Skały głębinowe (skały plutoniczne) - skały magmowe, których stygnięcie i krystalizacja odbywały się pod powierzchnią Ziemi. Ponieważ proces ten zachodzi powoli, powstałe w jego wyniku kryształki są wykształcone i dobrze widoczne (struktura jawnokrystaliczna), często średnioziarnista (średniokrystaliczna) lub gruboziarnista (grubokrystaliczna). Przykładami skał głębinowych są: gabro, noryt, tonalit, anortozyt, labradoryt, dioryt, granodioryt, sjenit, granit. Krystalizacja minerałów przebiega według określonej kolejności, kolejno krystalizujące minerały tworzą tzw. szeregi reakcyjne Bowena. Skała wylewna (skała wulkaniczna, wulkanity) - skała magmowa, która powstają wskutek zastygania magmy (lawy) wydostającej się na powierzchnię Ziemi (np. w postaci wulkanu) lub zgromadzonej bardzo płytko pod powierzchnią (do kilkuset metrów), gdzie ciśnienie i temperatura są niewielkie i bardzo zbliżone do atmosferycznych. Lawa zastyga wtedy bardzo szybko, dlatego też kryształy minerałów nie zdążają się wykształcić. Skały wylewne mają często budowę (strukturę) skrytokrystaliczną lub afanitową, mogą też mieć strukturę hipokrystaliczną (półkrystaliczną) lub porfirową. Przykłady skał wylewnych:bazalt trachit latyt andezyt ryolit (riolit)dacyt melafir obsydian porfir. W Polsce skały wylewne na powierzchni występują w Sudetach i na Przedgórzu Sudeckim, w okolicach Krzeszowic, w Pieninach, również lokalnie w Tatrach i Beskidach. Znane są też z głębokich wierceń na Niżu Polskim. Minerały skałotwórcze - grupa minerałów stanowiących główne składniki skał. Z ok. 4000 znanych minerałów skały buduje niewielka grupa minerałów ok. 200. skalenie stanowią blisko 60% składu mineralnego skał skorupy Ziemi. Plagioklazy są glinokrzemianami sodu i wapnia. Tworzą one szereg izomorficzny albit - anortyt. Albit jest glinokrzemianem sodu - Na[AlSi3O8], zaś anortyt glinokrzemianem wapnia - Ca[Al2Si2O8]. Ogniwa pośrednie szeregu izomorficznego plagioklazów stanowią: albit może zawierać 0 - 10% anortytu oligoklaz może zawierać 10 - 30% anortytu andezyn może zawierać 30 - 50% anortytu labrador może zawierać 50 - 70% anortytu bytownit może zawierać 70 - 90% anortytu anortyt może zawierać 90 - 100% anortytu Plagioklazy zasobne w albit określane są jako kwaśne, zaś zasobne w anortyt jako zasadowe Barwy różne najczęściej białe i szare, łupliwość doskonała, pokrój tabliczkowaty
Najważniejszymi przedstawicielami glinokrzemianów potasowych są minerały mikroklin i ortoklaz. MIKROKLIN K[AlSi3O8] krystalizuje w układzie trójskośnym ORTOKLAZ K[AlSi3O8] krystalizuje w układzie jednoskośnym. Łupliwość bardzo dobra, barwa: od białej, szarej, żółtawej, poprzez różową , aż po ceglastoczerwoną.
Klasyfikacje skał: 1.Ze względu na stan skupienia minerałów wyróżnia się: -skały lite, np. granit, bazalt, gnejs, piaskowiec, zlepieniec. -skały zwięzłe, np. glina. -skały luźne, np. piasek i żwir. 2. Ze względu na skład chemiczny dzieli się je na: -skały kwaśne, zawierające dużo krzemionki, np. granit. -skały zasadowe, zawierające mniej krzemionki, a więcej pierwiastków metalicznych, np. bazalt. -skały obojętne, np. sjenit. 3. Ze względu na sposób powstania (genezę) wyróżnia się: *skały magmowe - powstałe z magmy lub lawy w wyniku jej zastygnięcia (krystalizacji). Charakteryzują się strukturą krystaliczną, czyli zbudowane są z kryształów. Proces powstawania minerałów w tych skałach jest jednoczesny z procesem powstawania skał. Skład mineralny tych skał jest zależny od składu chemicznego i warunków zastygania. Dzieli się je na: -skały głębinowe (plutoniczne) - powstały pod powierzchnią Ziemi ze stygnącej magmy. Magma zastyga powoli, stąd składniki mineralne mają czas, aby ukształtować się w kryształy, dlatego też skały te charakteryzują się strukturą jawnokrystaliczną, czyli wyraźnie widocznymi ziarnami minerałów. Skały magmowe głębinowe mają największy udział wśród skał budujących kontynenty na kuli ziemskiej. Do tego typu skał należą: granity (najpospolitsze skały magmowe, a zarazem najpospolitsze skały skorupy ziemskiej), sjenity, dioryty i gabra. -skały wylewne (wulkaniczne) - powstają z lawy na powierzchni Ziemi. W wyniku gwałtownego ochłodzenia po wydostaniu się na powierzchnię lawa szybko zastyga, czego efektem jest nie wykształcenie się wyraźnych minerałów, dlatego też skały te charakteryzuje struktura skrytokrystaliczna. Do tego typu skał należą: bazalty, andezyty, pumeksy, porfiry. -skały żyłowe - powstałe na niewielkiej głębokości pod powierzchnią Ziemi w szczelinach, np. perydotyt. *Skały osadowe - powstałe w wyniku nagromadzenia się (sedymentacji) okruchów innych skał, szczątków obumarłych roślin lub zwierząt bądź osadów wytrąconych z roztworów wodnych. Tworzą się w płytkich zbiornikach wodnych i układają warstwowo (im warstwa wyżej położona tym jest młodsza). Dzieli się je na: -skały okruchowe (klastyczne) - powstają przez nagromadzenie się okruchów innych skał (zwietrzeliny). Do ich powstania przyczynia się proces wietrzenia. Mogą mieć postać luźną lub litą. Do skał okruchowych luźnych należą: piaski, żwiry, muły i iły, a do skał litych: piaskowce, zlepieńce, mułowce i iłowce. Skały lite powstają w wyniku procesu diagenezy, czyli zespolenia się skał luźnych ze sobą. Ziarna w skałach litych połączone są tzw. lepiszczem (spoiwem). -skały organiczne(organogeniczne, biochemiczne) - powstają z nagromadzenia szczątków obumarłych organizmów, zarówno zwierzęcych jak i roślinnych. Zalicza się do nich: wapienie (m. in.: muszlowe, koralowe, numulitowe), kredę, dolomit, torf, węgiel brunatny, węgiel kamienny, ropę naftową, gaz ziemny, wosk ziemny (ozokeryt), asfalt, fosforyt i syderyt. -skały chemiczne - powstają wskutek nagromadzenia się związków chemicznych wytrąconych z wody. Należą do nich: sól kamienna, sole potasowe, gips, anhydryt i siarka (siarka nie powstaje w wyniku wytrącenia, tylko poprzez osadzenie w szczelinach skalnych z wulkanicznych wyziewów lub z przemiany gipsu w siarkowodór, a tej z kolei w siarkę). *Skały metamorficzne(przeobrażone) - powstałe w głębi skorupy ziemskiej ze skał magmowych lub osadowych pod wpływem wysokiego ciśnienia i wysokiej temperatury, a czasem także w wyniku działania czynników chemicznych. Przeobrażenie tych skał odbywa się zazwyczaj w stanie stałym, lub przy częściowym ich upłynnieniu (w innym razie powstają skały magmowe). Charakteryzują się równoległym ułożeniem spłaszczonych i wydłużonych składników mineralnych. Rodzaj skały zależy zarówno od skały, która ulega przeobrażeniu, jak i od warunków w jakich powstaje (od głębokości, gdyż im głębiej tym panuje wyższa temperatura i wyższe ciśnienie). Do skał metamorficznych zalicza się: marmury (powstałe z wapieni), kwarcyty (powstałe z piaskowców), gnejsy (ich pochodzenie nie jest jasne, możliwe, że powstały z granitu), łupki krystaliczne (przypuszczalnie z łupków ilastych i mułowców) i fyllity (z łupków ilastych i mułówców, lecz w niższej temperaturze niż łupki krystaliczne). Skały osadowe wyróżnia się: +skały okruchowe (klastyczne) - powstałe w wyniku nagromadzenia materiału pochodzącego z rozkruszenia starszych skał, jego przetransportowania i osadzenia przez wodę, wiatr lub lód: -skały bardzo drobnookruchowe (pelity): ił, iłowiec, łupek ilasty; -skały drobnookruchowe (aleuryty): muł, mułowiec, łupki osadowe; -skały średniookruchowe (psamity): piasek, piaskowiec, -skały grubookruchowe (psefity): gruz, żwir, brekcja, zlepieniec; +skały piroklastyczne - powstałe z materiałów wyrzuconych w powietrze w czasie erupcji wulkanicznej, np. tuf wulkaniczny, tufit; +skały rezydualne (alitowe, regolit) - zwietrzelina powstała "in situ" (na miejscu) w wyniku wietrzenia skał (przede wszystkim węglanowych): -terra rossa, lateryt, boksyt. +skały chemogeniczne (pochodzenia chemicznego) - powstałe w wyniku rozpuszczenia składników skał starszych i ponownego wytrącenia osadu wskutek parowania lub reakcji chemicznych z udziałem (lub bez) organizmów żywych: -żelaziste - żelaziak, ruda darniowa; -gipsowe i solne - gips, anhydryt, sól kamienna, sole potasowe; -manganowe, siarkowe (siarka rodzima), strontowe, barytowe, fluorytowe; +skały organogeniczne (pochodzenia organicznego, biogeniczne) - powstałe ze szczątków organizmów zwierzęcych (skały zoogeniczne) i roślinnych (skały fitogeniczne), -kopalne paliwa stałe: węgle kopalne - torf, lignit, węgiel brunatny, węgiel kamienny; -kopalne paliwa płynne: ropa naftowa, asfalt, ozokeryt (wosk ziemny); SKAŁY WĘGLANOWE Do grupy skał węglanowych zaliczamy te osady, w skład których wchodzi ponad 50% wagowych minerałów węglanowych. Najważniejszą rolę skałotwórczą w skałach węglanowych odgrywają kalcyt, dolomit oraz w mniejszym stopniu aragonit (rombowa odmiana węglanu wapnia). Minerał ten jest wyłącznym węglanowym składnikiem szczątków organicznych, lecz stosunkowo szybko przekrystalizowuje w kalcyt. Obok wymienionych składników w skałach węglanowych występować mogą minerały ilaste, detrytyczny kwarc, związki żelaza i inne minerały o podrzędnym znaczeniu. Kalcyt jest głównym składnikiem wapieni, dolomit natomiast skał o tej samej nazwie - dolomitów. Ilościowy wzrost substancji piaszczystych i pelitowych w skałach wapiennych powoduje ich stopniowe przechodzenie do margli. Najważniejszymi skałami węglanowymi są wapienie, dolomity, margle i opoki. SKAŁY KRZEMIONKOWE Są to skały utworzone w całości lub w przeważającej części z autogenicznej krzemionki, wykształconej w postaci opalu, chalcedonu lub kwarcu. Niektóre skały krzemionkowe powstają wskutek chemicznego wytrącania się krzemionki, inne zaś w wyniku osadzania się szczątków organizmów zbudowanych z krzemionki: okrzemek, radiolarii i gąbek krzemionkowych. Większość skał krzemionkowych odznacza się znaczna twardością bliską, twardości kwarcu. Najważniejszymi przedstawicielami tej grupy skał są: gezy, opoki lekkie, ziemia okrzemkowa i diatomit, spongiolity i radiolaryty. Klasyczne - Do skał okruchowych, czyli klastycznych należą te, w których składzie przeważa materiał allogeniczny, tzn. powstały w wyniku wietrzenia (rozdrobnienia) starszych skał. Nagromadzanie w ten sposób materiału, złożonego z okruchów, odłamków skalnych i ziarn, prowadzi do powstania skały okruchowej luźnej. W wyniku diagenezy dochodzi do cementacji materiału klastycznego i powstają skały okruchowe zwięzłe (scementowane), składające się z okruchów, ziarn mineralnych oraz spoiwa (lepiszcza), czyli substancji wiążącej. Spoiwo może mieć charakter:
Minerały ilaste- to minerały o chemicznym składzie uwodnionych glinokrzemianów Al, Mg i Fe i charakterystycznej, warstwowej budowie krystalicznej. Minerały ilaste zbudowane są z warstw tetraerdów krzemowo-tlenowych i oktaedrów wodoro-tlenowych. W zależności od wzajemnego układu warstw oktaedrów i tetraedrów mogą one należeć do krzemianów: o typie budowy 1:1, gdzie warstwa oktaedrów jest trwale i jednostronnie połączona z warstwą tetraedrów * trójwarstwowych o typie budowy 2:1, gdzie warstwa oktaedrów zamknięta jest między dwoma warstwami tetraedrów zwróconych do siebie wierzchołkami. -grupa hydromik: illit i hydromuskowit, -grupa montmorillonitu (smektyty): montmorillonit i beidellit, -grupa wermikulitu: wermikulit. &allofany - formy bezpostaciowe, Al2 . SiO2 . nH2O.
Minerały skał metamorfocznych: Epidot, chloryty, zeolity, granaty, kordieryt, sylimanit, andaluzyt, mikroklin SKAŁY METAMORFICZNE Skały metamorficzne powstają w wyniku działania procesów metamorficznych. Ich charakter zależy od rodzaju skały wyjściowej oraz zakresu temperatury i ciśnienia w jakich zachodzi przeobrażanie. Na tej podstawie wyróżniono (U. Grubenmann, P. Niggle) trzy strefy metamorfizmu, w których powstają skały różniące się składem mineralnym i teksturą: *Strefa górna (Epi) - charakteryzuje się działaniem dużych ciśnień kierunkowych (stressu), małego ciśnienia hydrostatycznego oraz niskiej temperatury. Stress decyduje o wykształceniu się wyraźnej tekstury łupkowej. *Strefa pośrednia (Mezo) - cechuje się działaniem silnego stressu, dużego ciśnienia hydrostatycznego oraz średniej temperatury. Warunki takie sprzyjają rekrystalizacji składników i powstawaniu minerałów o dużej gęstości, np. granatów. W strefie tej powstają skały o strukturze bezładnej lub grubołupkowej, podkreślonej równoległym ułożeniem blaszek łyszczyków, słupków amfiboli itp. *Strefa dolna (Kata) - panuje w niej duże ciśnienie hydrostatyczne i wysoka temperatura, aż do powstania faz półpłynnych. Oddziaływanie stressu jest nieznaczne. Powstają tu skały wykazujące na ogół teksturę bezładną i strukturę gruboblastyczną, co upodabnia je do magmowych skał głębinowych. Skały metamorficzne charakteryzują się strukturami pełnokrystalicznymi, które określane są jako blastyczne. Podkreśla to podstawowy efekt metamorfozy, polegający na pojawieniu się krystalicznych minerałów nawet w skałach pierwotnie niekrystalicznych (krystaloblasteza). W zależności od wielkości kryształów (blastów) wyróżnia się struktury: drobno-, średnio-, i gruboblastyczne. Struktury gruboblastyczne wyglądem odpowiadają strukturze jawnokrystalicznej skał magmowych. dochodzi do powstania tekstur kierunkowych: Łupkowej , która jest wynikiem równoległego ułożenia minerałów blaszkowych (np. łyszczyków, chlorytów itp.), które występują w skale w dużej ilości. Powoduje to występowanie złupkowacenia, czyli rozdzielności na cienkie równoległe do tekstury, płaskie pakiety nie różniące się między sobą składem mineralogicznym. Gnejsowej , powstającej w wyniku zróżnicowania składu mineralogicznego na warstwy skaleniowo-kwarcowe (zawierające także inne minerały) oraz na warstwy zasobne w łyszczyki, chloryty lub inne krzemiany warstwowe. Jeżeli skalenie lub kwarc osiągają znaczne rozmiary, to w zależności od ich kształtu wyróżnia się struktury oczkowe, soczewkowate, laminowane i inne. W niektórych skałach metamorficznych, zwłaszcza powstających w strefie Kata, rozwijają się również struktury bezkierunkowe. Skały metamorficzne należą do słabo rozpowszechnionych w przyrodzie. Za najważniejsze uznać należy: gnejsy ,fyllity ,łupki krystaliczne ,kwarcyty ,marmury ,zieleńce ,serpentynity ,amfibolity ,granulity ,eklogity Procesy glebotwórcze Proces inicjalny, zachodzący z udziałem pionierskich zbiorowisk drobnoustrojów, mchów, porostów itp., powoduje powstawanie gleb prymitywnych (inicjalnych). W jego wyniku kształtuje się słabo zaznaczony poziom akumulacji próchnicy. Proces darniowy jest uwarunkowany bytowaniem trawiastej roślinności, która tworzy gęstą sieć korzeni w górnym poziomie gleby oraz przyczynia się do rozluźnienia masy glebowej i uformowania struktury drobnoagregatowej. W jego wyniku w wierzchniej części profilu glebowego powstaje wyraźnie wykształcony poziom próchniczy. Proces przemywania (płowienia) polega na przemieszczaniu w głąb profilu glebowego wymytych z wyŜej leŜących poziomów cząstek koloidalnych, będących w stanie rozproszenia, bez ich uprzedniego rozkładu. Proces ten prowadzi do powstania poziomu przemywania (płowego). Proces bielicowania przebiega przy kwaśnym odczynie gleby, najbardziej typowo w piaszczystych glebach leśnych, głównie lasów iglastych. Polega na rozkładzie glinokrzemianów i koloidów glebowych, na wymywaniu w głąb profilu gleby składników, w pierwszej kolejności zasadowych, a następnie na uruchomieniu kwasów próchnicowych oraz związków Ŝelaza i glinu, przy równoczesnej częściowej redukcji związków Fe i Al. Tworzą one z kwasami fulwowymi łatwo rozpuszczalne kompleksy. Proces ten (wymywania) prowadzi do powstania poziomu eluwialnego (wymywania) E (jasne, prawie białe zabarwienie) oraz poziomu iluwialnego (wmywania) B (brunatnordzawe zabarwienie). Proces brunatnienia polega na stopniowym rozkładzie pierwotnych glinokrzemianów (biotytu, oliwinu, piroksenów, amfiboli) i uwalnianiu się związków Ŝelaza i glinu, które następnie otaczają ziarna gleby, nadając im brunatną barwę. Występują one w postaci wodorotlenków i trwałych kompleksów próchniczo-ilasto-Ŝelazistych. Proces oglejenia polega na redukcji mineralnych części utworu glebowego w warunkach duŜej wilgotności w obecności substancji organicznej. Fe3+ przechodzi w Fe2+, który jest 2 bardziej ruchliwy, niŜ Fe3+i jest wymywany przez wodę a gleba zyskuje barwę zielonkawą, niebieskawą lub popielatą. Występuje oglejenie oddolne i odgórne. Proces bagienny (torfienia) polega na gromadzeniu się i humifikacji szczątków roślinnych w warunkach nadmiernego uwilgotnienia. W zaleŜności od intensywności i długotrwałości warunków beztlenowych mogą powstawać utwory całkowicie zhumifikowane, które nazywane są mułami, lub częściowo zhumifikowane, czyli torfy. Proces murszenia zachodzi w odwodnionych warstwach gleb organicznych. Odwodniona masa organiczna torfu lub mułu kurczy się, pękając dzieli się na agregaty (bryły) a następnie na coraz drobniejsze ziarna. JEDNOSTKI SYSTEMATYCZNE Dział obejmuje gleby wytworzone albo pod przeważającym wpływem jednego z czynników glebotwórczych (gleby litogeniczne, semihydrogeniczne, hydrogeniczne i antropogeniczne), albo pod wpływem wszystkich czynników bez wyraźnej przewagi jednego z nich (gleby autogeniczne). Rząd - obejmuje gleby o podobnym kierunku rozwoju. Poszczególne rzędy mogą obejmować gleby różniące się morfologicznie, ale zbliżone pod względem ekologicznym. Typ - obejmuje gleby o takim samym układzie głównych poziomów genetycznych, zbliżonych, właściwościach chemicznych i fizykochemicznych, jednakowym rodzaju wietrzenia, przemieszczania się i osadzania składników, o podobnym typie próchnicy. W warunkach naturalnych lub zbliżonych do naturalnych każdemu typowi gleby odpowiada określone zbiorowisko roślinne. W naturalnym rozwoju gleby typ stanowi względnie trwałą fazę jej ewolucji, pozostającą w równowadze z aktualnym zbiorowiskiem roślinnym. Typ gleby jest podstawową jednostką systematyki gleb. Podtyp - wyróżnia się go wówczas, gdy na cechy głównego procesu glebotwórczego nakładają się dodatkowo cechy innego procesu glebotwórczego, modyfikujące właściwości biologiczne, fizyczne, chemiczne i związane z nimi cechy morfologiczne profilu glebowego. Rodzaj - określany jest na podstawie genezy i właściwości skały macierzystej, z której wytworzyła się gleba. Gatunek - określa uziarnienie utworu glebowego całego profilu. Uziarnienie gleby określa się na podstawie podziału przyjętego przez Polskie Towarzystwo Gleboznawcze. POZIOMY GŁÓWNE O - poziom organiczny; zawiera ponad 20% świeżej lub częściowo rozłożonej materii organicznej. W glebach mineralnych i mineralno - organicznych tworzy się na powierzchni utworu mineralnego, zwykle przy pełnym dostępie powietrza. W mineralnych glebach semi- i hydrogenicznych, o ile występuje, ma zwykle miąższość mniejszą od 10 cm. Jeśli natomiast miąższość jest większa i wynosi od 10 do 30 cm, gleba jest zaliczana do organiczno - mineralnych, a przy miąższości ponad 30 cm - do organicznych. A - poziom próchniczny; tworzy się w powierzchniowej warstwie gleby mineralnej. Jest ciemno zabarwiony lub ciemniejszy od poziomów leżących poniżej, dzięki zawartości zhumifikowanej materii organicznej w różnym stopniu związanej z mineralnymi składnikami gleby. Zawiera mniej niż 20% materii organicznej. E - poziom wymywania (eluwialny); wytworzony bezpośrednio pod poziomem O lub A (jeśli poziom A jest obecny), zawiera mniej materii organicznej niż poziom A (lub O jeśli poziom A nie występuje) oraz mniej półtoratlenków i frakcji ilastej od poziomu bezpośrednio pod nim zalegającego. Zwykle charakteryzuje się jaśniejszą barwą niż poziomy sąsiednie oraz większą zawartością kwarcu i krzemionki lub innych minerałów odpornych na wietrzenie. B - poziom wzbogacania; leży pomiędzy poziomem A lub E (jeśli poziom E jest obecny) a poziomem C, G lub R. Nie zaznaczają się w nim struktury skały macierzystej lub widoczne są słabo. Charakteryzuje go nagromadzenie półtoratlenków i materii organicznej na skutek wmywania lub akumulacji rezydualnej oraz frakcji ilastej w wyniku wmywania lub rozkładu minerałów pierwotnych i tworzenia się wtórnych minerałów ilastych. Może to być odrębna akumulacja wymienionych substancji lub połączona. Poziom B może także wykazywać wtórne nagromadzenie węglanów wapnia, węglanów magnezu, gipsu lub innych soli. C - poziom skały macierzystej; składa się z materiału mineralnego nie skonsolidowanego, nie wykazujący cech innych poziomów glebowych. Jest stosunkowo mało zmieniony przez procesy glebotwórcze, nie wykazuje cech identyfikacyjnych innych poziomów glebowych, wykazuje jednak cechy wietrzenia abiotycznego. Mogą się w nim gromadzić węglany wapnia i magnezu oraz rozpuszczalne sole. Może również wykazywać cechy cementacji przez wmyte węglany, rozpuszczalne sole, krzemionkę, żelazo, a także cechy oglejenia. G - poziom glejowy; poziom mineralny wykazujący cechy silnej lub całkowitej redukcji w warunkach anaerobowych. Ma zwykle barwę stalowoszarą, odcień niebieskawy lub zielonkawy i nie ma cech diagnostycznych poziomów A, E lub B. W tym poziomie głównym procesem jest silna redukcja. W przypadku gdy pełne oglejenie spowodowane jest wodami gruntowymi, używa się symbolu G, a gdy wodami opadowymi - Gg. Jeśli inne poziomy genetyczne wykazują cechy oglejenia jako procesu towarzyszącego, oznaczamy je również dodatkowo symbole g (oglejenie spowodowane wodami opadowymi) lub gg (oglejenie spowodowane wodami gruntowymi). P - poziom bagienny - część profilu gleby organicznej objęta bagiennym procesem glebotwórczym. D - podłoże mineralne - nielite gleb organicznych. M - poziom murszenia - część profilu gleby organicznej objęta procesem murszenia. R - podłoże skalne - lita lub spękana skała zwięzła (magmowa, przeobrażona, osadowa) występująca w podłożu POZIOMY MIESZANE I PRZEŚCIOWE Część profilu, w którym morfologiczne zmiany między sąsiednimi poziomami głównymi obejmują pas szerszy niż 5 cm, a cechy przyległych poziomów są wyraźne i istnieje ciągłość między wcinającymi językami i poziomami im odpowiadającymi, nazywane są poziomami mieszanymi. Oznacza się je dużymi literami, stosowanymi do określania przyległych poziomów głównych, oddzielonymi ukośną kreską, np. A/E, E/B, A/C, B/C. Część profilu, w którym równocześnie są widoczne morfologiczne cechy dwóch sąsiednich poziomów głównych nazywane są poziomami przejściowymi. Oznacza się je dużymi literami właściwymi dla poziomów głównych, np. AE, EC, BC; pierwsza litera oznacza poziom, do którego poziom przejściowy jest bardziej podobny. PODPOZIOMY Gdy istnieje potrzeba dalszego podziału poziomów głównych na podpoziomy, wówczas po literach O, A, B, C, E, G, P i R oznaczających poziom główny, dodaje się liczby arabskie w ciągłej sekwencji. Liczby te wykazują różnice cech i właściwości poziomów, które mogą być obserwowane w profilu glebowym w terenie, np. A1, A2, A3, wynikające z odmiennej barwy, struktury lub innych cech. chemicznych Wrunki niezbędne do życia - Są dwa fundamentalne warunki do życi takie jakie znamy: woda w stanie ciekłym i organiczne polimery takie jak kwasy nukleinowe i proteiny. Unikalne właściwości wody sprawiają idealne środowisko do tworzenia reakcji. Polimery są potrzebne do działania centralnych biologicznych funkcji replikacji i kanalizacji. Bez tych życiowych komponentów na stan obecnej wiedzy żecie nie byloby możliwe Panspermia - hipoteza mówiąca o tym że życie pojawiło w skutek styczności meteorytu z Ziemią na której znajdowały się czesne formy życia, np. bakteria
Jaki są najstarsze skały 4 biliony lat bakterie 3,7 biliona lat, stromatolity3,5 biliona lat, organizmy wielokomórkowe 1 bilion lat, organizmy posiadające twardy szkielet 500 milionów lat, ssaki - 65milionów lat i człowiek - 5milionów lat SKAŁY MACIERZYSTE PIASKI - Niż Polski, Karpaty. Zdeponowane mają różną wartość glebotwórczą. *Wydmowe - pochodzenia eolicznego, najsłabszy materiał glebotwórczy, głownie tereny nadmorskie. *Fluwioglacjalne - piaski tarasów rzecznych wzdłuż dolin. *Zwałowe - powstałe w czasie topnienia lądolodu. GLINY - najbardziej rozpowszechnione. *Zwałowa - to typowy nieprzemyty osad lodowcowy. W czasie depozycji nie został on posegregowany ani rozmyty. *Wietrzeniowe - powstają w procesach wietrzenia skał masywnych. UTWORY PYŁOWE - *Pyły pochodzenia wodnego - powstają w wyniku sedymentacji części pyłowych z wód lodowcowych w warunkach ich stagnowania. *Lessy, utwory osadzone przez wiatr, zalegają na wyżynie Lubelskiej, w Krakowskiem, Przedgórzu Sudeckim. IŁY - osady lodowcowe powstałe w zastoiskach wodnych. Wyraźna budowa warstwowa. *Wstęgowe - jako materiał glebowy wykazują niekorzystne wł. Fizyczne: pęcznieją i lepią się w stanie wilgotnym, kurczą się i kamienieją w stanie suchym. *Pstre - trzeciorzędowe. FLISZ - skała z przed okresu przedlodowcowego. Skała okruchowa z okresu kredy i trzeciorzędu - łupki ilaste, pyłowce, piaskowce, zlepieńce. Wapienie okresu trzeciorzędowego są skałami macierzystemu gleb nazywanych rędzinami. Sorpcja mechaniczna- polega na zatrzymywaniu dużych cząstek typu zawiesin, które to cząstki ze względu na swoją wielkość nie są w stanie przeniknąć przez drobne pory glebowe. Sorpcja fizyczna- jest związana ze zjawiskiem zatrzymywania i zagęszczania cząstek głównie na granicy fazy stałej i ciekłej oraz ciekłej i gazowej. Tej sorpcji podlegają tylko cząstki związków nie zdysocjowanych. Sorpcja chemiczna- polega na wytrącaniu z roztworów glebowych związków w postaci soli nie rozpuszczalnych i zatrzymywaniu ich w glebie. Sorpcja biologiczna- polega na pobieraniu przez mikroorganizmy glebowe pierwiastków odżywczych. Po obumarciu mikroorganizmów i ich mineralizacji zabsorbowane biologicznie składniki powracają do gleby i mogą być stopniowo pobierane przez rośliny. Sorpcja wymienna- polega na wymianie jonów pomiędzy kompleksem sorpcyjnym i roztworem glebowym. Pojemność sorpcyjna gleby- max. Ilość jonów, jaką może zabsorbować określona ilość gleby. Zależy od: ilości i jakości komponentów, z których jest zbudowany kompleks sorpcyjny gleby. Kwasowość czynna(kwasowość roztworu glebowego)- jest to odczyn zawiesiny wodnej gleby wyrażony w jednostkach pH. Nie jest stabilna. Zmienna wraz z porami roku (najwyższa latem, najniższa zimą). Kwasowość potencjalna- obejmuje jony wodorowe, które nie przechodzą do zawiesiny wodnej gleby, czyli nie znajdują się w roztworze glebowym. Dzieli się ją na: kwasowość wymienną i hydrolityczną. Kwasowość wymienna- to kwasowość jaką wykazuje zawiesina glebowa w roztworze 1-molowego chlorku potasu, wyrażona w jednostkach pH. Obejmuje ona jony roztworu glebowego oraz jony wodorowe wyparte z kompleksu sorpcyjnego przez jony potasowe. Kwasowość hydrolityczna- roztwór 1-molowy chlorku potasu nie wypiera wszystkich jonów wodoru i glinu. Oznaczona w ten sposób kwasowość obejmuje kwasowość czynną i wymienną.
|