RACHUNKOWOŚĆ

Pierwsze zapisy księgowe pochodzą ze starożytnej Grecji, Babilonii i Rzymu. Już starożytni kupcy włoscy zaczęli używać kont teowych.

Rachunkowość można rozpatrywać jako:

1. Teorię rachunkowości

2. Działanie praktyczne

Przez pojęcie rachunkowości rozumie się całościowy i zwarty system ciągłego i systematycznego gromadzenia i przetwarzania danych oraz prezentacji informacji.

Cechy rachunkowości:

1. Wdrażanie wszystkich procesów i operacji gospodarczych w miernikach pieniężnych

2. Dokonywanie zapisów księgowych wyłącznie na podstawie dokumentacji źródłowych

3. Stosowanie do zapisów księgowych specyficznych urządzeń księgowych zwanych kontami

4. Księgowanie odbywa się zgodnie z zasadą podwójnego zapisu tzn. na dwóch kontach po różnych stronach i w tej samej kwocie

5. Zachowanie ciągłości ewidencji księgowej zgodnie z zasadą od bilansu do bilansu

6. Obowiązek kontroli wewnętrznej przez systematycznie przeprowadzaną inwentaryzację.

Funkcje rachunkowości:

1. Funkcja informacyjna - polega na tworzeniu i zbieraniu informacji oraz przekazywaniu ich w postaci zbiorów liczbowych odbiorcom wewnętrznym, czyli kierownictwu w celu podejmowania określonych decyzji i oceny działalności lub odbiorcom zewnętrznym (bankom, akcjonariuszom).

2. Funkcja kontrolna - sprawdzanie ewidencji składników ewidencjonowanych ze stanami faktycznymi, sprawdzanie poprawności dokonywanych zapisów księgowych.

3. Funkcja sprawozdawczo-analityczna - na podstawie danych z komórek przedsiębiorstwa sporządzane są sprawozdania liczbowe na potrzeby wewnętrzne i zewnętrzne jednostki

4. Funkcja dowodowa - umożliwia przedstawianie dokumentów na potrzeby sądów, organów ścigania.

Ogólne zasady prowadzenia rachunkowości:

1. Zasada kontynuacji działania - zakłada, że w dającej się przewidzieć przyszłości (przynajmniej w najbliższym roku obrotowym) jednostka będzie prowadziła swą działalność w niezmienionym istotnie zakresie, jeżeli nie jest to niezgodne z rzeczywistością lub przepisami prawa

2. Zasada memoriału - wskazuje, że należy ujmować w księgach rachunkowych i zaliczać do wyniku finansowego wszystkie dotyczące danego okresu obrotowego osiągnięte przychody i koszty związane z tymi przychodami, niezależnie od terminu wpływu należności i zapłaty zobowiązań

3. Zasada współjedności - zakłada, że na wynik finansowy wpływają zrealizowane w roku obrotowym przychody i nieodzowne dla ich osiągnięcia koszty

4. Zasada realizacji - zyski powstają dopiero w momencie sprzedaży lub dokonania czynności z nią równoważnej

5. Zasada ostrożności (ostrożnej ceny) - mówi, że wycena aktywów i pasywów musi być dokonana tak, by nie został zniekształcony wynik finansowy

6. Zasada istotności - rachunkowość w jednostce organizacyjnej musi być zorganizowana tak, by zapewniła wyodrębnienie tych wszystkich operacji, które mają istotne znaczenie dla oceny sytuacji majątkowej i finansowej jednostki.

7. Zasada ciągłości - przewiduje stałe stosowanie z okresu na okres identycznych rozwiązań księgowych w celu porównywalności danych i informacji liczbowych.

Przedmiotem rachunkowości nazywamy zjawiska gospodarcze wpływające w jednostkach gospodarczych na stan i strukturę majątku, źródła jego finansowania oraz efekty działalności.

Podmiotami rachunkowości są wszystkie jednostki gospodarcze prowadzące rachunkowość z formalnego obowiązku lub z wyboru.

Jednostka gospodarcza, która ma na celu wykonywanie pewnych zadań musi dysponować środkami gospodarczymi oraz musi posiadać źródła finansowania tych środków. Środki gospodarcze jednostki to jej majątek lub aktywa. Natomiast źródła finansowania majątku to jej pasywa.

Reguła równowagi bilansowej mówi, że aktywa = pasywa.

O zaliczeniu poszczególnych składników majątku do majątku obrotowego lub majątku trwałego decyduje ich:

• rodzaj,

• wartość,

• okres użytkowania,

• funkcje, jakie spełnia składnik majątku w danej jednostce.

Majątek trwały cechuje:

1. Długotrwały okres użytkowania, bądź wyłączenia z obrotu

2. Stosunkowo wysoka wartość

I. MAJĄTEK TRWAŁY

1. Rzeczowy majątek trwały:

1. Środki trwałe to kompletne i zdatne do użytkowania w momencie przyjęcia środki rzeczowe, których przewidywany okres użytkowania przekracza 1 rok, stanowią one własność lub współwłasność jednostki gospodarczej oraz są użytkowane na podstawie umowy najmu lub dzierżawy bądź innej o podobnym charakterze. Pełnią one rolę środków pracy zużywając się stopniowo oraz zachowując przy tym swoją postać naturalną.

Wyróżniamy 8 grup środków trwałych:

Grupa 0 - grunty i melioracje szczegółowe,

Grupa 1 - budynki,

Grupa 3 - budowle,

Grupa 4 - maszyny, urządzenia i aparaty ogólnego zastosowania,

Grupa 5 - maszyny, urządzenia i aparaty specjalnego zastosowania,

Grupa 6 - urządzenia techniczne,

Grupa 7 - środki transportu,

Grupa 8 - narzędzia, przyrządy, ruchomości.

2. Inwestycje rozpoczęte to ogół poniesionych nakładów pieniężnych (kosztów), które pozostają w bezpośrednim związku z nie zakończoną jeszcze budową, montażem lub przekazaniem do używania nowego lub ulepszonego środka trwałego.

Do kosztów inwestycji zaliczamy:

1. Koszty nabycia gruntów oraz innych składników majątku trwałego, a także koszty związanych z tym prac budowlano-rozwojowych

2. Koszty dokumentacji projektowo-kosztorysowych

3. Koszty nadzoru inwestycyjnego

4. Koszty założenia pierwszej zieleni

5. Koszty przesiedlenia ludzi z terenów przeznaczonych na inwestycje

2) Wartości niematerialne i prawne:

1. Wartość firmy - różnica jaka powstaje pomiędzy ceną rynkową firmy, a wyższą od niej wartością księgową ustaloną na koniec roku. Wartość firmy księgowana jest tylko raz w momencie zakupu.

2. Nabyte prawa majątkowe:

• koszty nabycia projektów wynalazczych;

• koszty patentów;

• koszty oprogramowania, w którym przewidywany okres użytkowania jest dłuższy niż 12 miesięcy;

• koszty założenia i późniejszego rozszerzenia spółki akcyjnej, np. koszt pierwszej reklamy, koszty opracowania statutu;

• koszty zakończonych prac rozwojowych, których efekt jest wykorzystywany do produkcji nowych lub ulepszania już istniejących produktów.

3) Finansowy majątek trwały:

1. udziały w obcych podmiotach gospodarczych, czyli wkłady pieniężne lub rzeczowe wniesione do tych podmiotów;

2. długoterminowe papiery wartościowe;

3. udzielone pożyczki długoterminowe;

4. lokaty, których termin zapada co najmniej po upływie 1 roku od daty, na którą został sporządzony bilans.

4) Należności długoterminowe to kwoty pieniężne należne od osób trzecich fizycznych bądź prawnych, których zapłata nastąpi po upływie 1 roku od daty sporządzenia bilansu.

II. MAJĄTEK OBROTOWY to środki gospodarcze, które na skutek procesów gospodarczych znajdują się w ciągłym ruchu i zmieniają swoją postać.

1) Zapasy to:

1. Materiały:

• materiały podstawowe;

• materiały pomocnicze;

• paliwo;

• części zamienne maszyn i urządzeń;

• opakowania (te opakowania, które zabezpieczają produkty przed zniszczeniem w procesie sprzedaży);

• odpadki.

1. Produkcja nie zakończona;

• produkty w toku (produkty na stanowiskach pracy)

• półfabrykaty (przeszły już pewien etap produkcji, mogą być dalej przetwarzane lub odsprzedane)

1. Produkty gotowe to produkty pracy całkowicie zakończone w danym procesie produkcyjnym, które przeszły przez kontrolę techniczną i przeznaczone są do sprzedaży.

1. Towary to wytworzone przez inne jednostki gospodarcze wyroby nabyte w celu dalszej odsprzedaży.

1. Należności i roszczenia to sumy należne jednostce gospodarczej od osób prawnych lub fizycznych. Powstają one, gdy moment sprzedaży nie pokrywa się z momentem zapłaty. Najczęściej są to: należności z tytułu sprzedaży, należności z tytułu dostaw i usług, należności publiczno-prawne (rozrachunki z Urzędem Skarbowym, z ZUS), należności wewnątrzzakładowe (np. zaliczki na poczet podróży służbowych, z których trzeba się potem rozliczyć).

Jeżeli kwoty należności nie są akceptowane przez dłużnika nazywamy je roszczeniem.

Należności dochodzone na drodze sądowej to roszczenia sporne.

3. Papiery wartościowe przeznaczone do obrotu ( krótkoterminowe papiery wartościowe) to papiery nabyte w celu dalszej odsprzedaży niezależnie od ich rodzaju z terminem wykupu do 1 roku.

4. Środki pieniężne to zasoby gotówkowe występujące w postaci:

1. gotówki, czyli krajowych i zagranicznych znaków pieniężnych znajdujących się w kasie;

2. środków pieniężnych znajdujących się w kasie;

3. środków pieniężnych znajdujących się na rachunku bankowym;

4. innych środków pieniężnych:

• złoto nie monetarne oraz metale szlachetne, jeśli nie są wykorzystane w procesach technologicznych

• czeki, weksle płatne w okresie do 3 miesięcy

Źródła finansowania majątku jednostki gospodarczej nazywamy pasywami finansowymi czyli kapitałami i funduszami.

Kapitały wskazują, kto wyposażył jednostki w odpowiednie środki, i kto ma prawo własności do dysponowania tymi środkami.

Prawo własności jest podstawą podziału kapitałów na:

1. Kapitały własne

2. Kapitały obce

1. Kapitały własne stanowią równowartość składników majątku wniesionych przez założyciela jednostki gospodarczej oraz równowartość przyrostu składników majątku w wyniku osiągania przez podmiot zysków.

Kapitały własne jednostek:

1. Przedsiębiorstwa państwowe

1. fundusz założycielski

2. fundusz przedsiębiorstwa

1. Spółdzielnia

1. fundusz udziałowy

2. fundusz zasobowy

1. Spółka akcyjna

1. kapitał akcyjny

2. kapitał zapasowy

3. kapitał rezerwowy

1. Spółka z o.o.

1. kapitał udziałowy

2. kapitał zapasowy

3. kapitał rezerwowy

1. Kapitały obce to równowartość środków gospodarczych, które zostały wniesione przez osoby prawne lub fizyczne i znajdują się tylko w dyspozycji jednostki gospodarczej. Kapitały obce nazywamy też inaczej zobowiązaniami lub długami.

Na kapitały obce składają się:

• kredyty,

• pożyczki,

• zobowiązania (to kwoty pieniężne, które jednostka gospodarcza zobowiązana jest uregulować wobec osób prawnych lub fizycznych w terminach późniejszych).

1. Zobowiązania długoterminowe (powyżej 1 roku):

1. długoterminowe pożyczki, obligacje i inne papiery wartościowe

2. długoterminowe kredyty bankowe

3. pozostałe zobowiązania długoterminowe

2. Do zobowiązań krótkoterminowych zaliczamy (czas regulacji krótszy niż 1 rok):

1. pożyczki, obligacje, papiery wartościowe z terminem do 12 miesięcy

2. kredyty bankowe

3. zobowiązania z tytułu dostaw i usług

4. zobowiązania z tytułu podatków, ceł i ubezpieczeń społecznych

5. zobowiązania z tytułu wynagrodzeń

6. zobowiązania wewnątrzzakładowe

7. zaliczki otrzymane na poczet dostaw

8. zobowiązania wekslowe

9. pozostałe zobowiązania krótkoterminowe

Bilans

Bilans to syntetyczne, dwustronne zestawienie składników majątku (aktywów) i źródeł ich pochodzenia (pasywów) w ujęciu wartościowym na ściśle określony dzień (moment bilansowy) w określonej formie i dla określonej jednostki gospodarczej. W bilansie suma aktywów musi być równa sumie pasywów.

Prawidłowo sporządzony bilans:

1. Powinien odzwierciedlać stan rzeczywisty

2. Jest zestawieniem statycznym, gdyż odzwierciedla stan na dany dzień

3. To zestaw syntetyczny, podaje w poszczególnych pozycjach sumy zbiorcze

4. Suma aktywów musi być równa sumie pasywów - zjawisko równowagi finansowej.

Każdy bilans jednostki gospodarczej powinien zawierać:

• określenie jednostki sporządzającej bilans,

• określenie dnia, na który sporządzono bilans, czyli tzw. momentu (dnia) bilansowego,

• wyszczególnienie nazw i wartości grup środków gospodarczych (aktywów) oraz źródeł ich pochodzenia (pasywów),

• sumę bilansową po stronie aktywów i pasywów; sumy bilansowe muszą być sobie równe; równość sum bilansu jest określana mianem równowagi bilansowej,

• datę sporządzenia bilansu, tj. datę przygotowania czystopisu bilansu,

• podpisy osób odpowiedzialnych za gospodarkę finansową jednostki gospodarczej oraz za rzetelność i prawidłowość bilansu, tj. podpisy głównego księgowego i kierownika jednostki.

Udokumentowane zdarzenia gospodarcze, które powodują zmiany w stanie środków gospodarczych lub źródłach ich finansowania oraz wpływają na wynik finansowy nazywamy operacjami gospodarczymi.

Rodzaje operacji gospodarczych:

1. Powodujące zmiany dwóch składników aktywów, np. wpłata gotówki z kasy do banku

2. Powodujące zmianę dwóch składników pasywów nie zmieniając sumy bilansowej, np. spłata z kredytu bankowego zobowiązań wobec dostawców

3. Powodujące wzrost sumy bilansowej, czyli zmiany zarówno w składnikach aktywów jak i pasywów, np. zakupiono materiały, zapłata nastąpi przelewem

4. Powodujące zmiany w aktywach i pasywach oraz spadek sumy bilansowej, np. spłacono z rachunku bankowego kredyt.

Konto księgowe

Konto jest to urządzenie księgowe przeznaczone do ewidencji w ujęciu wartościowym, a czasami ilościowym zmian zachodzących w składnikach aktywów lub pasywów oraz w elementach wpływających na wynik finansowy.

Konto dostarcza informacji o:

1. stanie początkowym przedmiotu ewidencji

2. bieżących zmianach przedmiotu ewidencji na skutek dokonywanych zmian w operacjach gospodarczych

3. stanie końcowym przedmiotu ewidencji

Każde konto zwiera:

1. nazwę konta, określającą przedmiot jego ewidencji

2. symbol cyfrowy, wynikający z lokalizacji konta w wykazie kont

3. dwie strony konta; strona lewa - „Winien” (w skrócie „Wn”) lub „Debet” (w skrócie „Dt”), strona prawa -„ Ma” lub „Credit” (w skrócie „Ct”)

4. dwa obroty oznaczone znakami (Wn lub Ma) odpowiednich stron konta

5. saldo konta

Do celów dydaktycznych stosuje się przekrój teowy konta w kształcie litery T.

Księgowanie operacji gospodarczych na danym koncie polega na zapisywaniu kwoty operacji gospodarczej po odpowiedniej stronie konta.

Zapisywanie operacji gospodarczych i ich sum po lewej stronie konta to:

1. zapisywanie po stronie „Debet” („Winien”) konta

2. debetowanie konta

3. zapisywanie w ciężar konta

4. obciążanie konta

Zapisywanie operacji gospodarczych i ich sum po prawej stronie konta to:

1. zapisywanie po stronie „Credit” („Ma”) konta

2. kredytowanie konta

3. zapisywanie na dobro konta

4. uznawanie konta

Ogólna suma kwot zaksięgowanych po danej stronie konta nazywa się obrotem konta.

Ponieważ konto ma dwie strony, więc występują obroty:

• debetowe - suma strony lewej (Winien);

• kredytowe - suma prawej strony konta (Credit)

Saldo konta to różnica między obrotami strony Dt a obrotami strony Ct lub obrotami strony Ct a obrotami strony Dt konta. Saldo może być debetowe, jeżeli obrót debetowy jest większy od kredytowego, lub kredytowe, jeżeli obrót kredytowy jest wyższy od obrotu debetowego. Saldo przybiera zatem nazwę większego obrotu konta. Jeśli obie strony są sobie równe, to konto nie ma salda.

Funkcjonowanie konta polega na:

1. nadaniu nazwy

2. oznaczeniu konta symbolem

3. wpisaniu stanu początkowego z bilansu otwarcia nazywa się to wówczas saldem początkowym

4. zaksięgowaniu, czyli wpisaniu pierwszej operacji po odpowiedniej stronie konta

Do pierwszej operacji dodaje się wszystkie kwoty zwiększające saldo początkowe, a odejmuje wszystkie zmniejszające saldo początkowe.

Przy zamykaniu konta saldo debetowe wpisuje się po na stronę Ct konta, a saldo kredytowe na stronę Dt. Zapisuje się to w celu sprawdzenia poprawności obliczenia salda i nazywa się to bilansowaniem konta. Po wpisaniu salda i podsumowaniu, konto podkreśla się podwójną linią, co oznacza formalne zamknięcie konta.

Zapis księgowy powinien zawierać:

1. datę zapisu, czyli datę dokonania operacji gospodarczej

2. rodzaj i numer dokumentu stanowiącego podstawę księgowania

3. kwotę operacji gospodarczej zaksięgowanej na koncie

Księgowanie nie może naruszać równowagi bilansowej i dlatego stosuje się metodę podwójnego zapisu:

1. na co najmniej dwóch kontach, czyli podwójny zapis

2. po przeciwnych stronach konta, czyli dwustronny zapis

3. w tej samej kwocie, czyli jednakowy zapis

Konsekwencją stosowania zasady podwójnego zapisu jest ścisłe powiązanie kont poprzez operacje gospodarcze. Postępowanie to określa się korespondencją kont.

W zależności od stopnia szczegółowości konta dzielimy na:

• syntetyczne (główne) w określonym stopniu uogólnienia, funkcjonują zgodnie z zasadą podwójnego zapisu; służą do ujmowania w zbiorczych zapisach operacji gospodarczych dotyczących całych grup środków gospodarczych i źródeł ich pochodzenia, np. konto „Materiały”

• analityczne (pomocnicze) o ustalonym stopniu szczegółowości; służą do szczegółowego rozwinięcia obrotów i sald danego konta syntetycznego, np. konta „Materiały A”, „Materiały B”; stosuje się zgodnie z zasadą jednostronnego zapisu powtarzalnego.

Inne rodzaje kont:

• bilansowe - na koniec okresu przenoszone do bilansu, ich zadaniem jest określenie stanu i zmian środków gospodarczych i źródeł ich pochodzenia

• korygujące - są kontem pomocniczym, na koniec okresu wpływa na „+” lub „-” do wielkości salda konta podstawowego

• wynikowe (niebilansowe) - wpływają na wynik finansowy i służą do ewidencji operacji gospodarczych, które odzwierciedlają procesy związane z ponoszeniem strat lub osiąganiem zysku. Na koniec okresu saldo tego konta przenoszone jest do rachunku zysków i strat

• rozliczeniowe - konto, które na koniec okresu nie wykazuje salda, czyli Dt = Ct

• pozabilansowe - nie występują w bilansie, służą do ewidencji tych zjawisk i procesów gospodarczych, które nie są przedmiotem ewidencji na kontach bilansowych, ewidencja na tych kontach odbywa się bez zasady podwójnego zapisu, co oznacza, że konto to nie koresponduje z żadnym innym kontem

Konta wynikowe

Konta wynikowe służą do ewidencji kosztów, przychodów i wyników finansowych. W odróżnieniu od kont bilansowych, kont tych nie otwiera się saldami początkowymi. Otwarcie konta wynikowego następuje z chwilą zaksięgowania na nim pierwszej operacji księgowej.

Koszty wyrażają w miernikach pieniężnych celowe zużycie rzeczowych składników majątku, wynagrodzenia za pracę nakłady czysto pieniężne w związku z prowadzeniem działalności eksploatacyjnej, czyli gospodarczej przez jednostkę gospodarczą. Warunkiem uznania pozycji wydatków za koszt jest celowość zużycia, czyli wystąpienie efektu w postaci wyrobu lub usługi.

Wydatek wyraża rozchód środków pieniężnych z kasy lub rachunku bankowego w związku z zapłatą za określone dobra i usługi, wywiązanie się z zobowiązań.

Wydatek może występować:

1. Równocześnie z powstaniem kosztu, np. wydanie materiałów do zużycia w momencie zakupu

2. Przed powstaniem kosztu, np. zakup materiałów, które zostaną zużyte w następnym okresie

3. Po powstaniu kosztu, np. w momencie zapłaty za zużyte wcześniej materiały

Przychodem ze sprzedaży nazywamy należne lub uzyskane koszty ze sprzedaży majątku.

Wynikiem ze sprzedaży nazywamy różnicę między przychodem ze sprzedaży a kosztem wytworzenia produktu.

Strata nadzwyczajna (koszt nadzwyczajny) to pieniężny odpowiednik zmniejszenia się środków gospodarczych lub zwiększenia się zobowiązań przedsiębiorstwa powstająca na skutek zjawisk i zdarzeń nie dających się z góry przewidzieć, np. zniszczenie materiałów w magazynie na skutek pożaru, powodzi.

Zysk nadzwyczajny (przychód nadzwyczajny) to pieniężny odpowiednik zwiększenia się środków gospodarczych lub zmniejszenia się zobowiązań przedsiębiorstwa wywołany przyczynami całkowicie lub częściowo niezależnymi od przedsiębiorstwa, np. ujawniona nadwyżka materiałów w magazynie, otrzymanie lub należne od innych przedsiębiorstw kary umowne.

Wynik finansowy brutto stanowi różnicę pomiędzy przychodami zwiększonymi o zyski nadzwyczajne a kosztami nadzwyczajnymi.

Wynik finansowy netto to wynik finansowy brutto pomniejszony o obowiązkowe odpisy z wyniku finansowego.

Pozostałe przychody operacyjne to przychody nie związane ze zwykłą działalnością jednostki. Należą do nich:

• przychody ze sprzedaży majątku trwałego

• przychody z tytułu otrzymanych darowizn

• otrzymane kary i grzywny

• odpisane, przedawnione lub umorzone zobowiązania

Do pozostałych kosztów operacyjnych zaliczamy:

• koszty związane ze sprzedażą i likwidacją majątku

• przekazane darowizny

• zapłacone kary i grzywny

• nieściągalne, przedawnione należności

Przedawnione przychody finansowe są to:

• przychody ze sprzedaży papierów wartościowych

• przychody ze sprzedaży udziałów

• otrzymane dywidendy

• otrzymane odsetki od środków na rachunkach bankowych

• otrzymane odsetki za zwłokę

• dodatnie różnice kursowe

Do kosztów finansowych zaliczamy:

1. Odpisy aktualizujące wartość składników finansowego majątku trwałego w skutek jego zmniejszenia

2. Odsetki od wyemitowanych akcji i obligacji

3. Odsetki od kredytów

4. Odsetki za zwłokę

5. Rezerwy na ryzyko finansowe

6. Ujemne różnice kursowe

Zyski i straty finansowe (nadzwyczajne) są efektem niepowtarzalnych zdarzeń losowych, które nie wynikają z normalnego biegu gospodarki jednostki. Do kosztów (strat) i przychodów (zysków) nadzwyczajnych zalicza się przykładowo skutki:

1. zdarzeń losowych (pożar, powódź, kradzież z włamaniem),

2. zaniechania lub zawieszenia pewnego rodzaju działalności, zmian metod produkcji,

3. sprzedaży zorganizowanej części jednostki (zakładu, wydziału),

4. postępowania układowego, naprawczego lub ugodowego.

Ustawa o rachunkowości dopuszcza 2 rodzaje rachunków wyników:

1. W układzie rodzajowym - wariant porównawczy

2. W układzie kalkulacyjnym - wariant kalkulacyjny

---