EMERYTURY I RENTY W NOWYM SYSTEMIE ŚWIADCZEŃ

Spis treści..............................................................................................................1

WSTĘP.................................................................................................................2

ROZDZIAŁ1 Podstawowe założenia reformy systemu  ubezpieczeń społecznych...........................................................................................................3

1.1. Przesłanki reformy.........................................................................................3

1.2. Główne mechanizmy nowego systemu..........................................................5

1.3. Porównanie reformy polskiej z innymi krajami.............................................6

ROZDZIAŁ 2 Świadczenia w systemie repartycyjnym.....................................11

2.1. Składka na ubezpieczenie społeczne ...........................................................11

2.2. Indywidualne konta .....................................................................................19

2.3. Wyliczanie kapitału początkowego..............................................................20

2.4. Renty w nowym systemie.............................................................................28

ROZDZIAŁ3 Otwarte Fundusze Emerytalne

3.1. Fundusze emerytalne na świecie

3.2. Fundusze emerytalne w Polsce

3.3. Członkostwo w OFE

3.4. Podział środków zgromadzonych w funduszu w razie śmierci członka funduszu emerytalnego

3.5. Polityka inwestycyjna funduszu oraz zabezpieczenie aktywów funduszu

3.6. Wypłata środków zgromadzonych na rachunku członka funduszu

Zakończenie

Literatura

Wstęp

System ubezpieczeń społecznych jest niezbędnym elementem nowoczesnego państwa. Gwarantuje on wypłatę świadczeń osobom niepracującym, które nie mogą już samodzielnie zapewnić sobie środków do życia.

Na świecie istnieją dwa rodzaje systemów emerytalnych. Pierwszy to system repartycyjny: osoby pracujące opłacają składki, które następnie są przeznaczane na finansowanie bieżących emerytur. Jego zasadniczą wadą jest duża wrażliwość na proces starzenia się społeczeństwa i bezrobocie: oba zjawiska prowadzą do większych obciążeń osób pracujących (które muszą wówczas płacić wyższą składkę). Ponadto wadą systemu repartycyjnego jest fakt sporego uzależnienia od nacisków politycznych. Z kolei zaletą tego rozwiązania jest mała wrażliwość na kryzysy rynków finansowych i zjawisko inflacji.

Drugi to system kapitałowy: każdy pracownik wpłaca składki na własne konto w funduszu emerytalnym, który później będzie wypłacał świadczenia (emeryturę). Największe zagrożenia dla rozwiązania kapitałowego to wysoka inflacja i kryzysy, obserwowane na rynkach finansowych. System ten jest za to odporny na takie zjawiska, jak starzenie się społeczeństwa czy bezrobocie.

Istnieją również rozwiązania mieszane - ich zaletą jest dywersyfikacja ryzyka, związanego z danym sposobem finansowania emerytur. W ten właśnie sposób zbudowano podstawy nowego systemu emerytalnego w Polsce. W początkowej fazie działania 62.5% obowiązkowego systemu emerytalnego będzie finansowane przez system repartycyjny, a pozostałe 37.5% przez system kapitałowy. Później system będzie finansowany w równych częściach przez I filar (repartycyjny) i II filar (kapitałowy).

Rozdział 1

Podstawowe założenia reformy systemu ubezpieczeń społecznych

1. Przesłanki reformy

Do końca 1998 roku w Polsce funkcjonował wyłącznie system repartycyjny, czyli oparty na umowie pokoleniowej. W systemie takim ludzie aktywni zawodowo wpłacają część zarobionych pieniędzy do wspólnej kasy, z której na bieżąco wypłacane są świadczenia (emerytury) osobom już niepracującym.

Podstawą systemu był Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS). Do ZUS-u trafiała co miesiąc składka w wysokości 45% płacy brutto (przed opodatkowaniem). W ten sposób zbierano pieniądze na wypłatę bieżących świadczeń.

Stary system nie zachęcał do płacenia wysokich składek - przede wszystkim dlatego, że wysokość emerytury miała raczej niewielki związek z wpłacanymi wcześniej pieniędzmi. Emeryturę wyliczano bowiem ze wzoru:

emerytura = 0,24 x kwota bazowa x 0,013 P x LS + 0,007 P x LN

gdzie:

kwota bazowa stanowiła średnie wynagrodzenie w gospodarce za poprzedni kwartał,

P -podstawę wymiaru emerytury, to jest wynagrodzenia pracownika ze wskazanego przezeń okresu, odpowiednio zwaloryzowane,

LS - lata składkowe (okres opłacania składek na ZUS),

LN - lata nie składkowe (niektóre okresy pozostawania bez pracy i niepłacenia składek).

Zwrócę teraz uwagę na wyżej przedstawiony wzór. Wynika z niego jasno, że stary system miał charakter socjalny - największy wpływ na wysokość emerytury miała nie liczba przepracowanych lat czy wpłacone świadczenia, ale aktualne średnie wynagrodzenie w gospodarce, wyliczane przez Główny Urząd Statystyczny.

Stary system emerytalny, oparty na ZUS, okazał się mało wydolny. Zawiniły tu przede wszystkim pozostałości z poprzednich lat: niski wiek emerytalny, mało ostre kryteria przyznawania rent inwalidzkich i szerokie uprawnienia dla różnych branż i grup zawodowych. W konsekwencji wyżej wymienionych zjawisk zaczęły pojawiać się trudności z zapewnieniem wypłacalności Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Szczególnie, że na pozostałości po poprzednim systemie nałożyły się nowe zjawiska: spadek liczby zatrudnionych i szybki przyrost liczby nowych emerytów oraz wzrost faktycznej wartości emerytur w stosunku do płac realnych.

Szybko rosły wydatki z tytułu świadczeń emerytalno - rentowych. W 1994 roku wynosiły 15.4% Produktu Krajowego Brutto, wobec średniej dla Unii Europejskiej na poziomie 11%. To jeszcze nie tak wiele, ale symulacje wskazywały na zbliżające się szybkimi krokami niebezpieczeństwo.

Gdyby utrzymać system repartycyjny, wówczas w 2020 roku wydatki z tytułu świadczeń dla emerytów i rencistów wyniosłyby już 22% Produktu Krajowego Brutto, a w 2050 roku aż 27% PKB. Oznaczałoby to konieczność płacenia jeszcze wyższych składek na ZUS, które i tak przecież należą do najwyższych w Europie. Jeszcze w 1981 roku obciążenie płac z tytułu ZUS wynosiło 25%, w roku 1989 już 38%, a obecnie 45%. Tak wysoka składka powoduje ucieczkę w szarą strefę, zjawisko akceptowane zarówno przez pracodawców (mniejsze obciążenie kosztami pracy), jak i pracowników, którzy nie dostrzegają związku pomiędzy obecnie płaconymi, wysokimi składkami a późniejszą emeryturą.

Mając na uwadze zbliżające się zagrożenia, rząd opracował projekt reformy systemu emerytalnego, opartego na trzech filarach. Dwa z nich są obowiązkowe: pierwszy tworzy zreformowany ZUS, drugi Powszechne Towarzystwa Emerytalne. Przynależność do trzeciego filara (ubezpieczenia na życie w dowolnym towarzystwie) nie jest obowiązkowa, może jednak znacznie powiększyć wypłacaną w przyszłości emeryturę.

1.2.Główne mechanizmy nowego systemu

Wprowadzony w styczniu 1999 roku nowy system emerytalny opiera się na trzech filarach. Pierwszy filar to zreformowany ZUS, drugi stanowią otwarte fundusze emerytalne, a trzeci dobrowolne ubezpieczenie dodatkowe.

Ubezpieczenie w ramach I filaru jest powszechne i obowiązkowe, oparte - tak jak poprzednio - na systemie repartycyjnym, to jest umowie pokoleniowej.

W ramach II filaru nasze pieniądze są zarządzane przez Powszechne Towarzystwa Emerytalne. I to ubezpieczenie jest powszechne i obowiązkowe, opiera się jednak na systemie kapitałowym.

III filar to ubezpieczenie dodatkowe, stanowiące uzupełnienie obowiązkowych filarów. W ramach tego filaru można wykupić dodatkowe ubezpieczenie, które w przyszłości uzupełni wypłacaną emeryturę.

Minimalny wiek emerytalny wynosi 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. Po osiągnięciu tego wieku ubezpieczony nabywa prawo do emerytury. Nie oznacza to jednak, że potencjalny emeryt musi zakończyć pracę. Wręcz przeciwnie - zreformowany system zawiera zachęty do wydłużenia okresu pracy: za każdy dodatkowo przepracowany rok przysługuje prawo do większego świadczenia.

Państwo gwarantuje emerytom otrzymywanie minimalnej emerytury z I i II filaru łącznie, stanowiącej 28% średniej krajowej płacy brutto. Warunkiem jest tu jednak osiągnięcie wieku emerytalnego i przepracowanie odpowiedniej liczby lat (20 lat w przypadku kobiet, 25 lat w przypadku mężczyzn).

W nowym systemie tzw. stopa zastąpienia wyniesie jednak tylko 50 procent - pod warunkiem, że dana osoba osiągała dochody na poziomie średniej krajowej i jej staż pracy wynosi minimum 35-40 lat. Oznacza to, że zarabiając 1000 złotych otrzymalibyśmy emeryturę w wysokości około 500 złotych. Emerytura w wysokości połowy wynagrodzenia to niewiele. Dlatego właśnie stworzono III filar, który stanowi uzupełnienie obowiązkowego ubezpieczenia. Jego zaletą jest całkowita dowolność wyboru terminu rozpoczęcia i zakończenia oszczędzania oraz formy wypłaty późniejszego świadczenia. W ramach III filaru zakłady pracy mogą tworzyć pracownicze programy emerytalne.

3. Porównanie reformy polskiej z innymi krajami

Coraz więcej jest państw, które ostatnio wprowadziły gruntowną reformę swojego systemu emerytalnego, bądź zmiany takie właśnie wprowadzają. Można tu wymienić takie kraje jak Szwecja, Szwajcaria, Dania, Holandia, Wielka Brytania, Australia, USA, Chile, Meksyk, Kolumbia, Peru, Singapur, a w naszej części Europy Węgry i Łotwa. Dzieje się tak, ponieważ dominujące przez ostanie kilkadziesiąt lat na świecie systemy emerytalne oparte o zasadę umowy pokoleniowej (pokolenie pracujące płaci składki, z których wypłacane są obecne emerytury, a gdy przejdą na emeryturę ich świadczenia będą wypłacane ze składek ich dzieci) przeżywają głęboki kryzys. Kryzys ten jest wywołany przez starzenie się społeczeństw - coraz mniejsza jest ilość pracujących przypada na jednego emeryta. Dlatego reformy w tych państwach opierają się na wprowadzaniu mechanizmu opartego na inwestowaniu i pomnażaniu składki (system kapitałowy), który jest odporny na procesy demograficzne.

W Europie, a także na świecie systemy repartycyjne (umowy pokoleniowej) przeżywają głęboki kryzys. Opierały się one na prostej zasadzie: pokolenie obecnie pracujących płaci składki, z których opłacane są świadczenia osób będących na emeryturze. Mechanizm ten działa do momentu gdy relacja pomiędzy pracującymi i otrzymującymi świadczenia nie zmienia się. Zmiany demograficzne spowodowane mniejszym przyrostem naturalnym oraz wydłużaniem się długości życia, powodują że relacja pomiędzy ilością osób wpłacających środki do systemu i osób je otrzymujących pogarsza się. Relacja liczby osób zatrudnionych do liczby osób pobierających świadczenie stopniała z kilku (5 - 6) pracujących przypadających na jednego emeryta do dwóch lub mniej. Mniejsza liczba płacących składki powoduje, że systemy przestają być samowystarczalne finansowo i niezbędne są dotacje budżetu by zapewnić wypłatę świadczeń. Finansową niewydolność potęguje otwartość systemów na ingerencje polityczne. Silne grupy nacisku wywalczają sobie specjalne przywileje emerytalne, które nie mają związku z wynagrodzeniem. Uleganie tym naciskom powoduje, że systemy repartycyjne tracą swą przejrzystość i prostotę i stają się niewydolne i kosztowne. Wzrost kosztów systemów opartych na repartycji oznacza, że coraz większa część wydatków budżetowych musi być przeznaczana na ubezpieczenia społeczne, co odbywa się kosztem innych wydatków i w konsekwencji przyczynia się do spowolnienia tempa wzrostu gospodarczego. Należy również pamiętać, że repartycyjne funkcjonowanie systemu tworzy dług państwa wobec przyszłych pokoleń, zwany długiem ubezpieczeń społecznych. Wynika on z faktu, iż państwo zobowiązuje się w przyszłości wypłacać świadczenia obecnie płacącym składki. Tworzy to dług zobowiązań państwa, który może być sfinanansowany przez wpływy przyszłych składkowiczów, lub też gdy ich pieniędzy zabraknie, z innych źródeł, czyli najczęściej z podatków. Z tego powodu dług ubezpieczeń społecznych może mieć negatywny wpływ na tempo wzrostu gospodarczego.

Dlatego obecnie na całym świecie, w tym również w Europie, przeprowadzane są próby reform obecnie funkcjonujących systemów opartych na umowie pokoleniowej na rzecz systemów kapitałowych. Należy przypomnieć, że do lat 20-ych XX wieku w Europie funkcjonowały systemy kapitałowe. Zmieniono je na repartycyjne w wyniku Wielkiego Kryzysu co było zgodne z wcześniej dominującym sposobem myślenia. Można powiedzieć, że obecnie następuje powrót do wcześniej funkcjonujących rozwiązań, z większym bagażem wiedzy.

Generalnie rzecz biorąc zreformowany system emerytalny powinien składać się z co najmniej dwóch filarów:

1. filaru opartym o umowę pokoleniową, w którym występuje jedno z dwóch rozwiązań:

- wiążące ściśle wysokość świadczenia z płacą lub

- świadczenie jednakowe dla wszystkich, mające charakter typowo redystrybucyjny (osoby zarabiające mniej, które wniosły do systemu mniejszą ilość pieniędzy otrzymują w postaci emerytury więcej niż włożyły, natomiast osoby zarabiające lepiej - mniej).

2. filaru funduszy emerytalnych, mogących mieć powszechny lub zakładowy, regionalny czy sektorowy charakter, w których to funduszach składki są odkładane i inwestowane.

W przypadku, gdy drugi filar jest obowiązkowy tworzy się trzeci filar dodatkowych dobrowolnych oszczędności emerytalnych.

W funduszach emerytalnych w przeciwieństwie do systemów repartycyjnych wpłacana składka jest kumulowana i inwestowana. Dzięki temu przyszła emerytura jest zależna wyłącznie od sumy wpłaconych składek i stopy zwrotu inwestycji. Doświadczenie światowe wskazuje, że fundusze emerytalne mają wyższe stopy zwrotu (szybkość wzrostu ich wartości jest wyższa) niż lokaty bankowe. Fundusze emerytalne mają również bardzo istotny wpływ na rozwój i stabilizację rynku kapitałowego. Są one jednymi z głównych, a w niektórych krajach głównymi, inwestorami instytucjonalnymi. Ich funkcjonowanie ma również istotny wpływ na poziom oszczędności. Wysoki poziom oszczędności oznacza potencjalnie większe możliwości inwestycyjne i szybszy rozwój gospodarczy. Reforma jest zatem szansą na akumulację krajowego kapitału tak, aby mógł on być wykorzystany na cele rozwoju gospodarczego.

Szwecja reformuje swój system emerytalny od 1994 roku. Zmiany polegają na modyfikacji dotychczasowego systemu repartycyjnego (ścisły związek składki i świadczenia) i uzupełnieniu go przez obowiązkowe i powszechne kapitałowe fundusze emerytalne.

Zreformowany duński system obliguje pracodawców i pracowników do negocjacji sposobu pracowniczego udziału w zakładowych bądź branżowych funduszach emerytalnych, opartych na zasadzie kapitalizacji. Nie nakłada on konstytucyjnego obowiązku uczestnictwa w funduszach emerytalnych, niemniej w praktyce zatrudniając się w zakładzie pracy objętym planem emerytalnym pracownik ma obowiązek uczestnictwa w tym planie. Obecnie uczestniczący w funduszach stanowią ponad 70% siły roboczej.

Również w Holandii państwo zachęca aktywnie do tworzenia funduszy emerytalnych na szczeblu przedsiębiorstwa bądź branży. Do systemu kapitałowego należy ponad 90% zatrudnionych.

W Szwajcarii funkcjonuje konstytucyjnie obowiązkowy filar kapitałowy o charakterze uzupełniającym. Uczestnictwo obejmuje głównie zakładowe programy emerytalne. Emerytura podstawowa pochodzi z filaru o charakterze repartycyjnym i stanowi około 40% średniej płacy.

W Wielkiej Brytanii w latach 70-tych zainicjowano zmiany polegające na możliwości wyboru między ubezpieczeniem państwowym a prywatnym w filarze uzupełniającym. Obecnie system prywatny nie mający charakteru obligatoryjnego cieszy się dużą popularnością i należy do niego 80% społeczeństwa.

Podobnie w niektórych krajach Europy Środkowej i Wschodniej prowadzone są prace nad systemami kapitałowymi. Najbardziej zaawansowane w tym zakresie są Węgry i Łotwa, gdzie pierwszym krokiem na drodze do systemu kapitałowego była redukcja wydatków w pierwszym filarze i wprowadzenie w systemie repartycyjnym zasady międzypokoleniowego kapitału uprawnień emerytalnych. Obecnie w obu tych państwach wprowadzane są powszechne systemy oparte na kapitalizacji składki.

W Australii w lipcu 1992 roku wprowadzono kapitałowy system zabezpieczenia na starość. Przedsiębiorstwa mają obowiązek oferowania uzupełniającej emerytury. Wysokość składki jest negocjowana pomiędzy pracodawcą a pracownikami. Emerytura podstawowa pochodzi nadal z systemu repartycyjnego i jest uzależniona od zamożności osoby. Bierze się pod uwagę wielkość świadczenia oraz posiadany majątek (ang. - means tested).

Prototypem dla systemów Ameryki Południowej były Chile, które w 1981 roku jako pierwsze zreformowały system ubezpieczeń społecznych. W Chile funkcjonują powszechne, prywatne fundusze emerytalne, a do systemu kapitałowego należy obecnie 90% społeczeństwa. Podkreśla się, że system jest efektywny (średnioroczna stopa zwrotu 12% rocznie w ujęciu realnym) przejrzysty i bezpieczny. Państwo gwarantuje każdemu uczestnikowi świadczenie określone jako minimalne. W sytuacji, gdy z systemu kapitałowego nie osiąga się świadczenia minimalnego, państwo uzupełnia tę sumę. Wprowadzeniu nowego systemu przypisuje się przyspieszenie tempa wzrostu gospodarczego (ponad 5% w skali roku w ciągu ostatnich 17 lat), rozwój giełdy oraz prywatyzację gospodarki. Podobne reformy zostały przeprowadzone również w Argentynie, w Kolumbii i Peru.

Również Stany Zjednoczone przygotowują się do zreformowania repartycyjnej części systemu emerytalnego. Doradczy Panel Prezydenta ds. Reformy Ubezpieczeń Społecznych przygotował 3 propozycje, które przewidują następujące rozwiązanie:

1.redukcję wydatków w pierwszym filarze, głównie poprzez stopniowe wydłużanie wieku emerytalnego,

2.zwiększenie zakresu dopuszczalnych przez Fundusz Rezerwowy Systemu Bezpieczeństwa Socjalnego inwestycji (zezwolenie na inwestowanie w akcje przedsiębiorstw)

3.wprowadzenie systemu trójfilarowego, zbliżonego do systemów południowoamerykańskich.

Projekt reformy polskiego systemu emerytalnego, przygotowany przez Biuro Pełnomocnika Rządu ds. Reformy Zabezpieczenia Społecznego opiera się na powyższych doświadczeniach, uwzględniając jednocześnie specyfikę społeczną i gospodarczą naszego kraju. Nowy system emerytalny będzie składał się z części opartej na zasadzie umowy pokoleniowej (pracujący płacą składki, które od razu idą na wypłatę bieżących emerytur, podczas gdy ich emerytury będą wypłacane ze składek ich dzieci) oraz z części opartej na zasadzie kapitałowej (każdy pracujący odkłada sobie "kapitał na starość", który jest bezpiecznie inwestowany i pomnażany).

Rozdział 2

Świadczenia w systemie repatrycyjnym

2.1. Składka na ubezpieczenie

Stopy procentowe składek

Stopy procentowe składek są jednakowe dla wszystkich ubezpieczonych i wynoszą: 

•19,52% podstawy wymiaru - na ubezpieczenie emerytalne, 

•13,00% podstawy wymiaru - na ubezpieczenia rentowe, 

•2,45% podstawy wymiaru - na ubezpieczenie chorobowe, 

•1,62% podstawy wymiaru w roku 2001 - na ubezpieczenie wypadkowe. 

Od składki ubezpieczonego, płaconej na ubezpieczenie emerytalne, 7,3% podstawy wymiaru odprowadzane jest do otwartego funduszu emerytalnego. 

Obowiązek przekazania składki do otwartego funduszu dotyczy ubezpieczonych urodzonych po 31 grudnia 1968 r. Osoby te mają obowiązek przystąpić do wybranego otwartego funduszu w terminie 7 dni od daty powstania obowiązku ubezpieczeń społecznych. Nie zawarcie przez ubezpieczonego umowy z otwartym funduszem emerytalnym w terminie 7 dni od daty powstania obowiązku ubezpieczeń społecznych powoduje, że ZUS wzywa ubezpieczonego na piśmie do zawarcia umowy z otwartym funduszem emerytalnym w terminie do 10 stycznia. W przypadku gdy od daty otrzymania wezwania do dnia losowania jest mniej niż 30 dni, to termin ten ulega przesunięciu do 10 stycznia następnego roku kalendarzowego. Dopiero nie zawarcie umowy w podanych terminach powoduje wyznaczenie przez ZUS otwartego funduszu emerytalnego w drodze losowania. 

  Prawo przystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego miały też osoby urodzone po 31 grudnia 1948 r., a przed 1 stycznia 1969 r. Osoby te mogły na swój wniosek, w terminie do 31 grudnia 1999 r. przystąpić do wybranego otwartego funduszu emerytalnego. Termin uważano jednak za zachowany, jeżeli osoba mająca prawo przystąpienia do otwartego funduszu, w roku 1999 nie podlegała obowiązkowi ubezpieczeń społecznych, lecz przystąpiła do otwartego funduszu emerytalnego w ciągu 6 miesięcy od powstania obowiązku ubezpieczenia po dniu 31 grudnia 1999 r. oraz w dniu powstania tego obowiązku nie ukończyła 50. lat Przystąpienie do otwartego funduszu miało charakter nieodwołalny.

Obowiązek oraz prawo przystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego nie dotyczy osób urodzonych przed 1 stycznia 1949 r. Całość składki emerytalnej tych osób oraz osób, które nie przystąpiły dobrowolnie do otwartego funduszu emerytalnego jest przekazywana na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych.

Płatnicy składek na ubezpieczenia społeczne

Płatnikami składek na ubezpieczenia społeczne są: 

1)pracodawca - w stosunku do pracowników, a od czerwca 2001 r. także w stosunku do tych pracowników, którzy przebywają na urlopie wychowawczym lub pobierają zasiłek macierzyński, jeżeli zasiłek wychowawczy lub macierzyński wypłaca ten pracodawca, 

2)jednostka organizacyjna lub osoba fizyczna pozostająca z inną osobą fizyczną w stosunku prawnym uzasadniającym objęcie tej osoby ubezpieczeniami społecznymi, a od czerwca 2001 r. także w stosunku do tych osób, którzy przebywają na urlopie wychowawczym lub pobierają zasiłek macierzyński, jeżeli zasiłek wychowawczy lub macierzyński wypłaca ta jednostka organizacyjna lub osoba fizyczna,

3)jednostka wypłacająca świadczenia socjalne i zasiłki socjalne - w stosunku do osób pobierających świadczenia socjalne wypłacane w okresie urlopu oraz osób pobierających zasiłek socjalny wypłacany na czas przekwalifikowania zawodowego i poszukiwania nowego zatrudnienia, 

4) podmiot, na rzecz którego wykonywana jest odpłatnie praca w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania - w stosunku do osób, które ją wykonują na podstawie skierowania do pracy, a od czerwca 2001 r. także w stosunku do osób podlegających ubezpieczeniom społecznym z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego, jeżeli zasiłek wypłaca ten podmiot,

5) ubezpieczony zobowiązany do opłacenia składek na własne ubezpieczenia społeczne (np. osoba prowadząca pozarolniczą działalność), 

6) Kancelaria Sejmu i Kancelaria Senatu - w stosunku do posłów i senatorów,  7) duchowny nie będący członkiem zakonu albo przełożony domu zakonnego lub klasztoru w stosunku do członków swych zakonów lub, za zgodą Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, inna zwierzchnia instytucja diecezjalna lub zakonna za duchownych objętych tą zgodą, 

8) jednostka organizacyjna podległa ministrowi właściwemu do spraw obrony narodowej w stosunku do: 

•żołnierzy zawodowych,  •żołnierzy niezawodowych w służbie czynnej lub osób odbywających zastępcze formy służby wojskowej, 

9) jednostka organizacyjna podległa Komendzie Głównej Policji - w stosunku do funkcjonariuszy Policji, 

10) jednostka organizacyjna podległa ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych - w stosunku do funkcjonariuszy oraz żołnierzy, 

11)jednostka organizacyjna podległa ministrowi właściwemu do spraw sprawiedliwości - w stosunku do funkcjonariuszy Służby Więziennej, 

12) ośrodek pomocy społecznej - w stosunku do osób pobierających zasiłki stałe lub gwarantowane zasiłki okresowe z pomocy społecznej, 

13) Urząd Ochrony Państwa - w stosunku do funkcjonariuszy Urzędu Ochrony Państwa, 

14) powiatowy urząd pracy - w stosunku do osób pobierających zasiłek dla bezrobotnych lub stypendium, 

15) ZUS - w stosunku do osób przebywających na urlopach wychowawczych lub pobierających zasiłek macierzyński albo zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego, a od czerwca 2001 r. w stosunku do osób podlegających ubezpieczeniom społecznym z tytułu przebywania na urlopie wychowawczym pobierających zasiłek wychowawczy lub z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego albo zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego, jeżeli zasiłki te wypłaca ZUS, 

16) podmiot wypłacający stypendium sportowe - w stosunku do osób pobierających te stypendia, 

17) jednostka organizacyjna podległa Prezesowi Głównego Urzędu Ceł oraz Główny Urząd Ceł - w stosunku do funkcjonariuszy celnych, 

18) Krajowa Szkoła Administracji Publicznej - w stosunku do słuchaczy pobierających stypendium, 

19) osoba prowadząca poza rolniczą działalność - w stosunku do osób współpracujących przy prowadzeniu tej działalności,

20) jednostka organizacyjna właściwa w sprawach zatrudnienia i przeciwdziałania bezrobociu - w stosunku do osób, których świadczenia pracownicze finansowane są ze Środków Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, jeżeli świadczenia te wypłaca bezpośrednio ta jednostka.

Składki na ubezpieczenie chorobowe: 

•pracowników, 

•osób wykonujących pracę nakładczą, 

•członków spółdzielni, 

•zleceniobiorców, 

•osób wykonujących odpłatnie pracę, na podstawie skierowania do pracy, w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania,  •osób współpracujących ze zleceniobiorcami 

finansują w całości, tj. 2,45%, z własnych środków sami ubezpieczeni. 

Składki na ubezpieczenie wypadkowe: 

•pracowników, 

•członków spółdzielni,

•zleceniobiorców oraz osób z nimi współpracujących, 

•osób prowadzących poza rolniczą działalność oraz osób z nimi współpracujących, 

•posłów i senatorów, 

•stypendystów sportowych, 

•pobierających stypendium słuchaczy Krajowej Szkoły Administracji Publicznej,

•skazanych lub tymczasowo aresztowanych wykonujących odpłatnie pracę na podstawie skierowania do pracy, 

•bezrobotnych absolwentów pobierających stypendium,

•osób odbywających zastępcze formy służby wojskowej,  finansują w całości, tj. 1,62%, z własnych środków płatnicy składek. 

 

Terminy rozliczania i opłacania składek

Składki na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne oraz na fundusze poza ubezpieczeniowe za dany miesiąc kalendarzowy należy naliczyć i opłacić w następujących terminach: 

•do 5 dnia następnego miesiąca - jednostki budżetowe, zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze w rozumieniu art. 18 ust. 1, art. 19 ust. 1 i art. 20 ust. 1 ustawy z 26 listopada 1998 r. o finansach publicznych (Dz.U. nr 155, poz. 1014 oraz 1999 nr 38, poz. 360, nr 49, poz. 485, nr 70, poz. 778 i nr 110, poz. 1256), 

•do 10 dnia następnego miesiąca - osoby fizyczne opłacający składkę wyłącznie za siebie, 

•do 15 dnia następnego miesiąca - pozostali płatnicy. 

W podanych wyżej terminach płatnik przesyła również deklarację rozliczeniową oraz imienne raporty miesięczne. Płatnik składek opłacający składki wyłącznie za siebie przesyła tylko deklarację rozliczeniową. 

Twórcy i artyści przesyłają deklaracje rozliczeniowe i imienne raporty miesięczne oraz opłacają składki za okres wykonywania działalności twórczej lub artystycznej przed dniem wydania decyzji Komisji do Spraw Zaopatrzenia Emerytalnego Twórców w terminie opłacania składek za miesiąc, w którym otrzymali decyzję.

Płatnicy składek zobowiązani są składać deklarację rozliczeniową oraz imienne raporty miesięczne za każdy miesiąc, nawet jeżeli w dokumentach nie nastąpiły żadne zmiany w stosunku do miesiąca poprzedniego i wpłaty są dokonywane w terminie i nie zmienionej wysokości.

Składki w podanych terminach opłaca się na wskazane przez Zakład rachunki bankowe.

Od 18 maja 2001 r. płatnicy składek (z wyłączeniem płatników składek będących osobami fizycznymi, którzy nie prowadzą poza rolniczej działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych) zobowiązani są opłacać należności z tytułu składek w formie bezgotówkowej w drodze obciążenia rachunku bankowego płatnika składek.

Dokumenty zgłoszeniowe, imienne raporty miesięczne, deklaracje rozliczeniowe i inne dokumenty niezbędne do prowadzenia kont płatników składek i kont ubezpieczonych oraz korekty tych dokumentów płatnicy zobowiązani są przekazywać poprzez teletransmisję danych w formie dokumentu elektronicznego z aktualnego programu informatycznego udostępnionego przez ZUS w terminie:

•5 miesięcy - jeżeli rozliczają składki na ubezpieczenia społeczne lub składki na ubezpieczenie zdrowotne łącznie za co najmniej 1000 ubezpieczonych,

•6 miesięcy - jeżeli rozliczają składki na ubezpieczenia społeczne lub składki na ubezpieczenie zdrowotne łącznie za mniej niż 1000, a co najmniej 100 ubezpieczonych,

•7 miesięcy - jeżeli rozliczają składki na ubezpieczenia społeczne lub składki na ubezpieczenie zdrowotne łącznie za mniej niż 100, a co najmniej 21 ubezpieczonych.  

Do czasu wykonania obowiązku przekazywania dokumentów poprzez teletransmisję danych, płatnicy zobowiązani są przekazywać dokumenty w formie wydruku z aktualnego programu informatycznego ZUS w terminie:

•1 miesiąca - jeżeli rozliczają składki na ubezpieczenia społeczne lub składki na ubezpieczenie zdrowotne łącznie za co najmniej 1000 ubezpieczonych, 

•2 miesięcy - jeżeli rozliczają składki na ubezpieczenia społeczne lub składki na ubezpieczenie zdrowotne za mniej niż 1000, a co najmniej 100 ubezpieczonych, •3 miesięcy - jeżeli rozliczają składki na ubezpieczenia społeczne lub składki na ubezpieczenie zdrowotne łącznie za mniej niż 100, a co najmniej 21 ubezpieczonych .

Przy ustalaniu liczby ubezpieczonych bierze się pod uwagę stan na koniec miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym powstały obowiązki przekazywania dokumentów poprzez teletransmisję lub też do momentu wykonania tego obowiązku według stanu na koniec miesiąca poprzedzającego miesiąc,  w którym powstał obowiązek przekazywania dokumentów w formie wydruku.

Płatnicy składek rozliczający składki na ubezpieczenia społeczne lub składki na ubezpieczenie zdrowotne za więcej niż 1000 osób mogą, po otrzymaniu upoważnienia od ZUS, przekazywać dokumenty poprzez nośniki elektroniczne w formie dokumentu elektronicznego z aktualnego programu informatycznego udostępnianego przez ZUS.

Płatnicy składek, którzy rozliczają składki za nie więcej niż 20 osób mogą przekazywać dokumenty w formie pisemnej według ustalonego wzoru albo w formie wydruku z aktualnego programu informatycznego udostępnionego przez ZUS.

ZUS nie przyjmuje dokumentów przekazywanych w inny sposób, co jest równoznaczne z nie przekazaniem dokumentów.

2.2.Indywidualne konta

Zakład Ubezpieczeń Społecznych prowadzi dla każdego płatnika indywidualne konto. Są na nim odnotowywane takie dane, jak wysokość zapłaconych składek, okres płacenia, wysokość zarobków, okresy bez pracy (urlopy, zwolnienia).

Suma zgromadzonych na koncie stawek, po zrewaloryzowaniu, będzie stanowiła podstawę do obliczenia przyszłej emerytury w ramach I filaru (to jest płaconej przez ZUS).

Pierwszy filar nowego systemu emerytalnego to zreformowany ZUS. Jest obowiązkowy i powszechny, oparty na umowie pokoleniowej (system repartycyjny).

Nowy ZUS funkcjonuje w oparciu o zasadę Międzypokoleniowego Kapitału Uprawnień Emerytalnych. Oznacza to, że emerytura jest ściśle uzależniona od sumy wpłaconych składek. W ramach I filaru emerytury są nadal finansowane na zasadzie repartycji, to jest umowy między pokoleniami (ludzie aktywni zawodowo płacą składki, które są na bieżąco wykorzystywane do opłacania bieżących emerytur.

Co miesiąc na pierwszy filar trafia w sumie 12.22% naszego wynagrodzenia brutto. Osoby urodzone przed 1949 rokiem wpłacają do ZUS-u składkę w wysokości 19.52% , nie mogą za to skorzystać z II filaru, to jest z oferty Powszechnych Towarzystw Emerytalnych. Osoby urodzone w latach 1949 - 1968 miały możliwość wyboru: część z nich płaci teraz całą składkę do ZUS (19.52%), część rozbiła ją na dwie części: składkę na ZUS (12.22%) i na Powszechne Towarzystwo Emerytalne (7.3%).

2.3. Wyliczanie kapitału początkowego

Zgodnie z przepisami ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, emerytura z I filaru dla ubezpieczonych urodzonych po 31 grudnia 1948 r. jest równowartością kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy jej obliczenia przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi, w którym ubezpieczony przechodzi na emeryturę (kobieta 60 lat, mężczyzna 65 lat życia). Średnie dalsze trwanie życia wyrażone jest w latach i miesiącach.

Podstawę wyliczenia emerytury stanowić będzie zrewaloryzowana suma składek na ubezpieczenie emerytalne, zaewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego, w terminie do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługiwać będzie wypłata emerytury oraz zwaloryzowanego kapitału początkowego.

Wiek ubezpieczonego w momencie przejścia na emeryturę ustala się w ukończonych latach i miesiącach. Średnie dalsze trwanie życia, ustalone wspólnie dla kobiet i mężczyzn (62 lata), określa się w miesiącach i ustaleń tych dokonuje na podstawie tablic zawartych w komunikacie Prezesa GUS, publikowanym w Dzienniku Urzędowym RP "Monitor Polski" corocznie do 31 marca. Tablice te stanowią podstawę przyznawania emerytur i rent na wnioski zgłoszone od 1 kwietnia do 31 marca następnego roku kalendarzowego.

Na  ustalenie  kapitału początkowego ZUS na wyznaczony termin do końca 2003 r. (5 lat od wejścia w życie ustawy). Każdy ubezpieczony urodzony po dniu 31 grudnia 1948 r. będzie miał policzoną wartość emerytury, jaką dostałby, gdyby w momencie wprowadzania reformy miał w pełni nabyte uprawnienia.

Kapitał początkowy ustalany jest dla każdego ubezpieczonego urodzonego po 31 grudnia 1948 r., który opłacał składkę na ubezpieczenie społeczne bądź składkę tę za ubezpieczonego opłacał płatnik składek. Kapitał początkowy ustalany jest także dla tych spośród ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r. a przed 1 stycznia 1969 r., którzy zachowują możliwość skorzystania z przyznania emerytury na zasadach podobnych do dotychczasowych.

Ustawa daje możliwość ustalenia kapitału początkowego także osobom, które były ubezpieczone przed dniem 1 stycznia 1999 r., mając już ustalone prawo do emerytury lub renty. Oznacza to, że kapitał początkowy oblicza się np. emerytowi wojskowemu, urodzonemu po dniu 31 grudnia 1948 r., bez względu na to,  czy  pobiera  czy też nie pobiera świadczenia, jeżeli przed 1 stycznia 1999 r. opłacał składkę na ubezpieczenie społeczne lub składkę tę opłacał za niego płatnik składek.

Zwrócę tu uwagę, że sędziowie i prokuratorzy nie podlegali ubezpieczeniu społecznemu po 1 stycznia 1998 r. i nadal nie podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu. W związku z tym, nie ustala się kapitału początkowego z tytułu opłacania składek na ubezpieczenie społeczne za okres do 31 grudnia 1997 r. sędziom i prokuratorom, urodzonym nawet po 31 grudnia 1948 r.

Jeśli  jednak  wystąpią okoliczności określone w ustawie z dnia 20 czerwca 1985 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych, tj. zrzeczenie się sędziego stanowiska sędziego lub utrata prawa do uposażenia w stanie spoczynku - kapitał początkowy powinien zostać ustalony na zasadach przewidzianych dla ogółu ubezpieczonych. Analogiczne uregulowania zawarte są w ustawie z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze.

W wymienionych przypadkach jednostki organizacyjne wymiaru sprawiedliwości przekazują składki na ubezpieczenie społeczne za okres od 1 stycznia do 31 grudnia 1998 r. i na ubezpieczenia emerytalne i rentowe poczynając od dnia 1 stycznia 1999 r. Kapitał początkowy należy natomiast ustalić sędziemu lub prokuratorowi, który podlegał ubezpieczeniu społecznemu do 31 grudnia 1998 r., np. z tytułu równoczesnego zatrudnienia na podstawie umowy o pracę i nadal z tego tytułu podlega ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu.

Ustalanie kapitału początkowego

Wartość kapitału początkowego ustala się w każdym przypadku na dzień 1 stycznia 1999 roku. O zasadach ustalania podstawy wymiaru kapitału początkowego decydować będą te same zasady, które decydują o ustaleniu podstawy wymiaru emerytury lub renty. Wynika z tego, że podstawę wymiaru kapitału początkowego stanowić będzie przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne z kolejnych 10 lat kalendarzowych, wybranych z okresu od 1 stycznia 1980 r. do 31 grudnia 1998 r.

Dopuszcza się możliwość ustalenia podstawy wymiaru kapitału początkowego z przeciętnej podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne z 20 najkorzystniejszych lat kalendarzowych, wybranych z całego okresu aktywności zawodowej (podlegania ubezpieczeniu), jednakże okres ten musi przypadać przed dniem 1 stycznia 1999 r.

Osobom młodym, nie legitymującym się 10-letnim okresem ubezpieczenia, kapitał początkowy oblicza się z faktycznego okresu podlegania obowiązkowi ubezpieczenia społecznego. Kapitał początkowy ustala się osobom, których okresy składkowy i nie składkowy wynoszą co najmniej 6 miesięcy i 1 dzień.

Osoby, które w dniu wejścia w życie ustawy, a więc w dniu 1 stycznia 1999 r., mają ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, mogą wnioskować o przyjęcie do ustalenia kapitału początkowego podstawy wymiaru tej renty, jednak bez uwzględnienia kolejnych waloryzacji tej podstawy. Osoby te będą mogły wskazać również podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne, tak samo jak osoby nie mające ustalonego prawa do renty, jeżeli będzie to dla nich korzystniejsze.

Ustalanie części socjalnej kapitału początkowego

Część socjalną kapitału początkowego ustala się przy uwzględnieniu kwoty bazowej, wynoszącej 100% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia z II kwartału 1998 roku, tj. 1220,89 zł. Od tej kwoty zostanie obliczona tzw. część socjalna świadczenia (24% kwoty bazowej), która następnie zostanie pomnożona przez współczynnik p - proporcjonalny do wieku i stażu ubezpieczeniowego (okresów składkowych i nie składkowych) ubezpieczonego osiągniętych do dnia 31 grudnia 1998 roku. 

Do ustalenia części socjalnej świadczenia stosuje się wzór, według którego oblicza się współczynnik proporcjonalny do wieku oraz stażu ubezpieczeniowego:

gdzie: 

p - współczynnik; nie może być wyższy od 100%, jest zaokrąglany do setnych części procentu,

wiek ubezpieczonego - oznacza wiek w dniu 31.12.1998 roku, określony w pełnych latach, jeżeli jednak w dniu 31.12.1998 roku ubezpieczony miał więcej niż 6 miesięcy ponad wiek ustalony w latach, przyjmuje się pełne lata po zaokrągleniu w górę,

wiek emerytalny - oznacza 60 - dla kobiet i 65 - dla mężczyzn,

staż ubezpieczeniowy - oznacza udowodniony w dniu 31.12.1998 roku okres składkowy i nie składkowy, w pełnych latach, jeżeli jednak w dniu 31.12.1998 roku ubezpieczony ma więcej niż 6 miesięcy stażu ponad pełne lata, staż ten zaokrągla się w górę,

wymagany staż  - oznacza 20 - dla kobiet i 25 - dla mężczyzn,

18 - współczynnik wieku, określający rozpoczęcie aktywności zawodowej - wartość współczynnika dla ubezpieczonego, mającego w dniu objęcia ubezpieczeniem po raz pierwszy ukończone 18 lat w zależności od płci, wieku ubezpieczonego oraz stażu ubezpieczeniowego osiągniętego do 31 grudnia 1998 roku przedstawiony jest w tabeli, stanowiącej załącznik do ustawy.

Jeżeli ubezpieczony w momencie objęcia ubezpieczeniem po raz pierwszy nie miał ukończonych 18 lat - w omawianym wzorze liczbę 18 zastępuje faktycznym wiekiem (np. 16 lub 17 lat), w którym powstał obowiązek ubezpieczenia.

Przykład wyliczenia kapitału początkowego

Ubezpieczona w wieku 40 lat.

Staż pracy na 31 grudnia 1998 roku:

- okres składkowy   15 lat i 8 miesięcy,

- okres nie składkowy  4 lata i 2 miesiące.

Wskaźnik wynagrodzenia  110%.

Część socjalna świadczenia:

Obliczenie emerytury na 1 stycznia 1999 roku:

•podstawa wymiaru emerytury x kwota bazowa w dniu 1.01.1999 roku, czyli:

110% x 1220,89 zł = 1342,98 zł

•część socjalna emerytury:

24% x 1220,89 zł = 293,01 zł

293,01 zł x 72,37% = 212,05 zł

•okres składkowy:

188/12 x 1,3% x 1342,98 zł = 20,37% x 1342,98 zł = 273,57 zł

•okres nie składkowy:

50/12 x 0,7% x 1342,98 zł = 2,92% x 1342,98 zł = 39,22 zł

 

Emerytura na 1 stycznia 1999 r. wynosi:

212,05 zł + 273,57 zł + 39,22 zł = 524,84 zł

Kapitał początkowy wynosi:

209 miesięcy x 524,84 zł = 109 691,56 zł

Ubezpieczeni oraz płatnicy składek zobowiązani są do przekazywania Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych, w terminie i trybie ustalonym przez organ rentowy, dokumentacji umożliwiającej wyliczenie kapitału początkowego.

31 sierpnia 2000 r. w Dzienniku Ustaw nr 72 pod pozycją 846 ukazało się rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 17 sierpnia 2000 r. w sprawie szczegółowych zasad współpracy Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z ubezpieczonymi i płatnikami składek w zakresie ustalania kapitału początkowego. Rozporządzenie to określa zasady współpracy pomiędzy ZUS, ubezpieczonymi i płatnikami w zakresie ustalania kapitału początkowego dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., którzy przed dniem 1 stycznia 1999 r. opłacali składki na ubezpieczenie społeczne lub składki te opłacane były przez płatników składek. Zgodnie z zasadami określonymi w ww. rozporządzeniu, płatnik składek otrzyma z organu rentowego - jednostki organizacyjnej ZUS, właściwej ze względu na siedzibę płatnika - wezwanie o nadesłanie skompletowanej dokumentacji w celu ustalenia kapitału początkowego dla osób, za które płatnik ten przekazuje do ZUS imienne raporty miesięczne. Wezwanie otrzyma też płatnik składek opłacający składki na własne ubezpieczenie.

Powyższa zasada nie ma zastosowania do płatnika składek:

•będącego zleceniodawcą,

•będącego osobą fizyczną zatrudniającą pracowników, nie wypłacającą świadczeń z ubezpieczenia chorobowego,

•opłacającego składkę za osoby współpracujące.

W wezwaniu o przekazanie dokumentacji ubezpieczonych do ustalenia kapitału początkowego organ rentowy określi termin oraz harmonogram zgłaszania dokumentacji kierując się przy ustalaniu terminu liczbą osób, dla których ustalany będzie kapitał początkowy.

Dokumentacja do ustalenia kapitału początkowego powinna zawierać:

•wniosek  o  ustalenie  kapitału  początkowego  (na  formularzu ZUS),  •kwestionariusz dotyczący okresów składkowych i nie składkowych przebytych do 31 grudnia 1998 r.,

•zaświadczenie  o zatrudnieniu i wynagrodzeniach albo legitymacja ubezpieczeniowa zawierająca wpisy o zatrudnieniu i wynagrodzeniu lub numer NKP w przypadku osób, które indywidualnie opłacały składkę na ubezpieczenie społeczne,

•świadectwa pracy, zaświadczenia oraz inne dowody potwierdzające okresy składkowe i nie składkowe.

Płatnik przekazujący dokumentację podaje swoje dane identyfikacyjne (NIP, REGON, PESEL) oraz sporządza listę ubezpieczonych, dla których skompletował dokumentację. Lista powinna zawierać podstawowe dane identyfikacyjne ubezpieczonego, tj. nazwisko i imię, datę urodzenia, numer PESEL lub inny identyfikator (NIP, seria i numer dowodu tożsamości lub paszportu). Jeżeli z danej grupy ubezpieczonych dla niektórych osób nie została skompletowana dokumentacja - płatnik podaje nazwisko i imię ubezpieczonego, jego datę urodzenia, numer PESEL lub inny identyfikator oraz przyczynę uniemożliwiającą skompletowanie dokumentacji, np.: ubezpieczony zmarł, stosunek pracy został rozwiązany, dokumentacja została już wydana.

  Przeliczenie kapitału początkowego

Kapitał początkowy podlega przeliczeniu w razie ujawnienia nowych okoliczności, nieznanych organowi rentowemu przed wydaniem decyzji. Okolicznością taką może być np. dostarczenie nowego dowodu umożliwiającego zwiększenie stażu pracy lub przedłożenie wynagrodzenia (dochodu), stanowiącego podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne z 20 lat kalendarzowych, wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu, przypadających przed dniem 1 stycznia 1999 r., zamiast z okresu 10  kolejnych lat  kalendarzowych, przypadających w okresie od 1 stycznia 1980 r. do 31 grudnia 1998 r.

Jak  już wspomniałam, dla ogółu ubezpieczonych urodzonych po 31 grudnia 1948 r. wartość kapitału początkowego ustala się na dzień 1 stycznia 1999 r., a więc z uwzględnieniem zarówno okresu składkowego i nie składkowego, przebytego do tego dnia, jak również wynagrodzeń (dochodów) stanowiących podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne osiągniętych przed tym dniem.

Powołane przepisy przewidują jednak pewien wyjątek. Ubezpieczeni, urodzeni po 31 grudnia 1948 r., którzy w dniu wejścia w życie ustawy legitymowali się okresem składkowym i nie składkowym wynoszącym 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, w tym co najmniej 15 lat (a w niektórych przypadkach 10 lat) pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze mogą uzyskać nową emeryturę w wieku niższym niż 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn, na podstawie przepisów dotychczasowych, określających ten wiek. W celu wyrównania poziomu emerytury ustalonej według nowego wymiaru, kapitał początkowy dla tej grupy ubezpieczonych przelicza się, dodając do okresów składkowych osiągniętych do dnia 31 grudnia 1998 r. okres równy różnicy pomiędzy wiekiem emerytalnym ogólnie obowiązującym, czyli 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn, a faktycznym wiekiem przejścia na emeryturę. 

 

2.4.Renty w nowym systemie

Prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który spełnia łącznie następujące warunki:

•jest niezdolny do pracy,

•ma wymagany okres składkowy i nie składkowy,

•niezdolność do pracy powstała w okresach ściśle określonych w ustawie, np. w okresie ubezpieczenia, zatrudnienia, pobierania zasiłku dla bezrobotnych, pobierania zasiłków z ubezpieczenia społecznego (chorobowego lub opiekuńczego) albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów.

Za niezdolną do pracy uważa się osobę, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu. Całkowicie niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy. Za częściowo niezdolną do pracy uważa się osobę, która utraciła - w znacznym stopniu - zdolność do pracy zgodnej z posiadanym przez nią poziomem kwalifikacji.

Okres ubezpieczenia wymagany do przyznania renty uzależniony jest od wieku osoby, w którym powstała niezdolność do pracy. Okres ten wynosi:

•1 rok, jeśli niezdolność powstała przed ukończeniem 20 lat,

•2 lata - w wieku od 20 do 22 lat,

•3 lata - w wieku od 22 do 25 lat,

•4 lata - w wieku od 25 do 30 lat,

•5 lat - w wieku powyżej 30 lat.

Okres wymaganych 5 lat w odniesieniu do osób powyżej 30. roku życia musi przypadać w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed dniem zgłoszenia wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy.

Przy ustalaniu prawa do renty uwzględniane są okresy składkowe, nie składkowe i uzupełniające. Przy ustalaniu wysokości renty uwzględnia się także okresy hipotetyczne. Są to okresy brakujące do pełnych 25 lat stażu ubezpieczeniowego, przypadające w czasie od zgłoszenia wniosku o rentę do dnia, w którym rencista ukończyłby 60 lat życia.

Renta stała przysługuje osobie, której niezdolność do pracy została uznana za trwałą. Renta okresowa - jeśli niezdolność do pracy ma charakter czasowy. Przysługuje ona przez okres wskazany w decyzji organu rentowego. Jeśli ubezpieczony spełni warunki wymagane do przyznania renty i uzyska orzeczenie o celowości przekwalifikowania zawodowego ze względu na niezdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie, może otrzymać rentę szkoleniową. Renta przyznawana jest na 6 miesięcy z możliwością przedłużenia o 30 miesięcy na wniosek starosty. W razie orzeczenia o celowości przekwalifikowania zawodowego organ rentowy wydaje decyzję o przyznaniu renty szkoleniowej na okres 6 miesięcy i kieruje zainteresowanego do powiatowego urzędu pracy w celu poddania przekwalifikowaniu zawodowemu. Na wniosek starosty organ rentowy wydaje decyzję o przedłużeniu prawa do renty szkoleniowej na okres wskazany w tym wniosku. Organ rentowy ponownie kieruje zainteresowanego do lekarza orzecznika, jeżeli starosta zawiadomi o braku możliwości przekwalifikowania do innego zawodu.

Wysokości rent są następujące:

  1) renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy:

- 24% kwoty bazowej,

- 1,3% podstawy wymiaru za każdy rok okresów składkowych.

- 0,7% podstawy wymiaru za każdy rok okresów nie składkowych,

- 0,7% podstawy wymiaru za każdy rok okresu brakującego do pełnych 25 lat stażu, przypadających od dnia zgłoszenia wniosku o rentę do dnia ukończenia przez wnioskodawcę 60 lat,

2) renta z tytułu częściowej niezdolności do pracy - 75% renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy,

3)renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy i samodzielnej egzystencji - jak w pkt. 1 plus dodatek pielęgnacyjny,

4)renta szkoleniowa - 75% podstawy wymiaru renty, nie mniej jednak niż najniższa wysokość renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy.

Oceny niezdolności do pracy dokonuje w formie orzeczenia lekarz orzecznik Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Lekarz orzecznik ocenia niezdolność do pracy, jej stopień a także dokonuje ustaleń dotyczących:

•daty powstania niezdolności do pracy,

•trwałości lub przewidywanego okresu trwania niezdolności do pracy,

•związku przyczynowego niezdolności do pracy lub śmierci z określonymi okolicznościami,

•niezdolności do samodzielnej egzystencji,

•celowości przekwalifikowania zawodowego.

Od orzeczenia lekarza nie przysługuje odwołanie. Orzeczenie stanowi podstawę dla organu rentowego do wydania decyzji w sprawie świadczeń uzależnionych od stwierdzenia niezdolności do pracy.

Składając dokumenty o przyznanie renty do wniosku o jej przyznanie należy dołączyć:

•zaświadczenie o stanie zdrowia, wydane przez lekarza prowadzącego leczenie, •ankietę (druk ZUS N-10 wywiad zawodowy...) wypełnioną przez zakład pracy, •dokumenty potwierdzające przebyte okresy składkowe i nie składkowe, •zaświadczenie wystawione przez zakład pracy według wzoru określonego przez ZUS (druk Rp-7); dopuszcza się możliwość dokumentowania wysokości wynagrodzenia legitymacją ubezpieczeniową zawierającą odpowiednie wpisy.

Wysokość najniższych rent z tytułu całkowitej i częściowej niezdolności od 1 czerwca 2001 roku:

- renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy wynosi 530,26 zł

- renta z tytułu częściowej niezdolności do pracy wynosi 407,88 zł.

30

---