VII Rewolucja techniczna neolitu i powstanie cywilizacji rolniczych

• wielki przełom techniczny

• rewolucja neolityczna jest jednym z dwóch przełomów które przeżyła ludzkość, drugi to rewolucja przemysłowa

• podczas każdego z nich ludzkość zmieniła dotychczasowy sposób życia

• Toynbee- porównał przełomy do półek skalnych jakie ludzkość napotkała na drodze do płaskowyżu, udana wspinaczka na każdą z nich otwierała ludzkości nowe horyzonty

• rewolucja neolityczna:

• dzięki rewolucji technicznej neolitu ludzkość opuściła przedcywilizacyjne bytowanie otwierając cywilizacyjne stadium rozwoju- podstawowe wynalazki umożliwiające przełom: rolnictwo i hodowla

• upadła gospodarka zbieracko- łowiecka, zaczęto wytwarzać pokarm dzięki pracy rolników i hodowców.

• Planeta była w stanie wyżywić znacznie liczniejszą ludzkość, niż dotychczas

• L.S. Stavrianos „The World to 1500. A Global History”

• W książce zamieszcza mapy i wykresy przedstawiające neolityczną zmianę

• w 8000 r. p.n.e.

• Ludzkość żyła w warunkach gospodarki zbieracko- łowieckiej

• Średnie zaludnienie- 0,04 osób na km²

• Liczba mieszkańców ziemi nie przekraczała pięciu milionów

• Przed dwoma tysiącami lat gospodarka rolno- hodowlana ogarniała ucywilizowane rejony ziemi:

• największe w zachodniej połowie Starego Świata, mniejsze

• mniejsze we wschodniej połowie starego świata

• najmniejsze na półkuli zachodniej, w Nowym Świecie

• w ciągu 8000 lat średnia wielkość zaludnienia wzrosła 25 razy

• liczba ludności- 133 mln osób, spośród których jedynie około 13 milionów utrzymywała się ze zbieractwa i łowiectwa

• zmiana sposobu gospodarowania pozwoliła na utrzymanie się przy życiu ludzkości kilkadziesiąt razy liczniejszej

• powierzchnia potrzebna do wyżywienia jednego człowieka w okresie gospodarki opartej na myślistwie i łowiectwie

• według Levasseura 33-50 km²

• Ratzel

• dla Eskimosa- 200-500 km²

• dla Buszmenów, Australijczyków 110-500 km²

• ludy na wybrzeżach południowej Alaski, czy niektóre w Polinezji utrzymujące się z rybołówstwa miały większe zaludnienie około 1,8 człowieka na km²

• po wprowadzeniu gospodarki rolnej i hodowli

• według Levasseura

• na1 km mogło wyżywić się 40 osób

• w społeczeństwa trudniących się jedynie hodowlą 1 km wyżywi około 0,5-0,7 ludzi

• Ratzel- w żyznych dolinach wielkich rzek (w rejonie Indii) 180 osób/km

• punktem kulminacyjnym rewolucji było 4000 tysiąclecie p.n.e.

• ludzkość na przełomie Vi IV tysiąclecia p.n.e. wstąpiła na drogę wielkich przemian wtedy to ludzkość przestałą być częścią Natury, uzależnioną od jej łask, zaczynając świadome przeobrażanie przyrody, naginające ja do swoich potrzeb, sprawiające aby służyła ludziom

• Lewis H. Morgan „Społeczeństwo pierwotne, czyli badanie kolei ludzkiego postępu od dzikości przez barbarzyństwo do cywilizacji”

• Każdy szczegół wiedzy ogólnej, raz zdobyty, stawał ie. czynnikiem dalszych zdobyczy, aż na koniec doszliśmy do obecnej złożoności naszej wiedzy.

• Postęp był najpowolniejszy pierwszym okresie, najszybszym zaś w ostatnim, to względna jego wartość mogła być największa w pierwszym, jeśli dzieła każdego rozważać będziemy w stosunku do całości

długość epoki w tysiącach lat
1 (1^2)	IV tys p.n.e.				neolit- pierwsze rewolucje techniczne
4 (2^2)		8000-4000 p.n.e			mezolit- początki rolnictwa i hodowli
	9 (3^2)			17000-8000 p.n.e.				rozwinięte mysliwstwo paleolityczne zasiedlenie Australii, dokończenie zasiedlania ameryki
	16 (4^2)						33000-17000 p.n.e.	wczesny okres dziejów homo sapiens “Kultura Kromaniońska” rozpoczęcie zasiedlania Ameryki

schemat geometrycznego postępu (według L.H. Morgana)

• schemat geometrycznego postępu (według L.H. Morgana)

• końcowe epoki zmian neolit i mezolit obejmują razem jedynie 5 tysięcy lat

• paleolityczne dzieje homo sapiens są pięciokrotnie dłuższe (25 czyli 5² tysięcy lat)

• wcześniejsze dzieje homo neandertalis, twórcy kultury mustierskiej” są znowu pięciokrotnie dłuższe (125 czyli 5³ tysięcy lat)

• jeszcze dawniejsze dzieje homo erectus, twórcy kultur „szelskiej” i „aszelskiej” na trzech kontynentach Starego Świata, szacowane na 625 czyli 5⁴ tysięcy lat

• ludzkość najdawniejsza- homo habilis pojawił się w Afryce przed 3-4 milionami lat (5⁵ tysiącleci to 3 miliony 125 tysięcy lat)

• narodziny cywilizacji rolniczych

• po 8000 roku p.n.e. zaczęły się niekorzystne zmiany klimatyczne prowadzące do gwałtownego pustynnienia i stepowienia ziemi stawiając ludzkość mieszkającą na niej przed wyborem zagłady lub zmiany trybu życia

• obszar na którym podjęto ten wielki eksperyment to pas dzisiejszych pustyń do Sahary na zachodzie po indyjską pustynie Thar na wschodzie. Podczas ostatniego zlodowacenia tam znajdowała się strefa klimatu śródziemnomorskiego bogata w opady i stwarzające znakomite warunki życia dla ludności o gospodarce łowiecko- zbierackiej. Z ustąpieniem zlodowacenia sfery klimatyczne przesunęły się ku północy i obszar ten zaczął gwałtownie osychać.

• Ludność tych obszarów skupiła się przy miejscach bogatych w wodę- w dolinach Nilu, obu rzek Mezopotamii oraz w Pendżabie, czyli pięciorzeczu dopływów Indusu.

• Wycięto pokrywające te doliny gęste lasy, zamieniając je w ziemię uprawną.

• Proces przebiegał zgodnie z mechanizmem „wyzwań i odpowiedzi” A. Toynbeego.

• rolnictwo i hodowla były podstawą do powstania cywilizacji

• do powstania cywilizacji było potrzebne wiele wynalazków prowadzących do rozwarstwienia zawodowego społeczeństwa, którego część niezwiązana z rolnictwem i hodowla skupiała się w miastach-nowym zjawisku

• w miastach skupiali się rzemieślnicy- nowa warstwa wyłoniona podczas podziału pracy w rewolucji technicznej, miasta były ośrodkiem władzy

• państwo- nadbudowa rolnictwa i hodowli (bazy materialnej), wielki wynalazek epoki rewolucji technicznej neolitu

• znaczenie powstania państwa według H. Morgana:

• najpierw była organizacja społeczna oparta na rodach, bractwach i pokoleniach

• władza ma doczynienie z osobami, jako członkami rodu, pokolenia. Stosunki czysto osobiste.

• Należy do dawnego społeczeństwa

• druga była organizacja polityczna oparta na terytorium i własności

• władza ma do czynienia z osobami jako mieszkańcami terytorium, stosunki są czysto terytorialne

• należy do nowożytnego społeczeństwa

• Rewolucja neolitu wykształciła najważniejsze z powiązań międzyludzkich poprzez wspólnoty państwowe i wspólnoty cywilizacyjne.

aspekt ekspansji	rewolucja techniczna neolitu	faza późna cywilizacji najdawniejszych	faza późna cywilizacji antycznej	faza późna cywilizacji europejskiej	nowożytna rewolucja przemysłowa
technika pokonywania przestrzeni	zaczątki morskiej żeglugi przybrzeżnej	zaczątki żeglugi pełnomorskiej (po morzach śródlądowych)	zaczątki żeglugi oceanicznej (monsunowej)	kompas	zmechanizowane środki transportu
technika komunikowania się	pismo	alfabet	biblioteki rękopisów	druk	zmechanizowane środki łączności
technika wojenna	broń metalowa	broń żelazna	atomizacja metod walki i obrony	proch strzelniczy	broń nuklearna

rosnąca skala ekspansji cywilizacyjnych

• Tabela przedstawia cztery kolejne przyspieszenia cywilizacyjne

• pierwsze- dokonane podczas rewolucji technicznej neolitu

• drugie- w schyłkowym okresie cywilizacji najdawniejszych, odziedziczonych przez cywilizację antyczną

• trzecie- przejęte od innych cywilizacji, bądź samodzielnie wytworzone w cywilizacji europejskiej

• czwarte- dokonane podczas nowożytnej rewolucji przemysłowej jako wiano dla rodzącej się cywilizacji postindustrialnej

• przedmioty przyśpieszeń cywilizacyjnych dotyczą trzech aspektów, decydujących o możliwościach władzy państwowej i wyznaczające granice ekspansji państw

• pierwszy- technika wojenna wyznaczająca militarne możliwości państw

• drugi- technika pokonywania przestrzeni- transport poszczególnych epok, determinujący zasięg terytorialnego zasięgu władzy państwowej

• trzeci- technika komunikowania się- trzeci nieodzowny atrybut władzy państwowej

• po długiej epoce paeolitu (kamienia łupanego) pojawiają się podczas rewolucji technicznej neolitu szybko przemijające epoki:

• neolit (nowy kamień)- kamień gładzony obrabiany znacznie doskonalszymi ,metodami technicznymi niż uprzednio

• chalkolit- (miedź i kamień)- pojawiła się metalurgia miedzi i jej stopów, przede wszystkim brązu (miedzi i cyny), koegzystowała z technika kamienia gładzonego- szybko jednak kamień został wyparty przez broń i narzędzia metalowe

• zaludnianie globu

• pierwsze środki transportu lądowego i wodnego powstały podczas rewolucji neolitu

• wcześniej ludzie wyszli z Afryki i zaludniali kontynenty pieszo

• trzy kontynenty starego świata były zaludnione już 200 tys. lat temu

• przed kilkunastu tysiącami lat warunki epoki lodowcowej ułatwiły wkroczenie ludzi na kontynenty amerykańskie przez dzisiejszą Cieśninę Beringa (stanowiącą wówczas pomost lądowy)

• trudniejszą sprawą było równoległe zasiedlenie Australii- nie było do niej pomostu. Prymitywnymi technikami, posługując się pniami i konarami, może łączonymi w tratwy, ludzie przebyli zwężone cieśniny widne wschodniej Indonezji.

• wynalazek pisma

• pierwszy istotny krok polepszający komunikowanie się nowego typu społeczeństwa

• tylko dzięki niemu można było utrwalać wiadomości, zarówno te o znaczeniu historycznym oraz politycznym jak i te dotyczące wykazów podatkowych etc.

• nieodzowny dla istnienia państwa!

• ognisko rewolucji technicznej neolitu:

• zachodnia połowa Starego Świata- jej wycinek, obejmujący doliny wielkich rzek Bliskiego Wschodu,

• krańcem zachodnim- dolina Nilu

• krańcem wschodnim- dorzecze Indusu

• tu też pojawiły się najdawniejsze cywilizacje; za granice pomiędzy ich prehistorią a historią przyjmuje się rok 2700 p.n.e.

cechy cywilizacji	cywilizacje najdawniejsze	cywilizacja antyczna	cywilizacja europejska
okres dziejów powszechnych	2700-1200 p.n.e.	1200 p.n.e.- 300 n.e.	300-1800 n.e.
formacja klasowa	“azjatycki sposób produkcji”	niewolnictwo	feudalizm
centralny obszar cywilizacji	doliny rzeczne Bliskiego Wschodu	obrzeże Morza Śródziemnego	przyatlantycka część Europy
środowisko i przewodnik ekspansji	rzeki (cywilizacja potamiczna)	morza śródkontynentalne (cywilizacja talasoiczna)	oceany (cywilizacja oceaniczna)
Granice ekspansji (horyzont geograficzny)	4-5 mln km^2 mniej niż 1/100 powierzchni ziemi	40-50 mln km^2 poniżej 1/10 powierzchni ziemi	422-455 mln km^2 w tym 96% powierzchni Wszechoceanu i tylko 51% powierzchni ziemi

cechy trzech kolejnych cywilizacji rolniczych

• trzy cywilizacje rolnicze

• wyłoniły się w okresie dzielącym obie rewolucje techniczne- neolityczną i nowożytną

• cywilizacje dziedziczyły po sobie i udoskonalały dorobek cywilizacyjny ludzkości

• wszystkie pozostałe cywilizacje, oprócz nich, okazały się ślepymi uliczkami rozwoju ludzkości.

• droga w przyszłość wiodła przez te trzy pokolenia cywilizacji rolniczych: najdawniejsze- antyczne- europejskie.

• Tabela pokazuje proces rozwojowy, w następstwie którego zmienił się na lepsze ustrój społeczny kolejnych generacji cywilizacji rolniczych

• od powszechnego niewolnictwa „Azjatyckiego Sposobu Produkcji” poprzez antyczne niewolnictwo do feudalnego poddaństwa

• ewolucja geograficznego położenia przesuwała centra kolejnych generacji cywilizacyjnych coraz bardziej w kierunku północno- zachodnim

• środowisko ekspansji- coraz potężniejsze prowadząc od najdawniejszych cywilizacji rzecznych, poprzez morska cywilizację antyczną, ku oceanicznej cywilizacji europejskiej

• każdej z tych zmian towarzyszyło dziesięciokrotne powiększenie znanego świata (horyzontu geograficznego danej cywilizacji)

wrodzone predyspozycje	z natury zły	ani dobry, ani zły (lub między dobrem a złem)	z natury dobry
stosunek człowieka do przyrody	człowiek podporządkowany przyrodzie	człowiek częścią przyrody	człowiek ponad przyrodą
najważniejszy wymiar czasu	przeszłość	teraźniejszość	przyszłość
ukierunkowanie osobowości	na przeżywanie samego istnienia (postawa dionizyjska)	na formowanie samego siebie (postawa apolińska)	na działanie (postawa prometejska)
podstawowy typ stosunków między ludźmi	hierarchicznie	współrzędne	indywidualistyczne

główne typy orientacji kulturowych

• główne typy orientacji kulturowych wpięciu, trójdzielnie zróżnicowanych aspektach

• dla cywilizacji najdawniejszej- postawa dionizyjska

• dla cywilizacji antycznej- postawa apolińska

• dla cywilizacji europejskiej- postawa prometejska (ewentualnie jak u Spenglera- Faustyczna)

faza cywilizacji	cywilizacje najdawniejsze	cywilizacja antyczna	cywilizacja europejska
faza wczesna „starożytna”	2700-2200 p.n.e. rewolucja neolityczna	1200- 700 p.n.e.	300- 800 n.e.
faza środkowa “średniowieczna”	2200-1700 p.n.e.	700- 200 p.n.e. wielki przewrót humanistyczny	800- 1300 n.e.
faza późna „nowożytna”	1700-1200 p.n.e.	200 p.n.e.- 300 n.e.	1300-1800 n.e. nowożytna rewolucja przemysłowa

rozróżnienie trzech faz każdej z cywilizacji rolniczych

• w podwójnych polach fazy najważniejsze dla danych cywilizacji- poprzez wyróżnione przebiega główna oś dziejów pomiędzy obu wielkimi rewolucjami technicznymi neolityczną i nowożytną.

• Ramy trwania poszczególnych cywilizacji wyznaczył u szchyłku XIX w. Ulrich von Wilamowitz- Moellendorf

• Spengler przyjmuje, że kultura trwa 1000 lat (ale kultura to tylko faza wczesna i środkowa a późna to już cywilizacja!)

• w modelu faza starożytna i średniowieczna trwa po 1000 lat każda a faza nowożytna 500 lat

4

---