POZYCJA CZŁOWIEKA PRZY PRACY

Znajomość zasięgów kończyn człowieka wykonującego daną czynność roboczą i ustalonych na tej podstawie stref pracy, jest punktem wyjścia do optymalnego ukształtowania pozycji człowieka przy jej wykonywaniu. Istnieje wiele pozycji ciała, w jakich człowiek musi pozostawać podczas wykonywania czynności roboczych. Jako zasadnicze przyjmuje się pozycje: stojącą, siedzącą i leżącą oraz formy pośrednie jak pozycja kuczna czy klęcząca.

Człowiek ponosi pewien koszt fizjologiczny, by utrzymać ciało w określonej pozycji. Najmniejszy koszt występuje przy pozycji leżącej w stanie odpoczynku i wynosi 64,8 kcal/godz. Jak wykazały badania fizjologiczne, każda inna pozycja pociąga za sobą wzrost tego kosztu, ponoszonego jedynie na utrzymanie w niej ciała:

�� w pozycji siedzącej organizm zużywa o 4,0% energii więcej;

�� w pozycji klęczącej organizm zużywa o 8,5% energii więcej;

�� w pozycji stojącej organizm zużywa o 12,0% energii więcej.

Powyższe dane dotyczą postawy nie wymuszonej. Stan wymuszenia może spowodować wzrost wydatkowania energii do 60%. Długotrwałe oddziaływanie

monotypowych ruchów roboczych i monotypowych pozycji może stanowić przyczynę występowania negatywnych skutków funkcjonalnych i morfologicznych.

Możliwość zmiany pozycji ciała w czasie pracy powoduje, że szkodliwość ewentualnych nieprawidłowości jest stosunkowo mniejsza. Jeśli pracownik często zmienia pozycję przy pracy, to może dość długo przebywać w warunkach niewygodnych i uciążliwych. Dzieje się tak, ponieważ zmiana pozycji ciała przyczynia się do zwiększenia ciśnienia krwi, pobudza serce i układ oddechowy do pracy, tym samym poprawiając sprawność i wydajność pracy fizycznej i umysłowej.

Zasadnicze pozycje pracy spotykane w zawodach przemysłowych,

usługowych oraz w transporcie

3.1. Pozycja leżąca

Pomimo małego kosztu fizjologicznego pozycja leżąca w trakcie wykonywania czynności roboczych nie może być przyjęta za najkorzystniejszą, ponieważ stwarza ograniczenie swobody ruchów (zwłaszcza dla kończyn górnych) i zwiększa udział wysiłku statycznego (rąk, głowy lub innych części ciała). W rezultacie wykonanie jakiejkolwiek czynności roboczej stwarza duże niedogodności. Jedyny korzystny efekt przyjęcia pozycji leżącej to występowanie jednakowej wartości ciśnienia krwi w całym organizmie charakterystycznej jednak tylko dla okresu odpoczynku. Pozycję leżącą spotyka się w górnictwie oraz przy pracach montażowych.

3.2. Pozycja klęcząca i kuczna

Pozycja klęcząca jest bardzo niewygodna, podobnie jak pozycja kuczna, ponieważ wtedy masa ciała przenoszona jest na podłoże przez kolana (mięsień czworoboczny uda)19. Długotrwałe uciskanie kolan w tych dwóch pozycjach może stanowić przyczynę stanów zapalnych i zmian zwyrodnieniowych kaletek maziowych stawu kolanowego. Tego typu zmiany charakterystyczne są dla osób pracujących jako górnicy, brukarze, posadzkarze i formierze. Przy pracy klęczącej lub kucznej niedogodność można wyeliminować, stosując wózek z rowerowym siodłem.

3.3. Pozycja siedząca

Naturalną pozycją ciała, sprzyjającą wykonywaniu pracy Przez współczesnego człowieka jest pozycja siedząca20. Pozycja ta nie powoduje zaburzeń w funkcjonowaniu krążenia w obrębie kończyn dolnych w tym stopniu co stojąca, ponieważ nie występuje napięcie statyczne mięśni stóp, podudzia i uda. Ponadto charakteryzuje się dużą stabilnością tułowia Przez ograniczenie ruchów pozornych, pozwalających na utrzymanie ciała w danej pozycji oraz zapewnia dobrą koordynację ruchowo-wzrokową. Pozycja siedząca określa w dużym stopniu wymiary pionowe elementów stanowiska pracy, a w szczególności wymiary krzesła (siedzisko) i stołu oraz proporcje między nimi. Jeżeli przy pracy w pozycji siedzącej brak jest właściwych stosunków przestrzennych (niewłaściwe zaprojektowane siedzisko czy proporcje między siedzeniem a płaszczyzną pracy) to ma miejsce wymuszone położenie tułowia i kończyn. Konsekwencjami przyjęcia niewłaściwej pozycji siedzącej może być zmiana sylwetki człowieka Przez wystąpienie tendencji do poszerzenia bioder, spłaszczenia klatki piersiowej, wygięcia kręgosłupa i wypychania jąder miażdżystych, chrząstek międzykręgowych w kierunku kanału kręgowego, powodując nacisk na nerwy. Zmiany te można zaobserwować u osób pracujących w charakterze kierowców pojazdów, księgowych, szwaczek, maszynistek lub w innych zawodach, charakteryzujących się wykonywaniem pracy w pozycji siedzącej. Niewłaściwa pozycja siedząca przyczynia się do zmniejszenia zakresu ruchowego przepony i żeber, co sprawia, że gorsza jest wentylacja płuc i utrudnione oddychanie. W rezultacie szybciej następuje zmęczenie mięśni brzucha i grzbietu. Upośledza to krążenie i sprzyja podwyższeniu ciśnienia tętniczego, zwężeniu naczyń krwionośnych i napięciom nerwowo-mięśniowym. Powoduje to zmiany morfologiczne i czynnościowe wielu narządów oraz jest pośrednią przyczyną licznych dolegliwości i chorób takich jak: kamica nerkowa, lumbago i choroby układu krążenia. Długotrwała pozycja siedząca także może być odpowiedzialna za występowanie innych poważnych zaburzeń organizmu ludzkiego, takich jak zastój w żyłach i narządach miednicy małej, osłabienie mięśni miednicy, ściśnienie jamy brzusznej, przemieszczenie wewnętrznych narządów płciowych u kobiet, zaburzenia trawienne, nieżyt jelita grubego i żylaki odbytu.

3.4. Pozycja stojąca

Wydatek energii jaki ponosi organizm przy pracy w pozycji stojącej wzrasta wielokrotnie, jeżeli pracownik musi się przy pracy często schylać. Wynika to stąd, że środek ciężkości ciała znajduje się stosunkowo wysoko (około 57% wzrostu licząc od ziemi), a wraz ze zmianą pozycji ciała zmienia się geometria człowieka i jego możliwości dynamiczne. Podczas pracy w pozycji stojącej statycznie obciążone są mięśnie: nóg i grzbietu, w wyniku czego część krwi (20-25%) gromadzi się w kończynach dolnych. Powoduje to zmniejszanie dokrwienia całego organizmu, wpływając niekorzystnie na przemianę materii zachodzącą w komórkach organizmu. Prowadzi to do występowania takich dolegliwości jak płaskostopie, zniekształcenie stawów kolanowych, żylaki, zahamowanie funkcji motorycznej i wydzielniczej żołądka, trudności poporodowe, trwałe zniekształcenia kręgosłupa w odcinku piersiowym, zapalenia górnych dróg oddechowych czy choroby nerek. Dolegliwości te pojawiają się stopniowo i związane są przede wszystkim z pracą stolarzy, ślusarzy, operatorów obrabiarek, tokarzy, tkaczek, sprzedawców, stomatologów itp.

Pozycja stojąca wymaga, aby płaszczyzna pracy znajdowała się około 7 cm poniżej łokcia, a do prac precyzyjnych należy stosować stoły o nieco większej wysokości, aby przedmiot manipulacji był bliżej oczu.

3.5. Pozycje pochylone lub wymuszone

Szczególnie niekorzystne są wszelkie prace, w których pozycja ciała człowieka charakteryzuje się pochyleniem lub wymuszeniem. Wymuszone pozycje przede wszystkim występują przy pracach rolnych i ogrodniczych, są powodem bardzo wczesnych zmian narządu ruchu, upośledzając jego sprawność. Energia potrzebna do utrzymania ciała w tej pozycji jest zależna od kąta pochylenia ciała, ciężaru podtrzymywanego przedmiotu lub narzędzia oraz od tego, w jakiej odległości od tułowia manipuluje się przedmiotem lub narzędziem.

Pozycja pochylona powoduje znaczne przekrwienie głowy, utrudnienia czynności oddechowych, wymaga dużego wysiłku statycznego mięśni grzbietu oraz wywołuje znaczny nacisk na narządy jamy brzusznej. Z punktu widzenia fizjologii pracy, każdej z zajmowanych przez ciało pozycji stawia się warunek swobody i naturalności. Za racjonalną przyjmuje się pozycję wymagająca najmniejszego wydatku energetycznego, czyli taką, która w minimalnym stopniu angażuje układ mięśniowy i nerwowy. Jest nią pozycja przemienna z przewagą siedzącej.

---