WARSZTATY DLA PRZEDSZKOLI

„Metodyka zuchowa w przedszkolu

- pląsy i zabawy”

ROK SZKOLNY 2002/2003

1. WPROWADZENIE

Dzisiejsze zmiany systemu nauczania w klasach I - III szkoły podstawowej wprowadzone przez MEN spowodowały konieczność zastosowania w edukacji elementów metodyki harcerskiej i zuchowej. To właśnie tu w ZHP, zwłaszcza uczniowie klas młodszych, podczas zbiórek zuchowych, bawią się i uczą w kręgu, organizują zabawy tematyczne zdobywając sprawności zuchowe, a także robią przerwy na zabawę - pląsy. Wyżej wymienione elementy to przecież także obecnie elementy edukacji w klasach I - III. Zajęcia powinno się zaczynać od rozmowy w kręgu. Następnie są one prowadzone na zasadzie zazębiania się pewnej tematyki na różnych edukacjach. Gdy uczniowie są zmęczeni, zaczynają się kręcić w ławkach, lub są mniej zainteresowani zajęciami, nauczyciel robi przerwę śródlekcyjną. Jak zatem widać, metodyka zuchowa jest nierozerwalnie związana z nauczaniem zintegrowanym, ale i także z wychowaniem przedszkolnym.

Każde pokolenie zuchowe i harcerskie lubi śpiewać i bawić się przy muzyce, a także bawić się w różnorodne zabawy. Również dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym chętnie bawią się przy muzyce. Pląsy i zabawy zuchowo - harcerskie pozwalają urozmaicić zajęcia przedszkolne i szkolne, pomagają budować nastrój grupy przedszkolnej czy też zespołu klasowego, łączą dzieci w grupę, pobudzają dziecięcą fantazję i naturalną potrzebę ekspresji, rozwijają wyobraźnię, dowcip i humor.

2. DOBÓR REPERTUARU

Przy wyborze zabaw i pląsów do zajęć w przedszkolu i szkole, nauczyciel powinien się kierować następującymi podstawami - kryteriami:

• Stopień trudności pląsów i zabaw nie może przekroczyć możliwości wykonawczych przedszkolaków i uczniów;

• Prawidłowy dobór rytmiki i tonacji piosenki do pląsów oraz tekstu;

• Prawidłowy dobór wartości artystycznych zabawy lub pląsu

(należy wykluczyć wszelkie teksty niezgodne z zasadami wychowania dzieci);

• Dobra znajomość tekstu i melodii pląsu oraz reguł zabawy przez osobę uczącą dzieci.

1. ZASADA UCZENIA PLĄSÓW I ZABAW

Nauczyciel uczący dzieci nowych zabaw i pląsów może korzystać z różnorodnych schematów uczenia. Każdą z nich próbuje wprowadzić w inny sposób. Zawsze jednak powinien przestrzegać następujących zasad:

• Dostarczanie dzieciom pozytywnych motywacji do nauki zabaw i pląsów (pogadanka, gawęda ...);

• Zabawa lub pląs może, ale niekoniecznie, łączyć się z tematyką zajęć;

• W zasadzie tekstu słownego nie powinno się wyodrębniać od melodii piosenki;

• Nauczanie piosenek do pląsów należy urozmaicać w przeróżny sposób;

• Ucząc piosenek nauczyciel nie spieszy się, wielokrotnie ją śpiewa zanim dzieci mu ją powtórzą;

• Uczymy piosenki ze słuchu - nauczyciel jest wzorem dla przedszkolaka i ucznia.

1. SPOSOBY UCZENIA SŁÓW PIOSENEK DO PLĄSÓW I ZABAW

Najczęściej stosowaną metodą nauki słów jest powtarzanie ich za nauczycielem. Ta metoda jest lubiana przez dzieci i stosując ją łatwo nauczyć słów piosenek do pląsów. Jednak nauczyciel twórczy to taki, który stosuje różnorodne metody nauki słów piosenek. Stosując niżej opisane metody uatrakcyjnimy naukę i zabawę dzieci. Należy jednak pamiętać o dostosowaniu metod do wieku i możliwości przedszkolaków i uczniów klas I - III.

• Układanka

Każde słowo piosenki napisane jest na innej kartce. Z otrzymanych kartek dzieci układają kolejność tekstu piosenki. Można wprowadzić współzawodnictwo między grupami dzieci.

• Rebus

Nauczyciel z tekstu piosenki układa rebus, który dzieci rozszyfrowują.

• Szukanie brakujących słów

Z tablicy szkolnej lub z kartonu, szarego papieru, itd., dzieci odczytują wcześniej napisany tekst piosenki. Sukcesywnie nauczyciel wymazuje lub zakrywa kolejne wyrazy. Dzieci z pamięci recytują tekst piosenki.

• Głuchy telefon

Nauczyciel przekazuje szeptem (do ucha najbliższego sąsiada) poszczególne słowa piosenki. Osoba ta powtarza dalej zasłyszane słowa, aż znowu trafią one do nauczyciela.

• Zapamiętywanie wyrazu

Nauczyciel szepce do uch każdemu dziecku jeden wyraz z piosenki. Następnie głośno recytuje tekst piosenki, a dzieci przedstawiające dany wyraz szybko ustawiają się przed nauczycielem w szeregu lub rzędzie. Potem każdy powtarza swoje słowo i otrzymujemy tekst piosenki.

• Rysunki

Przedszkolaki i uczniowie rysują treść zasłyszanej piosenki. Następnie podczas nauki słów piosenki dzieci pokazują swoje prace ilustrujące treść piosenki.

• Wyliczanka

Nauczyciel wykorzystuje słowa piosenki do wyliczanki przy innej zabawie.

Kiedy już dzieci opanują tekst piosenki, należy je nauczyć poszczególnych ruchów do danego pląsu lub zabawy. Oczywiście tu także nauczyciel jest osobą, która prezentuje te ruchy, a dzieci je powtarzają. Można także uczyć jednocześnie słów piosenek i ruchów ciała podczas pląsów i zabaw (należy to jednak stosować przy łatwym pląsie).

Ważne jest też to, aby nauczyciel dobrze opanował cały pląs i zabawę oraz czynnie uczestniczył w nich razem z dziećmi. Jest on w tym momencie także wzorem do naśladowania dla uczestników i może im pomagać.

1. PLĄSY

1. MAŁY ZUSZEK

Mały zuszku klaśnij rączkami, 2 razy klaszczemy w dłonie

mały zuszku klaśnij rączkami, jw.

mały zuszku klaśnij rączkami,

mały zuszku klaśnij rączkami, jw.

Mały zuszku uderz w kolanka 2 razy oburącz uderzamy w kolanka

Mały zuszku tupnij nóżkami tupiemy raz prawa, raz lewą nogą

Mały zuszku, która godzina podnosimy rękę i mówimy a - ha

Mały zuszku zrób to jeszcze raz wszystkie ruchy od nowa

2. MY IDZIEMY NA LWY

Wszystkie teksty i ruchy dzieci powtarzają za nauczycielem

My idziemy na lwy udajemy chodzenie

My się lwów nie boimy tupiemy nogą i machamy ręką

Bo my mamy szable pokazujemy wyciągniętą zza paska szablę

O, o, co to? pokazujemy gdzieś ręką

To jest wielka góra jw.

My nie możemy przejść pod obie ręce opuszczają się ku dołowi

My nie możemy przejść nad obie ręce poruszają się ku górze

My nie możemy jej ominąć obie ręce robią duże koło

Musimy ją przekopać naśladujemy kopanie

...

To jest wielki las

....

Musimy go wyciąć naśladujemy cięcie siekierą

....

To jest wielka rzeka

...

Musimy ją przepłynąć naśladujemy pływanie

....

To jest wielki tunel

...

Musimy się przeczołgać naśladujemy czołganie

Ostatnią zwrotkę mówimy przestraszeni

....

To jest groźny lew

....

Musimy uciekać biegnąc w miejscu naśladujemy poprzednie ruchy: czołganie, pływanie, wycinanie i przekopywanie

3. LABADA

Tańczymy labada, labada, labada

Tańczymy labada małego walczyka

Tańczą go harcerze, harcerze, harcerze

Tańczą go harcerze i małe zuchy też

Idziemy ustawieni w kole trzymając się za wymienione przez n - la części ciała np. głowy były - tak

Uszy były - tak

Kolana były - nie

I łapiemy za kolana tańcząc w kole.

4. MAŁA MISIULINA

Taka mała Misiulina mi się spodobała ręce ułożone jedna nad drugą, w małej odległości

Takie duże uszy miała, ona taka mała ręce ułożone szeroko, następnie znów jedna nad drugą

Taka mała, takie duże - takie duże, taka mała ręce wąsko - szeroko,

szeroko - wąsko

Taka mała Misiulina mi się spodobała ręce ułożone jedna nad drugą, w małej odległości

Zaczynamy śpiewać wolno, a po każdej zwrotce przyspieszamy.

5. MÓJ KASK

1. Śpiewamy piosenkę:

Mój kask on ma trzy rogi

Trzy rogi ma mój kask

Bo gdyby nie trzy rogi

To nie byłby mój kask

2. Śpiewamy piosenkę i pokazujemy obiema rękami na siebie, zastępując tym słowo „mój.”

3. Śpiewamy piosenkę i pokazujemy obiema rękami na siebie, zastępując tym słowo „mój,” pokazujemy na głowę na słowie „kask.”

4. Śpiewamy piosenkę i pokazujemy obiema rękami na siebie, zastępując tym słowo „mój,” pokazujemy na głowę na słowie „kask,” pokazujemy rękami trzy palce na słowie „trzy.”

5. Śpiewamy piosenkę i pokazujemy obiema rękami na siebie, zastępując tym słowo „mój,” pokazujemy na głowę na słowie „kask,” pokazujemy rękami trzy palce na słowie „trzy” oraz obie ręce pokazujące trzy przykładamy do głowy na słowie „rogi.”

W trudniejszej wersji pokazywanych słów nie śpiewamy głośno, tylko w myślach.

6. POWTARZANKA - E WERE ...

E...

E we...

A we...

E were tiki tonga...

O masa, masa, masa…

O bale, baluła, balułe...

Dzieci powtarzają za prowadzącym tekst, z takim samym natężeniem głosu. Prowadzący najpierw mówi normalną siłą głosu, a następnie przycisza głos po powtórzeniu przez dzieci całości tekstu (4-5 powtórzeń). Ostatni raz nauczyciel mówi bardzo głośno i tak samo dzieci.

7. STONOGA

Idzie sobie stonoga, stonoga, stonoga

Aż się trzęsie podłoga, podłoga bęc.

Ustawiamy dzieci jak do „pociągu” i śpiewając piosenkę idziemy powoli do przodu. Na „ bęc” stonoga się zatrzymuje i pierwsza osoba podnosi prawą nogę do góry mówiąc „pierwsza noga.” Później robi to druga osoba, trzecia osoba, i ....tak do końca. Następnie ostatnia osoba idzie na początek i od początku.

8. OJCIEC ABRAHAM

Ojciec Abraham miał siedmiu synów

Siedmiu synów miał stary Abraham

A oni siedli i nic nie jedli

Tylko śpiewali sobie tak:

• Prawa ręka

• Lewa ręka

• Prawa noga

• Lewa noga

• I do tego jeszcze głowa

Dzieci idą po obwodzie koła i śpiewają piosenkę. Na słowa „a oni siedli...” dzieci zatrzymują się, odwracają do środka koła i śpiewają dalej. Na słowa „ prawa ręka” dzieci wyciągają do przodu prawą rękę i poruszając nią śpiewają od nowa. Tak samo dzieje się z pozostałymi częściami ciała. Na koniec zabawy dzieci powinny podskakiwać obunóż po obwodzie koła machając rękami i kiwając głową.

9. DO PRZODU...

Dzieci stoją w kręgu i śpiewają wykonując poszczególne czynności:

• Do przodu prawą rękę weź wyciągamy rękę

• Do tyłu prawą rękę węź wyciągamy rękę

• Do przodu prawą rękę weź i potrząsaj nią wyciągamy rękę i potrząsamy

• Bo przy ługi bugi, bugi trzeba w koło kręcić się obracamy się

• No i klaskać w dłonie swe - 1, 2, 3... klaszczemy, a na końcu pokazujemy palcami 1,2,3

• Ługi bugi a - ha uderzamy w kolana, a na „a - ha” dzieci podskakują

• Ługi bugi a - ha uderzamy w kolana, a na „a - ha” dzieci podskakują

2. Do przodu lewą rękę weź...

3. Do przodu prawą nogę weź...

4. Do przodu lewą nogę weź...

5. Do przodu swoją głowę weź...

6. Do przodu swój kuperek weź...

10. NA ZIELONEJ ŁĄCE...

Dzieci siedzą w kole, ręce mają złożone do siebie tak, aby dotykały się wszystkie palce. Następnie śpiewają piosenkę i poruszają palcami obu rąk zgodnie z opisem. Po każdej części następuje zwiększenie tempa piosenki.

NA ZIELONEJ ŁĄCE, cztery razy palec 1

RAZ, DWA, TRZY, trzy razy pale 2

PASŁY SIĘ ZAJĄCE, cztery razy palec 3

RAZ, DWA, TRZY, trzy razy pale 4

DZIEŃ DOBRY, DZIEŃ DOBRY, 2 dwa razy skrzyżowane palce 5

3 CAŁUSKI razy trzy dotknięcia palcami 5

11. PINGWIN

O jak przyjemnie i jak wesoło 1

W pingwina bawić się, się, się.

Raz nóżka lewa, raz nóżka prawa 2

Do przodu, do tyłu i raz, dwa, trzy.

Dzieci ustawiają się jeden za drugim, kładąc ręce na ramionach sąsiada z przodu.

Idziemy śpiewając pierwszą część piosenki. Następnie zatrzymujemy się i śpiewając pokazujemy treść piosenki - wysuwamy nogę lewą, potem prawą, skaczemy raz do przodu, raz do tyłu i trzy razy do przodu.

12. KUKUŁKA

Dzieci siedzą w kręgu i śpiewają piosenkę wykonując podane ruchy w refrenie. Dzieci kukają tyle razy, ile pokaże nauczyciel w czasie śpiewania zwrotki.

Siedzi sobie kukułka na wysokim buku

Ile razy zakuka tyle razy ku - ku.

Ref. Śpiewajmy ojra, tiri, ojra ku - ku ...

ojra, tiri, ojra ku - ku ...

ojra, tiri, ojra ku - ku ...

ojra, tiri, bęc.

• Na słowa śpiewajmy - dzieci uderzają rękoma (na przemian) w nogi

• Na słowa ojra, tiri, ojra - dzieci klaszczą w dłonie

• Kiedy dzieci robią ku - ku - pokazują to na palcach

• Na słowa bęc - uderzają rękoma w uda

13. PALUSZKI

Dzieci stoją w kole, ręce mają złożone do siebie tak, aby dotykały się wszystkie palce. Śpiewają piosenkę i postępują wg instrukcji.

Bawiły się zuszki, bawiły paluszkami

Jak jeden nie może, to drugi im pomoże

(trzeci... , czwarty... , piąty... , ręka.... , nóżki... , główka...)

• Śpiewają piosenkę, stukając palcami 1 o siebie.

• Na słowa „to drugi...” dołączamy 2 palec i śpiewamy od nowa

• Na słowa „to trzeci...” dołączamy 3 palec i śpiewamy od nowa

• Na słowa „to czwarty...” dołączamy 4 palec i śpiewamy od nowa

• Na słowa „to piąty...” dołączamy 5 palec i śpiewamy od nowa

• Na słowa „to ręka...” klaszczemy w dłonie i śpiewamy od nowa

• Na słowa „to nóżki...” dołączamy nogi i śpiewamy od nowa

• Na słowa „to główka...” dołączamy głowę i śpiewamy

• Bawiły się zuszki, bawiły paluszkami

• Jak główka nie może, to zuchy idą spać.

14. WYŚCIGI KONNE

Dzieci siedzą w kole. Nauczyciel informuje dzieci, że : „Znajdujecie się na torze wyścigów konnych. Konie ustawiają się na linii startu (w tym czasie dzieci układają ręce na udach). Uwaga! Konie wystartowały!”

W tym momencie dzieci zaczynają uderzać na przemian rękoma o nogi, naśladując jazdę koni. W trakcie zabawy nauczyciel podaje różne komendy, które wykonują dzieci:

• PRZESZKODA - 1 uderzenie oburącz o nogi

• 2 PRZESZKODY - 2 uderzenia oburącz o nogi

• 3 PRZESZKODY - 3 uderzenia oburącz o nogi

• MOST - uderzenia piąstkami o klatkę piersiową

• BŁOTO - poklepanie dłońmi po policzkach

• SZUWARY - ruch palcem między wargami, z jednoczesnym szumieniem ustami

• ZAKRĘT W LEWO - skręcenie ciała w lewą stronę

• ZAKRĘT W PRAWO - skręcenie ciała w prawą stronę

• WIDOWNIA MĘSKA - ręka przyłożona do czoła, ruch głową i mówienie „uuuuu...”

• WIDOWNIA ŻEŃSKA - obie ręce do góry i głośni „żeński” pisk

Zabawa kończy się gdy nauczyciel powie: „Konie dojechały do mety”

15. ŻABKI

Ustawienie w kręgu. Dzieci śpiewają piosenkę i pokazują podane ruchy. Po każdorazowym odśpiewaniu piosenki można zwiększyć tempo.

1. JA JEST ŻABKA, TY JEST ŻABKA - pokazujemy rękoma na siebie i na innych

MY NIE MAMY NIC TAKIEGO - ręce ułożone jedna nad drugą i szybki ruch nimi

JEDNA ŁAPKA, DRUGA ŁAPKA - wysuwanie lewej ręki, potem prawej

SKRZYDEŁKA ŻADNEGO - ruch łokciami (machanie skrzydełkami)

2. U - ŁA KŁA-KŁA, U - ŁA KŁA-KŁA - lekkie ugięcie nóg do przysiadu,

z jednoczesnym rozłożeniem rąk

MY NIE MAMY NIC TAKIEGO - jw. w zwrotce 1

JEDNA ŁAPKA, DRUGA ŁAPKA - jw. w zwrotce 1

SKRZYDEŁKA ŻADNEGO - jw. w zwrotce 1

1. ZABAWY

16. Zapraszam na prawo

Do tej zabawy potrzebne jest aby każdy w niej uczestniczący miał swoje krzesło. Dokładamy o jedno krzesło więcej, w ten sposób siedzący po lewej stronie krzesła, ma po swojej prawej wolne krzesło. Mówi wtedy na głos: „Po mojej prawej stronie jest wolne miejsce i zapraszam na nie np. Kasię".

17. Sałatka owocowa

Grupa siada w kręgu na krzesłach. Jedna z osób wchodzi do środka koła. W zależności od ilości osób dzielimy grupę na 3 lub 4 owoce (każdemu uczniowi przydzielamy nazwę owocu np. jabłko, gruszka, śliwka, jabłko, ...). Osoba stojąca w środku lub nauczyciel podaje komendę, a uczestnicy zabawy starają się zająć inne miejsce wraz z osobą w środku. Np. na hasło „jabłka” wszystkie osoby, które są tym owocem zmieniają miejsce. Kiedy pada hasło „sałatka owocowa” wszyscy zamieniają miejsca.

18. Księżniczki, książęta i zamki

Zabawa jest bardzo podobna do zabawy "Wiewiórki do dziupli hop". Ludzie dobierają się trójkami. Dwie osoby chwytają się za ręce tworząc pośrodku, między ich rękami koło, a trzecia osoba staje w jego środku. Osoby w parze tworzą zamek a pośrodku stoi książę lub księżniczka (w zależności od płci). Na hasło prowadzącego „księżniczki” („książęta”), wszystkie księżniczki (książęta) zmieniają swój zamek, na hasło „zamki” wszystkie księżniczki stoją jak wryte, a biegają zamki, szukając swojej nowej księżniczki. Na hasło „trzęsienie ziemi” wszystko się rozpada i powstają nowe zamki i nowe księżniczki.

19. Pasażerowie statku

Prowadzący prosi uczestników, aby wyobrazili sobie, że są pasażerami statku.
Wyjaśnia znaczenie poszczególnych komend:
- "na prawą burtę" - wszyscy biegną na prawą stronę;
- "na lewą burtę" - wszyscy biegną na lewą stronę;
- "cała naprzód" - do przodu;
- "na rufę" - do tyłu;
- "sztorm" - łapią się za ręce;
- "kapitańskie tango" - tańczą w parach.
Nauczyciel podaje kolejne hasła. Zabawa trwa, dopóki budzi zainteresowanie.

20. Ludzie do ludzi

Dzieci dobierają się w pary. Jedna osoba jest bez pary, prowadzi zabawę. Podaje komendy, np.
- ręka do ręki (dzieci w parach dotykają się rękoma i odpowiednio...)
- kolano do kolana
- brzuszek do brzuszka
- czoło do czoła
Na hasło "ludzie do ludzi" każdy uczestnik szuka nowej pary, ten komu nie udało się, dalej prowadzi zabawę, podając własne komendy.

21. Chodzenie

Przebieg:
1) Uczestnicy chodzą spokojnie po sali.
2) Prowadzący zmienia co jakiś czas polecenia, np.
- chodzimy jak ludzie bardzo zmęczeni, smutni, radośni, zamyśleni;
- chodzimy z otwartym parasolem pod wiatr, w śnieżnych zaspach, po gorącym piasku,
- skacząc po kamieniach przez górski strumyk;
- chodząc, dotknijcie prawą ręką wszystkich ścian, ustawcie się rzędami według kolorów włosów, ustawcie się według wzrostu;

22. WODA, WIATR, OGIEŃ

Dzieci stoją w sali w rozsypce. Nauczyciel wypowiada określone wyrazy, a dzieci wykonują przewidziane w opisie polecenia:

• WODA - dzieci wchodzą na „coś” co jest wyżej niż podłoga lub mogą naśladować pływanie

• WIATR - dzieci kładą się na podłodze

• OGIEŃ - dzieci uciekają w wyznaczone miejsce lub kąt

• LEW - dzieci chowają się za krzesłami

23. ZŁAP SIĘ ZA UCHO

Nauczyciel opowiada dowolną historyjkę. Stara się podkreślić ją gestami oraz mimiką. Dzieci przysłuchują się opowiadaniu i naśladują wszystko to, co pokazuje nauczyciel. Jeśli jednak złapie się on za ucho, każdy musi natychmiast stanąć w bezruchu. Jeżeli słuchacze są już dobrze wyćwiczeni można ustalić dotykanie do innych części ciała.

24. KOMU TRZEBA SIĘ UKŁONIĆ?

Dzieci siedzą lub stoją w kole, w dużych odstępach. Jedno dziecko wychodzi z sali, pozostali umawiają się, komu ma się on ukłonić. Przywołane dziecko wchodzi, a pozostałe rytmicznie klaszczą - cichutko, gdy szukający jest daleko od wyznaczonego dziecka, głośniej, gdy się do niego zbliża. Gdy jest całkiem blisko, klaszczą bardzo głośno.

25. KTO CIĘ WOŁA?

Dzieci siedzą w rozsypce na podłodze tworząc półkole. Przed nimi (4 - 5 m), tyłem do nich, stoi jedno dziecko. Wskazane dziecko spośród siedzących woła: „Dzień dobry, ....(Filipku, Agato,...)!” dziecko stojące przed grupą, nie odwracając się, wymienia imię wołającego. Jeżeli nie udało mu się rozpoznać głosu, odwraca się i próbuje jeszcze raz odgadnąć, kto wołał. Jeśli mu się oda, to siada do grupy, a na jego miejsce idzie to dziecko, które wołało. Dzieci mogą próbować tyle razy ile ustali nauczyciel.

1. KASETA Z PODKŁADAMI MUZYCZNYMI

Do materiałów szkoleniowych jest także dołączona kaseta magnetofonowa, na której nagrano wszystkie melodie i teksty pląsów. Są one ułożone zgodnie ze spisem pląsów zawartych w materiałach szkoleniowych.

2. SPIS PLĄSÓW I ZABAW

PLĄSY

1. Mały zuszek

2. My idziemy na lwy

3. Labada

4. Mała Misiulina

5. Mój kask

6. Powtarzanka - e were ...

7. Stonoga

8. Ojciec Abraham

9. Do przodu ...

10. Na zielonej łące

11. Pingwin

12. Kukułka

13. Paluszki

14. Wyścigi konne

15. Żabki

ZABAWY

16. Zapraszam na prawo

17. Sałatka owocowa

18. Księżniczki, książęta i zamek

19. Pasażerowie statku

20. Ludzie do ludzi

21. Chodzenie

22. Woda, wiatr, ogień

23. Złap się za ucho

24. Komu trzeba się ukłonić?

25. Kto cię woła?

BIBLIOGRAFIA

M. Jachimowska, Grupa bawi się i pracuje, UNUS, Wałbrzych 1994.

E. Wójcik , Raz, dwa, trzy Baba - Jaga patrzy, Oficyna Wydawniczo - Poligraficzna „Adam,” Warszawa 2001.

Pląsaczek - Pląsy zuchowe i harcerskie, oprac. hm. I. Szopińska - Gmerek,

phm. E. Rutkowska, Poczta Harcerska Szczecin II, Szczecin 1998.

Zabawy na uspokojenie dla dzieci ze szkół podstawowych, tlum. M. Jałowiec,

Wydawnictwo „Jedność,” Kielce 1999

12

---