M. Głowiński: Tradycja literacka
historyzm - występuje np. przy opisie jednego prądu, jednego utworu, zespołu utworów. Utwór to nie tylko wytwór procesu dziejowego ale i jego odzwierciedlenie,
jeśli bada się proces rozwojowy - muszą się pojawić refleksje na temat procesu i jego rekonstrukcja;
historyczność to strukturalny element dzieła literackiego;
żywotny dorobek literacki - współcześnie wartościowe elementy przeszłości;
przeszłość ujawnia się w praktykowaniu zasad przodków, podobieństwie obyczaju, języka, myślenia i działania.
3 przypadki (istnienia) dorobku literackiego:
zjawiska ukształtowane w przeszłości tracą „rodowód” i stają się własnością ogólną (np. techniki wersyfikacyjne);
epoka tworzy model przeszłości literackiej, traktuje niektóre utwory jako wartościowe;
tradycja literacka - forma istnienia elementów przeszłości literackiej w czasach współczesnych. Składają się na nią te pierwiastki, które mogą kształtować współczesną praktykę pisarską, które nie tracą „rodowodu”, choć są składnikami nowego układu historycznoliterackiego. [potocznie - tradycja to to, co w historii literatury było cenne. Tu (w tym artykule): tradycja literacka to przeszłość literacka, element pisarstwa epoki następnej, czynnik działające na aktywność twórczą pisarzy późniejszych].
Tradycja literacka - 2 ujęcia:
jako element praktyki twórczej;
jako element świadomości literackiej (programy, manifesty).
Tradycji literackiej nie da się badać metodami z pozytywistycznej nauki o literaturze (tu był ważny wpływ), tradycja to nie wpływ, bo:
pogląd, że przeszłość jest czynnikiem aktywnym (w tradycji);
wpływ jest zawsze jednostkowy, jednorazowy, między dwoma tekstami, stosunek ten może być przypadkowy. Tradycję da się opisać, gdy analizuje się prądy, epoki, szkoły poetyckie.
proces kształtowania się tradycji opiera się zawsze na wyborze, nie na rekonstrukcji pełnej;
nowy prąd może przejmować tendencje z przeszłości nie ma tradycji literackiej dla epoki;
tradycja to element odrębnych prądów literackich nie można osiągnięć przeszłości traktować jako tradycji;
nie ma ogólnego, na zawsze ustalonego kanonu tradycji tradycja literacka jest zjawiskiem relatywnym.
Sytuacja - zespół warunków (obiektywnych i subiektywnych), w których utwór podejmujący tradycję powstaje. Obejmuje np. stosunek tworzącej jednostki do świata. To pozaliteracki moment odniesienia, pomagający zrozumieć zjawiska literatury.
Tradycja literacka jako składnik budowy utworu pozwala nie tylko na stwierdzenie genezy,
ma charakter strukturalny - tzn. element przeszłości nie jest zjawiskiem samoistnym, zależy od kontekstu, jest elementem systemu;
przy badaniu tradycji - ważne badanie funkcji, jakie pełni element przejęty z przeszłości w nowym układzie;
tradycja w zakresie poetyki - ważna jest kategoria gatunku literackiego. Bo gatunek - duży stopień ciągłości, jest zespołem konwencji ukształtowanych, ale i zespołem norm i dyrektyw pisarz może przejmować formy i dyrektywy formotwórcze.
Przy kształtowaniu się tradycji - dwojaki stosunek do formy:
przejęcie jej z czynnikami, które ją kształtowały (lub przejęcie samych czynników) - to stosunek dynamiczny. Dynamiczny, bo nie prowadzi do rekonstruowania zjawisk przeszłości. To twórczy stosunek do języka;
przejęcie form ukształtowanych, oderwanych od relacji formotwórczych - stosunek statyczny. Nie interesują pisarza zasady twórcze. Przejmuje konwencje literackie (wykształcone przez dany prąd obrazy, zestawienia metaforyczne, style, które oderwały się od tworzących je czynników, zautonomizowały się).
Stylizacja to szczególna forma przejmowania konwencji, kształtowanie utworu na podobieństwo wzoru, którego środki artystyczne są określone i ograniczone do jednego typu. To najbardziej uchwytny przejaw działania tradycji literackiej. Stosunek statyczny nie zawsze bywa jednolity i konsekwentny (nie pozwala na to język). Stosunek dynamiczny prowadzi do nowych rozwiązań. Statyczny nie działa na kształtujące się procesy.
Tradycja jest zależna od epoki, do jakiej pisarz nawiązuje. W jednym dziele mogą się spotkać elementy różnych poetyk.
Tradycja - ze względu na ciągłość procesu historycznoliterackiego jest zjawiskiem synkretycznym (termin Wyki),
badanie tradycji ma charakter schematyzujący;
tradycja jest selekcją wśród faktów przeszłości, dla jakichś celów i w jakiejś sytuacji;
badanie tradycji musi być połączone z tendencjami literackimi, bo tylko na ich tle ujawni się funkcja tradycji.
1