Okresy uwzględniane przy ustalaniu prawa do emerytury i renty i obliczaniu wysokości tych świadczeń

Wiadomości ogólne

Przy ustalaniu prawa do emerytury i renty oraz obliczaniu ich wysokości uwzględnia się okresy składkowe i nieskładkowe.
Przy ustalaniu prawa do świadczenia w podwójnym wymiarze uwzględniane są okresy:

• działalności kombatanckiej oraz działalności równorzędnej z tą działalnością, a także zaliczane do okresów tej działalności oraz okresy podlegania represjom wojennym i okresu powojennego,

• pracy przymusowej.

Przy ustalaniu prawa do emerytury lub renty dla:

• płatników składek, zobowiązanych do opłacania składek na własne ubezpieczenia emerytalne i rentowe,

• osób współpracujących z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność

nie uwzględnia się okresu, za który nie zostały opłacone składki, mimo podlegania obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym w tym okresie.

Wobec ubezpieczonych zobowiązanych do opłacania składek na własne ubezpieczenie społeczne za okresy przypadające przed dniem wejścia w życie ustawy oraz osób współpracujących z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność przed dniem wejścia w życie ustawy podany wyżej przepis stosuje się odpowiednio.

Okresy składkowe i wymagana dokumentacja

Za okresy zatrudnienia i okresy pracy na obszarze państwa polskiego, o których mowa wyżej, uważa się:

• okresy zatrudnienia i okresy pracy wykonywanej na terenach wchodzących w skład Rzeczypospolitej Polskiej w obecnych granicach oraz

• okresy zatrudnienia i okresy pracy wykonywanej na terenach wchodzących w skład Rzeczypospolitej Polskiej przed ustaleniem jej obecnych granic.

Okresy składkowe	Wymagana dokumentacja
ubezpieczenia	potwierdzenie ubezpieczenia przez ZUS
opłacania składek na ubezpieczenie społeczne w wysokości określonej w przepisach o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych, w przepisach wymienionych w art. 195 pkt. 1-4 i 8, przepisach o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu oraz w przepisach o pomocy społecznej	świadectwo pracy, wpis do legitymacji ubezpieczeniowej, potwierdzenie ubezpieczenia przez ZUS
zaliczone do okresów ubezpieczenia społecznego duchownych: okresy pozostawania duchownymi przed 1 lipca 1989 r., pod warunkiem opłacania składek na ubezpieczenie społeczne za cały okres podlegania temu ubezpieczeniu okresy przebywania duchownych na misjach oraz okresy prowadzenia przez duchownych działalności duszpasterskiej wśród Polonii, przypadające po 14 listopada 1991 r., do dnia wejścia w życie ustawy	zaświadczenie potwierdzające okresy pozostawania duchownym wydane przez właściwe władze diecezjalne lub zakonne
czynnej służby wojskowej w Wojsku Polskim lub okresy jej równorzędne albo okresy zastępczych form tej służby	zaświadczenie Wojskowej Komendy Uzupełnień lub książeczka wojskowa (lub poświadczona kserokopia tej książeczki)
działalności kombatanckiej, działalności równorzędnej z tą działalnością, a także okresy zaliczane do okresów tej działalności oraz okresy podlegania represjom wojennym i okresu powojennego, określone w przepisach o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego	zaświadczenie kierownika Urzędu do spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych
pełnionej w Polsce służby: w Policji (Milicji Obywatelskiej), w Urzędzie Ochrony Państwa (w organach bezpieczeństwa publicznego) w Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Agencji Wywiadu w Straży Granicznej w Służbie Więziennej w Państwowej Straży Pożarnej w Służbie Celnej w Biurze Ochrony Rządu	zaświadczenie stosownych organów
pobierania zasiłku macierzyńskiego	zaświadczenie pracodawcy lub ZUS
osadzenia w więzieniach lub w innych miejscach odosobnienia na terytorium Polski na mocy skazania albo bez wyroku po 31 grudnia 1956 r. za działalność polityczną	zaświadczenie Prezesa Sądu Okręgowego lub Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu
zatrudnienia za granicą osób, które w tym czasie nie były obywatelami polskimi, jeżeli osoby te powróciły do kraju po 22 lipca 1944 r. i zostały uznane za repatriantów	dokument potwierdzający nabycie obywatelstwa polskiego w drodze repatriacji oraz dowody zatrudnienia
świadczenia pracy po 1956 r. na rzecz organizacji politycznych i związków zawodowych, nielegalnych w rozumieniu przepisów obowiązujących do  kwietnia 1989 r.	decyzja kierownika Urzędu do spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych wydana po przedłożeniu dokumentów lub ocenie zeznań świadków
Za okresy składkowe uważa się również przypadające przed 15 listopada 1991 r. następujące okresy, za które została opłacona składka na ubezpieczenie społeczne albo za które nie było obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne:
Okresy	Wymagana dokumentacja
zatrudnienia po ukończeniu 15 lat życia:
na obszarze państwa polskiego - w wymiarze nie niższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy, jeżeli w tych okresach pracownik pobierał wynagrodzenie lub zasiłki z ubezpieczenia społecznego: chorobowy, macierzyński lub opiekuńczy albo rentę chorobową	świadectwo pracy, zaświadczenie lub wpis do legitymacji ubezpieczeniowej, a w razie ich braku wpis w dowodzie osobistym, zeznania świadków, legitymacja służbowa, legitymacja związków zawodowych lub pismo o powołaniu, mianowaniu, angażowaniu, zwolnieniu, wyróżnieniu, udzieleniu urlopu
obywateli polskich za granicą - w polskich przedstawicielstwach dyplomatycznych  i urzędach konsularnych, w stałych przedstawicielstwach przy Organizacji Narodów Zjednoczonych i w innych misjach lub misjach specjalnych, a także w innych polskich placówkach, instytucjach lub przedsiębiorstwach, do których zostali delegowani lub skierowani; dotyczy to również członków rodziny delegowanego lub skierowanego tam pracownika, którzy podjęli zatrudnienie w tych placówkach w czasie pobytu za granicą	zaświadczenie właściwych organów
obywateli polskich za granicą - w organizacjach międzynarodowych, zagranicznych instytucjach i w zakładach, do których zostali skierowani w ramach współpracy międzynarodowej lub w których byli zatrudnieni za zgodą właściwych władz polskich; zgoda nie jest wymagana w stosunku do pracowników, którzy wyjechali za granicę przed 9 maja 1945 r.	zaświadczenie zakładu pracy lub wpis do legitymacji ubezpieczeniowej zaświadczenie jednostki kierującej
obywateli polskich za granicą - u innych pracodawców zagranicznych, jeżeli w okresie pracy za granicą były opłacane składki na ubezpieczenie społeczne w Polsce	potwierdzenie opłacania składek
pracy przymusowej:
wykonywanej na rzecz hitlerowskich Niemiec w okresie II wojny światowej wykonywanej na obszarze Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich w okresie od 17 września 1939 r. do 31 grudnia 1956 r. wykonywanej na rozkaz władz alianckich do 31 grudnia 1945 r.	dokumenty lub zeznania świadków
wykonywanej w kopalniach węgla, kamieniołomach, zakładach pozyskiwania i wzbogacania rud uranu oraz batalionach budowlanych podczas odbywania służby wojskowej w Wojsku Polskim	zaświadczenie Wojskowej Komendy Uzupełnień
zatrudnienia młodocianych na obszarze państwa polskiego na warunkach określonych w przepisach obowiązujących przed 1 stycznia 1975 r.	świadectwo pracy, umowa o naukę zawodu, o przyuczenie do określonej pracy, o odbywanie wstępnego stażu pracy, zaświadczenie zakładu pracy
pracy wykonywanej w czasie odbywania na obszarze państwa polskiego kary pozbawienia wolności, kary aresztu za wykroczenie oraz w czasie tymczasowego aresztowania - w wymiarze czasu pracy nie niższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy określonego dla takiej pracy	zaświadczenie wydane przez zakład karny
niewykonywania pracy po ustaniu zatrudnienia, jeżeli za te okresy na podstawie przepisów Kodeksu pracy zostało wypłacone wynagrodzenie lub odszkodowanie	orzeczenie sądu
czasowego pozostawania bez pracy na obszarze państwa polskiego z powodu niemożności jej otrzymania lub niemożności podjęcia szkolenia zawodowego,  w tym okresy pobierania zasiłków z funduszu aktywizacji zawodowej, zasiłków dla bezrobotnych oraz zasiłków szkoleniowych wypłaconych z Funduszu Pracy	zaświadczenie wydziału zatrudnienia urzędu pracy
sprawowania mandatu posła lub senatora w państwie polskim	zaświadczenie właściwego organu
internowania na podstawie art. 42 dekretu z dnia 12 grudnia 1981 r. o stanie wojennym (Dz.U. nr 29, poz. 154; 1982 nr 3, poz. 18 oraz 1989 nr 34, poz. 178)	orzeczenie sądu
wykonywania działalności twórczej lub artystycznej na obszarze państwa polskiego:
objętej obowiązkiem ubezpieczenia społecznego, za które opłacono składkę na ubezpieczenie społeczne lub w których ubezpieczony był zwolniony od opłacania składki	potwierdzenie opłacania składek
przypadającej przed 1 stycznia 1974 r., uznane przez Komisję do spraw Zaopatrzenia Emerytalnego Twórców, działającą przy ministrze właściwym do spraw kultury, pod warunkiem że twórca lub artysta opłacał składki na ubezpieczenie społeczne po 31 grudnia 1973 r.	decyzja Komisji do spraw Zaopatrzenia Emerytalnego Twórców
pracy adwokatów wykonywanej na obszarze państwa polskiego:
objętej obowiązkiem ubezpieczenia społecznego, za które opłacono składkę na ubezpieczenie społeczne lub w których występowało zwolnienie od opłacania składki	potwierdzenie opłacania składek
przed dniem objęcia obowiązkiem ubezpieczenia społecznego z tego tytułu	zaświadczenie zakładu pracy
wykonywania na obszarze państwa polskiego pracy nakładczej:
objętej obowiązkiem ubezpieczenia społecznego, za które opłacono składkę na to ubezpieczenie lub w których występowało zwolnienie od opłacania składki	potwierdzenie opłacania składek
przed dniem objęcia obowiązkiem ubezpieczenia z tego tytułu, jeżeli w tych okresach osoba wykonująca taką pracę uzyskiwała wynagrodzenie w wysokości co najmniej połowy obowiązującego najniższego wynagrodzenia, określonego na podstawie przepisów Kodeksu pracy	zaświadczenie zakładu pracy
pracy na obszarze państwa polskiego w rolniczych spółdzielniach produkcyjnych i w innych spółdzielniach zrzeszonych w Centralnym Związku Rolniczych Spółdzielni Produkcyjnych, w zespołowych gospodarstwach rolnych spółdzielni kółek rolniczych zrzeszonych w Krajowym Związku Rolników, Kółek i Organizacji Rolniczych oraz pracy na rzecz tych spółdzielni:
objętej obowiązkiem ubezpieczenia społecznego, za które opłacono składkę na to ubezpieczenie lub w których występowało zwolnienie od opłacania składki	potwierdzenie opłacania składek
przed dniem objęcia obowiązkiem ubezpieczenia społecznego z tego tytułu	zaświadczenie zakładu pracy
pracy na obszarze państwa polskiego wykonywanej na rzecz jednostek gospodarki uspołecznionej na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia oraz współpracy przy wykonywaniu takiej umowy:
objętej obowiązkiem ubezpieczenia społecznego i okresy kontynuowania tego ubezpieczenia, za które opłacono składkę na to ubezpieczenie lub w których występowało zwolnienie od opłacania składki	potwierdzenie opłacania składek
wykonywanej przed 1 stycznia 1976 r., jeżeli umowa odpowiadała warunkom ubezpieczenia obowiązującym w tym dniu	zaświadczenie zakładu pracy
pozarolniczej działalności gospodarczej na obszarze państwa polskiego:
objętej obowiązkiem ubezpieczenia społecznego i okresy kontynuowania tego ubezpieczenia, za które opłacono składkę na to ubezpieczenie lub w których występowało zwolnienie od opłacania składki	potwierdzenie opłacania składek
prowadzonej przed dniem objęcia obowiązkiem ubezpieczenia z tego tytułu, jeżeli prowadzenie działalności gospodarczej odpowiadało warunkom ubezpieczenia	zaświadczenie właściwej organizacji, cechu
współpracy przy prowadzeniu pozarolniczej działalności gospodarczej na obszarze państwa polskiego objętej obowiązkiem ubezpieczenia społecznego oraz okresy kontynuowania tego ubezpieczenia, za które opłacono składkę na to ubezpieczenie lub w których występowało zwolnienie od opłacania składki	potwierdzenie opłacania składek
ubezpieczenia społecznego duchownych na obszarze państwa polskiego, za które opłacono składkę na to ubezpieczenie lub w których występowało zwolnienie od opłacania składki	potwierdzenie opłacania składek
pobierania stypendium sportowego z tytułu wyczynowego uprawiania sportu na obszarze państwa polskiego po ukończeniu 15 roku życia, z wyjątkiem okresów pobierania stypendium przez osoby uczące się lub studiujące w systemie studiów dziennych	zaświadczenie klubu sportowego lub jednostki wypłacającej takie stypendium

Okresy nieskładkowe i wymagana dokumentacja

Okresy nieskładkowe	Wymagana dokumentacja
pobierania wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wypłaconego na podstawie przepisów Kodeksu pracy	zaświadczenie zakładu pracy
pobierania zasiłków z ubezpieczenia społecznego: chorobowego lub opiekuńczego	zaświadczenie zakładu pracy
pobierania świadczenia rehabilitacyjnego	decyzja ZUS, zaświadczenie z zakładu pracy
pobierania zasiłku chorobowego i opiekuńczego oraz świadczenia rehabilitacyjnego po ustaniu obowiązku ubezpieczenia	decyzja ZUS
pobierania renty chorobowej po ustaniu zatrudnienia w wymiarze czasu pracy nie niższym niż połowa obowiązującego w danym zawodzie lub po ustaniu obowiązku ubezpieczenia społecznego z innego tytułu	decyzja ZUS
niewykonywania pracy po ustaniu zatrudnienia, jeżeli za te okresy, na podstawie przepisów Kodeksu pracy, zostało wypłacone odszkodowanie	orzeczenie sądu,  zaświadczenie zakładu pracy
niewykonywania pracy w okresie przed 4 czerwca 1989 r. na skutek represji politycznych, nie więcej jednak niż 5 lat	decyzja kierownika Urzędu do spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych
przypadające przed dniem nabycia prawa do emerytury lub renty okresy urlopu wychowawczego, urlopu bezpłatnego udzielonego na podstawie przepisów w sprawie bezpłatnych urlopów dla matek pracujących opiekujących się małymi dziećmi, innych udzielonych w tym celu urlopów bezpłatnych oraz okresy niewykonywania pracy - z powodu opieki nad dzieckiem:
w wieku do lat 4 - w granicach do 3 lat na każde dziecko oraz łącznie - bez względu na liczbę dzieci - do 6 lat	świadectwo pracy, zaświadczenie lub oświadczenie osoby zainteresowanej i skrócony odpis aktu urodzenia dziecka
na które ze względu na jego stan fizyczny, psychiczny lub psycho-fizyczny przysługuje zasiłek pielęg-nacyjny - dodatkowo w granicach do 3 lat na każde dziecko	świadectwo pracy lub oświadczenie osoby zainteresowanej i zaświadczenie lekarskie o stanie zdrowia dziecka oraz odpis aktu urodzenia dziecka
przypadające przed dniem nabycia prawa do emerytury lub renty okresy opieki pielęgnacyjnej nad inwalidą wojennym zaliczonym do I grupy inwalidów lub uznanym za całkowicie niezdolnego do pracy oraz do samodzielnej egzystencji, sprawowanej przez członka jego rodziny w wieku powyżej 16 lat, który w okresie sprawowania opieki nie osiągnął przychodu przekraczającego miesięcznie połowę najniższego wynagrodzenia	oświadczenie osoby sprawującej opiekę oraz orzeczenie komisji lekarskiej lub lekarza orzecznika i zaświadczenie potwierdzające status inwalidy wojennego osoby podopiecznej
przypadające przed dniem nabycia prawa do emerytury lub renty okresy niewykonywania pracy, w granicach do 6 lat, spowodowane koniecznością opieki nad innym niż dziecko członkiem rodziny zaliczonym do I grupy inwalidów lub uznanym za całkowicie niezdolnego do pracy oraz do samodzielnej egzystencji albo uznanym za osobę niepełnosprawną w stopniu znacznym, sprawowanej przez członka jego rodziny w wieku powyżej16 lat, który w okresie sprawowania opieki nie osiągnął przychodu przekraczającego miesięcznie połowę najniższego wynagrodzenia	oświadczenie osoby sprawującej opiekę oraz orzeczenie komisji lekarskiej lub lekarza orzecznika
urlopu bezpłatnego oraz przerw w zatrudnieniu w razie nieudzielenia urlopu bezpłatnego małżonkom pracowników skierowanych do pracy w przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych, w stałych przedstawicielstwach przy Organizacji Narodów Zjednoczonych i w innych misjach specjalnych za granicą, w instytutach, ośrodkach informacji i kultury za granicą	zaświadczenie instytucji kierującej do pracy za granicą
nauki w szkole wyższej na jednym kierunku, pod warunkiem ukończenia tej nauki, w wymiarze określonym w programie studiów	zaświadczenie szkoły wyższej o programowym toku studiów lub dyplom (poświadczona kserokopia)
dokształcania zawodowego lekarzy w klinikach akademii medycznych i oddziałach instytutów naukowych w charakterze wolontariusza - w granicach do 1 roku	zaświadczenie kliniki AM lub instytutu naukowego
pobierania zasiłku przedemerytalnego lub świadczenia przedemerytalnego	decyzja urzędu pracy, potwierdzenie ZUS
udokumentowanej niezdolności do pracy, za które wypłacone zostały z Funduszu Pracy: zasiłki dla bezrobotnych, zasiłki szkoleniowe lub stypendia	zaświadczenie urzędu pracy
studiów doktoranckich i aspirantury naukowej w wymiarze określonym w decyzji o ich utworzeniu	zaświadczenie wydane przez jednostkę prowadzącą studia
asystenckich studiów przygotowawczych	zaświadczenie wydane przez jednostkę prowadzącą studia

Ograniczenie okresu nieskładkowego

Przy ustalaniu prawa do emerytury i rent oraz obliczaniu ich wysokości okresy nieskładkowe uwzględnia się w wymiarze nieprzekraczającym jednej trzeciej udowodnionych okresów składkowych.

Okresy uzupełniające

Okresy rolne

Przy ustalaniu prawa do emerytury oraz przy obliczaniu jej wysokości uwzględnia się, traktując je jak okresy składkowe:

• okresy ubezpieczenia społecznego rolników, za które opłacono przewidziane w odrębnych przepisach składki,

• przypadające przed 1 lipca 1977 r. okresy prowadzenia gospodarstwa rolnego po ukończeniu 16 roku życia,

• przypadające przed 1 stycznia 1983 r. okresy pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia,

jeżeli okresy składkowe i nieskładkowe są krótsze od okresu wymaganego do przyznania emerytury.

Przy ustalaniu prawa do renty uwzględnia się okres ubezpieczenia społecznego rolników, za który opłacono przewidziane w odrębnych przepisach składki, i tylko wówczas, gdy okresy składkowe i nieskładkowe są krótsze od okresu wymaganego do przyznania renty - w zakresie niezbędnym do uzupełnienia tego okresu.

Środkiem dowodowym potwierdzającym okres opłacania składek jest zaświadczenie wystawione przez Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego.
Natomiast w stosunku do tych okresów pracy na roli czy prowadzenia gospodarstwa rolnego, które przypadają przed dniem objęcia ubezpieczeniem społecznym, istnieje możliwość przedłożenia jako środka dowodowego własnego oświadczenia wraz z zeznaniami co najmniej dwóch świadków. Zeznania świadków podlegają kolegialnej ocenie organu rentowego.

Wymienionych wyżej okresów uzupełniających nie uwzględnia się, jeżeli zostały one zaliczone do okresów, od których zależy prawo do emerytury lub renty na podstawie przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników.

Nie uwzględnia się także okresów służby w Wojsku Polskim, w Policji (Milicji Obywatelskiej), w Biurze Ochrony Rządu, w Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, w Agencji Wywiadu, w Państwowej Straży Pożarnej, w Straży Granicznej, w Służbie Więziennej, jeżeli z tytułu tych okresów służby zostało ustalone prawo do emerytury lub renty  inwalidzkiej na podstawie przepisów regulujących zasady nabywania prawa do świadczeń przez żołnierzy zawodowych lub pozostałych funkcjonariuszy tzw. służb mundurowych.

Okres pobierania renty

Przy ustalaniu prawa do emerytury dla osoby, która osiągnęła wiek emerytalny wynoszący 60 lat dla kobiet i 65 dla mężczyzn, uwzględnia się okres pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy przysługującej z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Okres pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy uwzględnia się w zakresie niezbędnym do przyznania emerytury, tzn. gdy okresy składkowe, nieskładkowe oraz okresy prowadzenia gospodarstwa rolnego lub pracy w tym gospodarstwie są krótsze od okresu niezbędnego do przyznania emerytury. Przy ustalaniu prawa do emerytury w pierwszej kolejności uwzględnia się okresy składkowe, następnie okresy nieskładkowe w wymiarze ograniczonym do 1/3 okresów składkowych, a jeżeli wymiar tych okresów jest niewystarczający do przyznania emerytury - okresy prowadzenia gospodarstwa rolnego lub pracy w tym gospodarstwie. Jeżeli mimo to łączny wymiar tych okresów jest krótszy od 20 lat dla kobiety i 25 lat dla mężczyzny - uwzględnieniu podlegają okresy pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy.

Okres pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy uwzględnia się wyłącznie wówczas, gdy prawo do tego świadczenia ustało z powodu odzyskania zdolności do pracy, tzn. gdy lekarz orzecznik ZUS orzekł zdolność do pracy, oraz wówczas, gdy osoba zainteresowana pobierała rentę okresową, a po upływie tego okresu nie zgłosiła wniosku o dalsze ustalenie uprawnień do świadczenia.

Za rentę z tytułu niezdolności do pracy przysługującą z Funduszu uważa się rentę z tytułu niezdolności do pracy (w tym rentę szkoleniową) przyznaną na podstawie przepisów ustawy emerytalnej, a także rentę przyznaną na podstawie przepisów obowiązujących przed 1 stycznia 1999 r. Za rentę uważa się także rentę z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową.

Nie uwzględnia się natomiast okresu pobierania renty przysługującej na podstawie ustawy o zaopatrzeniu z tytułu wypadku lub choroby zawodowej powstałych w szczególnych okolicznościach, ustawy o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych, ustawy o kombatantach, ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, a także ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz funkcjonariuszy tzw. służb mundurowych.

Okres pobierania renty uwzględnia się wyłącznie przy ustalaniu prawa do emerytury dla ubezpieczonych, którzy osiągnęli wiek 60 lat kobieta i 65 lat mężczyzna. Nie ma zatem możliwości uwzględnienia takiego okresu w przypadku ubiegania się o emeryturę w wieku niższym niż wiek emerytalny (np. 55 lat) lub bez względu na wiek oraz przy ustalaniu prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy.

Okres pobierania renty nie jest okresem składkowym ani też okresem nieskładkowym i nie podlega uwzględnieniu przy obliczaniu wysokości emerytury.

Podstawa wymiaru świadczeń

Okres, z którego ustala się podstawę wymiaru świadczeń

Podstawę wymiaru emerytury i renty stanowi przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe lub na ubezpieczenie społeczne na podstawie przepisów prawa polskiego z kolejnych 10 lat kalendarzowych, wybranych przez zainteresowanego z ostatnich  20 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek o emeryturę lub rentę.

Przy ustalaniu kolejnych 10 lat kalendarzowych przyjmuje się lata kalendarzowe następujące bezpośrednio po sobie, chociażby ubezpieczony w niektórych z tych lat przez okres roku lub krócej niż rok, nie pozostawał w ubezpieczeniu.

Na wniosek ubezpieczonego podstawę wymiaru emerytury lub renty może stanowić przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne lub ubezpieczenia emerytalne i rentowe w okresie 20 lat kalendarzowych przypadających przed rokiem zgłoszenia wniosku, dowolnie wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu.

Jeżeli nie można ustalić podstawy wymiaru renty z okresu 10 kolejnych lat kalendarzowych dla ubezpieczonego, który w dniu powstania niezdolności do pracy nie osiągnął wieku 30 lat życia, do ustalenia podstawy wymiaru przyjmuje się podstawę wymiaru składek za okres faktycznego podlegania ubezpieczeniu.

Dla ubezpieczonego, którego niezdolność do pracy powstała po ukończeniu 30 roku życia, podstawę wymiaru renty z tytułu niezdolności do pracy stanowią zarobki z faktycznego okresu ubezpieczenia, jeżeli wyłączną przyczyną, z powodu której nie można ustalić podstawy wymiaru renty z kolejnych 10 lat kalendarzowych, jest pełnienie zastępczej służby wojskowej, odbywanie zastępczej służby wojskowej albo korzystanie z urlopu wychowawczego.

Nie ustala się podstawy wymiaru renty dla ubezpieczonego, jeżeli nie pozostawał on w ubezpieczeniu co najmniej przez 1 rok kalendarzowy. W takim przypadku renta przysługuje w wysokości najniższej.

Przepisy ustawy emerytalnej w art. 21 określają, że podstawę wymiaru emerytury dla osoby, która miała ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy lub do świadczenia przedemerytalnego, stanowi:

• zwaloryzowana podstawa wymiaru renty lub odpowiednio zwaloryzowana podstawa wymiaru emerytury, przyjęta do ustalenia świadczenia przedemerytalnego albo

• podstawa wymiaru ustalona na nowo w myśl art. 15., tj. od zarobków uzyskanych w okresie 10 kolejnych lat kalendarzowych wybranych z ostatnich 20 lat kalendarzowych, poprzedzających rok, w którym zgłoszono wniosek o emeryturę lub z okresu 20 lat kalendarzowych wybranych dowolnie z całego okresu podlegania ubezpieczeniu. Podstawa wymiaru emerytury może być ustalona na nowo na podstawie tych samych zarobków, które wcześniej służyły do obliczenia renty lub podstawy wymiaru emerytury przyjętej do ustalenia świadczenia przedemerytalnego. Dotyczy to jednak wyłącznie tych przypadków, w których zarobki wskazane do ustalenia podstawy wymiaru tych świadczeń, pochodzą z 10 kolejnych lat kalendarzowych, mieszczących się w okresie 20 lat kalendarzowych poprzedzających rok przejścia na emeryturę lub z dowolnie wybranych 20 lat kalendarzowych poprzedzających ten rok.

W pierwszym przypadku  do obliczenia  emerytury przyjmuje się kwotę bazową, od której obliczono ostatnio rentę bądź emeryturę dla potrzeb świadczenia przedemerytalnego, zarówno w części socjalnej emerytury (składnik emerytury stanowiący 24% kwoty bazowej) jak w części zależnej od podstawy wymiaru i okresów składkowych i nieskładkowych.

W drugim przypadku, ustalając podstawę wymiaru emerytury na nowo, do obliczenia wysokości emerytury w całości przyjmie się kwotę bazową  obowiązującą w dacie nabycia prawa do tego świadczenia.

Istotne jest również to, że osoba  której do ustalenia emerytury przyjęto podstawę wymiaru renty lub emerytury ustalonej dla potrzeb świadczenia przedemerytalnego może w każdym czasie zgłosić wniosek o obliczenie emerytury od podstawy wymiaru ustalonej na nowo, tj. od tych samych zarobków, które wskazano do obliczenia renty jeżeli jest to możliwe, czyli zarobki wskazane wcześniej do renty  muszą  mieścić się w okresie z którego  ustalana jest podstawa wymiaru emerytury albo od innych nowych zarobków.

Należy zaznaczyć, że nie zawsze podstawa wymiaru emerytury obliczona na nowo jest wyższa od emerytury ustalonej z uwzględnieniem podstawy wymiaru renty bądź emerytury ustalonej dla potrzeb świadczenia przedemerytalnego. Uzależnione jest to bowiem od podwyżek, którym podlegały emerytury i renty w okresie od dnia ich przyznania, a także od zmian wysokości kwoty bazowej. Obowiązująca od 1 marca 2004 r. kwota bazowa 1829,24 zł  była niższa o ponad 33 zł od poprzedniej kwoty bazowej - 1862,62 zł, obowiązującej od 1 marca 2003 r. do 28 lutego 2004 r. Dlatego też osoby, które po dniu 28 lutego 2004 r. przeszły z renty obliczonej w tym okresie na emeryturę,  otrzymały korzystniejsze świadczenie obliczone od zwaloryzowanej podstawy wymiaru renty niż gdyby ono zostało obliczone od nowej kwoty bazowej.

Podstawę wymiaru emerytury dla osoby, która wcześniej miała ustalone prawo do emerytury, stanowi podstawa wymiaru wcześniej przyznanej emerytury, w wysokości uwzględniającej rewaloryzację oraz wszystkie kolejne waloryzacje przypadające w okresie następującym po ustaleniu prawa do wcześniejszej emerytury.

Jeżeli osoba ubiegająca się o emeryturę podlegała ubezpieczeniu społecznemu lub  ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym przez okres co najmniej 30 miesięcy po przyznaniu renty z tytułu niezdolności do pracy, świadczenia przedemerytalnego lub emerytury wcześniejszej, to:

• część socjalna emerytury (tzn. składnik emerytury, który stanowi 24 % kwoty bazowej) zostanie  obliczona  jako  24 % kwoty bazowej obowiązującej w dniu nabycia prawa do emerytury,

• podstawa wymiaru zostanie obliczona  od tej samej kwoty bazowej, od której obliczono rentę lub odpowiednio emeryturę dla potrzeb ustalenia świadczenia przedemerytalnego czy też emeryturę wcześniejszą, a następnie zostanie odpowiednio zwaloryzowana.

Podstawa wymiaru dla osób, które pobierały zasiłek przedemerytalny

W przypadku gdy zainteresowany w ciągu 20 lat poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłosił wniosek o emeryturę, pobierał przez więcej niż 10 lat zasiłek przedemerytalny, podstawę wymiaru emerytury stanowi przeciętna podstawa składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe lub na ubezpieczenie społeczne z okresu kolejnych 10 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zainteresowany nabył prawo do tego zasiłku.

Składniki wynagrodzenia (przychodu) uwzględniane w podstawie wymiaru świadczeń

Zgodnie z przepisami art. 15 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych  (Dz. U  z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.) - podstawę wymiaru emerytury lub renty stanowi przeciętna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe lub na ubezpieczenie społeczne na podstawie przepisów prawa polskiego we wskazanym wyżej okresie. Tak więc do podstawy wymiaru przyjmuje się te składniki wynagrodzenia (dochodu, przychodu), od których istniał obowiązek opłacania składek.

Ustawa emerytalna w sposób ogólny określa przychód przyjmowany do podstawy wymiaru emerytury i renty. Natomiast szczegółowe zasady ustalania podstawy wymiaru zawarte są w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 1 kwietnia 1985 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru emerytur i rent (Dz. U. z 1989 r. nr 11, poz. 63 ze zm.). Rozporządzenie to określa bowiem przypadki, w których do podstawy wymiaru świadczenia dolicza się wypłaty, mimo że wypłaty te były wyłączone z podstawy wymiaru składek, a także przypadki, w których podstawę wymiaru świadczenia ustala się dla pracowników zatrudnionych za granicą.

Do końca 1998 r. składki były odprowadzane od funduszu wynagrodzeń podlegającego oskładkowaniu, a nie od wynagrodzeń indywidualnych. Od 1 stycznia 1990 r. do 31 grudnia 1998 r. obowiązywało rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1990 r. w sprawie wysokości i podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, zgłaszania do ubezpieczenia społecznego oraz rozliczania składek i świadczeń z ubezpieczenia społecznego (Dz.U. nr 7, poz. 41).

Do 1990 r. podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne stanowiły te składniki wynagrodzenia, które w myśl przepisów o klasyfikacji wynagrodzeń zaliczane były do osobowego funduszu płac. Tak więc przy ocenie, które składniki wynagrodzeń należy przyjąć do podstawy wymiaru emerytury, trzeba brać pod uwagę przepisy regulujące te zagadnienia obowiązujące w poszczególnych okresach:

• w okresie od 1 stycznia 1959 r. do 31 grudnia 1960 r. - będzie to zarządzenie Ministra Finansów z dnia 15 maja 1959 r. w sprawie określenia składników funduszu płac stanowiących podstawę do obliczania składek na ubezpieczenie społeczne w uspołecznionych zakładach pracy (MP nr 50, poz. 221),

• w okresie od 1 stycznia 1961 r. do 18 października 1968 r. - zarządzenie Przewodniczącego Komitetu Pracy i Płac z dnia 8 lutego 1961 r. w sprawie określenia składników funduszu płac stanowiących podstawę do obliczania składek na ubezpieczenie społeczne w uspołecznionych zakładach pracy (MP nr 12, poz. 67) oraz uchwała nr 8 Rady Ministrów z dnia 12 stycznia 1965 r. w sprawie składników funduszu płac i pozostałych wynagrodzeń z tytułu pracy w jednostkach gospodarki uspołecznionej (MP nr 2, poz. 5),

• w okresie od 19 października 1968 r. do 31 grudnia 1976 r. - uchwała nr 103 Rady Ministrów z dnia 25 maja 1971 r. w sprawie składników funduszu płac i pozostałych wynagrodzeń z tytułu pracy w jednostkach gospodarki uspołecznionej (MP nr 31, poz. 196),

• w okresie od 1 stycznia 1977 r. do 31 grudnia 1983 r. - rozporządzenie Ministra Pracy, Płac i Spraw Socjalnych z dnia 13 grudnia 1976 r. w sprawie dostosowania niektórych przepisów o ubezpieczeniu społecznym i o ubezpieczeniu rodzinnym do zasad określających składniki funduszu płac (Dz.U. nr 40, poz. 239), uchwała nr 158 Rady Ministrów z dnia 7 grudnia 1976 r. w sprawie składników funduszu płac (MP nr 43, poz. 212),

• w okresie od 1 stycznia 1984 r. do 31 grudnia 1989 r. - uchwała nr 33 Rady Ministrów z dnia 25 marca 1983 r. w sprawie klasyfikacji wynagrodzeń w jednostkach gospodarki uspołecznionej (MP nr 15, poz. 85), zarządzenie nr 21 Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego z dnia 18 maja 1984 r. w sprawie klasyfikacji składników wynagrodzeń (Dz.Urz. GUS nr 3, poz. 6).

Z uwagi na to, że powołane wyżej przepisy zawierają niepełne wykazy możliwych wypłat zaliczanych do osobowego funduszu płac (używają określenia "a w szczególności"), mogą nadal istnieć wątpliwości co do wliczenia określonych wypłat do osobowego funduszu płac.

Przy rozstrzyganiu tych wątpliwości wliczenie tego rodzaju wypłat do podstawy wymiaru emerytury lub renty może mieć miejsce wówczas, gdy wypłata ta:

• nie została zaliczona przez przepisy o klasyfikacji wynagrodzeń do bezosobowego funduszu płac,

• zagwarantowana była umową o pracę lub wynikała z obowiązującego systemu płac,

• miała charakter stały, a wypłaty miały charakter periodyczny (miesięczny, kwartalny).

Do podstawy wymiaru emerytury i renty dolicza się także kwoty przysługujących ubezpieczonemu w danym roku kalendarzowym wynagrodzeń za czas niezdolności do pracy oraz kwoty zasiłków: chorobowego, macierzyńskiego, opiekuńczego, świadczenia rehabilitacyjnego, zasiłku wyrównawczego lub dodatku wyrównawczego, a także wartość rekompensaty pieniężnej ustalonej zgodnie z pkt 3 załącznika do ustawy z dnia 6 marca 1997 r. o zrekompensowaniu okresowego niepodwyższania płac w sferze budżetowej oraz utraty niektórych wzrostów lub dodatków do emerytur i rent. Do podstawy wymiaru wlicza się również kwoty zasiłków dla bezrobotnych, zasiłków szkoleniowych lub stypendiów wypłaconych z Funduszu Pracy za okres udokumentowanej niezdolności do pracy.

Przy ustalaniu podstawy wymiaru emerytury lub renty uwzględnia się kwoty wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy oraz kwoty zasiłków: chorobowego, macierzyńskiego, opiekuńczego, przysługujących ubezpieczonemu w roku kalendarzowym przypadającym po roku 2004, z tym że łączna kwota podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz wynagrodzeń i zasiłków nie może przekraczać maksymalnej kwoty rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe.

Zasada ta nie ma zastosowania do świadczenia rehabilitacyjnego wypłaconego z ubezpieczenia chorobowego lub wypadkowego, zasiłku wyrównawczego, dodatku wyrównawczego i świadczenia wyrównawczego, przysługujących za lata kalendarzowe przypadające po roku 2004. Świadczenia te dolicza się do podstawy wymiaru emerytury lub renty na zasadach dotychczasowych.

W przypadku przychodu ustalanego do 2004 r. do ustalenia podstawy wymiaru przyjmuje się wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy, zasiłki chorobowe, macierzyński i opiekuńczy - również wtedy, gdy w danym roku została osiągnięta kwota rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe.

Kwoty zasiłku macierzyńskiego należnego za okres po 31 grudnia 2004 r. uwzględnia się przy ustalaniu podstawy wymiaru emerytury lub renty na zasadach określonych w art. 15 ust. 3a ustawy emerytalnej jedynie wówczas, gdy osoba pobierająca zasiłek macierzyński nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 19 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

Podstawa wymiaru emerytury i renty dla osób zatrudnionych za granicą

Zgodnie z przepisami § 10 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 1 kwietnia 1985 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru emerytur i rent (Dz.U. z 1989 r. Nr 11, poz. 63 ze zm.), jeżeli w okresie, z którego wynagrodzenie przyjmuje się do ustalenia podstawy wymiaru świadczenia, pracownik był zatrudniony za granicą, do ustalenia podstawy wymiaru przyjmuje się  za okresy tego zatrudnienia:

• przypadające po 31 grudnia 1990 r. kwoty, od których za te okresy opłacono składkę na ubezpieczenia społeczne w Polsce, albo

• jeżeli okres zatrudnienia za granicą przypada przed dniem 1 stycznia 1991 r. (a w przypadku zatrudnienia w b. Niemieckiej Republice Demokratycznej przed 1 października 1991 r.) kwoty tzw. wynagrodzenia zastępczego tj. wynagrodzenia wypłaconego w tych okresach pracownikowi zatrudnionemu w kraju w takim samym lub podobnym charakterze, w jakim był zatrudniony pracownik oddelegowany do pracy za granicą przed wyjazdem z kraju. W przypadku zatrudnienia na terenie Niemiec może być przyjęte wynagrodzenie ze stanowiska zajmowanego w Niemczech.

Natomiast jeżeli pracownik został skierowany do pracy za granicą w polskich przedstawicielstwach dyplomatycznych i urzędach konsularnych - to zgodnie z § 11 powołanego rozporządzenia, za każdy miesiąc tego zatrudnienia  przypadający przed dniem 1 stycznia 1991 r.,  do ustalenia podstawy wymiaru przyjmuje się kwoty ryczałtowe. Kwoty ryczałtowe ustalane są - w zależności od grupy zaszeregowania pracownika, ze względu na zajmowane stanowisko - według przysługującego w tym czasie wynagrodzenia na stanowisku dyrektora generalnego  w ministerstwach i urzędach centralnych w Polsce.

Mechanizm obliczania podstawy wymiaru świadczeń

W celu ustalenia podstawy wymiaru emerytury lub renty:

• oblicza się sumę kwot podstaw wymiaru składek oraz kwot  niestanowiących  podstawy wymiaru składek wliczanych jednak do podstawy wymiaru świadczeń oddzielnie dla każdego roku z wybranych przez zainteresowanego lat kalendarzowych,

• oblicza się stosunek każdej z tych sum kwot do rocznej kwoty przeciętnego wynagrodzenia, ogłoszonej za dany rok kalendarzowy, wyrażając go w procentach, z zaokrągleniem do setnych części procentu,  

• oblicza się średnią arytmetyczną tych procentów, która stanowi indywidualny wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury lub renty, oraz

• mnoży się przez ten wskaźnik kwotę bazową.

Uwaga!
Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru nie może być wyższy niż 250%.

Przykład
Do obliczenia wskaźnika wysokości podstawy wymiaru przyjęto wynagrodzenia wykazane w zaświadczeniu płatnika składek sporządzonym na druku ZUS-Rp 7.

Lp.	Za rok kalendarzowy	Zarobki - dochód stanowiący podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne (w zł)	Kwota rocznego przeciętnego wynagrodzenia ogłoszonego za rok kalendarzowy (w zł)	Stosunek podstawy wymiaru składek do przeciętnego wynagrodzenia za rok kalendarzowy (w %)
1	2	3	4	5(3:4)
1	1989	2 527 549,00	2 481 096,00	101,87
2	1990	12 833 988,00	12 355 644,00	103,87
3	1991	25 355 100,00	21 240 000,00	119,37
4	1992	10 845 200,00	35 220 000,00	30,79
5	1993	8 636 000,00	47 940 000,00	18,01
6	1994	87 662 500,00	63 936 000,00	137,11
7	1995	11 221,33	8 431,44	133,09
8	1996	13 624,49	10 476,00	130,05
9	1997	17 944,20	12 743,16	140,81
10	1998	25 719,57	14 873,88	172,91
			Suma:	1 087,89%

Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru wynosi 108,79% i jest średnią arytmetyczną wskaźników z poszczególnych lat kalendarzowych (suma wskaźników z kolumny 5 podzielona przez liczbę lat z kolumny 1).

Podstawę wymiaru emerytury i renty ustala się mnożąc indywidualnie ustalony wskaźnik wysokości podstawy wymiaru przez kwotę bazową.

Przeciętne wynagrodzenie w latach 1950-2007

Lata

Przeciętne wynagrodzenie w zł

Lata

Przeciętne wynagrodzenie w zł

1950	6 612	(551 x 12)	1981	92 268	(7689 x 12)
1951	7 188	(599 x 12)	1982	139 572	(11 631 x 12)
1952	7 824	(652 x 12)	1983	173 700	(14 475 x 12)
1953	11 040	(920 x 12)	1984	202 056	(16 838 x 12)
1954	11 700	(975 x 12)	1985	240 060	(20 005 x 12)
1955	12 096	(1008 x 12)	1986	289 140	(24 095 x 12)
1956	13 416	(1118 x 12)	1987	350 208	(29 184 x 12)
1957	15 348	(1279 x 12)	1988	637 080	(53 090 x 12)
1958	16 176	(1348 x 12)	1989	2 481 096	(206 758 x 12)
1959	17 436	(1453 x 12)	1990	12 355 644	(1 029 637 x 12)
1960	18 720	(1560 x 12)	1991	21 240 000	(1 770 000 x 12)
1961	19 500	(1625 x 12)	1992	35 220 000	(2 935 000 x 12)
1962	20 160	(1680 x 12)	1993	47 940 000	(3 995 000 x 12)
1963	21 156	(1763 x 12)	1994	63 936 000	(5 328 000 x 12)
1964	21 792	(1816 x 12)	1995	8 431,44	(702,62 x 12)
1965	22 404	(1867 x 12)	1996	10 476,00	(873,00 x 12)
1966	23 208	(1934 x 12)	1997	12 743,16	(1061,93 x 12)
1967	24 192	(2016 x 12)	1998	14 873,88	(1239,49 x 12)
1968	25 272	(2106 x 12)	1999	20 480,88	(1706,74 x 12)
1969	26 088	(2174 x 12)	2000	23 085,72	(1923,81 x 12)
1970	26 820	(2235 x 12)	2001	24 742,20	(2061,85 x 12)
1971	28 296	(2358 x 12)	2002	25 598,52	(2133,21 x 12)
1972	30 108	(2509 x 12)	2003	26 417,64	(2201,47 x 12)
1973	33 576	(2798 x 12)	2004	27 474,84	(2289,57 x 12)
1974	38 220	(3185 x 12)	2005	28 563,48	(2380,29 x 12)
1975	46 956	(3913 x 12)	2006	29 726,76	(2477,23 × 12)
1976	51 372	(4281 x 12)	2007	32 292,36	(2691,03 x 12)
1977	55 152	(4596 x 12)
1978	58 644	(4887 x 12)
1979	63 924	(5327 x 12)
1980	72 480	(6040 x 12)

Postępowanie w sprawie przyznania świadczeń

Wniosek

Postępowanie w sprawach świadczeń emerytalno - rentowych wszczyna się na podstawie wniosku zainteresowanego, chyba że z samej ustawy wynika konieczność podjęcia postępowania z urzędu.
Za wniosek uważa się zgłoszone na piśmie lub ustnie do protokołu żądanie przyznania świadczenia.

Wniosek powinien zawierać imię i nazwisko zainteresowanego, datę jego urodzenia, miejsce zamieszkania, wskazanie rodzaju świadczenia, o które się ubiega oraz podpis osoby uprawnionej do zgłoszenia wniosku.

Postępowanie w sprawie świadczenia może być wszczęte nie tylko na wniosek osoby zainteresowanej. Wniosek taki może być zgłoszony przez jej pełnomocnika.
Pełnomocnikiem może być każda osoba fizyczna, która nie jest ograniczona w zdolności do czynności prawnych i działa na podstawie pełnomocnictwa. Może to być członek najbliższej rodziny pozostający we wspólnym gospodarstwie domowym, opiekun społeczny, przedstawiciel zakładu pracy. Wszyscy oni muszą jednak działać za zgodą zainteresowanego.
Pełnomocnictwo lub zgoda powinny być udzielone przez zainteresowanego na piśmie.

W celu ułatwienia sprawy Zakład Ubezpieczeń Społecznych opracował formularz wniosku ZUS Rp-1 - wniosek o emeryturę - rentę z tytułu niezdolności do pracy. Taki formularz można uzyskać w placówkach Zakładu Ubezpieczeń Społecznych lub od pracodawcy, można też wydrukować formularz tego wniosku ze strony internetowej ZUS.

Wniosek powinien być wypełniony DRUKOWANYMI LITERAMI. Przed wypełnieniem warto zapoznać się z zamieszczoną we wniosku informacją.

Formularz wniosku składa się z kilku części. Pierwsze wiersze wniosku dotyczą danych płatnika składek (pracodawcy). Zgodnie z przepisami ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych pracodawcy zobowiązani są do przygotowania wniosku o emeryturę i przedłożenia go za zgodą pracownika organowi rentowemu nie później niż na 30 dni przed zamierzonym terminem przejścia pracownika na emeryturę.

Kompletowanie wniosku przez pracodawcę nie jest bezwzględnym wymogiem, z wnioskiem o świadczenie   występuje bowiem zainteresowany i on wniosek taki może złożyć  bezpośrednio do organu rentowego - bez pośrednictwa pracodawcy.

Dane personalne wpisujemy do wniosku zgodnie z wpisem w dowodzie osobistym. Jeżeli nie posiadamy dowodu osobistego - wpisujemy dane z karty stałego pobytu lub dane z paszportu.

We wniosku znajduje się też rubryka dotycząca kodu zawodu. W przypadku gdy wniosek wypełniany jest bez pośrednictwa zakładu pracy, wystarczy podanie zwięzłej nazwy wykonywanego zawodu.

W części dotyczącej danych adresowych istotne jest podanie miejsca zameldowania. Informacja o miejscu zameldowania jest ważna dlatego, że decyzje w sprawach świadczeń wydają i świadczenia te wypłacają organy rentowe znajdujące się na terenie miejsca zameldowania.

Jeśli wnioskodawca mieszka za granicą, w państwie z którym nie łączy Rzeczypospolitej Polskiej umowa międzynarodowa w dziedzinie ubezpieczeń społecznych, decyzję w sprawach świadczeń wydają i świadczenia te wypłacają organy rentowe właściwe ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania w Polsce osoby zainteresowanej.

Wyznaczone przez prezesa Zakładu jednostki organizacyjne ZUS wydają decyzje w sprawie świadczeń i świadczenia te wypłacają osobom zamieszkałym za granicą w państwie, z którym Rzeczpospolitą Polską łączy umowa międzynarodowa w dziedzinie ubezpieczeń społecznych, a także osobom, którym przy ustalaniu prawa i wysokości emerytury lub renty uwzględniono okresy ubezpieczenia przebyte za granicą w państwie, z którym łączy Polskę umowa międzynarodowa w dziedzinie ubezpieczeń społecznych.

Z wnioskiem o przyznanie świadczenia może wystąpić także bezdomny, składając wniosek do oddziału lub inspektoratu ZUS w miejscu, w którym aktualnie przebywa.

Najwięcej problemów może stwarzać wypełnienie tej części wniosku, która dotyczy przyjęcia do ustalenia podstawy wymiaru zarobków z określonego okresu. W związku z tym należy wcześniej zapoznać się z zasadami ustalania podstawy wymiaru emerytury.
W przypadku gdy wnioskodawca nie jest w stanie sprecyzować, z jakiego okresu (z jakich lat) ma być przyjęte wynagrodzenia do ustalenia podstawy wymiaru świadczenia, możliwe jest dopisanie prośby o wybranie najkorzystniejszego wariantu.

Dla właściwego rozpatrzenia sprawy ważne są informacje podawane w oświadczeniu wnioskodawcy. I tak, informacja o ustaniu zatrudnienia (w przypadku pracownika) ma istotne znaczenie przy podejmowaniu decyzji dotyczącej wypłaty przyznanej emerytury. Zgodnie bowiem z przepisami, prawo do emerytury ulega zawieszeniu niezależnie od wysokości osiąganego przychodu uzyskiwanego przez emeryta z tytułu zatrudnienia kontynuowanego, bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego wykonywał ją bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury (ustalonym w decyzji organu rentowego).

Przepis ten dotyczy wszystkich zatrudnionych na podstawie umowy o pracę, bez względu na to, czy ubiegają się o przyznanie emerytury tzw. wcześniejszej czy też po osiągnięciu wieku emerytalnego (kobieta 60 lat, mężczyzna 65). Po wypełnieniu wniosku konieczne jest złożenie własnoręcznego podpisu. Bez podpisu wnioskodawcy wypełniony formularz nie jest wnioskiem.

W wielu przypadkach istotna jest data zgłoszenia wniosku. Za datę zgłoszenia wniosku przyjmuje się datę złożenia go na piśmie w organie rentowym lub datę ustnego zgłoszenia do protokołu w organie rentowym, a także datę sporządzenia wniosku przez zakład pracy, zakład karny lub areszt śledczy uprawniony do przyjmowania wniosku o emeryturę, a w razie przesłania wniosku za pośrednictwem poczty - datę nadania wniosku w polskim urzędzie pocztowo-telekomunikacyjnym.
Za datę zgłoszenia wniosku uważa się również datę złożenia (wysłania) wniosku w innym organie niż wymienione wyżej, jeżeli do właściwości tych organów należą sprawy świadczeń emerytalno-rentowych, a także datę złożenia go w polskim urzędzie konsularnym.

Do wniosku należy dołączyć określone dokumenty. Wszystkie dokumenty (dowody), które dołączamy do wniosku,  powinny być  policzone, a ich liczba wpisana w odpowiedniej rubryce.

Oprócz wypełnienia formularza wniosku konieczne jest także wypełnienie formularza ZUS Rp-6, w którym oprócz danych personalnych należy zamieścić informacje o przebytych okresach składkowych i nieskładkowych oraz informacje o dokumentach, jakie przedkładane są na potwierdzenie tych okresów.

W pierwszej kolumnie druku należy podawać dokładne daty, a więc dzień, miesiąc i rok rozpoczęcia i zakończenia danego okresu.
W drugiej kolumnie należy wpisać, jaki to był okres. Jeżeli był to np. okres zatrudnienia, to podajemy nazwę zakładu pracy, jeżeli natomiast był to okres opieki nad dzieckiem, to wpisujemy: "opieka nad dzieckiem".
W trzeciej kolumnie, która dotyczy osób ubiegających się o rentę z tytułu niezdolności do pracy, podaje się rodzaj wykonywanej pracy - prowadzonej działalności.
W kolumnie czwartej należy podać informacje, jaki dokument jest przedkładamy na potwierdzenie danego okresu.  Dowody z dokumentów dotyczących zatrudnienia powinny być dołączone do wniosku w oryginale. Za oryginał uważa się również poświadczone notarialnie odpisy, wypisy i kserokopie.  W oryginale muszą być również złożone zeznania świadków.  Dokumenty z przebiegu zatrudnienia podlegają, na wniosek zainteresowanego, zwrotowi, jeżeli stanowią dla niego wartość pamiątkową, po uprzednim złożeniu kopii, potwierdzonej przez organ rentowy. Nie podlegają zwrotowi dokumenty dotyczące zarobków.   

Wskazane jest chronologiczne wpisywanie następujących po sobie okresów. Wypełnianie druku kończymy własnoręcznym podpisem.

Dokumentacja wniosku

Środki dowodowe potwierdzające okresy zatrudnienia - ubezpieczenia

Do celów emerytalno-rentowych dokumentami potwierdzającymi okres zatrudnienia są:

• pisemne zaświadczenie zakładu pracy (pracodawcy),

• świadectwo pracy lub legitymacja ubezpieczeniowa zawierająca odpowiednie wpisy (datę rozpoczęcia i zakończenia pracy, rodzaj wykonywanej pracy i jej wymiar, pieczątkę zakładu pracy oraz podpis i pieczątkę służbową pracodawcy lub upoważnionego pracownika),

• wydane przez ZUS potwierdzenie, a także

• orzeczenie sądu.

Zaświadczenie, o którym mowa wyżej, powinno być wystawione przez pracodawcę lub prawnego następcę pracodawcy, a w przypadku braku następcy prawnego przez jednostkę przechowującą dokumentację zlikwidowanego lub przekształconego zakładu pracy, np. organ założycielski, firmę przechowalniczą lub archiwum.

Za potwierdzenia okresów zatrudnienia mogą służyć także dowody pośrednie, takie jak:

• legitymacja służbowa,

• umowy o pracę,

• wpisy w dowodach osobistych,

• pisma kierowane przez zakłady pracy do pracownika w czasie trwania zatrudnienia (np. o powołaniu, mianowaniu, angażowaniu, zwolnieniu, wyróżnianiu, udzieleniu urlopu), jeżeli na ich podstawie można ustalić okres zatrudnienia.

W razie braku możliwości udowodnienia okresu zatrudnienia pisemnymi dowodami, w niektórych przypadkach dopuszcza się przeprowadzenie dowodu z zeznań świadków. Osoba ubiegająca się o emeryturę lub rentę powinna złożyć oświadczenie o braku odpowiednich dokumentów, w którym informuje o przyczynach uniemożliwiających ich uzyskanie, a następnie wskazać zeznania dwóch świadków, najlepiej byłych współpracowników.

Powołani świadkowie powinni przede wszystkim zaświadczyć, jaką pracę wykonywał zainteresowany (rodzaj pracy, zajmowane stanowisko), w jakim okresie, czy była to praca stała, w pełnym czy niepełnym wymiarze czasu, sezonowa czy dorywcza, przez ile godzin lub dni wykonywana, czy w trakcie jej wykonywania zainteresowany był ubezpieczony. Świadek powinien udowodnić, w jakich okresach pracował z osobą zainteresowaną. Przedstawienie jak największej liczby faktów dotyczących pracy osoby zainteresowanej oraz świadka podnosi wiarygodność zeznań.

Zeznania świadków mogą jednak dotyczyć tylko  okresów zatrudnienia przypadających przed dniem 15 listopada 1991 r.

Ponadto zeznaniami świadków mogą być udowodnione:

• okresy zatrudnienia pracowników młodocianych   przypadające  przed dniem 1 stycznia 1975 r.

• okresy pracy przymusowej wykonywanej:

• na rzecz hitlerowskich Niemiec w okresie drugiej wojny światowej   - na rozkaz władz alianckich do dnia 31 grudnia 1945 r.,

• na obszarze b. ZSRR w okresie od dnia 17 września 1939 r. do dnia 31 grudnia 1956 r.,

• okresy zatrudnienia osób, których dokumenty uległy zniszczeniu na skutek powodzi, która miała miejsce w lipcu 1997 r.

Okresy zatrudnienia mogą być również dokumentowane na podstawie zachowanych akt osobowych, których okres przechowywania wynosi 50 lat od ustania stosunku pracy.

Dane z akt osobowych pracownika może potwierdzić w formie zaświadczenia:

• pracodawca,

• prawny następca pracodawcy, jeżeli zakład pracy został przekształcony (np. przedsiębiorstwa państwowe, które powstały w wyniku zmian organizacyjnych, spółki prawa cywilnego lub handlowego, które powstały po sprywatyzowaniu przedsiębiorstwa),

• organ założycielski albo organ nadrzędny pracodawcy, którymi najczęściej byli wojewoda albo właściwy minister, w razie braku prawnego następcy pracodawcy. Organy te, na podstawie przejętej dokumentacji osobowej, mogą wystawiać zaświadczenia stwierdzające okres zatrudnienia,

• związek rewizyjny, w którym była zrzeszona spółdzielnia, jeżeli pracodawcą była spółdzielnia lub organizacja spółdzielcza, a jeżeli takiego związku nie ma albo w razie jego likwidacji - Krajowa Rada Spółdzielcza, mieszcząca się w Warszawie, przy ul. Jasnej 1,

• archiwum państwowe (w nielicznych przypadkach) lub firma (prywatna) zajmująca się przechowywaniem akt,

• archiwa rotacyjne Stowarzyszenia Archiwistów Polskich,

• archiwa przejściowe podległe wojewodom.

Okresy wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze

Zgodnie z § 2 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. nr 8, poz. 43 z późn. zm.) okresy pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze stwierdza zakład pracy - na podstawie posiadanej dokumentacji - w świadectwie wykonywania pracy w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do przepisów wydanych na podstawie § 1 ust. 2 rozporządzenia lub w świadectwie pracy.

W wymienionych dokumentach pracodawca  powinien podać okres wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, jej rodzaj i nazwę stanowiska pracy - ze wskazaniem  odpowiedniego wykazu, pozycji rozporządzenia jak również zarządzenia resortowego. Nazwa stanowiska pracy w szczególnych warunkach, na jakim był zatrudniony pracownik wykazana w świadectwie musi odpowiadać nazwie  wymienionej w wykazie aktu resortowego, nie może być niepełna ani podobna.     

Jako środki dowodowe dopuszczalne są również kserokopie dokumentów potwierdzające okresy pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze sporządzone przez archiwa na podstawie posiadanej przez nie pracowniczej dokumentacji  osobowej.

W innej sytuacji są prywatni pracodawcy, których nie obowiązywały zarządzenia resortowe. Prywatni pracodawcy  przy potwierdzaniu okresów pracy w szczególnych warunkach mogą zatem powoływać się jedynie na rodzaje prac w szczególnych warunkach, które zawarte są w wykazach A i B stanowiących załącznik do wymienionego rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r.

Należy zaznaczyć, że na potwierdzenie okresów pracy w szczególnych warunkach w postępowaniu przed organem rentowym w żadnym przypadku nie można przedłożyć zeznań świadków.

Dokumentowanie wysokości wynagrodzeń

Przedłożenie dokumentacji dotyczącej przebytych okresów składkowych i nieskładkowych umożliwi przyznanie prawa do świadczenia. Oprócz samego ustalenia prawa do świadczenia istotna jest również wysokość tego świadczenia. Jeżeli prawo do świadczenia zostało udowodnione, ale zainteresowany nie przedłoży dowodów niezbędnych do ustalenia wysokości świadczenia, organ rentowy przyznaje świadczenie w kwocie zaliczkowej, zbliżonej do kwoty przewidywanych świadczeń. Tak więc, oprócz dokumentów, które przedkładane są w celu ustaleniu prawa do świadczenia, konieczne jest również przedłożenie dokumentów pozwalających na ustalenie właściwej wysokości przyznanego świadczenia.

Dokumentacja potwierdzająca wysokość wynagrodzenia za przepracowane lata jest konieczna do ustalenia wskaźnika wysokości podstawy wymiaru i tym samym do ustalenia podstawy wymiaru emerytury.

Nie oznacza to, że muszą być przedłożone dokumenty potwierdzające wysokość osiąganego wynagrodzenia z wszystkich lat zatrudnienia. Zgodnie z obowiązującymi przepisami mogą być wskazane zarobki:

• z okresu 10 kolejnych lat kalendarzowych wybranych z ostatniego dwudziestolecia poprzedzającego rok zgłoszenia wniosku. Jeżeli więc z wnioskiem o emeryturę dana osoba występuje w 2007 r. - będą to zarobki z 10 kolejnych lat wybranych na przestrzeni lat 1987-2006.

Jeżeli natomiast naszym zamiarem jest wskazanie do ustalenia podstawy wymiaru wynagrodzenia osiąganego przed 1985 r., czy w latach 70. lub wcześniejszych, to wówczas należy wskazać zarobki:

• z 20 lat wybranych z okresu poprzedzającego rok zgłoszenia wniosku. Nie muszą to być lata kolejne i pełne, ale w sumie musi ich być 20. I tak np., jeżeli dotrzemy do dokumentacji potwierdzającej wysokość osiąganego wynagrodzenia tylko z 19 czy 18 lat, to tego wariantu nie możemy zastosować.

Osoba taka nie może liczyć na to, że do wyliczenia emerytury za lata, za które  brak jest potwierdzenia wysokości osiąganego wynagrodzenia, zostanie przyjęte średnie czy też minimalne wynagrodzenie.

Osoba, która w ogóle nie przedłoży dokumentów potwierdzających wysokość osiąganego wynagrodzenia, jest określana jako osoba, w stosunku do której przy ustalaniu wysokości emerytury nie ustala się wskaźnika wysokości podstawy wymiaru i tym samym podstawa wymiaru równa jest "0".

Zgodnie z nadal obowiązującym § 20 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń (Dz.U. nr 10, poz. 49 z późn. zm.), dokumentem potwierdzającym wysokość wynagrodzeń w celu ustalenia podstawy wymiaru świadczeń emerytalno-rentowych jest zaświadczenie wystawione przez pracodawcę na druku określonym przez ZUS (druk ZUS Rp-7) lub legitymacja ubezpieczeniowa, zawierająca odpowiednie wpisy o okresach zatrudnienia i osiąganych w tych okresach wynagrodzeniach.

Przepisy obowiązujące do końca 1990 r. zobowiązywały zakłady pracy do przechowywania dokumentacji płacowej pracowników przez 12 lat. Dokumentację płacową, jako niearchiwalną, po upływie 12-letniego okresu zakład pracy niszczył. Nie wszystkie zakłady pracy niszczyły tę dokumentację, w związku z tym zachowała się ona do chwili obecnej.

Od 1 stycznia 1991 r. okres przechowywania list płac, kart zbiorczych płac oraz innej dokumentacji, na podstawie której można ustalić podstawę wymiaru emerytury lub renty, a także podstawę wymiaru kapitału początkowego, zależy od okresów przewidzianych w przepisach emerytalno-rentowych określających zasady ustalania podstawy wymiaru świadczeń.

Archiwa państwowe od 1991 r. nie wydają zezwoleń na niszczenie dokumentacji płacowej przed upływem 50-letniego okresu przechowywania.

W ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. 2004 nr 39, poz.353 z późn. zm.) w art. 125a zostało określone, iż płatnik składek jest zobowiązany przechowywać listy płac, karty wynagrodzeń albo inne dowody, na podstawie których następuje ustalenie podstawy wymiaru emerytury lub renty, przez okres 50 lat od dnia zakończenia przez ubezpieczonego pracy u danego płatnika.

Obowiązuje generalna zasada, że zaświadczenie stwierdzające wysokość osiąganych wynagrodzeń lub dochodu powinno być wystawione przez pracodawcę lub prawnego następcę pracodawcy na podstawie dokumentacji płacowej. Jeżeli jednak dokumentacja taka nie istnieje, zaświadczenie o wysokości osiągniętych wynagrodzeń może być wydane na podstawie danych zawartych w aktach osobowych pracownika, np. w umowie o pracę, pismach o powołaniu, mianowaniu oraz w innych pismach określających wynagrodzenie danej osoby.

Przy ustalaniu podstawy wymiaru świadczeń z dokumentacji zastępczej obowiązuje ścisła zasada uwzględniania tylko takich składników wynagrodzenia określonego w aktach osobowych, które przysługiwały bezwarunkowo w czasie trwania zatrudnienia jako stałe składniki w określonej wysokości, np. wynagrodzenie zasadnicze, stałe dodatki określone kwotowo itp.

Inne składniki wynagrodzenia - premie, nagrody czy dodatki mogą być uwzględnione tylko wówczas, gdy zachowana dokumentacja wskazuje niewątpliwie na ich faktyczną wypłatę w określonej wysokości, od której została odprowadzona składka na ubezpieczenie społeczne. Nie można więc uwzględniać premii, nagród czy dodatków określonych w dokumentacji osobowej pracownika jako składników wynagrodzenia przysługujących warunkowo (np. uzależnionych od wykonania planu produkcyjnego) lub uznaniowo i wypłacanych w zmiennych wysokościach - w razie braku dokumentów potwierdzających ich wypłatę i wysokość.

W przypadku gdy w aktach osobowych pracownika wynagrodzenie określone jest stawką godzinową - dopuszczalne jest ustalenie wynagrodzenia stanowiącego podstawę wymiaru świadczenia tylko wówczas, jeżeli zachowały się dane dotyczące liczby godzin, jaką pracownik faktycznie przepracował w danym okresie na określonym stanowisku (dziennie, tygodniowo lub miesięcznie).

W razie gdy zainteresowany nie ma możliwości uzyskania wymaganych dowodów, możliwe jest przyjęcie kopii dokumentacji płacowej sporządzonej przez archiwum lub uwierzytelnionej kopii sporządzonej przez inne instytucje przechowujące dokumentację danego zakładu pracy bądź prywatną firmę przechowalniczą.

Archiwa państwowe nie są jednak upoważnione do wystawiania zaświadczeń według ustalonego wzoru (ZUS Rp-7) osobom niebędącym pracownikami tych archiwów. Zobowiązane są natomiast do wydawania - na podstawie posiadanych materiałów archiwalnych - uwierzytelnionych odpisów, wypisów, wyciągów, a także zaświadczeń. Kopie dokumentów powinny być uwierzytelnione przez osoby kierujące archiwum.

Do ustalenia podstawy wymiaru z takiej dokumentacji może być przyjęte wynagrodzenie i ewentualnie wykazane inne składniki, co do których nie ma wątpliwości, iż były wypłacone i podlegały składce na ubezpieczenie społeczne.

Dokumentowanie wynagrodzeń na podstawie wpisów w legitymacji ubezpieczeniowej

Legitymacja ubezpieczeniowa powinna zawierać następujące wpisy o osiąganych wynagrodzeniach: datę rozpoczęcia i zakończenia pracy, rodzaj wykonywanej pracy, kwotę wynagrodzenia, rok, w którym to wynagrodzenie zostało osiągnięte, pieczątkę zakładu pracy, podpis oraz pieczątkę pracodawcy lub upoważnionego pracownika i podpis oraz pieczątkę służbową kierownika komórki finansowej lub upoważnionego pracownika.

Pokreślić należy, że legitymacja ubezpieczeniowa zawierająca odpowiednie wpisy stanowi samoistny środek dowodowy. Pracodawca nie powinien zatem wystawiać zaświadczenia na podstawie wcześniejszych wpisów w legitymacji ubezpieczeniowej.

Obowiązujące w ubiegłych latach regulacje dotyczące legitymacji ubezpieczeniowych, zasad dokonywania wpisów oraz wzorów legitymacji nie zawierały warunku zamieszczania imiennej pieczątki osoby dokonującej lub odpowiedzialnej za wpis dotyczący wynagrodzeń. Stąd też wpisy o zatrudnieniu i wynagrodzeniu dokonywane w funkcjonujących od lat 50. legitymacjach zawierających rubrykę oznaczoną dyspozycją "stempel, data i podpis osoby odpowiedzialnej za wpis" - często są zaopatrzone jedynie pieczątką zakładu pracy i nie zawierają pieczątki imiennej osoby odpowiedzialnej za wpis, a jedynie jej odręczny podpis i datę dokonania wpisu.

Wprowadzenie nowego wzoru legitymacji, określonego w załączniku nr 1 do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 16 maja 1991 r. w sprawie wzoru i trybu wystawiania legitymacji ubezpieczeniowych (Dz.U. nr 51, poz. 223), nakłada na pracodawcę obowiązek stosowania także imiennej pieczątki osoby wpisującej wynagrodzenie w legitymacji ubezpieczeniowej.
Jednakże brak pieczątki imiennej, szczególnie w legitymacjach starego typu, nie eliminuje wpisu o wysokości wynagrodzenia jako środka dowodowego, jeżeli całość dokumentu oraz dokonane w nim wpisy nie budzą zastrzeżeń co do ich autentyczności.

Warto w tym miejscu przypomnieć, że wysokości wynagrodzenia lub dochodu, który ma stanowić podstawę wymiaru emerytury lub renty (a także kapitału początkowego) nie można udowodnić zeznaniami świadków.

Potwierdzanie przez ZUS okresów ubezpieczenia oraz podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne

Oddział ZUS właściwy ze względu na siedzibę zakładu pracy, miejsce wykonywania pracy lub miejsce zamieszkania ubezpieczonego (jeżeli osoba zainteresowana sama za siebie opłacała składki na ubezpieczenie społeczne) - na podstawie dokumentacji własnej - może potwierdzić:

1)	okresy podlegania ubezpieczeniu społecznemu oraz okres opłacania składek na ubezpieczenie społeczne i wysokość podstawy wymiaru składek:
	a)	osobom, które prowadziły działalność na własny rachunek oraz innym osobom nie pozostającym w stosunku pracy, a mianowicie:
		.	rzemieślnikom (tj. osobom wykonującym rzemiosło na podstawie wymaganego uprawnienia przemysłowego, zezwolenia, karty rzemieślniczej) i osobom z nimi współpracującym (za okres od 1 lipca 1965 r.),
		.	właścicielom i współwłaścicielom taksówek (za okres od 1 lipca 1969 r.),
		.	osobom, które zajmowały się rybołówstwem morskim na własny rachunek oraz uprawiały flisactwo turystyczne na rzece Dunajec i osobom z nimi współpracującym (za okres od 1 marca 1970 r.),
		.	osobom prowadzącym działalność handlowo-usługową na własny rachunek i osobom z nimi współpracującym (za okres od 25 sierpnia 1973 r.),
		.	adwokatom, którzy wykonywali zawód indywidualnie, poza zespołem adwokackim (za okres od 27 czerwca 1984 r.),
		.	twórcom i artystom, którzy byli objęci zaopatrzeniem emerytalnym twórców (za okres od 1 stycznia 1974 r.),
		.	duchownym (za okres od 1 lipca 1989 r.),
	b)	osobom, które pozostawały w stosunku pracy, a mianowicie:
		.	pracownikom zatrudnionym w gospodarstwach domowych i przy obsłudze prywatnych domów mieszkalnych (za okres od 1 lipca 1970 r.),
		.	pracownikom nieuspołecznionych zakładów pracy, a od 1 stycznia 1990 r. pracownikom zakładów pracy zatrudniającym nie więcej niż 20 pracowników.
	Wymienione wyżej osoby zgłaszane były imiennie do ubezpieczenia społecznego, także składki opłacane za nie były rozliczane imiennie;
2)	okresy podlegania ubezpieczeniu społecznemu osobom, które:
	.	na podstawie umowy zlecenia lub umowy agencyjnej prowadziły zakłady gastronomiczne oraz stacje benzynowe oraz osobom z nimi współpracującym (za okres od 1 października 1966 r.),
	.	prowadziły urządzenia turystyczne i kolektury Państwowego Przedsiębiorstwa "Totalizator Sportowy" oraz przewodnikom turystycznym, a także osobom z nimi współpracującym (za okres od 1 sierpnia 1968 r.),
	.	na podstawie umowy zlecenia lub umowy agencyjnej prowadziły uspołecznione sklepy i księgarnie oraz osobom z nimi współpracującym (za okres od 1 maja 1969 r.),
	.	na podstawie umowy agencyjnej prowadziły działalność na rzecz przedsiębiorstw upowszechniania prasy i książki Robotniczej Spółdzielni Wydawniczej "Prasa-Książka-Ruch" oraz osobom z nimi współpracującym (za okres od 1 lipca 1973 r.),
	.	wykonywały pracę na podstawie umów zleceń zawartych ze zleceniodawcą innym niż uspołeczniony zakład pracy, zatrudniającym do 20 osób wykonujących umowy, a także osobom współpracującym (za okres od 5 maja 1992 r.).
	Wymienione wyżej osoby były zgłaszane do ubezpieczenia społecznego imiennie, a rozliczanie składek odbywało się bezimiennie.

Terminy wydania decyzji

Organ rentowy wydaje decyzję w sprawie prawa do świadczenia lub ustalenia jego wysokości po raz pierwszy w ciągu 30 dni od wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania tej decyzji.
Jeżeli prawo do świadczeń zostało udowodnione, ale zainteresowany nie przedłożył dowodów niezbędnych do ustalenia wysokości świadczeń, organ rentowy przyznaje zainteresowanemu świadczenia w kwocie zaliczkowej zbliżonej do kwoty przewidywanych świadczeń.
Jeżeli w wyniku decyzji zostało ustalone prawo do świadczenia oraz jego wysokość, organ rentowy dokonuje wypłaty świadczenia niezwłocznie po wydaniu decyzji.
Jeżeli na podstawie przedstawionych środków dowodowych nie jest możliwe ustalenie prawa lub wysokości świadczenia, za datę wyjaśnienia ostatniej okoliczności uważa się datę końcową dodatkowego terminu do przedstawienia niezbędnych dowodów, wyznaczonego przez organ rentowy, albo datę przedstawienia tych dowodów.
Wypłata świadczenia, wynikająca z decyzji, następuje w najbliższym terminie płatności świadczenia albo w następnym terminie płatności, jeżeli okres między datą wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania tej decyzji a najbliższym terminem płatności jest krótszy niż 30 dni.
Przepisów powyższych nie stosuje się, jeżeli umowy międzynarodowe stanowią inaczej.

Wniosek o emeryturę lub rentę może być wycofany, jednakże nie później niż do dnia uprawomocnienia się decyzji. Wnioski w sprawie przyznania świadczeń zgłasza się w organie rentowym bezpośrednio lub za pośrednictwem płatnika składek. Ubezpieczeni urodzeni po 31 grudnia 1948 r., z wyjątkiem osób, które korzystają z prawa do emerytury na zasadach dotychczasowych, zgłaszają wnioski o emeryturę bezpośrednio w organie rentowym.

Organy właściwe do wydania decyzji

Decyzje w sprawach świadczeń wydają i świadczenia te wypłacają organy rentowe właściwe ze względu na miejsce zamieszkania osoby zainteresowanej.

Wyznaczone przez prezesa ZUS jednostki organizacje Zakładu wydają decyzje w sprawie świadczeń i świadczenia te wypłacają:

• osobom zamieszkałym za granicą w państwie, z którym łączy Rzeczpospolitą Polską umowa międzynarodowa w dziedzinie ubezpieczeń społecznych,

• osobom, którym przy ustalaniu prawa i wysokości emerytury lub renty uwzględniono na podstawie umów międzynarodowych okresy ubezpieczenia za granicą.

Osobom zamieszkałym za granicą w państwie, z którym nie łączy Rzeczpospolitą Polską umowa międzynarodowa w dziedzinie ubezpieczeń społecznych, decyzje w sprawach świadczeń wydają i świadczenia te wypłacają organy rentowe właściwe ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania w Polsce osoby zainteresowanej (ubezpieczonej).

Postępowanie odwoławcze

Od decyzji organu rentowego przysługują osobie zainteresowanej środki odwoławcze określone w odrębnych przepisach.
Osoba zainteresowana, niezgadzająca się z wydaną decyzją, ma prawo wnieść odwołanie, w terminie miesiąca od dnia doręczenia decyzji, do okręgowego sądu pracy i ubezpieczeń społecznych.
Odwołanie wnosi się za pośrednictwem organu rentowego, który wydał decyzję.

Waloryzacja emerytur i rent

Wiadomości ogólne

Na mocy ustawy z dnia 7 września 2007 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. nr 191, poz.1368) - od 1 stycznia 2008 r. zostały wprowadzone nowe zasady waloryzacji świadczeń emerytalno-rentowych.

Waloryzacja

Zgodnie z wymienionymi wyżej przepisami emerytury i renty podlegają corocznej waloryzacji od dnia 1 marca.
Wskaźnik waloryzacji rozumiany jest jako średnioroczny wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych w poprzednim roku kalendarzowym, zwiększony o co najmniej 20 % realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia w poprzednim roku kalendarzowym. Wskaźnikiem cen towarów i usług konsumpcyjnych, o którym mowa wyżej jest średnioroczny wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych dla gospodarstw domowych emerytów i rencistów albo średnioroczny wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem, jeżeli jest on wyższy od wskaźnika cen towarów i usług konsumpcyjnych dla gospodarstw domowych emerytów i rencistów.
Zwiększenie o co najmniej 20 % realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia, jest corocznie przedmiotem negocjacji w Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno - Gospodarczych. W przypadku nieuzgodnienia wskaźnika na forum Komisji, jego wysokość w drodze rozporządzenia określi Rada Ministrów.
Od 1 marca 2008 r. waloryzacja zostanie przeprowadzona dwoma wskaźnikami waloryzacji. Świadczenia przyznane lub przeliczone od kwoty bazowej obowiązującej przed dniem 1 marca 2007 r. podlegają waloryzacji o wyższy wskaźnik równy średniorocznemu wskaźnikowi cen towarów i usług konsumpcyjnych w 2007 r. w stosunku do 2005 r., powiększony o co najmniej 20 % realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia w 2007 r. w stosunku do 2005 r. Natomiast świadczenia przyznane lub przeliczone od kwoty bazowej obowiązującej od 1 marca 2007 r. do 29 lutego 2008 r., czyli od kwoty wynoszącej 2 059,92 zł są waloryzowane o niższy wskaźnik. Kwota bazowa przyjęta do obliczenia tych świadczeń została ustalona od przeciętnego wynagrodzenia z roku 2006, a tym samym wskaźnik waloryzacji tych świadczeń musiał być odpowiednio zmniejszony.
Dla waloryzacji świadczeń dokonywanej od dnia 1 marca 2008 r. wyższy wskaźnik waloryzacji wynosi 106,5 %, a niższy wskaźnik waloryzacji wynosi 104,2 %.
Waloryzacji podlega kwota świadczenia i podstawa jego wymiaru w wysokości przysługującej na dzień 29 lutego 2008 r. Waloryzacja obejmuje emerytury i reny przyznane przed terminem waloryzacji.

Przeliczenie

Emerytury i renty przysługujące na podstawie ustawy, które zostały obliczone od kwoty bazowej stanowiącej mniej niż 100% przeciętnego wynagrodzenia, podlegają przeliczeniu.
Przeliczenie emerytury i renty z tytułu niezdolności do pracy polega na ponownym obliczeniu świadczenia od określonej kwoty bazowej. Przeliczenie renty rodzinnej polega na ponownym jej obliczeniu jako odpowiedniego procentu świadczenia (przeliczonego), które przysługiwałoby zmarłemu.

Dla świadczeń przysługujących emerytom i rencistom urodzonym przed 1 stycznia 1930 r. podwyżka świadczeń została już zrealizowana i kwotę bazową podwyższono:

od 1 marca 2005 r. do:

• 96,5% przeciętnego wynagrodzenia przyjętego do ustalenia wysokości świadczenia w dniu jego przyznania,

od 1 marca 2006 r. do:

• 100% przeciętnego wynagrodzenia przyjętego do ustalenia wysokości świadczenia w dniu jego przyznania.

Dla świadczeń przysługujących emerytom i rencistom urodzonym po 31 grudnia 1929 r. podwyższono kwotę bazową:

od 1 marca 2007 r. do:

• 94,5% przeciętnego wynagrodzenia przyjętego do ustalenia wysokości świadczenia w dniu jego przyznania,

od 1 marca 2008 r. do:

• 100 % przeciętnego wynagrodzenia przyjętego do ustalenia wysokości świadczenia w dniu jego przyznania.

W tym miejscu należy wyjaśnić, że na podstawie przepisów ustawy z dnia 7 września 2007 r. dla osób urodzonych po dniu 31 grudnia 1929 r. trzy etapy podwyżek - wcześniej przewidziane na lata 2008-2010 zostaną zrealizowane w jednym etapie - od 1 marca 2008 r. Od tej daty kwota bazowa przyjęta do ustalenia wysokości świadczenia w dniu jego przyznania, podwyższona zostanie do 100 % przeciętnego wynagrodzenia.

Przeliczona emerytura i renta podlega podwyższeniu w ramach waloryzacji przypadających do dnia, od którego przysługuje prawo do świadczenia w przeliczonej wysokości, a jeżeli wypłata była wstrzymana - z uwzględnieniem waloryzacji przypadających w okresie do dnia jej wznowienia.

Emerytury i renty przelicza się z urzędu, a jeżeli wypłata świadczenia jest wstrzymana - po jej wznowieniu.

Kapitał początkowy

Pojęcie kapitału początkowego wprowadziły przepisy ustawy emerytalnej z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity: Dz. U. 2004 nr 39, poz. 353 ze zm.) zwanej dalej ustawą emerytalną. Kapitał początkowy obliczany jest osobom urodzonym po 1948 r., a więc tym osobom, którym wysokość emerytury będzie  obliczana według nowych zasad.

Ustawa  emerytalna określiła inne zasady nabywania prawa do emerytury oraz obliczania jej wysokości dla osób urodzonych przed 1949 r. oraz dla osób urodzonych po 1948 r.
Osobom urodzonym przed 1949 r. emerytura ustalana obecnie (i w latach następnych) przysługuje po udowodnieniu:

• odpowiednio długiego okresu składkowego i okresu nieskładkowego (okresy nieskładkowe nie mogą przekraczać 1/3 udowodnionych okresów składkowych)

       oraz

• osiąganego wynagrodzenia, od którego została  opłacona składka  na ubezpieczenie społeczne i na ubezpieczenia emerytalne i rentowe.

Osobom tym obecnie nie oblicza się kapitału początkowego. Jeżeli ubezpieczony urodzony przed 1949 r. będzie  kontynuował ubezpieczenia emerytalne i rentowe po osiągnięciu wieku emerytalnego (kobieta - 60 lat, mężczyzna - 65 lat)  i wystąpi z wnioskiem o przyznanie emerytury po 31 grudnia 2008 r.,  emerytura może być obliczona według "nowych" zasad, tj.  w sposób przewidziany dla osób urodzonych po 1948 r. Może się bowiem okazać, iż kwota emerytury obliczonej wg "nowych" zasad będzie wyższa od kwoty emerytury obliczonej na tzw. "starych" zasadach, czyli na zasadach obecnie obowiązujących.

Osobom urodzonym po 1948 r. ZUS obliczy emeryturę według nowych zasad. Emerytura będzie przysługiwała po osiągnięciu wieku: kobiecie - od 60., a  mężczyźnie - od 65. roku życia.

Wysokość emerytury będzie zależała  od kwoty zwaloryzowanego  kapitału początkowego  oraz  kwoty zwaloryzowanych składek na ubezpieczenie emerytalne zewidencjonowanych w ZUS po 1998 r. na indywidualnym koncie ubezpieczonego. Podstawą wyliczenia emerytury będzie  bowiem suma kwot zwaloryzowanego  kapitału początkowego i zwaloryzowanych składek na ubezpieczenie emerytalne. Suma tych kwot zostanie podzielona przez średnie dalsze trwanie życia ustalone dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę tej osoby, której ustalana będzie emerytura.

Dodać należy, że podstawą obliczenia emerytury może być wyłącznie kwota zwaloryzowanego kapitału początkowego - jeżeli osoba zainteresowana nie pozostawała w ubezpieczeniu po 1998 r., albo wyłącznie kwota składek na ubezpieczenie emerytalne - jeżeli nie ma ona obliczonego kapitału początkowego,  np. z powodu niepozostawania w ubezpieczeniu przed 1999 r. albo nieprzedłożenia dokumentów wymaganych do ustalenia kapitału początkowego.

Od 1999 r. ZUS ewidencjonuje składki na ubezpieczenie emerytalne każdej osobie podlegającej ubezpieczeniom społecznym na indywidualnym koncie ubezpieczonego.

Przed 1999 r. ZUS nie był zobowiązany do prowadzenia indywidualnych kont ubezpieczonych. Z tego względu osobom urodzonym po 1948 r. za okresy pracy (ubezpieczenia) przypadające przed 1999 r. odtwarzana jest teoretyczna składka na ubezpieczenie społeczne poprzez obliczenie kapitału początkowego.

W celu obliczenia kapitału początkowego niezbędne jest złożenie wniosku o jego ustalenie wraz z dokumentami potwierdzającymi przebyte przed 1999 r. okresy  składkowe i nieskładkowe oraz wysokość zarobków (dochodów), które będą przyjęte do obliczenia podstawy wymiaru tego kapitału.

Kwota kapitału początkowego obliczona na dzień 1 stycznia 1999 r. jest zapisywana - tak jak kwota składek na ubezpieczenie emerytalne - na indywidualnym koncie ubezpieczonego.

Teoretyczne odtworzenie składek na ubezpieczenie  społeczne następuje:

• poprzez obliczenie hipotetycznej emerytury według obecnych zasad, jaką ubezpieczony otrzymałby w dniu 1 stycznia 1999 r. za przebyte przed 1999 r. okresy składkowe i nieskładkowe,

      a następnie

• pomnożenie kwoty hipotetycznej emerytury przez średnie dalsze trwanie życia (kobiet i mężczyzn) w wieku 62 lat, ustalone na dzień 1 stycznia 1999 r.

Według tabel ogłoszonych 25 marca 1999 r.  przez Prezesa GUS średnie dalsze trwanie życia kobiet i mężczyzn w wieku 62 lat na dzień 1 stycznia 1999 r. wynosi 209 miesięcy (M.P. nr 12, poz. 173).

W nowym, zreformowanym systemie emerytura może przysługiwać z 2 lub 3 źródeł, a mianowicie: z ZUS, z otwartego funduszu emerytalnego (osobom, które przystąpiły do jednego z funduszy funkcjonujących na rynku ubezpieczeniowym) i ewentualnie z pracowniczych programów emerytalnych (PPE) czy indywidualnych kont emerytalnych (IKE).

Kapitał początkowy jest wyliczany każdej osobie na dzień 1 stycznia 1999 r., bez względu na to, kiedy zostanie przesłany do ZUS wniosek wraz z dokumentami o jego ustalenie. Także sposób wyliczenia kapitału jest taki sam dla wszystkich uprawnionych, niezależnie od daty zgłoszenia wniosku.

Osoby, którym ZUS wyliczy kapitał początkowy nie będą ponownie przekazywały przy składaniu wniosku o emeryturę dokumentów potwierdzających okresy składkowe i nieskładkowe sprzed 1999 r. oraz wysokość osiąganego wynagrodzenia.

Od czego zależy kwota kapitału początkowego

Kwota kapitału początkowego zależy od:

• długości udowodnionych okresów składkowych i nieskładkowych przebytych przed 1 stycznia 1999 r.,

• podstawy wymiaru, do ustalenia której przyjmowane jest wynagrodzenie (dochód), które stanowiło podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne przed 1999 r., albo uposażenie żołnierza lub funkcjonariusza,

• współczynnika p, który służy do obliczenia tzw. części socjalnej.

Sposób obliczania kapitału początkowego

• Część uzależniona od uwzględnionych okresów składkowych

Okresy składkowe (przebyte przed 1999 r.) liczone są po 1,3% podstawy wymiaru za każdy rok okresów składkowych (z uwzględnieniem pełnych miesięcy).

• Część uzależniona od uwzględnionych okresów nieskładkowych

Okresy nieskładkowe (przebyte przed 1999 r.) liczone są po 0,7% podstawy wymiaru za każdy rok okresów nieskładkowych (z uwzględnieniem pełnych miesięcy).

• Część socjalna

Część socjalną kapitału początkowego ustala się przy uwzględnieniu 24% kwoty bazowej oraz współczynnika p - proporcjonalnego do wieku i stażu ubezpieczeniowego (okresów składkowych i nieskładkowych) osiągniętego do 31 grudnia 1998 r.

100% części socjalnej wynosi 293,01 zł (24% kwoty bazowej, tj. 1220,89 zł).

Kwota bazowa wynosi 100% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia z II kwartału 1998 r., tj. 1220,89 zł.

Do ustalenia tzw. części socjalnej teoretycznej emerytury stosuje się wzór, według którego oblicza się współczynnik proporcjonalny do wieku oraz stażu ubezpieczeniowego:

gdzie:


p - współczynnik; nie może być wyższy od 100%, jest zaokrąglany (według zasad matematycznych) do setnych części procentu,

wiek ubezpieczonego - oznacza wiek w dniu 31.12.1998 r., określony w pełnych latach, a jeżeli w dniu 31.12.1998 r. ubezpieczony miał więcej niż 6 miesięcy ponad wiek ustalony w latach, przyjmuje się pełne lata po zaokrągleniu w górę,

wiek emerytalny - oznacza 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn,

staż ubezpieczeniowy - oznacza udowodnione do dnia 31.12.1998 r. okresy składkowe i nieskładkowe (w pełnych latach), a jeżeli w dniu 31.12.1998 r. ubezpieczony ma więcej niż 6 miesięcy stażu ponad pełne lata - staż ten zaokrągla się w górę,

wymagany staż - oznacza 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn,

18 - oznacza wiek przyjęty jako początek aktywności zawodowej.

Wartość współczynnika p dla osób, które w dniu objęcia ubezpieczeniem po raz pierwszy miały ukończone 18 lat (obliczona oddzielnie dla kobiet i oddzielnie dla mężczyzn), zamieszczona jest w załączniku do ustawy emerytalnej.

Jeżeli wnioskodawca w dniu objęcia po raz pierwszy ubezpieczeniem społecznym nie miał ukończonych 18 lat, współczynnik p oblicza się w decyzji o ustaleniu kapitału początkowego według powyższego wzoru, z tym że liczbę 18 zastępuje się faktycznym wiekiem (np. 16 lub 17 lat), w którym powstał obowiązek ubezpieczenia społecznego.

Suma kwot: części za okresy składkowe, części za okresy nieskładkowe oraz części socjalnej mnożona jest przez średnie dalsze trwanie życia, tj. przez 209 miesięcy.

Tak wyliczona kwota stanowi wartość kapitału początkowego na dzień 1 stycznia 1999 r.

Ustalenie wartości kapitału początkowego następuje w formie decyzji. Jeżeli ubezpieczony nie zgadza się z ustaleniami zawartymi w decyzji, może wnieść odwołanie do Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych za pośrednictwem oddziału ZUS, który wydał decyzję. Odwołanie można wnieść w terminie miesiąca od dnia doręczenia decyzji.

Decyzję w sprawie kapitału początkowego wydaje oddział ZUS, na terenie którego mieszka wnioskodawca.

Obliczenie kwoty kapitału początkowego:

Przykład 1
Julia G. (urodzona 15.10.1958 r.) w dniu 31.12.1998 r. miała ukończone 40 lat.
Udowodniła staż ubezpieczeniowy do 31 grudnia 1998 r.:

• okresy składkowe - 15 lat i 8 mies., tj. 188 mies.,

• okresy nieskładkowe - 4 lata i 2 mies., tj. 50 mies.

Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru - 110 %.
Podstawa wymiaru wynosi: 110% x 1220,89 zł (kwota bazowa) = 1342,98 zł.
100% części socjalnej, tj. 24% kwoty bazowej 1220,89 zł wynosi 293,01 zł.:


Obliczenie kapitału początkowego:

• część socjalna:
  293,01 zł x 72,37% (współczynnik p) = 212,05 zł

• okres składkowy:
  (188 x 1,3%): 12 x 1342,98 zł (podstawa wymiaru) = 20,37% x 1342,98 zł = 273,57 zł

• okres nieskładkowy:
  (50 x 0,7%): 12 x 1342,98 zł (podstawa wymiaru) = 2,92% x 1342,98 zł = 39,22 zł

Suma: 212,05 zł + 273,57 zł + 39,22 zł = 524,84 zł

Kapitał początkowy Pani Julii G. wynosi:
524,84 zł x 209 mies. (średnie dalsze trwanie życia ) = 109 691,56 zł

Okresy składkowe i nieskładkowe

Okresy składkowe to przede wszystkim okresy opłacania składek na ubezpieczenie społeczne.

Są one wymienione w art. 6 ustawy emerytalnej. Zaliczane są do nich m.in. okresy:

• zatrudnienia,

• pracy nakładczej,

• pracy w rolniczych spółdzielniach produkcyjnych

albo

• innej pracy zarobkowej, np.:

• umowy agencyjnej lub umowy-zlecenia,

• działalności objętej ubezpieczeniem społecznym,

• pobierania zasiłku dla bezrobotnych,

• pobierania zasiłku macierzyńskiego.

Okresy nieskładkowe to występujące w okresie aktywności zawodowej okresy, za które nie została opłacona składka na ubezpieczenie społeczne.

Zostały one wymienione w art. 7 ustawy emerytalnej.  Zaliczane są do nich m.in. okresy:

• pobierania zasiłków z ubezpieczenia społecznego wypłaconych po 14 listopada 1991 r. - chorobowego i opiekuńczego,

• pobierania wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy po dniu 28 lutego 1995 r. na podstawie art. 92 Kodeksu pracy (lub innych przepisów); dotyczy okresu choroby do 35 dni w roku,

• pobierania świadczenia rehabilitacyjnego,

• urlopu wychowawczego, urlopu bezpłatnego udzielonego na podstawie przepisów w sprawie bezpłatnych urlopów dla matek pracujących opiekujących się małymi dziećmi, innych udzielonych w tym celu urlopów bezpłatnych oraz okresy niewykonywania pracy spowodowane opieką nad dzieckiem:

• o w wieku do 4 lat - w granicach do 3 lat na każde dziecko - łącznie nie więcej niż 6 lat,

• o na które, ze względu na jego stan fizyczny, psychiczny lub psychofizyczny, przysługuje zasiłek pielęgnacyjny - dodatkowo do 3 lat na każde dziecko.

Okres wychowania dziecka przed podjęciem zatrudnienia - jak też w czasie przerwy w zatrudnieniu - jest traktowany również jako okres nieskładkowy.

• nauki w szkole wyższej na jednym kierunku, pod warunkiem ukończenia tej nauki, w wymiarze określonym w programie studiów, w tym także nauki na studiach zawodowych pierwszego stopnia (licencjackie); za studia ukończone - dla celów kapitału początkowego, tak jak dla celów świadczeń emerytalno-rentowych - uważa się uzyskanie tzw. absolutorium,

• studiów doktoranckich i aspirantury naukowej, w wymiarze określonym w decyzji o ich utworzeniu, a także asystenckich studiów przygotowawczych,

• niewykonywania pracy przed 4 czerwca 1989 r. na skutek represji politycznych (nie więcej niż 5 lat),

• dokształcania zawodowego lekarzy w klinikach akademii medycznej i oddziałach instytutów naukowych w charakterze wolontariuszy - do 1 roku,

• urlopu bezpłatnego oraz przerw w zatrudnieniu w razie nieudzielenia urlopu bezpłatnego małżonkom pracowników skierowanych do pracy w przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych, w stałych przedstawicielstwach przy ONZ i w innych misjach za granicą, a także w instytutach oraz ośrodkach informacji i kultury za granicą.

Okresy nieskładkowe uwzględniane są w wymiarze nie przekraczającym 1/3 udowodnionych okresów składkowych.

W przypadku okresów nieskładkowych wyłącznie przy obliczaniu kapitału początkowego nie podlegają ograniczeniu do 1/3 udowodnionych okresów składkowych okresy urlopów wychowawczych, urlopów bezpłatnych udzielonych na podstawie przepisów w sprawie bezpłatnych urlopów dla matek pracujących opiekujących się małymi dziećmi, innych udzielonych w tym celu urlopów bezpłatnych, a także okresy niewykonywania pracy z powodu opieki nad dzieckiem, np. przed podjęciem zatrudnienia albo w przerwie w zatrudnieniu (ubezpieczeniu).

Jeżeli okresy te przypadają przed dniem nabycia prawa do renty (lub emerytury), mogą być uwzględnione przy obliczaniu kapitału początkowego w liczbie do 3 lat na każde dziecko w wieku do 4 lat. Okres ten zwiększa się o 1 rok w przypadku sprawowania opieki nad bliźniakami lub większą liczbą dzieci urodzonych przy jednym porodzie - wówczas okres ten (zamiast 3 lat) może wynosić 4 lata. Łącznie jednak okresy te nie mogą przekraczać 6 lat - bez względu na liczbę dzieci.

W razie, gdy opieka była sprawowana nad dzieckiem (lub dziećmi) szczególnej troski, na które przysługiwał zasiłek pielęgnacyjny, okres nieskładkowy jest dodatkowo zwiększany - do 3 lat na każde dziecko.

Przykład 2 
Pani Natalia K.  udowodniła:

• 6 lat okresów składkowych,

• 5 lat nauki w szkole wyższej (okres nieskładkowy),

• 12 lat - okres opieki nad 4 dzieci w wieku do lat czterech, tj.6 lat oraz dodatkowo 6 lat opieki na 2 dzieci niepełnosprawnych (okres nieskładkowy).

Przy obliczaniu kapitału początkowego zostanie uwzględnione:

• 6 lat okresów składkowych,

• 2 lata nauki w szkole wyższej - okres nieskładkowy ograniczony do 1/3 udowodnionych okresów składkowych,

• 12 lat opieki nad dziećmi, tj. 6 lat na 4 dzieci + 6 lat na dwoje dzieci niepełnosprawnych (jest to okres nieskładkowy niepodlegający ograniczeniu do 1/3 udowodnionych okresów składkowych).

Łączny staż wynosi:
6 lat okresów składkowych,
14 lat okresów  nieskładkowych.

Okresy nieuwzględniane przy ustalaniu kapitału początkowego

Przy obliczaniu kapitału początkowego nie uwzględnia się okresów prowadzenia gospodarstwa rolnego lub pracy w tym gospodarstwie, jako tzw. okresów uzupełniających.

Nie uwzględnia się okresów pełnienia w Polsce zawodowo służby: w Policji (Milicji Obywatelskiej), w Straży Granicznej, w Służbie Więziennej, w Państwowej Straży Pożarnej, w Biurze Ochrony Rządu, w Urzędzie Ochrony Państwa (w organach bezpieczeństwa publicznego), jeżeli:

• żołnierz lub funkcjonariusz wstąpił do służby przed 1999 r. i pozostaje nadal w służbie

     oraz gdy

• z tytułu służby zostało ustalone prawo do emerytury na podstawie przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym dla tych osób.

Okresy służby przebyte przed 1999 r. w wymienionych organach są uwzględniane przy obliczaniu kapitału początkowego, gdy żołnierz lub funkcjonariusz nie pozostaje w służbie, a ponadto nie nabył prawa do emerytury na podstawie przepisów emerytalnych dla tych służb (szczegółowe informacje znajdują się w części: Ustalanie kapitału początkowego żołnierzom i funkcjonariuszom).

Zasady ustalania podstawy wymiaru

Zasady ustalania podstawy wymiaru kapitału początkowego określają przepisy art. 174 ust.3 do ust.7 w powiązaniu z art.15 - 18 ustawy emerytalnej.

Do ustalenia podstawy wymiaru kapitału początkowego przyjmowane jest wynagrodzenie (dochód), które stanowiło podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne przed 1999 r., a także osiągane uposażenie przed 1999 r. - w przypadku osób, które pozostawały w służbie i nie mają ustalonego prawa do emerytury z tytułu służby.

Do podstawy wymiaru doliczane są też przysługujące ubezpieczonemu (tj. osobie pozostającej w ubezpieczeniu społecznym w danym roku kalendarzowym) wypłacone kwoty:

• wynagrodzeń za czas niezdolności do pracy wypłaconych po 28 lutego 1995 r. na podstawie Kodeksu pracy (lub innych przepisów),

• zasiłków: chorobowego, macierzyńskiego, opiekuńczego i wyrównawczego,

• świadczenia wyrównawczego lub dodatku wyrównawczego,

• świadczenia rehabilitacyjnego,

• stanowiące wartość rekompensaty pieniężnej przysługującej z tytułu zrekompensowania okresowego niepodwyższania płac w sferze budżetowej,

• rekompensaty z tytułu podwyżki cen artykułów żywnościowych wypłacane od 1 września 1981 r. do 30 czerwca 1987 r.

Do podstawy wymiaru wliczane są również:

• kwoty zasiłków dla bezrobotnych (zasiłków szkoleniowych lub stypendiów) bądź kwoty zasiłku wypłaconego za okres udokumentowanej niezdolności do pracy,

• kwoty zasiłków stałych z opieki społecznej, od których opłacona została składka na ubezpieczenie społeczne.

Jeżeli pracownik osiągał wynagrodzenie u wielu pracodawców, choćby przez okres krótszy niż 1 rok, przy ustalaniu podstawy wymiaru przyjmowane jest łączne wynagrodzenie osiągane u wszystkich pracodawców z tych lat  z których ustalana jest podstawa wymiaru.

Na postawie powołanych wcześniej przepisów  podstawę wymiaru ZUS oblicza w następujący sposób:

• sumuje osiągnięte w danym roku kalendarzowym wynagrodzenia (dochody), które stanowiły podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne oraz podane wyżej kwoty, które mogą być doliczone oraz uwzględnione w podstawie wymiaru, a także uposażenie,

• oblicza w procentach (z zaokrągleniem do setnych części) stosunek każdej rocznej sumy - np. wynagrodzeń, dochodu, zasiłków z ubezpieczenia społecznego, wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy, zasiłków dla bezrobotnych - do rocznej kwoty przeciętnego wynagrodzenia ogłoszonego w kraju za dany rok kalendarzowy;
  wynikiem tego działania jest obliczony wskaźnik wynagrodzenia dla danego roku,

• sumuje wskaźniki wynagrodzeń (dochodu) z poszczególnych lat, które mogą być przyjęte do podstawy wymiaru, np. z 10 kolejnych lat,

• oblicza średnią arytmetyczną tych wskaźników, tzn. sumę wskaźników dzieli przez liczbę lat, z których ustalana jest podstawa wymiaru (np. przez 10) - średnia wskaźników jest wskaźnikiem wysokości podstawy wymiaru,

• mnoży wskaźnik wysokości podstawy wymiaru przez kwotę bazową, tj. przez 1220,89 zł;

w wyniku tego działania zostaje obliczona podstawa wymiaru kapitału początkowego.

Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego - analogicznie jak emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy - nie może być wyższy niż 250%. Ograniczenia wskaźnika do 250% dokonuje organ rentowy w decyzji o ustaleniu albo o ponownym ustaleniu kapitału początkowego.

Kwota bazowa dla celów kapitału początkowego ustalona została w wysokości 1220,89 zł (jest to 100% przeciętnego wynagrodzenia w II kwartale kalendarzowym 1998 r.).

Podstawa wymiaru kapitału początkowego może być ustalona:

1) z kolejnych 10 lat kalendarzowych, wybranych z 19 lat z okresu od 1 stycznia 1980 r. do 31 grudnia 1998 r.,
2) z 20 lat kalendarzowych, dowolnie wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu, przypadających przed 1999 r.,
3) z faktycznego okresu podlegania ubezpieczeniu osobie, która:

• nie może udowodnić 10 kolejnych lat ubezpieczenia z powodu:

• odbywania zasadniczej, czynnej służby wojskowej lub pełnienia zastępczej służby wojskowej,

• korzystania z urlopu wychowawczego,

• nauki w szkole wyższej, odbywanej na jednym kierunku, pod warunkiem, że nauka ta została ukończona,

• do 31 grudnia 1998 r. nie ukończyła 30 lat życia (dotyczy osób urodzonych po 1968 r.) pozostawała w ubezpieczeniu przez okres krótszy niż 10 lat kalendarzowych,

• nie pozostawała w ubezpieczeniu społecznym w Polsce przez okres 10 kolejnych lat kalendarzowych, gdyż pozostawała w ubezpieczeniu za granicą w państwach Unii Europejskiej lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego, w Szwajcarii, albo w państwach, z którymi Polskę łączy umowa międzynarodowa o zabezpieczeniu społecznym.

Przykład 3
Agata B. ur. 25 stycznia 1969 r. udowodniła następujące okresy składkowe i nieskładkowe:

• od 15.10. 1989 r. do 17.07.1990 r. praca na podstawie umowy o pracę - 9 mies. i 4 dni,

• od 1.10. 1990 r. do 30.06.1992 r. studia medyczne, których nie ukończyła,

• od 1.12.1992 r. do 31.10.1994 r. prowadzenie działalności gospodarczej - 1 rok i 11 mies.,

• od 1.02.1995 r. do 31.01.1996 r. praca na podstawie umowy o pracę - 1 rok,

• od 1.02. do 31.07.1996 r. zasiłek dla bezrobotnych - 6 mies.,

• od 1.08.1996 r. do 20.01.1997 r. bezrobotna - bez prawa do zasiłku,

• od 21.01. do 31.07.1997 r. praca na podstawie umowy o pracę - 6 mies. i 11 dni,

• od 1.08. do 30.11.1997 r. zasiłek chorobowy - 4 mies.

Okresy łącznie wynoszą:

• składkowe - 4 lata, 8 mies. i 15 dni,

• nieskładkowe - 4 mies.
  (Okresu studiów, które nie zostały ukończone, nie uwzględnia się).

Do ustalenia podstawy wymiaru kapitału początkowego Pani Agaty B. przyjęto dochody z faktycznego okresu pozostawania w ubezpieczeniu społecznym:

• zarobki osiągane w okresie wykonywania umowy o pracę, od których opłacona została składka na ubezpieczenie społeczne,

• podstawa wymiaru składek, od której opłacona została składka na ubezpieczenie społeczne - z okresu prowadzenia działalności,

• zasiłek dla bezrobotnych,

• zasiłek chorobowy,

a więc dochody osiągane w roku: 1989, 1990, 1992,1993,1994,1995, 1996, 1997.

Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru ustalony zostanie z 8 lat (suma wskaźników dochodów osiąganych w każdym z wymienionych lat zostanie podzielona przez 8).

Podstawę wymiaru kapitału początkowego z faktycznego okresu podlegania ubezpieczeniu mają ustaloną osoby urodzone przed 31 grudnia 1968 r., które  z powodu  odbywania   służby  wojskowej, korzystania  z urlopu wychowawczego albo pobierania  nauki  w szkole wyższej, nie mogą udowodnić pozostawania  w ubezpieczeniu przez okres  10 kolejnych lat kalendarzowych przed 1999 r.

Przykład 4
Piotr K. ur. 12 kwietnia 1966 r. do wniosku o ustalenie kapitału początkowego dołączył dokumenty potwierdzające następujące okresy:

• od 1.01.1986 r. do 30.11.1988 r. - okres zatrudnienia,

• od 1.10.1990 r. do 20.07.1996 r. - studia (5-letni program nauki); nauka w szkole wyższej została ukończona,

• od 1.10.1996 r. i obecnie - okres zatrudnienia.

Podstawę wymiaru kapitału początkowego ustalono z okresu faktycznego podlegania ubezpieczeniu, gdyż Piotr K. z powodu nauki w szkole wyższej nie może udowodnić 10 kolejnych lat kalendarzowych podlegania ubezpieczeniu społecznemu. Do ustalenia podstawy wymiaru kapitału początkowego przyjęto wynagrodzenie z faktycznego okresu podlegania ubezpieczeniu, tj. z lat: 1986, 1987, 1988, 1996, 1997, 1998, a suma uzyskanych wskaźników z poszczególnych lat zostanie podzielona przez 6 (tj. przez faktyczną liczbę lat kalendarzowych podlegania ubezpieczeniu społecznemu).

Do obliczenia kapitału początkowego osobie, która miała ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy w dniu 31 grudnia 1998 r. i prawo do renty istniało także  w dniu 1 stycznia 1999 r., można przyjąć wskaźnik wysokości podstawy wymiaru renty.

W takim przypadku do ustalenia podstawy wymiaru kapitału początkowego wnioskodawca nie przedkłada dokumentów potwierdzających wysokość wynagrodzenia, nawet jeżeli po przyznaniu renty pozostawał w ubezpieczeniu, np. z tytułu zatrudnienia lub prowadzenia działalności gospodarczej albo działalności twórczej lub z innego tytułu. Natomiast okresy pozostawania w ubezpieczeniu społecznym po przyznaniu renty przebyte przed 1.01.1999 r. podlegają uwzględnieniu przy ustalaniu kapitału początkowego.

Osobie tej można także na nowo ustalić podstawę wymiaru kapitału początkowego według ogólnych podanych wyżej zasad. W takim przypadku do ustalenia podstawy wymiaru kapitału początkowego, wnioskodawca  przedkłada dokumenty  potwierdzające  wysokość osiąganego wynagrodzenia  (dochodu).

Ustalanie kapitału początkowego osobom ze statusem repatrianta

Przepisy przewidują ustalenia kapitału początkowego osobom, które przybyły do Polski na podstawie przepisów o repatriacji i uznane zostały za repatriantów. Przy ustalaniu kapitału początkowego osobie ze statusem repatrianta uwzględnia się okresy zatrudnienia za granicą, a także  okresy  składkowe  i nieskładkowe  przebyte  w Polsce przed 1999r.

Jeżeli osoba ze statusem repatrianta posiada wyłącznie okresy pracy (ubezpieczenia) za granicą, do ustalenia podstawy wymiaru kapitału początkowego przyjmowane jest wynagrodzenie najniższe, obowiązujące w Polsce w okresie wymaganym do ustalenia tej  osobie podstawy wymiaru kapitału początkowego - w zależności od wieku wnioskodawcy  w dniu 31 grudnia 1998 r. oraz od przebytego stażu.

Okresy składkowe i nieskładkowe przebyte za granicą i przyjęte do ustalenia kapitału początkowego dla osoby ze statusem repatrianta mogą podlegać wyłączeniu z okresów przyjętych do obliczenia kapitału początkowego, jeżeli:

• osoba ta wyjedzie na stałe za granicę

 lub

• mimo posiadania stałego miejsca zamieszkania w Polsce uzyska za te okresy świadczenie rentowe z instytucji zagranicznej, inne niż renta z ubezpieczenia dodatkowego.

Zaznacza się, że osoby ze statusem repatrianta, które udowodnią okresy zatrudnienia (ubezpieczenia) w krajach należących do Unii Europejskiej np. na Litwie, Łotwie lub w Estonii, za te okresy wynoszące 1 rok i więcej - stosownie do przepisów obowiązujących w krajach UE - będą mogły nabyć prawo do świadczenia emerytalnego z tego kraju (szczegóły zawarte są w części Ustalanie kapitału początkowego osobom posiadającym okresy ubezpieczenia w krajach UE/EOG...).

Ustalanie kapitału początkowego sędziom i prokuratorom

Od 1 stycznia 1998 r. sędziowie i prokuratorzy nie podlegali ubezpieczeniu społecznemu i nie podlegają też od 1 stycznia 1999 r. ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. W związku z tym sędziom i prokuratorom urodzonym po 1948 r. nie ustala się kapitału początkowego z tytułu opłacania składek na ubezpieczenie społeczne za okres ubezpieczenia do 31 grudnia 1997 r., jeżeli w tym okresie wyłącznie pełnili  funkcję sędziego lub prokuratora.

Jeśli jednak wystąpią okoliczności określone w ustawie z dnia 27 lipca 2001 r.  Prawo o ustroju sądów powszechnych, tj. zrzeczenie się przez sędziego stanowiska sędziego lub wystąpi utrata prawa do uposażenia w stanie spoczynku, kapitał początkowy powinien zostać ustalony na zasadach przewidzianych dla ogółu ubezpieczonych. Analogiczne uregulowania zawarte są w ustawie z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze.

W takich przypadkach jednostki organizacyjne wymiaru sprawiedliwości przekazują składki na ubezpieczenie społeczne za okres od 1 stycznia do 31 grudnia 1998 r. na ubezpieczenia emerytalne i rentowe poczynając od 1 stycznia 1999 r.

Sędziemu i prokuratorowi ustala się kapitał początkowy, jeżeli podlegał ubezpieczeniu społecznemu do 31 grudnia 1998 r., np. z tytułu równoczesnego zatrudnienia na podstawie umowy o pracę i nadal z tego tytułu podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym.

Ustalanie kapitału początkowego żołnierzom i funkcjonariuszom

Kapitał początkowy ustala się także zwolnionym ze służby żołnierzom zawodowym i funkcjonariuszom Policji (Milicji Obywatelskiej), Urzędu Ochrony Państwa (organów bezpieczeństwa publicznego), Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Agencji Wywiadu, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej oraz Służby Więziennej, urodzonym po 1948 r., jeżeli przed 1 stycznia 1999 r. pozostawali w służbie i nie mają ustalonego prawa do emerytury na podstawie przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym tych osób, nawet gdyby osoby wyłącznie pozostawały w służbie i nie posiadały okresów ubezpieczenia społecznego.

W zależności od daty wstąpienia do służby, przepisy ustawy z 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin (tekst jednolity: Dz. U. z 2004 r. nr 8, poz. 66) oraz ustawy z 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (tekst jednolity z 2004 r. Dz. U. Nr 8, poz. 67) odmiennie regulują zasady nabywania prawa do emerytury dla osób pozostających w służbie zawodowej w charakterze żołnierza lub funkcjonariusza, a mianowicie:

1. Osobom, które wstąpiły do służby przed 2 stycznia 1999 r., przy obliczaniu emerytury przyznanej z tytułu służby - bez względu na to, w jakim czasie była, jest lub będzie ustalana emerytura - uwzględniane są okresy służby oraz okresy pracy na podstawie umowy o pracę, okresy pozostawania w ubezpieczeniu społecznym przebyte przed 1999 r., jak też przebyte po 1999 r. Przy ustalaniu emerytury z tytułu służby uwzględniane są więc przebyte poza służbą okresy składkowe i nieskładkowe. Osobom tym, jeżeli została przyznana emerytura z tytułu służby, nie może być przyznana emerytura z tytułu pracy (z tytułu pozostawania w ubezpieczeniu społecznym).

2. Osobom, które wstąpiły do służby po raz pierwszy po 1 stycznia 1999 r., przy obliczaniu emerytury z tytułu służby uwzględnione zostaną wyłącznie okresy służby. Za okresy pracy (ubezpieczenia społecznego) przebyte zarówno przed wstąpieniem do służby, tj. przed 2 stycznia 1999 r. jak też po tej dacie, osoby te będą miały prawo do emerytury z ZUS (z tytułu opłaconych składek na ubezpieczenie emerytalne). Emerytura z ubezpieczenia społecznego oraz ubezpieczenia emerytalnego będzie ustalona po zgłoszeniu wniosku do ZUS. Emeryturę tę ZUS obliczy wyłącznie za okresy ubezpieczenia społecznego i ubezpieczenia emerytalnego (bez okresów służby).

Wobec powyższych uregulowań kapitał początkowy ustalany jest żołnierzom zawodowym i funkcjonariuszom lub byłym żołnierzom i funkcjonariuszom urodzonym po 1948 r.:

1. pozostającym w służbie, jeżeli do służby wstąpili po raz pierwszy po 1 stycznia 1999 r. i posiadają przebyte przed 2 stycznia 1999 r. okresy pracy (ubezpieczenia społecznego), tj. okresy składkowe i nieskładkowe.

Przykład 5
Pan Michał T., urodzony 15.03.1961 r., udowodnił następujący przebieg kariery zawodowej:

• w latach 1982 - 1987 - nauka na Wydziale Chemii Politechniki Warszawskiej (5-letni program nauki),

• od 1.10.1987 r. do 31.07.2002 r. - zatrudnienie na podstawie umowy o pracę,

• od 8.08.2002 r. do 7.01.2003 r. - zasiłek dla bezrobotnych,

• od 21.02.2003 r. - obecnie służba w Policji.

Pan Michał udowodnił przebyte okresy pozostawania w ubezpieczeniu społecznym do 7 01.2003 r., w tym przed 1999 r. okresy składkowe oraz nieskładkowe, a do służby w Policji wstąpił 21.02.2003 r. (a więc po 1 stycznia 1999 r.).
Taki przebieg kariery zawodowej uzasadnia:

• ustalenie kapitału początkowego za okresy składkowe i nieskładkowe przebyte przed 1999 r.,

• po osiągnięciu 65 lat życia zgłoszenie wniosku do ZUS o emeryturę i ustalenie emerytury od zwaloryzowanego kapitału początkowego oraz zwaloryzowanych składek na ubezpieczenie emerytalne opłaconych za okres od 1 stycznia 1999 r. do 7 stycznia 2003 r.,

• ustalenie emerytury z tytułu służby, jeżeli Pan Michał T. spełni warunki do tej emerytury, tj. będzie pozostawał w służbie łącznie co najmniej 15 lat.

• zwolnionym ze służby, jeżeli mają okresy służby krótsze niż 15 lat, nawet gdyby było ustalone prawo do wojskowej (lub policyjnej) renty inwalidzkiej; dotyczy to także osób, które posiadają wyłącznie okresy służby, jak też osób, które posiadają zarówno okresy pracy (ubezpieczenia społecznego) oraz okresy służby.

Przykład 6
Pani Alicja B. urodzona 11.05.1967 r. udowodniła następujący przebieg kariery zawodowej:

• w latach 1985 -1990 - studia na Wydziale Prawa UW (5-letni program nauczania),

• od 15.11.1990 r. do 14.11.1993 r. - opieka nad dzieckiem urodzonym 15 listopada 1990 r.,

• od 1.10.1994 r. do 31.03.2005 r. - pozostawała w służbie w Policji,

• Od 1 kwietnia 2005 r. jest uprawniona do policyjnej renty inwalidzkiej,

• W marcu 2006 r. zgłosiła do ZUS wniosek o ustalenie kapitału początkowego.


ZUS ustalił Pani Alicji B. kapitał początkowy z uwzględnieniem przebytych okresów:

• składkowego z tytułu służby w Policji od 1.10.1994 r. do 31.12.1998 r.,

• nieskładkowych, w tym:

• okresu studiów w wymiarze 1/3 udowodnionego okresu składkowego, tj. 17 miesięcy
  oraz

• 3 lata sprawowania opieki nad małoletnim dzieckiem.

Pani Alicja B. po ukończeniu 60 lat życia będzie mogła wystąpić do ZUS z wnioskiem o ustalenie emerytury. W celu uwzględnienia w podstawie obliczania emerytury okresu służby od 1 stycznia 1999 r. do 31 marca 2005 r. właściwy organ Policji przekaże do ZUS składki na ubezpieczenia emerytalne od uposażenia wypłacanego w tym okresie Pani Alicji B.
Emerytura Pani Alicji B. zostanie ustalona od zwaloryzowanego kapitału początkowego oraz zwaloryzowanych składek na ubezpieczenie emerytalne opłaconych przez właściwy organ Policji za okres od 1 stycznia 1999 r. do 31 marca 2005 r.

3. kapitał początkowy ustala się także osobie, która pozostawała w służbie przed 2 stycznia 1999 r. lecz po zwolnieniu ze służby po dniu 30 września 2003r.:

• nie wystąpiła z wnioskiem do organu emerytalnego dla służb o ustalenie prawa do emerytury z tytułu służby, mimo iż pozostawała w służbie co najmniej 15 lat,

• utraciła prawo do emerytury z tytułu służby.

Zaznaczyć należy, że nie ustala się kapitału początkowego żołnierzom i funkcjonariuszom, którzy:

• wstąpili do służby przed 1 stycznia 1999 r. i nadal pozostają w służbie, choćby posiadali okresy pracy (ubezpieczenia społecznego) przebyte przed 1 stycznia 1999 r.,

• mają ustalone prawo do emerytury na podstawie przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym tych osób (z tytułu służby).

Definicje

Niezdolną do pracy w rozumieniu ustawy jest osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu.

Całkowicie niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy.

Częściowo niezdolną do pracy jest osoba, która w znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji.

Niezdolność do pracy orzeka się na okres nie dłuższy niż 5 lat.

Niezdolność do pracy orzeka się jednak na okres dłuższy niż 5 lat, jeżeli według wiedzy medycznej nie ma rokowań odzyskania zdolności do pracy przed upływem tego okresu.

Jeżeli osobie uprawnionej do renty z tytułu niezdolności do pracy przez okres co najmniej ostatnich 5 lat poprzedzających dzień badania lekarskiego brakuje mniej niż 5 lat do osiągnięcia wieku emerytalnego (60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn), w przypadku dalszego stwierdzenia niezdolności do pracy orzeka się niezdolność do pracy na okres do dnia osiągnięcia tego wieku.

Zachowanie zdolności do pracy w warunkach określonych w przepisach o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych nie stanowi przeszkody do orzeczenia całkowitej niezdolności do pracy.

W przypadku stwierdzenia naruszenia sprawności organizmu w stopniu powodującym konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych, orzeka się niezdolność do samodzielnej egzystencji.

Ocena niezdolności do pracy

Oceny niezdolności do pracy, jej stopnia oraz ustalenia:

• daty powstania niezdolności do pracy,

• trwałości lub przewidywanego okresu niezdolności do pracy,

• związku przyczynowego niezdolności do pracy lub śmierci z określonymi okolicznościami,

• niezdolności do samodzielnej egzystencji,

• celowości przekwalifikowania zawodowego

dokonuje w formie orzeczenia lekarz orzecznik Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

Od orzeczenia lekarza orzecznika osobie zainteresowanej przysługuje sprzeciw do komisji lekarskiej Zakładu, w ciągu 14 dni od dnia doręczenia tego orzeczenia.
Sprzeciw wnosi się za pośrednictwem jednostki organizacyjnej Zakładu właściwej ze względu na miejsce zamieszkania osoby zainteresowanej. Komisja lekarska nie rozpatruje sprzeciwu wniesionego po terminie. W uzasadnionych przypadkach Zakład, na wniosek osoby zainteresowanej, może przywrócić termin na wniesienie sprzeciwu.

Prezes Zakładu, w terminie 14 dni od dnia wydania orzeczenia przez lekarza orzecznika, może zgłosić zarzut wadliwości orzeczenia i przekazać sprawę do rozpatrzenia komisji lekarskiej. O zgłoszeniu zarzutu wadliwości orzeczenia jednostka organizacyjna Zakładu niezwłocznie zawiadamia osobę zainteresowaną.
Prawo wniesienia sprzeciwu i zgłoszenia zarzutu wadliwości orzeczenia przysługuje od orzeczeń lekarza orzecznika wydawanych od 1 stycznia 2005 r.

Komisja lekarska, rozpatrując sprzeciw lub zarzut wadliwości, dokonuje oceny niezdolności do pracy i jej stopnia oraz ustalenia okoliczności, o których mowa wyżej.

Komisja lekarska orzeka w składzie trzyosobowym.
Komisja lekarska dokonuje rozstrzygnięcia w formie orzeczenia.

Przy ocenie stopnia i trwałości niezdolności do pracy oraz rokowania co do odzyskania zdolności do pracy lekarz orzecznik i komisja lekarska uwzględniają:

• stopień naruszenia sprawności organizmu oraz możliwość przywrócenia niezbędnej sprawności w drodze leczenia i rehabilitacji,

• możliwość wykonywania dotychczasowej pracy lub podjęcia innej pracy oraz celowość przekwalifikowania zawodowego, biorąc pod uwagę rodzaj i charakter dotychczas wykonywanej pracy, poziom wykształcenia, wiek i predyspozycje psychofizyczne.

Lekarz orzecznik i komisja lekarska wydają orzeczenie na podstawie dokumentacji dołączonej do wniosku oraz po przeprowadzeniu bezpośredniego badania stanu zdrowia osoby, w stosunku do której ma być wydane orzeczenie.

Lekarz orzecznik i komisja lekarska mogą wydać orzeczenie również bez bezpośredniego badania stanu zdrowia osoby, w stosunku do której ma być ono wydane, jeżeli dokumentacja dołączona do wniosku jest wystarczająca do wydania orzeczenia.

Lekarz orzecznik i komisja lekarska mogą, przed wydaniem orzeczenia, uzupełnić dokumentację dołączoną do wniosku, w szczególności o opinie lekarza konsultanta lub psychologa albo o wyniki badań dodatkowych lub obserwacji szpitalnej.

Lekarz konsultant i psycholog wydają opinie na podstawie bezpośredniego badania stanu zdrowia osoby, w stosunku do której ma być wydane orzeczenie oraz analizy dokumentacji medycznej i zawodowej.

Lekarzem orzecznikiem i członkiem komisji lekarskiej może być lekarz, który łącznie spełnia następujące warunki:

• jest specjalistą, szczególnie w zakresie następujących dziedzin medycyny: choroby wewnętrzne, chirurgia, neurologia, psychiatria, medycyna pracy, medycyna społeczna oraz

• odbył przeszkolenie w zakresie ustalonym przez Prezesa Zakładu.

Członek komisji lekarskiej nie może być równocześnie lekarzem orzecznikiem.
Oddział Zakładu w wyznaczonym terminie kieruje osobę, w stosunku do której ma być wydane orzeczenie, na badanie przeprowadzane przez lekarza orzecznika, komisję lekarską, lekarza konsultanta, psychologa lub na obserwację szpitalną.

W razie niestawienia się osoby wezwanej na badanie bez uzasadnionych przyczyn, wezwania na badanie w nowo wyznaczonym terminie dokonuje się za zwrotnym poświadczeniem odbioru, informując o skutkach niestawienia się.

Jeżeli stan zdrowia, stwierdzony w zaświadczeniu lekarskim, uniemożliwia osobiste zgłoszenie się na badanie, może ono być przeprowadzane w miejscu pobytu osoby, w stosunku do której ma być wydane orzeczenie, za jej zgodą.

Niezgłoszenie się na badania lub obserwację bez uzasadnionej przyczyny lub niewyrażenie zgody na badanie w miejscu pobytu powoduje odstąpienie od postępowania w sprawie.

Orzeczenie lekarza orzecznika, od którego nie wniesiono sprzeciwu lub co do którego nie zgłoszono zarzutu wadliwości, albo orzeczenie komisji lekarskiej, stanowi dla organu rentowego podstawę do wydania decyzji w sprawie świadczeń, do których prawo uzależnione jest od stwierdzenia niezdolności do pracy oraz niezdolności do samodzielnej egzystencji.

Nadzór nad wykonywaniem orzecznictwa o niezdolności do pracy

Nadzór nad wykonywaniem orzecznictwa o niezdolności do pracy sprawuje prezes Zakładu.

Nadzór ten obejmuje:

• kontrolę prawidłowości i jednolitości stosowania zasad orzecznictwa o niezdolności do pracy przez lekarzy orzeczników i komisje lekarskie,

• udzielanie lekarzom orzecznikom i komisjom lekarskim wytycznych w zakresie stosowania zasad orzecznictwa o niezdolności do pracy,

• prawo przekazania sprawy do rozpatrzenia przez komisję lekarską, jeżeli w wyniku kontroli, o której mowa wyżej, zostanie stwierdzony brak zgodności orzeczenia lekarza orzecznika lub komisji lekarskiej ze stanem faktycznym lub zasadami orzecznictwa o niezdolności do pracy.

Nadzór nad wykonywaniem orzekania o niezdolności do pracy przez lekarzy orzeczników i komisje lekarskie, w zakresie określonym wyżej, prezes Zakładu wykonuje za pośrednictwem naczelnego lekarza Zakładu, wykonującego swoje obowiązki w Centrali Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, Warszawa, ul. Czerniakowska 16.


Bezpośredni nadzór nad wykonywaniem orzekania o niezdolności do pracy przez lekarzy orzeczników w oddziale Zakładu, prezes Zakładu wykonuje za pośrednictwem głównego lekarza orzecznika, wykonującego swoje obowiązki w siedzibie oddziału ZUS.

Dodatki i świadczenia przysługujące do świadczeń emerytalno-rentowych

Do emerytury, renty z tytułu niezdolności do pracy i renty rodzinnej przysługują następujące dodatki i świadczenia:

• dodatek pielęgnacyjny - dla osób, które zostały uznane za całkowicie niezdolne do pracy oraz samodzielnej egzystencji, albo ukończyły wiek 75 lat.
  Dodatek pielęgnacyjny przyznawany jest na podstawie orzeczenia lekarza orzecznika ZUS stwierdzającego całkowitą niezdolność do pracy i niezdolność do samodzielnej egzystencji. Dla osób, które ukończyły 75 lat dodatek pielęgnacyjny przyznawany jest przez organ rentowy z urzędu.
  Od 1 marca 2008 r. dodatek pielęgnacyjny wynosi - 163,15 zł, a dla inwalidy wojennego całkowicie niezdolnego do pracy i samodzielnej egzystencji - 244,73 zł,

• dodatek kombatancki - przysługuje kombatantom i innym osobom uprawnionym w myśl przepisów ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (Dz. U. z 2002r. Nr 42, poz.371 z późn. zm.). Dodatek kombatancki przysługuje na podstawie zaświadczenia Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych stwierdzającego określone w wymienionej ustawie okresy działalności kombatanckiej lub represji.

• dodatek za tajne nauczanie - przyznawany jest tym osobom, które w czasie okupacji prowadziły tajne nauczanie, lub przed dniem 1 września 1939 r. nauczały w języku polskim w szkołach polskich na terenie III Rzeszy Niemieckiej oraz byłego Wolnego Miasta Gdańska. Dodatek ten przysługuje na podstawie ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2003r. Nr 118, poz. 1112 z późn. zm.).
  Osobie uprawnionej jednocześnie do dodatku kombatanckiego i dodatku za tajne nauczanie przysługuje tylko jeden dodatek kombatancki.

Od 1 marca 2008r. dodatek kombatancki i dodatek za tajne nauczanie wynosi - 163,15 zł,

• świadczenie pieniężne dla byłych żołnierzy górników - przyznawane jest na podstawie ustawy z dnia 2 września 1994 r. o świadczeniu pieniężnym i uprawnieniach przysługujących żołnierzom zastępczej służby wojskowej przymusowo zatrudnianym w kopalniach węgla, kamieniołomach, zakładach rud uranu i batalionach budowlanych (Dz. U. z 2001r. Nr 60, poz.622 z późn. zm.). Świadczenie to jest przyznawane i wypłacane przez organy rentowe na podstawie zaświadczenia organu wojskowego (Wojskowej Komendy Uzupełnień właściwej ze względu na miejsce zamieszkania osoby zainteresowanej), potwierdzającego rodzaj i okres wykonywania przymusowego zatrudnienia w ramach zastępczej służby wojskowej. Świadczenie przysługuje za każdy pełny miesiąc tego zatrudnienia, maksymalnie za 20 miesięcy,

• świadczenie pieniężne dla osób deportowanych do pracy przymusowej oraz osadzonych w obozach pracy przez III Rzeszę i ZSRR - przyznawane jest na podstawie ustawy z dnia 31 maja 1996 r. o świadczeniu pieniężnym przysługującym osobom deportowanym do pracy przymusowej oraz osadzonym w obozach pracy przez III Rzeszę i ZSRR (Dz. U. Nr 87, poz.395 z późn. zm.). Świadczenie to przysługuje za każdy pełny miesiąc trwania pracy nie więcej jednak łącznie niż za 20 miesięcy pracy przymusowej. Świadczenie pieniężne przysługuje osobie, która nie ma ustalonego prawa do dodatku kombatanckiego oraz dodatku za tajne nauczanie. W razie zbiegu tego świadczenia ze świadczeniem pieniężnym dla byłych żołnierzy górników przysługuje jedno z tych świadczeń - korzystniejsze lub wybrane przez uprawnionego. Świadczenie pieniężne dla osób deportowanych przyznawane jest decyzją kierownika Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, a wypłacane przez organy rentowe.

Świadczenie pieniężne dla byłych żołnierzy górników oraz świadczenie pieniężne przysługujące osobom deportowanym, od dnia 1 marca 2008 r. wynoszą:

za 1 miesiąc	8,18 zł
za 2 miesiące	16,29 zł
za 3 miesiące	24,50 zł
za 4 miesiące	32,61 zł
za 5 miesięcy	40,81 zł
za 6 miesięcy	48,90 zł
za 7 miesięcy	57,11 zł
za 8 miesięcy	65,27 zł
za 9 miesięcy	73,45 zł
za 10 miesięcy	81,58 zł
za 11 miesięcy	89,69 zł
za 12 miesięcy	97,93 zł
za 13 miesięcy	106,05 zł
za 14 miesięcy	114,22 zł
za 15 miesięcy	122,37 zł
za 16 miesięcy	130,51 zł
za 17 miesięcy	138,72 zł
za 18 miesięcy	146,83 zł
za 19 miesięcy	155,02 zł
za 20 miesięcy	163,15 zł

• świadczenie pieniężne dla osób będących cywilnymi niewidomymi ofiarami działań wojennych, które nie wchodząc w skład formacji wojskowych, zmilitaryzowanych służb państwowych lub formacji zbrojnych ruchu oporu, doznały naruszenia sprawności organizmu powodującego całkowitą niezdolność do pracy, poprzez utratę wzroku w wyniku działań wojennych w okresie wojny 1939-1945 lub też eksplozji niewypałów lub niewybuchów pozostałych po wojnie 1939-1945, na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Świadczenie to przyznawane jest na podstawie ustawy z dnia 16 listopada 2006 r. o świadczeniu pieniężnym i uprawnieniach przysługujących cywilnym niewidomym ofiarom działań wojennych (Dz. U. Nr 249, poz.1824), która weszła w życie od 1 stycznia 2007r.

Osobie uprawnionej równocześnie do świadczenia pieniężnego i do:

• dodatku kombatanckiego lub świadczenia przysługującego w wysokości tego dodatku, określonych w przepisach o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego,

• dodatku określonego w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników,

• dodatku za tajne nauczanie,

• świadczenia pieniężnego określonego w przepisach o świadczeniu pieniężnym i uprawnieniach przysługujących żołnierzom zastępczej służby wojskowej przymusowo zatrudnianym w kopalniach węgla, kamieniołomach, zakładach rud urany i batalionach budowlanych,

• świadczenia pieniężnego określonego w przepisach o osobach deportowanych do pracy przymusowej oraz osadzonych w obozach pracy przez III Rzeszę i ZSRR,

przysługuje tylko jedno z tych świadczeń lub jeden z tych dodatków - wyższy lub wybrany przez zainteresowanego.

Świadczenie dla cywilnych niewidomych ofiar wojny przysługuje w kwocie renty socjalnej - 534,48 zł.

Świadczenie pieniężne podlega zmniejszeniu o 50% w przypadku, gdy osoba uprawniona pobiera emeryturę, rentę z tytułu niezdolności do pracy, rentę rodzinną, rentę socjalną, uposażenie rodzinne wypłacane członkom rodziny sędziego lub prokuratora bądź też świadczenie o charakterze rentowym z instytucji zagranicznej. W przypadku, gdy wypłata tych świadczeń jest zawieszona - świadczenie pieniężne wypłacane jest w całości.

Osoba, która korzysta ze zwolnienia z podatku dochodowego od osób fizycznych od uzyskiwanych dochodów z tytułu emerytury lub renty jako cywilna ofiara, która utraciła wzrok w wyniku działań wojennych w okresie wojny 1939-1945 lub eksplozji pozostałych po tej wojnie niewypałów i niewybuchów we wniosku o przyznanie świadczenia składa stosowne oświadczenie w tym zakresie.

Jeżeli wnioskodawca nie korzysta z powyższego zwolnienia od podatku dochodowego - do wniosku powinien dołączyć:

• orzeczenie o uznaniu za inwalidę I lub II grupy w związku z utratą wzroku lub orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy w związku z utratą wzroku,

• zaświadczenie o utracie wzroku z powodu urazu, wystawione przez lekarza okulistę,

• dowody poświadczające okoliczności i skutki wypadku, który spowodował utratę wzroku, w tym dokumentację medyczną.

W przypadku braku wymienionych wyżej orzeczeń, do wniosku należy dołączyć:

• wypełnione przez lekarza zaświadczenie o stanie zdrowia (druk N-9),

• zaświadczenie o utracie wzroku z powodu urazu, wystawione przez lekarza okulistę,

dowody poświadczające okoliczności i skutki wypadku, który spowodował utratę wzroku, w tym dokumentację medyczną.

• dodatek kompensacyjny - przysługuje kombatantom oraz innym osobom uprawnionym na podstawie ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (Dz. U. z 2002r. Nr 42, poz.371 z późn, zm.).

Od 1 marca 2008 r. kwota dodatku kompensacyjnego wynosi 24,47 zł (15% dodatku kombatanckiego),

• ryczałt energetyczny w wysokości 50% taryfowych opłat za korzystanie z energii elektrycznej, gazowej i cieplnej na cele domowe przysługuje kombatantom oraz innym osobom uprawnionym na podstawie ustawy z dnia 24 stycznia 1991r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (Dz. U. z 2002r. Nr 42, poz.371 z późn. zm.) oraz ustawy z dnia 2 września 1994 r. o świadczeniu pieniężnym i uprawnieniach przysługujących żołnierzom zastępczej służby wojskowej przymusowo zatrudnianym w kopalniach węgla, kamieniołomach, zakładach rud uranu i batalionach budowlanych (Dz. U. z 2001r. Nr 60, poz.622 z późn. zm.).

Od 1 marca 2008 r. ryczałt energetyczny wynosi 115,27 zł.

Dodatek kompensacyjny i ryczałt energetyczny może być przyznany także wdowom (wdowcom) po kombatancie - na podstawie zaświadczenia Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych potwierdzającego uprawnienia jako członka rodziny po kombatancie.

• Jeżeli do renty rodzinnej uprawniona jest sierota zupełna, przysługuje jej dodatek dla sierot zupełnych, który od 1 marca 2008 r. wynosi 306,65 zł.

Kwoty wymienionych dodatków oraz świadczeń (z wyłączeniem ryczałtu energetycznego) podlegają podwyższeniu przy zastosowaniu wskaźnika waloryzacji emerytur i rent od miesiąca, w którym przeprowadzana jest waloryzacja.

• ekwiwalent pieniężny z tytułu prawa do bezpłatnego węgla dla byłych pracowników kopalni całkowicie likwidowanej, przysługuje na podstawie przepisów ustawy z dnia 28 listopada 2003r. o restrukturyzacji górnictwa węgla kamiennego w latach 2003-2006 (Dz. U. Nr 210, poz.2037).

Z wnioskiem do ZUS o wypłatę ekwiwalentu występuje przedsiębiorstwo górnicze - po uprzednim uzyskaniu od emeryta lub rencisty oświadczenia o rezygnacji z prawa do pobierania deputatu węglowego w naturze. Przedsiębiorstwo górnicze we wniosku określa wysokość ekwiwalentu i okres, za jaki przysługuje ekwiwalent.

Wysokość ekwiwalentu stanowi iloczyn ilości węgla objętego uprawnieniami, która nie może być wyższa niż 3 Mg węgla kamiennego rocznie i przeciętnej średniorocznej ceny zbytu węgla.

Minister właściwy do spraw gospodarki, w terminie do dnia 20 stycznia każdego roku, ustala i ogłasza w formie obwieszczenia w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej, przeciętną średnioroczną cenę zbytu 1 Mg węgla kamiennego w asortymencie Orzech II, z roku poprzedzającego rok, w którym ekwiwalent pieniężny z tytułu bezpłatnego węgla ma być wypłacany, skorygowany o przewidywany wskaźnik wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych na rok planowany.

• ekwiwalent pieniężny dla byłych pracowników kolejowych - przysługuje na podstawie ustawy z dnia 8 września 2000r. o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego "Polskie Koleje Państwowe" (Dz. U. Nr 84, poz.948 z późn. zm.). Na podstawie tych przepisów organ rentowy kontynuuje wypłatę deputatu węglowego w ilości 1800 kg węgla kamiennego rocznie, w formie ekwiwalentu pieniężnego - tym byłym pracownikom kolejowym, którym przysługiwało prawo do tego deputatu w zatrudnieniu, z tytułu którego powstało prawo do emerytury lub renty.

Za podstawę ustalenia wysokości ekwiwalentu pieniężnego przyjmuje się przeciętną średnioroczną cenę detaliczną 1000 kg węgla kamiennego z roku poprzedzającego rok, w którym ekwiwalent ma być wypłacany, ogłoszoną przez Prezesa GUS w terminie do dnia 20 stycznia każdego roku, w formie komunikatu w Dzienniku Urzędowym RP "Monitor Polski", skorygowaną o przewidywany w ustawie budżetowej średnioroczny wskaźnik wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych dla gospodarstw domowych emerytów i rencistów na rok planowany.

---