa w pkt l,
   pakietu akcji w banku krajowym, co powoduje, że bank kra-
   jowy staje się podmiotem od niego zależnym.

Art. 140b dodany przez ustawę z dnia 23 sierpnia 2001 r. o zmianie ustawy - Prawo
bankowe oraz o zmianie innych ustaw (Dz. U. Nr 111, poz. 1195), wejdzie w życie
z dniem uzyskania przez Rzeczpospolitą Polską członkostwa w Unii Europejskiej.

590

Nadzór bankowy Art. 140c

Obowiązki informacyjne wobec Komisji Europejskiej. Przepis
komentowanego artykułu nakłada na Komisję Nadzoru Bankowego
szereg obowiązków informacyjnych wobec Komisji Europejskiej, któ-
rych realizacji wymagają unormowania art. 11 i 23 dyrektywy Parla-
mentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej nr 2000712/UE z dnia
20 marca 2000 r. dotyczącej tworzenia i prowadzenia działalności przez
instytucje kredytowe [O. JL. 2000.126.1]. Są to obowiązki informowania:

1. o każdym przypadku udzielenia zezwolenia na utworzenie banku
   krajowego, w tym podmiotom bezpośrednio lub pośrednio zależ-
   nym od jednego lub więcej podmiotów dominujących, podlega-
   jących ustawodawstwu państw trzecich,

2. o każdym przypadku otwarcia oddziału banku zagranicznego na
   terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,

3. o każdym przypadku nabywania przez podmiot dominujący, o któ-
   rym mowa wyżej, pakietu akcji w banku krajowym, który to pa-
   kiet sprawia, że bank krajowy staje się jej podmiotem zależnym.

Przepis art. 140b umożliwi bankom krajowym i krajowym instytu-
cjom finansowym (zależnym od banków krajowych) podjęcie w pań-
stwach członkowskich działalności bezpośrednio lub w formie oddziału.

Art. 140c

1. Komisja Nadzoru Bankowego informuje Komisję Europej-
   ską o każdym przypadku utraty mocy lub uchylenia zezwolenia na
   utworzenie banku krajowego lub oddziału banku zagranicznego.

2. W informacji, o której mowa w ust. l, Komisja Nadzoru
   Bankowego podaje powody utraty mocy lub uchylenia zezwolenia
   na utworzenie banku krajowego lub oddziału banku zagranicznego.

Art. 140c dodany przez ustawę z dnia 23 sierpnia 2001 r. o zmianie ustawy - Prawo
bankowe oraz o zmianie innych ustaw (Dz. U. Nr 111, poz. 1195), wejdzie w życie
z dniem uzyskania przez Rzeczpospolitą Polską członkostwa w Unii Europej skiej.

Obowiązki informacyjne wobec Komisji Europejskiej. Przepis
art. 140c zobowiązuje Komisję Nadzoru Bankowego do poinformowa-
nia Komisji Europejskiej o każdym przypadku utraty mocy lub uchyle-
nia zezwolenia udzielonego bankowi krajowemu wraz z podaniem
przyczyn. Komentowany przepis nawiązujący do unormowań zawar-
tych w art. 14 ust. 2 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady Unii

591

Art. 141 Prawo bankowe

Europejskiej nr 2000/12/UE z dnia 20 marca 2000 r. dotyczącej two-
rzenia i prowadzenia działalności przez instytucje kredytowe jest kon-
sekwencją rozwiązań przyjętych w art. 11 powołanej dyrektywy.
W myśl tego artykułu, każde zezwolenie na utworzenie instytucji kre-
dytowej wydane przez właściwe władze nadzorcze państwa członkow-
skiego Unii Europejskiej zgłaszane jest Komisji Europejskiej. Każda ze
zgłoszonych instytucji kredytowych jest umieszczana na stosownej
liście takich instytucji, którą Komisja uaktualnia i publikuje w Dzienni-
ku Urzędowym Wspólnot Europejskich. Przepis art. 140b i 140c umoż-
liwi Komisji Europejskiej aktualizację listy działających w Unii Euro-
pejskiej instytucji kredytowych.

Art. 141

1. W razie niewykonywania zaleceń dotyczących prowadzenia
   działalności z naruszeniem przepisów prawa, statutu, odmowy
   udzielenia wyjaśnień, informacji, o których mowa w art. 139, Ko-
   misja Nadzoru Bankowego może nakładać na członków zarządu
   banku kary pieniężne do wysokości trzykrotnego miesięcznego wy-
   nagrodzenia brutto tej osoby, wyliczonego na podstawie wynagro-
   dzenia za ostatnie 3 miesiące przed nałożeniem kary.

2. Kara nie może być nałożona, jeżeli od uzyskania przez nad-
   zór bankowy wiadomości o czynie określonym w ust. l upłynęło
   więcej niż 6 miesięcy albo od popełnienia tego czynu upłynęło wię-
   cej niż 2 lata.

3. Wymierzenie kary pieniężnej nie stanowi przeszkody do za-
   stosowania innych środków przewidzianych w niniejszym rozdz.iale.

4. Komisja Nadzoru Bankowego odprowadza kwoty wyegzekwo-
   wane z tytułu kar pieniężnych na rzecz Bankowego Funduszu Gwa-
   rancyjnego.

5. Kara, o której mowa w ust. l, podlega egzekucji w trybie
   przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.

Kara pieniężna. KNB może nałożyć - niezależnie od zastosowania
innych środków nadzoru - kary pieniężne. Przepis komentowanego
artykułu określa zarówno osoby, wobec których KNB może sięgnąć po
ten środek, jak i przesłanki prawne jego zastosowania. Wspomniany

592

Nadzór bankowy Art. 141

środek nadzoru może być zastosowany wyłącznie do członków zarządu
banku w razie:

1. niewykonania zaleceń skierowanych do banku na podstawie
   art. 138 lub

2. odmowy udzielenia wyjaśnień i informacji, o których mowa
   w art. 139.

Kwota kary pieniężnej nie może jednak przekroczyć wysokości
trzykrotnego miesięcznego wynagrodzenia brutto tej osoby, wyliczone-
go na podstawie wynagrodzenia za ostatnie 3 miesiące przed nałoże-
niem kary (art. 141 ust. 1).

Przepis ust. 2 komentowanego artykułu ustanawia ograniczenia
czasowe dla nakładania kar pieniężnych. Decydujące znaczenie ma
tutaj upływ czasu od:

1. daty uzyskania przez nadzór bankowy wiadomości o czynie
   określonym w ust. 1-6 miesięcy lub

1. daty popełnienia danego czynu - 2 lata.

Wątpliwości natury interpretacyjnej - istotne przy ustalaniu daty
upływu czasu - budzi użyty w powołanym przepisie termin „nadzór
bankowy". Przypuszczać należy, że z uwagi na zapewnienie sprawnego
przebiegu procesu nadzoru nad bankami pojęcie to odnosi się raczej do
organu wykonującego bieżącą kontrolę banków, tj. do Generalnego
Inspektoratu Nadzoru Bankowego.

Wymierzenie kary pieniężnej nie stanowi przeszkody w zastosowa-
niu innych środków prawnych nadzoru. Należą do nich:

1. wystąpienie do właściwego organu banku z wnioskiem o odwo-
   łanie prezesa, wiceprezesa lub innego członka zarządu banku
   bezpośrednio odpowiedzialnego za stwierdzone nieprawidłowości,

2. zawieszenie w czynnościach członków zarządu do czasu podję-
   cia uchwały w sprawie wniosku o ich odwołanie przez radę nad-
   zorczą na najbliższym posiedzeniu, a także w razie przedstawie-
   nią członkowi zarządu zarzutów w postępowaniu karnym lub
   karnym skarbowym bądź spowodowania przez niego znacznych
   strat majątkowych banku,

3. ograniczenie zakresu działalności banku,

4. nałożenie na bank kary finansowej,

5. uchylenie zezwolenia na utworzenie banku i podjęcie decyzji
   o jego likwidacji.

Rozdział l la
Nadzór nad oddziałami instytucji kredytowych

Rozdział l la dodany przez ustawę z dnia 23 sierpnia 2001 r. o zmianie ustawy - Prawo
bankowe oraz o zmianie innych ustaw (Dz. U. Nr 111, poz. 1195), wejdzie w życie
z dniem uzyskania przez Rzeczpospolitą Polską członkostwa w Unii Europejskiej.

Art. 141a

1. W przypadku gdy instytucja kredytowa prowadząca działal-
ność na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej poprzez oddział lub
w ramach działalności transgranicznej nie przestrzega przepisów
prawa polskiego, Komisja Nadzoru Bankowego:

1. wzywa, w formie pisemnej, tę instytucję do przestrzegania
   przepisów prawa polskiego i wyznacza jej odpowiedni termin
   do usunięcia stwierdzonych nieprawidłowo ści,

2. po bezskutecznym upływie terminu, o którym mowa w pkt l,
   zawiadamia właściwe władze nadzorcze państwa macierzy-
   stego o stwierdzonych nieprawidłowościach.

2. W przypadku gdy pomimo zastosowania środków przez wła-
   ściwe władze nadzorcze państwa macierzystego oddział instytucji
   kredytowej nadal nie przestrzega przepisów prawa polskiego oraz
   w przypadku nieadekwatne ści tych środków do zaistniałego naru-
   szenia prawa lub niemożności ich zastosowania na terytorium Rze-
   czypospolitej Polskiej, Komisja Nadzoru Bankowego może zastoso-
   wać odpowiednio środki określone w art 138 ust. 3 pkt l i 3 i art. 141,
   a w zakresie płynności - w art. 138 ust. l pkt l i ust. 2.

3. W nagłych przypadkach, przed zastosowaniem procedur,
   o których mowa w ust. l i 2, Komisja Nadzoru Bankowego, maj ąc
   na względzie ochronę interesów deponentów, może, bez konieczno-

594

Nadzór nad oddziałami instytucji kredytowych Art. 141a

ści uprzedniego pisemnego upomnienia, odpowiednio zastosować
środki, o których mowa w art. 138 ust. 3 pkt l, 3 i 3a.

4. Decyzje Komisji Nadzoru Bankowego wydane w trybie ust. 2
   i 3 są natychmiast wykonalne. Przepisu art. 127 § 3 Kodeksu postę-
   powania administracyjnego nie stosuje się.

5. Od decyzji Komisji Nadzoru Bankowego, o których mowa
   w ust. 2 i 3, instytucja kredytowa może wnieść skargę do Naczelne-
   go Sądu Administracyjnego, w terminie 7 dni od dnia jej doręcze-
   nia.

Środki prawne nadzoru nad instytucją kredytową. Na podstawie
komentowanego przepisu Komisja Nadzoru Bankowego została wypo-
sażona w środki prawne, które umożliwiaj ą j ej wykonywanie skutecz-
nego nadzoru w zakresie przestrzegania przepisów prawa polskiego
przez instytucję kredytową prowadzącą na terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej działalność poprzez oddział lub w ramach działalności trans-
granicznej. Katalog środków prawnych nadzoru bankowego tworzą
rozwiązania przejęte wprost z art. 22 dyrektywy Parlamentu Europej-
skiego i Rady Unii Europejskiej nr 2000712/UE z dnia 20 marca 2000 r.
dotyczącej tworzenia i prowadzenia działalności przez instytucje kre-
dytowe oraz unormowania przewidziane w art. 138 i 141.

Środkami prawnymi nadzoru bankowego opartymi na rozwiąza-
niach przejętych z art. 22 powołanej dyrektywy są wezwanie i zawia-
domienie. Prawodawca wyraźnie określił kolejność ich stosowania
przez Komisję Nadzoru Bankowego. W razie wystąpienia sytuacji
określonej w art. 141a ust. l Komisja Nadzoru Bankowego wzywa
w formie pisemnej instytucję kredytową do przestrzegania przepisów
prawa polskiego i wyznacza jej odpowiedni termin na usunięcie stwier-
dzonych nieprawidłowości. Po bezskutecznym upływie wyznaczonego
terminu Komisja Nadzoru Bankowego zawiadamia właściwe władze
nadzorcze państwa macierzystego o stwierdzonych nieprawidłowo-
ściach. Właściwe władze nadzorcze państwa macierzystego powinny
zastosować odpowiednie środki zmierzające do położenia kresu zaist-
niałej nieprawidłowej sytuacji, która ma miejsce w oddziale instytucji
kredytowej. Przepis art. 22 ust. 3 powołanej wyżej dyrektywy nakłada -
czego nie czyni przepis ust. 2 komentowanego artykułu - na właściwe
władze nadzorcze państwa macierzystego obowiązek powiadomienia

595

Art. 141a Prawo bankowe

kompetentnych władz nadzorczych państwa, na którego terytorium działa
oddział instytucji kredytowej, o rodzaju zastosowanych środków nadzoru.

W sytuacji, gdy pomimo zastosowania środków przez właściwe
władze nadzorcze państwa macierzystego oddział instytucji kredytowej
nadal nie przestrzega przepisów prawa oraz w przypadku nieadekwat-
ności tych środków do zaistniałego naruszenia lub niemożności ich
zastosowania, na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, prawodawca
upoważnił Komisję Nadzoru Bankowego do zastosowania środków
określonych w art. 138 ust. 3 pkt. l i 3 i art. 141, a w zakresie płynności
w art. 138 ust. l pkt l i ust. 2. Wątpliwości natury interpretacyjnej bu-
dzić może odniesienie wprost regulacji zawartych w art. 138 ust. 3 pkt. l i 3
i art. 141 do instytucji kredytowych. Podstawą do zastosowania przez
Komisję Nadzoru Bankowego określonych w art. 138 ust. 3 pkt. l i 3
i art. 141 środków prawnych mogą być wyłącznie - uwzględniając rozwią-
zania zawarte w art. 141c nawiązujące do unormowań art. 26 dyrektywy
Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej nr 2000712/UE -
podejmowane w ramach nadzoru na podstawie upoważnienia udzielo-
nego przez właściwe władze nadzorcze państwa macierzystego, czyn-
ności kontrolne inspektorów nadzoru bankowego (zob. komentarz do
art. 133 ust. 2) lub wynik badania sprawozdania finansowego przez
biegłego rewidenta (zob. komentarz do art. 134, 135 i 136). Komisja
Nadzoru Bankowego ma prawo wyłącznie do nadzorowania oddziałów
instytucji kredytowych w zakresie płynności i zastosowania, w sytuacji,
o której mowa w ust. 2 komentowanego artykułu, środków prawnych
określonych w art. 138 ust. l pkt l i ust. 2. Z tą władczą ingerencją
przepis art. 141 a ust. 2 nie wiąże obowiązku uprzedniego poinformo-
wania właściwych władz nadzorczych państwa macierzystego
o konieczności zastosowania środków prawnych nadzoru określonych
w przepisie powołanego artykułu. Obowiązek taki przewiduje jednak
przepis art. 22 ust. 4 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady Unii
Europejskiej nr 2000712/UE z dnia 20 marca 2000 r. dotyczącej two-
rzenia i prowadzenia działalności przez instytucje kredytowe. W na-
głych przypadkach - pojęcie to nie zostało zdefiniowane przez ustawę -
Komisja Nadzoru Bankowego, przed zastosowaniem procedur, o których
mowa w art. 141a ust. l i 2, mając na względzie ochronę interesów
deponentów, może - bez konieczności uprzedniego pisemnego upo-
mnienia - zastosować środki określone w art. 138 ust. 3 pkt. l, 3 i 3a.

596

Nadzór nad oddziałami instytucji kredytowych Art. 141b

Powołane rozwiązanie, o którym mowa w art. 141 a, tylko częściowo
nawiązuje do przepisu art. 22 ust. 7 dyrektywy Parlamentu Europej-
skiego i Rady Unii Europejskiej nr 2000/12/UE z dnia 20 marca 2000 r.
Unormowania wspólnotowe dopuściły możliwość zastosowania środ-
ków prawnych nadzoru (określanych w dyrektywie terminem „środków
tymczasowych") z pominięciem procedur, o których mowa w art. 141 a
ust. 3, nie tylko -jak czyni to polski prawodawca - dla potrzeb ochrony
interesów deponentów, ale także inwestorów i innych osób korzystają-
cych ze świadczonych przez instytucje kredytowe usług. Równocześnie
dyrektywa - czego nie regulują polskie unormowania - nakłada na
władze nadzorcze państwa goszczącego obowiązek niezwłocznego
poinformowania Komisji Europejskiej oraz właściwych władz nadzor-
czych państwa macierzystego instytucji kredytowych. Decyzje Komisji
Nadzoru Bankowego o zastosowaniu środków określonych w art. 141 a
ust. 1-3 podlegaj ą sądowej kontroli Naczelnego Sądu Administracyjnego.

Art. 141b

1. Komisja Nadzoru Bankowego po otrzymaniu od właściwych
   władz nadzorczych państwa goszczącego informacji, iż bank kra-
   jowy wykonujący czynności na jego terytorium poprzez oddział lub
   w ramach działalności transgranicznej narusza obowiązujące
   w państwie goszczącym przepisy prawa, może zastosować w sto-
   sunku do banku środki przewidziane w art. 138 ust. 3.

2. Decyzje Komisji Nadzoru Bankowego wydane na podstawie
   ust. l są natychmiast wykonalne. Przepisu art. 127 § 3 Kodeksu
   postępowania administracyjnego nie stosuje się.

3. Decyzję Komisji Nadzoru Bankowego, wydaną na podstawie
   ust. l, bank krajowy może zaskarżyć do Naczelnego Sądu Admini-
   stracyjnego, w terminie 7 dni od dnia jej doręczenia.

Procedura i rodzaje środków nadzoru. W komentowanym arty-
kule prawodawca określił procedurę oraz rodzaje środków nadzoru,
jakie może zastosować Komisja Nadzoru Bankowego wobec banku
krajowego wykonującego, poprzez oddział lub w ramach działalności
transgranicznej, czynności na terytorium państwa członkowskiego Unii
Europejskiej. W sytuacji naruszenia przez bank krajowy przepisów
obowiązujących w państwie goszczącym właściwe władze nadzorcze

597

Art. 141c Prawo bankowe

tego państwa informują o tym władze nadzorcze kraju macierzystego
banku, tj. Komisję Nadzoru Bankowego; obowiązek taki nakłada na nie
przepis art. 22 ust. 2 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady Unii
Europejskiej nr 2000712/UE z dnia 20 marca 2000 r. dotyczącej two-
rzenia i prowadzenia działalności przez instytucje kredytowe. W takim
przypadku ma ona obowiązek zastosowania wobec banku środków
prawnych nadzoru przewidzianych w art. 138 ust. 3 (zob. komentarz do
art. 138). Komisja Nadzoru Bankowego, na podstawie otrzymanych od
władz nadzorczych państwa goszczącego informacji o naruszeniu przez
bank krajowy obowiązujących w państwie goszczącym przepisów,
może wydać decyzję o zastosowaniu wobec banku przewidzianych
w art. 138 ust. 3 środków nadzoru. Decyzję o zastosowaniu tego środka
nadzoru Komisja podejmuje w ramach uznania, tzn. wyłącznie od jej
oceny zależy skorzystanie z przewidzianych w art. 141 b ust. l upraw-
nień. Podjętej przez Komisję Nadzoru Bankowego decyzji o zastoso-
waniu w stosunku do banku środków przewidzianych w art. 138 ust. l
prawodawca nadał rygor natychmiastowej wykonalności. Do decyzji
wydanej przez Komisję Nadzoru Bankowego nie ma zastosowania
przepis art. 127 § 3 k.p.a. Przyjęte przez prawodawcę rozwiązania są
proporcjonalne do wagi poddanego unormowaniom zagadnienia. Prze-
mawia za tym również skrócenie - w stosunku do rozwiązań przyjętych
w art. 35 ust. l ustawy o NSA - terminów wniesienia skargi do NSA.

Art. 141c

1. Nadzór nad działalnością instytucji kredytowej prowadzącej
   działalność na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej poprzez oddział
   lub w ramach działalności transgranicznej sprawują, z zastrzeże-
   niem ust. 2 i art. 141a ust. 2, właściwe władze nadzorcze państwa
   macierzystego.

2. Komisja Nadzoru Bankowego obowiązana jest do sprawowa-
   nia nadzoru nad oddziałami instytucji kredytowych w zakresie
   przestrzegania obowiązku określonego w art. 8.

3. Nadzór nad działalnością banku krajowego, prowadzącego
   działalność na terytorium państwa goszczącego poprzez oddział lub
   w ramach działalności transgranicznej, sprawuje Komisja Nadzoru
   Bankowego.

598

Nadzór nad oddziałami instytucji kredytowych Art. 141d

Zasady sprawowania nadzoru nad działalnością instytucji kre-
dytowej. Przepis art. 141 c ust. 113, zgodnie z wymogami zawartymi
w art. 26 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europej-
skiej nr 2000/12/UE z dnia 20 marca 2000 r. dotyczącej tworzenia
i prowadzenia działalności przez instytucje kredytowe, wprowadza
zasadę nadzoru państwa macierzystego nad działalnością instytucji
kredytowych świadczących usługi poprzez oddział lub transgranicznie.
Przyjęcie takiego rozwiązania (nadzór należy do państwa pochodzenia
kapitału) ma na celu ułatwienie sprawowania nadzoru i uniemożliwie-
nie ewentualnego wykorzystywania przez instytucje kredytowe różnic
w prawnych warunkach funkcjonowania w poszczególnych państwach;
państwa członkowskie mogą bowiem wprowadzać bardziej restrykcyj-
ne unormowania nadzorcze na własnym obszarze w stosunku do wy-
mogów wynikających z prawa wspólnotowego, ustanawiającego stan-
dardy minimalne. W myśl przepisu art. 27 powołanej dyrektywy wła-
dze nadzorcze państwa członkowskiego goszczącego odpowiadają za
nadzorowanie płynności instytucji kredytowych działających na terenie
tego państwa oraz za nadzór nad realizacją swojej polityki monetarnej.
W nawiązaniu do rozwiązań wspólnotowych polski prawodawca przy-
znał Komisji Nadzoru Bankowego prawo do nadzorowania oddziałów
instytucji kredytowych w zakresie płynności (art. 141c ust. 2).

Art. 141d

1. Inspektorzy nadzoru bankowego wykonują czynności kon-
   trolne w oddziałach instytucji kredytowych, w zakresie określonym
   w art. 141c ust. 2, a w pozostałym zakresie - na podstawie upoważ-
   nienia, o którym mowa w ust. 2.

2. Właściwe władze nadzorcze państwa macierzystego mogą
   przeprowadzać czynności kontrolne w oddziale, o którym mowa
   w ust. l, we własnym zakresie lub poprzez osoby przez nie upoważ-
   nione, po uprzednim zawiadomieniu Komisji Nadzoru Bankowego
   o terminie i zakresie przeprowadzanej kontroli.

Czynności kontrolne inspektorów nadzoru bankowego. Przyjęty
przepis określa zakres przedmiotowy kontroli przeprowadzanej w in-
stytucji kredytowej przez inspektorów nadzoru bankowego. Na pod-
stawie komentowanego artykułu mogą oni wykonywać czynności kon-

599

Art. 141e Prawo bankowe

trolne w zakresie przestrzegania przez instytucję kredytową obowiązku
utrzymywania płynności płatniczej dostosowanej do rozmiarów i ro-
dzaju prowadzonej działalności (zob. komentarz do art. 8). W pozosta-
łym zakresie czynności kontrolne mogą być przeprowadzane przez
inspektorów nadzoru bankowego na podstawie upoważnienia udzielo-
nego przez właściwe władze nadzorcze państwa macierzystego. Treść
komentowanego przepisu jest nawiązaniem do rozwiązań zawartych
wart. 141c. Przepis art. 141d jest odzwierciedleniem unormowań za-
wartych w art. 29 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady Unii
Europejskiej nr 2000712/UE z dnia 20 marca 2000 r. dotyczącej two-
rzenia i prowadzenia działalności przez instytucje kredytowe.

Art. 141e

1. Komisja Nadzoru Bankowego może zawierać porozumienia
z właściwymi władzami nadzorczymi państwa macierzystego
instytucji kredytowej prowadzącej działalność na terytorium Rze-
czypospolitej Polskiej poprzez oddział lub w ramach działalności
transgranicznej, w celu wymiany informacji pomagających w mo-
nitorowaniu płynności i wypłacalności tych instytucji, a także in-
formacji dotyczących w szczególności:

1. zarządzania i struktury własności instytucji kredytowych,

2. zasad gwarantowania depozytów,

3. koncentracji wierzytelności,

4. zasad rachunkowości,

5. stosowanych procedur administracyjnych,

6. mechanizmów kontroli wewnętrznej,

7. trybu i zasad przeprowadzania czynności kontrolnych.

2. Porozumienia w zakresie, o którym mowa w ust. l, Komisja
Nadzoru Bankowego może zawierać również na wniosek właściwych
władz nadzorczych państwa goszczącego, na terytorium którego
bank krajowy prowadzi działalność.

Współpraca Komisji Nadzoru Bankowego z właściwymi orga-
nami nadzoru bankowego państw Unii Europejskiej. Komisja Nad-
zoru Bankowego upoważniona została do zawierania porozumień
z właściwymi władzami nadzorczymi pozostałych państw członkow-

600

Nadzór nad oddziałami instytucji kredytowych Art. 141e

skich Unii Europejskiej w ramach ścisłej współpracy w nadzorowaniu
działalności instytucji kredytowych. Zakres przedmiotowy porozumień
zawieranych w celu wymiany informacji o działalności nadzorowanych
instytucji kredytowych nie został precyzyjnie określony, a dokonane
w komentowanym artykule enumeratywne wyliczenie zagadnień sta-
nowiących przedmiot wymiany informacji jest katalogiem otwartym.
Artykuł 141 e zgodny jest z art. 28 dyrektywy Parlamentu Europejskie-
go i Rady Unii Europejskiej nr 2000/12/UE z dnia 20 marca 2000 r.
dotyczącej tworzenia i prowadzenia działalności przez instytucje kre-
dytowe.

Rozdział llb
Nadzór skonsolidowany

Rozdział l Ib dodany przez ustawę z dnia 23 sierpnia 2001 r o zmianie ustawy - Prawo
bankowe oraz o zmianie innych ustaw (Dz U Nr 111, poz 1195) z dniem l stycznia 2002 r

Art. 141f

1. Nadzorowi skonsolidowanemu podlega bank krajowy, który:

1. jest podmiotem dominującym w stosunku do innego banku
   krajowego, banku zagranicznego, instytucji kredytowej, in-
   stytucji finansowej lub przedsiębiorstwa pomocniczego usług
   bankowych, lub który posiada bliskie powiązania z innym
   podmiotem lub podmiotami,

2. działa w holdingu finansowym,

3. działa w holdingu o działalności mieszanej.

2. Sprawowanie nad bankiem nadzoru skonsolidowanego nie wyłą-
   cza stosowania odpowiednich przepisów ustawy reguluj ących działal-
   ność banku jako podmiotu podlegającego nadzorowi indywidualnemu.

3. Komisja Nadzoru Bankowego może zawierać z właściwymi
   władzami nadzorczymi innych państw porozumienia określające
   zakres i tryb wykonywania nadzoru skonsolidowanego nad bankami,
   które działają w holdingu finansowym lub w holdingu o działalno-
   ści mieszanej z udziałem podmiotu dominującego, mającego siedzi-
   bę w innym państwie, oraz bankami zagranicznymi lub instytucj a-
   mi kredytowymi, w stosunku do których podmiotem dominuj ącym
   jest bank krajowy. Przepis art. 131 ust. 3 stosuje się odpowiednio.

1. Zakres podmiotowy nadzoru skonsolidowanego. Nadzór skon-
solidowany oznacza, że Komisja Nadzoru Bankowego nadzorująca

602

Nadzór skonsolidowany Art. 141f

przestrzeganie reguł prawnych zarządzania ryzykiem (dotyczących
m.in. współczynnika wypłacalności, limitów koncentracji kredytów lub
limitów inwestycji kapitałowych) powinna dokonać konsolidacji in-
formacji finansowych banku krajowego, który jest:

1. podmiotem dominującym w stosunku do innego banku, instytucji
   finansowej lub przedsiębiorstwa pomocniczego usług banko-
   wych, lub który posiada bliskie powiązania z innym podmiotem
   lub podmiotami (zob. komentarz do art. 4 pkt. 7, 8, 12 i 15),

1. działa w holdingu finansowym (zob. komentarz do art. 4 pkt 10),

2. działa w holdingu o działalności mieszanej (zob. komentarz do
   art. 4 pkt 11).

Konsolidacja to łączenie sprawozdań finansowych przez sumowa-
nie odpowiednich pozycji sprawozdania finansowego jednostki domi-
nującej i jednostek zależnych i współzależnych, z uwzględnieniem
niezbędnych wyłączeń i korekt. Istota konsolidacji polega na tym, że
oddzielne podmioty prawne traktuje się jako jeden podmiot ekono-
miczny [E. Popowska, W. Wąsowski, Rachunkowość bankowa, s. 285].
Nadzór skonsolidowany jest to więc nadzór na bazie skonsolidowanego
sprawozdania finansowego [E. Fojcik-Mastalska, Prawo bankowe Unii
Europejskiej, s. 164]. Nadzorem skonsolidowanym objęto swoisty typ
powiązań organizacyjnych, gospodarczych i prawnych kreowanych
między podmiotem kontrolującym a zależną jednostką gospodarczą,
których podstawą jest prawny stosunek holdingu. Holding nie ma wy-
odrębnionej struktury organizacyjnej, własnego zespołu osobowego ani
też nie dysponuje własnym majątkiem, który byłby wydzielony i praw-
nie jemu przyporządkowany, nie posiada osobowości prawnej, zdolno-
ści do zaciągania zobowiązań ani legitymacji procesowej (czynnej
i biernej). Jest, jak podkreśla się w literaturze przedmiotu, nietypową
formą przedsięwzięcia gospodarczego, lecz nie może być rozumiany
jako jednolite przedsiębiorstwo [L. Stecki, Holding, s. 101]. Na płasz-
czyźnie gospodarczej holding pełni funkcje integracyjne, kooperacyjne,
koncentracji potencjału gospodarczego oraz funkcje podmiotu finansu-
jącego. Do jego podstawowych cech zalicza się zazwyczaj:

1. uczestnictwo podmiotu kontrolującego w zależnej jednostce
   (podmiot kontrolujący ma szereg uprawnień w stosunku do za-
   leżnej jednostki gospodarczej),

2. trwałość bytu prawnego holdingu,

603

Art. 141 f Prawo bankowe

3. występowanie licznych powiązań o charakterze prawnym i ekono-
   micznym między podmiotem kontrolującym a jednostką zależną,

3. brak wyodrębnionego majątku holdingowego,

4. występowanie specyficznego ryzyka [L. Stecki, Holding, s. 107 i n.].

2. Zasady rozdziału kompetencji pomiędzy właściwymi władzami
nadzorczymi. Zakres i tryb oraz zasady wykonywania nadzoru skon-
solidowanego nad bankami, które działają w holdingu finansowym lub
holdingu o działalności mieszanej z udziałem podmiotu dominującego,
mającego siedzibę w innym państwie oraz bankami zagranicznymi,
w stosunku do których podmiotem dominującym jest bank krajowy,
określają porozumienia zawierane przez Komisję Nadzoru Bankowego
z właściwymi władzami nadzoru innych państw. Zasady rozdziału kom-
petencji władz odpowiedzialnych za sprawowanie nadzoru skonsolido-
wanego w Unii Europejskiej określają postanowienia art. 53 dyrektywy
Parlamentu Europejskiego i Rady Europejskiej nr 2000/12/UE z dnia
20 marca 2000 r. dotyczącej tworzenia i prowadzenia działalności przez
instytucje kredytowe. Zgodnie z powołanym artykułem, w przypadku gdy:

1. podmiotem dominującym jest instytucja kredytowa, nadzór skon-
   solidowany sprawowany jest przez właściwą władzę nadzorczą,
   która ją autoryzowała, tzn. wyraziła zgodę - w formie zezwole-
   nia - na jej utworzenie i prowadzenie przez nią działalności,

2. podmiotem dominującym instytucji kredytowej jest holding finan-
   sowy, nadzór skonsolidowany jest sprawowany przez właściwą
   władzę nadzorczą, która autoryzowała tę instytucję kredytową,

3. instytucje kredytowe autoryzowane są w dwóch lub więcej pań-
   stwach członkowskich Unii Europejskiej, nadzór skonsolidowa-
   ny jest sprawowany przez właściwe władze nadzorcze instytucji
   kredytowej autoryzowanej w tym państwie członkowskim,
   w którym powstał holding finansowy,

4. żadna instytucja kredytowa nie została autoryzowana w państwie
   członkowskim Unii Europejskiej, w którym powstał holding fi-
   nansowy - wówczas właściwe władze nadzorcze (w tym władze
   tego państwa członkowskiego, w którym powstał holding finan-
   sowy) powinny porozumieć się co do tego, które spośród nich
   będą sprawowały nadzór skonsolidowany. Jeśli do takiego poro-
   zumienia nie dojdzie - nadzór skonsolidowany będzie sprawo-

604

Nadzór skonsolidowany Art. 141f

wany przez właściwe władze nadzorcze, które autoryzowały insty-
tucję kredytową o największym bilansie całkowitym (największej
sumie bilansu); jeśli wielkość ta jest jednakowa, wówczas nadzór
skonsolidowany jest sprawowany przez te właściwe władze, któ-
re jako pierwsze udzieliły zezwolenia instytucji kredytowej.

3. Metody konsolidacji sprawozdań finansowych jednostek domi-
nujących, zależnych i współzależnych. Zakres nadzoru skonsolido-
wanego wyznaczają przyjęte dla potrzeb nadzoru metody konsolidacji
rocznych sprawozdań finansowych. Ustawa z 29 września 1994 r.
o rachunkowości (Dz. U. Nr 121, poz. 591 ze zm.) oraz rozporządzenie
Ministra Finansów z dnia 12 grudnia 2001 r. w sprawie zasad sporzą-
dzania skonsolidowanych sprawozdań finansowych banków oraz skon-
solidowanych sprawozdań finansowych holdingu finansowego (Dz. U.
Nr 152, poz. 1728) wymienia trzy metody konsolidacji danych spra-
wozdawczych jednostek powiązanych kapitałowo w zależności od ro-
dzaju jednostek i ich podporządkowania.

Pierwszą z nich jest metoda konsolidacji pełnej. Polega ona - zgod-
nie z brzmieniem art. 60 ustawy o rachunkowości - na sumowaniu,
w pełnej wartości, poszczególnych pozycji odpowiednich sprawozdań
finansowych jednostki dominującej i jednostek zależnych, dokonaniu
wyłączeń, o których mowa w ust. 2 i 6, oraz korekt określonych w ust. 8-9
powołanego artykułu.

Konsolidacja bilansów i rachunków zysków i strat metodą pełną
polega więc na sumowaniu w pełnej wysokości odpowiednich pozycji
bilansów oraz rachunków zysków i strat jednostek zależnych i jednostki
dominującej bez względu na wielkość udziału banku we własności
jednostki zależnej (po uwzględnieniu odpowiednich wyłączeń dotyczą-
cych transakcji i sald wewnątrz grupy). Zasada sumowania poszczegól-
nych pozycji obowiązuje niezależnie od tego, czy bank dominujący
posiada 100%, czy mniej udziałów w jednostce zależnej. Przy metodzie
tej eliminuje się wartość udziałów posiadanych przez jednostkę domi-
nującą w jednostce zależnej, współzależnej w korespondencji z kapita-
łem jednostki zależnej w części przypadającej na jednostkę dominującą.
Kapitał podstawowy grupy równa się kapitałowi podstawowemu jed-
nostki dominującej [E. Popowska, W. Wąsowski, Rachunkowość ban-
kowa, s. 293].

605

Art. 141 f Prawo bankowe

Drugą metoda konsolidacji jest metoda konsolidacji proporcjonal-
nej. Polega ona na sumowaniu poszczególnych pozycji sprawozdań
finansowych jednostki dominującej, w pełnej wartości, z częścią warto-
ści poszczególnych pozycji sprawozdań finansowych, jednostek współ-
zależnych niebędących spółkami handlowymi, proporcjonalną do po-
siadanych przez jednostki grupy kapitałowej objęte konsolidacją
udziałów oraz dokonaniu wyłączeń określonych w art. 61 ust. 2 i 6
ustawy o rachunkowości. Jeżeli w ciągu roku obrotowego zbyto udziały
w jednostce współzależnej, to w skonsolidowanym rachunku zysków
i strat wykazuje się:

1. wynik działalności osiągnięty przez tę jednostkę współzależną do
   dnia zbycia udziałów przez jednostkę dominującą lub inną jed-
   nostkę objętą skonsolidowanym sprawozdaniem finansowym,
   o ile jednostka ta dalej objęta jest konsolidacją,

2. wynik ze zbycia udziałów jednostki współzależnej, ustalony jako
   różnica między przychodem ze zbycia udziałów a odpowiadającą
   im częścią aktywów netto jednostki współzależnej, skorygowana
   o nieodpisaną część wartości firmy lub ujemną wartość firmy,
   dotyczącą zbytych udziałów.

Trzecią metodą konsolidacji jest konsolidacja metodą praw własno-
ści - polega ona na zastąpieniu w bilansie skonsolidowanym wartości
księgowej udziałów wynikających z bilansu jednostki dominującej
wartością tych udziałów obliczoną na podstawie wysokości aktywów
netto jednostki zależnej, współzależnej oraz stowarzyszonej. Różnica
pomiędzy tak wyliczoną wartością akcji, udziałów a wartością w bilan-
sie jednostki dominującej stanowi:

1. różnicę pierwszej konsolidacji w bilansie na dzień nabycia akcji,
   udziałów, wykazaną jako odrębna pozycja w bilansie,

2. korektę pozycji kapitałów własnych w następnych bilansach
   skonsolidowanych [E. Popowska, W. Wąsowski, Rachunkowość
   bankowa, s. 293].

Do sporządzenia skonsolidowanych sprawozdań finansowych dla
celów nadzoru skonsolidowanego podmiot będący jednostką dominującą
stosuje - zgodnie z § 10 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 12 grud-
nia 2001 r. w sprawie zasad sporządzania skonsolidowanych sprawoz-
dań finansowych banków oraz skonsolidowanych sprawozdań finanso-
wych holdingu finansowego (Dz. U. Nr 152, poz. 1728) - metodę kon-

606

Nadzór skonsolidowany Art. 141 g

solidacji pełnej, konsolidacji proporcjonalnej oraz metodę praw własności.
Dane jednostki zależnej konsoliduje się metodą konsolidacji pełnej, dane
jednostki zależnej lub współzależnej, o których mowa w art. 57 ust. 2
ustawy o rachunkowości, wykazuje się w skonsolidowanym sprawoz-
daniu finansowym metodą praw własności. Na podstawie tej ostatniej
metody wykazuje się również w skonsolidowanym sprawozdaniu fi-
nansowym grupy kapitałowej udziały w jednostce stowarzyszonej oraz
udziały w jednostkach współzależnych będących spółkami handlowymi.

4. Nadzór indywidualny. Ustawodawca zastrzegł, że sprawowanie
nad bankiem nadzoru skonsolidowanego nie wyłącza stosowania prze-
pisów ustawy - Prawo bankowe regulujących działalność banku jako
podmiotu podlegającego nadzorowi indywidualnemu. Oznacza to, iż
bank działający w holdingu podlega nadzorowi na tych samych zasa-
dach i podlega tym samym regułom prawnym zarządzania ryzykiem jak
bank, w którym nie występują powiązania organizacyjne, gospodarcze
i prawne charakterystyczne dla prawnego stosunku holdingu.

Art. 141g

1. Bank, o którym mowa w art. 1411" ust. l pkt l, obowiązany
   jest przekazać Komisji Nadzoru Bankowego niezwłocznie, lecz nie
   później niż w terminie 30 dni od dnia zatwierdzenia przez walne
   zgromadzenie akcjonariuszy banku, skonsolidowane sprawozdanie
   finansowe oraz sprawozdania finansowe wszystkich podmiotów
   zależnych lub z którymi posiada bliskie powiązania.

2. Podmiot dominujący w stosunku do banku, o którym mowa
   w art. 141 f ust. l pkt 2 i 3, obowiązany jest przekazać Komisji Nad-
   zoru Bankowego niezwłocznie, lecz nie później niż w terminie 30 dni
   od dnia zatwierdzenia przez walne zgromadzenie podmiotu domi-
   nującego, skonsolidowane sprawozdanie finansowe sporządzone
   dla całego holdingu oraz sprawozdania finansowe wszystkich pod-
   miotów zależnych.

3. W przypadku gdy podmiot dominujący ma siedzibę za grani-
   cą, bank krajowy ma obowiązek przekazania skonsolidowanego
   sprawozdania finansowego holdingu w terminie 90 dni od dnia od-
   bycia walnego zgromadzenia podmiotu dominującego zatwierdza-
   jącego to sprawozdanie oraz sprawozdanie finansowe tych podmio-

607

Art. 141h Prawo bankowe

tów holdingu, w stosunku do których bank jest wierzycielem lub
dłużnikiem, wraz z ich tłumaczeniem na język polski dokonanym
przez tłumacza przysięgłego.

1. Terminy przekazywania skonsolidowanych sprawozdań Komi-
sji Nadzoru Bankowego. Komentowany przepis określa terminy,
w których podmioty podlegające nadzorowi skonsolidowanemu są zo-
bowiązane przekazać Komisji Nadzoru Bankowego skonsolidowane
sprawozdanie finansowe oraz sprawozdania finansowe wszystkich pod-
miotów zależnych. W zależności od siedziby podmiotu dominującego
w holdingu termin ten wynosi:

1. 30 dni od dnia zatwierdzenia przez walne zgromadzenie akcjona-
   riuszy podmiotu dominującego w holdingu, gdy jego siedziba
   znajduje się w kraju lub

2. 90 dni od dnia odbycia walnego zgromadzenia podmiotu domi-
   nującego w holdingu, gdy ma on siedzibę za granicą.

2. Skonsolidowane sprawozdanie finansowe. Skonsolidowane spra-
wozdanie finansowe oraz zasady jego sporządzania reguluje ustawa
z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (Dz. U. Nr 121, poz. 591
ze zm.) oraz rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 12 grudnia 2001 r.
w sprawie zasad sporządzania skonsolidowanych sprawozdań finanso-
wych banków oraz skonsolidowanych sprawozdań finansowych holdin-
gu finansowego (Dz. U. Nr 152, poz. 1728) - zob. komentarz do art. 134.

Art. 141h

1. W celu sprawdzenia uzyskanych informacji, inspektorzy
   nadzoru bankowego oraz osoby upoważnione przez Komisję Nad-
   zoru Bankowego mogą, z zastrzeżeniem ust. 2 i 3, dokonywać czyn-
   ności kontrolnych w podmiotach, w stosunku do których podmio-
   tem dominującym jest bank, o którym mowa w art. 141 f ust. l pkt l,
   lub które posiadają bliskie powiązania z tym bankiem, oraz w pod-
   miotach wchodzących w skład holdingów, o których mowa w art. 141f
   ust. l pkt 2 i 3. Przepis art. 139 ust. l pkt 2 stosuje się odpowiednio.

2. W przypadku gdy nadzór nad podmiotami, o których mowa
   w ust. l, wykonuje Komisja Papierów Wartościowych i Giełd albo
   Komisja Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych, Komisja

608

Nadzór skonsolidowany Art. 141 h

Nadzoru Bankowego może zwrócić się do właściwego organu

0 przeprowadzenie w danym podmiocie czynności kontrolnych.
W czynnościach kontrolnych mogą uczestniczyć inspektorzy nad-
zoru bankowego oraz osoby upoważnione przez Komisję Nadzoru
Bankowego, którym przysługują takie same prawa i obowiązki, jak
pracownikom danego organu.

Art. 141 h ust. 2 zmieniony przez ustawę z dnia l marca 2002 r. o zmianach w organi-
zacji i funkcjonowaniu centralnych organów administracji rządowej i jednostek im
podporządkowanych oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 25, poz. 253) z dniem

1 kwietnia 2002 r.

3. Szczegółowy tryb wykonywania czynności kontrolnych,
   o których mowa w ust. 2, określają porozumienia, o których mowa
   w art. 131 ust. 4.

4. Komisja Nadzoru Bankowego może żądać od banku, o któ-
   rym mowa w art. 141f ust. l pkt l, a także od podmiotu dominują-
   cego w holdingu, o którym mowa w art. 141f ust. l pkt 2 i 3, zlece-
   nia niezależnemu biegłemu rewidentowi zbadania sytuacji finanso-
   wej podmiotów zależnych lub podmiotów posiadających bliskie
   powiązania z tym bankiem w przypadku, gdy w ocenie Komisji
   istnieją wątpliwości co do rzetelności zatwierdzonych sprawozdań
   lub gdy konieczne jest zbadanie związku gospodarczego z innym
   podmiotem. Koszt zleconego badania ponosi odpowiednio bank lub
   podmiot dominujący w holdingu, z zastrzeżeniem ust. 5.

5. Jeżeli w wyniku badania zleconego przez Komisję Nadzoru
   Bankowego nie stwierdzono wątpliwości, o których mowa w ust. 4,
   koszt badania ponosi Narodowy Bank Polski.

1. Czynności kontrolne. Komentowany artykuł wyznacza krąg osób
uprawnionych do kontroli przekazywanych Komisji Nadzoru Banko-
wego informacji zawartych w skonsolidowanym sprawozdaniu finan-
sowym jednostki dominującej oraz sprawozdaniach finansowych
wszystkich podmiotów zależnych lub powiązanych z nim kapitałowo.
Osobami tymi są inspektorzy nadzoru bankowego oraz osoby upoważ-
nione przez Komisję Nadzoru Bankowego (zob. komentarz do art. 133
ust. 3). Mogą oni dokonywać czynności kontrolnych w banku, instytu-
cji finansowej lub przedsiębiorstwie pomocniczych usług bankowych,
w stosunku do których podmiotem dominującym jest bank krajowy,

609

Art. 141 h Prawo bańko we

oraz podmiotach wchodzących w skład holdingu finansowego (zob.
komentarz do art. 4 pkt 10) lub holdingu o działalności mieszanej (zob.
komentarz do art. 4 pkt 11). Podmiot kontrolowany powinien umożli-
wić wyżej wymienionym osobom wykonywanie czynności określonych
w art. 133 ust. 2, a także udostępnić do wglądu księgi, bilanse, rejestry,
plany, sprawozdania i inne dokumenty oraz umożliwić, na pisemne
żądanie, sporządzenie kopii tych dokumentów i innych nośników in-
formacji, jak również udzielać wyjaśnień żądanych przez te osoby (zob.
komentarz do art. 139 ust. l pkt 2). W przypadku gdy Komisja Nadzoru
Bankowego ma wątpliwości co do rzetelności zatwierdzonych spra-
wozdań lub gdy konieczne jest zbadanie związku gospodarczego z in-
nym podmiotem, może żądać od banku krajowego, który jest podmio-
tem dominującym w stosunku do innego banku, instytucji finansowej
lub przedsiębiorstwa pomocniczych usług bankowych lub który posiada
bliskie powiązania z innym podmiotem lub podmiotami, a także od
podmiotu dominującego w holdingu finansowym, zlecenia niezależnemu
biegłemu rewidentowi zbadania sytuacji finansowej podmiotów zależ-
nych. Przepisy art. 141h ust. l i 4 zgodne są z postanowieniami art. 55
ust. 2 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej
nr 2000/12 UE z dnia 20 marca 2000 r. dotyczącej tworzenia i prowa-
dzenia działalności przez instytucje kredytowe (O. JL. 2000.126.1).

2. Współpraca między krajowymi organami nadzoru w dziedzinie
kontroli. W sytuacji gdy nadzór nad podmiotem, w stosunku do które-
go podmiotem dominującym jest bank krajowy, wykonuje Komisja
Papierów Wartościowych i Giełd, Komisja Nadzoru Ubezpieczeń i Fundu-
szy Emerytalnych, Komisja Nadzoru Bankowego może zwrócić się do
wymienionych organów nadzoru o przeprowadzenie w tym podmiocie
kontroli. W czynnościach kontrolnych mogą uczestniczyć inspektorzy
nadzoru bankowego oraz osoby upoważnione przez Komisję Nadzoru
Bankowego. Przysługują im takie same prawa i obowiązki jak pracow-
nikom wymienionych wyżej organów nadzoru. Tryb wykonywania czyn-
ności kontrolnych określaj ą porozumienia zawierane pomiędzy Komisją
Nadzoru Bankowego a Komisją Papierów Wartościowych i Giełd, Ko-
misją Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych (zob. komentarz
do art. 131 ust. 4). Przepisy art. 141 h ust. 2 i 3 nawiązują do postano-
wień art. 56 ust. 4 i 5 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady Unii

610

Nadzór skonsolidowany Art. 141i

Europejskiej nr 2000/12 UE z dnia 20 marca 2000 r. dotyczącej two-
rzenia i prowadzenia działalności przez instytucje kredytowe.

Art. 141i

Podmiot dominujący w stosunku do banku działającego w hol-
dingu finansowym lub w holdingu o działalności mieszanej obowią-
zany jest zapewnić właściwe funkcjonowanie wewnętrznej kontroli
danych i informacji wymaganych w związku ze sprawowaniem
nadzoru skonsolidowanego, a także udzielić, na żądanie Komisji
Nadzoru Bankowego lub osób upoważnionych przez Komisję Nad-
zoru Bankowego, wszelkich informacji i wyjaśnień dotyczących
działalności holdingu oraz wchodzących w jego skład podmiotów.

Obowiązki nałożone na podmiot dominujący w stosunku do
banku działającego w holdingu. Komentowany przepis nawiązuje do
przepisu art. 55 ust. l dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady
Unii Europejskiej nr 2000/12 UE z dnia 20 marca 2000 r. dotyczącej
tworzenia i prowadzenia działalności przez instytucje kredytowe. Na-
kłada on na podmiot dominujący w holdingu finansowym lub w hol-
dingu o działalności mieszanej dwa obowiązki:

1. obowiązek zapewnienia właściwego funkcjonowania wewnętrz-
   nej kontroli danych i informacji wymaganych w związku ze
   sprawowaniem przez Komisję Nadzoru Bankowego nadzoru
   skonsolidowanego,

2. obowiązek udzielania - na żądanie Komisji Nadzoru Bankowego
   lub osób przez nią upoważnionych - wszelkich informacji i wy-
   jaśnień dotyczących działalności holdingu oraz wchodzących
   w jego skład podmiotów.

Określone przepisem komentowanego artykułu obowiązki są uzu-
pełnieniem rozwiązań prawnych regulujących zasady nadzoru skonso-
lidowanego banków działających w holdingu finansowym lub holdingu
o działalności mieszanej. Umożliwiają one Komisji Nadzoru Bankowe-
go skonsolidowany monitoring grup podmiotów działających w holdin-
gu, co zapewnia utrzymanie odpowiedniego poziomu nadzoru i nie
wymaga przy tym stosowania w odniesieniu do sformułowanego ryzy-
ka towarzyszącego działalności banku w holdingu bardziej restrykcyj-
nych norm ostrożnościowych.

611

Ar 1.141 j Prawo bankowe

Art. 141j

Określając sposób obliczania funduszy własnych, wymogów ka-
pitałowych, współczynnika wypłacalności, progów koncentracji
kapitałowej oraz limitów koncentracji wierzytelności, Komisja
Nadzoru Bankowego może uwzględnić powiązania banków, o któ-
rych mowa w art. 141 f ust. l, z innymi podmiotami zależnymi lub
działającymi w tym samym holdingu.

Normy ostrożnościowe dla holdingów. Z uwagi na znacznie roz-
ległej szy zakres ryzyka towarzyszącego bankom działającym w holdin-
gu finansowym prawodawca upoważnił Komisję Nadzoru Bankowego
do określenia, w drodze uchwały sposobu ustalania podstawowych
norm ostrożnościowych. Określona komentowanym artykułem delega-
cja ma umożliwić Komisji Nadzoru Bankowego realizację efektywnego
nadzoru nad bankami działającymi w holdingach finansowych.

Normy ostrożnościowe dla tej grupy podmiotów określają:

1. uchwała Komisji Nadzoru Bankowego nr 5/2001 z dnia 12 grud-
   nia 2001 r. w sprawie zakresu i szczegółowych zasad wyznacza-
   nia wymogów kapitałowych z tytułu poszczególnych rodzajów
   ryzyka, w tym z tytułu przekroczenia limitów koncentracji wie-
   rzytelności, sposobu i szczegółowych zasad obliczania współ-
   czynnika wypłacalności banku, z uwzględnieniem powiązań
   banków z innymi podmiotami zależnymi lub działającymi w tym
   samym holdingu oraz określenia dodatkowych pozycji bilansu
   banku ujmowanych łącznie z funduszami własnymi w rachunku
   adekwatności kapitałowej oraz zakresu i sposobu ich wyznacza-
   nia (Dz. Urz. NBP Nr 22, poz. 43),

2. uchwała Komisji Nadzoru Bankowego nr 6/2001 z dnia 12 grud-
   nia 2001 r. w sprawie określenia szczegółowych zasad ustalania
   wysokości funduszy własnych banków należących do bankowej
   grupy kapitałowej dla potrzeb stosowania norm i granic określo-
   nych ustawą - Prawo bankowe, wysokości, szczegółowego za-
   kresu i warunków pomniejszania funduszy podstawowych banku,
   innych pozycji bilansu banku zaliczanych do funduszy uzupeł-
   niających banku, wysokości i warunków ich zaliczania, innych
   pomniejszeń funduszy własnych banku, wysokości i warunków
   pomniejszania o nie funduszy własnych oraz uwzględniania po-

612

Nadzór skonsolidowany Art. 141j

wiązań banków z innymi podmiotami zależnymi lub działający-
mi w tym samym holdingu przy określaniu sposobu obliczania
funduszy własnych (Dz. Urz. NBP Nr 22, poz. 44),
3) uchwała Komisji Nadzoru Bankowego nr 7/2001 z dnia 12 grudnia
2001 r. w sprawie szczegółowych zasad i warunków uwzględniania
wierzytelności oraz udzielonych zobowiązań pozabilansowych
przy ustalaniu przestrzegania limitów koncentracji wierzytelno-
ści, określenia innych wierzytelności i udzielonych zobowiązań
pozabilansowych, wobec których nie stosuje się przepisów doty-
czących limitów koncentracji wierzytelności oraz uwzględniania
powiązań banków z innymi podmiotami zależnymi lub działają-
cymi w tym samym holdingu w rachunku koncentracji wierzy-
telności (Dz. Urz. NBP Nr 22, poz. 45).

Pierwszą z wymienionych uchwał Komisja Nadzoru Bankowego
dokonała podziału operacji wykonywanych przez bank na operacje
portfela handlowego i operacje portfela bankowego. Zgodnie z § 2 ust. 2
tej uchwały portfel handlowy banku obejmuje, z wyłączeniem kredy-
tów, pożyczek (lokat) i depozytów:

1. operacje dokonywane na własny rachunek w celach handlowych
   z zamiarem uzyskania korzyści w krótkich okresach z rzeczywi-
   stych lub oczekiwanych różnic między rynkowymi cenami zaku-
   pu i sprzedaży lub też z innych odchyleń cen lub parametrów ce-
   nowych, w tym w szczególności stóp procentowych, kursów
   walutowych, indeksów giełdowych,

2. operacje dokonywane w ramach świadczenia usług pośrednictwa
   finansowego na hurtowym rynku finansowym (na rachunek wła-
   sny w imieniu klienta), nawet jeżeli pozycje pierwotne wynikają-
   ce z tych operacji są w pełni kompensowane pozycjami przeciw-
   stawnymi,

3. umowy z udzielonym przyrzeczeniem odkupu (operacje repo)
   oraz umowy udzielenia pożyczki, których przedmiotem są aktywa
   uprzednio nabyte w wyniku operacji, o których mowa w pkt. l i 2,
   jeśli nie zostały ujęte w portfelu handlowym na podstawie pkt. l
   lub 2,

4. umowy z otrzymanym przyrzeczeniem odkupu (operacje reverse
   repo) oraz umowy zaciągnięcia pożyczki, których przedmiotem
   są aktywa uprzednio nabyte w wyniku operacji, o których mowa

613

Art. 141j Prawo bankowe

w pkt. l i 2, jeśli operacje te spełniają poniższe warunki określo-
ne w lit. a-c i lit. e lub warunki określone w lit. d i e:

1. pozycja pierwotna wynikająca z operacji podlega codziennej
   wycenie według wartości godziwej,

2. istnieje możliwość dostosowywania przyjętego lub udzielo-
   nego zabezpieczenia w celu uwzględnienia istotnych zmian
   jego wartości godziwej,

3. umowa przewiduje, że w przypadku niewypełnienia zobowią-
   zań przez danego kontrahenta należności banku od tego kon-
   trahenta zostaną automatycznie i bezzwłocznie skompenso-
   wane z zobowiązaniami wobec tego kontrahenta,

4. umowa została zawarta z podmiotem klasy I, określonym
   w części II ust. l pkt. l i 4 oraz w ust. 2 pkt l załącznika nr 3
   do uchwały,

5. cel zawarcia umowy został określony, zaakceptowany i mie-
   ści się w strategii działania banku,

5) operacje nieujęte w pkt. 1-4:

1. po upływie terminu realizacji zobowiązań wynikających
   z operacji,

2. mające na celu zabezpieczenie ryzyka pozycji pierwotnych
   zaliczonych do portfela handlowego,

6) opłaty, prowizje, odsetki naliczone do dnia sprawozdawczego,
dywidendy i depozyty zabezpieczające transakcje giełdowe, bez-
pośrednio związane z operacjami zaliczonymi do portfela han-
dlowego.

Portfel bankowy to operacje niezaliczone do portfela handlowego
banku. Dla sklasyfikowanych w ten sposób operacji przepisy uchwały
określiły obowiązujące banki wymogi kapitałowe z tytułu ryzyka kre-
dytowego, walutowego, cen towarów, cen kapitałowych papierów
wartościowych, cen instrumentów dłużnych, ryzyka ogólnego stóp
procentowych, ryzyka rozliczenia - dostawy, ryzyka kontrahenta, prze-
kroczenia limitu koncentracji wierzytelności oraz ryzyka gwarantowa-
nia emisji papierów wartościowych. Obliczając - na podstawie metod
określonych w § 9 uchwały KNB - wymogi kapitałowe, bank powinien
uwzględniać ryzyko braku płynności rynku.

Druga uchwała Komisji Nadzoru Bankowego nr 6/2001 ustaliła
szczegółowe zasady określania wysokości funduszy własnych banków

614

Nadzór skonsolidowany Art. 141j

należących do bankowej grupy kapitałowej. Przepisami powołanej
uchwały Komisja Nadzoru Bankowego ustaliła harmonogram dokony-
wania pomniejszeń funduszy podstawowych banku w latach 2002-2004
oraz rodzaje pozycji bilansu banku zaliczonych do jego funduszy uzu-
pełniających.

Trzecia z wyżej wymienionych uchwał Komisji Nadzoru Banko-
wego dotyczy obowiązujących bank limitów koncentracji wierzytelno-
ści (zob. kom. do art. 71). Postanowienia uchwały określają zasady
i warunki uwzględnienia wierzytelności oraz udzielonych zobowiązań
pozabilansowych, wobec których nie stosuje się przepisów dotyczących
limitów koncentracji wierzytelności.

Rozdział 12
Postępowanie naprawcze, likwidacja i upadłość banku

A. Postępowanie naprawcze

Art. 142

1. W razie powstania straty bilansowej bądź groźby jej nastą-
   pienia albo powstania niebezpieczeństwa niewypłacalności, zarząd
   banku niezwłocznie zawiadamia o tym Komisj ę Nadzoru Bankowe-
   go oraz przedstawia jej program postępowania naprawczego, za-
   pewniając jego realizację.

2. Komisja Nadzoru Bankowego może wyznaczyć bankowi ter-
   min na opracowanie programu postępowania naprawczego, o któ-
   rym mowa w ust. l, oraz zlecić jego uzupełnienie lub ponowne
   opracowanie.

3. W razie zaniechania działań określonych w ust. l, Komisja
   Nadzoru Bankowego może zobowiązać bank do wszczęcia postępo-
   wania naprawczego.

4. Bank, w którym powstała strata określona w ust. l, może
   połączyć się z innym bankiem tylko po uzyskaniu zezwolenia Kom i-
   sji Nadzoru Bankowego.

1. Wszczęcie procedury sanacyjnej. Zagrożony bank ma obowiązek
podjęcia procedury sanacyjnej z własnej inicjatywy (art. 142 ust. 1).
Wprawdzie w art. 142 ust. 3 wspomina się o „wszczęciu postępowania
naprawczego", ale nakaz Komisji Nadzoru Bankowego skierowany do
banku obejmowałby de facto konieczność przygotowania przez ten
bank programu naprawczego w ramach „wszczętej" już wcześniej pro-

616

Postępowanie naprawcze, likwidacja i upadłość banku Art. 142

cedury naprawczej w wyniku zawiadomienia KNB o wystąpieniu prze-
słanek sanacji. Jak się wydaje, „wszczęcie" (zapoczątkowanie) proce-
dury sanacyjnej łączyć należy z zawiadomieniem KNB określonym
w art. 142 ust. 1. W praktyce zdarzały się już przypadki niewykonania
lub odmowy wykonania omawianego nakazu przez zagrożony bank.
Gdyby nie było zawiadomienia z art. 142 ust. l (a w ocenie KNB ist-
niałyby wystarczające podstawy do zainicjowania procedury sanacyj-
nej), KNB mogłaby również skorzystać z nakazu określonego w art. 142
ust. 3 (sanacja autonomiczna z inicjatywy KNB).

2. Zawiadomienie Komisji Nadzoru Bankowego o wszczęciu po-
stępowania naprawczego. Wystąpienie jednej z przesłanek sanacji
aktualizuje obowiązek zarządu banku do przystąpienia do stosownego
postępowania naprawczego. Bank niezwłocznie zawiadamia KNB
o powstaniu podstaw sanacji autonomicznej i przystępuje do realizacji
programu postępowania naprawczego. Zawiadomienie (notyfikacja
o zagrożeniu) powinno wyprzedzać opracowanie i przedstawienie KNB
programu naprawczego, ponieważ ten ostatni wymaga z natury rzeczy
odpowiednich przygotowań [odmiennie jednak np. H. Dobaczewska,
Instytucja nadzoru bankowego, s. 117 (obowiązek przedłożenia pro-
gramu jednocześnie z zawiadomieniem)].

Niewątpliwie zawiadomienie KNB powinno wskazywać na prze-
słankę podjęcia postępowania sanacyjnego, przedstawiać jej uzasadnie-
nie, zawierać informacje o przystąpieniu przez bank np. do prac nad
przygotowaniem programu naprawczego i terminie ukończenia tych
prac. KNB może jednak wyznaczyć bankowi wspomniany termin (mo-
że on być przedłużony lub skrócony).

3. Przesłanki wszczęcia tzw. sanacji autonomicznej banku. W przepi-
   sie art. 142 ust. l przewidziano trzy przesłanki rozpoczęcia tzw. sanacji
   autonomicznej banku. Mają one charakter ekonomiczny (powstanie
   straty bilansowej, groźba nastąpienia straty bilansowej, niebezpieczeń-
   stwo niewypłacalności). Ocena wystąpienia tych przesłanek należy do
   zagrożonego banku.

4. Etapy postępowania naprawczego. Przepisy art. 142 i n. dają
   podstawę do wyróżnienia pewnych etapów sanacji autonomicznej banku.

617

Art. 142 Prawo bankowe

Uczestniczą w niej: bank, KNB i (niekiedy) kurator bankowy (art. 144).
Można więc wyróżnić:

1) etap wstępny (od pojawienia się przesłanek podjęcia postępowa-
nia sanacyjnego i zawiadomienia o nich KNB do czasu opraco-
wania programu naprawczego i jego akceptacji przez KNB);

2) etap wykonawczy (okres wykonywania programu naprawczego).

W etapach mogą pojawić się odpowiednie zespoły czynności (środ-
ków prawnych) uczestników procedury sanacyjnej (np. zakaz łączenia
się banku zagrożonego z innym bankiem powstaje już w pierwszym
etapie, art. 142 ust. 4; środki przewidziane w art. 143 KNB mogłaby
stosować wobec banku w fazie wykonawczej; to samo dotyczy ustano-
wienia kuratora bankowego, art. 144 ust. 1).

Działanie naprawcze bank zagrożony mógłby podjąć już po zawia-
domieniu KNB o wystąpieniu przesłanek sanacji (tzw. wstępne działa-
nie naprawcze), a niekonieczne - dopiero po akceptacji programu przez
KNB (tzw. programowe działanie naprawcze); [odmiennie jednak np.
A. Dobaczewska, Instytucja nadzoru bankowego, s. 117].

5. Program naprawczy. Przepisy Prawa bankowego z oczywistych
powodów nie mogą tworzyć elementów i nawet samej metody opraco-
wania przez bank programu naprawczego. W literaturze (przy uwzględnie-
niu dotychczasowych doświadczeń) wskazuje się na zachowywanie
pewnych ogólnych elementów omawianego programu (np. diagnoza
istniejącego zagrożenia, zadania i cele banku w okresie procedury sa-
nacyjnej); [por. np. D. Daniluk, Regulacje i nadzór bankowy w Polsce,
s. 160 i n.; T. Narożny, Prawo bankowe, s. 231].

Program naprawczy weryfikowany jest przez KNB, aczkolwiek nie
przewidziano osobnego aktu jego zatwierdzenia [por. B. Smykla (w:)
Prawo bankowe. Komentarz, s. 512]. Program naprawczy nie mógłby
być, oczywiście, wykonywany bez akceptacji ze strony KNB. Komisja
mogłaby zlecić bankowi uzupełnienie programu lub jego ponowne
opracowanie (art. 142 ust. 2). W zleceniu tym mogłyby być zawarte
m.in. szczegółowe wytyczne (np. kierunki uzupełnienia, podstawy
i metoda opracowania programu).

Program naprawczy tworzy zawsze zagrożony bank, nawet wów-
czas, gdy powstał obowiązek jego uzupełnienia, ponownego opracowa-
nia (art. 142 ust. 2) lub przystąpienia do opracowania w wyniku nakazu
sformułowanego przez KNB (art. 142 ust. 3).

618

Postępowanie naprawcze, likwidacja i upadłość banku Art. 143

Opracowany przez bank program naprawczy musi być realny do
wykonania. Bank musi bowiem zapewnić jego realizacje, (art. 142 ust. 1).
Także z tego punktu widzenia będzie podlegał ocenie KNB.

6. Zakaz łączenia się banku zagrożonego z innym bankiem. W art. 142
ust. 4 sformułowano ogólny zakaz łączenia się banku, w którym poja-
wiła się strata bilansowa (w rozumieniu art. 142 ust. 1) z innym ban-
kiem bez zezwolenia KNB. Zezwolenie takie stanowi jeden z formal-
nych wymogów skutecznego prawnie połączenia (art. 11). Odmowa
udzielenia zezwolenia może być zaskarżona (art. 11 ust. 2). Omawiany
zakaz jest niezależny od tego, czy podjęto lub nie stosowne postępowa-
nie sanacyjne. Od konieczności uzyskania omawianego zezwolenia nie
zwalnia banku zagrożonego bezpośrednia lub pośrednia akceptacja
programu naprawczego, w którym nie wykluczono m.in. możliwości
połączenia banku sanowanego z innym bankiem.

Art. 143

1. Jeżeli program postępowania naprawczego nie jest wystar-
czający lub jego realizacja nie jest należyta, Komisja Nadzoru
Bankowego może:

1. zakazać wypłat lub ograniczyć wypłaty z zysków banku za
   poprzedni rok, a także nakazać przekazanie określonej części
   lub całości zysku na powiększenie funduszy własnych banku,

2. zakazać udzielania lub ograniczyć udzielanie kredytów i po-
   życzek pieniężnych akcjonariuszom (członkom) banku oraz
   członkom zarządu, rady nadzorczej i pracownikom,

3. wystąpić do zarządu banku z żądaniem zwołania nadzwyczaj-
   nego walnego zgromadzenia akcjonariuszy (walnego zgro-
   madzenia) w celu rozpatrzenia sytuacji banku, powzięcia de-
   cyzji o pokryciu straty bilansowej oraz podjęcia innych
   uchwał, w tym zwiększenia funduszy własnych, w okresie nie
   dłuższym niż 6 miesięcy.

2. Zarząd banku powinien zwołać nadzwyczajne walne zgro-
madzenie w ciągu 14 dni, a gdyby tego nie uczynił, nadzwyczajne
walne zgromadzenie może być zwołane przez Komisję Nadzoru
Bankowego. Koszty /wołania i odbycia walnego zgromadzenia ob-
ciążają bank.

619

Art. 143 Prawo bankowe

3. Zakazy i żądanie, o których mowa w ust. l, nie podlegają za-
skarżeniu.

1. Nieefektywność programu naprawczego. Należy przyjąć, że przepis
   art. 143 odnosi się już do etapu wykonywania (wcześniej zaakceptowane-
   go przez KNB) programu naprawczego. Jeżeli mówi się o niewystarczają-
   cym programie, to chodzi tu z pewnością o programie, którego wadli-
   wość (nieefektywność) pojawiła się w toku jego wykonywania [por. np.
   M. Bączyk, Zarys..., s. 164]. We wstępnej fazie sanacji autonomicznej KNB
   mogłaby żądać uzupełnienia programu lub jego ponownego opracowania
   (zob. uwagi do art. 142). Bank ponosi zatem także ryzyko nieefektywności
   programu naprawczego ujawniającej się w toku jego wykonywania.

2. Środki nadzorcze szczególne. Ocena efektywności programu
   i j ego należytego wykonania (art. 143 ust. 1) należy do KNB. Ocena
   negatywna uzasadnia zastosowanie środków prawnych (nadzorczych)
   przewidzianych w tym przepisie i żądanie zwołania nadzwyczajnego
   walnego zgromadzenia akcjonariuszy (zob. pkt 5). KNB powinna, jak
   się wydaje, odpowiednio uzasadnić taką ocenę.

Przewidziane w art. 143 ust. l pkt. l, 2 i 3 zakazy i nakazy KNB
stanowią odpowiednie uzupełnienie ogólnych środków nadzorczych
przewidzianych w art. 138 i n. [tak też np. B. Smykla (w:) Prawo ban-
kowe. Komentarz, s. 514]. Można by je określić środkami nadzorczymi
szczególnymi stosowanymi w toku sanacji autonomicznej. Nie wyklu-
czają one możliwości zastosowania środków ogólnych przewidzianych
w art. 138, mogą być stosowane łącznie lub sukcesywnie w zależności
od przesłanki wszczęcia postępowania naprawczego (art. 142 ust. 1).
Powinny być też odpowiednio sprecyzowane co do treści (np. wskaza-
nie zakresu ograniczeń wypłat z zysku, zakres przekazania zysku na
określone fundusze własne banku).

3. Niezaskarżalność środków nadzorczych stosowanych w ramach
sanacji autonomicznej. Niezaskarżalność środków nadzorczych sto-
sowanych w ramach sanacji autonomicznej uzasadniać można koniecz-
nością sprawniejszego jej przebiegu (art. 143 ust. 3). Nakazy i zakazy
przewidziane w art. 143 stanowią rozstrzygnięcia mające cechy decyzji
administracyjnych (art. 11 ust. 1). Będzie tu miał zastosowanie przepis
art. 127 § 3 k.p.a. (art. 11 ust. 2).

620

Postępowanie naprawcze, likwidacja i upadłość banku Art. 144

4. Skutki niezastosowania przez bank środków nadzorczych Ko-
   misji Nadzoru Bankowego. Nałożone na bank nakazy i zakazy KNB
   dotyczące wypłat z zysku obligują organy statutowe banku do ich wy-
   konania w sposób przewidziany w ustawie i statucie banku. Zakaz
   udzielania i ograniczanie udzielania kredytów (pożyczek) wywołuje
   natomiast skutek bezpośredni. Niewykonanie przez bank zakazów
   i nakazów z art. 143 ust. l pkt l i 2 może uzasadniać skorzystanie przez
   KNB z ogólnych środków nadzorczych (typu represyjnego, art. 138)
   lub wprowadzenie w banku sanacji komisarycznej (art. 145 ust. 1).
   Udzielenie kredytu (pożyczki) wbrew zakazowi KNB nie powoduje
   jednak nieważności umowy bankowej (art. 58 k.c.); [odmiennie A. Rzetel-
   ska (w:) Prawo bankowe. Komentarz (red.) E. Fojcik-Mastalska,
   s. A/94-350]. Zakaz przewidziany w art. 142 ust. l pkt 2 nie mógłby
   tym bardziej oddziaływać na zawarte już umowy wbrew treści później
   sformułowanego zakazu (art. 138 ust. 7).

5. Zwołanie nadzwyczajnego zgromadzenia akcjonariuszy. W związ-
   ku z nakazaniem zarządowi zwołania nadzwyczajnego walnego zgro-
   madzenia akcjonariuszy lub walnego zgromadzenia członków banku
   spółdzielczego mogłoby pojawić się kwestia prawnej relacji postano-
   wień art. 143 ust. l pkt 3 i ust. 2 do odpowiednich przepisów i statutu
   banku regulujących tryb zwoływania takich zgromadzeń. W literaturze
   wyrażono trafny pogląd, że uprawnienie KNB przewidziane w oma-
   wianym przepisie nie prowadzi zasadniczo do ograniczenia ustawo-
   wych i statutowych uprawnień innych organów banku oraz zmiany
   sposobu zwoływania walnych zgromadzeń [tak np. J. Botwinowska-
   Wochniak, Uprawnienia KNB w zakresie zwoływania nadzwyczajnego
   walnego zgromadzenia akcjonariuszy, „Biuletyn Prawniczy PKO BP
   S.A." 2000, z. 4, s. 25-28 (honorowanie uprawnienia rady nadzorczej
   opiniowania wszystkich spraw wnoszonych pod obrady walnego zgro-
   madzenia)]. Przepis art. 143 ust. 2 rozszerza katalog przyczyn zwoły-
   wania nadzwyczajnych walnych zgromadzeń akcjonariuszy bankowej
   spółki akcyjnej (art. 398 k.s.h.).

Art. 144

1. Komisja Nadzoru Bankowego, z zastrzeżeniem art. 20a usta-
wy, o której mowa w art. 105 ust. l pkt 2 lit. h), może podjąć decy-

621

Art. 144 Prawo bankowe

zje o ustanowieniu kuratora nadzorującego wykonanie programu
naprawczego przez bank.

Art. 144 ust. l zmieniony przez ustawę z dnia 15 grudnia 2000 r. o zmianie ustawy
o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym oraz ustawy - Prawo bankowe (Dz. U. Nr 122,
poz. 1316) z dniem l stycznia 2001 r.

2. Kuratorowi przysługuje prawo uczestniczenia w posiedze-
   niach organów banku oraz prawo do uzyskiwania wszelkich infor-
   macji niezbędnych do wykonywania jego funkcji.

3. Kuratorowi przysługuje prawo wniesienia sprzeciwu wobec
   uchwał i decyzji zarządu i rady nadzorczej banku do właściwego
   sądu gospodarczego w terminie 14 dni od ich powzięcia. Wniesienie
   sprzeciwu wstrzymuje wykonanie uchwały lub decyzji.

4. Kurator może zaskarżyć uchwałę walnego zgromadzenia ak-
   cjonariuszy lub uchwałę walnego zgromadzenia banku spółdzielcze-
   go, które naruszają interes banku. W sprawach tych kuratorowi
   przysługuje uprawnienie przewidziane w art. 422 i art. 424 Kodek-
   su spółek handlowych, a w odniesieniu do banków spółdzielczych -
   w art. 42 Prawa spółdzielczego.

Art. 144 ust. 4 zmieniony przez ustawę z dnia 15 września 2000 r. - Kodeks spółek
handlowych (Dz. U. Nr 94, poz. 1037) z dniem l stycznia 2001 r.

5. Decyzja Komisji Nadzoru Bankowego o ustanowieniu kura-
tora jest natychmiast wykonalna. Od decyzji o ustanowieniu kura-
tora bank może wnieść skargę do Naczelnego Sądu Administracyj-
nego w terminie 7 dni od dnia doręczenia decyzji. Wniesienie skargi
nie wstrzymuje wykonania decyzji. Przepisu art. 127 § 3 Kodeksu
postępowania administracyjnego nie stosuje się.

Art. 144 ust. 5 w brzmieniu ustalonym przez ustawę z dnia 23 sierpnia 2001 r. o zmia-
nie ustawy - Prawo bankowe oraz o zmianie innych ustaw (Dz. U. Nr 111, poz. 1195)
z dniem 7 stycznia 2002 r.

6. Funkcję kuratora może pełnić osoba posiadająca kwalifika-
   cje i doświadczenie zawodowe w zakresie organizacji i zasad dzia-
   łalności banku. Kuratorem może być również osoba prawna.

7. Kurator składa Komisji Nadzoru Bankowego kwartalne
   sprawozdania ze swojej działalności zawierające ocenę realizacji przez
   zarząd banku programu naprawczego.

622

Postępowanie naprawcze, likwidacja i upadłość banku Art. 144

8. Wynagrodzenie kuratora ustala Komisja Nadzoru Bankowe-
go, z tym że nie może ono być wyższe niż wynagrodzenie prezesa
banku, w którym ustanowiono kuratora. Koszty związane z wyko-
nywaniem funkcji kuratora obciążają koszty działalności banku.

1. Kurator bankowy. Instytucja kuratora bankowego należy raczej
do eksperymentalnych rozwiązań przyj ętych w poprzednim Prawie
bankowym z 1989 r. i kontynuowanych obecnie. Kuratora bankowego
ustanawiano, jak dotąd, bardzo rzadko, najczęściej był nim Bankowy
Fundusz Gwarancyjny w związku z udzieloną bankowi pomocą finan-

_f sową (art. 20a ust. 2 ustawy o BFG). Uboga praktyka w tej materii nie
l sprzyja szerszym uogólnieniom, pojawiają się. jednak stopniowo nowe
J zagadnienia prawne związane z wykonywaniem mandatu kuratorskie-
| go, np. w sferze określenia statusu prawnego kuratora i interpretacji
J niektórych przyznanych mu ex lege uprawnień [szerzej o tym zob. np.
| M. Bączyk, Instytucja kuratora bankowego w polskim sektorze banko-
i wym (w:) Studia z prawa cywilnego i gospodarczego. Księga pamiąt-
ł kowa dedykowana Profesor Czesławie Żuławskiej, s. 17 i n.].

Kurator nie jest organem banku poddanego kurateli. Pozostaje poza
strukturą organizacyjno-funkcjonalną banku. Nie jest przedstawicielem
ustawowym banku. Działalność kuratora nie ogranicza kompetencji
organów statutowych banku. Może tylko spowodować poddanie kon-
troli sądowej rozstrzygnięć tych organów z punktu widzenia wykony-
wania przez bank programu naprawczego.

Nie sposób zgodzić się z twierdzeniem, że kurator jest tzw. orga-
nem pomocniczym KNB [inaczej np. T. Narożny, Prawo bankowe,
s. 233]. W każdym razie pogląd taki nie odnosi się do tzw. kuratorów
instytucjonalnych (np. BFG; por. pkt 2). Obserwowana praktyka także
nie wydaje się ewoluować w tym kierunku. Kurator zachowuje pozycję
autonomiczną wobec banku i w stosunku do KNB. Wyposażono go
w spory zakres uprawnień nadzorczych, które mógłby wykonywać
w sposób samodzielny [samodzielność co do samej koncepcji wyko-
nywania funkcji kuratora i korzystania z przyznanych mu szczególnych
uprawnień; por. M. Bączyk, Zarys prawa bankowego..., s. 166].

2. Ustanowienie kuratora. Kuratora bankowego ustanawia KNB po
akceptacji programu naprawczego (zob. uwagi do art. 142). Ustanowie-
nie kuratora jest w zasadzie uprawnieniem (ustanowienie fakultatyw-

623

Art. 144 Prawo bankowe

ne). Komisja Nadzoru Bankowego ustanawia Bankowy Fundusz Gwa-
rancyjny kuratorem banku objętego akcją pomocową tego Funduszu,
określoną w art. 4 ust. l i la ustawy o BFG (ustanowienie obligatoryj-
ne, ale na wniosek BFG); [podobnie też M. Grzybowski, M. Safjan (w:)
Komentarz do ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym, s. 104].
Sposób ustanowienia kuratora nie ma znaczenia dla zakresu jego
uprawnień ustawowych. BFG mógłby być ustanowiony kuratorem tak-
że wówczas, gdyby nie udzielił zagrożonemu bankowi pomocy finan-
sowej przewidzianej w ustawie o BFG (ustanowienie fakultatywne).
Fundusz uzyskiwałby uprawnienie do wynagrodzenia (art. 144 ust. 8),
ponieważ nie miałaby wówczas zastosowania zasada wyrażona w art. 20a
ust. 2 ustawy o BFG.

3. Decyzja KNB o ustanowieniu kuratora. Ustanowienie kuratora
bankowego następuje w decyzji KNB (art. 144 ust. 5 w zw. art. 11 ust. 1).
Konieczność powołania kuratora zależy od oceny KNB (względy nad-
zoru nad wykonaniem programu naprawczego przez bank). W literatu-
rze zgłoszono jednak postulat ustawowego określenia przesłanek usta-
nowienia kuratora [tak np. L. Góral (w:) Prawo bankowe. Komentarz
(red.) E. Fojcik-Mastalska, s. 304]. Wprawdzie nie określono wprost
treści decyzji KNB o ustanowieniu kuratora, ale biorąc pod uwagę treść
art. 144, należy stwierdzić, że decyzja ta powinna zawierać następujące
elementy:

1. postanowienie o ustanowieniu kuratora z podaniem podstawy
   prawnej ustanowienia;

1. określenie banku objętego kuratelą;

2. określenie kuratora (osoba fizyczna, osoba prawna);

2. czas ustanowienia kuratora (np. na okres wykonywania przez
   bank programu naprawczego);

3. określenie wynagrodzenia kuratora;

3. inne elementy (np. sposób składania przez kuratora sprawozdań
   z art. 144 ust. 7; współpraca z KNB).

Decyzja KNB nie musiałaby określać kompetencji kuratora, ponie-
waż wynikają one ex lege (art. 144 ust. 2-4). Niedopuszczalne byłoby
także ograniczanie zakresu tych kompetencji. Może być sprawą otwartą
kwestia wskazania obligatoryjnych i fakultatywnych elementów decyzji
KNB. Jak się wydaje, przynajmniej pięć pierwszych składników nale-

624

Postępowanie naprawcze, likwidacja i upadłość banku Art. 144

żałoby zaliczyć do elementów obligatoryjnych, ponieważ dotyczą one
bezpośrednio relacji: kurator - bank objęty kuratelą. Pozostałe ele-
menty mogłyby znaleźć się w innych dokumentach niż decyzja KNB.
Obligatoryjne składniki decyzji wyznaczają jednocześnie możliwy
zakres jej zaskarżenia.

Natychmiastowa wykonalność decyzji o ustanowieniu kuratora
dotyczy ustanowienia w trybie ogólnym (fakultatywnie) i szczególnym
(obligatoryjnie; por. pkt 2). Natychmiastową wykonalność łączyć za-
pewne należałoby z datą doręczenia jej treści bankowi (art. 144 ust. 5),
aczkolwiek można być też bronić zdania, że decyduje tu data wydania
decyzji (zagadnienie istotne z punktu widzenia ewentualnej legitymacji
kuratora do skorzystania z uprawnień z art. 144 ust. 2-4). Decyzja

0 ustanowieniu kuratora nie musiałaby być podana do publicznej wia-
domości.

W znowelizowanym przepisie art. 144 słusznie wprowadzono
możliwość zaskarżania decyzji KNB o ustanowieniu kuratora do NSA.
Wyłączenie instytucji wstrzymania wykonania decyzji i instytucji okre-
ślonej w art. 127 § 3 k.p.a. podyktowane zostało względami odpowied-
niej sprawności sanacji autonomicznej zagrożonego banku.

4. Kwalifikacje kuratora. Kuratorem mogłaby być osoba fizyczna

1 prawna. Profesjonalne cechy kandydata będą poddane ocenie KNB
w świetle ogólnych kryteriów sformułowanych w ustawie (art. 144 ust. 6).
Przewidziane tu są nieco inne wymagania niż określone dla kandyda-
tów do objęcia w banku stanowisk członków zarządu w związku z pro-
cedurą tworzenia banku (art. 30 ust. l pkt 3; akcent położony na zna-
jomość organizacji i zasad działania banku). Zauważa się zależność
wymogów kwalifikacyjnych kuratora i syndyka masy upadłości banku
(art. 160 ust. 3).

Nie ograniczono kręgu możliwych osób prawnych występujących
w roli kuratora (tzw. kuratora instytucjonalnego). Poza BFG (art. 20a
ustawy o BFG) kuratorem takim mógłby być inny bank lub np. instytu-
cja ubezpieczeniowa. W praktyce nie powierzano jeszcze funkcji kura-
torskiej innym osobom prawnym niż BFG. Przy wyborze kuratorów
instytucjonalnych spoza sektora bankowego należałoby kierować się
ogólną wskazówką z art. 144 ust. 6 dotyczącą profesjonalnych kwalifi-
kacji przyszłego kuratora.

625

Art. 144 Prawo bankowe

5. Sposób wykonywania funkcji przez kuratora. Kurator (osoba
fizyczna) powinien wykonywać w zasadzie swoją funkcję osobiście.
W pewnych sytuacjach nie sposób wykluczyć jednak możliwości po-
sługiwania się pełnomocnikami (np. w związku z potrzebą stworzenia
przy kuratorze odpowiedniego tzw. aparatu wykonawczego). Na pewno
kurator mógłby ustanowić pełnomocnika procesowego w związku ze
sprawami przewidzianymi w art. 144 ust. 3 i 4 (art. 86 k.p.c.).

Kurator instytucjonalny będzie wykonywał czynności kuratorskie
przez swoich przedstawicieli ustanowionych przez odpowiednie organy
statutowe. Przedstawiciele kuratora instytucjonalnego powinni spełniać
wymagania określone w art. 144 ust. 6.

Kuratorowi bankowemu będzie przysługiwało odpowiednie wyna-
grodzenie określone przez KNB (zapewne w decyzji o powołaniu; art. 144
ust. 8). Wynagrodzenie nie przysługuje BFG jako kuratorowi (art. 20a
ust. 2 ustawy o BFG).

6. Uprawnienie kuratora do uczestniczenia w posiedzeniach orga-
   nów banku. Kurator mógłby uczestniczyć w posiedzeniach wszystkich
   organów statutowych banku (art. 144 ust. 2). Powinien on być odpo-
   wiednio zawiadomiony o takich posiedzeniach (np. według reguł wła-
   ściwych dla członków takich organów lub w inny sposób). O wzięciu
   udziału w określonym posiedzeniu decyduje zawsze sam kurator, nawet
   w takich, które bezpośrednio nie dotyczą materii wykonywania przez bank
   programu naprawczego. W posiedzeniu kurator mógłby uczestniczyć
   osobiście lub per procura. Kuratora instytucjonalnego mógłby w tym
   zakresie reprezentować odpowiedni przedstawiciel. Kurator ma dostęp do
   odpowiednich protokołów dokumentujących posiedzenia organów banku.

7. Uprawnienie kuratora do uzyskiwania informacji. Uprawnienie
   do uzyskiwania wszelkich informacji niezbędnych do wykonywania
   funkcji kuratorskich ujęte zostało bardzo szeroko. Jak się wydaje, za-
   kres, sposób i cykl przekazywania informacji kuratorowi mógłby być
   odpowiednio uzgodniony z bankiem. Zakres uzyskiwanych informacji
   określono dwoma kryteriami. Kryterium podstawowe to niezbędność
   informacji do nadzorowania w ogóle wykonywania programu naprawcze-
   go banku (art. 144 ust. 1), natomiast kryteria szczegółowe związane są
   z możliwością wykonywania szczegółowych uprawnień określonych
   w art. 144 ust. 2-4. Bank mógłby żądać od kuratora uzasadnienia tego,

626

Postępowanie naprawcze, likwidacja i upadłość banku Art. 144

czy dana informacja należy do informacji niezbędnej w rozumieniu
art. 144 ust. 2.

Kurator mógłby w zasadzie otrzymywać informacje dotyczące in-
stytucji bankowej, objętej programem naprawczym, a nie - informacje
konfidencjonalne objęte tajemnicą bankową (art. 104-105). Nie jest
jednak wykluczona możliwość uzyskania (pośrednio) także i takich
wiadomości (np. w związku z uczestniczeniem w posiedzeniu organów,
dostępem do określonej dokumentacji bankowej). Ustawowy obowią-
zek zachowania tajemnicy bankowej obciąża wówczas kuratora
(art. 105 ust. 3 i 6). Kuratorzy instytucjonalni mogą mieć, oczywiście,
także własne tytuły prawne do uzyskania informacji konfidencjonal-
nych (np. art. 38 ustawy o BFG; art. 105 ust. 1).

8. Sprzeciw kuratorski. Instytucja sprzeciwu kuratorskiego (art. 144
ust. 3) może być źródłem wielu praktycznych problemów. Podstawowe
zagadnienie to określenie kręgu możliwych uchwał i decyzji zarządu
i rady nadzorczej banku objętych sprzeciwem. Chodziłoby tu z pewno-
ścią o takie rozstrzygnięcia wspomnianych organów, które łączą się
bezpośrednio lub pośrednio z realizacją programu naprawczego przez
bank. Wyłączyć by zatem należało, np. rozstrzygnięcia natury porząd-
kowo-technicznej. W sprzeciwie należy uzasadnić potrzebę poddania
kontroli sądowej zakwestionowanego (indywidualnie oznaczonego)
rozstrzygnięcia organu banku.

Należy opowiedzieć się za możliwie szeroką płaszczyzną (kryte-
riami) kontroli sądowej rozstrzygnięć organów banku (kryterium legal-
ności, kryterium zgodności rozstrzygnięć z wykonywanym programem
naprawczym; tzw. legalność sanacyjna). Sprzeciw kuratora ma służyć
do zapewnienia konieczności wykonywania przez bank programu na-
prawczego.

Legitymowanym biernie w postępowaniu wywołanym wniesieniem
sprzeciwu jest bank poddany kurateli (a nie organ, którego rozstrzy-
gnięcia sprzeciw dotyczy). Obecnie przewidziano termin do wniesienia
sprzeciwu (14 dni od podjęcia uchwały lub decyzji, np. od ich odpo-
wiedniego zaprotokołowania podczas posiedzenia). Postępowanie są-
dowe nie musi być poprzedzone wstępnym trybem zaskarżenia (np.
przewidzianym w statucie banku). Kurator mógłby domagać się zmiany
wadliwej, jego zdaniem, decyzji lub uchwały przed wniesieniem sprze-

627

Art. 144 Prawo bankowe

ciwu do sądu gospodarczego i odnotowania zapowiedzi ewentualnego
sprzeciwu w protokole organu decyzyjnego. Sąd gospodarczy mógłby
uchylić zakwestionowane rozstrzygnięcie (w całości lub w części) lub
oddalić sprzeciw. Jak się wydaje, sądem właściwym miejscowo byłby
sąd rejonowy miejsca siedziby banku (art. 30 i 479¹ § l k.p.c.).

Skuteczne wniesienie sprzeciwu powoduje ex lege wstrzymanie
wykonania zaskarżonego rozstrzygnięcia. W praktyce może pojawić się
problem, czy chodzi tu o fakt niewywoływania określonych w uchwale
(decyzji) skutków prawnych (też - wobec osób trzecich), czy tylko
o ustawowy zakaz przystąpienia do wykonania zaskarżonego rozstrzy-
gnięcia (pod rygorem zastosowania przez KNB stosownych środków
nadzorczych, art. 138 ust. 3). Trafniejsza jest druga, ściślejsza inter-
pretacja art. 144 ust. 3 (np. zakaz wykonywania uchwały mógłby pole-
gać na niemożności zawarcia odpowiedniej umowy przez bank, doko-
nania rozporządzenia określonymi składnikami majątkowymi banku).
Należałoby się wypowiedzieć za możliwością zaskarżenia uchwał (de-
cyzji) już wykonanych przez bank. W przeciwnym razie mogłoby dojść
do prawnego paraliżowania ewentualnego sprzeciwu kuratora ze strony
banku (np. poprzez wykonanie rozstrzygnięcia jeszcze przed wniesie-
niem sprzeciwu, po jego zapowiedzi przez kuratora). Uchylenie przez
sąd zaskarżonych rozstrzygnięć organów statutowych banku (także już
wykonanych) miałoby doprowadzić do sytuacji istniejącej przed podję-
ciem zaskarżonych uchwał [szersza analiza sprzeciwu kuratorskiego -
por. M. Bączyk, Instytucja kuratora bankowego..., s. 24-26].

9. Zaskarżenie uchwały walnego zgromadzenia akcjonariuszy
przez kuratora. Legitymację czynną do zaskarżenia uchwały zgroma-
dzenia akcjonariuszy banku kurator może wywodzić już z samej decy-
zji KNB o ustanowieniu kuratora. Chodzi tu o powództwo o uchylenie
uchwały zgromadzenia (art. 422 § l k.s.h.). Kuratora wiążą terminy do
wniesienia takiego powództwa (art. 424 k.s.h.). Kurator mógłby zaskar-
żyć uchwałę z tej racji, że dana uchwała narusza interes banku. Bliższa
motywacja takiej podstawy powinna być skorelowana z treścią art. 144
ust. 1. Oznacza to, że naruszenie interesu banku należałoby łączyć z
zagrożeniem realizacji programu naprawczego przez bank poddany
kurateli (np. niewykonywanie, zaniechanie wykonywania). Wykazanie
tej podstawy obciąża kuratora (art. 6 k.c.).

628

Postępowanie naprawcze, likwidacja i upadłość banku Art. 144

Sprawą otwartą pozostaje relacja prawna podstaw zaskarżenia
uchwały walnego zgromadzenia przewidzianych w art. 144 ust. 3 i art. 422
§ l k.s.h. oraz określenie konsekwencji prawnych zajętego w tej materii
stanowiska. Można by twierdzić, że formuła „narusza interes banku"
(art. 144 ust. 3) odpowiada formule „godząca w interes spółki" (art. 422
§ l k.s.h. Wyraźne odesłanie w Prawie bankowym do treści art. 422
k.s.h. wydaje się zatem oznaczać to, że kuratorowi przysługuje jedynie
powództwo o uchylenie uchwały, ale już nie - powództwo o stwierdze-
nie nieważności uchwały (art. 425 k.s.h.). Tymczasem naruszenie inte-
resu banku (z punktu widzenia realizacji programu naprawczego ban-
ku) mogłoby pojawić się. także w razie sprzeczności określonej uchwały
zgromadzenia z przepisami ustawy. W związku z tym można bronić
opinii, że kuratorowi przysługuje także uprawnienie do wytoczenia
powództwa przewidzianego w art. 425 k.s.h

10. Powództwo o uchylenie uchwały walnego zgromadzenia banku
    spółdzielczego. Kurator może wnieść powództwo o uchylenie uchwały
    walnego zgromadzenia banku spółdzielczego w terminie określonym
    w art. 42 § 3 pr. spółdz. Chodzi tu przewidziany w pierwszej części
    tego przepisu termin 6 tygodni od dnia odbycia walnego zgromadzenia.
    Można rozważać także możliwość analogicznego zastosowania przepi-
    su art. 42 § 4 i 5 pr. spółdz. Podstawą wniesienia omawianego po-
    wództwa byłoby naruszenie interesu banku przez zaskarżoną uchwałę.
    Interes banku należałoby, oczywiście, łączyć z potrzebą wykonywania
    programu naprawczego banku. Zaskarżona przez kuratora uchwała nie
    musiałaby być jednocześnie nielegalna (niezgodna z prawem lub posta-
    nowieniami statutu, art. 42 § 2 pr. spółdz.).

11. Odwołanie kuratora. KNB może odwołać ustanowionego kuratora
    w okresie trwania jego mandatu. Przyczyny odwołania mogą być natu-
    ry subiektywnej (np. niewłaściwe wykonywanie obowiązków kurator-
    skich) lub obiektywnej (np. niemożność wykonywania funkcji kuratora
    z różnych przyczyn). Decyzja o odwołaniu byłaby natychmiast wyko-
    nalna i niezaskarżalna (art. 144 ust. 5).

KNB nie mogłaby jednak skutecznie odwołać kuratora bankowego
ustanowionego na podstawie art. 20a ust. l ustawy o BFG. Odwołanie
BFG z funkcji kuratora mogłoby nastąpić dopiero z inicjatywy samego
Funduszu (np. po zakończeniu akcji pomocowej).

629

Art. 145 Prawo bankowe

Dopuszczalna jest zmiana treści decyzji o ustanowieniu kuratora.
Chodzi tu o zmianę jej zasadniczych elementów (np. skrócenie lub
wydłużenie czasu pełnienia funkcji kuratorskiej, zmiana wynagrodzenia
kuratora). Sprawą otwartą pozostaje zaskarżalność decyzji zmieniającej
do NSA. Takiej zaskarżalności wykluczać nie należy. Dopuszczalność
zaskarżenia należałoby jednak uzależnić od prawnej materii omawianej
decyzji, np. możliwość zaskarżenia decyzji przedłużającej pierwotnie
określony czas trwania mandatu kuratora.

Art. 145

1. Jeżeli zarząd banku nie przekaże programu postępowania
   naprawczego zgodnie z art. 142 ust. l albo gdy realizacja tego pro-
   gramu okaże się nieskuteczna, Komisja Nadzoru Bankowego może
   podjąć decyzję o ustanowieniu zarządu komisarycznego na czas reali-
   zacji programu postępowania naprawczego. Ustanowienie zarządu
   komisarycznego nie wpływa na organizację i sposób działania ban-
   ku jako osoby prawnej, z wyjątkiem zmian przewidzianych ustawą.

2. Na zarząd komisaryczny przechodzi prawo podejmowania
   uchwał i decyzji we wszystkich sprawach zastrzeżonych w ustawie
   i statucie do właściwości władz i organów banku. Z dniem ustano-
   wienia zarządu komisarycznego członkowie zarządu banku zostają
   odwołani z mocy prawa, a ustanowione wcześniej prokury i pełno-
   mocnictwa wygasają. Na czas trwania zarządu komisarycznego
   kompetencje innych organów banku zostają zawieszone.

3. Zarząd komisaryczny wykonuje również zadania określone
   w decyzji o ustanowieniu zarządu.

4. Od decyzji o ustanowieniu zarządu komisarycznego rada
   nadzorcza może wnieść skargę do Naczelnego Sądu Administracyj-
   nego. Wniesienie skargi nie wstrzymuje wykonania decyzji. Przepi-
   su art. 127 § 3 Kodeksu postępowania administracyjnego nie stosu-
   je się.

Art. 145 ust. 4 zmieniony przez ustawę z dnia 23 sierpnia 2001 r. o zmianie ustawy -
Prawo bankowe oraz o zmianie innych ustaw (Dz. U. Nr 111, poz. 1195) z dniem
7 stycznia 2002 r.

5. Zarząd komisaryczny opracowuje i uzgadnia z Komisją Nad-
zoru Bankowego program postępowania naprawczego, kieruje jego

630

Postępowanie naprawcze, likwidacja i upadłość banku Art. 145

realizacją oraz nie rzadziej niż co 3 miesiące informuje Komisję
Nadzoru Bankowego i radę nadzorczą o wynikach realizacji pro-
gramu.

6. Ustanowienie zarządu komisarycznego podlega zgłoszeniu do
rejestru właściwego dla banku.

1. Sanacja komisaryczna i kształtowanie składu osobowego zarzą-
   du komisarycznego. Należy odróżnić samo wprowadzenie zarządu
   komisarycznego (reżimu sanacji komisarycznej) i kształtowanie składu
   osobowego zarządu komisarycznego (powołanie zarządców komisa-
   rycznych, zob. pkt 2). Możliwe byłoby, oczywiście, w pierwszej kolej-
   ności ustanowienie reżimu sanacji komisarycznej, a następnie - ukształ-
   towanie składu osobowego zarządu komisarycznego (nowego organu
   banku). W praktyce oba takie rozstrzygnięcia pojawiają się równocze-
   śnie w decyzji KNB o ustanowieniu zarządu komisarycznego (zob. pkt 2);
   [szerzej na temat prawnej formuły sanacji komisarycznej w Prawie
   bankowym z 1989 r. zob. np. T. Hoffman, Zarząd komisaryczny na tle
   polskiej praktyki bankowej, „Bank i Kredyt" 1994, z. 9; M. Bączyk,
   Zarząd komisaryczny w banku, „Bank Spółdzielczy" 1993, z. 10, s. 3-7].

2. Decyzja o ustanowieniu zarządu komisarycznego. Ustanowienie
   zarządu komisarycznego następuje na podstawie decyzji KNB. Decyzja
   taka ma moc decyzji administracyjnej (art. 11) i może zapaść po zaktu-
   alizowaniu się dwóch przesłanek: formalnej (nieprzedstawienie przez
   zarząd banku programu naprawczego) i ekonomicznej (nieskuteczność
   wykonania programu naprawczego w ramach sanacji autonomicznej);
   [zob. np. A. Pomorska, Komentarz do prawa bankowego, s. 161]. Oce-
   na tych przesłanek należy do KNB.

Decyzja o ustanowieniu zarządu komisarycznego powinna zawierać
następujące elementy:

1. wprowadzenie zarządu komisarycznego (na czas realizacji pro-
   gramu naprawczego);

2. wskazanie daty wprowadzenia sanacji komisarycznej (może być
   nią data podjęcia decyzji);

3. powołanie zarządców komisarycznych (podanie w decyzji ich
   nazwisk);

4. określenie zadań zarządu komisarycznego (powierzonych zarzą-
   dowi przez KNB, art. 145 ust. 3);

631

Art. 145 Prawo bankowe

5. określenie wynagrodzenia dla zarządców (art. 146 ust. 3);

6. inne elementy (np. powtórzenie ustawowych skutków ustano-
   wienia zarządu; sposób wykonywania przez zarząd obowiązków
   sprawozdawczo-informacyjnych (art. 145 ust. 5).

Cztery pierwsze elementy należałoby zaliczyć z pewnością do obli-
gatoryjnych składników decyzji KNB. Dyskusyjny może być charakter
elementu piątego (określenie wynagrodzenia zarządców w decyzji lub
innym akcie KNB). Wskazanie obligatoryjnych elementów decyzji ma
podstawowe znaczenie w przypadku jej zaskarżenia.

Decyzja KNB o wprowadzeniu zarządu komisarycznego powinna
być doręczona bankowi z uzasadnieniem wystąpienia przesłanek jej
wprowadzenia (art. 145 ust. 1). Otwartą sprawą pozostaje to, z jaką datą
wywiera ona skutki prawne. Decydujące znaczenie powinna mieć data
określona w treści decyzji, a w razie jej braku - data powzięcia decyzji
przez KNB.

3. Zadania zarządu komisarycznego. Zadania zarządu komisarycz-
nego można podzielić na podstawowe (określone w ustawie) i dodat-
kowe (wynikające z decyzji KNB, art. 145 ust. 3). Te pierwsze obej-
mują przede wszystkim opracowanie i uzgodnienie z KNB programu
postępowania naprawczego, kierowanie wykonaniem takiego programu
oraz informowanie o rezultatach wykonania programu (KNB i radę
nadzorczą banku). Zadania dodatkowe zostają skonkretyzowane
w decyzji KNB i muszą być skorelowane z koncepcją programu na-
prawczego. Obie grupy zadań tworzą sferę niezbędnej aktywności za-
rządu komisarycznego w okresie trwania sanacji komisarycznej.

Zadania dodatkowe muszą być wskazane jedynie w decyzji KNB
o ustanowieniu zarządu (art. 145 ust. 3), nie mogłyby pojawić się
w innym dokumencie KNB. Brak tego obligatoryjnego elementu decy-
zji KNB mógłby uzasadniać jej uchylenie przez sąd administracyjny
(art. 145 ust. 4).

Wykonywanie zadań podstawowych i dodatkowych przez zarząd
komisaryczny ma umożliwić temu organowi przyjęta w przepisie art. 145
ust. 2 konstrukcja tzw. substytucji podmiotowej i przedmiotowej
(przejęcie kompetencji niektórych organów banku; zob. pkt 7).

4. Sądowa kontrola decyzji o ustanowieniu zarządu komisarycz-
nego. Decyzja o ustanowieniu zarządu komisarycznego może być za-

632

Postępowanie naprawcze, likwidacja i upadłość banku Art. 145

skarżona do NSA (art. 145 ust. 4). Wniesienie skargi nie wstrzymuje
wykonania decyzji KNB, zarządcy mogą zatem wykonywać swoje
uprawnienia, a zaskarżona decyzja tworzy skutki przewidziane w art.
145 ust. 2-6. De lege lata nie stosuje się także przepisu art. 127 § 3
k.p.a., co podyktowane może być koniecznością niezakłóconego biegu
sanacji komisarycznej. Do wniesienia skargi uprawniona jest rada nad-
zorcza banku (art. 145 ust. 4), mimo zawieszenia jej kompetencji
(art. 145 ust. 2); [por. też np. A. Skoczyłaś, Zaskarżanie do sądu admi-
nistracyjnego decyzji o ustanowieniu zarządu komisarycznego banku -
wybrane zagadnienia, „Prawo Bankowe" 2001, nr l, s. 90-92 (przepis
art. 145 ust. 4 jako przepis szczególny w relacji do art. 33 ust. 2 ustawy
z 11 maja 1995 r. o NSA, Dz. U. Nr 74, poz. 261 ze zm.).

Sąd administracyjny bada tylko legalność decyzji KNB o ustano-
wieniu zarządu komisarycznego, a nie jej celowość (zasadność); [po-
dobnie też A. Skoczyłaś, Zaskarżanie do sądu administracyjnego..., s. 93].
Może pojawić się kwestia, jakie materie zawarte w decyzji KNB mogą
być poddane takiej kontroli; z pewnością będzie to samo uprawnienie
zarządu, określenie jego czasu trwania sprzecznie z art. 145 ust. l,
określenie wynagrodzenia zarządców niezgodne z art. 146 ust. 3, okre-
ślenie zadań zarządu w sposób wykraczający poza formułę prawną tej
metody sanacji). Nie można by poddawać kontroli sądu np. samego
składu osobowego zarządu.

5. Skutki prawne wprowadzeni zarządu komisarycznego. Mimo
zmian ustawodawczych (wymuszonych przez praktykę funkcjonowania
zarządu komisarycznego) nie osiągnięto jeszcze zgody w kwestiach
dotyczących konsekwencji prawnych wprowadzenia w banku zarządu
komisarycznego (jak dalece reżim taki modyfikować może ogólne re-
guły działania banku jako osoby prawnej - spółdzielni lub spółki ak-
cyjnej). Poprzednia regulacja prawna (art. 105 pr. bank. z 1989 r.) była
nader ogólna i wywoływała rozbieżne oceny prawne (przede wszystkim
w zakresie uprawnień zarządu komisarycznego) w związku z obejmo-
waniem zarządem bankowych spółek akcyjnych (z reguły przy zdecy-
dowanym oporze grupy akcjonariuszy banku wobec przyjętej przez
zarząd metody sanacji banku); [próby syntetycznego przedstawienia
problemów dyskusyjnych na tle poprzedniego stanu prawnego - zob.
np. M. Bączyk, Zarys prawa bankowego..., s. 179-181 (i powołana tam

633

Art. 145 Prawo bankowe

judykatura oraz literatura); zob. też B. Smykla, glosa do uchwały SN
z 22 lipca 1994 r., III CZP 92/94, „Glosa" 1995, z. 2; J. Szwaja (w:)
Kodeks handlowy. Komentarz, t. II, s. 833 (możliwość kontroli sądowej
uchwał zarządu komisarycznego podejmowanych w zastępstwie wal-
nego zgromadzenia akcjonariuszy; art. 413 i 414 k.h.)].

W zakresie organizacji i sposobu działania banku decyzja KNB
wywiera skutki prawne w następujących płaszczyznach:

1. reprezentacji banku,

1. przejęcia kompetencji organów statutowych banku (tzw. substy-
   tucja podmiotowa i przedmiotowa);

2. tryb (sposób) działania zarządu komisarycznego wykonującego
   kompetencje innych organów;

3. zagadnienie ochrony prawnej akcjonariuszy lub członków banku
   w związku z działalnością zarządu komisarycznego.

6. Zarząd komisaryczny jako organ banku. W rezultacie podjęcia
decyzji o ustanowieniu zarządu komisarycznego w zagrożonym banku
pojawia się nowy („sanacyjny") organ tego banku (uzasadnienie
uchwały SN z 30 kwietnia 1999 r., III CZP 61/98, OSN 1999, nr 12,
poz. 201) o kompetencjach określonych w przepisach Prawa bankowe-
go. Jeżeli nic innego nie wynika z ustawy, do zarządu komisarycznego
stosuje się przepisy dotyczące odpowiednich organów osoby prawnej
(np. art. 38, 39 k.c.; składanie podpisu pod bankowymi tytułami egze-
kucyjnymi, art. 96 ust. 2). Mimo pojawienia się nowego organu, orga-
nizacja, sposób działania banku jako osoby prawnej pozostaje w zasa-
dzie bez zmian poza wyjątkami określonymi w ustawie (art. 145 ust. 2-6).
Wyjątki takie należałoby poddać ścisłej interpretacji.

Przyjęto zatem zasadę wyłączności reprezentacji banku przez za-
rząd komisaryczny w okresie sanacji komisarycznej (art. 145 ust. 2).
Z chwilą ustanowienia zarządu komisarycznego zostają ex lege odwo-
łani członkowie zarządu banku. Wygasają wszystkie ustanowione
wcześniej pełnomocnictwa i prokury banku. Dotyczy to także pełno-
mocnictwa procesowego. Nie tracą bytu prawnego: rada nadzorcza
i walne zgromadzenie akcjonariuszy lub członków. Ich kompetencje
ulegają jednak zawieszeniu ex lege. Rada nadzorcza może zaskarżyć
decyzję o ustanowieniu zarządu komisarycznego. Otrzymuje także
informacje od zarządców o realizacji programu naprawczego.

634

Postępowanie naprawcze, likwidacja i upadłość banku Art. 145

7. Przejęcie kompetencji organów statutowych banku przez za-
   rząd komisaryczny. Na zarząd komisaryczny przechodzi ex lege
   uprawnienie do podejmowania rozstrzygnięć we wszystkich sprawach
   zastrzeżonych w ustawie do właściwości władz i organów banków.
   Oznacza to przejęcie kompetencji wszystkich organów statutowych
   banku w pełnym zakresie (tzw. substytucja podmiotowa zupełna). Po-
   gląd taki dominuje w judykaturze (uchwała SN z 22 lipca 1994 r.,
   III CZP 92/94; uchwała SN z 30 kwietnia 1999 r., III CZP 61/98 - por.
   pkt. 5 i 6), aczkolwiek na tle poprzedniego stanu prawnego broniono
   też stanowiska o ograniczeniu wspomnianego przejęcia kompetencji
   tylko w zakresie szczegółowych zadań zarządu określonych w decyzji
   Prezesa NBP, wydanej na podstawie art. 105 ust. 4 pr. bank. z 1989 r.
   Tak np. M. Bączyk, glosa do uchwały SN z 22 lipca 1994 r., III CZP
   92/94, PiP 1995, z. 3, s. 116 (sugestia przyjęcia tzw. kompetencji ope-
   racyjnej dla zarządu określonej w decyzji komisarycznej); zob. też
   A. Pomorska, Komentarz do prawa bankowego, s. 161-163 (tamże też
   bliższa analiza innych stanowisk)]. Stanowisko dominujące uzasadnia
   treść art. 145 ust. 2 i 3. Oznacza to, że zarząd przejmuje wszystkie
   kompetencje m.in. rady nadzorczej i walnego zgromadzenia (substytu-
   cja zupełna), a nie tylko takie, które byłyby niezbędne do wykonywania
   zadań (tzw. dodatkowych) określonych w decyzji KNB o ustanowieniu
   zarządu (art. 145 ust. 3; substytucja ograniczona). Nawet w razie przy-
   jęcia wspomnianej substytucji pełnej pozostaje otwarte zagadnienie,
   czy zarząd mógłby podejmować w zastępstwie walnego zgromadzenia
   niektóre przynajmniej uchwały (np. niezwiązane z zadaniami zarządu
   komisarycznego; kształtujące skład osobowy rady nadzorczej banku).

8. Tryb działania zarządu komisarycznego. W odniesieniu do trybu
   działania zarządu komisarycznego wypowiedziano pogląd, iż w po-
   przednim stanie prawnym miały w tej materii zastosowanie przepisy
   art. 366 i n. k.h. dotyczące zarządu „zwykłego" bankowej spółki akcyj-
   nej niezależnie od tego, w zastępstwie jakich organów banku podej-
   mowane były rozstrzygnięcia zarządu komisarycznego (uzasadnienie
   uchwały SN z 30 kwietnia 1999 r., III CZP 61/98). Trafniejsze wydaje
   się stanowisko zawarte w uchwale SN z 22 lipca 1994 r. (III CZP
   92/94) dotyczące konieczności przestrzegania przez zarząd komisa-
   ryczny przy podejmowaniu określonych uchwał reżimu prawnego wła-
   ściwego dla zastępowanego organu banku.

635

Art. 145 Prawo bankowe

9. Ujawnienie zarządu komisarycznego w rejestrze. Zauważyć też
można ewolucję judykatury w zakresie możliwości objęcia kontrolą
sądową uchwał (rozstrzygnięć) zarządu komisarycznego (na podstawie
art. 413 i 414 k.h.; obecnie art. 422 i 425 k.s.h.). Początkowo taką kon-
trolę przyjmowano (uchwała SN z 22 lipca 1994, III CZP 92/94),
a następnie ją wykluczono (uchwała SN z 30 kwietnia 1999 r., III CZP
61/98). W tym ostatnim orzeczeniu SN przewiduje jednakże możliwość
kontroli sądowej rozstrzygnięć zarządu komisarycznego w płaszczyźnie
odszkodowawczej i w postępowaniu rejestrowym.

Ujawnienie w rejestrze właściwym dla każdego banku ustanowienia
zarządu komisarycznego (art. 145 ust. 2) obejmuje sam fakt wprowa-
dzenia takiego zarządu, nazwisko zarządców, okres trwania zarządu,
wskazanie decyzji KNB wprowadzającej zarząd. Zgłoszenie do rejestru
nie dotyczy banków państwowych (art. 14 ust. 3). Jak dotychczas, ban-
ki takie nie były poddawane sanacji komisarycznej. W poprzednim
stanie prawnym, mimo braku wyraźnego przepisu, wprowadzenie za-
rządu komisarycznego zgłaszano do rejestru bankowych spółek akcyj-
nych.

10. Czas trwania zarządu komisarycznego. Czas trwania zarządu
obecnie nie jest ograniczony ustawowo. Nie mógłby on przekroczyć
czasu trwania realizacji programu naprawczego (art. 145 ust. 1). Pro-
gram taki opracowują zarządcy komisaryczni, uzgadniają go z KNB,
kierują jego wykonaniem i informują KNB oraz radę nadzorczą banku
o wynikach realizacji programu (art. 145 ust. 5).

Możliwe byłoby odwołanie (zniesienie) zarządu komisarycznego
przez KNB jeszcze przed zakończeniem realizacji programu na-
prawczego, gdyby sanacja komisaryczna nie przynosiła oczekiwanych
skutków lub pojawiła się szansa urzeczywistnienia innej metody sanacji
(np. przejęcie banku przez nowy bank, art. 148). Decyzja KNB w tym
zakresie nie byłaby zaskarżalna do NSA (art. 145 ust. 4 a contrario',
brak interesu prawnego po stronie rady do skarżenia takiej decyzji
NSA). KNB może także odwoływać poszczególnych zarządców wcho-
dzących w skład zarządu komisarycznego przy pozostawieniu samego
reżimu sanacji komisarycznej banku. Niekoniecznie powinny wówczas
wchodzić w grę tzw. ważne powody odwołania. Niesłusznie zatem
kwestionuje się niemożność odwołania zarządu komisarycznego i po-

636

Postępowanie naprawcze, likwidacja i upadłość banku Art. 146

szczególnych zarządców przed zakończeniem wykonania programu
naprawczego [czyni to np. T. Narożny, Prawo bankowe, s. 234-235].

Uchylenie przez KNB decyzji o ustanowieniu zarządu komisarycz-
nego przed zakończeniem wykonywania programu naprawczego po-
woduje ustanie skutków prawnych związanych z ustanowieniem zarzą-
du przewidzianych w art. 145 ust. 1-6, chyba że decyzja o ustanowieniu
zarządu spowodowała już tzw. trwałe konsekwencje prawne (np. od-
wołanie członków „zwykłego" zarządu banku ex lege', art. 145 ust. 2).

Art. 146

1. Członkowie zarządu komisarycznego otrzymują w razie po-
   trzeby urlop bezpłatny w macierzystym zakładzie pracy na czas
   pełnienia tej funkcji.

2. Okres urlopu bezpłatnego zalicza się do okresów pracy oraz
   innych okresów, od których zależy nabycie uprawnień pracowniczych.

3. Wynagrodzenie członków zarządu komisarycznego ustala
   Komisja Nadzoru Bankowego, z tym że nie może ono być wyższe
   niż wynagrodzenie członków dotychczasowego zarządu. Koszty
   działalności zarządu komisarycznego obciążają bank.

1. Uprawnienia pracownicze członków zarządu komisarycznego.

W przepisie tym przewidziano niektóre, dalsze konsekwencje ustano-
wienia zarządu komisarycznego. Uregulowano mianowicie niektóre
uprawnienia pracownicze członków zarządu w związku i w związku
z pełnieniem przez nich funkcji w zarządzie komisarycznym (jeżeli są
oni pracownikami w innym przedsiębiorstwie).

Nie ma ograniczeń w odniesieniu co do ilości powołanych zarząd-
ców w decyzji KNB (w praktyce powołuje się z reguły 2-3 zarządców).
Pod uwagę z pewnością brane są osoby mające odpowiednie kwalifika-
cje do pełnienia w ogóle funkcji członka zarządu banku (art. 30 ust. l
pkt3).

2. Charakter stosunku prawnego leżącego u podstaw mandatu
komisarycznego. Członkowie zarządu komisarycznego są wynagra-
dzani w wysokości określonej przez KNB. Osoby te nie pozostają
w stosunku pracy z bankiem (korzystają z bezpłatnego urlopu w macie-
rzystym zakładzie pracy). Sprawą otwartą pozostaje kwestia określenia

637

Art. 147 Prawo bankowe

charakteru stosunku prawnego leżącego u podstaw mandatu komisa-
rycznego (źródłem tego stosunku jest na pewno decyzja KNB). Zagad-
nienie to mogłoby być istotne w związku np. z ewentualnym sporem na
tle wspomnianego wynagrodzenia.

B. Likwidacja, przejęcie banku

Art. 147

1. Jeżeli po upływie 6 miesięcy od daty nadzwyczajnego walne-
go zgromadzenia zwołanego w trybie określonym w art. 143 ust. l
pkt 3 strata przekraczać będzie połowę funduszy własnych, Komi-
sja Nadzoru Bankowego może podjąć decyzję o:

1. przejęciu banku przez inny bank, za zgodą banku przejmu-
   jącego,

2. likwidacji banku,

3. wystąpieniu do Rady Ministrów o likwidację banku -
   w przypadku banku państwowego.

2. Decyzję o przejęciu banku przez inny bank lub o likwidacji
   banku Komisja Nadzoru Bankowego może podjąć również w in-
   nym terminie niż określony w ust. l, jeżeli wystąpiły okoliczności
   grożące niewypłacalnością banku lub obniżeniem sumy funduszy
   własnych banku w takim stopniu, że nie byłyby spełnione wymaga-
   nia obowiązujące przy tworzeniu banku.

3. Od decyzji, o której mowa w ust. l i 2, rada nadzorcza może
   wnieść skargę do Naczelnego Sądu Administracyjnego, w terminie
   7 dni od daty doręczenia decyzji. Wniesienie skargi nie wstrzymuje
   wykonania decyzji, jednakże przed rozpatrzeniem skargi nie może
   być rozpoczęte upłynnianie majątku banku w likwidacji ani przeję-
   cie majątku banku przez bank przejmujący. Przepisu art. 127 § 3
   Kodeksu postępowania administracyjnego nie stosuje się.

Art. 147 ust. 3 zmieniony przez ustawę z dnia 23 sierpnia 2001 r. o zmianie ustawy -
Prawo bankowe oraz o zmianie innych ustaw (Dz U Nr 111, poz 1195) z dniem
7 stycznia 2002 r

1. Instytucja przejęcia banku. Przejęcie banku jest oryginalną in-
stytucją Prawa bankowego o skutkach uregulowanych w art. 147-157

638

Postępowanie naprawcze, likwidacja i upadłość banku Art. 147

i nie może być traktowane jako postać likwidacji banku [odmiennie
A. Rzetelska (w:) Prawo bankowe. Komentarz, s. A/94-356]. Chodzi tu
o dwie odmienne instytucje prawne, mimo wspólnej regulacji prawnej
[por. np. I. Weiss, Specyfika likwidacji i upadłości bankowej spółki
akcyjnej, „Gdańskie Studia Prawnicze" 1999, t. V, s. 438-439 (słuszny
akcent na to, że przejęcie powinno poprzedzać likwidację); C. Kosi-
kowski, Publiczne prawo bankowe, s. 204-205 (niezbyt klarowna kon-
strukcja przejęcia de lege lata); M. Bączyk, Zarys prawa bankowego...,
s. 186-187]. Instytucja przejęcia banku nie może być utożsamiana
z postaciami łączenia się osób prawnych o określonym statusie organi-
zacyjno-prawnym, ponieważ bank przejmowany i przejmujący mogą
należeć do różnych kategorii osób prawnych.

Regulacja prawna przejęcia banku ma charakter ramowy, co ozna-
cza konieczność odwoływania się także do ogólnych regulacji prawa
cywilnego i handlowego. Reżim prawny przejęcia będą wyznaczały
także szczegółowe warunki i tryb przejęcia określone w decyzji KNB
o przejęciu (art. 156). Zob. uwagi do tego przepisu. O przejęciu banku
należałoby mówić w dwóch znaczeniach:

1. o określonej procedurze przejmowania banku przez inny bank
   (procedurę tę można podzielić na zasadnicze etapy);

2. o finalnym skutku takiej procedury (bank przejmujący staje się
   sukcesorem generalnym banku przejmowanego).

Przepisy art. 147-156 reguluj ą przede wszystkim procedurę przejęcia.

2. Przesłanki przejęcia. Istnieją podstawy do wyróżnienia przesłanek
ekonomicznych i formalnych przejęcia banku zagrożonego (sanowane-
go) przez inny bank.

Te pierwsze określono w art. 147 ust. l i 2 (strata przekraczająca
o połowę fundusze własne banku w okresie podanym w art. 147 ust. l
oraz wystąpienie okoliczności grożących niewypłacalnością banku lub
obniżeniem jego funduszy własnych w zakresie wskazanym w art. 147
ust. 2). Przesłanki takie mogą pojawić się w okresie sanacji autono-
micznej i komisarycznej.

Przesłanki formalne to ogólne, przewidziane przez ustawę prawne
wymogi skutecznego zakończenia procedury przejmowania banku
(wydanie decyzji przez KNB, bank jako podmiot przejmujący, uzyska-
nie zgody banku przejmującego).

639

Art. 147 Prawo bankowe

3. Decyzja o przejęciu banku. Na podstawie art. 147-152 i 156 moż-
na odtworzyć zasadnicze elementy decyzji KNB o przejęciu banku
(art. 147 ust. 2). Są to:

1. postanowienie o przejęciu banku;

2. wskazanie tzw. przesłanki ekonomicznej takiego postanowienia
   (por. pkt 2);

3. określenie banku przejmowanego;

4. wskazanie banku przejmującego (kilku banków przejmujących);

5. określenie szczególnych warunków i trybu przejęcia banku (art. 156);

6. wskazanie daty przejęcia (art. 148 ust. 1);

7. inne elementy (np. wynikające ex lege skutki przejęcia, elementy
   tzw. procedury przejęcia, możliwość zaskarżenia decyzji KNB).

Jak można sądzić, należałoby wymagać szerszej motywacji decyzji
KNB, pozwalające na weryfikację ekonomicznych i prawnych przesła-
nek (podstaw) przejęcia banku.

Decyzja o przejęciu banku doręczana jest bankowi przejmowanemu
(art. 147 ust. 3). Z pewnością powinna być też doręczona bankowi
przejmującemu. Inne podmioty (np. wierzyciele, dłużnicy, akcjonariu-
sze i udziałowcy obu banków) mogą uzyskać informację o treści decyzji
w związku z publiczną notyfikacją przejęcia (zob. uwagi do art. 148).

4. Zaskarżenie decyzji o przejęciu banku. Decyzja KNB o przejęciu
banku może być zaskarżona w terminie 7 dni od jej doręczenia bankowi
przejmowanemu. Legitymację do wniesienia skargi ma bank przejmo-
wany, a nie bank przejmujący [inaczej jednak C. Kosikowski, Publicz-
ne prawo bankowe, s. 205; z nietrafnym uzasadnieniem]. Słusznie
zwrócono uwagę na brak korelacji prawnej między art. 148 ust. l pkt l
(rozwiązanie m.in. rady nadzorczej z dniem podjęcia decyzji o przeję-
ciu) i art. 147 ust. 3 (przyznanie radzie nadzorczej legitymacji do wnie-
sienia skargi do NSA); [zob. np. C. Kosikowski, Publiczne prawo ban-
kowe, s. 206; B. Smykla (w:) Prawo bankowe. Komentarz, s. 521-522
(propozycja przyjęcia interpretacji rozwiązania rady nadzorczej po
bezskutecznym upływie terminu z art. 147 ust. 3 lub po oddaleniu skar-
gi przez NSA ze skutkiem od podjęcia decyzji przez KNB)]. Dziwić
może nieprzyjęcie de lege lata konstrukcji jak w art. 145 ust. 2 i 4
w zakresie zarządu komisarycznego (zawieszenie kompetencji rady
z wyjątkiem uprawnienia do wniesienia skargi do NSA). W każdym

640

Postępowanie naprawcze, likwidacja i upadłość banku Art. 147

razie rada nadzorcza przejmowanego banku mogłaby nie tylko wnieść
skargę, ale też ją popierać w postępowaniu przed NSA [co do innych
możliwych interpretacji - por. np. M. Bączyk, Zarys prawa bankowe-
go..., s. 190-191.

Wniesienie skargi nie wstrzymuje co do zasady wykonania decyzji
(we wszystkich objętych nią materiach), jednakże do czasu definityw-
nego rozpatrzenia skargi (zakończenia postępowania przed NSA) nie
mogłoby być dokonane przejęcie majątku przez bank przejmujący
(ostatni etap przejęcia tworzący skutki sukcesji generalnej, art. 149 ust. 1).
W przeciwnym przypadku podważony zostałby sens sądowej kontroli
decyzji KNB [tak słusznie B. Smykla (w:) Prawo bankowe. Komentarz,
s. 521].

Postępowanie przed NSA służy ocenie legalności decyzji KNB
o przejęciu banku, a więc tego, czy nastąpiły ekonomiczne i prawne
przesłanki wydania zaskarżonej decyzji (art. 147 ust. l i 2). Zaskarżyć
można w zasadzie wszystkie elementy decyzji KNB (np. poza samą
legalnością rozstrzygnięcia o przejęciu, kwestionować można też legal-
ność szczegółowych warunków i trybu przejęcia określonych w decyzji
KNB, art. 156). Por. pkt 3.

5. Bank przejmujący. Podmiotem przejmującym mógłby być tylko
bank (art. 2) lub kilka instytucji bankowych. Niektórzy autorzy przyj-
mują, że przejmującym mógłby być tylko jeden bank [tak np. T. Na-
rożny, Prawo bankowe, s. 240]. W poprzednim stanie prawnym wyraź-
nie przewidywano możliwość przejęcia przez kilka banków (art. 107
ust. l pr. bank. z 1989 r.). W praktyce preferowana jest wersja jednego
banku (operacja mniej skomplikowana w sensie prawnym). Nie ma
znaczenia status prawny banku przejmowanego i przejmującego (np.
bank w formie spółki akcyjnej mógłby przejąć bank spółdzielczy); [tak
też np. A. Rzetelska (w:) Prawo bankowe. Komentarz, s. A/94-356]. In
concreto przejęcie banku mogłoby przybrać charakter znanej de lege
lata formuły łączenia się spółek akcyjnych (np. inkorporacji), gdyby
bank przejmujący i przejmowany miały status spółki akcyjnej. Przeję-
cie w rozumieniu art. 147-152 odnosi się zarówno do całości, jak i czę-
ści nabywanego przedsiębiorstwa (pomoc finansowa BFG mogłaby być
udzielona także w razie częściowego przejęcia banku, art. 20 pkt l i art. 2
pkt 8 ustawy o BFG).

641

Art. 147 Prawo bankowe

6. Wybór banku przejmującego i jego zgoda na przejęcie. Wybór
banku przejmującego należy do KNB (bank taki będzie określony
w decyzji o przejęciu). De lege lata nie przewidziano odpowiedniej
procedury wyłaniania banków gotowych do przejęcia innych banków.
Niewątpliwie KNB będzie w tej materii kierować się najlepszą ofertą
przejęcia, sformułowaną przez przyszły bank przejmujący. Na pewno
nie obejdzie się tu bez odpowiednich porozumień między KNB i wy-
branym przez Komisję bankiem (np. obejmujących uzgodnienie szcze-
gólnych warunków i trybu przejęcia, które miałyby znaleźć się następ-
nie w decyzji o przejęciu). Osobne zagadnienie to umowy zawierane
przez bank przejmujący z BFG (art. 19-20 ustawy o BFG).

Zgoda banku przejmującego powinna być wyrażona przez odpo-
wiedni organ banku zgodnie z podziałem kompetencji przewidzianym
w ustawie i statucie banku przejmującego. Pełni ona przynajmniej dwie
funkcje. Umożliwia w ogóle wydanie decyzji KNB o przejęciu (jest
formalną przesłanką podjęcia takiej decyzji). Ponadto powinna być
wyrazem definitywnego uzgodnienia przez KNB i przyszły bank
przejmujący samej formuły omawianej sanacji. Wydana już decyzja
o przejęciu nie nakłada na bank przejmujący (bo jest adresowana do
banku przejmowanego) obowiązku uczestniczenia w procedurze defi-
nitywnego przejęcia banku. Otwartym zagadnieniem pozostają jednak
ewentualne skutki prawne niedojścia do definitywnego przejęcia banku
z przyczyn leżących po stronie banku przejmującego (np. problem
ewentualnej odpowiedzialności odszkodowawczej banku przejmującego).

7. Skutki prawne decyzji o przejęciu banku. Procedurę przejęcia
banku można podzielić na 3 zasadnicze etapy. Etap wstępny (pierwot-
ny) to wybór przyszłego banku przejmującego i uzyskanie jego zgody
na przejęcie. Podjęcie przez KNB decyzji wywołującej skutki prawne
określone w art. 148 oznacza rozpoczęcie podstawowego (zasadnicze-
go) etapu procedury przejęcia banku. W ramach tego etapu pojawi się
jeszcze podjęcie zarządu majątkiem banku przejmowanego, sporządze-
nie bilansu tego banku, zgłoszenie wierzytelności przez wierzycieli
banku przejmowanego. Etapem ostatnim (finalnym) jest już definityw-
ne przejęcie banku przez bank przejmujący (bank przejmujący jako
sukcesor ogólny banku przejmowanego; wykreślenie banku przejmo-
wanego z odpowiedniego rejestru, art. 148 ust. 3).

642

Postępowanie naprawcze, likwidacja i upadłość banku Art. 147

Po podjęciu decyzji o przejęciu banku bank przejmowany nie traci
bytu prawnego. Może się to stać dopiero z chwilą wykreślenia go z odpo-
wiedniego rejestru (art. 148 ust. 3). Do tego czasu bank traci własną
reprezentację prawną. Ulegają bowiem rozwiązaniu zarząd banku (w tym
zarząd komisaryczny) i rada nadzorcza, a kompetencje walnego zgro-
madzenia są zawieszone (art. 148 ust. l pkt 1). Rada nadzorcza jest jednak
legitymowana do wniesienia skargi do NSA (art. 147 ust. 3; zob. uwagi
do art. 147). Wygasają ex lege prokury i pełnomocnictwa udzielone przez
przejęty bank bez względu na sposób i okoliczności ich udzielenia. Doty-
czy to także pełnomocnictwa procesowego (art. 89 k.p.c.). Jak się wydaje,
nie miałyby zastosowania przepisy art. 103 i 105 k.c. z racji publicznej
notyfikacji procedury przejęcia i wygaśnięcia wszelkich umocowań ex lege.

Objęcie zarządu majątkiem banku przejętego przez bank przejmo-
wany oznacza możliwość prowadzenia wszystkich spraw banku prze-
jętego (możliwość dokonywania czynności prawnych i faktycznych ze
skutkiem wobec banku przejmowanego). W zakresie czynności praw-
nych bank przejmujący uzyskuje ex lege status prawny przedstawiciela
ustawowego banku przejmowanego (zarządzanego). W zakresie czyn-
ności obejmujących zarząd majątkiem banku przejmowanego właściwy
byłby tryb działania odpowiedni dla organów banku przejmującego (np.
w odniesieniu do warunków i sposobu składania oświadczeń woli),
a nie tryb rozwiązanego organu banku przejmowanego. Komplikacje
prawne powstałe w sytuacji, w której bank przejmujący byłby jedno-
cześnie wierzycielem (dłużnikiem) banku przejmowanego (np. z tytułu
lokat pieniężnych, kredytu międzybankowego) rozstrzygać należałoby,
jak się wydaje, na podstawie reguł ogólnych.

8. Przesłanki likwidacji banku. Przesłanki (ekonomiczne i formalne)
likwidacji banku ukształtowano podobnie jak przesłanki przejęcia
(art. 147 ust. l i 2). Przesłanki ekonomiczne to strata bilansowa prze-
kraczająca połowę funduszy własnych banku oraz pojawienie się oko-
liczności grożących niewypłacalnością banku lub obniżeniem sumy
funduszy własnych w takim stopniu, że nie byłyby spełnione wymaga-
nia obowiązujące przy tworzeniu banku (por. uwagi do art. 34). Likwi-
dacja banku mogłaby nastąpić także bez wszczynania odpowiedniego
postępowania naprawczego, o czym świadczy sposób ujęcia drugiej
przesłanki ekonomicznej. Przesłanka formalna to utrzymywanie się

643

Art. 147 Prawo bankowe

straty bilansowej przekraczającej połowę funduszy własnych przez czas
wskazany w art. 147 ust. 1. Przy wystąpieniu drugiej przesłanki eko-
nomicznej KNB nie jest ograniczona żadnym terminem do podjęcia
decyzji likwidacyjnej. KNB pozostawiono ocenę występowania wszyst-
kich przesłanek likwidacji. Ocena taka może być weryfikowana
w związku z zaskarżeniem decyzji o likwidacji banku do NSA.

9. Cel likwidacji banku. Likwidacja banku ma spowodować zakoń-
   czenie działalności handlowej (bankowej) i doprowadzić do zakończe-
   nia bytu prawnego likwidowanego banku przez wykreślenie banku
   (spółdzielczego i bankowej spółki akcyjnej) z odpowiedniego rejestru
   (art. 155 ust. 2). Likwidacja oznacza jednocześnie otwarcie procedury
   zaspokajania roszczeń wierzycieli likwidowanego banku i podział mię-
   dzy akcjonariuszy (lub członków) majątku pozostałego po zaspokojeniu
   lub zabezpieczeniu wierzycieli [por. np. I. Weiss, Specyfika likwidacji
   i upadłości..., s. 339-440].

10. Tryb likwidacji. Przesłanki likwidacji (ekonomiczne i formalne) są
    podobne dla wszystkich typów banków. Odmienny może być natomiast
    sam tryb ich likwidacji.

O likwidacji zagrożonego banku spółdzielczego i banku w formie
spółki akcyjnej decyduje Komisja Nadzoru Bankowego w podjętej
decyzji (tzw. decyzji likwidacyjnej). Likwidacja banku państwowego
może nastąpić w formie rozporządzenia Rady Ministrów (art. 14 ust. l
i art. 147 ust. l pkt 3). Jak się wydaje, ocena wystąpienia ekonomicz-
nych i formalnych przesłanek likwidacji banku państwowego, dokona-
na wcześniej przez KNB (w wystąpieniu do Rady Ministrów) powinna
być honorowana przez organ wydający rozporządzenie w sprawie „li-
kwidacji". Takie rozporządzenie zawierać będzie z pewnością elementy
takie, jakie znajdowałyby się w decyzji likwidacyjnej KNB wydanej na
podstawie art. 147 ust. l (postawienie banku w stan likwidacji, powoła-
nie likwidatorów, szczegółowe warunki i tryb likwidacji). Przepis
art. 156 nie dotyczy banku państwowego. Zob. uwagi do tego przepisu.

11. Elementy decyzji likwidacyjnej. Decyzja o likwidacji banku spół-
dzielczego i banku w formie spółki akcyjnej (tzw. ogólna decyzja li-
kwidacyjna) powinna zawierać następujące elementy:

1) postawienie banku w stan likwidacji;

644

Postępowanie naprawcze, likwidacja i upadłość banku Art. 147

2. powołanie likwidatora (likwidatorów);

3. określenie szczegółowych warunków i trybu likwidacji (art. 156);

4. określenie dnia przejęcia zarządu majątkiem likwidowanego
   banku przez likwidatora.

W decyzji takiej mogłyby się znaleźć także inne elementy (fakul-
tatywne).

Decyzja likwidacyjna powinna być odpowiednio uzasadniona (ist-
nienie przesłanek likwidacji; bezprzedmiotowość wszczynania i konty-
nuowania odpowiedniego postępowania sanacyjnego). Wymóg uzasad-
niania decyzji KNB wynika z możliwości zaskarżenia jej do NSA. De-
cyzja KNB powinna być doręczona bankowi.

12. Wystąpienie do Rady Ministrów o likwidację banku państwo-
| wego. W art. 147 ust. l pkt 3 przewidziano decyzję zawierającą wystą-
pienie do Rady Ministrów o likwidację banku państwowego (tzw.
szczególna decyzja likwidacyjna). W tej materii brak jest w ogóle do-
świadczeń natury praktycznej, a mimo tego likwidacji banku państwo-
wego poświęcono sporo miejsca. W treści decyzji zawierającej wystą-
pienie do Rady Ministrów mogłyby być zawarte sugestie dotyczące treści
rozporządzenia likwidacyjnego Rady Ministrów (np. propozycje co do
ustanowienia likwidatora, warunków i trybu likwidacji i in.). Decyzja
KNB powinna być umotywowana i doręczona bankowi państwowemu.

13. Zaskarżenie decyzji likwidacyjnej. Ogólna decyzja likwidacyjna
NSA mogłaby być zaskarżona do NSA w terminie 7 dni od doręczenia
decyzji bankowi (niekoniecznie radzie nadzorczej).

Zaskarżeniem mogą być objęte wszystkie konieczne elementy de-
cyzji o likwidacji (nie tylko samo postanowienie o likwidacji banku).
Legitymację do wniesienia skargi przyznano radzie nadzorczej i jedno-
cześnie przyjęto, że z dniem przejęcia zarządu majątkiem likwidowa-
nego banku przez likwidatora, rada nadzorcza banku ulega rozwiązaniu
(art. 153 ust. 2). Likwidator ma natomiast reprezentować bank w likwi-
dacji w sądzie i poza sądem (art. 153 ust. 1). Narzucający się prima
facie brak spójności legislacyjnej można by próbować usunąć w wyni-
ku takiej interpretacji, że dzień przejęcia zarządu majątkiem banku
przez likwidatora powinien być określony w decyzji likwidacyjnej.
Byłaby to zatem inna data niż data podjęcia decyzji o likwidacji przez
KNB. Takie zróżnicowanie dat miałoby na celu umożliwienie radzie

645

Art. 148 Prawo bankowe

nadzorczej -jeszcze przed jej rozwiązaniem ex lege - wniesienie skargi
do NSA w terminie określonym w art. 147 ust. 3. Pozostaje jednak
kwestia, kto mógłby popierać wniesioną skargę po rozwiązaniu rady,
skoro likwidator byłby zapewne najmniej zainteresowany w podważa-
niu legalności decyzji likwidacyjnej KNB.

14. Zaskarżenie tzw. szczególnej decyzji likwidacyjnej. Do NSA

zaskarżyć można także tzw. szczególną decyzję likwidacyjną, zawiera-
jącą wystąpienie KNB do Rady Ministrów o likwidację banku pań-
stwowego. Z przepisu art. 143 ust. 3 nie wynika bowiem wniosek

• eliminacji takiego zaskarżenia. NSA badałby wówczas legalność
  wspomnianej decyzji KNB (wystąpienie przesłanek z art. 147 ust. l

• 2). Gdyby zaskarżono omawianą decyzję KNB, zaskarżenie takie nie
  mogłoby zapewne wstrzymywać zainicjowanej już procedury legisla-
  cyjnej zmierzającej do wydania przez Radę Ministrów stosownego
  rozporządzenia likwidacyjnego (art. 14 i 147 ust. 3).

15. Zakaz zbywania elementów majątku banku przed rozpatrze-
niem skargi przez NSA. Decyzja likwidacyjna (ogólna i szczególna)
jest wykonywana mimo wniesienia skargi do NSA. Przed rozpatrze-
niem skargi (zapewne prawomocnym) nie może nastąpić rozpoczęcie
(przez likwidatora) zbywanie elementów majątku banku w likwidacji
(tzw. upłynnianie majątku). Zakaz ten nie dotyczy ustanawiania zabez-
pieczeń obejmujących elementy majątku banku w likwidacji. To samo
odnosi się do zobowiązania się banku jedynie do dokonywania odpo-
wiednich rozporządzeń składnikami majątkowymi banku.

Art. 148

1. Z dniem podjęcia przez Komisję Nadzoru Bankowego decyzji
o przejęciu banku przez inny bank:

1. zarząd banku, zarząd komisaryczny oraz rada nadzorcza
   przejmowanego banku ulegają rozwiązaniu, a kompetencje
   walnego zgromadzenia zostają zawieszone,

2. bank przejmujący obejmuje zarząd majątkiem banku przeję-
   tego,

3. wygasają prokury i pełnomocnictwa udzielone przez przejęty
   bank.

646

Postępowanie naprawcze, likwidacja i upadłość banku Art. 148

2. Bank przejmujący dwukrotnie ogłosi w pismach o zasięgu
   ogólnopolskim i w Monitorze Sądowym i Gospodarczym decyzję
   o przejęciu banku oraz wezwie wierzycieli tego banku do zgłoszenia
   roszczeń w terminie miesiąca od daty ostatniego ogłoszenia. Obo-
   wiązek ten nie dotyczy wierzycieli z tytułu rachunków bankowych.
   W przypadku banków spółdzielczych wystarczające jest ogłoszenie
   w piśmie lokalnym i Monitorze Spółdzielczym.

3. Bank przejmujący zgłosi do właściwego rejestru przejęcie ban-
   ku wraz z wnioskiem o wykreślenie z rejestru banku przejmowanego.

1. Skutki prawne decyzji. Przepis art. 148 nie reguluje, oczywiście,
   wszystkich skutków prawnych podjęcia decyzji o przejęciu. Skutki
   wymienione w tym przepisie (w zakresie reprezentacji banku i zarządu
   majątkiem banku przejętego) pojawią się w dacie określonej w decyzji
   o przejęciu, która może być datą podjęcia decyzji lub późniejszą. Wy-
   móg doręczenia decyzji bankowi przejmowanemu służy jedynie do
   określenia terminu wniesienia skargi do NSA (art. 147 ust. 3). Data
   przejęcia określona w decyzji KNB mogłaby być wcześniej uzgodniona
   z wybranym bankiem przejmującym.

2. Ogłoszenie decyzji o przejęciu banku. Bank przejmujący ogłasza
   decyzję o przejęciu banku przejmowanego (dwukrotnie w pismach o za-
   sięgu krajowym i w Monitorze Sądowym i Gospodarczym). W przypadku
   przejmowania banku spółdzielczego wystarczą ogłoszenia (jak się wy-
   daje, także dwukrotnie) w piśmie lokalnym i Monitorze Spółdzielczym.
   Ogłoszenie decyzji o przejęciu banku oznacza podanie do wiadomości co
   najmniej jej elementów obligatoryjnych (funkcja informacyjna ogłoszenia).

W ogłoszeniu publicznym zamieszczane jest także wezwanie skie-
rowane do wierzycieli banku do zgłoszenia roszczeń (wierzytelności)
istniejących wobec banku przejmowanego (w terminie miesiąca od daty
powtórnego ogłoszenia; funkcja konwokacyjna ogłoszenia).

3. Zgłaszanie należności przez wierzycieli banku. W ciągu miesiąca
od ogłoszenia o przejęciu banku (notyfikacji procedury przejęcia) wie-
rzyciele banku powinni zgłosić swoje należności wobec banku przej-
mowanego (w sposób podany zapewne w ogłoszeniu). Wspomina się tu
o obowiązku zgłoszenia wszystkich wierzycieli poza wierzycielami
z tytułu rachunków bankowych (art. 49-50). Użyty przez ustawodawcę

647

Art. 149 Prawo bankowe

niefortunny zwrot („obowiązek zgłoszenia") powinien być rozumiany
w ten sposób, że brak wspomnianego zgłoszenia (lub spóźnione zgło-
szenie) wywoływałoby negatywne skutki prawne. Wyrażono pogląd, że
takim skutkiem nie jest jednak wyłączenie odpowiedzialności banku
przejmującego [tak np. A. Rzetelska (w:) Prawo bankowe. Komentarz,
s. A/94-359 (bez bliższego uzasadnienia)]. Bardziej uzasadnione wy-
daje się jednak stanowisko, że brak zgłoszenia wyłącza możliwość
dochodzenia mezgłoszonej wierzytelności wobec banku przejmującego
(wierzytelność nie zgłoszona nie jest objęta bilansem banku, a bilans
taki decyduje o zasięgu następstwa ogólnego tego banku, art. 149 ust. 1);
[tak np. T. Narożny, Prawo bankowe, s. 241; M, Bączyk, Zarys prawa
bankowego..., s. 196]. De lege lata nie sposób chyba twierdzić, że zgło-
szenie umożliwia jedynie dokonanie właściwego bilansu banku przej-
mowanego (art. 148 ust. 1).

4. Roszczenia posiadaczy rachunków bankowych banku przej-
mowanego. Wymóg zgłoszenia nie dotyczy wierzycieli-posiadaczy
rachunków bankowych (art. 725 k.c., art. 49 i n.). Chodzi tu o wszyst-
kie postaci rachunków, a należności wynikające z takich rachunków
należałoby ujmować szeroko (np. także roszczenia odszkodowawcze
posiadacza, roszczenia osób trzecich uprawnionych na podstawie art. 57;
roszczenia z umowy rachunku nabyte przez cesjonariusza, art. 509 k.c.).

Nie jest na pewno zwolniony z obowiązku zgłoszenia swoich wie-
rzytelności sam bank przejmujący. Chodziłoby tu już jednak o tzw.
zgłoszenie uproszczone, a więc - ujęcie wspomnianych wierzytelności
w bilansie banku przejmowanego.

Należałoby pamiętać o rym, że przejęcie banku przez inny bank nie
oznaczałoby automatycznej zmiany banku w umowie rachunku banko-
wego. Posiadacz (wierzyciel) musiałby wyrazić zgodę na nowego dłuż-
nika (art. 519 § 2 k.c.). W interesie posiadacza leży jednak kontynuacja
stosunku rachunku bankowego z nowym (przejmującym) bankiem
z racji jego sytuacji finansowej.

Art. 149

1. Przejęcie banku następuje na podstawie bilansu sporządzo-
nego na dzień przejęcia. Z tym dniem bank przejmujący wchodzi
we wszystkie prawa i obowiązki banku przejmowanego.

648

Postępowanie naprawcze, likwidacja i upadłość banku Art. 150

2. Bilans, o którym mowa w ust. l, powinien być zbadany przez
biegłego rewidenta uprawnionego do badania sprawozdań finan-
sowych banków.

1. Bilans przejmowanego banku. Bilans banku przejmowanego spo-
   rządzany jest po wydaniu przez KNB decyzji o przejęciu banku. Ist-
   nieje obowiązek badania bilansu przez biegłego rewidenta uprawnione-
   go do badania sprawozdań finansowych banków (art. 149 ust. 2).
   W sporządzonym bilansie ujmuje się m.in. zgłoszone wcześniej wie-
   rzytelności, chyba że określone postaci wierzytelności nie muszą być
   zgłaszane (zob. uwagi do art. 148).

2. Dzień przejęcia banku. Skutki prawne sukcesji generalnej banku
   przejmującego połączono z dniem przejęcia banku przejmowanego. Na
   taki też dzień oblicza się bilans banku. Komentowany przepis może
   nasunąć trudności interpretacyjne. Pojawia się bowiem zasadnicza
   kwestia, jak oznaczyć wspomnianą datę, skoro eliminacja bytu prawne-
   go banku przejmowanego następuje dopiero po wykreśleniu go z reje-
   stru (art. 148 ust. 3). Sukcesja mogłaby bowiem nastąpić zapewne
   w momencie utraty bytu prawnego przez bank przejmowany. Oznacza
   to, że usprawiedliwiona byłaby taka interpretacja, iż następstwo ogólne
   banku przejmującego (wejście we wszystkie prawa i obowiązki banku
   przejmowanego) następowałoby dopiero z chwilą utraty bytu prawnego
   przez bank przejmowany, aczkolwiek o zasięgu przedmiotowym tej
   sukcesji decydowałby właśnie przyjęty w bilansie dzień przejęcia. Tym
   dniem mogłaby być data określona w decyzji o przejęciu banku (data
   wydania decyzji o przejęciu banku) lub data późniejsza (np. data spo-
   rządzenia bilansu).

Art. 150

Fundusze własne przejętego banku przeznacza się na pokrycie
strat bilansowych tego banku.

Obowiązek przeznaczenia funduszy własnych przejmowanego
banku na pokrycie jego strat bilansowych. Przepis ten ma charakter
iuris cogentis. Organy statutowe banku przejętego nie mogłyby podjąć
innych decyzji odnośnie do przeznaczenia funduszy własnych banku
przejętego. Rozstrzygnięcia tych organów sprzeczne z tym przepisem

649

Art. 151 Prawo bankowe

(np. uchwały walnego zgromadzenia) mogłyby być objęte odpowiednią
kontrolą sądową (art. 422 k.s.h.; art. 42 pr. spółdz.). Zaktualizować
mogłyby się tu także odpowiednie środki nadzorcze KNB (art. 138).

Wszystkie fundusze własne banku przejętego (art. 127) przezna-
czane są na pokrycie strat bilansowych. Gdyby wystarczało przezna-
czenie tylko części funduszy, o kolejności (proporcji) takiego przezna-
czenia mogłyby decydować np. szczegółowe warunki przejęcia okre-
ślone w decyzji o przejęciu (art. 156).

Przepis art. 150 nie powoduje ograniczenia odpowiedzialności ban-
ku przejmującego za zobowiązania banku przejmowanego (do wysokości
odpowiadającej poziomowi pozostałych jeszcze funduszy własnych).
Za zobowiązanie (ujęte w bilansie, art. 149 ust. 1) odpowiada bowiem
bank przejmujący całym swoim majątkiem (jako następca ogólny).

Art. 151

Po zaspokojeniu lub zabezpieczeniu wierzycieli banku przejętego
bank przejmujący dokonuje wypłat akcjonariuszom lub członkom
banku przejętego z jego pozostałego majątku w proporcji do posia-
danego uprzednio kapitału albo wydaje akcjonariuszom tego banku
akcje własne, a w przypadku banku spółdzielczego przyznaje człon-
kom banku przejętego prawo do funduszu udziałowego odpowied-
niej wartości. Wydanie akcji własnych nastąpi po ustalonej cenie
emisyjnej, nie wyższej jednak niż wartość księgowa akcji, natomiast
wartość prawa do funduszu udziałowego jest ustalana przy uwzględ-
nieniu ostatniego zatwierdzonego bilansu banku przejmującego.

1. Uprzywilejowana pozycja wierzycieli banku przejmowanego
w porównaniu z jego akcjonariuszami i członkami. Uprzywilejowani
zostali wierzyciele banku przejmowanego w porównaniu z jego akcjo-
nariuszami i członkami w zakresie należności tych podmiotów.
W pierwszej kolejności powinno dojść do zaspokojenia (lub przynajm-
niej zabezpieczenia) należności uprzywilejowanych wierzycieli banku
przejętego. Do grupy tych wierzycieli należałby też bank przejmujący.
O przyjęciu określonych zabezpieczeń decydują wierzyciele banku
przejmowanego. W grę wchodziłoby każde zabezpieczenie, także przy
zaangażowaniu określonych składników tworzących majątek banku
przejmowanego.

650

Postępowanie naprawcze, likwidacja i upadłość banku Art. 151

2. Zakres odpowiedzialności banku przejmującego. Zaspokojenie
   (lub zabezpieczenie) należności wierzycieli będzie następowało po
   dojściu do skutku sukcesji generalnej (art. 148 ust. 3 i art. 149 ust. 1).
   Bank przejmujący jako sukcesor ogólny odpowiada za zobowiązania
   wobec wskazanych, uprzywilejowanych wierzycieli całym swoim ma-
   jątkiem, a nie tylko składnikami majątkowymi przejętego banku. Jeżeli
   w omawianym przepisie wspomina się o dokonywaniu wypłat „z pozo-
   stałego majątku" banku przejmowanego, to należałoby przyjąć, że tak-
   że zaspokajanie należności uprzywilejowanych wierzycieli następuje
   właśnie (w pierwszej kolejności) z majątku przejętego banku. Wynika
   to z celu omawianego przepisu i celu instytucji przejęcia. Należności
   akcjonariuszy i członków banku przejmowanego są zaspokajane jedynie
   z „pozostałego majątku" tego banku po zaspokojeniu (zabezpieczeniu)
   należności wierzycieli uprzywilejowanych. Chodzi tu więc o ograni-
   czenie odpowiedzialności banku przejmującego cum viribus patrimonii
   [tak np. M. Bączyk, Zarys prawa bankowego..., s. 197]. Brak pozosta-
   łego majątku po zaspokojeniu należności wierzycieli uprzywilejowa-
   nych oznaczałby wygaśnięcie zobowiązania banku przejmującego
   obejmującego wypłaty określone w omawianym przepisie.

3. Należności akcjonariuszy banku przejmowanego. Wspomniane
   w omawianym przepisie wypłaty to należności akcjonariuszy przede
   wszystkim z tytułu dywidendy (art. 353 k.s.h.), wynikające z umorzenia
   akcji (art. 351 § 2 k.s.h.). Należności takie podlegają redukcji propor-
   cjonalnie do posiadanego uprzednio kapitału. Chodzi tu z pewnością
   o kapitał zakładowy banku przejmowanego, istniejący przynajmniej
   w chwili podjęcia decyzji o przejęciu banku (należności akcjonariuszy
   zostaną więc zredukowane proporcjonalnie do relacji wartości „pozo-
   stałego majątku" i uprzednio istniejącego kapitału zakładowego banku
   przejmowanego).

4. Wydanie akcji banku przejmującego akcjonariuszom banku
   przejętego. Użyty zwrot „dokonuje wypłat" albo „wydaje akcje wła-
   sne" nie jest dostatecznie klarowne. W literaturze wyrażono pogląd, że
   zagadnienie wyboru zaspokojenia należności akcjonariuszy banku
   przejętego miałoby być rozstrzygnięte w szczegółowych warunkach
   przejęcia określonych w decyzji KNB (art. 156); [tak A. Rzetelska (w:)
   Prawo bankowe. Komentarz, s. A/94-361]. Bardziej prawidłowe wy-

651

Art. 152

Prawo bankowe

daje się jednak poszukiwanie odpowiedzi w treści omawianego przepi-
su. Otóż wspomniany wybór należy przyznać bankowi przejmującemu,
ponieważ jemu pozostawić należy decyzję co do tego, czy pragnie on
kontynuować dotychczasowy akcjonariat. Decyzja banku będzie tu
miała wymiar uniwersalny i dotyczy wszystkich akcjonariuszy (np.
wypłata dywidendy albo wydanie akcji banku przejmowanego). Wyda-
ne akcjonariuszowi akcje (po cenie emisyjnej, nie wyższej niż ich war-
tość księgowa) odpowiadać powinny co do wartości należności pie-
niężnej przysługującej akcjonariuszowi wobec banku przejmującego.

5. Wypłaty na rzecz członków przejętego banku spółdzielczego.

Wypłaty na rzecz członków przejętego banku spółdzielczego dokony-
wane są z jego pozostałego majątku (zob. pkt 2), przy czym bank
przejmujący przyznaje takim członkom prawo do funduszu udziałowe-
go odpowiedniej wartości. Wartość tego prawa jest ustalana dopiero
przy uwzględnieniu ostatniego zatwierdzonego bilansu banku przej-
mującego. Omawiane prawo nie zostanie przyznane członkowi, gdy
brak już pozostałego majątku po spłacie i zabezpieczeniu wierzycieli
uprzywilejowanych (zob. pkt 1). Nie podano kryteriów przyznawania
wspomnianego prawa i jego zakresu. Być może organ statutowy banku
przejmującego powinien w rym przypadku brać pod uwagę odpowied-
nie postanowienia statutu przejętego banku spółdzielczego.

Art. 152

Bank przejmujący może żądać zmiany treści zobowiązania za-
ciągniętego przez czynność prawną banku przejętego w okresie roku
przed przejęciem, jeżeli w wyniku tej czynności druga strona uzy-
skała wierzytelność na warunkach korzystniejszych od stosowanych
wówczas przez bank przejęty. Powództwo banku przejmującego
rozpoznaje właściwy miejscowo sąd wojewódzki sąd gospodarczy.

1. Uwagi ogólne. Bardzo ogólnie ujęty przepis 152 może wywoływać
w praktyce sporo wątpliwości natury materialnoprawnej i procesowej,
z których tylko niektóre mogą być wzmiankowane w syntetycznie uję-
tym komentarzu [zagadnienia te obszernie analizuje np. P. Bodył, Pra-
wo banku przejmującego do żądania zmiany treści zobowiązania banku
przejętego. Jak przywrócić zachwianą równowagą w stosunkach zobo-

652

Postępowanie naprawcze, likwidacja i upadłość banku Art. 152

wiązaniowych?, „Prawo Bankowe" 2001, nr 7-8, s. 192 i n. (cz. I) oraz
„Prawo Bankowe" 2001, nr 9, s. 64 i n (cz. II)].

2. Ratio legis przepisu. Celem przepisu art. 152 jest eliminacja zgła-
   szania bankowi przejmującemu wierzytelności o charakterze preferen-
   cyjnym („na warunkach korzystniejszych"), powstałych m.in. w związ-
   ku z procedurą przejmowania banku (w okresie poprzedzającym wyda-
   nie decyzji o przejęciu banku; tzw. wstępny okres procedury likwida-
   cyjnej; zob. uwagi do art. 147). Bank przejmujący uzyskuje możliwość
   prawnego zweryfikowania treści w zasadzie każdego zobowiązania
   zaciągniętego przez bank przejmowany w okresie roku przed przeję-
   ciem (wydaniem decyzji o przejęciu przez KNB), jeżeli zachodzą
   prawne przesłanki takiej weryfikacji.

3. Wierzytelności uzyskane „na warunkach korzystniejszych". Do

kategorii wierzytelności o charakterze preferencyjnym (objętych wspo-
mnianą weryfikacją) należy zaliczyć np. wierzytelności naruszające
zakazy przewidziane w art. 79 (dotyczące tzw. umów bankowych we-
wnętrznych). Nie wydaje się trafna sugestia, aby zastosowanie oma-
wianego przepisu ograniczać tylko do wierzytelności powstałych mię-
dzy bankiem przejmowanym a przedsiębiorcami, np. z racji przewi-
dzianej w tym przepisie właściwości rzeczowej sądu gospodarczego
[inaczej P. Bodył, Prawo banku przejmującego..., (cz. I), s. 106]. Ogra-
niczałoby to ogranicza znacznie podmiotowy zasięg omawianej normy
(element preferencji z reguły łączy się z tzw. bankowymi umowami
wewnętrznymi, wskazanymi w art. 79).

4. Przesłanki żądania zmiany treści zobowiązania. Nie byłoby pod-
staw do skutecznego żądania z art. 152 już po wykonaniu zobowiąza-
nia, ponieważ przepis ten dotyczy wierzytelności jeszcze istniejących
(niekoniecznie wymagalnych). Przesłanką omawianego żądania nie jest
też odpowiedni stan świadomości stron czynności prawnej, zwłaszcza
partnera banku przejmowanego co do istnienia warunków korzystniej-
szych (preferencyjnych) transakcji z bankiem. Samodzielny charakter
instytucji z art. 152 eliminuje możliwość odwoływania się do przesła-
nek tworzących, np. stan wyzysku (art. 388 k.c.). Nie tylko przesłanki,
ale i także sam prawny mechanizm niwelowania właściwej (rynkowej)
dysproporcji świadczeń jest w obu sytuacjach zdecydowanie inny.

653

Art. 152 Prawo bankowe

Przepis art. 152 nie wyklucza możliwości skorzystania przez bank
przejmujący z innych instrumentów ochronnych (np. przewidzianych
w art. 527 k.c., art. 54 pr. upadł.). Tworzy szczególną postać ius mode-
randi dla sądu w zakresie istniejącego stosunku obligacyjnego.

5. Legitymacja, treść i skutki rozstrzygnięcia sądu. Legitymacja
czynna służy bankowi przejmującemu, bierna - kontrahentowi banku
przejmowanego (pierwotnemu wierzycielowi tego banku). Rozstrzy-
gnięcie sądu ma charakter konstytutywny i - jak się wydaje - działa
w zasadzie ex tunc (od daty wykreowania wierzytelności w okresie
przewidzianym w art. 152; w tzw. okresie ochrony). W każdym razie
czasowy zasięg rozstrzygnięcia sądu można by uzależniać od charakte-
ru prawnego (istoty) modyfikowanego zobowiązania. Innymi słowy,
dana sądowi kompetencja do zmiany treści zobowiązania obejmuje
także, jak się wydaje, kompetencje tego organu do kształtowania treści
świadczenia od określonego przez sąd punktu czasowego.

Zmiana treści zobowiązania polega na modyfikowaniu wysokości
(zakresu) świadczenia banku (dłużnika) lub świadczenia wierzyciela,
a nie innych elementów stosunku obligacyjnego. Taki rozmiar świad-
czenia (przyrzeczonego przez bank przejmowany) musi prezentować
się jako uzyskany „na warunkach korzystniejszych od stosowanych (...)
przez bank przejęty". Zmiana treści zobowiązania polegałaby zatem na
odpowiednim skorelowaniu zakresu świadczenia (powinności) banku
przejmującego z punktu widzenia normalnych (handlowo typowych)
warunków stosowanych przez zobowiązujący się bank przejmowany
w czasie określonym w art. 152 (np. odpowiednie obniżenie oprocen-
towania lokaty terminowej, podwyższenie oprocentowania kredytu lub
zmiana stopy procentowej stałej na zmienną, zmiana zasad kapitalizacji
sum pieniężnych gromadzonych na rachunku bankowym).

6. Właściwość sądu. Do rozpoznania powództwa z art. 152 mają za-
stosowanie ogólne reguły dotyczące właściwości miejscowej (art. 27 i n.
k.p.c.). Właściwy rzeczowo jest sąd okręgowy (sąd gospodarczy), co
przy braku ograniczenia zakresu podmiotowego przepisu art. 152 jedy-
nie do przedsiębiorców (jako pozwanych) czyni niezbyt jasne powody
poddania spraw o zmianę treści zobowiązania właściwości sądu gospo-
darczego (art. 479¹ k.p.c.). Można by jednak twierdzić, że art. 152 uzu-
pełnia katalog spraw gospodarczych przewidziany w art. 479' § 2 k.p.c.

654

Postępowanie naprawcze, likwidacja i upadłość banku Art. 153

Art. 153

1. Zarząd nad majątkiem likwidowanego banku obejmuje po-
   wołany przez Komisję Nadzoru Bankowego likwidator, na którego
   przechodzą uprawnienia zastrzeżone w ustawie i statucie dla orga-
   nów banku. Likwidator reprezentuje bank w likwidacji w sądzie
   i poza sądem.

2. Z dniem przejęcia zarządu majątkiem likwidowanego banku
   przez likwidatora:

1. rada nadzorcza, zarząd i inne organy banku ulegają rozwią-
   zaniu,

2. członkowie rady nadzorczej banku oraz członkowie zarządu
   banku zostają odwołani z mocy prawa.

1. Pozycja prawna likwidatora banku. Ustanowienie likwidatora
(likwidatorów) banku w sposób zasadniczy wpływa na ukształtowanie
sytuacji prawnej likwidowanego banku w obrocie prawnym. Przepis
art. 153 reguluje tylko zasadnicze skutki prawne determinujące taką
sytuację. Likwidator staje się jedynym przedstawicielem banku w li-
kwidacji w sądzie i poza sądem. Nabywa wszystkie uprawnienia (kom-
petencje) zastrzeżone w ustawie i statucie banku dla organów banku.
Oznaczać to może także konieczność zachowania odpowiedniej proce-
dury (wymogów prawnych) wykonywania takich kompetencji. Można
jednak bronić zdania (np. z racji powierzenia likwidatorowi zarządu
majątkiem banku i celu samej likwidacji), że przejęte kompetencje
innych organów likwidator powinien wykonywać przy zachowaniu
procedur właściwych dla rozwiązanego zarządu banku. Likwidator
obejmuje także zarząd majątkiem banku.

Prezentowane skutki likwidacji powstają w oznaczonej w decyzji
likwidacyjnej KNB dacie powołania likwidatora (likwidatorów). Zob.
uwagi do art. 147 ust. 3.

2. Skutki prawne ustanowienia likwidatora. Inne skutki prawne
ustanowienia likwidatora powstające ex lege to rozwiązanie rady nad-
zorczej, zarządu i innych organów banku, a także odwołanie członków
rady i zarządu z mocy ustawy (art. 153 ust. 2). Skutki te ustawa łączy
z dniem przejęcia zarządu majątkiem likwidowanego banku. Jak się
wydaje, nie chodzi tu jednak o datę faktycznego przejęcia zarządu (roz-

655

Art. 154 Prawo bankowe

poczęcia czynności w ramach zarządu majątkiem banku) przez likwi-
datora. Data takiego przejęcia powinna być oznaczona w decyzji likwi-
dacyjnej KNB wydanej na podstawie art. 147 ust. 1. Oznaczenie to
powinno nastąpić w taki sposób, aby umożliwić jeszcze radzie nadzor-
czej (do czasu jej definitywnego rozwiązania ex lege; art. 153 ust. 2)
wniesienie ewentualnej skargi do NSA (art. 147 ust. 3). Wiązanie skut-
ków decyzji likwidacyjnej w odniesieniu do rozwiązania organów sta-
tutowych banku z dniem przejęcia zarządu majątkiem banku przez li-
kwidatora zapewnia bankowi w likwidacji ciągłość reprezentacji
w obrocie prawnym.

Art. 154

Likwidacja banku jest prowadzona zgodnie z zasadami obowią-
zującymi przy likwidacji spółek handlowych, spółdzielni lub sto-
sownie do przepisów, o których mowa w art. 14, z tym że:

1. w okresie likwidacji nie wypłaca się dywidendy ani oprocen-
   towania udziałów,

2. bilans otwarcia likwidacji, program likwidacji oraz rachunek
   z przeprowadzonej likwidacji podlegają zatwierdzeniu przez
   Komisję Nadzoru Bankowego,

3. likwidator nie rzadziej niż raz na miesiąc składa Komisji
   Nadzoru Bankowego sprawozdanie z przebiegu likwidacji,

4. podział pomiędzy akcjonariuszy (członków) majątku pozo-
   stałego po zaspokojeniu i zabezpieczeniu wierzycieli nie może
   nastąpić przed upływem roku od daty ostatniego ogłoszenia
   o otwarciu likwidacji.

Procedura likwidacyjna. Jednolity reżim likwidacji instytucji
bankowych stworzony w Prawie bankowym nie eliminuje odrębności
prawnych w zakresie przebiegu procedury likwidacyjnej banków funk-
cjonujących w różnych formach organizacyjno-prawnych. Bank spół-
dzielczy będzie likwidowany przy uwzględnieniu regulacji prawnej
zawartej w art. 113-129 pr. spółdz. (t. jedn. Dz. U. z 1995 r. Nr 54,
poz. 288 ze zm.), bankowa spółka akcyjna - zgodnie z regułami likwi-
dacji spółek akcyjnych, zawartymi w art. 459 i n. k.s.h. Natomiast
w odniesieniu do banku państwowego aktualny pozostaje normatywny
tryb likwidacji (art. 14, art. 147 ust. l pkt 3). Zob. uwagi do tego ostat-

656

Postępowanie naprawcze, likwidacja i upadłość banku Art. 155

niego przepisu. W Prawie bankowym uregulowano podstawowe od-
stępstwa od ogólnego reżimu likwidacji przewidzianego w kodeksie
spółek handlowych i prawie spółdzielczym. Odstępstwa te tworzą re-
gulację lex specialis [por. np. I. Weiss, Specyfika likwidacji i upadło-
ści..., s. 439-441]. Starano się ujednolicić wspomniane odstępstwa
w zakresie bankowych spółek akcyjnych i banków spółdzielczych.
W literaturze trafnie wskazano zasadnicze cechy takiego ujednolicenia
(m.in. silna pozycja KNB w toku procedury likwidacyjnej, wzmożenie
ochrony wierzycieli likwidowanego banku); [tak słusznie np. A. Rze-
telska (w:) Prawo bankowe..., s. A/94-364]. O silnej pozycji KNB
świadczą jej uprawnienia przewidziane w art. 154 pkt 2 i 3. Por. też
art. 155 ust. 2. Ochrona wierzycieli przejawia się m.in. w ogranicze-
niach przewidzianych w art. 154 pkt l i 4. W praktyce sporne okazać
się mogą konsekwencje prawne naruszenia tych zakazów w zakresie
relacji: bank likwidowany i akcjonariusz (członek) banku. W każdym
razie KNB mogłaby skorzystać wówczas z możliwości odwołania li-
kwidatora (art. 157).

Art. 155

1. Likwidatorowi przysługuje prawo żądania zmiany treści zo-
   bowiązania, o którym mowa w art. 152. Może on potrącić z wierzy-
   telności likwidowanego banku dług wynikający z rachunku ban-
   kowego także wtedy, gdy terminy jego spłaty jeszcze nie nastąpiły.

2. Po zakończeniu likwidacji likwidator sporządza sprawozda-
   nie likwidacyjne i składa je Komisji Nadzoru Bankowego oraz są-
   dowi rejestrowemu z wnioskiem o wykreślenie banku z rejestru.

1. Uprawnienia likwidatora. Likwidator może wykonywać wszyst-
kie uprawnienia w imieniu banku jako wierzyciela (np. wystawiać
b.t.e., art. 96), wykonywać uprawnienia kształtujące wynikające
z ustawy (np. art. 103 ust. 3) lub określonego stosunku obligacyjnego.
Przysługuje mu także stosowny zarzut potrącenia na zasadach ogólnych
(art. 498 k.c.). W przepisie art. 155 ust. l rozszerzono możliwość doko-
nywania przez likwidatora potrącenia w toku procedury likwidacyjnej.
Mógłby on potrącić z wymagalnej wierzytelności likwidowanego ban-
ku własny dług wynikający z umowy rachunku bankowego i to także
wtedy, gdy nie nastąpiły jeszcze „terminy spłaty tego długu" (roszcze-

657

Art. 156

Prawo bankowe

nie posiadacza rachunku wobec banku nie stało się jeszcze wymagalne
wobec likwidowanego banku, art. 498 § l k.c.). Oznacza to, że likwi-
dator banku mógłby przedstawić do potrącenia, np. wierzytelność kre-
dytową (wymagalną) z wierzytelnością wynikającą z umowy rachunku
bankowego (każdej określonej w art. 50 ust. 1), w tym też z umowy
o lokatę terminową, niezależnie od przewidzianego w umowie tzw.
okresu lokaty (wierzytelność jeszcze niewymagalna); [szerzej o oma-
wianym potrąceniu zob. M. Bączyk, Potrącenie dokonywane przez
likwidatora w toku postępowania likwidacyjnego instytucji bankowej.
Problem zakresu zastosowania przepisu art. 155 ust. l prawa banko-
wego, „Prawo Bankowe" 2000, nr 4, s. 57-63].

2. Potrącenie bankowe dokonywane przez likwidatora. Likwidator
   mógłby dokonywać także tzw. potrącenia bankowego (art. 93 ust. 2).
   Zob. uwagi do tego przepisu. Musiałyby jednak wystąpić przesłanki
   takiego potrącenia. Nie istnieją ograniczenia co do charakteru i źródła
   przestawianych przez bank (likwidatora) wierzytelności do potrącenia.
   Niewymagalna wierzytelność banku mogłaby być wówczas skompen-
   sowana z wymagalną wierzytelnością kontrahenta wobec banku. Wie-
   rzytelność kontrahenta banku mogłaby wynikać także z umowy ra-
   chunku bankowego (z ograniczeniami z art. 93 ust. 2 zd. 2); [szczegó-
   łowe porównanie dyspozycji art. 93 ust. 2 (dotyczącej tzw. potrącenia
   bankowego) i art. 154 (poświęconego tzw. potrąceniu likwidacyjnemu)
   zob. M. Bączyk, Potrącenie dokonywane przez likwidatora..., s. 60-63].

3. Odesłanie. W art. 155 nawiązano do kategorii zobowiązań określo-
   nych w art. 152. Chodzi tu o zobowiązania zaciągnięte przez czynność
   prawną banku (w okresie roku przed likwidacją), jeżeli w wyniku tej
   czynności druga strona uzyskała wierzytelność na warunkach korzyst-
   niejszych od stosowanych wówczas przez bank likwidowany. Aktualne
   w tej mierze pozostają uwagi dotyczące żądania zmiany treści zobo-
   wiązania określonego w art. 152 przez bank przejmujący (ratio legis,
   przesłanki wytoczenia powództwa, skutki prawne rozstrzygnięcia i in.).

Art. 156

Szczegółowe warunki i tryb przejęcia lub likwidacji banku oraz
powołanie likwidatora określa decyzja, o której mowa w art. 147 ust. 1.

658

Postępowanie naprawcze, likwidacja i upadłość banku Art. 157

Obligatoryjna treść decyzji o likwidacji banku. Szczególne wa-
runki i tryb likwidacji banku oraz powołanie likwidatora (likwidato-
rów) stanowią niezbędne (obligatoryjne) elementy decyzji KNB doty-
czącej likwidacji banku. Szczegółowe warunki uzupełniają ustawowy
reżim regulacji procedury likwidacyjnej banku. Nie mogą natomiast
pozostawać w kolizji z reżimem prawnym likwidacji, określonym
w Prawie bankowym i innych aktach normatywnych regulujących li-
kwidację poszczególnych typów banków (art. 154). Sądzić należy, że
sama interpretacja szczegółowych warunków należy do KNB. Ich treść
nie może być już zmieniana, jak się wydaje, po rozpoczęciu procedury
likwidacyjnej.

Art. 157

Komisja Nadzoru Bankowego może podjąć decyzję o odwołaniu
likwidatora wyznaczonego przez bank, jeżeli prowadzi on likwida-
cję banku w sposób zagrażający bezpieczeństwu środków pienięż-
nych zgromadzonych na rachunkach bankowych. Komisja Nadzo-
ru Bankowego powołuje wówczas nowego likwidatora.

1. Przyczyny odwołania likwidatora. W przepisie tym nie ograni-
   czono przyczyn odwołania likwidatora banku jedynie do sytuacji,
   w której likwidator prowadzi likwidację w sposób zagrażający bezpie-
   czeństwu środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach banko-
   wych. Możliwe byłyby także i inne przyczyny odwołania, istotne
   z punktu widzenia samej procedury likwidacyjnej (np. prowadzenie jej
   w sposób nieodpowiadający warunkom i trybowi likwidacji banku,
   określonych w decyzji KNB, art. 156). W grę wchodziłyby także przy-
   czyny dotyczące osoby likwidatora (np. utrata odpowiednich kwalifika-
   cji, stan zdrowia).

2. Niezaskarżalność decyzji o odwołaniu likwidatora. Decyzja
   o odwołaniu (niezależnie od przyczyn odwołania) jest niezaskarżalna.
   Może być połączona z ustanowieniem nowego likwidatora (likwidato-
   rów), co zapewniałoby ciągłość reprezentacji likwidowanego banku
   (zob. uwagi do art. 153). W decyzji odwołującej mógłby być też ozna-
   czony czas ustania funkcji likwidatora. Decyzja o odwołaniu likwidato-
   ra nie zmienia ogólnego reżimu likwidacji instytucji bankowej.

659

Art. 158

Prawo bankowe

3. Inicjatywa ustanowienia likwidatora a kompetencje do jego
odwołania. Przewidziana w art. 157 kompetencja KNB do odwołania
likwidatora pozostaje niezależna od tego, z czyjej inicjatywy doszło do
ustanowienia likwidatora: samego banku (jego organów statutowych),
czy samej KNB [tak też A. Rzetelska (w:) Prawo bankowe..., s. A/94-
366; M. Bączyk, Zarys prawa bankowego..., s. 205-206; B. Smykla
(w:) Prawo bankowe. Komentarz, s. 526.

C. Upadłość banku

Art. 158

1. Jeżeli według bilansu aktywa banku nie wystarczają na za-
   spokojenie jego zobowiązań, zarząd banku, zarząd komisaryczny
   lub likwidator powiadamia o tym niezwłocznie Komisję Nadzoru
   Bankowego, która podejmuje decyzję o zawieszeniu działalności
   banku, a następnie decyzję o jego przejęciu przez inny bank, za
   zgodą banku przejmującego, albo występuje do właściwego sądu
   wojewódzkiego z wnioskiem o ogłoszenie upadłości, o czym zawia-
   damia Bankowy Fundusz Gwarancyjny. Uprawnienie do żądania
   ogłoszenia upadłości banku przysługuje wyłącznie Komisji Nadzo-
   ru Bankowego.

2. W przypadku banku spółdzielczego powiadomienie, o któ-
   rym mowa w ust. l, może być złożone także przez zarząd banku
   zrzeszającego, którego bank spółdzielczy jest akcjonariuszem.

Art. 158 ust. 2 zmieniony przez ustawę z dnia 7 grudnia 2000 r. o funkcjonowaniu
banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających (Dz. U. Nr 119,
poz. 1252) z dniem 28 stycznia 2001 r.

3. Decyzję o zawieszeniu działalności banku oraz jego przejęciu
   albo wystąpieniu z wnioskiem o ogłoszenie upadłości Komisja Nad-
   zoru Bankowego może podjąć także z własnej inicjatywy, jeżeli nie
   nastąpi powiadomienie, o którym mowa w ust. 1.

4. Decyzja o zawieszeniu działalności banku jest podawana do
   publicznej wiadomości przez ogłoszenie w dzienniku o zasięgu
   ogólnopolskim i w Monitorze Sądowym i Gospodarczym.

5. Decyzja o zawieszeniu działalności nie podlega zaskarżeniu.

660

Postępowanie naprawcze, likwidacja i upadłość banku Art. 158

6. Podejmując decyzję wymienioną w ust. l, Komisja Nadzoru
Bankowego może zawiesić działalność zarządu i innych organów
banku i jednocześnie powołać zarząd komisaryczny.

1. Przesłanka ogłoszenia upadłości banku. W art. 158 ust. l przewi-
   dziano odrębną (samodzielną) dla banków przesłankę ogłaszania ich
   upadłości („według bilansu aktywa banku nie wystarczają na zaspoko-
   jenie jego zobowiązań"). Chodzi tu więc o kategorię niewypłacalności
   instytucji bankowej. Podobnie przesłankę upadłości sformułowano
   w art. 130 ust. 2 ustawy z 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze
   [t. jedn. Dz. U. z 1995 r. Nr 54, poz. 288 ze zm.; co do pojęcia zaprze-
   stania płacenia długów, przewidzianego w art. l pr. upadł, z 1934 r.
   (t. jedn. Dz. U. z 1991 r., Nr 118, poz. 512 ze zm.) jako ogólnej prze-
   słanki upadłości zob. np. S. Gurgul, Prawo upadłościowe i układowe.
   Komentarz, s. 24 i n.]. Ocena w tym zakresie należy do KNB, ponieważ
   będzie ona podstawą żądania ogłoszenia upadłości zagrożonego banku,
   [zob. np. T. Narożny, Prawo bankowe, s. 244-245 (uwagi dotyczące
   praktyki zawyżania oceny wysokości aktywów banku w sprawozda-
   niach instytucji finansowych)]. Zob. też uwagi do art. 134 ust. 2.

2. Stan niewypłacalności banku. Pojęcie aktywów i pasywów banku
   określa art. 3 ust. l pkt 12 i 27 ustawy z dnia 29 września 1994 r.
   o rachunkowości (Dz. U. Nr 121, poz. 591 ze zm.). Kierując się for-
   mułą przewidzianą w art. 158 ust l, można by określić cechy stanu
   niewypłacalności banku w sposób następujący:

1. niewystarczalność aktywów banku ma charakter obiektywny
   (niezależny od banku);

2. niewystarczalność ma charakter trwały;

3. istnieje niemożność wykonywania zobowiązań;

4. niewystarczalność może być całkowita lub częściowa.

Zob. np. M. Bączyk, „ Stan zagrożenia " wypłacalności i „ stan nie-
wypłacalności " banku. Ekwiwalentność czy odmienność formuł praw-
nych?, „Bezpieczny Bank" 2001, z. 1/2, s. 66-68 (tamże analiza formuł
prawnych określających sytuację majątkową banku, używanych
w przepisach ustawy z 14 grudnia 1994 r. o Bankowym Funduszy
Gwarancyjnym, t. jedn. Dz. U. z 2000 r., Nr 9, poz. 131, ze zm.); zob.
też T. Obal, Koncepcje definicji „niebezpieczeństwa niewypłacalno-
ści". Omówienie dyskusji, „Bezpieczny Bank" 2001, z. 1/2, s. 69 i n.

661

Art. 158 Prawo bankowe

(problem identyfikacji stanu niebezpieczeństwa niewypłacalności ban-
ku w sferze uruchamiania funkcji pomocowej BFG).

3. Zawiadomienie KNB o przesłance upadłości banku. Organy
   reprezentujące bank mają obowiązek zawiadomienia KNB o powstaniu
   przesłanki upadłości banku (zarząd banku, zarządcy komisaryczni,
   likwidator). W odniesieniu do sytuacji banku spółdzielczego powiado-
   mienie mogłoby być także złożone przez bank zrzeszający (art. 16 i n.
   ustawy z 7 grudnia 2000 r. o funkcjonowaniu banków spółdzielczych,
   ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających, Dz. U. Nr 119, poz. 1252 ze
   zm.). Brak powiadomienia w stosownym czasie nie wstrzymuje czyn-
   ności KNB zmierzających do ogłoszenia upadłości banku (art. 158 ust. 3;
   wniosek o ogłoszenie upadłości z własnej inicjatywy).

4. Zawieszenie działalności banku. Po ujawnieniu się przesłanki
   ogłoszenia upadłości banku KNB podejmuje (obligatoryjnie) decyzję
   o zawieszeniu działalności banku (ze skutkami wynikającymi z art. 159).
   Przesłanka upadłości banku stanowi zarazem przesłankę zawieszenia
   działalności banku. Decyzja o zawieszeniu może pojawić się w wyniku
   powiadomienia KNB przez organy reprezentujące bank o wystąpieniu
   przesłanki upadłości lub z własnej inicjatywy Komisji.

5. Obowiązek podania do publicznej wiadomości informacji o zawie-
   szeniu działalności banku. Decyzja o zawieszeniu działalności banku
   podawana jest do publicznej wiadomości (ogłoszenie w dziennikach
   o zasięgu ogólnopolskim i w Monitorze Sądowym i Gospodarczym).
   W dotychczasowej praktyce ogłoszenia takie pojawiały się m.in.
   w „Rzeczpospolitej" i podawano w nich też konsekwencje prawne za-
   wieszenia, przewidziane w art. 159. Decyzja o zawieszeniu nie ulega
   zaskarżeniu. Może być podjęta w połączeniu z zawieszeniem działalno-
   ści zarządu i innych organów banku oraz z powołaniem zarządu komi-
   sarycznego w zawieszonym banku (art. 158 ust. 6).

6. Możliwość przejęcia banku. Po zawieszeniu banku KNB roz-
   strzyga o przejęciu banku zawieszonego przez inny bank (art. 147), co
   oznacza, że zgłoszenie wniosku o upadłość pojawi się dopiero w ostat-
   niej kolejności po wyczerpaniu prób zastosowania innej, korzystniej-
   szej dla wierzycieli banku formuły sanacyjnej (przejęcie banku zagro-
   żonego, art. 149).

662

Postępowanie naprawcze, likwidacja i upadłość banku

Art. 159

7. Wniosek o ogłoszenie upadłości. Uprawnienie do zgłoszenia
wniosku o ogłoszenie upadłości banku de lege lata przysługuje wyłącz-
nie KNB. Nie ma tu zastosowania przepis art. 4 pr. upadł, [tak też np.
I. Weiss, Specyfika likwidacji i upadłości..., s. 443]. W poprzednim
stanie prawnym (na tle art. 108 pr. bank. z 1989 r.) sprawa wyłączności
Prezesa NBP w zakresie wystąpienia z wnioskiem o upadłość okazała
się sporna. Stanowisko pozytywne przyjęto w uchwale SN z 17 wrze-
śnia 1993 r. [III CZP 155/93, „Przegląd Sądowy" 1994, nr 11-12,
s. 106; odmiennie np. J. Brol, glosa do wspomnianej uchwały (tamże)
oraz tenże, Prawo upadłościowe w świetle praktyki sądowej, s. 163;
zob. też C. Kosikowski, Publiczne prawo bankowe, s. 209]. Wniosku
o zgłoszenie upadłości nie mógłby skutecznie złożyć sam zagrożony
bank (art. 4 § l pr. upadł.). O zgłoszeniu wniosku o upadłość powiada-
miany jest BFG. Może on stać się uczestnikiem postępowania upadło-
ściowego po ogłoszeniu upadłości (art. 161 pkt 3).

Art. 159

1. W okresie zawieszenia działalności bank:

1. nie reguluje swoich zobowiązań, z wyjątkiem związanych
   z ponoszeniem uzasadnionych kosztów bieżącej działalności,
   i nie prowadzi działalności bankowej poza windykacją należ-
   ności z tytułu wcześniej udzielonych kredytów, pożyczek pie-
   niężnych lub akredytyw,

2. nie wypłaca środków pochodzących z nadwyżki bilansowej
   ani oprocentowania wkładów.

2. W okresie zawieszenia w stosunku do banku nie może zostać
   wszczęte postępowanie egzekucyjne, a wszczęte wcześniej ulega
   zawieszeniu. Zawieszeniu ulega również egzekucja z rachunków
   bankowych prowadzonych przez ten bank.

3. Warunki i zakres działalności banku w okresie zawieszenia
   określa decyzja, o której mowa w art. 158 ust. 1.

1. Zawieszenie działalności banku. Stan zawieszenia działalności
banku zawsze poprzedza wniosek KNB o ogłoszenie upadłości. Nastę-
puje wówczas istotne zredukowanie aktywności banku w sferze ze-
wnętrznej (wobec akcjonariuszy, członków, wierzycieli banku i wie-

663

Art. 159

Prawo bankowe

rzycieli kontrahentów banku) w celu ochrony substratu majątku zagro-
żonej instytucji bankowej. Zawieszenie działalności banku ma także
ograniczyć niekorzystne skutki upadłości tego banku. Nie przewidziano
żadnych ograniczeń co do czasu trwania stanu zawieszenia. Stan ten
może istnieć do czasu przejęcia banku zagrożonego przez inny bank lub
ogłoszenia upadłości. Warunki i zakres działalności banku w okresie
zawieszenia określa decyzja KNB o zawieszeniu banku (art. 159 ust. 3).

2. Zakaz regulowania zobowiązań banku. Zakaz regulowania zo-
   bowiązań zawieszonego banku oznacza taki stan rzeczy, że bank ma
   obowiązek wstrzymać się z wykonaniem zobowiązania istniejącego
   w okresie zawieszenia. Nie ma znaczenia to, kiedy dana wierzytelność
   wobec banku stała się wymagalna (np. jeszcze przed po powstaniem
   stanu zawieszenia lub po nim). Wstrzymanie się z wykonaniem zobo-
   wiązania odnosi się do całej struktury ewentualnego długu banku (np.
   do należności głównej i ubocznej) i eliminuje stan opóźnienia po stro-
   nie banku (art. 481 k.c.). Zakaz regulowania oznacza także wyłączenie
   możliwości dokonania przez bank potrącenia (art. 498 k.c.), gdyby
   w rezultacie takiego potrącenia doszło do umorzenia ciążącego na ban-
   ku długu. Omawiany przepis wyłącza także nowację zobowiązań banku
   (art. 506 k.c.). Dopuszczono jedynie możliwość regulowania zobowią-
   zań związanych z ponoszeniem kosztów bieżącej działalności (np. zo-
   bowiązania z eksploatacją obiektów bankowych, czynsz najmu, dzier-
   żawy, opłaty licencyjne).

3. Ograniczenie prowadzenia działalności bankowej. Zawieszenie
   banku powoduje wyłączenie możliwości prowadzenia przez bank dzia-
   łalności bankowej (handlowej). Zakaz ten należy rozumieć szeroko.
   Oznacza on nie tylko niedopuszczalność zawierania nowych umów
   bankowych i dokonywania innych czynności prawnych w ramach
   czynności bankowych (art. 5) lub pozabankowych (art. 6), ale także
   wykluczenie np. aktywności reklamowej. Możliwe byłoby natomiast
   wykonywanie już istniejących umów bankowych, jeżeli nie łączyłoby
   się to z regulowaniem przez bank zobowiązań wobec kontrahentów
   (np. przyjmowania od posiadaczy dyspozycji wkładem na wypadek
   śmierci, art. 57). Zawieszony bank mógłby dochodzić należności
   z tytułu udzielonych kredytów, pożyczek i akredytyw. Dochodzenie
   takie (yerba legis: windykacja) mogłoby być sądowe i pozasądowe.

664

Postępowanie naprawcze, likwidacja i upadłość banku Art. 160

4. Zakaz prowadzenia postępowania egzekucyjnego wobec banku.

W okresie zawieszenia banku nie może być skutecznie wszczęte postę-
powanie egzekucyjne (sądowe lub administracyjne) wobec instytucji
bankowej. Wcześniej wszczęte postępowanie ulega zawieszeniu ex
lege. Zawieszeniu ulegają także egzekucje z rachunków bankowych
prowadzonych przez zawieszony bank (art. 159 ust. 2).

Art. 160

1. O ogłoszeniu upadłości banku orzeka właściwy miejscowo
   sąd wojewódzki sąd gospodarczy, w składzie trzech sędziów zawo-
   dowych, najpóźniej w terminie miesiąca od otrzymania wniosku.

2. Przed rozstrzygnięciem wniosku o ogłoszenie upadłości sąd
   wysłuchuje przedstawiciela Komisji Nadzoru Bankowego oraz pre-
   zesa i ewentualnie innych członków ostatniego zarządu banku, któ-
   rego dotyczy wniosek, a w przypadku banku państwowego lub
   banku będącego jednoosobową spółką Skarbu Państwa również
   przedstawiciela Ministra Skarbu Państwa, a także przedstawiciela
   Bankowego Funduszu Gwarancyjnego, jeżeli bank jest objęty po-
   mocą tego Funduszu.

3. Sąd wyznacza syndyka upadłości spośród osób posiadających
   znajomość organizacji i zasad działalności banków. Syndykiem
   może być również inny bank.

4. Ogłaszając upadłość banku, sąd ustanawia kuratora do re-
   prezentowania upadłego banku w postępowaniu upadłościowym.

5. Komisji Nadzoru Bankowego i bankowi służy zażalenie na
   postanowienie sądu w przedmiocie ogłoszenia upadłości banku.

1. Ogłoszenie upadłości. O ogłoszeniu upadłości banku orzeka wła-
   ściwy miejscowo sąd okręgowy - sąd gospodarczy. Przewidziano za-
   tem odstępstwo od reguły wyrażonej w art. 8 pr. upadł. Rozstrzygnięcie
   w przedmiocie ogłoszenia upadłości powinno nastąpić w terminie mie-
   siąca od otrzymania wniosku (spełniającego wszystkie wymagania
   formalne, art. 10 pr. upadł.).

2. Skład sądu. O ogłoszeniu upadłości banku rozstrzyga sąd w skła-
   dzie trzech sędziów zawodowych. Skład podobny (sędziów rejono-
   wych) przewidziano w art. 8 § 2 pr. upadł.

665

Art. 160

Prawo bankowe

3. Obowiązek wysłuchania podmiotów wskazanych w ustawie
   przed orzeczeniem upadłości. W art. 160 ust. 3 określono krąg pod-
   miotów, których wysłuchuje się przed rozstrzygnięciem wniosku
   o ogłoszeniu upadłości. Przedstawiciela BFG wysłuchuje się wówczas,
   gdy bank zagrożony został objęty akcją pomocową przewidzianą
   w przepisach art. 19-20 ustawy o BFG. Wysłuchanie wskazanych osób
   jest obligatoryjne. Sąd mógłby, oczywiście, wysłuchać inne jeszcze
   podmioty (np. niektórych, poważniejszych wierzycieli banku, członków
   rady nadzorczej).

4. Kurator. W postanowieniu o ogłoszeniu upadłości banku sąd usta-
   nawia kuratora do reprezentowania banku w postępowaniu upadłościo-
   wym (art. 160 ust. 4). Reprezentacja taka będzie aktualna w zakresie
   dwóch faz postępowania upadłościowego, tj. postępowania w przed-
   miocie ogłoszenia upadłości banku i we właściwym postępowaniu upa-
   dłościowym. Kurator może wnosić środki zaskarżenia. Artykuł 160 ust. 4
   eliminuje możliwość ustanawiania innego przedstawiciela banku
   w postępowaniu upadłościowym (art. 85 pr. upadł.); [tak słusznie np.

5. Gurgul, Prawo upadłościowe..., s. 358].

5. Syndyk. W dotychczasowej praktyce syndykiem upadłego banku
   ustanawiano z reguły inny bank. O doborze takiego banku decyduje
   ostatecznie sąd (może on zwrócić się o opinię do KNB). Nie wydaje
   się, aby wyznaczenie przez sąd syndykiem innego banku było uzależ-
   nione od tego, że przewidziano wykonywanie takiej funkcji w statucie
   banku-syndyka [inaczej A. Rzetelska, Prawo bankowe..., s. A/94-371].
   Gdyby funkcję syndyka powierzono osobie fizycznej, to musiałaby ona
   spełniać wymagania określone w art. 160 ust. 3. Wymagania te są na
   pewno ogólniejsze niż przewidziane dla kandydatów do objęcia funkcji
   członków zarządu w nowo tworzonym banku (art. 30 ust. l pkt 2).
   Syndykiem banku nie może być BFG, ponieważ jako uczestnik postę-
   powania upadłościowego występuje w odmiennej roli prawnej.

6. Zaskarżenie postanowienia w przedmiocie ogłoszenia upadłości.

Postanowienie w przedmiocie ogłoszenia upadłości (pozytywne lub
negatywne) mogłoby być zaskarżone przez bank (kuratora banku) i KNB
(art. 160 ust. 5). BFG mógłby zaskarżyć postanowienie o ogłoszeniu
upadłości jako uczestnik postępowania upadłościowego (art. 161 pkt 3).

666

Postępowanie naprawcze, likwidacja i upadłość banku Art. 161

Art. 161

Z dniem ogłoszenia upadłości:

1. wymagalne stają się wszystkie zobowiązania upadłego banku,
   których termin płatności jeszcze nie nastąpił,

2. ulegają rozwiązaniu:

1. umowy rachunku bankowego; oprocentowanie rachunków
   bankowych jest naliczane do dnia ogłoszenia upadłości,

2. umowy kredytu i pożyczki, jeżeli do dnia ogłoszenia upa-
   dłości nie nastąpiło oddanie środków pieniężnych do dys-
   pozycji kredytobiorcy (pożyczkobiorcy),

3. umowy poręczenia, gwarancji bankowych i akredytyw, je-
   żeli do dnia ogłoszenia upadłości bank nie otrzymał pro-
   wizji z tytułu tych czynności,

4. umowy o udostępnienie skrytek sejfowych oraz umowy
   przechowania, z tym że wydanie przedmiotów i papierów
   wartościowych powinno nastąpić w terminie uzgodnionym
   z oddającym na przechowanie,

3) uczestnikiem postępowania upadłościowego staje się Banko-
wy Fundusz Gwarancyjny.

1. Wymagalności wszystkich zobowiązań banku. Z dniem ogłosze-
nia upadłości stają się ex lege wymagalne wszystkie zobowiązania upa-
dłego banku, których termin płatności jeszcze nie nastąpił. Chodzi tu

0 zobowiązania pieniężne i niepieniężne. W zakresie wierzytelności
wekslowych i czekowych podstawowe znaczenie będą tu miały przepi-
sy art. 43, 44 i 103 pr. weksl. oraz art. 58 pr. czek. Wymagalne stają się
także roszczenia wobec banku, jeżeli wcześniej bank uzyskał prolon-
gatę terminu wykonania zobowiązania.

2. Rozwiązanie określonych umów bankowych. Ogłoszenie upadło-
ści na także ten skutek, że ex lege ulegają rozwiązaniu umowy bankowe
przewidziane w art. 161 pkt 2 niezależnie od czasu ich zawarcia. Skutki
prawne takiego rozwiązania uzależnione są od typu bankowego stosun-
ku obligacyjnego. Rozwiązanie obejmuje każdą umowę rachunku ban-
kowego (art. 50 ust. 1). Rozwiązaniu ulegają umowy kredytowe

1 umowy pożyczki jeszcze niewykonane przez upadły bank, tzn. jeżeli
do dnia ogłoszenia upadłości nie nastąpiło jeszcze oddanie środków

667

Art. 162 Prawo bankowe

pieniężnych do dyspozycji kredytobiorcy lub pożyczkobiorcy. Oznacza
to wygaśnięcie powinności banku wynikających z takich umów. Moż-
liwe byłoby także częściowe rozwiązanie umowy kredytu lub umowy
pożyczki w zakresie, w jakim nie zostały one jeszcze wykonane przez
bank przed ogłoszeniem upadłości. Rozwiązanie umów poręczenia,
gwarancji i akredytyw następuje wówczas, gdy do dnia ogłoszenia upa-
dłości bank nie otrzymał prowizji (wynagrodzenia) z tytułu wykonania
tych czynności. Dotyczy to także, jak się wydaje, potwierdzenia porę-
czenia lub gwarancji przez bank (art. 83) oraz regwarancji (art. 82 ust. 3).
W razie rozwiązania ex lege umowy sejfu bankowego lub umowy prze-
chowania, wydanie przedmiotów i papierów wartościowych kontra-
hentowi banku powinno nastąpić w terminie uzgodnionym z tym ostat-
nim. Do czasu wydania walorów upadły bank i uprawnionego łączyłby
w zasadzie dotychczasowy stosunek obligacyjny lub przynajmniej od-
powiednia umowa przechowania walorów (art. 835 k.c.). Do umów
bankowych zawieranych przez bank w ramach czynności bankowych
(art. 5) i pozabankowych (art. 6) będą miały zastosowanie odpowiednie
postanowienia prawa upadłościowego, przewidujące odpowiednie kon-
sekwencje prawne ogłoszenia upadłości banku w zakresie wcześniej
powstałych bankowych stosunków obligacyjnych, np. art. 39 pr. upadł.
Zob. też uwagi do art. 103.

Art. 162

Z dniem objęcia przez syndyka zarządu upadłym bankiem or-
gany banku ulegają rozwiązaniu z mocy prawa oraz zostaje odwo-
łany zarząd komisaryczny i kurator, o którym mowa w art. 144 ust. 1.

1. Dzień objęcia zarządu bankiem przez syndyka. Dzień objęcia
   zarządu należy łączyć z dniem wydania postanowienia o ogłoszeniu
   upadłości banku i ustanowienia syndyka (art. 14 i 15 pr. upadł.).

2. Skutki prawne objęcia przez syndyka zarządu upadłym ban-
   kiem. Z dniem objęcia przez syndyka zarządu upadłym bankiem ule-
   gają rozwiązaniu ex lege organy banku i to także wtedy, gdy w decyzji
   KNB o zawieszeniu banku zagrożonego znalazło się postanowienie
   o zawieszeniu zarządu banku i innych organów banku (art. 158 ust. 6).
   Następuje także odwołanie ex lege zarządu komisarycznego i kuratora
   banku, ustanawianego na podstawie art. 144 ust. 1).

668

Postępowanie naprawcze, likwidacja i upadłość banku Art. 163

3. Wystawienie b.t.e. przez syndyka. W literaturze słusznie zwrócono
uwagę na to, że bankowi upadłemu odjęto jakikolwiek zarząd bankiem
i to w każdym zakresie [tak np. T. Narożny, Prawo bankowe, s. 253].
Konsekwencją takiego stanu rzeczy jest to, że syndykowi upadłego
banku (a nie bankowi) służy uprawnienie do wystawiania bankowego
tytułu egzekucyjnego w imieniu banku (art. 96). Tak też przyjęto
w uchwale SN z 28 lutego 2002 (III CZP 6/02, „Biuletyn SN", z. 2, s. 11).

Art. 163

1. Niezwłocznie po powołaniu syndyk zgłasza do rejestru, do
   którego bank jest wpisany, jego upadłość oraz dwukrotnie ogłasza
   w dzienniku o zasięgu ogólnopolskim i w Monitorze Sądowym
   i Gospodarczym wezwanie do wierzycieli o zgłaszanie wierzytelno-
   ści w terminie 3 miesięcy od daty ostatniego ogłoszenia, chyba że
   sąd ustali krótszy termin.

2. Obowiązek zgłaszania nie dotyczy wierzytelności obejmują-
   cych środki zgromadzone na rachunkach bankowych oraz wierzy-
   telności, o których mowa w art. 2 pkt 2 ustawy, o której mowa
   w art. 105 ust. l pkt 2 lit. h).

Art 163 ust 2 w brzmieniu ustalonym przez ustawę z dnia 15 grudnia 2000 r o zmia-
nie ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym oraz ustawy — Prawo bankowe
(Dz U Nr 122, poz 1316) z dniem l stycznia 2001 r

3. Syndyk składa co 3 miesiące Komisji Nadzoru Bankowego
sprawozdania ze swojej działalności.

1. Szczegółowe obowiązki syndyka. Przepis art. 163 ust. l konkrety-
zuje obowiązki syndyka upadłego banku przewidziane w ogólnym
przepisie art. 95 pr. upadł. Ujawnienie upadłości następuje w rejestrze
przedsiębiorców. Banki państwowe nie podlegają wpisowi do rejestru
(art. 14 ust. 3). Obwieszczenie o upadłości banku (w tym - państwowe-
go) powinno pojawić się w Dzienniku Urzędowym NBP (art. 54 pkt 3
ustawy o NBP); [por. też S. Gurgul, Prawo upadłościowe..., s. 381
(tamże o regułach wykreślania ujawnienia w rejestrach stanu upadłości
w zależności od rezultatów postępowania upadłościowego, s. 384)].
Inne obowiązki syndyka natury informacyjnej mogą wynikać z art. 96
pr. upadł.

669

Art. 164 Prawo bankowe

2. Zgłaszanie wierzytelności. Przyjęto wymóg dwukrotnego ogłasza-
   nia w dzienniku ogólnopolskim oraz w Monitorze Sądowym i Gospo-
   darczym wezwania wierzycieli banku o zgłaszanie wierzytelności w termi-
   nie w zasadzie trzech miesięcy od daty ostatniego ogłoszenia. Wierzyciele
   mają uprawnienie (a nie „obowiązek") zgłaszania sędziemu-komisarzowi
   swoich wierzytelności przysługujących wobec banku (art. 150 pr.upadł.).
   Jak się wydaje, w zakresie zgłaszania wierzytelności wobec upadłego
   banku miałby także zastosowanie przepis art. 167 pr.upadł. Zgłoszenie
   wierzytelności stanowi niezbędny wymóg uzyskania jej zaspokojenia
   z masy upadłości banku [por. np. Z. Świeboda, Komentarz do prawa
   upadłościowego i prawa o postępowaniu układowym, s. 163 i n.].

3. Odstępstwa od zasady zgłaszania wierzytelności. Nie muszą być
   zgłaszane do masy upadłości wierzytelności obejmujące środki zgro-
   madzone na rachunkach bankowych. Zgłoszeniu nie podlegają także
   wierzytelności określone w art. 2 pkt 2 ustawy o BFG (wierzytelności
   wynikające z czynności bankowych, potwierdzone wystawionymi przez
   upadły bank dokumentami imiennymi, a także wierzytelności podmio-
   tów uprawnionych na podstawie art. 57). Omawiane odstępstwo od
   zasady zgłaszania wierzytelności podyktowane zostało nie tylko wzglę-
   dami natury dowodowej i pragmatycznej [wspomniane wierzytelności
   są z reguły wykazane odpowiednimi dokumentami bankowymi i jest
   ich sporo; por. np. S. Gurgul, Prawo upadłościowe..., s. 525]. Chodzi tu
   też o to, że objęte są one systemem gwarancyjnym BFG. Odpowie-
   dzialność gwarancyjna BFG nie jest uzależniona od tego, czy wspo-
   mniane wierzytelności (tzw. deponentów) zostały zgłoszone przez wie-
   rzycieli w odpowiednim trybie.

Art. 164

1. Wniosek o dopuszczenie do zawarcia układu między upa-
dłym bankiem a jego wierzycielami może być złożony przez akcjo-
nariuszy (członków) reprezentujących dwie trzecie kapitału lub
funduszu udziałowego upadłego banku, a w stosunku do banku
spółdzielczego - również przez bank zrzeszający, którego bank
spółdzielczy jest akcjonariuszem.

Art. 164 ust. l zmieniony przez ustawę z dnia 7 grudnia 2000 r. o funkcjonowaniu
banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających (Dz. U. Nr 119,
poz. 1252) z dniem 28 stycznia 2001 r.

670

l

Postępowanie naprawcze, likwidacja i upadłość banku

Art. 165

2. Przed wydaniem postanowienia w sprawie dopuszczenia do
zawarcia układu, sędzia-komisarz wysłuchuje składającego wnio-
sek, syndyka oraz przedstawiciela Komisji Nadzoru Bankowego.

Art. 164 ust. 2 w brzmieniu ustalonym przez ustawę z dnia 15 grudnia 2000 r. o zmia-
nie ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym oraz ustawy - Prawo bankowe
(Dz. U. Nr 122, poz. 1316) z dniem l stycznia 2001 r.

1. Układ. Przepis art. 164 modyfikuje niektóre ogólniejsze postanowie-
   nia prawa upadłościowego dotyczące układu upadłego z wierzycielami
   (art. 171 i n.). Modyfikacje te dotyczą określenia kręgu podmiotów
   legitymowanych do zgłoszenia podania (art. 176 pr. upadł., wniosku
   według art. 164 ust. 1) o dopuszczenie do zawarcia układu. Legityma-
   cję taką przyznano wyraźnie akcjonariuszom, członkom banku, banko-
   wi zrzeszającemu bank spółdzielczy (art. 16 i n. ustawy z 7 grudnia
   2000 r. o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się
   i bankach zrzeszających, Dz. U. Nr 119, poz. 1252 ze zm.). Jak można
   sądzić, legitymacja taka przysługuje także upadłemu bankowi (w tym
   przypadku bank reprezentuje kurator, art. 160 ust. 4); [podobnie S. Gurgul,
   Prawo upadłościowe..., s. 513-514]. Nie ma natomiast takiej legityma-
   cji syndyk masy upadłości banku. W poprzednim stanie prawnym (na
   tle przepisu art. 110-112 pr. bank. z 1989 r.) SN przyjął, że w postępo-
   waniu układowym upadły bank jest reprezentowany przez syndyka
   (uchwała z 6 września 1996 r., III CZP 99/96, OSN 1997, nr l, poz. 8).

2. Wysłuchanie wnioskodawcy. De lege lata wnioskodawca składa-
   jący wniosek o dopuszczenie do zawarcia układu oraz przedstawiciel
   KNB mogą być wysłuchani przed podjęciem przez sędziego-komisarza
   postanowienia w sprawie dopuszczenia do zawarcia układu (art. 178
   i 179pr.upadł.).

3. Niemożność zawarcia układu z wierzycielami uprzywilejowa-
   nymi. Układ nie może być zawarty z tzw. wierzycielami uprzywilejo-
   wanymi (art. 171 pr.upadł.). Do grupy tej należą na pewno deponenci
   w rozumieniu art. 2 pkt l ustawy o BFG.

Art. 165

l. Jeżeli nie dojdzie do zawarcia układu, sędzia-komisarz, po
zasięgnięciu opinii Komisji Nadzoru Bankowego, określi warunki

671

Art. 165

Prawo bankowe

nabycia przedsiębiorstwa bankowego przez inne banki oraz wyzna-
czy termin składania ofert.

2. Prawo nabycia na podstawie oceny złożonych pisemnych
   ofert przyznaje sędzia-komisarz po zasięgnięciu opinii Komisji
   Nadzoru Bankowego.

3. Nabycie przedsiębiorstwa bankowego następuje w stanie
   wolnym od obciążeń, z wyjątkiem zobowiązań z tytułu rachunków
   bankowych oraz służebności gruntowych.

4. Syndyk zgłasza nabycie banku do rejestru, w którym bank
   był wpisany.

1. Nabycie przedsiębiorstwa bankowego. Nabycie przedsiębiorstwa
   bankowego stanowi kolejny, obligatoryjny etap procedury upadłościo-
   wej instytucji bankowej po niedojściu do skutku układu między upa-
   dłym bankiem i jego wierzycielami (art. 113 pr. upadł, i art. 164). Na-
   bywcą przedsiębiorstwa bankowego upadłego banku może być tylko
   inny bank. Warunki nabycia przedsiębiorstwa bankowego określa sę-
   dzia-komisarz po zasięgnięciu opinii KNB. Sędzia ten wyznaczy także
   termin składania ofert nabycia przedsiębiorstwa. Oferty nabywców
   powinny być kierowane do sędziego-komisarza, który prawo do naby-
   cia przedsiębiorstwa przyznaje po zasięgnięciu opinii KNB. Znajdą tu
   zastosowanie ogólne przepisy o przetargu (art. 70'-70⁴ k.c.); [tak słusz-
   nie np. M. Grzybowski, M. Safjan, Komentarz do ustawy o Bankowym
   Funduszu Gwarancyjnym, s. 182-183; motywy i korzyści nabycia
   przedsiębiorstwa bankowego przez inny bank analizuje np. I. Weiss,
   Specyfika likwidacji i upadłości..., s. 444-445].

2. Pojęcie przedsiębiorstwa bankowego. Co do pojęcia „przedsię-
   biorstwa" w znaczeniu przewidzianym w art. 55¹ k.c. [zob. np. W. Włody-
   ka, Strategiczne umowy przedsiębiorstw, s. 5 i n.]. Pojęcie „przedsię-
   biorstwa bankowego" mieści się w ogólnej formule art. 55' k.c. i ozna-
   cza - najogólniej biorąc - zorganizowany zespół składników materialnych
   i niematerialnych, przeznaczony do podejmowania czynności banko-
   wych i pozabankowych. Przedsiębiorstwo bankowe prowadzi bank jako
   osoba prawna (przedsiębiorca bankowy, art. 2). Przepis art. 166 ust. l
   wskazuje na to, że w postępowaniu upadłościowym mogłoby dojść do
   nabycia jedynie całego przedsiębiorstwa bankowego upadłego banku,
   a nie jego części. Zob. jednak art. 2 pkt 8 ustawy o BFG; możliwość

672

Postępowanie naprawcze, likwidacja i upadłość banku Art. 165

nabycia przez inny bank części przedsiębiorstwa bankowego jako warunek
zainicjowania akcji pomocowej Funduszu (art. 19-20 ustawy o BFG).

3. Zgłoszenie nabycia przedsiębiorstwa bankowego do rejestru. Syn-
   dyk zgłasza nabycie przedsiębiorstwa bankowego do rejestru, w którym
   bank był ujawniony, po podziale funduszy uzyskanych ze zbycia przed-
   siębiorstwa i po zakończeniu postępowania upadłościowego. Bank jako
   struktura organizacyjna traci osobowość prawną po wykreśleniu go
   z rejestru.

4. Nabycie przedsiębiorstwa bankowego w toku procedury upa-
   dłościowej w stanie wolnym od obciążeń. W przepisie art. 165 ust. 3
   powtórzono ogólną regułę zawartą w art. 113 § 2 pr.upadł., zgodnie
   z którą nabycie przedsiębiorstwa upadłego w toku procedury upadło-
   ściowej następuje w stanie wolnym od obciążeń. Chodzi tu o nabycie
   pierwotne [por. K. Piasecki, Prawo upadłościowe, s. 101-102]. Długi
   związane z prowadzeniem nabytego przedsiębiorstwa będą zaspokajane
   z masy upadłości (art. 204 § l i art. 205 pr. upadł.). Nabywca przedsię-
   biorstwa bankowego będzie jednak odpowiadał za zobowiązania banku
   upadłego wynikające z umów rachunku bankowego. Będą go także
   obciążały wcześniej ustanowione służebności gruntowe (art. 165 ust. 3).

5. Skutki prawne nabycia przedsiębiorstwa bankowego. De lege
   lata wyraźnie rozstrzygnięto dalsze skutki prawne nabycia przedsię-
   biorstwa bankowego przez inny bank. Zgodnie z art. 35 ust. la ustawy

• BFG, na nabywcę przedsiębiorstwa bankowego w trybie art. 165 ust.
  3 pr. bank. nie przechodzą zobowiązania wynikające z wierzytelności
  BFG, nabyte ex lege na podstawie art. 35 ust. l ustawy o BFG (wie-
  rzytelności przysługujące deponentom w stosunku do masy upadłości
  w wysokości kwot wypłaconych z tytułu gwarantowania środków pie-
  niężnych). Po dokonaniu wypłat gwarancyjnych (przez syndyka) BFG
  wstępuje w prawa zaspokojonych wierzycieli upadłego banku (depo-
  nentów) wobec masy upadłości w zakresie dokonanych wypłat gwaran-
  cyjnych (art. 518 § l pkt 4 k.c.). Obecnie BFG nie będą przysługiwały
  roszczenia subrogacyjne wobec nabywcy przedsiębiorstwa bankowego

• mogą być one skierowane tylko wobec masy upadłości banku. Jest to
  wyraźne uatrakcyjnienie formuły nabywania przedsiębiorstwa banko-
  wego przez inny bank w toku postępowania upadłościowego, ponieważ

673

Alt. 166

Prawo bankowe

nabywcę będą obciążały obecnie jedynie zobowiązania z tytułu rachun-
ków bankowych i służebności gruntowe (art. 165 ust. 3). Przed oma-
wianą zmianą legislacyjną pojawiły się kontrowersje na tle prawnej
relacji art. 113 ust. 4 Prawa bankowego z 1989 r. (odpowiednika obec-
nego art. 165 ust. 4) i art. 35 ust. l ustawy o BFG. Chodziło mianowicie
o podmiotowy zakres subrogacji przewidzianej w art. 35 ust. l ustawy

0 BFG. W uchwale SN z 16 lipca 1997 r. (III CZP 22/97) wyrażono
pogląd, iż BFG wspomniane roszczenie wobec nabywcy przedsiębior-
stwa bankowego nie przysługuje (OSN 1997, nr 12, poz. 187). Stano-
wisko to aprobuje np. W. Marek, w glosie do tej uchwały, „Glosa"
1998, nr 5 (argumentacja nieprzekonywająca); [odmiennie stanowisko:
M. Bączyk, BFG w sytuacji wierzyciela masy upadłości instytucji ban-
kowej (w:) Księga pamiątkowa ku czci Profesora L. Steckiego, s. 408

1 n.; tenże glosa do wspomnianej uchwały, „Prawo Bankowe" 1998, nr l,
s. 51; K. Kaczanowski, glosa do tej samej uchwały, „Glosa" 1998, nr 1;
M. Grzybowski, M. Safjan, Komentarz do ustawy o Bankowym Fundu-
szu Gwarancyjnym, s. 182 i n.].

Art. 166

1. Jeżeli nie nastąpi nabycie przedsiębiorstwa bankowego w całości,
   syndyk za zezwoleniem sędziego-komisarza przystąpi do sprzedaży
   poszczególnych składników majątku banku. Sprzedaż nieruchomości
   będących własnością banku następuje według przepisów Kodeksu
   postępowania cywilnego o licytacji.

2. Nabycie składników majątku następuje w stanie wolnym od
   wszelkich obciążeń, z wyjątkiem służebności gruntowych.

1. Sprzedaż składników majątku banku. Przepis art. 166 zawiera
   pewne odstępstwa o reguł zawartych w art. 111 i n. pr. upadł. Zbycie
   (sprzedaż) składników majątku banku mogłaby nastąpić dopiero w razie
   braku nabycia przedsiębiorstwa bankowego w całości. W tym przypad-
   ku nabywcą mogłaby być każda osoba, a nie tylko instytucja bankowa.
   Sprzedaży dokonuje się za zezwoleniem sędziego-komisarza, wydane-
   go w odniesieniu do poszczególnych składników majątku.

2. Tryb zbycia składników majątku przedsiębiorstwa bankowego.

Sprzedaż nieruchomości wchodzącej w skład przedsiębiorstwa banko-

674

Postępowanie naprawcze, likwidacja i upadłość banku Art. 167

wego następuje według przepisów kodeksu postępowania cywilnego o li-
kwidacji (art. 952-1003). Sprzedaż innych składników majątkowych może
odbywać się na zasadach ogólnych (np. w sposób określony w zezwo-
leniu). Nabycie składników majątku następuje w stanie wolnym od jakich-
kolwiek obciążeń. Służebności gruntowe pozostają jednak w mocy.

Art. 167

Przy zaspokajaniu należności przypadających od upadłego ban-
ku i nie objętych przepisem art. 165 ust. 3 stosuje się odpowiednio
art. 204 Prawa upadłościowego, z tym że:

1) należności Bankowego Funduszu Gwarancyjnego, o których
mowa w art. 30 ustawy, o której mowa w art. 105 ust. l pkt 2
lit. h), oraz należności Skarbu Państwa powstałe wskutek za-
spokojenia roszczeń z tytułu jego odpowiedzialności za ra-
chunki oszczędnościowe ulegają zaspokojeniu po zaspokoje-
niu należności wynikających z art. 204 § l pkt l Prawa upa-
dłościowego,

Art 167 pkt l zmieniony przez ustawę z dnia 15 grudnia 2000 r o zmianie ustawy
o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym oraz ustawy - Prawo bankowe (Dz U. Nr 122,
poz 1316) z dniem l stycznia 2001 r

2. należności przypadające z tytułu rachunków bankowych ule-
   gają zaspokojeniu po zaspokojeniu należności, o których
   mowa w pkt l,

3. należności Skarbu Państwa i Narodowego Banku Polskiego
   powstałe z tytułu udzielonych gwarancji na wypłatę części środ-
   ków pieniężnych z rachunków oszczędnościowych ulegają za-
   spokojeniu po zaspokojeniu należności, o których mowa w pkt 2,
   przed zaspokojeniem należności z tytułu podatków.

1. Zastosowanie ogólnych reguł zaspokajania należności wobec
upadłego banku. W zakresie zaspokajania należności przypadające od
upadłego banku odesłano do postanowień art. 204 pr. upadł. Aktualne
będą tu zatem reguły dotyczące kolejności zaspokajania należności
wierzycieli przewidziane w tym przepisie (por. też uwagi do art. 168).
Odstępstwa od reguł określonych w art. 204 pr. upadł, podyktowane
zostały koniecznością odpowiedniego zharmonizowania Prawa upadło-
ściowego z 1934 r. z prawnym reżimem odpowiedzialności BFG, Skar-

675

Art. 167

Prawo bankowe

bu Państwa i banku centralnego wobec posiadaczy rachunków banko-
wych (oszczędnościowych) w związku z upadłością instytucji banko-
wej. Jednocześnie wzmocniono pozycję wspomnianej grupy wierzycie-
li. W literaturze zakwestionowano potrzebę i zakres uprzywilejowania
niektórych wierzytelności określonych w art. 167 [tak np. A. Rzetelska
(w:) Prawo bankowe. Komentarz, s. A/94-380].

Bliższa analiza art. 204 pr. upadł. - zob. np. S. Gurgul, Prawo upa-
dłościowe..., s. 644 i n.; Z. Świeboda, Komentarz do prawa..., s. 218
i n.; A. Jakubecki (w:) J. Mojak, E. Niezbecka, A. Jakubecki, Prawne
zabezpieczenie wierzytelności bankowych, s. 504 i n.

2. Zobowiązania z umów rachunku bankowego przechodzące na
   nabywcę przedsiębiorstwa bankowego. Zobowiązania wynikające
   z umów rachunku bankowego i obciążające bank upadły przechodzą na
   nabywcę przedsiębiorstwa bankowego, gdy nabycie takie nastąpiło
   w toku postępowania upadłościowego (art. 165 ust. 3). Dlatego wie-
   rzytelności wynikające z umowy rachunku bankowego nie są objęte
   ogólnymi zasadami zaspokajania należności, przewidzianymi w art. 204
   pr. upadł. Chodzi tu o wierzytelności wynikające z rachunku bankowe-
   go w rozumieniu art. 50, bez względu na to, czy objęte są one ustawo-
   wym systemem gwarantowania przewidzianym w ustawie o BFG. Zob.
   też uwagi do art. 165.

3. Katalog wierzytelności uprzywilejowanych. W art. 167 przewi-
   dziano zamknięty katalog wierzytelności, których zaspokojenie mogło-
   by nastąpić po zaspokojeniu należności przewidzianych w art. 204 § l
   pkt l pr. upadł. Chodzi o tu o wierzytelności niektórych podmiotów
   (BFG, Skarbu Państwa i NBP; art. 167 pkt. l i 3) oraz wynikające
   z tytułu rachunków bankowych (art. 167 pkt 2). W praktyce mogą po-
   jawić się wątpliwości w zakresie kwalifikowania określonych postaci
   wierzytelności do należności uprzywilejowanych z art. 167.

4. Należności BFG wynikające z art. 30 ustawy o BFG. Należności
   BFG określone w art. 30 ustawy o BFG powstają ex lege w wyniku
   przekazania przez BFG syndykowi masy upadłości banku odpowied-
   nich kwot dla dokonywania wypłat gwarancyjnych deponentom (wie-
   rzycieli gwarancyjnych BFG; art. 27-29 ustawy z 14 grudnia 1994 r.
   o BFG - t. jedn. Dz. U. z 2000 r. Nr 9, poz. 131 ze zm). Te należności

676

Postępowanie naprawcze, likwidacja i upadłość banku Art. 167

Funduszu zaspokajane są po zaspokojeniu wierzytelności wynikających
z art. 204 § l pkt l pr. upadł. (art. 167 pkt 1).

5. Należności NBP. Należności NBP powstałe z tytułu udzielonych
   gwarancji na wypłatę części środków pieniężnych z rachunków
   oszczędnościowych (art. 167 pkt 3) mogą wynikać jedynie z odpo-
   wiednich, wcześniejszych zobowiązań gwarancyjnych banku central-
   nego. Zobowiązania gwarancyjne NBP były podejmowane w okresie
   poprzedzającym wejście w życie ustawy o BFG.

6. Wierzytelności Skarbu Państwa. Należności Skarbu Państwa
   wymieniono w art. 167 pkt. l i 3. Należy przyjąć, że chodzi tu o dwie
   odmienne kategorie należności przysługujące Skarbowi Państwa. Jeżeli
   w art. 167 pkt l wspomniano o należnościach Skarbu Państwa powsta-
   łych wskutek zaspokojenia roszczeń z tytułu jego odpowiedzialności za
   rachunki oszczędnościowe, to dotyczy to na pewno odpowiedzialności
   Skarbu Państwa ukształtowanej ex lege w poprzednio obowiązującym
   stanie prawnym (przed l stycznia 2001 r., Dz. U. z 2000 r., Nr 122,
   poz. 1316). Zob. uwagi do art. 56 ust. 2. Wierzytelności takie ulegałyby
   zaspokojeniu po zaspokojeniu wierzytelności z art. 204 § l pkt l pr. upadł.

De lege lata odpowiedzialność za zobowiązania wynikające
z umów rachunku bankowego mógłby przyjąć na siebie Skarb Państwa
na podstawie umowy poręczenia lub umowy gwarancyjnej (art. 56
ust. 2). Jest to możliwe na podstawie ustawy z dnia 8 maja 1997 r.
o poręczeniach i gwarancjach udzielanych przez Skarb Państwa oraz
niektóre osoby prawne; Dz. U. Nr 79, poz. 484 ze zm.). Takie wierzy-
telności ulegałyby zaspokojeniu po zaspokojeniu należności wynikają-
cych z rachunków bankowych (art. 167 pkt 2), ale przed zaspokojeniem
należności podatkowych (art. 167 pkt 3). Można by twierdzić, że użyte
w tym ostatnim przepisie sformułowanie „z tytułu udzielonych gwaran-
cji" obejmuje zarówno umowę poręczenia, jak i umowę gwarancji (ak-
cent na sam fakt odpowiedzialności cywilnej Skarbu Państwa, a nie na
jej możliwe źródło; por. też art. 56 ust. 2). Z uprzywilejowania przewi-
dzianego w art. 167 pkt. l i 3 nie mogłyby korzystać należności Skarbu
Państwa powstałe w razie ustanowienia przez Skarb Państwa poręcze-
nia lub gwarancji obejmującej inne zobowiązania banku niż wynikające
z umów rachunku oszczędnościowego (art. 56).

677

Art. 168 Prawo bankowe

7. Należności wynikające z rachunków bankowych. W praktyce naj-
większe wątpliwości interpretacyjne może budzić kategoria „należności
przypadających z tytułu rachunków bankowych" (art. 167 ust. 2). Po-
jawia się przede wszystkim problem określenia katalogu takich wie-
rzytelności o charakterze preferencyjnym. Na pewno chodzi tu o takie
należności, które nie zostały zaspokojone przez BFG w ramach usta-
wowego systemu gwarantowania (z racji określonych w art. 23 ustawy
o BFG limitów takiej odpowiedzialności). Pod uwagę należałoby brać
także wierzytelności wynikające z umów rachunku bankowego w ogóle
nie objętych ustawowym systemem gwarantowania (art. 2 ustawy
o BFG). Do omawianej grupy wierzytelności wypada też zaliczyć wie-
rzytelności BFG nabyte na podstawie art. 35 ust. l ustawy o BFG (na
Fundusz ex lege przechodzą wierzytelności przysługujące deponentom
w stosunku do masy upadłości w wysokości kwot wypłaconych z tytułu
gwarantowania środków pieniężnych; należności z tytułu subrogacji).
Zob. uwagi do art. 165.

Omawiane kategorie wierzytelności ulegają zaspokojeniu po za-
spokojeniu należności określonych w art. 167 pkt 1.

Art. 168

W sprawach nie uregulowanych w niniejszej ustawie do postę-
powania w przedmiocie upadłości banku stosuje się przepisy Prawa
upadłościowego, z wyjątkiem art. 13 oraz art. 218 § l pkt 1.

1. Regulacje dotyczące upadłości banków zamieszczone w innych
ustawach. Przepisy art. 160-167 stanowią lex specialis w stosunku do
postanowień Prawa upadłościowego. Okres harmonizacji tych grup
przepisów nastąpił przede wszystkim w okresie po wejściu w życie
ustawy o BFG i doświadczeniach związanych z serią upadłości banków
w latach 90.

W odniesieniu do niektórych kategorii banków obowiązują także
regulacje szczegółowe [np. art. 35-36 ustawy z 29 sierpnia 1997 r.

• listach zastawnych i bankach hipotecznych, Dz. U. Nr 140, poz. 940,
  ze zm.; omówienie ich - A. Drewicz-Tułodziecka, O.M. Stócker, Ko-
  mentarz do ustawy o listach zastawnych i bankach hipotecznych, s. 230

• n.]. Do upadłości banku spółdzielczego będą miały zastosowanie tak-
  że przepisy art. 130-136 pr. spółdz., z tym, że pierwszeństwo w tej mie-

678

r

Postępowanie naprawcze, likwidacja i upadłość banku Art. 169

rze przysługiwałoby przepisom Prawa bankowego jako regulacji szcze-
gółowej. De lege lata możliwa byłaby także upadłość banku państwo-
wego (art. 14 i 160), ale dotychczas ogłaszano upadłość przede wszyst-
kim banków spółdzielczych i bankowych spółek akcyjnych.

2. Wyłączenie stosowania art. 13 i 218 § l pr. upadł. W postępowa-
niu upadłościowym dotyczącym banków nie będą miały zastosowania
przepisy art. 13i218§lpr. upadł. W literaturze słusznie wskazano na
to, że takie wyłączenie ma na celu przede wszystkim ochronę wierzy-
cieli upadłego banku. Mają bowiem oni większą szansę uzyskać zaspo-
kojenie swoich należności właśnie w toku procedury upadłościowej
(np. w razie sprzedaży przedsiębiorstwa bankowego upadłego banku
lub składników majątku banku (art. 165 i 166); [zob. np. I. Weiss, Spe-
cyfika likwidacji i upadłości..., s. 441].

Art. 169

W związku z likwidacją lub upadłością banku bądź ustanowie-
niem zarządu komisarycznego posiadane uprawnienia członków
władz banku dotyczące wypłaty odpraw pieniężnych i wynagrodzeń
za okres po rozwiązaniu stosunku pracy tracą moc.

1. Cel regulacji. Przepis art. 169 ma na celu preferowanie interesu
   innych wierzycieli masy upadłościowej upadłego banku niż niektórzy
   byli pracownicy upadłego banku (członkowie władz banku). Wyłącze-
   nie obowiązku dokonywania wypłat odpraw pieniężnych i wynagro-
   dzeń takim pracownikom może oznaczać swoistą sankcję majątkową
   w związku z niewłaściwym kierowaniem instytucją bankową. Ustanie
   obowiązku wypłat następuje niezależnie od tego, kiedy doszło do roz-
   wiązania stosunku pracy z pracownikiem banku, a mianowicie - przed
   ogłoszeniem upadłości czy po nim. Nie ma też znaczenia tytuł prawny
   wspomnianych wypłat {ex lege lub ex contractu). W literaturze wyra-
   żono zdanie, że upadłość banku powinna pociągać za sobą również
   utratę tytułu do wynagrodzenia przez członków rady nadzorczej nie
   będących pracownikami banku [tak A. Rzetelska (w:) Prawo banko-
   we..., s. 94-382]. Chodzi tu z pewnością o postulat de legeferenda.

2. Członkowie władz banku. Do członków władz banku zaliczyć należy
   przede wszystkim członków zarządu i rady nadzorczej instytucji bankowej.

679

Art. 169

Prawo bankowe

3. Moment wygaśnięcia uprawnień do wypłat określonych w art. 169.

Wygaśnięcie uprawnień do wypłat przewidzianych w art. 169 następuje
z chwilą ogłoszenia upadłości banku (art. 161). Wierzytelności takie nie
mogą być wypłacane (choć jeszcze istnieją) w okresie zawieszenia
banku (art. 159).

4. Odesłanie. Podobne reguły mają zastosowanie również w razie
likwidacji banku (art. 147) lub ustanowienia zarządu komisarycznego
(art. 145).

Rozdział 13
Odpowiedzialność cywilna i karna

Art. 170

1. Wykonywanie czynności bankowych bez zezwolenia nie sta-
   nowi podstawy do pobierania oprocentowania, prowizji, opłat ani
   innego wynagrodzenia.

2. Kto otrzymał oprocentowanie, prowizję, opłatę lub inne wy-
   nagrodzenie za czynności, o których mowa w ust l, jest zobowiązany
   do ich zwrotu.

1. Typy sankcji w Prawie bankowym. Przepisy o odpowiedzialności
prawnej w obowiązującej ustawie Prawo bankowe uległy poszerzeniu
i zmianom redakcyjnym w stosunku do wcześniejszej regulacji. Sank-
cje wynikające z prawa bankowego wiążą się z tymi przepisami usta-
wy, które ustanawiają zakazy lub nakazy prawne o szczególnym zna-
czeniu, wymagające dla ich skuteczności wsparcia dotkliwą niekiedy
represją. Nie chodzi przy tym tylko o sankcje karne, ale również o dość
nietypowy rodzaj sankcji cywilnej, stanowiącej zupełną nowość, ale
korespondującej z sankcjami karnymi przewidzianymi w ustawie.

Odpowiedzialność cywilna i karna nie jest uregulowana wyłącznie
w rozdz.iale 13 Prawa bankowego, jak sugeruje jego tytuł. W innych
rozdziałach tej ustawy również znajdują się przepisy dotyczące odpo-
wiedzialności, w tym cywilnej odpowiedzialności za szkodą (głównie
w przepisach o tajemnicy bankowej i o obowiązku zwalczania prania
pieniędzy). Można by zatem omawiać ogólniejszy problem sankcji
prawnych (czy też odpowiedzialności) na gruncie ustawy Prawo ban-
kowe, są w niej bowiem przewidziane różne postaci odpowiedzialności

681

Art. 170

Prawo bankowe

i sankcji, również o charakterze administracyjnym (np. cofnięcie ze-
zwolenia KNB), czy też dyscyplinarnym.

2. Odpowiedzialność cywilna. Odpowiedzialność cywilna uregulo-
wana w art. 170 ust. 2 polega na zobowiązaniu do zwrotu oprocento-
wania, prowizji, opłat lub innego wynagrodzenia otrzymanego za czyn-
ności bankowe wykonywane bez zezwolenia. Obowiązek zwrotu takie-
go wynagrodzenia związany jest z przepisem art. 170 ust. l, który
expressis verbis stanowi, że wykonywanie czynności bankowych bez
zezwolenia nie stanowi podstawy do pobierania oprocentowania, pro-
wizji, opłat ani innego wynagrodzenia. Każdy, kto dokonał tego ro-
dzaju świadczeń pieniężnych z tytułu umów o czynności bankowe za-
wartych z podmiotem wykonującym te czynności bez wymaganego
zezwolenia, nie był w świetle art. 170 ust. l zobowiązany do świadcze-
nia wobec swego kontrahenta (aczkolwiek umowy pozostają ważne).
Przepis ten ma chronić kontrahentów podmiotów nielegalnie wykonu-
jących czynności bankowe, a jednocześnie czynić ich wykonywanie
nieopłacalnym dla tych podmiotów [por. E. Kryński (w:) Prawo ban-
kowe. Komentarz, s. 533].

Z przepisów art. 170 nie wynika nieważność czynności prawnych
(zwykle umów) dotyczących czynności bankowych. Należy jednak
mieć na uwadze przepis art. 5 ust. 4, który ustanawia wyłączność ban-
ków w wykonywaniu czynności bankowych wymienionych w art. 5 ust. l,
z zastrzeżeniem art. 5 ust. 5. Z przepisu art. 5 ust. 4 wynika, że wyko-
nywanie czynności bankowych przez inne podmioty niż banki (oraz
uprawnione do tego przez odrębne ustawy inne jednostki organizacyj-
ne) - jako nielegalne, gdyż naruszające zakaz ustawowy - powodować
musi daleko idące skutki prawne, mające charakter sankcji. Nie należy
w tym przypadku domniemywać nieważności bezwzględnej (nie należy
jej zresztą domniemywać co do zasady), a wzgląd na ochronę interesów
klientów takich podmiotów przemawia za traktowaniem zawieranych
przez nie umów jako ważnych, a sankcjonowaniem samego angażowa-
nia się w działalność gospodarczą niezgodną z wymogami ustawy (tutaj
z wymogiem uzyskania zezwolenia na wykonywanie czynności ban-
kowych). [Por. obszerne rozważania na temat pożyczek udzielanych
bez licencji bankowej zawarte w uchwale Składu Całej Izby Sądu Naj-
wyższego z dnia 20 lutego 1997 r., III ZP 5/97, „Rejent" 1997, nr 9,

682

Odpowiedzialność cywilna i karna Art. 171

s. 143-156, gdzie stwierdza się. m.in. „że także i wtedy, gdy spółka prawa
handlowego udziela pożyczek bez zezwolenia określonego wprawie
bankowym, nie powoduje to nieważności tych umów z mocy prawa"].

3. Istota prawna. Konstrukcja odpowiedzialności cywilnej z art. 170
odpowiada na pierwszy rzut oka kodeksowej instytucji nienależnego
świadczenia (art. 410 i n. k.c.), jako szczególnego typu bezpodstawne-
go wzbogacenia. Wśród wypowiedzi komentatorów przeważa jednak
stanowisko, że to podobieństwo jest jedynie pozorne i że należy uznać
treść art. 170 ust. 2 za zawierającą samodzielną podstawę roszczenia
o zwrot wynagrodzenia pobranego przez nieuprawnione do tego pod-
mioty (niebanki lub nawet banki w zakresie czynności nieobjętych ze-
zwoleniem, czyli niewymienionych w statucie), a treść ust. l za pod-
stawę odmowy uiszczenia takiego wynagrodzenia (zarzutu perempto-
ryjnego - prawo niweczącego); [szerszej charakterystyki tej - według Au-
tora - szczególnej regulacji prawnej dokonuje M. Bączyk, Sytuacja
prawna kontrahenta instytucji niebankowej w świetle przepisu art. 170
prawa bankowego, „Prawo Bankowe" 1999, nr 3; na uwagę zasługuje
tam m.in. pogląd, że podmiotowy zakres zastosowania przepisu art. 170
ust. 2 nie powinien być ograniczany tylko do dłużników głównych (np.
kredytobiorców), ale że obejmuje on również zabezpieczycieli - s. 109].

Samodzielna ze względu na swój charakter prawny konstrukcja
z art. 170 wskazuje raczej niektóre cywilnoprawne skutki wykonywania
czynności bankowych bez zezwolenia, a nie na odpowiedzialność cy-
wilną w ogóle [por. M. Bączyk, Sytuacja prawna..., s. 107]. Możliwe
jest zatem i w tym przypadku stosowanie ogólnych przepisów o odpo-
wiedzialności odszkodowawczej ex contractu.

Żądanie zwrotu pobranego wynagrodzenia może stanowić na podsta-
wie art. 170 treść samodzielnego roszczenia, ewentualnie treść powództwa
cywilnego w razie sporu. W przypadku zbiegu odpowiedzialności cywilnej
z art. 170 i karnej z art. 171 obowiązek zwrotu pobranego wynagrodzenia
może być także orzeczony w toku procesu karnego, czyli w postępowa-
niu adhezyjnym, bez wszczynania odrębnego procesu cywilnego.

Art. 171

1. Kto bez zezwolenia prowadzi działalność polegającą na gro-
madzeniu środków pieniężnych innych osób fizycznych, prawnych

683

Art. 171

Prawo bankowe

lub jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej,
w celu udzielania kredytów, pożyczek pieniężnych lub obciążania
ryzykiem tych środków w inny sposób, podlega grzywnie do
5 000 000 złotych i karze pozbawienia wolności do lat 3.

2. Tej samej karze podlega, kto, prowadząc działalność zarob-
   kową wbrew warunkom określonym w ustawie, używa w nazwie
   jednostki organizacyjnej nie będącej bankiem lub do określenia jej
   działalności lub reklamy wyrazów „bank" lub „kasa".

3. Tej samej karze podlega także ten, kto dopuszcza się czynu
   określonego w ust. l lub 2 działając w imieniu lub w interesie osoby
   prawnej lub jednostki organizacyjnej nie mającej osobowości
   prawnej.

4. Kto, będąc obowiązany do podania uprawnionym organom
   informacji dotyczących banku i klientów banku w zakresie ustalo-
   nym w ustawie, podaje nieprawdziwe lub zataja prawdziwe dane,
   podlega grzywnie i karze pozbawienia wolności do lat 3.

5. Kto, będąc obowiązany do zachowania tajemnicy bankowej,
   ujawnia lub wykorzystuje informacje stanowiące tajemnicę ban-
   kową, niezgodnie z upoważnieniem określonym w ustawie, podlega
   grzywnie do l 000 000 złotych i karze pozbawienia wolności do lat 3.

6. Kto, będąc odpowiedzialnym za zapewnienie właściwego
   funkcjonowania wewnętrznej kontroli danych i informacji wyma-
   ganych w związku ze sprawowaniem nadzoru skonsolidowanego
   lub za udzielanie informacji i wyjaśnień na żądanie Komisji Nadzo-
   ru Bankowego, nie wykonuje ciążącego na nim obowiązku albo
   wykonuje go nierzetelnie lub nieterminowo, podlega grzywnie do
   l 000 000 zł lub karze pozbawienia wolności do lat 3.

7. Kto, będąc odpowiedzialnym za sporządzenie lub przedsta-
   wienie Komisji Nadzoru Bankowego skonsolidowanego sprawoz-
   dania finansowego lub innych sprawozdań związanych z nadzorem
   skonsolidowanym, nie wykonuje ciążącego na nim obowiązku albo
   wykonuje go nierzetelnie lub nieterminowo, podlega grzywnie do
   500 000 zł lub karze pozbawienia wolności do lat 2.

Art. 171 ust. 6 i 7 dodane przez ustawę z dnia 23 sierpnia 2001 r. o zmianie ustawy -
Prawo bankowe oraz o zmianie innych ustaw (Dz. U. Nr 111, poz. 1195) z dniem
7 stycznia 2002 r.

684

Odpowiedzialność cywilna i karna Art. 171

1. Zakres penalizacji. Sankcje karne istnieją w polskim Prawie ban-
   kowym od 1992 roku. Przewidziane obecnie w art. 171, obejmują kilka
   typów sytuacji (czynów karalnych). Ze względu na wysokość ustano-
   wionych sankcji czyny karalne należą do poważnych przestępstw
   o charakterze występków. Ustawa Prawo bankowe reguluje jednak
   jedynie te czyny karalne, które polegają na naruszeniu najpoważniej-
   szych zakazów lub nakazów tej właśnie ustawy. Prawo bankowe zawie-
   ra w tej części pozakodeksowe przepisy karne; znajdują tu zastosowa-
   nie przepisy części ogólnej kodeksu karnego (art. 116 k.k.). W samym
   kodeksie karnym przewiduje się ponadto sankcje karne za inne prze-
   stępstwa dokonywane w obrocie finansowym, w tym bankowym
   (w rozdz.iale XXXVI - Przestępstwa przeciwko obrotowi gospodar-
   czemu, oraz w rozdz.iale XXXVII - Przestępstwa przeciwko obrotowi
   pieniędzmi i papierami wartościowymi).

2. Naruszenie ustawowego zastrzeżenia wyłączności. W ustępie l
   karą zagrożone jest prowadzenie bez zezwolenia działalności polegają-
   cej na gromadzeniu środków pieniężnych innych osób fizycznych,
   prawnych lub jednostek organizacyjnych niemających osobowości
   prawnej, w celu udzielania kredytów, pożyczek pieniężnych lub obcią-
   żania ryzykiem tych środków w inny sposób. Wyeliminowane zostały,
   powstające poprzednio na tle art. 115¹ ust. l pkt l ustawy z 1989 r., wąt-
   pliwości dotyczące zakresu znamion przedmiotowych tego czynu (jakie
   depozyty, od jakich podmiotów, w jakim celu przyjmowane); nadal
   chodzi o zorganizowaną działalność, a nie o jednostkowe czynności.
   Nowa ustawa nie wymaga jednak, aby była to działalność zarobkowa.
   Zastosowanie formuły definicyjnej banku z art. 2 w dyspozycji tej nor-
   my - a jest to zauważalne - wymagałoby dodania, że chodzi o środki
   powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym (por. komentarz do
   art. 2 i 5). Obciążanie takich środków ryzykiem przez wykonywanie
   czynności bankowych zostało w przepisie karnym z art. 171 ust. l spre-
   cyzowane tylko częściowo, w sformułowaniu „w celu udzielania kre-
   dytów, pożyczek pieniężnych lub obciążania tych środków ryzykiem
   w inny sposób". Wątpliwe jest, czy pozostawienie takiego luzu decy-
   zyjnego, jaki daje to sformułowanie in fine, służące określeniu celu
   działania sprawcy, jest dopuszczalne w konstrukcji karnej normy praw-
   nej; niesprecyzowanie natomiast pojęcia samego ryzyka sugeruje, jak

685

Art. 171 Prawo bankowe

w niektórych innych zdaniach normatywnych, przyjęcie tu potocznego
i szerokiego rozumienia tego terminu. Tam, gdzie chodzi o stosowanie
sankcji karnych, konieczna jest precyzyjna redakcja przepisów prawa.
Jest to tym istotniejsze, im poważniejsze są te sankcje. W obowiązują-
cej regulacji uległy one zaostrzeniu - mają obecnie postać grzywny do
5 min złotych i kary pozbawienia wolności do lat 3. [Por. obszerne
omówienie J. Majewskiego, Odpowiedzialność karna za przestępstwo
określone w art. 171 ust. l prawa bankowego, „Prawo Bankowe" 1998,
nr 6].

W ustępie 2 takimi samymi karami (grzywny do 5 min zł i karze
pozbawienia wolności do lat 3) zagrożone zostało - przy prowadzeniu
działalności zarobkowej wbrew warunkom określonym w ustawie,
a więc bez wymaganego zezwolenia - używanie w nazwie jednostki
organizacyjnej niebędącej bankiem lub do określenia jej działalności
lub reklamy, wyrazów „bank" i „kasa". Przepis karny jest tu dopełnie-
niem zastrzeżenia wyłączności tych nazw, zawartej w art. 3 (por. ko-
mentarz do tego artykułu). W przepisie ust. 2 umieszczenie drugiego
przecinka po wyrażeniu „wbrew warunkom określonym w ustawie"
zamiast przed nim powoduje jednak niezamierzone przez ustawodawcę,
jak należy przyjąć, ograniczenie zakresu hipotezy normy karnej; wy-
maga to pilnej korekty. [Ten i inne problemy szczegółowe, dające ob-
szerną charakterystykę przestępstwa z art. 171 ust. 2, porusza J. Ma-
jewski, Przestępne użycie określeń „bank" lub „kasa", „Prawo Ban-
kowe" 2000, nr 5].

W ustępie 3 ustawa przewiduje ponadto takie same (a więc również
zaostrzone) sankcje karne dla osób dopuszczających się czynów okre-
ślonych w ust. l lub 2 powołanego artykułu, a działających w imieniu
lub w interesie osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej
osobowości prawnej (ale już nie osoby fizycznej, co niewątpliwie sta-
nowi tu lukę). Obecnie ustawa ujmuje to bardziej precyzyjnie,
w porównaniu z art. 115¹ ust. 2 ustawy z 1989 r., gdzie mowa była
o działaniu za osobę prawną. Zgodnie z powołanymi przepisami karze
podlegają osoby reprezentujące osoby prawne i jednostki organizacyjne
niemające osobowości prawnej, a więc działające w ich imieniu, a po-
nadto te, które działają wprawdzie w imieniu własnym, ale w interesie
takich osób i jednostek (a więc na ich rachunek, jak zwykle ujmują to
przepisy prawa).

686

Odpowiedzialność cywilna i karna Art. 171

3. Naruszenie obowiązków związanych z tajemnicą bankową.

W ustępach 4 i 5 przewidziane zostały (od 1997 roku) sankcje karne za
dwa czyny, związane z instytucją tajemnicy bankowej, uregulowaną
w przepisach art. 104 i 105 (w których mowa o obowiązku zachowania
tajemnicy bankowej oraz o obowiązku udzielania informacji wskaza-
nym przez ustawę podmiotom). W ust. 4 omawianego artykułu karą
zagrożone zostało podawanie nieprawdziwych lub zatajanie prawdzi-
wych danych przez podmioty zobowiązane ustawą do podawania in-
formacji o banku i klientach banku. Zagrożenie grzywną i karą pozba-
wienia wolności do lat 3 stanowi surową sankcję karną, zwłaszcza
w sytuacji, gdy wielorakie wyjątki od zasady tajemnicy bankowej -
jako obowiązku profesjonalnej dyskrecji - budzą stale w bankach (i nie
tylko w bankach) wątpliwości i obawy przed nadmiernym zakresem
odstępstw od tej zasady oraz możliwymi tego konsekwencjami. Nie
tylko więc sankcje karne wydają się zbyt surowe, ale też sama krymi-
nalizacja omawianych zachowań. Wydaje się, że wystarczające byłyby
tu sankcje typu dyscyplinarnego, a co najwyżej grzywna.

W ust. 5 zagrożone zostało karą grzywny do l min złotych (a więc
wyższą) i karą pozbawienia wolności do lat 3 ujawnienie lub wykorzy-
stywanie informacji stanowiących tajemnicę bankową niezgodnie
z upoważnieniem określonym w ustawie przez wszystkich zobowiąza-
nych do zachowania tajemnicy bankowej.

Wprowadzenie odpowiedzialności karnej za naruszenie tajemnicy
bankowej stanowi nowość w polskim ustawodawstwie. Odpowiedzialność
karna za naruszenie tajemnicy bankowej jest rzadkością również w innych
krajach. Wymowę normy karnej żart. 171 ust. 5 osłabia jednoczesne
objęcie penalizacją - w niewiele mniejszej skali - nierespektowania
ustawowych wyjątków od zasady tajemnicy bankowej, czyli niewyko-
nania obowiązku udostępnienia danych uprawnionym organom (ust. 4).
Proporcje nie zostały, jak się wydaje, należycie wyważone. Sama zasada
powinna mieć bez wątpienia silniejszą ochronę prawną. Posłużenie się
sankcjami karnymi w tej dziedzinie szczególnie uwypukla ten problem.

Pojawiająca się w piśmiennictwie krytyczna ocena wprowadzenia
w prawie bankowym odpowiedzialności karnej za naruszenie tajemnicy
bankowej dotyczy samej zasadności penalizacji, wysokości zagrożenia
grzywną oraz kumulatywnego zagrożenia grzywną i karą pozbawienia
wolności [por. E. Kryński (w:) Prawo bankowe. Komentarz, s. 537, 538].

687

Art. 171

Prawo bankowe

Oprócz odpowiedzialności karnej Prawo bankowe wprowadza
obowiązek pokrycia przez bank szkody powstałej w wyniku ujawnienia
tajemnicy bankowej i wykorzystania jej niezgodnie z przeznaczeniem
(art. 105 ust. 5). Dochodzenie odszkodowania z tytułu naruszenia ta-
jemnicy bankowej było możliwe także wcześniej, na podstawie ogól-
nych zasad odpowiedzialności odszkodowawczej z tytułu czynów nie-
dozwolonych uregulowanej w kodeksie cywilnym. Bank nie ponosi
jednak odpowiedzialności za szkodę wynikającą z ujawnienia tajemni-
cy bankowej przez osoby i instytucje upoważnione przez ustawę do
żądania od banków udzielenia informacji stanowiących tajemnicę ban-
kową (art. 105 ust. 6). Por. szerzej komentarz do tego artykułu.

4. Naruszenie obowiązków związanych z nadzorem skonsolidowa-
nym. Duża nowelizacja ustawy z 2001 roku dodała do treści art. 171
jeszcze dwa ustępy, ustanawiając w nich sankcje za naruszenie przepi-
sów o nowo uregulowanym w rozdz.iale 11 b nadzorze skonsolidowa-
nym, a konkretnie za naruszenie dwóch typów obowiązków związa-
nych z tego rodzaju nadzorem. Uzasadnienia dla penalizacji tych czy-
nów należy poszukiwać w znaczeniu i skomplikowaniu nadzoru skon-
solidowanego, wykonywanego (ujmując problem skrótowo) w odnie-
sieniu do banków działających w grupach, a także w znaczeniu odpo-
wiedniego współdziałania banków poddanych takiemu nadzorowi
z Komisją Nadzoru Bankowego.

W ustępie 6 przewiduje się karę grzywny do l min zł lub karę pozba-
wienia wolności do lat 3 wobec osób odpowiedzialnych za zapewnienie
właściwego funkcjonowania wewnętrznej kontroli danych i informacji
wymaganych w związku ze sprawowaniem nadzoru skonsolidowanego
lub odpowiedzialnych za udzielanie informacji i wyjaśnień na żądanie
Komisji Nadzoru Bankowego, jeżeli nie wykonują one ciążących na
nich obowiązków albo wykonują je nierzetelnie lub nieterminowo.

Drugim czynem karalnym w odniesieniu do nadzoru skonsolidowa-
nego (ust. 7) jest niewykonywanie przez odpowiedzialne osoby albo
wykonywanie nierzetelne lub nieterminowe obowiązku sporządzania
lub przedstawiania Komisji Nadzoru Bankowego skonsolidowanego
sprawozdania finansowego lub innych sprawozdań związanych z nad-
zorem skonsolidowanym; czyn taki zagrożony jest karą grzywny do
500 rys. zł lub karą pozbawienia wolności do lat 2.

688

Odpowiedzialność cywilna i karna Art. 171

5. Ściganie. Przestępstwa określone w art. 171 ust. 1-7 podlegają ści-
ganiu z urzędu, chociaż często bywa tu stosowane nie tylko zawiado-
mienie o dokonaniu przestępstwa, ale i wniosek o ukaranie. Zwykle
wniosek taki pochodzi od nadzoru bankowego, gdyż ujawnienie i ści-
ganie omawianych przestępstw nastręcza niejednokrotnie poważne
trudności. Trudności te wydają się najmniejsze w przypadku prze-
stępstw związanych z tajemnicą bankową, w których ujawnianiu z na-
tury rzeczy biorą udział zainteresowane podmioty. W celu ułatwienia
ścigania czynów karalnych na podstawie art. 171 ust. 1-3 konieczne jest
rozwiązanie na gruncie prawnym - w sposób jasny i jednoznaczny -
problemu parabanków, co obecnie (po dużej nowelizacji z 2001 roku)
czyni co do zasady przepis art. 5 ust. 5 (por. komentarz). Jak będzie
wyglądało stosowanie dość zawile sformułowanych nowych norm kar-
nych z ustępów 6 i 7, pokaże, jak należy sądzić, funkcjonowanie insty-
tucji nadzoru skonsolidowanego w polskich realiach.

BIBLIOGRAFIA

1. Aleksandrowicz M., Grzybowski M., Prawo bankowe - zmiany, „Prze-
   gląd Podatkowy" 1992, nr 4

2. Aleksandrowicz M., Grzybowski M., Jędrzejewski S., Status dewizowy
   banków, „Prawo Bankowe" 1995, nr 2

3. Ambroziewicz A., Podpis elektroniczny - pojęcie i funkcje w obrocie,
   „Przegląd Sądowy" 2001, nr l

4. Andrzejuk B., Operacje dokumentowe (w transakcjach handlu zagra-
   nicznego). Akredytywa dokumentowa, Warszawa 1996

5. Andrzejuk B., Heropolitańska L, Gwarancje, poręczenia, awale i akre-
   dytywy standby, Warszawa 2000

6. Avancini P., Iro G., Kozioł H., Ósterreichisches Bankvertargsrecht, Bd. 2,
   Wien 1993

7. Babiarz P., Wypowiedzenie umowy kredytowej, „Monitor Prawniczy" 1999,
   nr 10

8. Baka W., Bankowość centralna. Funkcje - metody - organizacja, cz. IV,
   BMiB, Warszawa 2001

9. Baka W., z zespołem SKN, Transformacja bankowości polskiej w latach
   1988-1995, Warszawa 1997

10. Balcerzak P.M., Kaszubski R.W., Kontrola wewnętrzna w banku w świe-
    tle międzynarodowych standardów, „Bank i Kredyt" 2001, nr 7

11. Barta J., Markiewicz R., Internet a prawo, Kraków 1998

12. Baumbach A., Duden K., Handelsgesetzbuch. Becksche Kurz Kommenta-
    re, (erlautert von K. J. Hopt), Bd. 9, Munchen 1995

13. Bączyk M., „Stan zagrożenia" wypłacalności i „stan niewypłacalności"
    banku. Ekwiwalentność czy odmienność formuł prawnych?, „Bezpieczny
    Bank" 2001, z. 1-2

14. Bączyk M., Bankowy Fundusz Gwarancyjny w sytuacji wierzyciela masy
    upadłości instytucji bankowej (w:) Księga pamiątkowa Profesora L. Stec-
    kiego, Toruń 1997

15. Bączyk M., Czy polskiej praktyce bankowej potrzebna jest umowa ra-
    chunku bieżącego (kontokorrent)?, „Prawo Bankowe" 1998, nr 3

702

Bibliografia

16. Bączyk M., Czy w umowie może być umieszczone upoważnienie przewi-
    dziane w art. 104 ust. 2prawa bankowego?, „Prawo Bankowe" 2000, nr 10

17. Bączyk M., Instytucja kuratora bankowego w polskim sektorze banko-
    wym (w:) Studia z prawa cywilnego i gospodarczego. Księga pamiątkowa
    dedykowana Profesor Czesławie Żuławskiej, Kraków 2000

18. Bączyk M., Łączenie się banków w formie spółek akcyjnych. Nowe regula-
    cje prawne i nowe wątpliwości interpretacyjne, „Prawo Bankowe" 2001, nr 2

19. Bączyk M., Odpowiedzialność cywilna poręczyciela, Toruń 1982

20. Bączyk M., Odpowiedzialność umowna banku w prawie polskim, Toruń
    1989

21. Bączyk M., Poręczenia i gwarancje udzielane przez Skarb Państwa oraz
    niektóre osoby prawne. Komentarz do ustawy z 8 maja 1997 r., Warsza-
    wa 1998

22. Bączyk M., Poręczenie w świetle przepisów prawa bankowego z 1997 r.,
    „Prawo Bankowe" 1998, nr 2

23. Bączyk M., Potrącenie dokonywane przez likwidatora w toku postępowa-
    nia likwidacyjnego instytucji bankowej. Problem zakresu zastosowania
    przepisu art. 155 ust. l prawa bankowego, „Prawo Bankowe" 2000, nr 4

24. Bączyk M., Potrącenie na podstawie przepisu art. 52 prawa bankowego,
    „Prawo Bankowe" 1995, nr 4

25. Bączyk M., Problematyka prawna tzw. klauzul potrącenia w praktyce
    kontraktowej banków polskich, „Prawo Bankowe" 1996, nr l

26. Bączyk M., Problem odpowiedzialności gwarancyjnej BFG wobec po-
    siadaczy okazicielskich papierów wartościowych, „Biuletyn BFG" 1996,
    z. 7

27. Bączyk M., Problem regulacji prawnej zabezpieczeń w prawie polskim,
    „Bank i Kredyt" 1991, nr 11

28. Bączyk M., Sytuacja prawna kontrahenta instytucji niebankowej w świe-
    tle przepisu art. 170 prawa bankowego, „Prawo Bankowe" 1999, nr 3

29. Bączyk M., Sytuacja prawna posiadaczy tzw. hasłowych dokumentów
    oszczędnościowych w świetle przepisów ustawy o BFG, ,3iuletyn BFG"
    1996, z. 7

30. Bączyk M., Umowy spółki w sferze działalności przedsiębiorstwa banko-
    wego, Zeszyty Naukowe UMK, Prawo 1993, nr 33

31. Bączyk M., Umowy w zakresie czynności bankowych (w:) Prawo umów
    w obrocie gospodarczym, Warszawa 2001

32. Bączyk M., Zabezpieczenie kredytu w praktyce bankowej, Toruń 1989

33. Bączyk M., Zagadnienie dostępu pełnomocnika do informacji objętych
    tajemnicą bankową, „Prawo Bankowe" 1999, nr 2

34. Bączyk M., Zagadnienie sposobu określania maksymalnej kwoty egzekucji
    banku w oświadczeniu egzekucyjnym dłużnika, „Prawo Bankowe" 1999, nr 5

703

Bibliografia

35. Bączyk M., Zarys prawa bankowego. Część I ~ Prawo systemu bankowego,
    Toruń 2000

36. Bączyk M., Zarząd komisaryczny w banku, ,3ank Spółdzielczy" 1993, z. 10

37. Bączyk M., Lendzion E., Perspektywy instytucji Rzecznika Klientów
    Bankowych, „Bank i Kredyt" 1991, z. 9

38. Bielecka Z., Wierzbowski M., Papiery dłużne. Zagadnienia praktyczne,
    Warszawa 1998

39. Blicharz R., Charakter prawny umowy gwarancji bankowej, „Prawo
    Papierów Wartościowych" 2000, nr 11

40. Bodył P., Prawo banku przejmującego do żądania zmiany treści zobo-
    wiązania banku przejętego. Jak przywrócić zachwianą równowagę w sto-
    sunkach zobowiązaniowych?, (cz. I) „Prawo Bankowe" 2001, nr 7-8; (cz. II)
    „Prawo Bankowe" 2001, nr 9

41. Botwinowska-Wochniak J., Uprawnienia KNB w zakresie zwoływania
    nadzwyczajnego walnego zgromadzenia akcjonariuszy, „Biuletyn Praw-
    niczy PKO BP S.A." 2000, z. 4

42. Brol J., Prawo upadłościowe w świetle praktyki sądowej, Warszawa 1995

43. Brol J., Zastaw rejestrowy na tle innych form zabezpieczania wierzytel-
    ności, „Bezpieczny Bank" 1998, z. l

44. Buchner E., Obligationenrecht. Besonderer Teil, Ziirich 1988

45. Bundschuh K.D., Erfahrungen als Ombudsmannfw:) Kartengesteuerter
    Zahlungsverkehr. Aussergerichtliche Streitschlichtung. Bankrechtstag
    1998, Berlin, New York 1999

46. Butkiewicz E., Czarnota M., Poręczenie i gwarancja bankowa -prawne
    problemy stosowania tych form zabezpieczeń (w:) Wybrane problemy za-
    bezpieczeń wierzytelności pieniężnych, Warszawa 1996

47. Bulow P., Recht der Kreditsicherheiten, Miinchen 1997

48. Biischgen H. E., Przedsiębiorstwo bankowe, t. V, Warszawa 1997

49. Bydlinski P., Rechtsfragen des internationalen uberweisunggsverkehrs:
    Die EG-Richtline vom 27.1.1997 iiber grenzuberschreitende uberweis-
    ungen, (w:) 4. Akademischer Bankentag am 5.11.1998: Das Recht des
    bargeldlosen zahlungsverkehrs in Dutschland und Europa, Rostock 1998

50. Cabrillac M., Mouly Ch., Droit dessuretes, Paris 1997

51. Canaris C.W., Recht der Wertpapiere, Miinchen 1986

52. Canaris C. W., Bankvertagsrecht, Berlin-New York 1988

53. Canaris C. W., Einwendungausschluss und Einwendungsdurchgriff bei
    Dokumentenakkreditiven und Aussenhandelsgarantien, OBA 1987, Heft 11

54. Chmielewska M., Akredytywa pieniężna, „Bank" 1995, nr 10

55. Chróścielewski W., J.P. Tarno, Postępowanie administracyjne, Zielona
    Góra 1999

56. Czachórski W. (w.) System prawa cywilnego, t. III, cz. l, Ossolineum 1976

704

Bibliografia

57. Czarnecki M., Bagińska L., Prawo wekslowe i czekowe, Komentarz,
    Warszawa 1998

58. Dalka S., Rodziewicz J., Postępowanie zabezpieczające i egzekucyjne.
    Komentarz do części drugiej kodeksu postępowania cywilnego, Gdańsk 1994

59. Daniluk D., Bezpieczeństwo systemu bankowego w Unii Europejskiej
    i w Polsce (w:) Euro a strategie polskich banków, Warszawa 1997

60. Daniluk D., Regulacje i nadzór bankowy w Polsce, Warszawa 1996

61. Daniluk D., Niemierka S., Komisja Nadzoru Bankowego i Narodowy Bank
    Polski jako główni regulatorzy działalności bankowej - podstawowe
    uprawnienia decyzyjne wobec banków, cz. II, „Prawo Bankowe" 1998, nr 4

62. Daniluk D., Niemierka S., Proces licencjonowania działalności bankowej
    w Polsce na tle standardów Unii Europejskiej, „Prawo Bankowe" 1999, nr 3

63. Dawidowicz W., Nauka prawa administracyjnego, Zarys wykładu, t. l,
    Warszawa 1965

64. Dietrich M., Kulikowski B., Akredytywa dokumentowa w handlu zagra-
    nicznym, Warszawa 1964

65. Dietrich M., Kulikowski B., Żabczyński A., Prawne środki zabezpieczenia
    zapłaty w transakcjach eksportowych, Warszawa 1973

66. Dobaczewska H., Instytucja nadzoru bankowego, Gdańsk 2000

67. Doliniak P., Grupa G-12 prawie jak jeden bank, PiG z 13 maja 1999 r.

68. Doralt P., Klage auf Feststellung der Unwirksamkeit einer rechts-
    miflbrduchlichen Garantieinanspruchnahme oder Klage auf Unterlas-
    sung bzw. Widerruf?, OBA 1990, Heft 3

69. Drapała D., Zwalniające przejadę długu a zabezpieczenie wierzytelności,
    „Monitor Prawniczy" 2002, nr l

70. Drewicz-Tułodziecka A., Stócker O.M., Komentarz do ustawy o listach
    zastawnych i bankach hipotecznych, Warszawa 2000

71. Encyklopedia prawa bankowego, pod red. W. Pyzioła, Warszawa 1999

72. Ereciński T., Gudowski J., Jędrzejewska M., Komentarz do kodeksu po-
    stępowania cywilnego. Postępowanie rozpoznawcze, Warszawa 2001

73. Fikentscher W., Schuldrecht, Berlin-New York 1985

74. Fojcik-Mastalska E., Biegli rewidenci a tajemnica bankowa, „Prawo
    Bankowe" 2000, nr 9

75. Fojcik-Mastalska E., Czy otwarcie akredytywy jest czynnością bankową?,
    „Prawo Bankowe" 2001, nr l

76. Fojcik-Mastalska E., Instytucja finansowa i instytucja kredytowa w pro-
    jekcie nowelizacji Prawa bankowego, „Prawo Bankowe" 2001, nr 5

77. Fojcik-Mastalska E., Prawo bankowe Unii Europejskiej, Wrocław 1996

78. Fojcik-Mastalska E., Usługi i instytucje finansowe w Unii Europejskiej,
    „Prawo Bankowe" 1996, nr 2

705

Bibliografia

79. Fojcik-Mastalska E., Sawicka K., Podstawy prawa celnego i dewizowe-
    go, Wrocław 2001

80. Frąckowiak D., Przekaz jako model zapłaty kartą płatniczą, „Rejent"
    1998, nr 4

81. Frąckowiak D., Przelew przy zapłacie kartą płatniczą, PPH 1999, nr l

82. Fuchs D., Charakter instytucji holdingu - uwagi prawnoporównawcze,
    „Prawo Bankowe" 1996, nr 3

83. Galasiewicz A. M., Charakter prawny akredytywy dokumentowej, PPHZ
    1986, nr 10

84. Gamerith H. (w:) Kommentar zutn Allgemeinen Burgerlichen Gesetzbuch,
    (herausgegeben von P. Rummel), Bd. 2, Wien 1984

85. Gasparski W., Przyczynek do Zasad Dobrej Praktyki Bankowej, „Prawo
    Bankowe" 2002, nr l

86. Gautschi G. (w:) Berner Kommentar zum schweizerischen Privatrecht,
    Bd. VI, Abt. 2, Teilband 5, Bern 1964

87. Gavalda Ch., Stoufflet J., Droit bancaire, Litec, Paris 1997

88. Gawlik B., Procedura zawarcia umowy na tle ogólnych przepisów prawa
    cywilnego (art. 66-72 k.c.), Kraków 1977

89. Genner J., Das UNCITRAL-Modellgesetz uber den internationalen Ub-
    erweisungsverkehr, Berlin 1995

90. Gliniecka J., Tajemnica bankowa w ujęciu prawnym, Sopot 1997

91. Gliniecka J., Harasimowicz J., Zasady polskiego prawa bankowego
    i dewizowego, Bydgoszcz 2000.

92. Góral L., Instytucja kredytowa w państwach Unii Europejskiej, „Glosa"
    1997, nr 2

93. Góral L., Instytucje „parabankowe " w ustawodawstwie wybranych krajów
    Unii Europejskiej i w Polsce, PUG 1997, nr 10

94. Góral L., Nadzór bankowy (w.) L. Góral, M. Karlikowska, K. Koperkie-
    wicz-Mordel, Polskie prawo bankowe, Warszawa 2000

95. Góral L., Rola banków w kształtowaniu ogólnych warunków otwierania
    {prowadzenia rachunków walutowych, PUG 1998, nr 7-8

96. Góral L., Rola i zadania Komitetu ds. Przepisów Bankowych i Procedur
    Nadzorczych w dziedzinie tworzenia reguł zarządzania ryzykiem banko-
    wym, PUG 1996, nr 6

97. Gremlik A., Regulacja i charakter prawny akredytywy, „Prawo Banko-
    we" 2000, nr 7-8

98. Gromadzki L., Bankowe gwarancje, poręczenia i awale, Warszawa 1997

99. Gronkiewicz-Waltz H., Bank centralny od gospodarki planowej do ryn-
    kowej, Warszawa 1992

100. Grzegorczyk W., Polski rynek papierów wartościowych, Warszawa 1993

706

Bibliografia

101. Grzybowski S. (w.) System prawa cywilnego. Zobowiązania - część
     szczegółowa, Ossolineum 1976

102. Grzybowski M., Safjan M., Kaczanowski J., Panfil M., Wiaderek G., Ko-
     mentarz do ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym, Warszawa 1998

103. Guggenheim D., Die Yertrdge der schweizerischen Bankpraxis, Zurich
     1986

104. Guhl T., Dos Schweizerische Obligationenrecht, (bearbeitet von A. Koller
     und J. N. Druey), Zurich 1991

105. Guinot Marie-Colette, Regles et pratiąues internationales relatives aux
     standby - RPIS 98, JBLJ 2000, nr 3

106. Gurgul H., Prawo upadłościowe i układowe. Komentarz, Warszawa 2000

107. Habersack M. (w:) Munchener Kommmentar zum BGB, Bd. 5, Miinchen
     1997

108. Hadding W., Dyrektywa Unii Europejskiej o przelewach transgranicz-
     nych, „Prawo Bankowe" 1998, nr 4

109. Hass M., Probleme der „International Standby Pactices ISP 98" im
     Zusammenhang mit deutschem Recht, ZBB 1999, nr 5

110. Hefermehl W. (w:) Schlegelberger Handelsgesetzbuch, Bd. IV, Miinchen
     1976

111. Heropolitańska L, Zabezpieczenie wierzytelności banku, Warszawa 1996

112. Heropolitańska L, Borowska E., Kredyty i gwarancje bankowe, Warsza-
     wa 1992

113. Hoffinan T., Zarząd komisaryczny na tle polskiej praktyki bankowej,
     „Bank i Kredyt" 1994, z. 9

114. Hofstetter J. (w:) Schweizerisches Privatrecht, Bd. VII, Teil 2, Basel-
     Stuttgart 1979

115. Horn N. (v/\)Heymann Handelsgesetzbuch. Kommentar, Bd. IV, Berlin-
     NewYorkl990

116. Huchla A., Komentarz do ustawy o podatku dochodowym od osób praw-
     nych, Warszawa 1999

117. Iskra J., Zrzeszenie G-12 na rozdrożu, „Gospodarka i Prawo" z 12 listo-
     pada 1998 r.

118. Jacyszyn J., Elektroniczne czynności prawne, PPH 1999, nr 7

119. Jakubek M., Prawo bankowe. Wprowadzenie, Lublin 1998

120. Jakubiak A., Wpływ powiązań kapitałowych na działalność banków,
     „Prawo Bankowe" 1997, nr 3

121. Janczyk M., Umowa kredytu i pożyczki studenckiej, „Prawo Spółek"
     1999, nr 7-8

122. Janczyk M., Wypowiedzenie umowy kredytowej, PPH 1997, nr 2

123. Janiak A., O przywilejach bankowych, „Prawo Bankowe" 2000, nr 4

707

Bibliografia

124. Jara Z., Akredytywa dokumentowa i inkaso dokumentowe w obrocie mię-
     dzynarodowym; wybrane zagadnienia prawne; uwagi praktyczne, cz. I,
     „Monitor Prawniczy" 1996, nr 7, cz. II, „Monitor Prawniczy" 1996, nr 8

124. Jaroński P., System zabezpieczeń wierzytelności, Warszawa-Zielona Góra 1996

125. Jastrzębski R., Bank jako organ kontroli dewizowej, „Aktualności Ra-
     chunkowo-Podatkowe" 2001, nr 9

125. Jaworski W., Krzyżkiewicz Z., Kosiński B., Banki, Warszawa 1995

126. Jeziołowicz N., Bankowy arbitraż konsumencki, „Bezpieczny Bank"
     2001, z. 3-4

126. Jończyk A., Fundusze własne banku, „Prawo Bankowe" 1999, nr 6

127. Jończyk A., Praktyczne stosowanie przepisów o bankowym tytule egzeku-
     cyjnym, „Bank" 1998, nr 12

128. Jończyk A., Rachunek bankowy w systemie źródeł prawa, cz. l, „Prze-
     gląd Podatkowy" 1998, nr 3

129. Jończyk A., Strona zobowiązana wobec banku w art. 71 ust. 3 pkt l pra-
     wa bankowego, „Prawo Bankowe" 2000, nr 4

130. Jończyk A., Zakaz uprzywilejowania w prawie bankowym, „Przegląd
     Podatkowy" 1999, nr l

131. Jurga R., M. Michalski, Krótkoterminowe dłużne papiery wartościowe
     w systematyce typów normatywnych papierów wartościowych w prawie
     polskim, PPH 1999, nr 6 (wkładka)

132. Jurkowska M., Zarząd majątkiem wspólnym a umowa kredytu, „Pienią-
     dze i Więź" 1999, nr l

127. Karolak A., Instytucja holdingu, PUG 2001, nr 3

133. Katner W.J., Wprowadzenie (w:) Kodeks spółek handlowych, Warszawa
     2000

134. Kazimierczak A., Polityka pieniężna w gospodarce rynkowej, Warszawa
     2000

135. Kępa M., Udzielanie i zaciąganie kredytów oraz pożyczek o wartościach
     dewizowych w ujęciu polskiego prawa dewizowego, „Monitor Podatko-
     wy" 1998, nr 6

136. Koch A., Umowa gwarancji bankowej jako postać umowy o świadczenie
     przez osobę trzecią (art. 391 k.c.) (w:) Księga pamiątkowa ku czci Profe-
     sora Leopolda Steckiego, Toruń 1997

137. Kociucki L., Potrącenie wierzytelności banku wobec SM z zajętą przez
     komornika wierzytelnością tej spółdzielni z tytułu rachunku bankowego,
     „Biuletyn Prawniczy PKO BP" 1999, z. 3

128. Kocot W., Elektroniczna forma oświadczeń woli, PPH 2001, nr 3

138. Koller T., Kissling Ch., Anweisung und Dokumentenakkreditiv im Zah-
     lungsverkerhs, (w:) Rechtliche Probleme Zahlungsverkehrs, Bern 2000

708

Bibliografia

144. Koperkiewicz-Mordel K., Góral L., Prawo bankowe, Warszawa 1997

145. Kosikowski C., Akty wykonawcze w prawie bankowym jako problem
     konstytucyjny (w:) Konstytucja, ustrój, system finansowy państwa, War-
     szawa 1999

146. Kosikowski C., Koncesje w prawie polskim, Kraków 1996

147. Kosikowski C., Prawo bankowe a normy Unii Europejskiej, PiG 1997, nr 58

148. Kosikowski C., Prawo gospodarcze publiczne, Warszawa 1994

149. Kosikowski C., Publiczne prawo bankowe, Warszawa 1999

150. Kosikowski C., Zezwolenia na dzialalność gospodarczą w prawie pol-
     skim, Warszawa 1997

151. Kosikowski C., Zgodność z prawem i techniką, PiG 1997, nr 30

152. Kosiński B., Podstawy zarządzania przedsiębiorstwem bankowym (w:)
     Współczesny bank, pod red. W.L. Jaworskiego, Warszawa 1998

153. Kosmalski R., Dostęp do tajemnicy bankowej organów podatkowych oraz
     kontroli skarbowej, „Prawo Bankowe" 1999, nr 3

154. Kostecki A., Prawo czekowe, Kraków 1998

155. Kostro E., Wpływ projektowanych zmian prawa bankowego na bezpie-
     czeństwo finansowe i stabilność polskiego systemu bankowego, „Bez-
     pieczny Bank" 1997, nr l

156. Koziński J., Czy banki mają wyręczać urzędy skarbowe, „Rzeczpospoli-
     ta" 1999, nr 12

157. Koziński M. H., Gwarancja bankowa w międzynarodowym obrocie handlowym,
     PPHZ1983,nr7

158. Kozioł H., Welser R., Grundrifi des bilrgerlichen Rechts. Bd. l, Allge-
     meiner Teil und Schuldrecht, Wien 1995

159. Król M., Charakter prawny, rodzaje i funkcje gwarancji bankowych,
     „Prawo Spółek" 1997, nr 4

160. Król M., Gwarancje bankowe w orzecznictwie Sądu Najwyższego, „Pra-
     wo Spółek" 1997, nr 5

161. Kruczalak K., Bankowe karty płatnicze, PiP 1996, z. 8-9

162. Kruczalak K., Problematyka prawna papierów wartościowych, Gdańsk
     1994

163. Krupska M., Projekt ustawy o elektronicznych instrumentach płatniczych,
     „Prawo Bankowe" 2001, nr 12

164. Kryński B., Czy Narodowy Bank Polski ma prawo wydawać bankowe
     tytuły egzekucyjne?, „Prawo Bankowe" 2000, nr 5

165. Krzyżewski J., Bankowy tytuł wykonawczy -przywilej czy środek ograni-
     czenia ryzyka banku?, „Prawo Bankowe" 1994, nr 3

166. Krzyżewski J., Gwarancje bankowe płatne na pierwsze żądanie -próba
     regulacji międzynarodowej, „Prawo Bankowe" 1994, nr 2

709

Bibliografia

167. Krzyżewski J., Poręczenie długu -wobec banku, „Prawo Bankowe" 1998, nr 2

168. Krzyżewski J., Rozbieżności definicyjne prawa polskiego i europejskiego
     w sprawie działalności kredytowej i wynikłe stąd implikacje dla polityki
     pieniężnej i zakresu nadzorów na polskim rynku finansowym, „Bank
     i Kredyt" 1999, z. 7-8

169. Krzyżewski J., Tajemnica bankowa, „Prawo Bankowe" 1994, nr l

170. Krzyżkiewicz Z., Podręcznik do nauki bankowości, Warszawa 1999

171. Księżopolski K., Bankowe papiery wartościowe, „Gazeta Prawna" 1998,
     nr 37

172. Księżopolski K., Biuro Informacji, „Gazeta Prawna" 1997, nr 65/66

173. Księżopolski K., Biuro Informacji Kredytowej, „Gazeta Prawna" 1997, nr 57

174. Księżopolski K., Gwarancje dla bankowych papierów wartościowych,
     „Gazeta Prawna" 1998, nr 41

175. Kukulski J., Pluta L, Karty płatnicze, Warszawa 1998

176. Kulesza M., Źródła prawa i przepisy administracyjne w świetle nowej
     Konstytucji, PiP 1998, z. 2

177. Kulikowski B., Rozliczenia w handlu zagranicznym, Warszawa 1974

178. Kurzępa B., Tytuł wykonawczy po upadłości banku, PiG z 17 październi-
     ka 1998 r.

179. Lesguillons H., Gwarancje bankowe — aktualne tendencje, PPHZ 1984, nr 8

180. Lewandowska L, Banki. Nieuzasadnione opłaty, „Rzeczpospolita" 2000,
     nr 121

181. Lewandowska L, Tama dla brudnych pieniędzy, „Rzeczpospolita" 2000,
     nr 240

182. Lewandowski D., System kontroli wewnętrznej w banku. Kontrola we-
     wnętrzna a wewnętrzny audyt bankowy, „Prawo Bankowe" 2000, nr 3

183. LJa£n^fCh.,AktuelleRechtsprechungzurBankgarantie, WB11992, Heft 5

184. Ludwiczyńska A., Czy zezwolenie na działalność bankową jest licencją?,
     „Prawo Bankowe" 2001, nr 5

185. Liicke G., Das Dokumentenakkreditiv in Deutschland, Frankreich und
     Schweiz. Eine rechtsvergleischende Darstellung, Kieł 1976

186. Łętowska E., Ustawa o ochronie niektórych praw konsumentów. Ko-
     mentarz, Warszawa 2000

187. Łopuski J. (w:) Prawo obrotu gospodarczego, Warszawa 1987

188. Majewski J., Odpowiedzialność karna za przestępstwo określone w art. 171
     ust. l prawa bankowego, „Prawo Bankowe" 1998, nr 6

189. Majewski J., Przestępne użycie określeń „bank" lub „kasa", „Prawo
     Bankowe" 2000, nr 5

190. Majewski J., Uprawnienie do żądania od banku informacji objętych ta-
     jemnicą bankową, „Prawo Bankowe" 1999, nr 6

710

Bibliografia

191. Marciniak A., Bankowy tytul egzekucyjny. Zagadnienia wybrane, „Prawo
     Bankowe" 2000, nr 6

192. Marty G., Raynaud P., Jestaz P., Droit dvii. Les suretes. La publicite
     fonciere, Sirey, Paris 1987

191. Mazur J., Składanie przez zleceniodawcę akredytywy oświadczenia

0 poddaniu się egzekucji, „Biuletyn Bankowy PKO", Warszawa 1999, z. l

194. Mączyński A., Prawa i obowiązki stron umowy rachunku bankowego
w świetle zasady ochrony konsumentów (w:) Studia z prawa cywilnego

1 gospodarczego. Księga Pamiątkowa dedykowana Profesor Czesiowie
Żulawskiej, Kraków 2000

195. Mednis A., Ustawa o ochronie danych osobowych. Komentarz, Warsza-
     wa 1999

196. Michalski M., Czy bankowe papiery wartościowe mogą być wprowadza-
     ne do publicznego obrotu?, „Prawo Bankowe" 2000, nr 6

197. Michalski M., hasła: Czek gotówkowy, Czek rozrachunkowy (w:) Ency-
     klopedia prawa bankowego, pod red. W. Pyzioła, Warszawa 1999

198. Michalski M., Konstrukcja bankowych papierów wartościowych w świe-
     tle zasady numerus clausus papierów wartościowych w prawie polskim,
     „Prawo Bankowe" 1998, nr 2

199. Michalski M., Prawne uwarunkowania bankowości inwestycyjnej w Pol-
     sce, , ,Prawo Bankowe" 2000, nr 5

200. Mojak J., Niezbecka E., Dowody imienne i na okaziciela na wlożone
     wkłady oszczędnościowe (próba interpretacji art. 18 Prawa bankowego),
     „Palestra"1997,nr9-10

201. Myczkowski A., Arbiter czeka na skargi, „Rzeczpospolita" 2002, nr 50

202. Narożny T., Czynności kredytowe banku. Zagadnienia prawne, Warszawa
     2001

203. Narożny T., Prawo bankowe, Poznań 1998

204. Narożny T., Zarys prawa bankowego, Poznań 1996

205. Nielsen J., Internationale Bankgarantie, Akkreditiv und anglo-amerika-
     nisches Standby nach Inkrafttreten derlSP 98, cz. IWM 1999, nr 40

206. Nielsen].,NeueRichtlinieforDokumenten-Akkreditive, Heidelberg 1994

207. Niezbecka E., Umowa kredytu, „Monitor Prawniczy" 1999, nr 5 (dodatek
     ,3iuletyn Bankowy")

208. Niezbecka E., Umowa pożyczki bankowej,„Monitor Prawniczy" 1999, nr 6
     (dodatek „Biuletyn Prawniczy")

209. Niezbecka E., Umowa rachunku bankowego, „Monitor Prawniczy" 1999,
     nr 4 (dodatek „Biuletyn Bankowy")

210. Niezbecka E., Jakubecki A., Mojak J., Prawne zabezpieczenie wierzytel-
     ności bankowych, Kraków 2000

711

Bibliografia

211. Obal T., Koncepcje definicji „niebezpieczeństwa niewypłacalności".
     Omówienie dyskusji, „Bezpieczny Bank" 2001, z. 1-2

212. Ofiarski Z., Komentarz do ustawy z dnia 7 grudnia 2000 r. o funkcjono-
     waniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających
     (w:) Prawo bankowe, pod red. E. Fojcik-Mastalskiej, Warszawa 2001

213. Ofiarski Z., Podstawy prawne bezpiecznego funkcjonowania banków
     a standardy Unii Europejskiej (w:) Materiały konferencyjne, Poznań, 14-17
     września 2000, Bankowość, t. II, Poznań 2000

214. Ogiegło L. (w:) Kodeks cywilny. Komentarz, pod red. K. Pietrzykowskie-
     go, t. II, Warszawa 2000

215. Olechowski M., Charakter prawny gwarancji bankowej, PiP 1997, z. 6

216. Olechowski M., Gwarancja bankowa w prawie francuskim i szwajcar-
     skim, PiP 1997, z. l

217. Oplustil K., Skutki wypłaty wkładu osobie nieuprawnionej (Uwagi na tle
     nowej ustawy o ochronie niektórych praw konsumentów), „Prawo Ban-
     kowe" 2000, nr 11

218. Orlicki M., Przewłaszczenie na zabezpieczenie, Warszawa 1996

219. Orlicki M., Przewłaszczenie po austriacku, „Gazeta Bankowa" 1993, nr 48

220. Osada Z., Wędrychowski M.P., Zabezpieczenie spłaty pożyczek, kredytów
     i gwarancji bankowych, Warszawa 1996

221. Papiery wartościowe, Bączyk M., Koziński M., Michalski M., Pyzioł W.,
     Szumański A., Weiss L, Kraków 2000

222. Pawełczyk M., Bankowe papiery wartościowe na krajowym rynku finan-
     sowym, PPH 1999, nr 6 (wkładka)

223. Pawłyszcze D., Bankowe tytuły egzekucyjne, PPH 1998, nr 3

224. Pazdan M., Prawo prywatne międzynarodowe, Warszawa 1996

225. Peters K., Rechtsprobleme des Akkreditivgeschdftes, WM 1976, nr 38

226. Piasecki K., Księgi wieczyste i hipoteka. Komentarz, Bydgoszcz 1996

227. Piasecki K., Prawo upadłościowe, Bydgoszcz 1994

228. Piegzik A., Praktyczne problemy stosowania nowych przepisów prawa
     bankowego o tytule egzekucyjnym, „Prawo Bankowe" 1998, nr 5

229. Piekarski M. (w:) Kodeks cywilny. Komentarz, Warszawa 1972

230. Pisuliński J., hasła: Akredytywa, Akredytywa dokumentowa, Akredytywa
     pieniężna, ELDHR, Polecenie zapłaty, Rozrachunki międzybankowe, SYBIR
     (w:) Encyklopedia prawa bankowego, pod red. W. Pyzioła, Warszawa 1999

231. Pisuliński J., Bankowy tytuł egzekucyjny, „Prawo Bankowe" 1998, nr l

232. Pisuliński J., Charakter prawny gwarancji bankowej, „Monitor Podatko-
     wy" 1994, nr 2

233. Pisuliński J., Niektóre zagadnienia związane z gwarancją bankową,
     „Prawo Bankowe" 1998, nr 4

712

Bibliografia

234. Pisuliński J., Przeprowadzanie rozliczeń pieniężnych przez banki, „Prawo
     Bankowe" 1995, nr 3

235. Pisuliński J., Wystawianie bankowych tytułów egzekucyjnych przeciwko
     osobom ustanawiającym zabezpieczenia na rzecz banku, „Prawo Banko-
     we" 2000, nr 2

236. Pisuliński J., Tracz G., Dostosowanie prawa polskiego do dyrektywy Unii
     Europejskiej nr 97/5/EC w sprawie przelewów transgranicznych - realizacja
     dyrektywy wprawie niemieckim, „Prawo Bankowe" 2000, nr l (dodatek)

237. Pomorska A., Komentarz do prawa bankowego, Warszawa 1994

238. Popiołek W. (w.) Kodeks cywilny. Komentarz, 1.1, Warszawa 1997

239. Popiołek W., Holding bankowy w świetle przepisów ustawy z 14 VI1996 r.
     o łączeniu i grupowaniu niektórych banków w formie spółki akcyjnej (w:)
     Księga Pamiątkowa Prof. L. Steckiego, Toruń 1997

240. Popowska E., W. Wąsowski, Rachunkowość bankowa, Warszawa 2000

241. Prawo administracyjne, pod red. J. Bocia, Wrocław 1993

242. Prawo bankowe. Komentarz, pod red. W. Góralczyka (jr), Warszawa 1999

243. Prawo dewizowe - komentarz, pod red. M. Krakowiaka, Warszawa 2000.

244. Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi. Komentarz,
     Chłopecki A., Domański G., Jurga R., Michalski M., Sobolewski L.,
     Warszawa 1999

245. Futerko P., Warunki prawne czynności inwestycyjnych banku uniwersal-
     nego, „Prawo Bankowe" 1998, nr 3

246. Pyziak-Szafhicka M., Gwarancja autonomiczna, PPH 1994, nr 2

247. Pyzioł W., O lokatach terminowych „na okaziciela" (uwagi na tle art. 50
     ust. l oraz art. 54 i 55 nowego prawa bankowego), „Prawo Bankowe"
     1999, nr l

248. Pyzioł W., O tzw. zapisie bankowym na gruncie przepisów nowego pra-
     wa bankowego, „Prawo Bankowe" 1999, nr 2

249. Pyzioł W., Pozatestamentowe formy dysponowania wkładem oszczędno-
     ściowym na wypadek śmierci (w:) Księga pamiątkowa dla uczczenia pra-
     cy naukowej Profesora Kazimierza Kruczalaka, „Gdańskie Studia Praw-
     nicze" 1999, t. V

250. Pyzioł W. (w:) Prawo bankowe. Komentarz, pod red. E. Fojcik-
     Mastalskiej, Warszawa 1999

251. Pyzioł W. (w:) Prawo handlowe, t. IV, Warszawa 1996

252. Pyzioł W., Recht der Kreditsicherheiten in Polen (w:) Handelsrecht und
     Recht der Kreditsicherheiten in Osteuropa, (herausgegeben von N. Horn
     und K. Pleyer), Berlin-New York 1997

253. Pyzioł W., Umowa o kredyt bankowy w świetle nowego ustawodawstwa
     bankowego, „Krakowskie Studia Prawnicze" 1991, t. XXIV

713

Bibliografia

254. Pyzioł W., Umowa rachunku bankowego, Warszawa 1997

255. Pyzioł W., Umowa rachunku bankowego a zasada swobody kontrakto-
     wania (zagadnienia wybrane), cz. II, „Prawo Bankowe" 1996, nr l

256. Pyzioł W., Umowy w zakresie czynności bankowych (w:) Prawo umów
     w obrocie gospodarczym, Kraków 1993

257. Pyzioł W., Wspólny rachunek bankowy, „Prawo Bankowe" 1995, nr 3

258. Pyzioł W., Tracz G., Wypowiedzenie umowy kredytowej, „Prawo Bankowe"
     1994, nr 4

259. Raciborski J., Usługi turystyczne. Przepisy i komentarz, Warszawa 1999

260. Radwański Z., Poręczenie. Komentarz do przepisów kodeksu cywilnego,
     Warszawa 1994

261. Radwański Z. (w:) System prawa cywilnego, t. III, cz. 2, Ossolineum 1976

262. Radwański Z., Uwagi o zobowiązaniach trwałych (ciągłych) na tle ko-
     deksu cywilnego, Studia cywilistyczne, t. XIH-XIV, 1969

263. Radwański Z., Zobowiązania - część ogólna, Warszawa 1998

264. Radwański Z., Panowicz-Lipska J., Zobowiązania - część szczegółowa,
     Warszawa 2001

265. Richter M.R., Standby letter ofcredit, Zurich 1990

266. Romanowski M., Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi.
     Komentarz, Warszawa 1999

267. Rudnicki S., O umowie gwarancyjnej, PPH 1993, nr 9

268. Rzetelska A. (w:) Prawo bankowe. Komentarz, pod red. E. Fojcik-
     Mastalskiej, Warszawa 2001 (ZN 26)

269. Schimansky H., Die EU-Uberweisungsrichtlinie und ihre Umsetzung am
     Beispiel des deutschen Recht, (w:) Rechtliche Probleme des Zah-
     lungsverkehrs, Bern 2000

270. Schinnerer E., Avancini P., Bankvertrdge, Teil III, Wien 1975

271. Schlosser P., Alternative Streitbeilegung in der Kreditwirtschaft, (w.)
     Kartengesteuerter Zahlungsverkehr. Aussergerichtliche Streitschlichtung.
     Bankrechtstag 1998, Berlin, New York 1999

272. SchmittB., Grenzuberschreitende Uberweisungen, Baden-Baden 1999

273. Schwolow U., Internationale Entwicklungslinien im Recht der Aus-
     landsiiberweisung, Munchen 1999

274. Schiitze R.A., Das Dokumentenakkreditiv im Internationalen Handels-
     verkehr, Heidelberg 1996

275. Semprich Ż., Klient może więcej, „Rzeczpospolita" 2000, nr 197

276. Sikorski G., Komentarz do ustawy Prawo bankowe, Sopot 1997

277. Sikorski G., Przewłaszczenie na zabezpieczenie w prawie bankowym,
     „Prawo Bankowe" 1999, nr 5

278. Sikorski G., Zabezpieczenie kredytów bankowych w praktyce, Sopot 1995

714

Bibliografia

279. Sikorski G., Zabezpieczenie osobiste wierzytelności bankowych wprawie
     polskim, Sopot 1998

280. Sikorski G., Zabezpieczenie rzeczowe wierzytelności bankowych
     w prawie polskim, Sopot 1998

281. Simler P., Delebecąue P., Droit dvii. Les suretes. La publicite fonciere,
     Dalloz, Paris 1995

282. Skoczyłaś A., Zaskarżanie do sądu administracyjnego decyzji o ustano-
     wieniu zarządu komisarycznego banku - wybrane zagadnienia, „Prawo
     Bankowe" 2001, nr l

283. Skrzydło W., Polskie prawo konstytucyjne, Lublin 1997

284. Sługiewicz W., Bogatszy katalog czynności, PiG z 13 lutego 1998 r.

285. Smaga M., Karty płatnicze, Kraków 1998

286. Smólski J., Hipoteka u notariusza, „Rzeczpospolita" 1998, nr 43

287. Smykla B., Czynności bankowe —podstawowy element określający pozy-
     cję banku w obrocie, „Glosa" 1999, nr 2

288. Smykla B., Koncentracja kredytów i innych wierzytelności, „Biuletyn
     Bankowy" 1998, nr 8

289. Smykla B., Normy koncentracji kredytowej a poręczenia i gwarancje
     Skarbu Państwa, „Prawo Bankowe" 2000, nr 9

290. Smykla B., Trudne aspekty projektowanej nowelizacji ustawy Prawo
     bankowe, „Prawo Bankowe" 2001, nr 4

291. Smykla B., Zakres podmiotowy stosowania normy koncentracji kredyto-
     wej uregulowanej w ustawie Prawo bankowe (wybrane zagadnienia),
     „Prawo Bankowe" 2000, nr l

292. Sołtysiński S., Szajkowski A., Szwaja A., Kodeks handlowy. Komentarz,
     t. II, Warszawa 1996

293. Srokosz W., Charakter prawny gwarancji bankowej w świetle nowego
     prawa bankowego, PPH 2000, nr 2

294. Srokosz W., Oświadczenie o poddaniu się egzekucji według art. 97 usta-
     wy Prawo bankowe, „Prawo Bankowe" 2000, nr 3,

295. Srokosz W., Pojęcie usług finansowych w regulacjach prawnych Unii
     Europejskiej, „Prawo Bankowe" 2000, nr 9

296. Srokosz W., Projektowane zmiany w zakresie regulacji czynności banko-
     wych, „Prawo Bankowe" 2001, nr 7-8

297. Srokosz W., Zawarcie umowy rachunku bankowego on—linę, „Prawo
     Bankowe" 2001, nr 12

298. Stangret A., Charakter prawny stosunku akredytywy (w:) O źródłach
     i elementach stosunków cywilnoprawnych. Księga pamiątkowa ku czci
     prof. Alfreda Kleina, Kraków 2000

299. Stecki L. (w:) Kodeks cywilny z komentarzem, t. II, Warszawa 1989

715

Bibliografia

300. Stecki L., Holding, Toruń 1999

301. Stecki L., Karty kredytowe, Toruń

302. Stecki L., Koncern, Toruń 2001

303. Stoufflet J., Credit documentare, Juris-Classeur 1999, nr 5

304. Sychowicz M. (w.) Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga trzecia.
     Zobowiązania, t. II, Warszawa 2001

305. Szachułowicz J., Własność publiczna, Warszawa 2000

306. Szajkowski A., Opinia w sprawie skutków prawnych naruszenia art. 25
     ust. J Prawa bankowego, „Przegląd Legislacyjny" 2000, nr l

307. Szczygielska E., Rozrachunki międzybankowe i międzyoddziałowe
     w krajowym systemie bankowym, Warszawa 1998

308. Szostak R., Poręczenia i gwarancje wadialne, „Przegląd Sądowy" 1999,
     nr l

309. Szpringer W., Europejskie regulacje bankowe, Warszawa 1997

310. Szpringer W., Polskie regulacje bankowe. Perspektywa europejska, War-
     szawa 2000

311. Szpringer W., Wpływ instytucji parabankowych na bezpieczeństwo
     i stabilność rynków finansowych, „Bezpieczny Bank" 1998, z. 4

312. Szpunar A., O zasadzie akcesoryjności, „Palestra" 1992, nr 11-12

313. Szpunar A., Podstawowe problemy papierów wartościowych, PiP 1991, z. 2

314. Szpunar A., Poręczenie w nowym prawie bankowym, „Rejent" 1998, nr 6

315. Szpunar A., Poręczenie za dług przyszły, PPH 1996, nr 11

316. Szpunar A., Wypłaty z rachunku oszczędnościowego po śmierci jego
     posiadacza, KPP 1998, nr 3

317. Szpunar A., Zabezpieczenia osobiste wierzytelności, Warszawa 1997

318. Szumański A. (w:) Prawo spółek, Bydgoszcz 1998

319. Szumański A., System prawa gospodarczego. Prawo spółek, Kraków 1996

320. Szwaja J. (w:) Prawo spółek, Kraków 1996

321. Świątkiewicz J., Zakres kontroli Naczelnego Sądu Administracyjnego
     (w świetle orzecznictwa sądowego), RPEiS 1984, nr l

322. Świeboda Z., Komentarz do kodeksu postępowania cywilnego, cz. II,
     Warszawa 2001

323. Świeboda Z., Komentarz do prawa upadłościowego i prawa o postępo-
     waniu układowym, Warszawa 1996

324. Tollik R., Czy w świetle art. 385' pkt 20 kodeksu cywilnego w brzmieniu
     ustalonym przez ustawę z dnia 2 marca 2000 r. (Dz. U. z 2000 r. nr 22,
     poz. 271) zastrzeżenie zmiennej stopy oprocentowania kredytu jest niedo-
     zwoloną klauzulą umowną? „Prawo Bankowe" 2000, nr 7-8

325. Tollik R., Informacja o nowych uregulowaniach prawnych dotyczących
     ochrony praw konsumenta, „Biuletyn Prawniczy PKO BP" 2000, z. 2

716

Bibliografia

326. Tollik R., Obejmowanie oświadczeniem o poddaniu się egzekucji rosz-
     czeń z weksla i kredytów zabezpieczonych tym wekslem, „Biuletyn Praw-
     niczy PKO BP" 1999, z. 2

327. Tollik R., Przegląd orzecznictwa za 1999 r., cz. n, „Prawo Bankowe" 2000, nr 5

328. Tollik R., Zamieszczenie oświadczenia o poddaniu się egzekucji, „Biule-
     tyn Bankowy PKO", z. l

329. Tomczak-Górlikowska M., Babicki W., Między tajemnicą i rozsądkiem,
     „Rzeczpospolita" 2002, nr 4

330. Tracz G., Rezerwa obowiązkowa w świetle nowej regulacji ustawy
     o Narodowym Banku Polskim, „Prawo Bankowe" 1999, nr 4

331. Tracz G., Umowa gwarancji (ze szczególnym uwzględnieniem gwarancji
     bankowej), Kraków 1998

332. Tracz G., Aktualność generalnej reguły kauzalności czynności prawnych
     przysparzających w prawie polskim, KPP 1997, nr 3

333. Tracz G., Gwarancja bankowa - zobowiązanie kauzalne czy abstrakcyj-
     ne?, „Prawo Bankowe" 1994, nr 2

334. Tracz G., Zoil F., Przewłaszczenie na zabezpieczenie, Kraków 1996

335. Truszkiewicz Z., hasła: Umowa kredytu, Umowa pożyczki (w:) Encyklo-
     pedia prawa bankowego, pod red. W. Pyzioła, Warszawa 1999

336. Tupin R., Status prawny i kompetencje prawotwórcze organów Narodo-
     wego Banku Polskiego i Komisji Nadzoru Bankowego, PUG 1998, nr 7-8

337. Uśak M., Podejmowanie i zaskarżanie rozstrzygnięć Komisji Nadzoru
     Bankowego, „Prawo Bankowe" 2002, nr l

338. Waligórski M., Charakter prawny pozwoleń naprowadzenie indywidual-
     nej działalności gospodarczej, RPEiS 1988, nr 3

339. Warchoł R., Kredytowanie działalności obrotowej (bieżącej) spółek ka-
     pitałowych, PPH 1998, nr 9

340. Weiss L, Specyfika likwidacji i upadłości bankowej spółki akcyjnej,
     „Gdańskie Studia Prawnicze", Gdańsk 1999, t. V

341. Westphalen F. von, Ausgewdhlte Fragen żur Interpretation der Einheitli-
     chen Richtlinienfur auf Anforder zahlbare Garantien, RIW 1992, Heft 12

342. Westphalen F. von, AGB-rechtliche Erwdgungen zu den neuen
     Einheitlichen Richtlinien und Gebrduchen fur Dokumenten-Akkreditive-
     Revision 1993, RIW 1994, Heft 6

343. Weth S., Burgschaft und Garantie auferstes Anfordern, AcP 1989, Heft 4

344. Włodyka W., Strategiczne umowy przedsiębiorstw, Warszawa 2000

345. Wolter A., Ignatowicz J., Stefaniuk K., Prawo cywilne. Zarys części
     ogólnej, Warszawa 1996

346. Wódkiewicz R., Nowe zasady tworzenia rezerw celowych, „Prawo Ban-
     kowe" 2000, nr 4

717

Bibliografia

347. Wronkowska S., System źródeł prawa w nowej konstytucji, „Biuletyn
     RPO", Warszawa 2000, nr 38

348. Wróblewski S., Prawo wekslowe i czekowe, Kraków 1936

349. Współczesny bank, pod red. W. L. Jaworskiego, Warszawa 1999

350. Zacharzewski A., Akredytywa dokumentowa jako praktyczny instrument
     płatniczy w obrocie międzybankowym, „Palestra" 1997, nr 1-2

351. Zawada K. (w:) Kodeks cywilny. Komentarz, t. II, pod. red. K. Pietrzy-
     kowskiego, Warszawa 2000

352. Zawada K., Przesłanki przeniesienia wierzytelności, cz. IV, „Rejent"
     1992, nr 3^

353. Zawadowski A., Kapitałowe aspekty przekształcania spółek, PPH 1995, nr
     11

354. Zedler F. (w:) Ustawa o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów. Ko-
     mentarz, Warszawa 1997

355. Zedler F., Zaspokojenie w drodze egzekucji zastawnika zastawu rejestro-
     wego w razie ustanowienia zastawu na zbiorze rzeczy lub praw, „Prawo
     Bankowe" 1999, nr 4

356. Zimmermann R., Poręczenie cywilne, Sopot 1998

357. Zygadło J., Prawo obrotu dewizowego, Bydgoszcz 1999

358. Żabiński Z., Umowa rachunku bankowego, Warszawa 1967

359. Żuławska Cz., Gwarancja bankowa. Uwagi o funkcji i konstrukcji (w:)
     Księga pamiątkowa ku czci Profesora Stanisława Władyki. Studia z prawa
     gospodarczego i handlowego, Kraków 1996

l

SKOROWIDZ PRZEDMIOTOWY

Liczby odpowiadają numerom artykułów

akcje(i)

• imienne 28

• na okaziciela 28

• objęcie (nabycie) 25

• bez zezwolenia 26

• przez podmiot zależny 27, 113

• sumowanie 27

• uprzywilejowanie 25, 34

• zbycie 25,28, 119

• znaczny pakiet 4, 25, 26-26b
  akredytywa(y)

• dokumentowa 85

• otwarcie 5, 85

• pieniężna 86

• przedawnienie roszczeń z tytułu akredytywy 87
  -rozwiązanie 161

• zabezpieczająca 85
  akt notarialny 20, 31
  audyt 135

bank

— definicja 2

• forma organizacyjno-prawna 12

• informacje objęte obowiązkiem ogłaszania 111

• kapitał założycielski 30, 31, 36

• wkłady niepieniężne 30

• wysokość 32, 34, 173

• zasady wnoszenia 30

- nabycie przedsiębiorstwa bankowego przez bank 124a

719

Skorowidz przedmiotowy

- nazwa 31, 34

• bezprawne użycie nazwy 171

• zastrzeżenie nazwy 3

• obowiązek badania zdolności kredytowej 70

• obowiązek dochowania staranności przy dokonywaniu wypłat z rachunku 60

• obowiązek przeciwdziałania przestępstwom prania pieniędzy 106

• obowiązek przeliczania i sortowania banknotów (monet) 66

• obowiązek przyjmowania wpłat gotówkowych na rachunki bankowe 65

• obowiązek sprawdzenia autentyczności i prawidłowości formalnej dokumentu
  wypłaty 65

• obowiązek zaniechania określonych form reklamy 138

• obowiązek zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa 106

— odpowiedzialność Skarbu Państwa w przypadku prawidłowego wykonania
przez bank obowiązku informacyjnego 108

• odpowiedzialność porządkowa pracowników banku 107

• ograniczenia rozmiarów kredytowania

• limit koncentracji wierzytelności 71, 180

• limit maksymalnego zaangażowania kredytowego 71, 180

• ograniczenie zakresu działalności banku 138

• organy

— rada nadzorcza 79, 111

— zarząd 13a, 30,31,36, 71,79, 111
odwołanie członka zarządu 138

zawieszenie w czynnościach członków zarządu 138

- pełnomocnicy 31

- siedziba 13a, 31, 34
-statut 13a, 34, 129

• odmowa wydania zezwolenia na zmianę statutu 37

• projekt 31

• zmiana 34
  -tworzenie 175

• warunki ustawowe 30

• uprawnienia 6, 93, 96, 109

• założyciele 30, 31, 34

• zatajenie informacji dotyczących banku i klientów banku 171

• zezwolenie na rozpoczęcie przez bank działalności 34, 36

— utrata mocy 38

- zezwolenie na utworzenie banku 33, 178

• odmowa wydania 37

• treść 34

720

Skorowidz przedmiotowy

• uchylenie 138

• utrata mocy 38

• wniosek o wydanie zezwolenia 31, 33

patrz też: bank dominujący; bank krajowy; bank państwowy; bank spółdziel-
czy; bank w formie spółki akcyjnej; bank zagraniczny; likwidacja banku;
przejęcie banku; upadłość banku
bank dominujący

• zasada niezależności banku 113
  Bank Gospodarstwa Krajowego 185
  bank krajowy 4

• oddział lub przedstawicielstwo za granicą 4, 39, 175

• obowiązek zawiadomienia o podjęciu i zaprzestaniu działalności 140

• wniosek o utworzenie 39

• prowadzący działalność transgraniczną 48a, 48f

• prowadzenie działalności na terytorium państwa goszczącego 48a-48g

• powiadomienie o zamiarze dokonania zmian w zakresie danych podanych
  w zawiadomieniu o zamiarze utworzenia oddziału 48e

• powiadomienie państwa goszczącego o utracie przez bank krajowy zez-
  wolenia na utworzenie 48g

• uznanie zezwolenia udzielonego w Polsce 48b

• zawiadomienie Komisji Nadzoru Bankowego o zamiarze utworzenia od-
  działu w państwie goszczącym 48c

postępowanie z zawiadomieniem 48c, 48d

- tworzenie

— obowiązek powiadomienia Komisji Europejskiej

o uchyleniu (utracie mocy) zezwolenia na utworzenie banku 140c

o udzieleniu zezwolenia na utworzenie banku 140b

— obowiązek zasięgnięcie opinii właściwych władz nadzorczych przed wy-
daniem zezwolenia 140a

• uchylenie zezwolenia na utworzenia banku 138

• utworzenie za granicą banku 39

- w formie spółki akcyjnej patrz: bankowa grupa kapitałowa
patrz też: nadzór skonsolidowany

bank państwowy

• likwidacja 14,46

• nadzór nad działalnością 18

• organy; patrz też: działalność konkurencyjna

• rada nadzorcza 15-18, 22

• zarząd 15, 17, 18,22

- przekształcenie w bank w formie spółki akcyjnej 43^t8

721

Skorowidz przedmiotowy

l

• kontynuacja praw i obowiązków 45

• majątek 44

• skutki uzyskania osobowości prawnej przez bank w formie spółki akcyjnej 46

• udział Skarbu Państwa 44

• zastosowanie przepisów kodeksu spółek handlowych 47

• zbycie osobom trzecim należących do Skarbu Państwa akcji banku po-
  wstałego w wyniku przekształcenia 48

-statut 14, 18, 19

• tworzenie 14

• wniosek o zezwolenie na rozpoczęcie działalności 32
  bank spółdzielczy

• kapitał założycielski 30, 32

• obszar działania 111

• statut 20

• tworzenie 20
  -założyciele 13

• zrzeszony w bankach zrzeszających 10, 172
  bank w formie spółki akcyjnej

• kapitał założycielski 24, 32

• nabywanie papierów wartościowych zamiennych na akcje 26b

• organy 22

• podmiot zagraniczny jako akcjonariusz 29

• statut 25
  -tworzenie 21

• utworzony przez osoby zagraniczne lub z udziałem osób zagranicznych 23

— wkłady pieniężne osób zagranicznych 24
-założyciele 13

patrz także: akcje; bank państwowy — przekształcenie w bank w formie spół-
ki akcyjnej; łączenie się banków w formie spółki akcyjnej
bank(u) zagraniczny(ego) 4, 177

• kapitał rezerwowy 174

• obowiązki informacyjne 139

• oddział 4,40, 175

— obowiązek powiadomienia Komisji Europejskiej

o uchyleniu (utracie mocy) zezwolenia na utworzenie oddziału 140c

o utworzeniu oddziału 140b

• obowiązki 40a

• uchylenie zezwolenia na utworzenie oddziału 138

• właściwość prawa polskiego 41

• wniosek o utworzenie 40

722

Skorowidz przedmiotowy

- przedstawicielstwo 42, 175

— wniosek o utworzenie 42

patrz też: nadzór bankowy - nad działalnością oddziału banku zagranicznego
bankowa grupa kapitałowa 113

— gwarancja płynności płatniczej banku należącego do grupy 116

• obniżenie udziału wartości akcji banku zależnego 119

• obowiązek używania nazw i znaków firmowych wskazujących na przynależ-
  ność do grupy 115

• ogłoszenie o zawiązaniu grupy 117

• poręczenie banku-uczestnika za zobowiązania pozostałych banków-uczest-
  ników grupy 114

-rada grupy 117

- umowa o powołaniu grupy

• rozwiązanie 114,117, 120
  --treść 117

• wypowiedzenie 119, 120

• zawarcie 117

• wystąpienie banku z grupy 117

• zawiadomienie Komisji Nadzoru Bankowego i Ministra Finansów o powoła-
  niu grupy 118

• zbycie pakietu mniejszościowego akcji banku zależnego oraz banku domi-
  nującego 119

patrz też: bank dominujący
bankowe izby gospodarcze 121
bankowe konsorcjum kredytowe 73
Bankowy Fundusz Gwarancyjny 141, 158, 160, 161, 167
bankowy papier wartościowy patrz: papiery wartościowe - bankowe
bankowy tytuł egzekucyjny 96

— dopuszczalność wystawienia dalszych tytułów egzekucyjnych 96

- elementy 96

— nadanie klauzuli wykonalności 97, 98

• określenie terminu wystawienia 97

• podmioty uprawnione do wystawiania 96

• podstawa wystawienia 96

• podstawą egzekucji 97

- wystawiony wobec osoby przejmującej dług 98
biegły rewident 105, 111, 134, 135, 136,141h, 149

czek

— gotówkowy 63b

723

Skorowidz przedmiotowy

• niezupełny 63 e

• rozrachunkowy 63, 63e

• utrata czeku (blankietu czeku) 60

czynności bankowe 2, 30, 31, 34, 40, 48b-48c, 48f-48h, 48j, 96-98, 104, 108,
110, 178

• forma składanych oświadczeń woli 7

• katalog 5, 6

• wykonywanie bez zezwolenia 170

• zakaz wykonywania 42

patrz tez. zabezpieczenie wierzytelności wynikających z czynności bankowych

dewizy patrz waluty obce (dewizy)
dokument bankowy 7
działalność bankowa

— ograniczenie prowadzenia 159

• swoboda podejmowania 48a
  działalność konkurencyjna

• członka zarządu (rady nadzorczej) banku państwowego 15
  działalność transgramczna 4, 48a-48m

egzekucyjne postępowanie

- zakaz prowadzenia wobec banku 159
elektroniczne nośniki informacji 7, 63, 63d, 68

fundusz(e)

• gwarancyjny 67

• ryzyka 174

• tworzone z odpisów z zysku netto 129
  fundusze własne banku 31, 126-128a

• limit wielkości wkładów niepieniężnych 128

• należącego do bankowej grupy kapitałowej 114

• obowiązek udzielania informacji dotyczących struktury funduszy 128a
  -podstawowe 127

-pomniejszenia funduszy 127
-powiększenie 143

— obowiązek 138

-progi koncentracji kapitałowej 128

-uzupełniające 127

-wielkość funduszy 3 O, 128, 172

- współczynnik wypłacalności 128

724

Skorowidz przedmiotowy

gospodarka finansowa banku 129
gwarancja bankowa 80, 81, 83, 88, 161, 181

• potwierdzenie gwarancji 83

• przedawnienie roszczeń z tytułu gwarancji 87

• regwarancja 82

• rozwiązanie 161

• zmiana gwarancji 82

hipoteka bankowa 95
holding 4, 141f

inspektor nadzoru bankowego 133, 141 h
instytucja finansowa 4

- warunki podjęcia działalności transgramcznej 48h
instytucja informacji kredytowej 105

instytucja pośrednicząca 4
instytucja kredytowa 4

• oddział 4, patrz tez nadzór nad oddziałami instytucji kredytowych

• prowadzenie działalności na terytorium Polski 48i

• rozpoczęcie działalności przez oddział 481

• rozpoczęcie działalności transgramcznej 48ł

• sprawozdania z działalności 48m

• uznanie zezwolenia udzielonego w Unii Europejskiej 48j

• zakres właściwości prawa polskiego 48k

• zmiana danych informacyjnych o oddziale 481
  izby rozliczeniowe 67

karta płatnicza 4, 5, 63, 63f
kasa

- zastrzeżenie nazwy 3

— bezprawne użycie nazwy 171
kaucja bankowa 102

Komisja Nadzoru Bankowego 11, 14, 17, 19-22, 25, 28, 30, 33, 36, 39^łOa,
42, 44, 48c, 48d, 48f-48h, 481, 48ł, 61, 71, 79, 88, 94, 105, 106, 118, 124,
124a, 127, 128, 128a, 131, 135, 137, 138, 141-141c, 141e, 141f, 141h, 14h,
142-146, 153, 154, 157, 158, 160

• obowiązki informacyjne wobec Komisji Europejskiej 140b, 140c
  kontrola

• dewizowa 99

• wewnętrzna banku 9,31

— wykonywana przez bank zrzeszający 10

725

Skorowidz przedmiotowy

kredyt bankowy patrz: umowa o kredyt bankowy
kredyt konsumencki 5, 78a

- roczna stopa oprocentowania 76

książeczka oszczędnościowa patrz: rachunek oszczędnościowy - dowód za-
warcia umowy
księgi rachunkowe banków 95

likwidacja banku 138, 147,176

• decyzja o likwidacji 156

• likwidator 153

• odwołanie 157

• uprawnienia 155

- procedura likwidacyjna 154

— przesłanki 147

- sprawozdanie z przebiegu likwidacji 154

— uprawnienia członków władz banku 169

• wniosek o wykreślenie banku z rejestru 155

• wystąpienie do Rady Ministrów o likwidację banku państwowego 147

• zaskarżenie decyzji likwidacyjnej 147

łączenie się banków w formie spółki akcyjnej 124, 125

międzynarodowa instytucja finansowa 4
Minister Finansów 19,40,42, 99a, 118, 132
Minister Skarbu Państwa 14, 16, 19,44, 132, 160
Minister Sprawiedliwości 94
minister właściwy do spraw

• finansów publicznych 20

• instytucji finansowych 63g, 63h

nadzór bankowy 131-141
-cel nadzoru 133

• czynności podejmowane w ramach nadzoru 133
  -indywidualny 141 f

• nad działalnością oddziału

• banku zagranicznego 139

• (przedstawicielstwa) banku krajowego za granicą 131

• (przedstawicielstwa) banku zagranicznego w kraju 131

- środki nadzoru 138

— kara pieniężna 141

726

Skorowidz przedmiotowy

• współpraca Ministra Finansów i Ministra Skarbu Państwa z Komisją Nadzoru
  Bankowego w zakresie nadzoru 132

• wymiana informacji między organami nadzoru 131

• zakres podmiotowy 131

patrz też: sprawozdanie finansowe banku
nadzór nad oddziałami instytucji kredytowych 141a-141e

• czynności kontrolne inspektorów nadzoru bankowego 141d

• skarga na decyzję Komisji Nadzoru Bankowego 141 a, 141b

• środki nadzoru 141 a

— możliwe do zastosowania wobec banku krajowego wykonującego czynności
na terytorium państwa goszczącego 141b

- współpraca Komisji Nadzoru Bankowego z właściwymi organami nadzoru
bankowego państwa Unii Europejskiej 141e

— zasady sprawowania nadzoru 141c
nadzór skonsolidowany 141 f-141 j

• czynności kontrolne 141h

• naruszenie obowiązków związanych z nadzorem 171

• obowiązki podmiotu dominującego w stosunku do banku działającego
  w holdingu 141 i

naprawcze postępowanie 142-146, 176

- kurator bankowy 144

• program naprawczy 142, 143
  -przesłanki wszczęcia 142

• sprzeciw kuratorski 144

• środki nadzorcze Komisji Nadzoru Bankowego 143

• zakaz łączenia się banku zagrożonego z innym bankiem 142

• zarząd komisaryczny

• odwołanie 162

• sądowa kontrola decyzji o ustanowieniu zarządu 145

• uprawnienia członków władz banku 169

• uprawnienia pracownicze członków zarządu 146

• ustanowienie 145

• wynagrodzenie 146

• zadania 145

• zgłoszenie zarządu do rejestru 145

• zawiadomienie Komisji Nadzoru Bankowego o wszczęciu postępowania 142
  Narodowy Bank Polski 48m

• Prezes 63g, 63h, 68, 89, 99, 99a

obrót dewizowy 5, 99, 99a, 100, 105

727

Skorowidz przedmiotowy

odsetki 53, 54

opinia 11

opłaty i prowizje bankowe patrz: prowizje i opłaty bankowe

oprocentowanie środków pieniężnych na rachunku bankowym 53, 111

• okres obliczania odsetek 53

• sposób określenia stopy oprocentowania 53

• zmienna stopa oprocentowania 53
  oświadczenie o poddaniu się egzekucji 97

państwo

• goszczące 4

• macierzyste 4
  papiery(ami) wartościowe(ymi) 6

• bankowe 5, 89, 90, 92; patrz też: świadectwo depozytowe

• przechowywanie 5

• zakaz reklamy porównawczej 90

• źródła finansowania nabycia 91

- spory wynikające ze stosunków na tle obrotu 112

patrz też: zasada swobody dysponowania środkami pieniężnymi zgromadzo-
nymi na rachunku

pieniądz elektroniczny 4, 5

płynność płatnicza 8, 138

podmiot(y)

• dominujący 4

• zależny 4

• powiązane kapitałowo (organizacyjnie) 4
  podpis elektroniczny 6, 7

polecenie przelewu 63, 63a, 63c, 63g, 63h
polecenie zapłaty 63, 63d
poręczenie bankowe 80, 84, 88, 181

• przedawnienie roszczeń z tytułu poręczenia 87
  -rozwiązanie 161

• udzielenie i potwierdzenie 5
  postępowanie

• egzekucyjne patrz: egzekucyjne postępowanie

• likwidacyjne patrz: likwidacja banku

• naprawcze patrz: naprawcze postępowanie

• rejestrowe patrz: rejestrowe postępowanie

• upadłościowe patrz: upadłość banku
  potrącenie bankowe 93

728

Skorowidz przedmiotowy

pożyczka patrz: umowa pożyczki
pracownicza kasa zapomogowo-pożyczkowa 50
prowizje i opłaty bankowe 54, 110, 111
przedsiębiorstwo pomocniczych usług bankowych 4
przejęcie banku 147, 149

• bilans przejmowanego banku 149

• dzień przejęcia 149

• należności akcjonariuszy banku przejmowanego 151

• obowiązek przeznaczenia funduszy własnych przejętego banku na pokrycie
  jego straty 150

• ogłoszenie decyzji o przejęciu 148

— skutki przejęcia 148

• uprawnienie banku przejmującego do żądania zmiany treści zobowiązania
  banku przejętego 152

• wierzyciele banku przejmowanego 151

• zaskarżenie decyzji o przejęciu 147

przelew transgraniczny 63g; patrz też: instytucja pośrednicząca
przepisy wykonawcze 182
przewłaszczenie powiernicze 101

rachunek(ku) bankowy(ego) 49-62, 68

• forma umowy 54

• prowizja i opłaty za czynności związane z prowadzeniem rachunku 54

- rodzaje patrz: rachunek bieżący; rachunek pomocniczy; rachunek lokaty
terminowej; rachunek oszczędnościowy

• rozwiązanie umowy 161

• strony umowy 49

• treść umowy 54

• w banku za granicą 100

• waluta rachunku 49

• wspólny 52

• wypłata z rachunku 65
  rachunek bieżący 50
  rachunek lokaty terminowej 50
  rachunek oszczędnościowy 50

• dowód zawarcia umowy 55

• dyspozycja wkładem oszczędnościowym na wypadek śmierci 57

• posiadacz małoletni 59

• postępowanie w razie śmierci posiadacza rachunku 57

• przyczyny wygaśnięcia umowy rachunku 58

729

Skorowidz przedmiotowy

• przywilej egzekucyjny 56

• umarzanie dokumentów zawarcia urnowy rachunku w toku prowadzonej
  z rachunku egzekucji 62

• utrata dowodu zawarcia umowy rachunku 60

— odpowiedzialność banku za dokonane wypłaty gotówkowej po otrzymaniu
zgłoszenia utraty dokumentu 60

- zasady i tryb umarzania dowodu zawarcia umowy rachunku 61
rachunek pomocniczy 50

Rada Ministrów 7, 14, 44, 147
regulamin bankowy 109
rejestr

• przedsiębiorców 28,40, 113, 117

• przedsiębiorstw państwowych 14

• publiczny 95

• wpłat gotówkowych 106
  rejestrowe postępowanie35
  rezerwa

• na ryzyko ogólne 130

• obowiązkowa

— sprawy sporne wynikające na tym tle 112
rozliczenia pieniężne 63-68

• formy 63

• przeprowadzane przez kilka banków 64

— odpowiedzialność banków uczestniczących w cyklu rozliczeniowym 64
patrz też: czek rozrachunkowy; karta płatnicza; polecenie przelewu; polece-
nie zapłaty

rozrachunki międzybankowe 68

- spory wynikające ze stosunków na tym tle 112
ryzyko kredytowe 73

składki na ubezpieczenie społeczne (zdrowotne) 63a
skrytka sejfowa 5
sprawozdanie finansowe banku

• badanie sprawozdania 134, 135, 136

• dzień konsolidacji 114
  —jednostkowe 134

• niedopełnienie obowiązku sporządzenia 171

— obowiązek przekazania sprawozdania Komisji Nadzoru Bankowego 134

• opinia i raport biegłego rewidenta 134

• skonsolidowane 134

— termin przekazania 141 g

730

Skorowidz przedmiotowy

szkolna kasa oszczędności 50
świadectwo depozytowe 90

tajemnica bankowa 104

• odpowiedzialność odszkodowawcza za ujawnienie tajemnicy 105

• opłaty za przekazywanie informacji objętych tajemnicą 110

• podmioty uprawnione do uzyskania wiadomości objętych tajemnicą 105

— podmioty zobowiązane do zachowania 104
-ujawnienie 171

udziały(ów)

— znaczny pakiet 4
umowa

• ogólne warunki umów 109
  umowa o kredyt bankowy 69

• dodatkowe zabezpieczenie spłaty kredytu 75

• forma 69

• kredyt udzielony kontrahentowi powiązanemu z bankiem więzami organiza-
  cyjnymi 79

• niedotrzymanie warunków kredytu przez kredytobiorcę 75

• obowiązki informacyjne kredytobiorcy 74

• oprocentowanie kredytu 69, 76, 111

— zmienna stopa oprocentowania 76

- prowizja banku 69, 111

— za niewykorzystanie kredytu 77
-rozwiązanie 161

- termin spłaty kredytu 69

— zagrożenie terminowej spłaty kredytu 75

• udzielenie kredytu podmiotowi nieposiadającemu zdolności kredytowej 70

• wypowiedzenie umowy przez bank 75

• zabezpieczenie kredytu 69

• zakres kontroli wykorzystania kredytu 69, 70

• zasada celowości kredytu 69

• zmiana i rozwiązanie 69

patrz też: bank - ograniczenia rozmiarów kredytowania; bankowe konsor-
cjum kredytowe; zdolność kredytowa
umowa pożyczki 5, 78, 95

- pożyczka udzielona kontrahentowi powiązanemu z bankiem więzami orga-
nizacyjnymi 79

731

Skorowidz przedmiotowy

-rozwiązanie 161
umowa ramowa 103
upadłość banku 176

• kurator do reprezentowania upadłego banku 160, 162

• nabycie przedsiębiorstwa bankowego 165

• objęcie zarządu bankiem przez syndyka 162

• ogłoszenie upadłości 160
  -przesłanki ogłoszenia 158
  -skutki 161

• sprzedaż składników majątku banku 166

• syndyk upadłości 103, 160, 162, 164

— obowiązki 163, 165, 166

- układ między upadłym bankiem a jego wierzycielami 164

— niedojście do zawarcia układu 165

• uprawnienia członków władz banku 169

• zaskarżenie postanowienia o ogłoszeniu upadłości 160

• zaspokajanie należności wobec upadłego banku 167

— wierzytelności uprzywilejowane 167

• zawiadomienie Komisji Nadzoru Bankowego o przesłance upadłości 158
  -zawieszenie działalności banku 158, 159

• zgłoszenie wierzytelności 163
  upoważnienie 11

waluty obce (dewizy) 29, 49

• kurs waluty 111

• skup i sprzedaż 99a
  wkład oszczędnościowy 183
  wpłata gotówkowa 63 h

zabezpieczenie wierzytelności wynikających z czynności bankowych 93; patrz
też: czynności bankowe

- koszty ustanowienia zabezpieczenia 94
zakres ustawy l

zarząd komisaryczny patrz: postępowanie naprawcze - zarząd komisaryczny
zasada swobody dysponowania środkami pieniężnymi zgromadzonymi na

rachunku 51
zdolność kredytowa 70
zezwolenie 11
zgoda 11
zrzeszanie się banków 122, 123

- zgłoszenie zrzeszenia Komisji Nadzoru Bankowego 122

---