56

Reguły funkcjonowania gospodarki

Rozdział II

57

Podatki pośrednie (T_e) to druga grupa podatków, która pośrednio obcią­ża dochód gospodarstw domowych. Wówczas, gdy wydają swój dochód na na­bycie dóbr i usług zaspokajających ich potrzeby. Najważniejszymi podatkami w tej grupie są: podatek od wartości dodanej (VAT), akcyza oraz cła, które poja­wiają się w gospodarce otwartej. Nasza analiza na razie dotyczy gospodarki nie-prowadzącej wymiany z zagranicą; ostatni rodzaj podatku nie występuje więc w analizowanym przez nas modelu. Gdy gospodarstwa domowe nabywają dobra i usługi konsumpcyjne, a firmy dobra i usługi inwestycyjne obciążone podatkiem VAT lub akcyzą, płacą na rynku cenę, w którą są wliczone te rodzaje podatków. Mówimy więc, że nabywają dobra i usługi po cenach rynkowych.

16,1

Podatki, bezpośrednie i pośrednie, są odpływami z obiegu okrężnego, gdyż powodują, że ta część dochodu, która zostaje przeznaczona na zapłacenie podatków nie posłuży w gospodarce do nabycia wyprodukowanych dóbr i usług. Pomniejsza więc obieg pieniężny w gospodarce. Przedsiębiorstwa, które sprze­dają na rynku dobra i usługi obciążone tymi podatkami są ich płatnikami, czyli odprowadzają je do budżetu państwa. Do niego trafiają również podatki bezpo­średnie. Budżet państwa jest to zestawienie dochodów i wydatków państwa w określonym czasie. Omówione podatki są dochodami budżetu państwa. Struktu­rę dochodów podatkowych budżetu państwa w 2006 roku przedstawiono na wykresie 2.2.

72,8

D pozostałe podatki

D podatek dochodowy od osćb fizycznych

D podatek dochodowy od osób prawnych

Wykres 2.2. Struktura dochodów podatkowych budżetu państwa w 2006 roku Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Finansów.

Dochody te służą do finansowania wydatków sektora publicznego. Pozo­stała więc do omówienia struktura wydatków budżetowych. Państwo jako pod­miot pełniący różne funkcje, zakupuje na rynku dobra i usługi pomocne w ich wypełnianiu. Wydatki budżetowe są bardzo różnorodne. Państwo wypłaca wy­nagrodzenia np. policjantom, nauczycielom i wielu innym osobom, których praca jest związana z wypełnianiem funkcji przez ten podmiot. Nabywa również różnorodne dobra, np. sprzęt medyczny dla szpitali, mundury i uzbrojenie dla wojska, cegły i cement do budowy szkół. Bez względu na to, jakie dobra i usługi

nabywane są w ramach dokonywanych wydatków budżetowych, nazywamy je wydatkami rządowymi (G). Wydatki te są ponoszone na zapewnienie funkcjo­nowania sfery budżetowej. Są one więc źródłem dochodów osób zatrudnionych w tej sferze oraz podmiotów sprzedających państwu nabywane przez niego do­bra i usługi, a zatem dopływem do obiegu okrężnego w gospodarce.

Drugim rodzajem wydatków budżetowych są płatności transferowe (7!R). Są to wydatki budżetowe, w zamian za które państwo nie wymaga dostar­czenia zasobów, dóbr ani świadczenia usług. Płatnościami transferowymi są więc: zasiłki dla bezrobotnych, renty i emerytury, zasiłki socjalne, stypendia dla studentów, dotacje podmiotowe i przedmiotowe oraz odsetki od długu publicz­nego. Płatności transferowe są narzędziem dostarczania dochodu gospodar­stwom domowym lub uzupełniania ich dochodu. Są więc, oprócz podatków, narzędziami redystrybucji dochodów w gospodarce. Dzięki płatnościom transfe­rowym dochody gospodarstw domowych, po odliczeniu podatków, są powięk­szane o wartość tych płatności. Gospodarstwa domowe mogą zatem więcej niż do tej pory wydać na konsumpcję lub przeznaczyć na oszczędności. Płatności transferowe są więc także częścią dopływów do obiegu gospodarczego.

Jeśli wartość wpływów podatkowych stanowiących dochody budżetu państwa oraz wartość wydatków budżetowych, czyli płatności transferowych i wydatków rządowych, są sobie równe mówimy, że budżet państwa jest zrów­noważony. Stan budżetu państwa nazywany saldem finansowym budżetu pań­stwa (fg) możemy wyrazić następującym równaniem:

(2.7) (2.8)

F_G=T-TR-G

lub

Wyrażenie T- TR jest często określane jako podatki netto (Tn). Podatki netto są więc różnicą pomiędzy całością wpływów podatkowych a płatnościami transferowymi. Jeżeli podatki netto są równe co do wartości wydatkom rządo­wym - budżet państwa jest zrównoważony. Jeżeli wartość podatków netto jest większa niż wartość wydatków rządowych, w budżecie państwa pojawia się nadwyżka (BS). Występująca w budżecie państwa nadwyżka jest określana mianem oszczędności państwowych. Oszczędności te mogą przybierać także wartość ujemną i wówczas oznacza to, że w budżecie jest deficyt. Deficyt bu­dżetowy (BD) pojawia się wówczas, gdy podatki netto mają mniejszą wartość niż wydatki rządowe.

Jeszcze raz wróćmy do sposobów określania rozmiarów działalności go­spodarczej. Wiemy, że wszystkie trzy powinny dać taką samą wartość. Jeżeli więc rozpatrujemy gospodarkę trójpodmiotową, dla której obieg dochodów po­kazano na rysunku 2.3, to wartość dochodów dopływających do gospodarstw domowych za udostępnione zasoby powinna zostać pomniejszona o podatki i powiększona o płatności transferowe, aby otrzymać poziom dochodu, którym mogą rozporządzać gospodarstwa domowe dzieląc go na konsumpcję i na

---