OCHRONA BIOSFERY NA TERENACH ZAGROŻONYCH (wykład 2)

12.10.2011

Biosfera - strefa zamieszkała przez wszystkie organizmy żywe:

-obejmuje dolną część atmosfery do wysokości 10 km;

-prawie całą hydrosferę (do głębokości 11 km);

-zewnętrzną warstwę skorupy ziemskiej do głębokości kilku kilometrów.

Biota- wszystkie gatunki roślin i zwierząt występujące na określonym obszarze.

Biosfera - część powłoki ziemskiej, w której zaznaczają się przejawy działalności organizmów żywych, zarówno dziś, jak i kiedyś egzystujących.

Biosfera - zespół czynników fizycznogeograficznych i antropogenicznych determinujących warunki życia żywych organizmów i ich ugrupowań na Ziemi.

Biosfera - całokształt świata żywego, zasiedlającego Ziemię obecnie i w przeszłości, z uwzględnieniem środowiska abiotycznego (zmiennych środowiska, które warunkują jego zróżnicowanie w przestrzeni geograficznej).

Biosfera - złożony system przestrzenny organizmów żywych i ich środowiska zewnętrznego, podlegający nieustannym przemianom (ewolucji) pod wpływem globalnych zmian geofizycznych, w ostatnich tysiącleciach, także antropogenicznych.

-Ochrona biosfery na terenach rolniczych;

-Ochrona biosfery na obszarach zurbanizowanych;

-Inwazyjne gatunki roślin i zwierząt;

-Ochrona biosfery w zagrożonych dolinach rzecznych;

-Ochrona biosfery na zagrożonych obszarach mokradłowych;

-Ochrona biosfery na zagrożonych obszarach leśnych.

Strategia zrównoważonego rozwoju- ustalenie takiego poziomu korzystania z zasobów środowiska w taki sposób, by jego zakres nie prowadził do degradacji środowiska.

Rolnictwo (zrównoważony rozwój)

-stabilizacja produkcji rolniczej;

-ochrona ekosystemów rolniczych;

-odbudowa elementów środowiska przyrodniczego, które w wyniku intensyfikacji produkcji zostały zdegradowane lub skażone.

Funkcje gospodarki rolniczej:

-ekonomiczne (polegają na produkcji żywności, pasz, wytwarzaniu surowców dla przemysłu przetwórczego, udział w tworzeniu Produktu Krajowego Brutto);

-społeczne (polegające na zapewnieniu społeczeństwu miejsc pracy);

-przestrzenne (polegające na przekształcaniu krajobrazu naturalnego w rolniczy).

Warunki przyrodniczego rozwoju rolnictwa w Polsce:

-ukształtowanie powierzchni- najbardziej sprzyjające rolnictwu są tereny równinne lub pagórkowate o łagodnych stokach;

-klimat (wielkość i rozkład opadów oraz długość okresu wegetacyjnego);

-gleby (od rodzaju gleby zależy w dużej mierze rodzaj uprawianych roślin i wielkość plonów).

Główne obszary rolnicze w Polsce:

-Wyżyna Lubelska,

-Wyżyna Sandomierska,

-Wyżyna Krakowska,

-Równina Wrocławska,

-Nizina Wielkopolska,

-Kujawy,

-Żuławy Wiślane,

-Nizina Szczecińska.

POLITYKA EKOLOGICZNA

Włączanie uwarunkowań środowiskowych do UE (Traktat Amsterdamski)

POLITYKA ROLNA

ochrona ochrona ochrona ochrona ochrona

krajobrazu bioróżnorodności wody ziemi i gleby powietrza i klimatu

EUROPJSKI programy rolno-środowiskowe

MODEL rolnictwo na obszarach mniej dogodnych

ROLNICTWA ekologizacja rolnictwa intensywnego

Kierunki działań w zakresie wdrażania polityki ekologicznej na obszarach rolniczych :

[Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich 2003]

1)”Dobre praktyki rolnicze”

-zapewnienie lepszego wykorzystania potencjału biologicznego gleb,

-zmniejszenie negatywnego oddziaływania na środowisko nawozów i środków ochrony roślin.

2)Działania na rzecz utrzymania urozmaiconego krajobrazu rolniczego.

3)Prawne i finansowe wspieranie systemów rolniczych, stosujących metody produkcji będące w zgodzie z równowagą przyrodniczą:

-rolnictwo ekologiczne,

-rolnictwo zrównoważone.

4)zachowanie tradycyjnych praktyk gospodarowania na terenach cennych przyrodniczo jako narzędzia ochrony i zrównoważonego wykorzystania zasobów biologicznych.

5)Ograniczenie skali oraz intensywności naturalnej i antropogenicznej erozji gleb.

Schemat ekosystemu rolniczego i jego główne elementy

Rośliny Zwierzęta

Dopływ Odpływ

Gleba

Zasoby wewnętrzne systemu rolniczego

Podstawowy warunek zrównoważonego zarządzania w rolnictwie

1)ochrona środowiska wiejskiego jak:

-gleba,

-woda,

-powietrze,

-bioróżnorodność,

-stosunki ekologiczne,

-środowisko społeczne,

-środowisko kulturowe.

AGROCENOZY

Agroekosystemy

Cechy agroekosystemów:

-drastyczne ubóstwo gatunkowe producentów (przyczyna - faworyzowanie gatunku uprawianego);

-krótkotrwałość okresu wzrostu głównego producenta ekosystemu;

-ciągłe burzenie wytworzonych struktur troficznych.

Intensyfikacja produkcji

1)Upraszczanie struktury szaty roślinnej w obrębie:

-pola (ujednolicenie genetyczne uprawianych roślin, eliminacja chwastów)

-krajobrazów rolniczych (eliminacja miedz, likwidacja małych oczek wodnych i małych mokradeł, likwidacja zadrzewień i żywopłotów);

2)Oddziaływanie na obieg pierwiastków w krajobrazie:

-bezpośrednio poprzez nawozy, pestycydy, drenowanie itp.,

-pośrednio poprzez zmianę właściwości magazynujących agroekosystemu (np. zmniejszanie zasobów próchnicy, obniżenie retencji wodnej, zmniejszenie możliwości magazynowania składników odżywczych roślin);

3)Agroekosystemy:

-ekosystemy o stale przerywanej sukcesji naturalnej,

-duża liczba komponentów tych ekosystemów jest tylko migrantami okresowo użytkującymi odpowiednie zasoby.

Zmiana właściwości agroekosystemów prowadzi do:

1)obniżenia stopnia zamknięcia wewnętrznych cykli obiegu materii i zmniejszania zdolności magazynowania systemu (agroekosystemy to intensywne źródła zanieczyszczeń obszarowych);

2)mniejszych możliwości modyfikacyjnych oddziaływań zewnętrznych na agroekosystem

(np. modyfikacji czynników pogodowych, zaburzeń wywoływanych przez czynniki losowe lub działania człowieka);

3)zmniejszenie zdolności regulacyjnych i regeneracyjnych agroekosystemów.

Rośliny i zbiorowiska synantropijne:

-rosliny i zbiorowiska segetalne;

-rośliny i zbiorowiska ruderalne.

Zbiorowiska synantropijne

Przyczyny ograniczenia udziału flory i zbiorowisk synantropijnych:

-chemizacja upraw (herbicydy);

-znaczne zmniejszenie powierzchni marginesów ekologicznych;

-zaniechanie prawidłowego zmianowania upraw i nawożenia organicznego;

-intensywne nawożenie mineralne;

-stosowanie oczyszczonego, kwalifikowanego materiału siewnego;

-stosowanie nowych gatunków roślin uprawnych;

-znaczna mechanizacja prac polowych (zwiększenie powierzchni i wyrównanie granic pola podstawowego w uprawach);

-staranne i terminowe wykonywanie zabiegów agrotechnicznych.

Rośliny segetalne

-morfologia chwastów i ich biologia oraz sposoby rozsiewania są często wynikiem przystosowania się do warunków uprawy;

-są to głównie terofity (cykl życiowy gatunku zamknięty w jednym sezonie wegetacyjnym);

-pod względem ilości nasion przewyższają wielokrotnie rośliny uprawne.

Gatunki roslin segetalnych - przykłady:

-chaber bławatek

-lniczek właściwy

-miłek letni

-kąkol polny

-mak polny

-owies głuchy

Zbiorowiska segetalne

Wykazują duże zróżnicowanie w powiązaniu z warunkami glebowymi i rodzajem upraw.

Roślinność segetalna

-wskaźnik rzeczywistych warunków siedliskowych;

-pozwala na określenie potencjalnych możliwości (przydatności do produkcji rolniczej).

Zbiorowiska ruderalne:

-rozwijają się spontanicznie, bez ingerencji człowieka;

-są przystosowane do zasiedlania i utrzymywania się w obrębie zabudowy, przy szlakach komunikacyjnych, na ugorach i innych miejscach silnie przekształconych.

Gatunki ruderalne

-gatunki o jednorocznym cyklu;

-byliny, krzewy;

-wytwarzają duże ilości nasion;

-wiele gatunków posiada zdolność rozmnażania wegetatywnego.

Przykłady gatunków ruderalnych:

-nawłocie

-łopiany

-rumianek bezpromieniowy

-dziurawiec

-serdecznik

-wrotycz

-babka szerokolistna

-smułka

-lulek czarny

-glistnik jaskółczeziele

-bylica pospolita

-jasnota biała

-jasnota różowa

-rzepień

-rdesty (np. plamisty)

-pokrzywa

-wierzbówka kiprzyca

-szczwuł plamisty (trujący)

-tobołki polne

-stulisz

Gatunki zagrożone - przykłady:

-lnica polna

-jaskier polny

-bebłek błotny

-pszeniec różowy

-kąkol polny

-czarnuszka polna

-szafirek miękkolistny

-chaber bławatek

-groszek bulwiasty

-mysiurek drobny

-miłek letni

-miłek szkarłatny

-kurzyślad błękitny

-przewiercień okragłolistny

-włóczydło polne

-kanianka lnowa

-dymnica drobnokwiatowa

Obecne zbiorowiska segetalne

Fitocenozy zubożałe, kadłubowe, wykształcone fragmentarycznie.

Obecne zbiorowiska ruderalne

-regres niewyspecjalizowanych zbiorowisk ruderalnych złożonych głównie z archeofitów;

-zespoły ruderalne zbudowane z archeofitów zastępowane są przez zbiorowiska złozone głównie z apofitów.

Ochrona czynna flory i zbiorowisk synantropijnych

1)Wykorzystanie fragmentów pól przyległych np. do skansenów.

-zachowanie w uprawie takich roślin jak len, proso, gryka i stosowanie nawożenia organicznego, wycofanie herbicydów i innych środków ochrony roślin;

-dosiewanie do upraw odpowiednich gatunków chwastów.

2)Utrzymanie na przydrożach i przychaciach określonych fitocenoz ruderalnych.

3)Niektóre zbiorowiska ruderalne mogą być stosowane jako roślinność okrywowa, odznaczająca się walorami ozdobnymi.

4)Dobór roślin uprawnych

-len, żyto, rzepak, proso, gryka, pszenica, owies.

5)Minimalna powierzchnia poletka (100 m²).

6)Sposób uprawy (trójpolówka).

7)Nawożenie (organiczne lub brak nawożenia).

8)Pozyskiwanie nasion chwastów.

9)Stosowanie mechanicznych (?).

10)Sposób zbioru roślin uprawnych (mechaniczny, ręczny).

11)Uwzględnienie ekologii roślin przy wyborze miejsc do wysadzenia (trofizm, wilgotność, ekspozycja).

12)Minimalna powierzchnia płatu 25 m².

13)Formy antropopresji (umiarkowane wydeptywanie, koszenie, wypas, intensywne nawożenie naturalne).

Przykłady

-pozostawienie bez intensywnych zabiegów skrajów pola o szerokości kilku m.

-w Holandii stosuje się wysiewanie chwastów na skrajach nowo wybudowanych dróg oraz na terenach miejskich.

---